Professional Documents
Culture Documents
Đinh Thị Chiến (2016) Giáo trình Tâm lý học Nhân Cách- Hutech
Đinh Thị Chiến (2016) Giáo trình Tâm lý học Nhân Cách- Hutech
Đinh Thị Chiến (2016) Giáo trình Tâm lý học Nhân Cách- Hutech
Biên
www.hutech.edu.vn
*1.2016.PSY107*
-
tailieuhoctap@hutech.edu.vn
I
M C L C ...................................................................................................................I
NG D N ............................................................................................................ V
BÀI 1: NH NG QUAN NI M V NHÂN CÁCH C I ................... 1
TRI T H C C .......................................... 1
1.1.1 S khác bi t c a tri t h th ........................... 1
ng tri t h ........................................................................ 3
NHÂN CÁCH ................................................. 6
1.2.1 Thiên a nhân h p nh t .................................................................................. 6
th ct ng mà ch có o h c12
tr ng ph m ng ................................................... 12
thích s im l .............................. 13
1.2.5 Các quy lu chi ph i cá nhân và c ng ............................................ 13
i là ti ................................................................................. 14
is i ph i cân b ng không quá thái ................................... 15
1.2.8 S sáng t o c i) là t o nên ý th c minh tri t ................. 16
1.2.9 S nh trong m t th m và s bi i theo th i gian c a nhân cách ........ 16
m nhân cách c a ........................................... 17
1.3 NH NG BI U HI N C ID NG V T LÝ .............. 19
1.3.1 Khái quát v nh ng bi u hi n c a nhân cách .................................................... 19
1.3.2 Nhân cách và v khai m luân xa .............................................................. 19
1.4 M ............................................. 20
1.4.1 Tính thi ................................................ 20
1.4.2 Tính nhân ..................................................................................................... 21
1.4.3 Tính hòa nh p trong nhân cách c i Vi t Nam........................................... 22
TÓM T T ................................................................................................................ 24
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................... 25
BÀI T P ................................................................................................................. 25
BÀI 2: NG PHÁI PHÂN TÂM H C ....................................................................... 26
2.1 PHÂN TÂM H NHÂN CÁCH .................................................................. 26
ng c a S.Freud trong nghiên c u ........................................................... 26
m c a Freud v nhân cách ................................................................. 30
iá h c thuy t phân tâm c a S.Freud ...................................................... 33
2.2 PHÂN TÂM H C M I V NHÂN CÁCH ................................................................ 34
2.2.1 Karl Gustav Jung v nhân cách ....................................................................... 34
2.2.2 Alfreud Adler (1870 - 1937)............................................................................ 38
2.2.3 Erich Fromm ................................................................................................. 39
TÓM T T ................................................................................................................ 41
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................... 44
II
BÀI T P ................................................................................................................. 44
BÀI 3: TÂM LÝ H C HÀNH VI V NHÂN CÁCH ............................................................ 45
3.1 J. WATSON THUY T HÀNH VI SINH LÝ H C .................................................. 45
3.1.1 Ti u s và s nghi p ......................................................................................45
3.1.2 H c thuy t J. Watson ......................................................................................46
3.2 THUY T HÀNH VI T O TÁC C A B.F.SKINNER .................................................. 50
3.2.1 Ti u s và s nghi p c a B.F.Skinner ...............................................................50
3.2.2 H c thuy t c a B.F.Skinner .............................................................................51
T HÀNH VI ............................................................................ 54
TÓM T T ................................................................................................................ 56
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................... 57
BÀI T P ................................................................................................................. 57
BÀI 4: TÂM LÝ H C GESTALT V NHÂN CÁCH ............................................................ 58
4.1 NGHIÊN C U C NG PHÁI GESTALT ...................................................... 58
4.1.1 Gestalt là gì? .................................................................................................58
Các quy lu t c a Gestalt ..................................................................................59
4.1.3 Li u pháp Gestalt ...........................................................................................60
4.2 GESTALT V NHÂN CÁCH .................................................................................. 60
4.2.1 Thuy ng nhân cách ................................................................................60
4.2.2 Khái ni m không gian s ng..............................................................................62
TÓM T T ................................................................................................................ 65
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................... 66
BÀI T P ................................................................................................................. 66
BÀI 5: TÂM LÝ H NHÂN CÁCH ......................................................... 67
5.1 CARL ROGERS .................................................................................................. 67
5.1.1 Ti u s Carl Rogers ........................................................................................67
5.1.2 H c thuy t c a Carl Rogers .............................................................................68
5.2 ABRAHAM HAROLD MASLOW ........................................................................... 75
5.2.1 Ti u s Abraham Harold Maslow.......................................................................75
5.2.2 H c thuy t c a Abraham Maslow ......................................................................76
TÓM T T ................................................................................................................ 86
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................... 88
BÀI T P ................................................................................................................. 88
BÀI 6: NG PHÁI TÂM LÍ H C NH N TH C......................................................... 89
6.1 TI U S JEAN PIAGET ...................................................................................... 89
6.2 H C THUY T C A JEAN PIAGET ....................................................................... 92
6.3 CÁC TH I K PHÁT TRI N C A TR ................................................................. 94
6.3.1 Th i k c m giác v ng .............................................................................94
6.3.2 Th i k ti u khi n ....................................................................................95
6.3.3 Kh u hành c th ..............................................................................96
6.3.4 nh hình .......................................................................................97
C THUY T NH N TH C ............................................................... 99
III
TÓM T T .............................................................................................................. 102
BÀI 7: NH NG LU NV NHÂN CÁCH C A TÂM LÝ H C XÔ VI T ....... 105
7.1 CÁC NGUYÊN T C NGHIÊN C U NG NGHIÊN C U ........................... 105
7.1.1 Các nguyên t c nghiên c u nhân cách ............................................................ 105
ng nghiên c u nhân cách ............................................................... 106
7.2 NH NG LU NV NHÂN CÁCH .................................................. 108
7.2.1 m c a Borit Geraximovic Ananhiev v nhân cách ................................. 108
7.2.2 Q m c a A.N.Leonchiev v nhân cách .................................................... 109
7.2.3 Quan ni m c a K.K.Platonov v nhân cách ...................................................... 110
7.2.4 Lu m c a D. Uznatze v nhân cách ......................................................... 111
7.2.5 Lu m c a X.L.Rubinstein v nhân cách..................................................... 112
TÓM T T .............................................................................................................. 113
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................. 115
BÀI T P ............................................................................................................... 115
BÀI 8: NHÂN CÁCH - S HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N NHÂN CÁCH ........................ 116
8.1 KHÁI NI M NHÂN CÁCH ................................................................................. 116
i: .................................................................................................. 117
8.1.2 Cá nhân ...................................................................................................... 117
8.1.3 Nhân cách ................................................................................................... 118
N C A NHÂN CÁCH ....................................................... 121
8.2.1 Tính th ng nh t (h th ng) c a nhân cách ...................................................... 121
8.2.2 Tính nh c a nhân cách ........................................................................... 121
8.2.3 Tính tích c c c a nhân cách ........................................................................... 122
8.2.4 a nhân cách .......................................................................... 123
8.3 C U TRÚC TÂM LÍ C A NHÂN CÁCH................................................................ 123
8.4 CÁC THU C TÍNH TÂM LÍ C A NHÂN CÁCH .................................................... 125
ng c a nhân cách ............................................................................... 125
8.4.2 Khí ch t ...................................................................................................... 131
8.4.3 Tính cách .................................................................................................... 134
c ..................................................................................................... 139
8.5 S HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N C A NHÂN CÁCH ........................................ 145
8.5.1 Vai trò c a nhân t sinh v t trong s phát tri n nhân cách ................................ 145
8.5.2 Giáo d c và nhân cách .................................................................................. 146
8.5.3 Ho ng và nhân cách ................................................................................ 148
8.5.4 Giao ti p và nhân cách.................................................................................. 150
TÓM T T .............................................................................................................. 151
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................. 152
BÀI T P ............................................................................................................... 153
BÀI 9: CÁC PH M CH T TÂM LÝ C A NHÂN CÁCH ................................................... 155
9.1 TÌNH C M ...................................................................................................... 155
9.1.1 Khái ni m xúc c m, tình c m ......................................................................... 156
9.1.2 Các m c i s ng tình c m ................................................................. 158
IV
9.1.3 Vai trò c a tình c m ..................................................................................... 160
9.1.4 Các qui lu t c i s ng tình c m ................................................................. 160
9.1.5 Tình c m c i bi u hi n .................................................................. 163
9.1.6 Nh ng khác bi t c c tình c m ....................................... 165
NG Ý CHÍ .......................................................................... 166
9.2.1 Ý chí ........................................................................................................... 166
ng ý chí ........................................................................................... 168
TÓM T T .............................................................................................................. 171
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................. 172
BÀI T P ............................................................................................................... 173
TÀI LI U THAM KH O .......................................................................................... 175
V
MÔ MÔN
Môn Tâm lý h c Nhân cách cung c p ki n th c v các ng phái chính nghiên
c u v Nhân Cách: Phân tâm h c, Tâm lý h c Nhân Tâm lý h c Nh n th c, Tâm
lý h c Hành vi, Tâm lý h c Ghestant Tâm lý h c Nhân Tâm lý h c Nh n bi t, tâm
lý h c Nh n th c; Tâm lý h c Xô vi t.
Sinh viên s c gi i thi u v ngu n g c h c thuy t, tác gi , quá trình phát tri n,
các khái ni m chính, các ng d ng trong lâm sàng, giáo d c; các m và h n ch
c a t ng h c thuy t.
N I DUNG MÔN H C
- Bài 1: Nh ng quan ni m v nhân cách c a c i
KI N TH C TI N
Tâm lý h c i
VI
YÊU C U MÔN H C
i h c ph i h c y các bu i lên l p, chu n b bài, làm bài y nhà,
tìm ki m tài li u, thông tin làm các bài thuy t trình nhóm, tham gia th o lu n trên
l p.
CÁCH TI P C N N I DUNG
h c t t môn này, i h c c n c c bài m i, tìm tài li u tìm ki m
thông tin có liên quan n bài h c, tóm t t bài h c n m c nh ng v n chính
c a t ng bài. Nh ng th c m c có th trao i ho c th o lu n trong l p h c.
- m thi: 70%. Hình th c làm bài thi t lu n trong 90 phút. N i dung ôn thi bao
g m t t c các bài h c.
BÀI 1: 1
BÀI 1: NH NG QUAN NI M V
NHÂN CÁCH C A
C I
- Nh ng ng c a v nhân cách;
- V n d ng c trong cu c s ng và ho t ng.
- V th gi i quan:
l i cho r ng có s h p nh t gi a tr i và i.
v y tr i - t i thông nhau b ng m t o.
2 BÀI 1:
Kh ng T cho r ng i và tr i th ng nh t v i nhau.
- V tinh th n c a tri t h c:
- pháp tri t h c:
1.1.2.1 ng nh t nguyên ng c c ng
a. Th hi n cách hành và l p lu n c a g
Cách di n tc a i m pm , , th c th c,
Chính vì th , sách c a các nhà tri t h c Trung Hoa c i thi u s khúc chi t, thi u
m ch l c, hay v n t t và nhi u khi ch là nh ng g i ý.
Trang T còn cho r ng hai v thánh nhân g p nhau thì không nói l i nào, vì
m t h g p nhau, o bi u hi Theo o Gia, o không di n t b ng l i ch
g i ý mà thôi, l i ph i quên khi chúng ta tm c
b. ng thanh ng
i nhìn nh n, s hi u bi t do i khác n là s hi u bi t
không th t. Khi c m t cu n sách, m t bài không ph i hi u cu n sách hay bài
, mà nó g i lên nh ng ý ng p trong lòng. là ng thanh ng,
ng khí c u. M t câu nói có i không hi u gì c , có i hi u nhi u v n
, có s rung chuy n l ng.
a. Thái c c
- Ph n âm màu
- Ph n màu tr ng ho c tr ng
- Quan h ngang nhau: không cái nào cái nào, không cái nào tr ng cái nào.
H c thuy t c i cho r ng th gi i là do lo i v t ch t b n t o
thành: m c, th , h a, kim, th y. S phát tri n v bi n hóa c a các s v t hi n ng
(trong có con i) trong t nhiên u là k t qu 5 lo i v t ch t khác nhau v n ng
và tác ng l n nhau. H c thuy t hành c dùng r ng rãi trong các v c c a
khoa h c và i s ng.
c tính c a hành:
H can H chi
Giáp + Tý +
t- S u
Bính + D n+
- Mão
M u+ Thìn +
K - T -
Canh + Ng +
Tân - Mùi
Nhâm + Thân +
Quý - D u
Tu t +
H i
- Âm m c là cây c , có v p ki u di m, tính y u m m.
- Âm th là t c a ru ng n, có ch c nuôi ng cây c i và c,
m m m i và m t, th p, ng v âm, l i h nh phúc cho m i i.
S có i t ng hay âm t ng là do ch u nh ng c a di truy n b m ,
do u ng, hoàn c nh sinh ho t hàng ngày, khí h u và cách s ng c a t ng i.
Th y sinh m c
M c sinh h a
H a sinh th
Th sinh kim
kh c: Kim kh c m c
Th y kh c h a
M c kh c th
H a kh c kim
Th kh c th y
Gi quý mão Âm th y + âm m c
Ngày d u Âm h a + âm kim
Tháng m u thìn th + th
giáp thìn m c+ th
1.2.3 i tr ng ph m là ng
i l y t n thi n là lý ng. Tây tôn sùng ti n b , tôn
sùng minh v t ch t, không quan tâm nhi u n ph m Do nhi u i
than phi n r ng o lý ngày nay suy i, nhân cách con i thoái hóa, không b ng
ngày
1.2.6 Con i là ti u tr
Con iv b n mang nh ng c tính c a tr .
Âm sinh âm ng
sinh ng
Âm c c sinh
c c - sinh âm
Theo c nhân:
S ra (cu c s ng) là âm t
Tr v (cái ch t) là tán.
nh ng tài hoa dù là nhà tôn giáo, nhà tri t h c i hay nhà chính tr , nhà
khoa h c ki t xu t hay nhà ngh thu t, ít hay nhi u h có c s c m nh và
m t s công c a thi n l i m c dù b n thân h không nh t thi t t a
thi n a thi n là pháp t t khai thác và phát huy trí và th
ti m n c a con i. Nó có th c i t o nh ng i có nhân cách th p kém thành
nh ng i có nhân cách cao quý. Thi n làm cho nh ng i có thiên phú th p tr
thành tú
- Các y u t sinh:
Th sinh kim
Kim sinh th y
BÀI 1: 17
Th y sinh m c
M c sinh h a
H a sinh th
Các y u t kh c:
Kim kh c m c
M c kh c th
Th kh c th y
Th y kh c h a
H a kh c kim
i g y, da xanh, khí s c thanh tú. Tính tình sôi n i, hi u ng, thu c nhân
cách ng ngo i, duy s c bén, có kh giao ti p r ng, d thay i theo hoàn
c nh, thi u kiên trì.
b. iH a
c. i Th
d. i Kim
e. i Th y
- Th y ng: có ý chí m nh
- ng hi u k có d ng xo n màu vàng
- Ti ng ib i có màu xám
Các ng t a sáng có th giao thoa nhau: khi 2 i yêu nhau thì vòng t a
sáng s thành hình vòng cung n i 2 qu tim v i nhau
21 sóng ng t o ra i huy t
20 BÀI 1:
TÓM
Các nhà ng tri t h c c i cho r ng con i là ti u tr ,
mang nh ng c tính c a tr . Nh ng c tính này chi ph i s phát tri n con i.
Con i liên h v i tr bao la nên con i c n bi t c các thông tin c a
tr . Th c th con i là s n ph m c a nguyên lý âm v a i l p v a th ng
nh t, ch a ng và chuy n hoá l n nhau, tr i - t- i h p thành m t (thiên - a
- nhân h pnh t).
Câu 3 n nào ?
c. V m t tâm lý h c
V vô th c:
1. Có s hi n di n c a vô th c và ch th hi u và ghi nh n m t m nh l nh nh t
nh. u mà b máy sinh lý không làm c.
M c c m bi u hi n a tr kho ng 5 tu i nh ng tình c m ph c h p, v a
khâm ph c cha i v i cháu trai) song l i r t ghét cha và yêu m , mu n dành riêng
30 BÀI 2:
Freud chia ra 4 th i k phát tri n nhân cách. Nhân cách tr em phát tri n t lúc
sinh n lúc ng thành. Các giai n này trùm l n lên nhau không có ranh gi i rõ r t
Ba giai n u g i là ti n sinh d c :
32 BÀI 2:
Các lo i bi u ng:
- Bi u ng so sánh:
- Bi u ng mãnh li t và ph bi n:
Trong c u trúc nhân cách này, cái tôi là trung tâm c a ý th c. Nhân cách là i
m c a ý th c và vô th c là m c a tâm lý t p th và tâm lý cá nhân.
1. Nhu c u quan h gi a iv i i
2. Nhu c u t n t i con i
5. Nhu c u nh n th c, nghiên c u.
40 BÀI 2:
- Con i m i ph i t b v t ch t s ng thanh th n
TÓM
Theo S.Freud c u trúc nhân cách con i g m: Cái y, cái tôi và cái siêu tôi,
ng v i vô th c, ý th c và siêu th c.
- S. Freud chia s phát tri n nhân cách con i thành b n th i k (ba giai n
u g i là ti n sinh d c)
V m t c m
Con i m i ph i t b v t ch t s ng thanh th n
3.1.2.1 tâm lý h c
3.2.2.1 th
3.2.2.2 hóa
Hành vi t t, hành vi x u, hay sai không quy vào lòng t t hay ác ý, không quy
v tính cách t t hay x u không quy v nh ng tri th c v cái cái sai. Mà nó c
BÀI 3: 53
quy v các hoàn c nh bao g m m t s l n các c ng c b ng l i nói ngôn ng :
Theo nguyên t c ph n ng c a Skinner, con i tr thành con
r i, t t th y ch th c hi n hành vi c a môi ng mà thôi. Cu c s ng th c ch c n các
hoàn c nh th c ph m, c, các kích thích ngôn ng ch a ng các c ng c
i v i hành vi t o tác c a cá th .
TÓM
Ch hành vi do nhà tâm lý h c M sáng l p. Ông có ý nh xây
d ng m t n n tâm lý h c t i tân và khoa h c, ch có i ng nghiên c u là hành vi
c a con i và ng v t không tính n y u t n i tâm. Chính vì l mà phái
này g i là hành vi ch
3. Quy lu t b sung: theo quy lu t này, hình nh tri giác bao gi có xu th sao
cho thành hình nh tr n v n, p m Nhìn m t hình tam giác thi u m t góc
v n t o ra hình nh v m t hình tam giác có ba c nh và ba góc.
60 BÀI 4:
5. Phân tích tâm lý h c Gestalt, nhà tâm lý h c Liên Xô -g t-xki vi t: xem xét
m t cách có phê phán có th tìm th y trong tâm lý h c Gestalt nhi u m mang
tính ch t hai m t mâu thu n. i v i chúng ta, u y không làm dòng
phái y m t giá tr , chúng ta hoàn toàn không hy v ng tìm th y h th ng tâm lý
h c Mác-xít trong khoa h c tây. N u c v y, thì th t là u kì
qu c. chúng ta không nên quên r ng qua chính s vi c n y sinh ra dòng
phái tâm lý h c Gestalt ta th y rõ ràng là các l c ng khách quan thúc y
khoa h c tâm lý phát tri n cùng m t ng v i s c i t tâm lý h c theo
ch
K. Lewin m i các khách th vào m t phòng các v t khác nhau: bút chì, cái
chuông, quy n v , t p và cho h bi t mình nghiên c u trí thông minh ho c trí
nh . Sau ngh m i i ch m t chút quên m t là tôi ph i g i n tho và
ra kh i phòng sau ông bí m t quan sát h s làm gì trong phòng. Ông th y
r ng khi th c nghi m trên sinh viên, giáo ho c b t k m t i nào m t s thì l t
sách, s khác b m chuông, c m bút chì ho c c m m t v t nào T ông t câu h i,
i l n ng n v y l i làm nh ng ng tác và ông t tr l i r ng trong hoàn
c nh mà ch th không hình thành m t ý nh rõ r t, t c là ch th không th c hi n m t
hành ng có ý thì hành vi lúc này tr thành hành vi cc do ng quy nh
Hành vi t c c nh hay hành vi ng là hành vi thoáng qua. v y môi ng có kh
gây ra hành ng ng v s v t có tiêu tr và tránh xa s v t có tiêu tr âm.
u cho th y s v t nào có m t tiêu tr nh t nh. Tiêu tr này t n t i nh kh
nhu c u c a con i. S v t nào cung nh m th a mãn m t nhu c u nào
-B= F(P.E) trong B: hành vi; P: nhân cách; E: môi ng xung quanh
là trong dòng tâm lý duy tâm khách quan chuyên nghiên tri
giác và ít nghiên duy trong liên tri
giác hay hoàn duy tri giác hay duy. tìm ra
tính tri giác, quy hình thành trong tri giác, quy sung
khi tri giác, quy trong duy. Các nhà tâm lý Géstalt ít chú ý vai
kinh kinh xã
BÀI 4: 65
TÓM
ng phái Gestal mang c u trúc tr n v n d a vào các pháp duy toán
h c và th c nghi m nghiên c u hành vi con i.
là dòng tâm lý duy tâm khách quan nghiên tri giác và ít nghiên
duy trong liên tri giác hay duy. Tìm ra tính
tri giác, quy trong tri giác, quy sung khi tri giác, quy
trong duy. Các nhà tâm lý Géstalt ít chú ý vai kinh
kinh xã
- ng d ng trong cu c s ng và ho t ng
Tuy nhiên quan m c a ông khác v i quan m c a Freud v con i, ông cho
r ng con i xét v b n là t t và lành m nh, ho c ít nh t h không ph i là i
x u và b nh ho n. Theo ông s c kh e tâm th n gi ng nh ng quá trình ti n b
bình ng t c trong cu c s ng. Cách ông nhìn vào các d ng b nh lý tâm th n
t i ph m và nh ng v n c a con i là nh ng duy b khúc x nh
ng tiêu c c lên xu ng t nhiên ti m n t t lành con i. M t m khác
bi t chú ý là h c thuy t c a Rogers i gi n.
b. Tr ng thái l ch v i tâm th c
c. t v
d. Ch c ho t ng c a con i
3. Tin vào chính th : Rogers cho r ng tin vào mình t c là tin vào quy t nh c a
chính mình, m r ng mình ra v i kinh nghi m và s ng hi n sinh trong th i kh c
i di n v i hi n t i ch không ph i ch s ng cho xong hi n t i. Nói khác ta
s ng th t v i mình ch không ph i s ng theo nh ng chi u ng d dãi c a v
cá nhân.
e. Li u pháp
Sau ông i tên li u pháp c a mình thành t p trung vào thân ch , ông v n tin
r ng thân ch là i duy nh t có th nói: là v n và tìm ra cách x lý v n
74 BÀI 5:
2. T ng nhu c u an toàn.
3. T ng nhu c u tình c m và c ch p nh n.
5. T ng nhu c u c giác ng .
5.2.2.2 C nh gi i giác ng
- S th t thay vì gi d i.
82 BÀI 5:
- c bi t, c thay vì r p khuôn và b t c.
- T l ct ng thay vì l thu c, nh v .
- Có ý thay vì vô và tr ng tr i.
5.2.2.4 Nh n nh
Maslow nghiên c u tâm lý c a mình trên s hành vi và sinh lý. Ông n các
khái ni m sinh h c gi i thích m t ph n h c thuy t c a mình. Ông là i có công
m r ng tâm lý, trong bao g m c nh ng c tính t t nh t c a nhân lo i, k c
nh ng hi n ng b nh lý.
TÓM
ng phái tâm lý h c nhân hình thành M là m t khuynh ng i
l p v i tâm lý h c hành vi và phân tâm h c. N u tâm lý h c hành vi l y u ki n bên
ngoài quy t nh cho tâm lý con i thì phân tâm h c l y u ki n bên trong làm
nguyên t c quy t nh. Tâm lý h c nhân khác v i hai khuynh ng trên là ch
nó không t o nên m t b m t lý lu n th ng nh t v nhân cách.
Nhu c u c p cao:
- Nhu c u th c ti n
- Nhu c u c th c hi n
Nhu c u c p th p:
- Nhu c u an toàn
- Nhu c u sinh lý
- Nh ng lu n m b n trong tâm lý h c nh n th c
- Nh ng ng d ng c a tâm lý h c nh n th c cho cu c s ng
1921, bài vi t báo cáo u tiên c a ông v tâm lý trí thông minh c phát
hành trên t p chí tâm lý b ng ti ng Pháp Journal de Psychologie.
6.3.3 Kh u hành c th
Phát tri n tu i 7 n 11. là lúc bé có kh x lý m t cách h p lý
theo mô hình i l n v nx lý nh ng v n : Lúc này tr không ch s d ng bi u
ng nh ng i di n c a các i ng khác nhau, song tr có kh u
ti t, t ch c và s p x p nh ng bi u ng này m t cách h p lý. Khi c xem hình
con chó l n và con chó bé, tr s có liên ng con chó l n s kh e con chó bé.
là giai n tr b t u quá trình m r ng cái nhìn. Vào 6 n 7 tu i, nhi u bé
b t u có khái ni m n nh và phân bi t v giá tr th c c a các con s , chi u dài,
th tích ch t l ng và m t dày , tr có kh nh n ra kh i ng không thay
i m c dù s trình bày c a kh i ng có khác. Ví d m t s i ch c kéo th ng hay
n m theo m t vòng tròn g p l i tr v n nh n ra chi u dài c a s i ch là
không i. c tr phát tri n vào giai n này s tin là s i ch kéo
là s i ch dài Ho c 2 chi c có chi u dài b ng nhau, x p g n nhau s
không có s chênh l ch, n u tách chúng ra, tùy theo ng x p cao th p, tr
vào giai n c s tin r ng có m t chi c s dài tr giai n này s
nh n ra hai chi c b ng nhau.
ây là nh ng ph m trù r t ph c t p v i th gi i tr và có th c coi là
nh ng c t m c l ch s quan tr ng. Tr trong th i gian này b t u h c cách phân lo i
theo nhóm và s p x p các i ng theo mô hình chu i. là hai k cho phép
tr có th ng d ng k lôgíc vào nh ng liên h xung quanh. K phân lo i
theo nhóm cho phép tr em bi t m t t p h p có th là m t b ph n c a m t h th ng
l n K s p x p theo mô hình chu i cho phép các em bi t t o ra nh ng tr t
t giá tr c a các i ng t cao n th p.
Bây gi tr em b t u có khái ni m m t h th ng s là m t ph n c a m t h
th ng khác. Tr em trong giai n c s s p x p các th t theo kích c nhanh
chóng d l n l n. Còn tr em trong giai n này có th th c hi n nhi m v
này m t cách chu n r t nhi u. Vì s h c th c ra chính là k t h p b n gi a
phân lo i và s p x p theo tr t t . Vì th vào tu i này tr b t u s n sàng n
ng vì có nh ng n n t ng k c n thi t.
d. Dây treo ng n qu l c nh .
- Cân b ng chính xác c a các l c môi ng. Ví d trong tri giác, ngay t u
có s cân b ng chính xác, mà ph i tr i qua quá trình u ch nh, bù tr . Trong tri
100 BÀI 6:
J.Piaget cho r ng giáo d c vai trò quan tr ng trong vi c phát tri n nhân cách
tr n v n, và ph i là m t n n giáo d c m i, con i ch ng ti p thu n n giáo
d c quy n con i c n c tôn tr ng m c. Giáo d c ph i t o
con i thâm nh p vào i s ng c ng ng v i cách là giá tr xã h i.
TÓM
J.Piagiê nhà tâm lý h c Thu S ch y u nghiên c u v tâm lý tr em, s hình
thành và phát tri n trí tu , m i quan h gi a ch th và khách th .
CÂU H I ÔN T P
Câu 1: Phân tích bi phát tri n nh n th c tr em trong tâm lý h c nhân th c?
BÀI T P
Bài 1: Anh/ch hãy v n d ng bi phát tri n nh n th c c a J.Piaget vào vi c tác
n s phát tri n tâm lý tr .
BÀI 7: NH NG LU N M
B NV NHÂN CÁCH C A
TÂM LÝ H C XÔ VI T
- Ti n c a s hình thành nhân cách là s phát tri n c a quá trình hình thành
m c và phát tri n nh ng hành ng c a ch th ng g n v i m c ích.
S hình thành nhân cách là m t quá trình liên t c g m các giai n tu n t thay
110 BÀI 7:
th nhau, làm thay i ti n trình s phát tri n tâm lý sau này. N n t ng c a nhân
cách là s phong phú c a m i quan h gi a cá nhân v i th gi i. Trong m i quan
h này con i ph i ho t ng bao g m ho t ng lý lu n và ho t ng th c
ti n. A.N.Leonchiev bàn n v n con i t ý th c mình là m t nhân cách.
là quá trình phát tri n ý th c b n ngã. Ý th c cá nhân không ch là ki n th c,
h th ng ý ho c các khái ni m thu nh n c mà còn là s v n ng bên
trong phân bi t s hi u bi t v b n thân và t ý th c v mình.
2. S th a nh n nhân cách phân lo i các thu c tính cá nhân và các khái ni m tâm lý
v di n th c t .
BÀI 7: 111
3. T l ngh ch c a chênh l ch tính ch c xã h i và tính ch c sinh v t c a các
thu c tính cá nhân riêng bi t và nh ng c u trúc nh th ng nh t nh ng thu c tính
y.
- Ngoài c u trúc k trên, theo K.K.Platonov , nhân cách con i còn thu c tính
khác là tính cách và l c. Tính cách nh l c là t ng hoà các thu c
tính có trong s ng v i ho t ng. Tính cách và l c cá nhân h
v i nhau. Trong m t m c nào l c bi u hi n ra và tr thành tính cách.
1. Nguyên t c ph n ánh
Câu 1: Trình bày các nguyên t n trong vi c nghiên c u tâm lý h c nhân cách
Sau khi h c;
8.1.1 i:
Con ng i là khái ni m r ng và chung nh ch m i cá th t tr s
n ng i già, t ng i có trí tu ch m phát tri n nh ng b c tài ba l i l c.
n con ng i ta hi u tr ch t th c th sinh v t b c thang cao nh t
c as ti n hóa v t ch ng v t có t ch c cao, có c c c bi t v m t c th .
T t c m c th c a con ng i là ti v t ch phát tri n tâm lí, ý
th c và nhân cách.
8.1.2 Cá nhân
c hi u là con ng i c th , xét riêng bi t tách kh i nh ng ng i xung
quanh ch không ph i di n c a loài ng i nói chung hay c a m t t p h p
ng n cá nhân thì th ng hi u nó bao g m c m t sinh h c
m c th l n m t xã h i, tâm lí c a nó.
Hi n nay có r t nhi u lý thuy t khác nhau v nhân cách trong khoa h c tâm lý.
2. B n ch n
m i di n c ng
i n giá tr ti m sinh c a con
BÀI 8: NHÂN CÁCH - 119
n nh c tính riêng c a m i, kinh nghi m c i.
A.Maslow cho r ng tính xã h i n m trong b i. Nh ng nhu c u ti p
xúc, tình yêu, lòng kính tr u có tính ch t b ng
u hành (G. Ônpooc), là nhu c u (A.Murây), là
i (G.H.Mít) là lo l ng (K.Hoocnây). Nh
cao tính ch t t nhiên sinh v t c i, ph nh n b n ch t xã h i c a nhân
5. c hi i v th c a m i
quan h và ho ng có ý th c (A.G.Kovaliov, I.X.Kon). Hi m này
các nhà tâm lý h c xã h i ch p nh n, coi nhân cách là cá nhân là cá
th so v i t p th và xã h i.
6. c hi o nên b n ch
là các thu c tính nh, các thu c tính sinh v t ho c thu c tính xã h i. P.Buêva
cho r i v i toàn b nh ng ph m ch t xã h i c a nó. Nhân
cách là toàn b nh c tính và nh ng quy lu t cá nhân (H.Hipsô, M.Phorvec),
là t ng s nh ng nh i nào gi ng
i nào (E.P.Hô
c t n t i c i tong xã h u ki n
l ch s c th m này ch t
hi n tính toàn di nhân cách.
- A.G.Kovaliov cho r ng trong c u trúc c a nhân cách bao g m: các quá trình tâm
lý, các tr ng thái tâm lý và các thu c tính tâm lý cá nhân.
- Ph m ch t xã h i: th gi i quan, ni m - c xã h i hóa: kh
n c sáng t ng, linh
ho t trong toàn b cu c s ng xã h i.
- Ph m ch t cá nhân: các n t, các thói
quen. - c ch th hóa: kh u
hi
- Ph m ch t ý chí
riêng c a cá nhân.
- Cung cách ng x : tác phong tính
- ng, kh
ng có m u khi n, ch
ng tích c c.
- t l p
và duy trì quan h v i khác.
8.4.1.1 Khái ni ng
M t h th nh tính l a ch n c và tính
tích c c c a con ng i v i cái mà con ng i mu t t c g i là xu h ng
c a nhân cách.
126 BÀI 8: NHÂN CÁCH - NHÂN CÁCH
8.4.1.2 Nh ng m t bi u hi n c ng
Nhu c u
- m c a nhu c u:
H ng thú.
- Khái ni m:
H c bi t c a c i v a có ý
i v i cu c s ng, v a có kh i khoái c m cho cá nhân trong quá
trình ho ng.
y, h ng thú bi u hi n s t , s say mê h p d n b i
n i dung ho ng, b r ng và chi u sâu c a h ng thú.
ng
- Khái ni m
Lí t ng là m t m c ph u óc con ng i d i hình
th c m t hình nh m u m c và hoàn ch nh có tác d ng lôi cu n toàn b cu c s ng
c a cá nhân và ho v nt im
- Tính ch t c ng:
130 BÀI 8: NHÂN CÁCH -
- Ch ng:
Tóm l i, xu h ng chi m v trí trung tâm trong c u trúc nhân cách, nó quy nh
s hình thành và phát tri n toàn b c u trúc nhân cách nh m t ch nh th tr n v n
quy nh s hình thành và phát tri n c a m i y u t hình thành nhân cách
n xu h n b ph n h p thành quan tr ng nh t trong c u trúc
nhân cách.
8.4.2 Khí ch t
Khí ch t là s bi u hi n v m t c , t và nh c a ho ng tâm lí
trong nh ng hành vi, c ch a cá nhân.
Ki u 4: Y u (h ng ph n y u h n c ch ).
Nghiên c nh m t s ki u khí ch t c b n:
Ki u 1. Khí ch t sôi n i
Ki u 2: Khí ch t bình th n
Tuy v t s h n ch ki u này: ch m ch p, ít bi u l s
hay do d nên d b b l th i c , h tính cao, ít tháo vát.
Ki u 3: Khí ch t nóng n y
Ki u 4: Khí ch t ut
y:
m t cá nhân có nhi u nét tính cách (thu c tính tâm lí) có nh ng nét tính cách
t t, l i có nét tính cách x u l n l n. Vì v y, m t ng i t t hay x u d a trên
s l ng nh ng nét tính cách t t hay x u, chi m t l nhi u hay ít, ho c n i dung c a
ng nh th i v i xã h i, con ng i, trong nh ng tình
hu ng và hoàn c nh nh nh.
c a con ng i v i th gi i v i nh ng ng i
c bi u hi n ch y u ng qua l i gi a con ng i v i nhau và v i xã
h i. Tính cách nói lên b m c c a con ng i trong xã h i.
Tính cách là h th c i v i hi n th c th hi n h
th ng hành vi, c ch ng ng.
136 BÀI 8: NHÂN CÁCH -
- a tính cách
Là h th c i v i hi n th c. H th này bao g m:
i
,
nhân.
Nh ng, bi u th i v i xã h i th ng là:
-
thân
c th hi n b c l
n m c nào s c th hi n b ng hành vi t ng ng v i nó. Hành vi, c
ch n v n s ng c a cá nhân, s c x c a con ng i có th tr
x o giao ti p c a h .
BÀI 8: NHÂN CÁCH - 139
M c dù m i quan h gi a n i dung và hình th c c a tính cách r t ph c t p, muôn
màu, muôn v , nh ng ta có th rút ra 4 ki u tiêu bi u:
8.4.4 c
8.4.4.1 Khái ni c
- T nh nh ng y có m t s m c n làm sáng t :
c là t h m riêng l c a cá
nhân không ph c mà là t ng h p nh a cá nhân.
hoàn thành có ch t l ng b t c m c ho i ph i
có s k th m c a nhân cách. Ch ng h c âm nh c ph i có óc
t ng t ng âm thanh phong phú, có c quan phân tích v thính giác nh y c m và
t t, có s say mê h ng thú v i âm nh
140 BÀI 8: NHÂN CÁCH -
m cá nhân y u là mu n nh n m m tâm lí
c a nhân cách.
Trong cu c s ng h u không th y bi u hi n m t m m m ng
v m c gì, nh ng h l c nh ng v trí khá cao trong m c
ho
Ví d : Y u t c tr ng c a ngành h i h a là ph i th hi c cu c s ng m t cách
sáng t o b ng nh ng nét và màu s c yêu c
ng i h t s m: trí t ng t ng sáng t o v m t ngh thu t, tính
nh y c m cao c a b máy phân tích th giác, trí nh v th giác... Ngoài ra, ho ng
is n l c cao c a ý chí, lòng say mê v i công vi c c
m tâm lí chung i ng ih cho ho t k t qu .
BÀI 8: NHÂN CÁCH - 141
Nh v y, trong nh m tâm lí c a nhân cách nh m hoàn thành có k t qu
trong ho ng có th phân ra làm hai lo i:
c là khái ni m chung nh ng th ch m nh nh c a
c, bi u th s hoàn thành có k t qu m t ho
t thành t u vô cùng xu t s c, có m
v c ho ng ph c t iv is ti n b c a xã h i.
- c bao gi n li n v i ho ng c th c ho ng nh t
c ch có th n y sinh, t n t i và phát tri n trong m t ho ng c
th i chu n b b u m t ho
n l a ch n nh c tâm lí mà ho i m t cách
c th hi n ch i làm vi c ít t n s c l c, m t ít
th i gian, c a c t k t qu cao. Có th i cùng làm m t công vi c
t m t k t qu i này ch y u là do khéo léo, nhanh
i kia ch y u l i do s c ; ngay c i
t cùng m t k t qu ah có s khác bi
bi u hi n v ch l c.
142 BÀI 8: NHÂN CÁCH -
8.4.4.2 B n ch t và c c
a. c
c có b n ch t ho c c a m i ng c hình thành b ng
chính ho ng c a ng ng mà nh ng thành ph n c
l c hình thành, c ng c và phát tri c g n li n v c
ho ng ch o c a ng
b. C u trúc c c
- Nh ng thành ph n ch o.
- Nh ng thành ph n làm ch d a.
- Nh ng thành ph n làm n n.
BÀI 8: NHÂN CÁCH - 143
Trong các thành ph n t o nên c u trúc c c, m i thành ph n có th c
coi là m m riêng l , m c riêng l không th mb o
hoàn thành t t b t c m t ho ng nào.
C u trúc c c có tính ch t bù tr .
Ví d : Ng i có tính nh y c m v màu s c bi t c t
có b máy phân tích th giác t t.
- u ki n xã h i
ho ng và giao ti p.
8.5.1 Vai trò c a nhân t sinh v t trong s phát tri n nhân cách
Khoa h c r ng nh ng thu c tính b m sinh và di
truy n (nhân t sinh v t) c a con ng i không th s c các ph m ch t
tâm lí, nh ng nó t u ki n c n thi t cho s hình thành và phát tri n các ph m
ch t y. Còn các ph m ch t c n y sinh và phát tri i u ki n khác.
Giáo d c là m t ho ng có m ng h ng rõ r t, có n i dung và
ph ng pháp không nh ng phù h c s phát tri n c a
i t ng. Giáo d c không ch cung c p tri th c v th gi i mà còn hình thành h
nh ng ph m ch t tâm lí c n thi t, t o ra m i ng c th c ti gi i
quy t nh ng v i s ng hi n t i và t ng lai.
T nh ng v n trên, ta có th n k t lu n: Ho ng là y u t quy nh
tr c ti iv is hình thành và phát tri n nhân cách. .
c tr c ti p quy nh b i m ho ng c a cá nhân m i ng i b im c
nh n th ng c a cá nhân trong s phát tri n và hoàn thi n
b ho ng c thành ho ng t
giáo d c.
Câu 7: Phân tích vai trò c a các y u t ng t i s hình thành và phát tri n
nhân cách.
BÀI 8: NHÂN CÁCH - 153
BÀI
Bài 1: Hãy xác xem nào là cho
cá nào là cho nhân cách?
2. Lòng nhân o
3. Tính ích k
4. Tính i bi ng
5. Tính kín
7. Lòng trung th c
8. Tính khiêm t n
154 BÀI 8: NHÂN CÁCH -
9. Tính sáng t o
10. Tính c n th n
- ng m i m i n t, ch t m im it t
- b u thì tròn, ng
Hi n d ph i là tính s n
Ph n nhi u do giáo d c mà
(N a
Bài 5: Trong nhân gian có quan ni m v s hình thành và phát tri n nhân cách
sau:
- n m c thì g n thì
- minh v n s n tính tr
Sau khi h c:
9.1 TÌNH C M
Trong khi ph n ánh th gi i khách quan, con ng i không ch nh n th c th gi i
mà còn t c i v i nó. Ch ng h n: Khi xem nh ng b p,
nghe nh ng b n nh c hay chúng ta không ch tri giác (nhìn, nghe...) chúng, mà còn
có nh ng", nh ng "r o r c", nh ng "xao xuy n" kèm theo. Nh ng hi n
t ng tâm lí bi u th c a con ng i v i nh ng cái mà h th n th c c,
ho c g i là xúc c m và tình c m c a con ng i s ng tình c m c a
con ng i r t phong phú và ph c t c th hi n d i nhi u hình th c, nhi u
m khác nhau, có nh h ng sâu s n toàn b các quá trình và ho ng tâm
lí khác c a con ng ng nét r i.
156 BÀI 9:
Nh ng tình c m ch t b ng s rung c m v i nh ng s v t hi n t ng có
liên quan v i s tho mãn hay không tho mãn g n v i nhu c ng c c a con
ng i.
- Có i ng v t - Ch có i
- c - Có sau
- Th c hi n ch - Th c hi n ch h
Nh a tình c m
c thái c : c m giác
gây cho ta m t c m xúc r o r c, nh c nh i; c m giác màu xanh gây cho ta
m t c m xúc nh nhàng, lâng lâng, d ch
Nghiên c u v v ng d ng trong ho ng s n xu t, nh m
t ng th i chú ý y u t ng.
b. Xúc c m
Có m t s d ng xúc c m ta th ng g p:
- ng là m t d ng xúc c r tm y ra
trong th i gian ng n ng không làm ch c
b n thân mình.
(Xuân Di u)
c. Tình c m
b. Quy lu
Khóc i là 2 tâm tr n
Khi u hi n s bu n r u, chán n n
d. Nh ng bi n d ng tình c m b c ch
- Nét m t l v kh p có th b co rút
e. Tình c c phát l
c tình c m có s ng v ng: ng n m ch t
khi t c gi n, hay khi b i r ng có c ng th a.
f. L i nói bi u l tình c m
ng gi ng h n h n, ng t quãng
Khi bu n gi ng tr m, nh p ch m
- Khi b i r i, x u h : m t l m lét, m
9.2 NG Ý CHÍ
9.2.1 Ý chí
a. Tính m
b. cl p
c. Tính quy
c th hi n s kh c ph c nh ng t cho
cm ra. Tính kiên trì nói lên c c a ý chí.
e. m
Kh i m t ch ng i
cho b n thân hay l i ích c a b n thân.
f. Tính t ch
ng ý chí
ng có ý th c, có ch i n l c kh c ph c khó
c hi n cùng m m:
BÀI 9: 169
- Tính m ra m t cách có ý th c c ng ý chí.
Tr ng con ng it h tm
ng i ph i ý th c m ng, ý chí s giúp con ng c
m - ý th c m m c b n hình c a
ng ý chí. N u m i m này thì không th g ng ý chí.
- i l a ch n và bi ng
sao cho th c hi cm t hi u qu cao.
ng ý chí g m ba lo i:
- n: ng có m
m sau không th hi , ho c không có. Lo ng này còn g i
ng có ch ng t ý.
- ng ý chí ph c t p: i hà
th hi n t t c mc và rõ ràng.
ng vào nh ng m c
t t i ph i có s kh c ph c nh ng tr ng i có s ho t
ng tích c c c n l c bi t.
C u trúc c ng ý chí
n chu n b , giai
n th c hi t qu ng.
nh m ch n l y
m tm i b t. Vi di n ra su t
quá trình ho ng
L p k ho ng
Ch n bi ng
Quy ng
- n th c hi n: Vi c chuy n t quy ng là s
i v ch t, là s chuy n t nguy n v ng thành hi n th c. Th c hi n quy t
ng ý chí bên trong, quá trình th c hi n có
th g ng i ph i n l t qua,
nh m th c hi n cùng m nh.
- t qu c n m t m
i chi u các k t qu t m nh. S i
chi i s hài lòng, th a mãn ho
S tr thành s i v i ho ng ti p theo.
1. Tình c m là nh th hi n s rung c m c i v i nh ng s
v t, hi ng c a hi n th c, ph a chúng trong m i liên quan v i
nhu c i.
2. Ý chí là m ng c a ý th c, bi u hi n c th c hi n nh ng hành
ng có m i ph i có s n l c kh c ph m
ch t là tính m c l p, tính quy n b (kiên trì) và tính t
ch .
- ng có ý th c, có ch i n l c kh c ph c khó
k c hi n cùng m ng ý chí có th g m ba lo i:
ng ý chí c ng ý chí ph c t p.
172 BÀI 9:
Câu 3
Câu 4
Câu 5:
Câu 6:
BÀI 9: 173
Bài 1:
b. Có tính ch t nh t th ng
c. Ch có ng i
e. d ng ti m tàng
f. tr ng thái hi n th c
g. Có c ng il nv t
h. nh
1.
2.
3. thì
4. trôn
ngói th ng mình b
5.
174 BÀI 9:
Bài 3:
c. Tr t p vi t
d. i l n vi t
a. Có m
b. M i m ng
c. Nh p nhàng, h p lí
d. Có s kh c ph
e. Có s l a ch n, bi n pháp
f. T ng hóa
g. C a, d và e
175