B GIÁO D O

I H C CÔNG NGH TP. HCM

TÂM LÝ H C NHÂN CÁCH

Biên

www.hutech.edu.vn
*1.2016.PSY107*

TÂM LÝ NHÂN CÁCH

-
tailieuhoctap@hutech.edu.vn
 I

M C L C ...................................................................................................................I
NG D N ............................................................................................................ V
BÀI 1: NH NG QUAN NI M V NHÂN CÁCH C I ................... 1
TRI T H C C .......................................... 1
1.1.1 S khác bi t c a tri t h th ........................... 1
ng tri t h ........................................................................ 3
NHÂN CÁCH ................................................. 6
1.2.1 Thiên a nhân h p nh t .................................................................................. 6
th ct ng mà ch có o h c12
tr ng ph m ng ................................................... 12
thích s im l .............................. 13
1.2.5 Các quy lu chi ph i cá nhân và c ng ............................................ 13
i là ti ................................................................................. 14
is i ph i cân b ng không quá thái ................................... 15
1.2.8 S sáng t o c i) là t o nên ý th c minh tri t ................. 16
1.2.9 S nh trong m t th m và s bi i theo th i gian c a nhân cách ........ 16
m nhân cách c a ........................................... 17
1.3 NH NG BI U HI N C ID NG V T LÝ .............. 19
1.3.1 Khái quát v nh ng bi u hi n c a nhân cách .................................................... 19
1.3.2 Nhân cách và v khai m luân xa .............................................................. 19
1.4 M ............................................. 20
1.4.1 Tính thi ................................................ 20
1.4.2 Tính nhân ..................................................................................................... 21
1.4.3 Tính hòa nh p trong nhân cách c i Vi t Nam........................................... 22
TÓM T T ................................................................................................................ 24
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................... 25
BÀI T P ................................................................................................................. 25
BÀI 2: NG PHÁI PHÂN TÂM H C ....................................................................... 26
2.1 PHÂN TÂM H NHÂN CÁCH .................................................................. 26
ng c a S.Freud trong nghiên c u ........................................................... 26
m c a Freud v nhân cách ................................................................. 30
iá h c thuy t phân tâm c a S.Freud ...................................................... 33
2.2 PHÂN TÂM H C M I V NHÂN CÁCH ................................................................ 34
2.2.1 Karl Gustav Jung v nhân cách ....................................................................... 34
2.2.2 Alfreud Adler (1870 - 1937)............................................................................ 38
2.2.3 Erich Fromm ................................................................................................. 39
TÓM T T ................................................................................................................ 41
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................... 44
II
BÀI T P ................................................................................................................. 44
BÀI 3: TÂM LÝ H C HÀNH VI V NHÂN CÁCH ............................................................ 45
3.1 J. WATSON THUY T HÀNH VI SINH LÝ H C .................................................. 45
3.1.1 Ti u s và s nghi p ......................................................................................45
3.1.2 H c thuy t J. Watson ......................................................................................46
3.2 THUY T HÀNH VI T O TÁC C A B.F.SKINNER .................................................. 50
3.2.1 Ti u s và s nghi p c a B.F.Skinner ...............................................................50
3.2.2 H c thuy t c a B.F.Skinner .............................................................................51
T HÀNH VI ............................................................................ 54
TÓM T T ................................................................................................................ 56
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................... 57
BÀI T P ................................................................................................................. 57
BÀI 4: TÂM LÝ H C GESTALT V NHÂN CÁCH ............................................................ 58
4.1 NGHIÊN C U C NG PHÁI GESTALT ...................................................... 58
4.1.1 Gestalt là gì? .................................................................................................58
Các quy lu t c a Gestalt ..................................................................................59
4.1.3 Li u pháp Gestalt ...........................................................................................60
4.2 GESTALT V NHÂN CÁCH .................................................................................. 60
4.2.1 Thuy ng nhân cách ................................................................................60
4.2.2 Khái ni m không gian s ng..............................................................................62
TÓM T T ................................................................................................................ 65
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................... 66
BÀI T P ................................................................................................................. 66
BÀI 5: TÂM LÝ H NHÂN CÁCH ......................................................... 67
5.1 CARL ROGERS .................................................................................................. 67
5.1.1 Ti u s Carl Rogers ........................................................................................67
5.1.2 H c thuy t c a Carl Rogers .............................................................................68
5.2 ABRAHAM HAROLD MASLOW ........................................................................... 75
5.2.1 Ti u s Abraham Harold Maslow.......................................................................75
5.2.2 H c thuy t c a Abraham Maslow ......................................................................76
TÓM T T ................................................................................................................ 86
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................... 88
BÀI T P ................................................................................................................. 88
BÀI 6: NG PHÁI TÂM LÍ H C NH N TH C......................................................... 89
6.1 TI U S JEAN PIAGET ...................................................................................... 89
6.2 H C THUY T C A JEAN PIAGET ....................................................................... 92
6.3 CÁC TH I K PHÁT TRI N C A TR ................................................................. 94
6.3.1 Th i k c m giác v ng .............................................................................94
6.3.2 Th i k ti u khi n ....................................................................................95
6.3.3 Kh u hành c th ..............................................................................96
6.3.4 nh hình .......................................................................................97
C THUY T NH N TH C ............................................................... 99
 III
TÓM T T .............................................................................................................. 102
BÀI 7: NH NG LU NV NHÂN CÁCH C A TÂM LÝ H C XÔ VI T ....... 105
7.1 CÁC NGUYÊN T C NGHIÊN C U NG NGHIÊN C U ........................... 105
7.1.1 Các nguyên t c nghiên c u nhân cách ............................................................ 105
ng nghiên c u nhân cách ............................................................... 106
7.2 NH NG LU NV NHÂN CÁCH .................................................. 108
7.2.1 m c a Borit Geraximovic Ananhiev v nhân cách ................................. 108
7.2.2 Q m c a A.N.Leonchiev v nhân cách .................................................... 109
7.2.3 Quan ni m c a K.K.Platonov v nhân cách ...................................................... 110
7.2.4 Lu m c a D. Uznatze v nhân cách ......................................................... 111
7.2.5 Lu m c a X.L.Rubinstein v nhân cách..................................................... 112
TÓM T T .............................................................................................................. 113
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................. 115
BÀI T P ............................................................................................................... 115
BÀI 8: NHÂN CÁCH - S HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N NHÂN CÁCH ........................ 116
8.1 KHÁI NI M NHÂN CÁCH ................................................................................. 116
i: .................................................................................................. 117
8.1.2 Cá nhân ...................................................................................................... 117
8.1.3 Nhân cách ................................................................................................... 118
N C A NHÂN CÁCH ....................................................... 121
8.2.1 Tính th ng nh t (h th ng) c a nhân cách ...................................................... 121
8.2.2 Tính nh c a nhân cách ........................................................................... 121
8.2.3 Tính tích c c c a nhân cách ........................................................................... 122
8.2.4 a nhân cách .......................................................................... 123
8.3 C U TRÚC TÂM LÍ C A NHÂN CÁCH................................................................ 123
8.4 CÁC THU C TÍNH TÂM LÍ C A NHÂN CÁCH .................................................... 125
ng c a nhân cách ............................................................................... 125
8.4.2 Khí ch t ...................................................................................................... 131
8.4.3 Tính cách .................................................................................................... 134
c ..................................................................................................... 139
8.5 S HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N C A NHÂN CÁCH ........................................ 145
8.5.1 Vai trò c a nhân t sinh v t trong s phát tri n nhân cách ................................ 145
8.5.2 Giáo d c và nhân cách .................................................................................. 146
8.5.3 Ho ng và nhân cách ................................................................................ 148
8.5.4 Giao ti p và nhân cách.................................................................................. 150
TÓM T T .............................................................................................................. 151
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................. 152
BÀI T P ............................................................................................................... 153
BÀI 9: CÁC PH M CH T TÂM LÝ C A NHÂN CÁCH ................................................... 155
9.1 TÌNH C M ...................................................................................................... 155
9.1.1 Khái ni m xúc c m, tình c m ......................................................................... 156
9.1.2 Các m c i s ng tình c m ................................................................. 158
IV
9.1.3 Vai trò c a tình c m ..................................................................................... 160
9.1.4 Các qui lu t c i s ng tình c m ................................................................. 160
9.1.5 Tình c m c i bi u hi n .................................................................. 163
9.1.6 Nh ng khác bi t c c tình c m ....................................... 165
NG Ý CHÍ .......................................................................... 166
9.2.1 Ý chí ........................................................................................................... 166
ng ý chí ........................................................................................... 168
TÓM T T .............................................................................................................. 171
CÂU H I ÔN T P .................................................................................................. 172
BÀI T P ............................................................................................................... 173
TÀI LI U THAM KH O .......................................................................................... 175
 V

MÔ MÔN
Môn Tâm lý h c Nhân cách cung c p ki n th c v các ng phái chính nghiên
c u v Nhân Cách: Phân tâm h c, Tâm lý h c Nhân Tâm lý h c Nh n th c, Tâm
lý h c Hành vi, Tâm lý h c Ghestant Tâm lý h c Nhân Tâm lý h c Nh n bi t, tâm
lý h c Nh n th c; Tâm lý h c Xô vi t.

Sinh viên s c gi i thi u v ngu n g c h c thuy t, tác gi , quá trình phát tri n,
các khái ni m chính, các ng d ng trong lâm sàng, giáo d c; các m và h n ch
c a t ng h c thuy t.

N I DUNG MÔN H C
- Bài 1: Nh ng quan ni m v nhân cách c a c i

- Bài 2: ng phái phân tâm h c v nhân cách

- Bài 3: Tâm lý h c hành vi v nhân cách

- Bài 4: Tâm lý h c gestalt v nhân cách

- Bài 5: Tâm lý h c nhân v nhân cách

- Bài 6: ng phái tâm lý h c nh n th c

- Bài 7: Nh ng lu n m b n v nhân cách c a tâm lý h c Xô Vi t

- Bài 8: Nhân cách và s hình thành nhân cách

- Bài 9: Các ph m ch t tâm lý c a nhân cách

KI N TH C TI N
Tâm lý h c i
 VI
YÊU C U MÔN H C
i h c ph i h c y các bu i lên l p, chu n b bài, làm bài y nhà,
tìm ki m tài li u, thông tin làm các bài thuy t trình nhóm, tham gia th o lu n trên
l p.

CÁCH TI P C N N I DUNG
h c t t môn này, i h c c n c c bài m i, tìm tài li u tìm ki m
thông tin có liên quan n bài h c, tóm t t bài h c n m c nh ng v n chính
c a t ng bài. Nh ng th c m c có th trao i ho c th o lu n trong l p h c.

i v i ph n bài h c c n thuy t trình, i h c c n ch ng tìm ki m tài li u

tham kh o và chu n b bài thuy t trình theo yêu c u c a i d y.

Sau m i bài h c, i h c c n xác nh các v n b n, tr l i các câu h i ôn

t p và gi i các bài t p.

PHÁP GIÁ MÔN H C

Môn h c c giá g m:

- m quá trình: 30%. Hình th c và n i dung do gi ng viên quy t nh, phù h p v i

quy ch t o và tình hình th c t t i t ch c h c t p.

- m thi: 70%. Hình th c làm bài thi t lu n trong 90 phút. N i dung ôn thi bao
g m t t c các bài h c.
 BÀI 1: 1

BÀI 1: NH NG QUAN NI M V
NHÂN CÁCH C A
C I

Sau khi h c xong bài này, sinh viên t c:

- N m c s tri t h c c a chi ph i cách nhìn v nhân cách;

- Nh ng ng c a v nhân cách;

- N m c bi u hi n c a nhân cách i d ng ng sinh h c;

- Hi u c các c m v nhân cách ;

- V n d ng c trong cu c s ng và ho t ng.

1.1 C S TRI T H C C A NHÂN CÁCH ÔNG

1.1.1 S khác bi t c a tri t h c và tri t h c

Tây
và Tây có hai n n hóa khác nhau, vì th quan m tri t
h c có s khác bi t.

- V th gi i quan:

Tây cho r ng i và tr i khác bi t v i nhau

l i cho r ng có s h p nh t gi a tr i và i.

Lão T cho r ng: i ph ng theo t, t ph ng theo tr i, tr i ph ng theo

o, o ph ng theo t nhiên

v y tr i - t i thông nhau b ng m t o.
 2 BÀI 1:

Kh ng T cho r ng i và tr i th ng nh t v i nhau.

Tri t h c Trung Qu c l y nhân sinh làm h t nhân, tri t h c Tây d a vào

siêu hình h c và nh n th c lu n.

Tri t h c Trung Qu c coi tr ng thân, t gia, tr qu c, bình thiên h

Xây d ng giá tr t c thành c, thành thân, thành ph t, thành

- V tinh th n c a tri t h c:

Trung Qu c l y o c và ngh thu t làm tinh th n, l y chân th c bên trong làm

m c ích, l y vi c theo i tr ng thái làm c m h ng.

Trung Qu c coi tr ng ch th o c, không coi tr ng ch th lý tính. Xu t phát

t xem xét ngh thu t mang màu s c lãng m n, chuy n tính và tâm vào v t
gi a i v i v t không còn khác bi t nhi u n a mà v t th m m tâm h n c a
con i.

v y, n u P con i là ng v t o c thì Tây

con i là ng v t duy lý.

- pháp tri t h c:

Tri t h c Trung Qu c l y tr c giác, tr c quan, th nghi m làm pháp

lu n. Khi tìm hi u v tr i, t vô h n, h ng không th dùng duy, duy lý
khoa h c mà tìm tr c quan, th ng tâm linh. T quan ni m nhân cách
o c và nhân cách th m c a con i có c là nh các th nghi m và
hành ng tr c quan.

Tri t h c Tây l y phân tích lôgíc tr u ng và di n d ch suy lý làm

pháp lu n.

Ch ng h n n u tri t h c Hy L p coi vô và vô cùng là th p kém th c t i và h u

h n, thì tri t h c Trung Qu c l i coi tr ng không và vô cùng, h nh n bi t u
b ng tr c giác và di n t m t cách cô ng, ng n g n.
 BÀI 1: 3
1.1.2 ng tri t h c

1.1.2.1 ng nh t nguyên ng c c ng

Quan ni m nh t nguyên ng c c ng bi u hi n trong o h c: Hai mà m t, m t

mà hai.

là ng luôn luôn bi n it c c này sang c c khác (không th nói

ra c, không th dùng m t t nào xác nh c).

nh thì nóng n, nóng thì l nh (sách t ), hay cho r ng

s tr l i ta th y chí c a tr i Lão T cho r ng l i là cái ng c a

Tây nhìn nh n tr ng ra tr ng, ra .

không xác nh rõ ràng cái nào là t t, cái nào là x u h n, không

phân tích, không h th ng hóa, không duy tâm, không duy v t, duy linh, duy th c.

a. Th hi n cách hành và l p lu n c a g

Cách di n tc a i m pm , , th c th c,

thi u s rõ ràng d t khoát.

Ch ng h n Kh ng T khi gi ng o lý cho h c trò tùy theo t ng h c trò, t ng lúc

có cách gi i thích khác nhau, luôn uy n chuy n.

Hay ng siêu hình c a Ph t và Lão: ng c a lão T không th nh

m t chi u.

không có các tri t gia chuyên nghi p nên mu n nghiên c u các

ng tri t h c ng thông qua t c a các tác gi vi t cho các t , b n bè,
các th i k khác nhau. Vì th , ta th y các tác ph m c a h r i r c, th m chí có s
mâu thu n.

- i hay th hi n: ý t i ngôn ngo i (ý ngoài l i); b t t n

(sách không nói h t l i).

- Hay dùng pháp ng ng ngôn

 4 BÀI 1:

Toàn b sách c a Lão T là nh ng câu châm ngôn, sách c a Trang T u là n

ng và ng ngôn, sách c a M nh T và Tuân T có nhi u câu châm ngôn và n
ng .

Chính vì th , sách c a các nhà tri t h c Trung Hoa c i thi u s khúc chi t, thi u
m ch l c, hay v n t t và nhi u khi ch là nh ng g i ý.

- Th hi n các nét v trong D ch h c b ng thi, nh c, h a.

Ngh thu t c i Trung Qu c l y thi ca, h i h a là g i ý không di n t m t cách

khúc chi t. Nhà ng mu n trao g i nh ng u mà nhà không nói tr c ti p
trong

Trang T khi vi t ng g n v i tri t lý, Ví d : ông vi t: là b t cá,

c cá thì quên ; b y là b y th , c th thì quên b y; l i là t ý, cý
thì quên l i. Làm sao ta có c i quên l i cùng

Trang T còn cho r ng hai v thánh nhân g p nhau thì không nói l i nào, vì
m t h g p nhau, o bi u hi Theo o Gia, o không di n t b ng l i ch
g i ý mà thôi, l i ph i quên khi chúng ta tm c

Chính vì th vi c nghiên c u g p tr ng i: sách r t khó d ch vì d ch s m t

tính g i ý, không hi u ch tý c a cu n sách.

b. ng thanh ng

i nhìn nh n, s hi u bi t do i khác n là s hi u bi t
không th t. Khi c m t cu n sách, m t bài không ph i hi u cu n sách hay bài
, mà nó g i lên nh ng ý ng p trong lòng. là ng thanh ng,
ng khí c u. M t câu nói có i không hi u gì c , có i hi u nhi u v n
, có s rung chuy n l ng.

- i t n tìm th y h c thì ph i bi t ch i nh n n i. Th y i trò n

lúc trò r t c n và nh n n i m i d y. Sách không gi i thích rõ
ràng, ch g i ý không truy n bá ng.

c. Các giai n trong l ch trình di n bi n c a tâm th c theo tri t h c

- Giai n 1: Giai n nh t nguyên (c có ta)

 BÀI 1: 5
giai n này s ng theo thiên tính, ngo i c nh, l n l n gi a lý và tình, gi a n i
tâm và ngo i gi i. S ng vô tâm, b t c i xung quanh. là th i k dân t c
bán khai, th n tho i u giai n tr

- Giai n 2: Giai n nh nguyên (S ng thành c a cái ta)

Cá tính con i d n d n xu t hi n. Tính b t c gi m d n. Phân bi t r ch ròi

thi n ác, tr ng vinh nh c. Có tâm h n c sáng ki n và phê bình sâu s c.

1.1.2.2 ng tam nguyên

ng này c th hi n rõ trong thái c c .

a. Thái c c

- Ph n âm màu

- Ph n màu tr ng ho c tr ng

Bao trong m t cái vòng tròn. Cái g i là o

o sinh ra v n v t, nó là cái t nhiên, không có hình dáng, hình th nh t nh.

o là ngu n g c c a m i vi c. o t nhiên mà có. V n v t t nhiên mà có,
không có ng chúa nào sinh ra.

o là vô h n, là cái to l n nh t không th m c. o gói g n c tr i t,

cao không th y gi i h n, sâu không th c. o trong quá trình v n ng không
ng ng bi n hóa, sinh ra v n v t trong tr . o bao trùm c âm tr i t.

- Ph n không hoàn toàn là ph n âm không hoàn toàn là âm. Có m

nh trong âm và m âm trong Nó là m m m ng m nh m . Nó là
h t gi ng, có ti m l c phi ng. Nó là nguyên nhân mâu thu n n i t i. Không có
m t v t nào trên i mà thu n t t ho c thu n x u, thu n h i ho c thu n l i. là
mâu thu n n i t i.

c g i là âm khi âm l n , g i là khi l n âm.

Âm v a mâu thu n v a ng, không cái nào ph thu c cái nào.

o u hòa, h p nh t và chi ph i l n nhau làm cho âm không r i nhau.

 6 BÀI 1:

- Con i là m t ti u tr . Th c th con i là s n ph m c a nguyên lý âm

Luôn có lu t quân bình trong m i v t (g i là ng o, trung o hay
trung dung).

b. Các c p mâu thu n

- Mâu thu n t a nhau t n t i. Sáng t i mà có, thi n

ác mà có.

- Mâu thu n nào ch a ng l n nhau: trong âm có trong có âm.

- Chuy n hóa l n nhau: cái này bi n thành cái kia. Âm bi n thành và

bi n thành âm.

- Quan h ngang nhau: không cái nào cái nào, không cái nào tr ng cái nào.

- Các c p mâu thu n b cái th ba kh ng ch làm cho nó không tách r i nhau mà

th ng nh t v i nhau (tam nguyên).

- S tác ng hai chi u là nguyên nhân c a m i sinh hóa.

Hai y u t mâu thu n, tác ng l n nhau t o nên s bi n hóa: T i c n mà

sáng c n, n ng c n mà c n; m nh c n mà y u c n;
T i ác, cái x u c n cho i ta th y cái t t.

- Chân lý không th ch ng minh, ch có th khêu g i mà thôi. là không bi t,

bi t thì không

u sâu vào l i s ng c a i H s ng kín , t nh ,

khêu g i, thi v .

U ng trà thành hoa thành hoa o

Nh ng s tri t h c này chi ph i tâm lý c a i

1.2 CÁC NG V NHÂN CÁCH

1.2.1 Thiên a nhân h p nh t

- a- h p nh t là tr i, t, i h p thành m t.

Quan ni m cho r ng thiên can có ngu n g c t tr i: ch ng th hi n hành vi, l

ra bên ngoài, th hi n s thu n, d nh n bi t.
 BÀI 1: 7
a chí có ngu n g c t t, có s ti m n, th hi n s ph c t p, khó nh n bi t.

Khi thiên can có s ph i h p thì a chí là g c c a thiên can, thiên can là ng n c a

a chí: can chi sinh con xác nh m nh c a t ng con i.

V c b n con i mang nh ng thu c tính c a tr .

M nh T cho r ng: Khi phát tri n h t tính mình, con i có th bi t tr i mà còn

h p v i tr i làm m t. i nào phát tri n h t lòng thì có c c nhân. Lòng v
k , v l i m t thì không còn kho ng cách gi a con i và tr , có là ta
hòa vào tr .

V m t sinh h c, ng tr c a tr i xuyên qua luân xa 7 (bách h i) r i

xu ng t y s ng, còn ng c a t qua luân xa 1 lên phía trên, theo ng t y
s ng.

Theo tri t h c ng tr i c xem là và t là âm. Nh có

ng âm c a tr i t mà con i có ng c a Tr i i t, th
hi n nguyên lý thiên a nhân h p nh t.

Trong i s ng xã h i i ta luôn nói: thiên th i, a l i, nhân hòa nói lên s h p

nh t c a ba y u t tr i, t và con i.

nh ng c a tr i n con i và xã h i loài i c th y m t cách rõ ràng.

Tr i có các hành tinh, m t tr i, m t nhi u ngôi sao, c bi t 5 ngôi sao: kim, m c,
th y, h a, th có nh ng r t l n i v i tâm lý con i. Chính m t tr i, m t
các hành tinh có nh ng n th i ti t, nhi t , tâm lý con i.

V t, i ta hay nói n a linh. là nh ng vùng t nh ng m t ph n n

b nh t t, s c kh e, trí tu , tình c m, tính cách, l c c a con i và c ng ng
i. Vi t Nam, m t s Chùa Tam o, Núi T n Viên, Côn H
Tây, Hành núi Yên T , H Hoàn Ki là nh ng a linh.

T n t i trong không gian và th i gian có ng nghi g i là âm và Âm

giao hòa nhau, bi n hóa khôn cùng trong tr .. t sinh ra v n v t.

Âm vai trò xoay chuy n không bao gi ng ng. Chúng cùng t n t i,

c l p v i nhau, mâu thu n không tri t tiêu nhau sinh hóa vô cùng.

Âm - d dùng bi u hi n trong th gi i h u hình l n th gi i vô hình duy,

tâm linh, tâm h n), chúng có trong v n v t dù có nhìn th y hay không nhìn th y.
 8 BÀI 1:

Tri t h c cho tr i là và t là âm, ông là bà là

âm. iv i ông m t c là âm m t sau là và bà thì c l i. Trong
th con i nào cao là nào th p là âm. Trên i âm, th t âm,
.

Âm còn th hi n trong môi ng. Cái gì nh , l ng, m m, nhi u c là âm và

trái l i là . Nh ng l c ng tâm xu ng là nh ng l c nh b c lên, thoát
ra, m r ng là âm.

T t c m i v t u có âm có Không có v t nào là tuy t i ho c tuy t

i âm. Qu t so v i m t tr i là âm, so v i m t l i là g.

Nh ng v t có hình th theo th ng ng, l c ly tâm chi m th u là âm,

các hình có n m ngang, l c ng tâm có th là Màu nào cho ta c m
giác nóng, m áp là mát l nh là âm. Mùi có âm Ví d : v chua là
c c âm, v cay là c c

Âm không nh ng là hai m t i l p mà d a vào nhau và phân lo i theo m t

quy lu t nh t nh. V n v t và con i không có cái gì là không có âm Âm
v a d a vào nhau v a tác ng l n nhau. Không có âm thì không có và
c l i. Âm th cân b ng ng, cái này gi m thì cái kia : h t ngày l i
h t nóng l i l nh, âm chuy n hóa cho nhau. Âm ti n n cùng c c sinh
, ti n n cùng c c sinh âm. Con i không ch b chi ph i c a quy lu t
âm mà còn b chi ph i c a quy lu t hành.

H c thuy t c i cho r ng th gi i là do lo i v t ch t b n t o
thành: m c, th , h a, kim, th y. S phát tri n v bi n hóa c a các s v t hi n ng
(trong có con i) trong t nhiên u là k t qu 5 lo i v t ch t khác nhau v n ng
và tác ng l n nhau. H c thuy t hành c dùng r ng rãi trong các v c c a
khoa h c và i s ng.

c tính c a hành:

M c có c tính m c lên và phát tri n

H a có c tính nóng, ng lên trên

Th có c tính nuôi l n, phát d c

Kim có c tính thanh thu sát

 BÀI 1: 9
Th y có c tính l nh l o, l ng xu ng i

i quy nh các thành ph n c a can và chi u có âm,

H can H chi
Giáp + Tý +
t- S u
Bính + D n+
- Mão
M u+ Thìn +
K - T -
Canh + Ng +
Tân - Mùi
Nhâm + Thân +
Quý - D u
Tu t +
H i

S ph i h p gi a âm và hành t o ra c tính riêng:

- m c là cây c a i ngàn, c ng r n làm tr c t.

- Âm m c là cây c , có v p ki u di m, tính y u m m.

- h a là h a c a m t tr i, chi u sáng muôn , v n v t, tính mãnh li t.

- Âm h a là l a c a n n, chi u sáng trong nhà, tính m m y u, có c hy sinh vì

i.

- th là t trên thành, c ng, ng ng d c cho v n v t, có c

tính là cao ng.

- Âm th là t c a ru ng n, có ch c nuôi ng cây c i và c,
m m m i và m t, th p, ng v âm, l i h nh phúc cho m i i.

- kim là kim lo i c a ki m, tính c ng kh e, sát ph t, có c tính

tr c.

- Âm kim là ng c quý dùng trang trí, sáng trong, m, có c tính là nhu c.

- th y là c c a sông, h , bi n ch y kh p không ng ng, tính m nh m ,

thông su t.
 10 BÀI 1:

- Âm th y là c có kh bi n thành khí, yên m m y u, có kh

nuôi n ng v n v t.

Con i là ti u tr , là m t sinh v t vô cùng ph c t p, v a i l p v a th ng

nh t. Con i ch a trong nó nhi u thông tin t có và thu nh n t bên ngoài, ng
th i có kh phát thông tin. Ch c này ch u nh ng c a âm
hành. Gi a i và tr có s c m ng qua l i. là quan h gi a khí âm
hành c a tr i t sinh kh c, ch , hóa v i con i.
Quan ni m thiên nhân c m ng mãi n th i Hán, ng Tr ng m i chính
th c xu .

Các thiên t ngày x l p t tr i là xu t phát t quan ni m thiên nhân c m

ng. i tin r ng tr i có th th u hi u c ý i. Do i ta cúng bái
c u xin tr i ph t giúp .

Âm hành là lo i v t ch t vô cùng tinh vi, chúng ta th bi t v nó.

i dùng cách s p x p thiên can a chi c a gi , ngày tháng, sinh c a
con i Nó là th giao bi n c a i i, ch a ch t nhi u k ch tính phong phú,
mang tính ch t d báo cho lai con i và c ng ng.

Âm th hi n trong tâm lý con i.

Chia 3 lo i i: i âm, i và i trung tính.

i âm t ng có các c m v âm tr i i t ng thì các c m

v tr i Có th d a vào v m t, hình dáng, gi ng nói, dáng u, c ch và
tính tình chia ra các lo i i

i t ng d b kích thích, nhi t tình, sôi n i, thân hình to kh e, s c m t

t n, gi ng nói to. i âm t ng thì khí ch t lãnh m, tr m , da t, mát,
s c m t xanh, gi ng nói nh , tròng m t ng lên cao. Ngoài ra, có lo i i
bình t ng, có s cân b ng v m t tâm lý.

S có i t ng hay âm t ng là do ch u nh ng c a di truy n b m ,
do u ng, hoàn c nh sinh ho t hàng ngày, khí h u và cách s ng c a t ng i.

Tính cách c a con i g ch u nh ng c a hành. M i hành có c m

v tính cách khác nhau. i ta d a vào 4 tiêu chí: gi sinh, ngày sinh, tháng sinh,
sinh bi t hành c a m t i.
 BÀI 1: 11
i m nh kim nói khí, n u kim ng thì tính cách tr c.

i m nh h a thì l i v i m i i nhã nh n, l , hay thích nói lý

lu n. n uh a ng thì nóng n y, v i vã, d h ng vi c.

i m nh th là i tr ng ch tín, nói là làm. th ng thì tính hay

tr m không ng, d b m t th i

i m nh m c hi n t , thi n, ng bao dung, m c ng thì

tính cách b t khu t. Lo i i này thích h p v i ngh nghi p quân s và công
i m nh th y thì khúc khu u, quanh co, thông su t, c ch y.
i m nh th y là i trí tu , thông minh ham h c, n u th y ng thì tính tình
hung b o, d gây ra tai h a.

c tính c a hành là sinh, kh c. Trong con i có

ch t khí nên sinh kh c

sinh: Kim sinh th y

Th y sinh m c

M c sinh h a

H a sinh th

Th sinh kim

kh c: Kim kh c m c

Th y kh c h a

M c kh c th

H a kh c kim

Th kh c th y

N u trong i m t i, hành sinh nhi u s t t, kh c nhi u s

x u. ng th i d a vào s ng trong 4 tiêu chí bi t c tính tình và con ng
ic a i

v y d tâm lý c a con i và ho t ng c a con i s di n ra

th nào, c n ph i xác nh c thành ph n các hành trong m i i.
 12 BÀI 1:

Ví d : i sinh gi mão, ngày 7 tháng 3 1964 có th i ra can chi: quý

mão, d u, m u thìn, giáp thìn. T i ra âm hành:

Gi quý mão Âm th y + âm m c

Ngày d u Âm h a + âm kim

Tháng m u thìn th + th

giáp thìn m c+ th

D a vào tính ch t sinh kh c c a hành xem xét bi t s

h p hay không h p tâm lý v ch ng, nh ng i trong gia hay m t nhóm
xã h i

1.2.2 i không có tri t h c theo

thông ng mà ch có oh c
i ng theo nh t nguyên lu n. Nh nguyên là phân chia các v t trong i
ra làm 2 ph n bi t l p nhau, mâu thu n nhau tiêu di t l n nhau: Thi n ác, tâm
v t, ng.

ng nh t nguyên lu n quan ni m s v t nào có 2 b : b m t và b trái.

Cho r ng, c hai là m t, không th tách r i nhau: c Nho và Lão u quan ni m v y.
ng thiên v oh c tri t h c.

1.2.3 i tr ng ph m là ng
i l y t n thi n là lý ng. Tây tôn sùng ti n b , tôn
sùng minh v t ch t, không quan tâm nhi u n ph m Do nhi u i
than phi n r ng o lý ngày nay suy i, nhân cách con i thoái hóa, không b ng
ngày

Nh ng công trình hóa, m ngh , m i ngày b mai m t cùng v i v

minh ng, tôn sùng ti n b v t ch t. T i sao trong th i i minh mà th y cái gì
sa sút.

Ngày do khoa h c k thu t l c h u nên s ng nghèo các giá tr hóa,

tinh th n, m thu t, lý lu n, tôn giáo n t n thi n, t n m . Ngày
nay v m t ng thì th y có ph m thì sa sút.
 BÀI 1: 13
1.2.4 Nhân cách i thích s im l ng
là nói ra
Ý t i ngôn ngo i, ý ngoài l i nói.

i dùng ng qua ch hình ng trong kinh d ch, trong

nh c, h a, ng ngôn... Ch ng h n, dùng ng bát quái làm n n t ng b n c a
Kinh D ch:

1.2.5 Các quy lu t tr chi ph i cá nhân và c ng ng

a. T vi và n giáp có nh ng quy lu t sâu xa chi ph i con ng phát tri n c a cá
nhân.

- T vi cho ta bi t con ng phát tri n bên trong c a t ng con i

- n giáp cho bi t con ng phát tri n bên ngoài c a các cá nhân.

là lo i quy lu t mang tính kh trong quan h b sung, ng u nhiên và t t

y u, mang tính ch quan và khách quan. Ý chí ch quan c a con i góp ph n
quy t nh.

b. tr còn có nh ng quy lu t chi ph i c ng ng.

nh ng quy lu t này còn mang tính kh tính khách quan k t h p v i

ch quan. Hi u c m nh c a cá nhân và c ng ng còn ph i hi u n thân cái
t o nên ý chí.
 14 BÀI 1:

1.2.6 Con i là ti u tr
Con iv b n mang nh ng c tính c a tr .

Nh ng c tính này chi ph i s phát tri n c a con i.

Trong con i có i ngã và ti u ngã.

- i ngã: là cái o th m vào i. là cái không tôi: cái nó cái vô th c.

- Ti u ngã là cái tôi: cái ti u ngã là ph , i ngã có vai trò chính.

Con i ng hay quên cái i ngã c a mình, mà sa quá m c vào ti u ngã.

là nguyên nhân làm suy i o lý làm i.

Con i s ng lành m nh ph i bi t dung hòa gi a i ngã và ti u ngã. Con i

nh n bi t c ti u ngã qua c m giác và duy.

i ngã khó nh n bi t c. Có nh ng pháp ti p c n c a c n sinh

h c, c n tâm lý h c, c n v t lý h c tìm hi u i ngã.

Con i là m t h th ng m , liên h v i tr bao la, nên con i c n

bi t c các thông tin c a tr .

Nh p sinh h c c a con i và trái t ch u nh ng c a m t và tr .

Trong con i có 365 kinh l c và 365 kh p, phù h p v i 365 ngày trong 1

- Quy lu t con s : chi ph i con s 2 và 5 (2 m t, 2 chân, 2 tay, 5 ngón tay).

- Tr em sinh ra vào nh ng gi Mão (mùa gi D u (mùa hè), gi Tý (mùa

thu), gi Ng (mùa xuân) thì hay khóc vào ban (khóc d ), ít ng , p
gi y. i cho r ng tr sinh vào nh ng gi này khóc 100 m i thôi. a
tr sinh vào th i m trên, n khí âm bao trùm lên môi ng, t o nên s
m i m t c a tr , gây cho chúng khóc.

- i ta gi i thích r ng gi Mão (mùa gi D u (mùa hè) qu t chuy n

ng d c theo m t tr i.

- Gi Ng (mùa xuân), gi Tý (mùa thu) qu t c và sau m t tr i. Lúc này

qu t ít ch u nh ng c a tr ngoài h m t tr i theo ng v n ng c a
m t tr i trong tr .
 BÀI 1: 15
1.2.7 i s ng tâm lý con i ph i cân b ng không quá thái

- Trong cu c s ng xác th t và tâm linh ph i hài hòa. là âm ph i u

hòa: tâm linh là xác th t là âm.

- Âm bi n i theo quy lu t: âm phát tri n c c i sang phát

tri n c c i sang âm. v y, m i s quá thái s chuy n t c c này sang c c
kia, không t o nên s cân b ng.

- M i s quá thái s gây c c u ng không u s t o con i có

khuôn m t khác

- S ti n hóa là m t quá trình v n ng c a âm bi n i nhau:

Âm sinh âm ng

sinh ng

Âm c c sinh

c c - sinh âm

i ng nói: Không ai giàu 3 h , không ai khó (quá) 3 i

Th nh r i suy, suy r i th nh. là quy lu t c a s ti n hóa.

Theo c nhân:

Th i k th nh t 2196 c công nguyên) n 504 kho ng

2700

Th i k âm th nh t 504 n 3204 (2700

S s ng ch t là quá trình âm t và tán

S ra (cu c s ng) là âm t

Tr v (cái ch t) là tán.

Con ng ti n hóa c a con i là t i ngã n ti u ngã r i t ti u ngã n

i ngã. T c là con ng t tiên thiên n h u thiên (cõi tr n) r i sau t h u
thiên n tiên thiên (cõi tr i).
 16 BÀI 1:

1.2.8 S sáng t o c a nhân cách (con i) là t o nên ý

th c thu n khi t hay còn g i là minh tri t
S minh tri t nh siêu thiên nh.

nh ng tài hoa dù là nhà tôn giáo, nhà tri t h c i hay nhà chính tr , nhà
khoa h c ki t xu t hay nhà ngh thu t, ít hay nhi u h có c s c m nh và
m t s công c a thi n l i m c dù b n thân h không nh t thi t t a
thi n a thi n là pháp t t khai thác và phát huy trí và th
ti m n c a con i. Nó có th c i t o nh ng i có nhân cách th p kém thành
nh ng i có nhân cách cao quý. Thi n làm cho nh ng i có thiên phú th p tr
thành tú

Ý th c thu n khi t là c i ngu n c a m i sáng t o hài hòa trong bông hoa

ch t nh a làm cho cây phát tri n. B ng s h tr c a t nhiên hành ng. S
thanh th n trong tâm h n con i s có nh ng ng ho t ng có hi u l c và
làm vi c s có k t qu

Trong tr ng thái con i s phát ra nh ng sóng sinh ng và hài hòa v i môi

ng xung quanh.

Các ph t gia cho r ng ni m chú, c u kinh có tác d ng k di u. N u i ni m chú

thành tâm, lâu ngày s phát sinh linh c m ng trí tu , ng tu i th , c
.

Ni m chú có th d n t i rung ng các khí quan trong th i, có th ch a

b nh cho b n thân và c u i.

1.2.9 S n nh trong m t th i m và s bi n i theo

th i gian c a nhân cách
- Xét v m t th i mc a hành:

- Các y u t sinh:

Th sinh kim

Kim sinh th y
 BÀI 1: 17
Th y sinh m c

M c sinh h a

H a sinh th

Các y u t kh c:

Kim kh c m c

M c kh c th

Th kh c th y

Th y kh c h a

H a kh c kim

1.2.10 c m nhân cách c a con i theo hành

a. iM c

i hành m c: ng v i qu ch n, t n, ng ng, ng phong.

i g y, da xanh, khí s c thanh tú. Tính tình sôi n i, hi u ng, thu c nhân
cách ng ngo i, duy s c bén, có kh giao ti p r ng, d thay i theo hoàn
c nh, thi u kiên trì.

- M c ng: ng, li u nh, can m, hay n i gi n, hay nói. Trong th y

c nh nhau, cây xanh r ng và các v t màu sáng.

- M c suy: th ng, nhu c, không dám hành ng, bi quan, ch b i. Trong

ng th y b t i, b p không ch ng l i n i, th y cây lá úa.

b. iH a

Hành h a (qu ly) ng cho l a, m t tr i. i hành H a m t , thân

hình ch c n ch, m t sáng, ng tác nhanh nh n. Tính tình nhi t tình, c m, có
tinh th n ti n th , d kích ng, duy nhanh, có óc sáng ki n, ng ngo i m nh.
 18 BÀI 1:

- H a ng: sôi n i, nóng n y, cu ng nhi t, hay i vô c . Trong th y màu

s c máu, th y l a, các v t màu r c.

- H a suy: tinh th n b t n, hay lo l ng, thi u sáng su t. Trong th y v t tái

xanh, tr ng b ch hay b m.

c. i Th

Hành th (qu khôn, qu c n), ng cho t, cho núi. i m p, da vàng.

Tính tình khoan dung, h u, l phép, th c d ng, ý chí kiên nh, duy ch m,
ph n ng kém nh y bén, an ph n, ng n i.

i hành th âm quân bình.

- Th ng: vô hay hát, trong th y c nh v t màu vàng

- Th suy: hay ng i, hay nh , trong th y c nh vàng tía.

d. i Kim

Hành Kim (qu càn), ng cho kim lo i, cho khí, trang s c. i

hành Kim m t vuông, m t sáng, tr ng, thanh tú. Tính tình r ng rãi, kiên nh, nhìn xa
trông r ng, kh t l c cao, tr ng tín th n tr ng, có l c t ch c, có
lòng t tr ng cao.

- Kim ng: hay tr m tính, bi t ch u ng, kiên nh n ôn hòa, trong th y v t

tr ng bóng.

- Kim suy: hay bu n r u, hay khóc, trong ng th y màu tr ng b ch hay th y

bay b ng lên cao.

e. i Th y

Hành Th y (qu kh m), ng cho c.

i hành th y m t m t sâu, tai to, ít, th t nhi u. Tính tình có lòng

nh n n i, tình c m phong phú, thông minh, ng n i.

- Th y ng: có ý chí m nh

- Th y suy: hay s hãi, hay rên r , trong th y l nh l o, th y c, hay c nh v t

màu
 BÀI 1: 19
1.3 NH NG BI U HI N C A NHÂN CÁCH I
D NG NG SINH H C V T LÝ
1.3.1 Khái quát v nh ng bi u hi n c a nhân cách
Nhân cách th hi n qua hình d ng và sáng c a ng t a ra t con i.
ng bao quanh th s ng, t a ra màu vàng trên u và lan ra kh p th .

- ng càng thanh cao thì càng sáng

- Tính cách ích k gi ng cái m c

- ng hi u k có d ng xo n màu vàng

- S t c gi n, kéo dài có hình tên nh n, màu

- Ti ng i h n nhiên c a tr em là ng con màu h ng

- S ghen tuông có hình con r n và màu nâu s m

- Ti ng i thân ái có làn sóng tròn p, màu vàng ho c xanh

- Ti ng ib i có màu xám

- Thái m t có hình tên b m bên trên

- Ti ng i ích k có d ng bùn sôi sùng s c

- ng s ng ái có d hoa màu xanh lá cây hay hình tháp có nh ng

lên trên

Các ng t a sáng có th giao thoa nhau: khi 2 i yêu nhau thì vòng t a
sáng s thành hình vòng cung n i 2 qu tim v i nhau

1.3.2 Nhân cách và v n khai m luân xa

- Luân xa là t p trung ti p xúc ngu n ng con i và tr

Các m này hút c ng tr c g i là luân xa (bánh xe quay). Vì

ng vào th con i nên c m giác các m này quay.

- Trong con i có:

21 sóng ng t o ra i huy t
 20 BÀI 1:

Giao thoa 14 sóng t o ra trung huy t

Giao thoa 7 ho c nh 7 huy t t o thành châm c u

- Có 6 luân xa c khai thác:

Luân xa 7: n m trên nh u, t i huy t bách

h i, làm sinh l c và th n kinh con i.

luân xa 6: n m gi a trán, liên quan t i v não,

làm ng ng th n kinh và ho t
ng chân tay.

Luân xa 5: c t s ng ngang vai, liên quan n

b p

Luân xa 4: c t s ng ngang tim, giúp con i thanh th n, bình d dàng

thông c m v i i khác.

Luân xa 3: ngang thân, liên quan n gan, th n, d dày.

Luân xa 2: t s ng cu i cùng liên quan t i bài ti t sinh lý.

Ngoài ra còn luân xa 1: gi a h u môn và quan sinh d c, i bình

th ng không nên khai thông nó.

1.4 M T VÀI C M NHÂN CÁCH

1.4.1 Tính thi n trong nhân cách i

i cao tính thi n. M i tu thân, x th , chính tr u ng t i
thi n

- 423 l i Ph t d y c ghi trong Pháp cú kinh u nói v tính thi n.

- 550 bài nói c a Kh ng T trong Lu n ng u c p t i tính thi n.

- 81 c a Lão T trong o c kinh ph n l n u nói n thi n.

- Tính thi n trong vi c tu thân: Lão T cho r ng: có 3 v t báu ng ôm gi :

m t là t , hai là ki m, ba là không dám ng c thiên h .
 BÀI 1: 21
T là t bi hi n lành, r ng ng k khác là i m nh. M nh là th ng
c mình. v y thì không có k thù. S c m nh c a i quân t là t th ng v y

Ki m: bi t chi tiêu h p lý, không phung phí là i có t m lòng r ng m i làm n i.

H không thái quá, vì thái quá s gây ra t i ác.

Không dám ng c thiên h : không tranh giành a v c ng i cao. Còn

vi c có c v trí trong xã h i hay không là ph i c s công nh n c a t nhiên,
ch không do mình tranh giành mà

Bi t trong cái thì luôn , ph i d t b lòng tham, bi t d ng lúc.

S ng gi n d ch t phác, ít riêng tây, ít tham d c.

Bi t i là trí, bi t mình là sáng. Th ng i là có s c, th ng mình là m nh.

Bi t là giàu.

Trong quan h con i ph i bi t lúc lúc nhu. nhu thành

công. Ngay c lúc u tranh ph i l a l i mà nói cho d u m m. L y m m th ng
c ng, l y nhu th ng m i là bi t l i.

Hãy t th y mình là u ki n tiên quy t d n n thi n. Th ng mình r t khó

th c hi n. Ph i t rèn mình, b b t d c v ng.

Ph i s ng thanh th n, tâm chính thì không gì ph i lo s .

Ph i gi tâm thi n, tâm có thi n thì m i sáng nhân l trí tín.

Bi t nh n ra s cu ng d i, sai l m c a mình s a ch a là i có trí.

Hãy t b tham v ng th p hèn, d t b t t x u: tham lam, oán gi n, kiêu

hám danh l i, d c v ng làm h i con i.

1.4.2 Tính nhân

Kh ng T quan ni m trong con i c n có 5 c tính: nhân, l , trí tín.
Nhân là g c, ng u trong các u thi n c a con i.

Nhân: nhân ái yêu i, yêu v t, là lòng t nhiên, bình th n. Nhân là trung,

là o iv i i, v i c, v i mình.
 22 BÀI 1:

Nhân còn là hi u . ó là lòng kính yêu cha m , i l n. Nhân bao g m

có

là th y vi c gì làm thì làm, không h tính l i cho mình,

không c n bi t h u qu ra sao.

L là m t b ph n c a nhân. L là ng n, nhân là g c i không có c

nhân thì l làm gì ? »

1.4.3 Tính hòa nh p trong nhân cách c a i Vi t Nam

Tính hòa nh p là m t c m trong nhân cách c a i Vi t Nam .

S hòa nh p th hi n trong m i quan h v i xóm làng, trong s giao c a 54

dân t c Vi t Nam, v i các c lân bang.

i Vi t Nam r t coi tr ng quan h láng gi ng : m i i giúp l n nhau khi

t i l a t t th m chí i Vi t Nam còn coi láng gi ng c anh em xa : bán
anh em xa, mua láng gi ng g n.

Các l h i làng, l làng, t ch c các cu c thi : thi n u thi thuy n, thi ch i

gà, ch i là nh ng d p m i i c hòa nh p vào hóa c ng ng.

i Vi t Nam v i thiên nhiên, tr i t. Mái , cây b n c luôn ghi m

trong tâm trí i Vi t Nam. C nh nh ng ngôi chùa, h c, hoa sen, hòn non b ,
cây cây b , cây tùng, cây bách...nh ng ki n trúc , chùa ng th hi n
trong nguyên lý âm hành.

chùa M t c t: có m t c t tròn i, hình vuông trên th hi n âm trên

i. M i ngôi chùa u có gác chuông chuông càng ngân vang xa bao nhiêu
thì t bi c a c ph t càng th m sâu vào chúng sinh b y nhiêu. Chùa có 4 mái, có 1
nóc là hành, có 3 c a g i là tam quan là kh , vô ng, vô ngã). c
vào tam quan là vào cõi ph t, thoát kh i tr n t c, con i thanh th n.

t tr i Hu g i là Nam Giao. t l thiên g m 3 t ng b ch ng lên

nhau. T ng i hình vuông màu , th hi n y u t nhân i, con xích t ),
t ng gi a hình vuông, màu vàng (th hi n t), t ng b trên cùng hình tròn màu
xanh ng cho tr i : ba t ng th hi n thiên - a - nhân h p nh t.
 BÀI 1: 23
t trên bàn th Ph t ho c t tiên th hi n âm hành : bát
th hi n hành th , cây th hi n hành h a, l hoa th hi n m c, qu
thu c hành kim, u c hành th y.

Trong mâm qu th hi n hành : cam, quýt : thu c h a, chu i v

xanh: m c, i vàng thu c th , na ru t tr ng thu c kim, h ng tía thu c th y.

Trong nhân cách i Vi t mu n hòa nh p v i thiên nhiên, v i c ng ng, v i tr i

t, v i t tiên. S hòa nh p làm cho con i thanh th n, trong sáng. N u thi u
s hòa nh p con i c m th y thi u h t trong nhân cách, tr ng v ng trong nhân
tâm c a mình v i c ng ng.

Nh ng c m trong nhân cách i Vi t Nam c k t g m 7 ph m ch t:

Yêu c, c n cù, anh hùng, sáng t o, l c quan, i, vì

Trên là nh ng tóm c v ng c i có liên quan n

nhân cách. Vi c ng d ng nh ng ng c i c n th n tr ng,
nghiêm túc và nghiên c u m t cách khoa h c.
 24 BÀI 1:

TÓM
Các nhà ng tri t h c c i cho r ng con i là ti u tr ,
mang nh ng c tính c a tr . Nh ng c tính này chi ph i s phát tri n con i.
Con i liên h v i tr bao la nên con i c n bi t c các thông tin c a
tr . Th c th con i là s n ph m c a nguyên lý âm v a i l p v a th ng
nh t, ch a ng và chuy n hoá l n nhau, tr i - t- i h p thành m t (thiên - a
- nhân h pnh t).

Tính cách c a con i ch u nh ng c a hành và chia ra lo i i: Kim,

H a, Th , M c, Thu . i m nh Kim có khí, n u Kim ng thì tính cách
tr c. i m nh H a thì l iv im i i nhã nh n, l , thích nói
lý lu n; n u H a ng thì nóng n y, v i vã, d h ng vi c. i m nh Th
tr ng ch tín, nói là làm; n u Th ng thì hay tr m không ng, d b
th i i m nh M c hi n t , thi n, ng; M c ng thì tính cách b t
khu t. i m nh Thu thì khúc khu u, quanh co, thông su t; n u Thu
ng thì tính tình hung b o, d gây tai h a.

i giá con i qua ch t là ch y u, ng là ph . i

l y Tâm thi n là lý ng. Tây tôn sùng ti n b , tôn sùng
minh v t ch t, không quan tâm nhi u n ph m ch t. Do nhi u i than
phi n r ng o lý ngày nay suy i, nhân cách con i thoái hoá không b ng ngày

i cao tính thi n, tính nhân, thích s im l ng, nh nhàng,

cao s cân b ng không thái quá. M i tu nhân, x th , chính tr u ng t i Thi n.
Bi t là giàu, gi n d v t ch t, gi n d trong n i tâm, trong ngôn t , trong quan h
v im i i.

Kh ng T quan ni m v nhân cách con i th hi n Nhân, L , Trí, Tín.

Trong Nhân là g c và ch có i i m i có Nhân.

V c m nhân cách i Vi t Nam g m b y ph m ch t: Yêu n c, c n cù,

anh hùng, l c quan, sáng t o, i, vì Và thêm vào m t nét c
 BÀI 1: 25
n a là s thích ng, hoà nh p c a con i v i i khác trong và ngoài
c ng ng c a mình, hoà nh p v i thiên

Trên là nh ng nét c v ng c i có liên quan n

nhân cách con i. Nó nói lên hoàn c nh và th c s ng c a con i
Tuy v y, ph i là nh ng quan m, h c thuy t v nhân cách.

Câu 1: tri t h c c i cách nhìn v nhân cách ?

Câu 2: Nh ng c n quan ni m v nhân cách ?

Câu 3 n nào ?

Bài 1: Anh/ch hãy phân tích nh ng c hi ph i cách

i ph n trong cu c s ng hi n nay ?

Bài 2: Anh/ch hãy phân tích nh ng c i các bi u

hi n v nhân cách c c s ng ngày nay ?

Bài 3: Anh/ch hãy mô t các bi u hi n c id ng sinh h c.

 26 BÀI 2:

BÀI 2: T NG PHÁI PHÂN TÂM H C

Sau khi h c xong bài này, sinh viên t c:

- N c c s xu t hi n tâm lý h c phân tâm và m i

- Hi c nh ng lu n m b n trong tâm lý h c phân tâm và m i

- giá nh ng giá tr t c trong tâm lý h c phân tâm

- ng d ng c a tâm lý h c phân tâm trong cu c s ng, ho t ng

2.1 PHÂN TÂM H C V NHÂN CÁCH

2.1.1 ng c a S.Freud trong nghiên c u
H c thuy t có nh ng l n to l n trong các v c i s ng xã h i Tây
là h c thuy t phân tâm h c c a S.Freud.

Sigmumd Freud là i Do Thái (1856 - 1939) sinh ra mi m Trung Ti p Kh c,

h c Viên (Áo), làm vi c Áo và m t ngày 23 tháng 9 1939 t i Luân (Anh).

a. Các giai n phát tri n ng S.Freud

Quá trình hình thành ng c a S.Freud có th chia làm 4 giai n sau :

- Giai n 1: S.Freud h p tác v i các nhà khoa h c, c bi t là Brener (1893 -

1895). Ông cùng Brener vi t cu n « Nghiên c u ch ng lo n th n kinh«. Sau
ông t o ra pháp u tr m i g i là Phân tâm h c.

Phân tâm h c là pháp ch a b nh tâm th n, trong ông nh n m nh n

tình d c là nguyên nhân ch y u c a nhi u b nh th n kinh và tinh th n. ng th i
tình d c tham d vào vi c sáng t o n n hóa ngh thu t c a nhân lo i.

Tóm l i, trong giai n này ông h p tác v i nh ng th y thu c ch a b nh tâm

th n b ng các pháp tâm lý h c.
 BÀI 2: 27
- Giai n 2 (1895 - 1905): S.Freud nghiên c u liên ng t do, thôi miên và c
bi t là gi c

V thôi miên ông h c pháp thôi miên c a Charcot, th y thu c ch a

b nh Pari và dùng nó ch a b nh tâm th n.

V pháp liên ng t do. là pháp chính mà S.Freud dùng

ch a b nh. Ông cho r ng nh ng hi n ng tâm lý trí nh , duy,
ng ng u do liên ng các m c khác nhau. Trong quá trình liên
ng t do, ông khám phá ra r ng có m t cái gì ch ng l i s liên ng, là
ch t v .

Lý gi i gi c gi c là s th a mãn c v ng. Theo ông, c v ng là y u

t chính t o nên gi c Gi c là s th a mãn vi c d n nén.

Ví d m t i bà gi t m t con chó. Lý do là ch ng ngo i tình, bà

ta nén gi n. Bây gi c th a mãn trong gi c Qua gi c th a mãn cs
nén, chèn ép. ông không lý gi i c t t c nh ng gi c

- Giai n 3 (1905 1920) : Trong giai n này ông cho xu t b n : « bài

h c v phân tâm h c« (1909), « Nh p môn phân tâm h c » (1917).

là giai n ng thành c a S.Freud. Ông phân bi t c ám th do thôi

miên và ám th do phân tâm. pháp ám th do thôi miên ch tác ng bên
ngoài, còn pháp ám th phân tâm l i tìm cách tr v c i ngu n c a hi n
ng. i b nh th n kinh không th thôi miên ch a b nh c. Trong khi
n u dùng phân tâm có th ch a b nh c. D c v ng con i theo S.Freud có th
hoa vào các v c khác.

- Giai n 4 (1920 1939): giai n này ông c p nv n nhân cách. Ông

cho r ng c u trúc nhân cách g m có 3 ph n : nó, tôi và siêu tôi.

S phát tri n ng c a S.Freud có nh ng to l n n các l nh v c khoa h c

: tâm lý h c, giáo d c h c, xã h i h c, tri t h c, o c h c, y h c, ngh thu t h c.

b. Sigmund Freud v m tyh c

Phân tâm h c ra i là thu c ch a b nh tâm th n. Freud ra 4

pháp ch a b nh tinh th n : ám th , liên t ng t do, gi i thích gi c r a t i. T t c
 28 BÀI 2:

các pháp trên u nh m làm cho cái vô th c c a con i c b c l ra i

d ng vô th c.

Các pháp ch a b nh c a Freud có nh ng thành t u nh t nh. Tuy nhiên, ông

quá nh n m nh v ngu n g c tình d c sinh ra b nh tâm th n. Do không th gi i thích
c t t c nh ng b nh nhân có ngu n g c xã h i khác nhau.

c. V m t tâm lý h c

S.Freud xây d ng lý thuy t tâm lý h c gi i thích nh ng hi n ng trong cu c

s ng xã h i và làm c cho ch a b nh tâm th n.

là các gi thuy t v ng tâm th n, vô th c và c u i s ng tinh th n.

V vô th c:

- Khái ni m vô th c là khái ni m b n trong h c thuy t phân tâm c a Freud. Trên

s phân tích nh ng y u t th c nghi m hành vi trong thôi miên, trong gi c ng ,
gi c các liên ng.

Theo Freud t t c nh ng hi n ng tâm h n c chia ra 2 nhóm: ý th c và vô

th c. Vì v y, c u trúc tâm lý ph i phân ra hai h th ng ý th c và vô th c. Trong vô
th c còn phân chia ra ti n ý th c.

Vô th c là nh ng ham mu n hay nh ng bi u ng b d n nén, ki m duy t. là

nh ng b n ho t ng theo nguyên t c khoái c m. Vô th c ng m ng m chi ph i,
u khi n hành vi con i. Nh ng hành vi mà con i không th dùng ý th c
can thi p c, g i là hành vi sai l c nói l l i, s quên hay nh ng bi u hi n
trong gi c Nh ng hi n ng mà ban ngày con i không th a mãn thì c
th hi n trong gi c ng i nh ng hình th c khác nhau do s can thi p c a vô th c.

ch ng minh cho s có m t c a vô th c, Freud ra hi n ng: M t i

c thôi miên ng c n a gi thì t nh d y và ph i bò 1 vòng trong phòng. n gi
quy nh, i b t r t không yên, gi v tìm 1 cái gì trong phòng và sau
bò 1 vòng trong phòng l nh ra, m c dù anh ta ng mình t làm vi c này.
Thí nghi m này ch ng t :

1. Có s hi n di n c a vô th c và ch th hi u và ghi nh n m t m nh l nh nh t
nh. u mà b máy sinh lý không làm c.

2. Có s can thi p c a vô th c vào ý th c i hình th c ph n ng có k h n.

 BÀI 2: 29
3. Ý th c c a chúng ta có th t o ra nhi u lý l h p lý gi t o và b a t.
Nh ng lý l này không ph i là nguyên th c c a hành ng (mà th c s là vô
th c ng m ng m chi ph i).

Ngu n g c c a vô th c: Ngu n g c c a vô th c là nh ng b n nguyên th y

mang tính sinh v t. B n này có trong quá trình phát tri n ch ng lo i. Ngoài ra,
nh ng c thèm khát, d c v ng không c th a mãn b nén tích t s tr
thành vô th c.

ng c a i s ng tinh th n b t ngu n t 2 xu ng Eros(th n ái tình

trong th n tho i Hy L p) và xu ng Thatanos (theo t Hy L p có là ch t).

Eros là xu ng s ng, ng libido. Libido là nh ng khát v ng, khoái c m, là

nh ng b n mê tình d c. Nh ng mê tình d c t o nên nhu c u tình d c
m i con i. nhu c u này luôn b xã h i ràng bu c theo nh ng chu n m c
nh t nh. Freud cho r ng b nh nhân tâm th n ch ng qua là s tan rã c a nhân cách
do s chèn ép các mê tình d c gây ra. Trong i s ng con i, mê tình
d c tr thành ngu n ng quan tr ng. ng này b chèn ép h i ph i
c gi i thoát. N u không c gi i thoát ra ngoài xã h i thì ngu n ng libido
s thoát ngay trong chính b n thân mình. Ngu n mê tình d c là ngu n
ng vô t n. Nó cung c p ng cho ho t ng con i.

Thatanos là xu ng t nhiên c a th tr v tr ng thái vô Xu ng này

c hòa trong h và c hi n ra ngoài là b n xâm h i, bi u hi n hành
ng phá phách, tàn sát, chém gi t trong chi n tranh.

C hai b n tình d c và b n xâm h i có ngu n g c sinh v t là ng l c

chính cho i s ng tinh th n c a con i. Song b n tình d c vai trò
quy t nh trong vi c cung c p ng ho t ng c a con i.

M c c m là khái ni m trung tâm trong b n tình d c. Nó là h th ng bi u

ng phát sinh trong vô th c ch a ch t xúc c m ng m ng m chi ph i ý th c. Có
nhi u lo i m c c m: m c c m t ti, m c c m h ng h t, m c c m b thi n, m c c m
.M cc m c hình thành t tu i g n li n v i tình d c tu i

M c c m bi u hi n a tr kho ng 5 tu i nh ng tình c m ph c h p, v a
khâm ph c cha i v i cháu trai) song l i r t ghét cha và yêu m , mu n dành riêng
 30 BÀI 2:

m cho mình. i v i em gái thì c l i. Freud cho r ng : Vua n b mình là

vua Lai r i l y m mình là ch ng qua là th c hi n ham mu n tình d c tu i
c a mình.

H ng h t là khi ch th g p ph i tr ng i bên ngoài ho c bên trong làm cho ch

th không th a mãn c s gây ra m c c m h ng h t.

H ng h t có th gây ra nh ng ph n ng khác nhau xâm kích. Ph n ng xâm

kích ch ng l i s tr ng i. n u s xâm kích không th c hi n c thì nó
quay l i ch ng i ng ho c ch ng l i ngay b n thân mình (t xâm kích). Do th
có xu ng mu n làm gi m tuy t is th ng nên t o l n l i t ch c, tr l i
tr ng thái vô

2.1.2 Quan m c a Freud v nhân cách

a. C u trúc nhân cách

Theo Freud, tâm lý con i c t o b i ba kh i: vô th c, ý th c và siêu th c.

ng v i 3 kh i là cái y, tôi, siêu tôi.

- Kh i vô th c là kh i b n , trong b n tình d c gi v trí trung tâm.

B n có tính ch t b n sau:

1. c m chung c a b n là b kìm nén, nó là ngu n ng l c, s c m nh cho

nh ng ho t ng.

2. M c c a b n là ng n s th a mãn b ng cách tr c ti p hay gián

ti p.

3. B n ng n khách th . Th gi i bên ngoài là i ng b n th a

mãn. B n h i khách th ph i th a mãn ngay l p t c và tr c ti p.

4. Chi ph i toàn b i s ng ho t ng tâm th n c a con i.

Kh i vô th c (cái y) là thùng ng tâm th n ch a ch t nh ng khát v ng

b n s c sôi.

- Kh i ý th c v i cái tôi. Cái tôi c hình thành do áp l c th c t i bên

ngoài, n toàn b kh i b n Nó m b o các ch c tâm lý chú ý,
ghi nh ...Ho t ng c a cái tôi theo nguyên t c th c t i. Con i ph i dùng m t
ng k ki m ch và ki m soát nh ng b n phi lý c a cái y.
 BÀI 2: 31
Nhi m v c a cái tôi là làm cho cái y th a mãn mà không làm t n h i n th ,
làm gi m s th ng m t cách t t nh t.

- Siêu tôi: là t ch c bên trong bao g m t t c ph m trù xã h i, o c, ngh

thu t, giáo d c. Siêu tôi ho t ng theo nguyên t c ki m duy t.

- C 3 kh i này theo nguyên t c chung là tr ng thái b ng i. Con

i lúc tr ng thái bình ng. c 3 kh i này luôn xung t v i
nhau, s xung t này là ch c a ho t ng tâm th n.

T Freud nêu ra ch ho t ng tâm lý c a con i. là ch ki m

duy t, chèn ép, ch bi n d ng, ch siêu ch suy thoái.

Freud cho r ng con n i s ng g m các b n Xu ng c a các b n

này luôn lên chi m t nh ng cái khác (cái tôi và siêu tôi). Cái b n không
th xâm l n c cái tôi, và cái tôi là hàng rào cách cái siêu tôi và cái y.
ch cách g i là ch chèn ép. cái b n không th b chèn ép
mãi, nó tìm cách thoát ra và bi n d ng b ng m t hình th c nào g i là ch bi n
d ng: b nh tâm th n, b nh nói l p, nói nh u là s bi n d ng c a cái tôi b chèn ép.
Trong ng h p không thoát lên c thì nó siêu Ví d danh h a Leona
Vanhxi nhà h i h a ki t xu t bi n cái say mê tình d c thành say mê ngh thu t.

Cái siêu tôi xu t hi n trong m i quan h c a tr v i gia t nh ng ngày u.

Cái siêu tôi th hi n trong s c m c a cha m , th hi n trong truy n th ng c a
th h c truy n l i cho gi ng nòi, trong dân t c.

ch tâm lý c a vi c hình thành siêu tôi là s ng nh t hóa. Cá nhân ng nh t

v i bên ngoài (cha m , i giáo d c). Nh ng ph m ch t o c hóa c a cha
m , il n c tr em ng nh t hóa và t o ra nh ng ph m ch t riêng c a tr .

Theo tâm lý h c, phân tích hành ng c a con i di n ra phù h p v i các l p

nhân cách c mô t trên. là b n ch t c a c u trúc nhân cách.

b. Các giai n phát tri n nhân cách

Freud chia ra 4 th i k phát tri n nhân cách. Nhân cách tr em phát tri n t lúc
sinh n lúc ng thành. Các giai n này trùm l n lên nhau không có ranh gi i rõ r t

Ba giai n u g i là ti n sinh d c :
 32 BÀI 2:

- Giai nl mi ng (Oral) có t lúc tr m i sinh. Trong giai n này tr tìm th y

khoái l c v i vi c mút vú m và các ng tác quanh vú các ho t ng
quanh l mi ng. Tr có th dùng ngón tay s mó ho c cho vào mi ng th a mãn
l c thú. Các v t xung quanh tr u là i ng tr th a mãn l c thú l
mi ng. N u trong giai n này b m c n tr mút thì sau này s gây h i
ch ng nhân cách: nói nhi u, tham lam, l i, th ng.

- Giai n h u môn (Anles): th hi n th 2 và th 3 tr . a tr chú

ý t p i ti n phép. B m chú ý n i ti n c a tr và bài tr nh ng t t
x u c a tr khi i ti n. Do tr chú ý t i ho t ng h u môn.

Freud cho r ng giai n này tr b t u hình thành nhân cách. Có m i quan h

gi a giai n này v i m t s c m nhân cách tr . là ki u i h u môn: tính
ch t ki u i này là t yêu, t mâu thu n, khuôn phép, ph c tùng, b ép bu c,
ki m ch quá

- Giai n âm v t và v t. Giai n này tr chú ý n b ph n sinh d c, n y

sinh tình c m lãng m n i v i cha ho c m khác gi i. Freud g i hi n ng này là
m cc m

là giai n quan tr ng nh t trong vi c phát tri n nhân cách. Nh ng bi u hi n

quy n luy n tình d c này có r t s m tr . Tr có th chú ý n hình th c c a i
ng khác gi i tóc, qu n áo (nhi ng, thi u niên). Tr tìm th y l c thú trong
vi c t kích thích b ph n sinh d c c a mình. Tr có thái tiêu c c iv i i ng
tình d c. Ví th , cha m tr luôn chú ý n con cái. u gây cho tr lo l ng, s
hãi, và có ph n ng t v . Trong ng h p bình ng tr t v b ng cách ng
nh t hóa v i cha m . Tr trai b t c các hành ng và tính cách c a i cha.
Tr gái l i b t c m . Quá trình ng nh t hóa v i cha ho c m . là quá trình
xã h i hóa a tr .

giai n này tr có bi u hi n hành ng ác dâm và t hành h mình. Ác dâm

ng th hi n trong l i nói và tay: x v , c n xé, p hành h i ng khác
gi i m i th a mãn. T hành h mình làm cho mình n v tâm lý v
v t lý th a mãn tình d c.

Trong giai n ti n sinh d c, cá nhân ng n b n thân mình.

 BÀI 2: 33
n giai n th 4, cá nhân ng ra i ng bên ngoài th a mãn tình d c
(b t u t tu i d y thì). Th i k này b n tình d c tr ng thái ti m tàng. Các
ng c a con i c s d ng m c khác nhau h c, vui
b t c. Ho c có th tr ng ra i ng khác gi i làm tình.

2.1.3 giá h c thuy t phân tâm c a S.Freud

- V m t tri t h c, lý lu n b n th c a Freud ch u nh ng t tri t h c Lepnich.
Cho r ng th gi i c t o ra t t gi n n t ph c t p. t
gi n t o nên th gi i vô sinh, t ph c t p t o nên th gi i h u sinh. M i
t có th t o nên nhi u tr ng thái ý th c và vô th c. Vì v y, con i có lúc nh n
th c c, có lúc không nh n th c c. Lúc không nh n th c c g i là vô th c.
Khái ni m vô th c c Freud coi là khái ni m trung tâm trong h c thuy t c a
ông. Freud còn ch u nh ng c a tri t h c (duy tâm ra thuy t phi
lý và l c phi lý), trong h c thuy t c a mình Freud cho r ng b n ph i th ng ý
th c, phi lý (vô th c) ph i th ng lý trí.

V tri t h c Freud không có góp gì. Không th l y vô th c làm s xây

d ng khoa h c tâm lý và l y vô th c gi i thích m i hi n ng xã h i.

- V m t y h c, h c thuy t phân tâm h c có giá tr nh t nh. là, Freud ra

pháp ch a b nh tâm th n m i, khám phá ra c nh ng m c c m vô
th c, t ra pháp ch a b nh tâm th n. M t s hi n ng vô th c
vi t nh m, nói nh m, nói nh u và các tri u ch ng khác c a b nh. Nguyên
nhân c a b nh tâm th n, các quy lu t tâm lý lâm sàng, quá trình hình thành cái vô
th c và vai trò c a nó i v i hành vi con i.

Tuy nhiên lý lu n y h c c a Freud không v ng ch c, m i là gi thuy t trong y h c.

Ông cho r ng tình d c tu i tr là nguyên nhân c a nhi u b nh- Lu n m này không
xác mang tính ch quan. Quan m nhìn nh n nh ng r i lo n tình d c tr
là nguyên nhân d n n nh ng r i lo n th n kinh tu i ng thành. Th c t cho
th y, không ph i b t k b nh th n kinh nào xu t phát t r i lo n tình d c tu i
Nhi u b nh tâm th n g n li n v i u ki n gia và xã h i mà cá nhân s ng.

Freud cho r ng tình d c là v c không ý th c c. Vì th khi ch a b nh ông

ng g i cho b nh nhân nói v quá kh c a mình. Khi b nh nhân d ng l i là d u
 34 BÀI 2:

hi u s t ng tr i c a h . Th y thu c t p trung khai thác u này có

s khoa h c xác

- V tâm lý h c: góp to l n c a S.Freud là ra gi thuy t v vô th c, ti m

th c là nh ng m t quan tr ng trong i s ng tâm lý c a con i. V n vô th c
là v n l n trong hành vi con i v n c a nhân cách. H c thuy t
phân tâm h c v vô th c là viên g ch t n n móng cho vi c nghiên c u tâm lý
h c trong lai. Ông còn ra m t s ch tâm lý ch t v , d n
nén, các m c c m, ng nh t hóa, các giai n phát tri n nhân cách. là
nh ng khái ni m làm phong phú thêm trong tâm lý h c.

S.Freud khám phá ra th gi i vô th c, giúp cho vi c hi u bi t phong phú thêm

v th gi i tâm h n c a con i.

Tuy nhiên, h c thuy t phân tâm h c có nh ng sai l m. Có s tách r i u

ki n xã h i v i vi c hình thành nhân cách, cho r ng cái sinh v t và vô th c là y u t
quy t nh vi c hình thành nhân cách. Coi s th a mãn tình d c là ng l c ho t
ng. Ông gi i thích m i hi n ng c a xã h i, t n n, chi n tranh u do b n
tình d c gây nên. Có th th y r ng ch sinh v t trong h c thuy t quá l li u,
dung t c. Làm cho nh ng i c ng tác v i F.reud ph i r i b h c thuy t Freud và
hình thành h c thuy t phân tâm h c m i theo các ng khác nhau. Tiêu bi u
Karl Jung, Alped Adler và Erich Fromm.

2.2 PHÂN TÂM H C M I V NHÂN CÁCH

2.2.1 Karl Gustav Jung v nhân cách
Karl Gustav Jung (1879 - 1961) là b n và i c ng tác v i Freud, phát tri n
h c thuy t Freud theo m t ng m i. Ông nh n h c v ti n danh d ng i
h c Havard và Oxford.

Karl Gustav Jung là bác trong b nh vi n th n kinh Th y

V vô th c: ông phê phán quan m c a Freud v vô th c. Ông cho r ng hành vi

con i c u ch nh b ng vô th c và c ý th c. là quá trình u ch nh
t ng h p, là m t h th ng t u ch nh.
 BÀI 2: 35
Ý th c c hi u là m i quan h c a n i dung cái tôi, ý th c không ng nh t v i
tâm lý.

Vô th c là hi n ng c th hi n s quên, nh ng kinh nghi m c xác

nh c b c ch , che l p tr v c v i ý th c.

Ông cho r ng con i có o c b m sinh. Các ho t ng c a con i có tính

ch t b n và t o thành vô th c t p th . Th hi n trong n n hóa dân t c,
ngh thu t. Chúng có nh ng bi u ng ng cho m i th i i, m i M i
dân t c có truy n thuy t, th n tho i c cho bi u ng c a dân t c Ví d
hình nh con r ng c cho n n hóa Vi t Nam, hay hình nh Thánh Gióng
trong th n tho i Vi t Nam là bi u ng có tính ch t t p th . Karl Gustav Jung nhìn
nh n có vô th c t p th , vì m i i u ti m tàng trong mình m t di s n tinh th n
c truy n t nhi u th h trong n n hóa dân t c và n n minh nhân lo i.

Các lo i bi u ng:

- Bi u ng so sánh:

M t tr i c th y trong gi c ng cho tình yêu m t tr i t o ra

m nóng tình yêu t o ra s m nóng c a con i m t tr i.

M t tr i cao t o nên bi u ng v s ti n con i theo ánh sáng

m t tr i, liên k t thành hào quang c a s ti n.

M t nh t nh t và huy n bí thu c v ban M t ng cho

n tính d u dàng, tình yêu m áp, im .

c là bi u ng c a n tính, vì c uy n chuy n, ni m n , lôi cu n, c

có th dìm ch t i.

- Bi u ng mãnh li t và ph bi n:

Nh ng bi u ng c th y trong gi c c nh thiên nhiên hùng tráng,

gió, giông bão, ngày m t tr i m c, m t tr i l n, s s ng, cái ch t, th n linh,
ông, bà, tr con. là nh ng bi u ng l n không ph thu c vào s c t c, tôn
giáo, o c, phong t c t p quán.

Nh ng bi u ng này có t ngày xa và t o nên nh ng huy n tho i, t o

nên thiên và a ng c c a m i dân t c.
 36 BÀI 2:

B n con i có tính t p th , m i hi n ng c a xã h u gi ng nhau cho

m i cá nhân. Vì v y, hình th c ph n ng c a m i cá nhân cung gi ng nhau. Vô th c
t p th c hình thành t t ng s các b n và hình m u c

Karl Gustav Jung không th a nh n b n tình d c c a Freud là quy t nh tâm

lý con i. ng ông l i th a nh n con i có vô th c Freud quan ni m.
Vì th , v b n ch t h c thuy t c a ông v n là h c thuy t phân tâm c c i biên
thành h c thuy t phân tâm h c m i.

- C u trúc nhân cách c a Karl Gustav Jung

Trong c u trúc nhân cách này, cái tôi là trung tâm c a ý th c. Nhân cách là i
m c a ý th c và vô th c là m c a tâm lý t p th và tâm lý cá nhân.

Cái b n thân (Selbst) n m gi a ý th c và vô th c. Cái b n thân là s t ng h p cái

bên trong và cái bên ngoài.

Vô th c b n ngã chi m v trí trung tâm, t p trung nh ng bi u hi n r i r c c a vô

th c t p th u hòa n i tâm và ngo i gi i.

iv i i ông trong vô th c t p th c a h có i bà. i bà

là hình nh nguyên th y trong vô th c t p th c a ông. là im .

M t nhân cách hoàn thi n không th thi u nh ng ý ng v i khác gi i. Khi

luy n ái là s phóng ngo i ra ngoài khách th .

Karl Gustav Jung chia nhân cách làm 2 ki u: ki u nhân cách và

nhân cách . 2 quan bên
ngoài, có duy, chú ý, tình ý chí. các này
tâm lý mình. có nhân cách
là ra bên ngoài, l vào
khách ý di sang khách thích
dàng giao vui thích nghi hoàn có nhu tìm
giác cho xúc, khao khát bên ngoài

- i có nhân cách ng n i là i ng s d ng vào các quá trình bên

trong là ch y u, h ng tìm vào th gi i n i t i cho nh ng ng, c m xúc,
o ng, c, khao khát c a mình, tích yên cô c suy và ng
ng, ng s ng n ng v phòng v .
 BÀI 2: 37
Ngoài ra Jung còn chia ra các ki u tâm lý c a nhân cách, c m giác ng n i, c m
giác ng ngo i, tr c giác ng n i, tr c giác ng ngo i, tình c m ng n i,
tình c m ng ngo i, duy ng n i, duy ng ngo i. Các ki u duy này
theo ông u thu c ph m vi vô th c.

V nhân cách, Jung cho r ng con i có 3 l p vô th c:

Nh ng vô th c này chi ph i s ph n con i trong vi c l a ch n tình yêu, b n

bè, ngh nghi p, m ch t chóc.

L p th nh t là vô th c cá nhân th hi n trong cu c s ng hàng ngày. Vô th c

cá nhân bao g m nh ng th nghi m y u t không t i ý th c ho c nh ng
th nghi m b vào lãng quên. Vô th c cá nhân không ho t ng theo
nguyên t c khoái l c.

L p th hai là vô th c gia th hi n ng l c gây ra ng tính luy n ái vô

th c và tr i d y c a b n

L p th ba là vô th c t p th xu t phát t hình ng c có ngu n g c

hóa ch ng t c.

Vô th c t p th có ngu n g c sâu xa t kinh nghi m l ch s c a nhân lo i và

ch ng t c. Vô th c hình thành manh nha t o nên tâm lý c a nhân lo i. Vô th c có
th di truy n mang tính xã h i. Nh ng kinh nghi m xã h i c mô hình hóa v m t
sinh lý trong th con i. Trong c u trúc th c a con i, có nh ng d u v t
các giai n phát tri n bu i ban u c a nhân lo i.

Quan m c a Jung v nhân cách còn g i là lý lu n nhân cách t ng sâu. Lý lu n

nhân cách t ng sâu xu t phát t quan ni m vô th c. Vô th c c xác nh n b ng
nh ng s ki n c a hành vi.

Nh ng nét nhân cách và s h ng nhân cách là do xung t có tính ch t b n

c a hành vi. là nh ng b n tr c ti p và b n t c th i.

Lý lu n nhân cách t ng sâu là m t khám phá m i v vô th c. Tuy nhiên, u

nói lên b m t nhân cách con i. Nhân cách con i còn th hi n
nh ng ph m ch t khác xu ng, l c, khí ch t, b m t o c
trong nhân cách con i. Nh ng u này c Jung c p nghiên c u.
 38 BÀI 2:

2.2.2 Alfreud Adler (1870 - 1937)

Alfreud Adler là nhà tâm là nghiên c u h c i Áo. Ông có nhi u công trình
nghiên c u c công b Châu Âu và Là nhà nghiên c u tâm lý h c cá nhân.
Alfreud Adler dùng pháp c a tâm lý h c phân tích trong nghiên c u c a
mình. Song v n i dung l i xu t phát t quan ni m l c tâm h n và nh n m nh
n hành vi xã h i.

Alfreud Adler cho r ng t t c các hành vi c a con i u ch u nh ng c a xã

h i. nhân cách th ng nh t v i hoàn c nh và môi ng xã h i.

Trong quan m c a Alfreud Adler v n là vô th c b n hay là ng tâm

h n là nh ng ch c a tính tích c c, c a xung t và là ch b o v .

Quan ni m v nhân cách Alfreud Adler cho r ng i s ng tâm h n c a con i

là m c v ch s n

Tính m c có các hình th c sau:

Tính sinh v t có ch c b m sinh.

Tính xã h i là hi n ng i s ng có nh ng n c ng ng, mang tình c m

xã h i.

Tính h p lý i v i ý th c, i v i hành ng có k ho ch c a con i.

này hành vi con Trong

tâm vai trò quan trong phát nhân cách. Nó là quan
thích con trong xã

Alfreud Adler ra nhân cách kém c i và s c g ng bù tr . Theo ông con i

bao gi c m th y mình kém c i, có nh ng thi u sót và ph i c gáng bù p
nh ng thi u sót

Trong cu c s ng con i luôn mu n mình i khác, c g ng lên. S

c g ng lên có i t quá m c t o thành siêu vi t i. Con i
còn có s bù tr siêu ng. Khi có c m trong v c này l i thành siêu ng
trong v c khác.
 BÀI 2: 39
Ví d : M t cô gái kém c i v nhan s c thì l i bù tr trong v c h c hành.
ch bù tr c a Alfreud Adler khác v i ch bù tr c a S.Freud. S bù tr trong quan
ni m c a S.Freud xu t phát t ng tình d c, còn bù tr c a Alfreud Adler xu t
phát t ng xã h i.

S bù tr là có th t trong i s ng con i. s bù tr này ph thu c vào

nhi u y u t , trong y u t xã h i có tính ch t quy t nh. Có th th y Alfreud
Adler quá th i ph ng tính ch t bù tr trong con i, không th y vai trò ho t ng
c a con i trong xã h i.

2.2.3 Erich Fromm

Erich Fromm là m t trong nh ng nhà tâm lý h c n i ti ng hi n nay theo xu ng
phân tâm h c m i. Erich Fromm sinh 1901 t i c, sau ông sang tr
thành nhà phân tâm h c Ông có ý nh pha tr n phân tâm h c c a Freud và h c
thuy t xã h i h c c a Mác vào nhau và xây d ng nên lý thuy t nhân o
m Erich Fromm cho r ng Mác và Freud u v nên m t m u i trong xã h i
b n. Trong xã h i này con i làm ra máy móc, ng th i con i cung ho t
ng m t cái máy. Chính vì v y trong xã h i con i không có ngu n vui
th t s , con i không có tình c m, không có lý trí và không có tình yêu. Ông tìm
th y con i t do trong nhân cách c a Freud và con i t do trong xã h i c a
Mác.

V tâm lý h c, Erich Fromm cho r ng ch t nhiên và xã h i trong con i là

vô th c, là cái phi lý, h t nhân c a nhân cách. Nó bi u hi n mong mu n t i
cái hài hòa toàn di n c a con i. Erich Fromm cho r ng nhu c u t o ra cái t
nhiên trong con i. Nh ng nhu c u là:

1. Nhu c u quan h gi a iv i i

2. Nhu c u t n t i con i

3. Nhu c u v s b n v ng và hài hòa

4. Nhu c u ng nh t b n thân và xã h i v i dân t c, v i giai c p, v i tôn giáo.

5. Nhu c u nh n th c, nghiên c u.
 40 BÀI 2:

Nh ng nhu c u này là thành ph n t o nên nhân cách. v y, Erich Fromm cho

r ng bên c nh cái t nhiên trong con i, còn có y u t xã h i. Trong xã h i có các
nhóm, các thành ph n song song v i nhau. Ví d : gia song song v i xã h i, nhân
cách song song v i ti n b xã h i. Vì th , ti n b xã h i là do tâm lý con i.

Erich Fromm cùng v i vi c nghiên c u con i, còn nghiên c u môi ng xã

h i. Trong cu n lu n xã h (1970) tác gi trình bày nh ng s linh h n c a xã
h i m i, trong tác ph m H u th i hay chính th i ông cho r ng ng l c kích thích
hành vi con i g m có h u th i và chính th i. H u th i là cái tôi s h u, li n v i
nguyên t c vô nhân o, theo xu ng c u l i, s tham lam. Theo Freud, h u th i là
d u hi u xã h i vô nhân o t c là xã h i s n. H u th i v n ng không ng ng
vì trong u ki n c a n n kinh t b n. cho con i t t hãy r i b h u th i
n v i chính th i. Con i chính th i không thèm mu n gì c , con i ch n
c c l c, y vui ng, m i kh c a con i u c t n d ng.

rich Fromm l y v n sinh h c thay th cho quy lu t xã h i, t u

ch nh xã h i. Trong xã h i b n, v n xâm c làm cho ông lo l ng và tìm cách
gi i thích. Ông cho r ng, xâm c v i t t s d n t i hành vi yêu Còn
xâm c v i x u là nguy d a cu c s ng riêng c a con i. S xâm
c là b n c a con i. S ham mê c a con i là b n t nhiên,
nh mà cu c s ng luôn luôn lên.

Lý lu n xã h i c a Erich Fromm tr thành lý lu n không ng. Ông v ra

mô hình con i m i v i các c m sau:

- Con i m i ph i t b v t ch t s ng thanh th n

- Con i ph i làm cho cu c i có ý

- Ph i có lòng yêu và trân tr ng cu c s ng.

- Ph i trau d i tình yêu v n có.

- Ph i kh c ph c c tính t yêu mình và ch p nh n tính ch t h n ch trong cu c

s ng con i.

T t c nh ng c m trên r t quý, ch là con i tr u

ng chung chung không th th c hi n c trong xã h i b n.
 BÀI 2: 41
Sai l m c a Erich Fromm là s dung hòa ch Freud và ch Mác. S
th t thì không th có s t nhiên nào do Freud t o ra làm s cho ch Mác.
n as ti n b xã h i do ng l c kinh t quy t nh ch không do y u t tâm lý
nào Erich Fromm gi i thích.

TÓM
Theo S.Freud c u trúc nhân cách con i g m: Cái y, cái tôi và cái siêu tôi,
ng v i vô th c, ý th c và siêu th c.

Kh i vô th c là kh i b n trong b n tình d c gi v trí trung tâm.

Kh i vô th c (id) là thùng ng tâm th n ch t ch a nh ng khát v ng b n
sôi s c. Ho t ng c a theo nguyên t c khoái c m h is tho mãn ngay
l p t c nh ng khát v ng b n Vô th c là cái ng m ng m u khi n, u ch nh
hành vi con i.

Kh i ý th c: cái Cái tôi m b o các ch c tâm lý chú ý, trí

nh t ng c a cái tôi theo nguyên t c th c t i. Nhi m v c a cái tôi là làm cho
cái y tho mãn mà không làm t n h i n th , làm gi m s th ng m t cách
t t nh t.

Siêu tôi (superego): Siêu tôi là t ch c bên trong bao g m t t c ph m trù xã h i,

o c, ngh thu t, giáo d c. Siêu tôi ho t ng theo nguyên t c ki m duy t.

C ba kh i này theo nguyên t c chung là tr ng thái b ng i: Con

i lúc y tr ng thái bình ng. c ba kh i này luôn luôn xung t v i
nhau, s xung t này là ch c a ho t ng tâm th n.

T S.Freud nêu ra ch ho t ng tâm lý: là ch ki m duy t, chèn ép,

ch bi n d ng, ch siêu ch suy thoái.

Con i s ng g m các b n Xu ng c a các b n này là luôn

lên chi m t nh ng cái khác (cái tôi và siêu tôi). cái b n luôn b s
chèn ép, ki m duy t c a cái tôi. Do nó ph i bi n d ng b ng m t hình th c nào
b nh tâm th n, nói l p, nói nh u. Trong ng h p không thoát lên c thì nó
siêu . Cái siêu tôi th hi n s d y d , quy nh c a b m , trong truy n th ng
 42 BÀI 2:

c a th h c truy n l i. ch tâm lý c a vi c hình thành siêu tôi là s ng nh t

hoá - cá nhân ng nh t v i cha m và nh ng i giáo d c.

- S. Freud chia s phát tri n nhân cách con i thành b n th i k (ba giai n
u g i là ti n sinh d c)

Trong ba giai n trên, cá nhân ng n b n thân mình. n giai n th

cá nhân ng ra i ng bên ngoài b t u t tu i d y thì. Các
ng c a con i c s d ng m c khác nhau h c, vui
b t c, ng ra i ng khái gi i làm

- giá h c thuy t phân tâm c a S. Freud: ra gi thuy t v vô th c ti m

th c là nh ng m t quan tr ng trong i s ng tâm lý c a con i. S. Freud
khám phá m t th gi i vô th c mà c c khám phá. S. Freud
ra m t s ch tâm lý ch t v , d n nén, m c c m, ng nh t hoá, các
giai n phát tri n nhân cách. Ông l n u tiên ra c mô hình tâm lý
ch a b nh tâm th n có hi u qu . pháp ch a b nh b ng ng t
cs d ng khá r ng rãi và hi u qu trong u tr b nh tâm th n.

V m t c m

* S.Freud quá nh n m nh m t vô th c trong con i, không th y cm tb n

ch t trong ý th c tâm lý c a con i, không th y c b n ch t xã h i - l ch s
c a các hi n ng tâm lý i. M t khác, quan ni m v con i và nhân cách
con i c a S.Freud b c l nh ng khía c nh không n: con i trong
h c thuy t phân tâm là con i sinh v t, con i th b phân ly ra nhi u
m ng, con i v i nh ng mong mu n là nh ng mê tính d c luôn il pv i
xã h i. n a, nh ng quan m c a S.Freud khó c ch ng minh b ng th c
nghi m, ng nh t tâm lý tr em v i tâm lý i l n, tâm lý i b b nh và
tâm lý i bình ng.

* K.Jung cho r ng hành vi con i c u ch nh b ng vô th c và ý th c.

là quá trình u ch nh t ng h p, là m t h th ng t u ch nh. con i có vô
th c o c b m sinh. Các ho t ng c a con i có tính ch t b n và t o
thành vô th c t p th . u c th hi n trong n n hoá dân t c, trong
ngh thu t. Ông cho r ng có vô th c t p th b i vì m i i u ti m tàng trong
 BÀI 2: 43
mình m t di s n tinh th n c truy n t nhi u th h trong n n hoá dân t c
và n n minh nhân lo i. Chính vì v y, hình th c ph n ng c a m i cá nhân
gi ng nhau. Jung không th a nh n b n tình d c là quy t nh tâm lý
con i S.Freud quan ni m, ông l i th a nh n trong con i có vô
th c. Vì v y, b n ch t h c thuy t c a Jung v n là h c thuy t phân tâm c c i
bi n thành h c thuy t phân tâm h c m i. Trong c u trúc nhân cách c a Jung, cái
tôi là trung tâm c a ý th c. Nhân cách là m c a ý th c. Vô th c là m c a tâm lý
t p th và tâm lý cá nhân. Quan m c a Jung v nhân cách còn g i là lý lu n
nhân cách t ng sâu, xu t phát t quan ni m vô th c. Vô th c c xác nh b ng
nh ng s ki n c a hành vi. là nh ng b n tr c ti p và b n t c th i.
Lý lu n nhân cách t ng sâu là m t khám phá m i v vô th c. Song u này
nói lên b m t nhân cách con i. Nhân cách con i còn th hi n
nh ng ph m ch t b m t o c trong nó.

* A. Adler cho r ng t t c hành vi c a con i u ch u nh ng xã h i. Nhân

cách th ng nh t v i hoàn c nh và môi ng xã h i. Ông v n cho vô th c b n
hay ng tâm h n là nh ng ch c a tính tích c c, xung t và b o
v . Theo ông, con i luôn mu n i khác, khi có c m trong
v c này l i siêu ng trong v c khác. là ch bù tr xu t phát t ng
xã h i. Ví d m t cô gái kém c i v nhan s c thì l i bù tr trong v c h c hành.

S bù tr là có th t trong i s ng con i. s bù tr này ph thu c vào

nhi u y u t , trong y u t xã h i có tính ch t quy t nh. Adler quá th i
ph ng tính ch t bù tr trong con i, không th y vai trò ho t ng c a con i
trong xã h i.

*E.Fromm cho r ng ch t nhiên và xã h i trong con i là vô th c, là cái

phi lý, h t nhân c a nhân cách. Ông ra mô hình con i m i gi a các c
m sau:

Con i m i ph i t b v t ch t s ng thanh th n

Con i ph i làm cho cu c i có ý

Ph i có lòng yêu và trân tr ng cu c s ng

Ph i trau d i tình yêu v n có

 44 BÀI 2:

Ph i kh c ph c c tính t yêu mình và ch p nh n tính ch t h n ch trong cu c

s ng con i.

T t c nh ng c m này th t quý ch là con i tr u ng,

chung chung không th th c hi n trong xã h i b n.

Câu 1 ng c a S.Freud trong quá trình nghiên c u tâm lý h c?

Câu 2 m c a S.Freud v n phát tri n nhân cách?

Câu 3 m phân tâm h c m i v nhân cách?

Câu 4: Phân tích nh m khác nhau trong phân tâm h c

m i?

Bài t p1: Anh/ch t nh a S.Freud hãy l y nh ng

ví d phân tích nh ng hi ng vô th c di n ra trong cu c s ng.

Bài t p2: nghiên c u nh ng thành t u trong nghiên c u c a S.Freud

anh/ch c bài h c gì trong vi c nhìn nh n v i?

Bài t p 3: T nh ng hi u bi t v phân tâm h c m i, anh/ch ng d c nh ng gì

trong cu c s ng?
 BÀI 3: 45

BÀI 3: TÂM LÝ H C HÀNH VI V

NHÂN CÁCH

Sau khi h c xong bài này, sinh viên c n t c:

- Hi u c nh ng s n y sinh tâm lý h c hành vi

- Các n i dung nghiên c u c a tâm lý h c hành vi

- Nh ng giá tr trong nghiên c u c a tâm lý h c hành vi

- ng d ng c a tâm lý h c hành vi trong cu c s ng, ho t ng

3.1 J. WATSON THUY T HÀNH VI SINH LÝ H C

3.1.1 Ti u s và s nghi p
J. Watson sinh 1878 t i Nam Carolina, 1900 t t nghi p i h c t ng h p,
1903 J. Watson nh n b ng ti n s tri t h c, nghiên c u v tâm lý ng v t h c.
Khi làm quen v i công trình c a Endgel (th y d y c a J. Watson) nghiên c u tâm lý
h c ch c J. Watson say mê tâm lý h c. Cùng v i nó ông b t u nghiên c u
sinh h c và sinh lý h c cùng v i J.Loeb i gi ng gi i v quan m h c cho
J. Watson.

T 1903 J. Watson b t u suy nghiêm túc v cách ti p c n khách quan

i v i tâm lý h c, ý ng c ông bày t trong h i th o 1908 Bantimo
(H i tâm lý h c Mi n Nam). Trong bài vi t ông kh ng nh r ng lý thuy t v các quá
trình tâm lý hay các quá trình duy có giá tr khoa h c nào c sau vào
1912 J. Watson ti n hành m t lo t bài gi ng i h c Côlômbô, c p n
nh ng v n trên. 1913 bài báo lý h c i con m t c a nhà hành
c coi là tuyên ngôn c a Tâm lý h c hành vi, v i cách là m t chuyên ngành khoa
h c.
 46 BÀI 3: NHÂN CÁCH

Hai sau J. Watson c b u làm Ch t ch h i tâm lý h c Lúc này ông m i

37 tu i.

sách vi: môn tâm lý so 1914). Trong J. Watson

tâm lý và trong các nghiên
tâm lý

J. Watson mu n Thuy t hành vi có ý th c ti n. Nh ng ng c a ông

không ch d ng phòng thí nghi m mà n toàn b th gi i xung quanh, ông ng
làm vi c th ng, các chuyên gia vào v c tâm lý h c ng d ng.
1916 J. Watson tr thành c v n riêng cho m t hãng b o hi m l n và xu t
gi ng tâm lý h c qu ng cáo cho h c sinh nghiên c u kinh doanh trong i h c t ng
h p John H p kin.

Sau chi n tranh, 1918 J. Watson ti n hành nghiên c u tr em, ti n hành

nghiên c u th c nghi m trên tr em.

1919 J. Watson cho ra i cu n lý h c i con m t c a nhà hành

Trong trình bày y nh t nh ng lu n m b n c a thuy t hành vi và kh ng
nh nh ng pháp và nguyên t c c g i ý i v i tâm lý h c ng v t là
thích h p c trong nghiên c u hành vi con i.

1921 J. Watson làm vi c cho hãng qu ng cáo Tôm . Ông ti n

hành ph ng v n i tiêu sau tr thành phó ch t ch c a hãng.
1936 ông làm cho hãng khác và ngh 1945.

3.1.2 H c thuy t J. Watson

3.1.2.1 tâm lý h c

Quan m g c và b n c J. Watson so n th o trong bài báo lý h c

trong con c a nhà hành t i trong t p chí Tâm lý h c 1913. Ngay
sau khi ra i, bài báo c coi là b n tuyên c a Tâm lý h c hành vi.

Quan ni m c a Thuy t hành vi, thì tâm lý h c thu n là khoa h c t nhiên

mang tính ch t nghiên c u th c nghi m khách quan. Nhi m v lý lu n c a nó là d
báo và u khi n hành vi. pháp n i quan không ph i là b ph n b nc a
pháp này
 BÀI 3: 47
3.1.2.2 i ng nghiên c u c a tâm lý h c hành vi

Thu t ng hành vi, là ph n ng, là x ng x t c là các c

ng có th c, các nhà hành vi h c coi là i ng nghiên c u c a tâm lý h c
khách quan.

J. Watson cho r ng tâm lý h c ph i tr thành khoa h c v hành vi và là v c

th c nghi m khách quan c a các khoa h c t nhiên, không pgair là nh ng nghiên c u
mang tính ch t n i quan v ý th c. Hành vi c a con i và ng v t u c
nghiên c u nhau. Nhi m v c a tâm lý h c là d báo và u khi n hành vi. V n
ch y u c a tâm lý h c là nghiên c u các kích thích t o ra ph n ng c a c
i và ng v t ch không ph i là tìm ra s khác nhau gi a ph n ng

Nhi m v c quy v c p Kích thích - Ph n ng (S - R), J. Watson

kh ng nh r ng các nhà hành vi h c c n ph i nghiên c u hành vi th
nói chung. Nó có th là các ph n ng r t gi n, ph n x u g i hay các ph n
ng ph c t p u ng, vi t sách, bóng hay xây nhà. J. Watson g i các ph n
ng th hai là hành ng ph n ng, t c là nh ng ph n ng t c k t qu nh t
nh tác ng n môi ng xung quanh ch không ph i là t p h p các y u t
b p. J. Watson cho r ng các hành ng c a hành vi không l thu c vào tính ph c t p
u có th c quy v các ph n ng v n ng hay ti t d ch c p th p.

Ph n ng có th công khai hay ng m n. Nh ng ph n ng công khai là ph n ng

bên ngoài và quan sát tr c ti p c. Còn ph n ng ng m là s co bóp c a các
quan bên trong, s ti t d ch, các xung ng th n kinh di n ra bên trong th . M c
dù s chuy n ng không mang tính ch t b ngoài, chúng c coi là
các thành t c a hành vi, có th quan sát c nh s d ng thi t b ký thu t.

v y, Thuy t hành vi có liên quan v i t t c th nói chung, v i t t c các

m i liên h c a nó v i môi ng. B ng cách phân tích t p h p các c p Kích thích
Ph n ng và chia chúng thành các y u t c u thành, có th tìm ra nh ng quy lu t
nh t nh c a hành vi.
 48 BÀI 3:

3.1.2.3 Quan i m c a J. Watson v xúc c m

Theo J. Watson, xúc c m là ph n ng c a th i v i nh ng tác nhân kích thích

chuyên bi t. Nh ng tác nhân kích thích s t n công hay hung tính gây ra nh ng
thay i bên trong th - c bi t là nh p tim, nh ng ph n ng bên
ngoài thu c trong quá trình h c t p. Lý thuy t này không h i bât k s tri giác
c m xúc m t cách có ý th c hay là nh ng c m giác bên trong.

Trong m i c m xúc u có nh ng d ng thay i v tâm lý nh t nh. M c dù J.

Watson th a nh n các bi u hi n bên ngoài c a ph n ng l i, ông v n tin
vào th c a bi u hi n bên trong. Ông cho r ng xúc c m là d ng hành vi ng m
(không công khai) trong ph n ng l i bên trong c bi u hi n i d ng,
s thay i nét m t, toát m hôi hay tim p nhanh.

Ông cho r ng có th mô t c m xúc hoàn toàn b ng nh ng thu t ng tình hu ng

kích thích khách quan, ph n ng b ngoài c a th và nh ng thay i tâm lý bên
trong.

J. Watson nghiên c u nh ng tác nhân kích thích gây ra tr sinh các ph n

ng c m xúc l i. Ông th y r ng tr sinh th hi n 3 ph n ng xúc c m
b n: s hãi, t c gi n và yêu m n. S hãi c sinh ra b i nh ng âm thanh quá m nh
và s t ng t m t s tr giúp t bên ngoài; t c gi n c sinh ra b i h n ch t
do v n ng; còn tình yêu là do vu t ve, ng ch m, xoa bóp, l i ru.

J. Watson làm rõ nh ng m u hành vi n hình ng v i t ng tác nhân kích

thích. Ông cho r ng s hãi, t c gi n và yêu m n là nh ng ph n ng xúc c m duy nh t
không xu t hi n trong quá trình h c t p. Nh ng ph n ng xúc c m khác c a con
i c t o ra t ba xúc c m b n và c hình thành trong quá trình t o l p
ph n x u ki n. Nhi u khi chúng có th liên quan n nh ng kích thích mà ban u
không gây ra nh ng ph n ng v y.

J. Watson hình thành lý thuy t t o ph n ng xúc c m nh các th c nghi m

hình thành ph n x có u ki n s chu t b ch v i c u bé 11 tháng tu i: Anbert, m c
dù c khi th c nghi m, c u bé không có n i s hãi này. N i s hãi c hình thành
t nh ng âm thanh to và t ng t (dùng búa n n vào ch u s t) sau Anbert,
c u nghe th y khi i ta ch cho c u xem chu t b ch xu t hi n.
 BÀI 3: CH 49
N i s hãi có u ki n v y có th lan sang nh ng tác nhân kích thích khác
sang th , b râu c a ông già Tuy . J. Watson gi thi t r ng nhi u n i s hãi,
tr ng thái lo âu và ác c m c a il n c hình thành m t cách t
trong th i k u c ah .

Nh ng th c nghi m v i c u bé Anbert c coi là b ng ch ng khoa h c và c

trích d n trong h u h t các giáo trình, sách giáo khoa v nh ng v n b n c a
tâm lý h c.

M c dù d y Anbert cách s chu t b ch, th , ông già Tuy t, J. Watson không

th làm cho c u bé kh i n i s V n này ch c gi i quy t khi có th c nghi m
c a Meri Cover Jons, hình thành cho tr ph n x có u ki n tránh n i s hãi.
là c u bé Piter, n th i m th c nghi m, c u bé có n i s hãi i v i nh ng con
th , m c dù n i s hãi này không c t o ra trong u ki n thí nghi m. Khi Piter
i ta mang vào phòng m t con th , gi nó kho ng cách không gây
ra ph n ng s hãi. Sau vài l n th , i ta b t u mang th ti n g n m i
l n làm th u vào lúc c u bé Sau m t th i gian, Piter quen d n v i
th , và th m chí b t u s vào nó mà không c m th y s hãi. Nh bi n pháp này
lo i b c các bi u hi n s hãi khác i v i nh ng v t t .

Nghiên c u c a Meri Cover Jons tr thành kinh n trong l ch s tâm lý h c và

c coi là cánh chim báo hi u c a tr li u hành vi (áp d ng các nguyên t c d y h c
ch nh tr hành vi không thích h p). Bà ti n hành pháp này g n 50
c khi nó có cs ph bi n r ng rãi. Meri Cover Jons m t th i gian dài làm vi c
Cô nhi vi n trong ng i h c Caliphoocnia Berkli. 1968 bà c nh n
danh hi u công lao i trong tâm lý h c phát tri n tr

Trên s th c nghi m c a J.Watson v i ph n x có u ki n và ông cho r ng

không th quy nh ng r i lo n c m xúc c a i l n ch v các nhân t tình d c
S.Freud kh ng nh. J.Watson cho r ng nh ng v n c a i l n có liên quan n
nh ng ph n x có u ki n c hình thành ngay t th i u ho c tu i thi u
niên. N u nh ng r i lo n c a i l n là h qu c a s giáo d c sai l m t th i u
thì c trình giáo d c n c n ph i ch n nh ng bi u hi n r i lo n
nh ng tu i l n
 50 BÀI 3:

Theo J.Watson s ki m soát th c t v y i v i hành vi tr em (và sau c

hành vi i l n) không ch có th th c hi n c mà còn tuy t i c n thi t. Ông
so n th o m t trình hoàn ch nh làm lành m nh xã h i trình th c
nghi m o c, d a trên các nguyên t c c a Thuy t hành vi. Tuy nhiên, trong th c
t , trình này không c th c hi n mong c c a J.Watson.

3.2 THUY T HÀNH VI T O TÁC C A B.F.SKINNER

3.2.1 Ti u s và s nghi p c a B.F.Skinner
B.F.Skinner sinh 1903 m t 1989. T nh ng 50 c a th k 20 và
trong nhi u ti p theo B.F.Skinn là nhà hành vi hàng u c a lôi cu n
c m t s ng l n nh ng i trung thành và ng h thuy t này. Ông so n
th o trình ki m soát xã h i theo thuy t hành vi, t o ra Makets t ng cho tr
em và tr thành m t trong nh ng i c nhi t thành nh t, sáng t o ra
pháp thay i hành vi và máy d y h c.

H th ng tâm lý h c c a B.F.Skinner ph n ánh kinh nghi m s ng c a ông th i u

và thi u niên. Ông cho r ng cu c s ng con i là thành qu c a nh ng c ng c
trong quá kh , có th theo dõi t t c nh ng khía c nh c a cu c s ng con i, ngay
c n nh ng ngu n g c sâu xa nh t c a nó.

Sau khi c nh ng bài vi t v th c nghi m c a J.Watson và Pavlov v s hình

thành ph n xa có u ki n, B.F.Skinner chuy n t khía c nh hóa c a hành vi
con i sang các khía c nh khoa h c. 1928 ông làm nghiên c u sinh v tâm lý
h c t i i h c t ng h p Harvard. Trong cu n vi c a th ông mô t
nh ng lu n m b n cho r ng ph n x là s quan gi a kích thích và ph n
ng và không có gì khác c . Trong nh ng 60 ông b t u n i lên ngôi sao,
m t ph n vì s ch p nh n ng c a ông trong v c giáo d c, m t ph n nh
nh ng ngày càng c a ng B.F.Skinner trong v c thay i hành vi
trong lâm sàng. Công trình h c và hành vi con tr thành giáo trình
tâm lý h c hành vi. B.F.Skinner qua i tu i 86.
 BÀI 3: 51
3.2.2 H c thuy t c a B.F.Skinner
Theo B.F.Skinner, c ng v t và i có 3 d ng hành vi: hành vi không u
ki n (có s là ph n x b m sinh), hành vi có u ki n (ph n x có u ki n c
n) và hành vi t o tác (ph n x có u ki n t o tác), g n v i tên tu i nh ng i
phát hi n ra chúng: I.Pavlov và B.F.Skinner.

B.F.Skinner cho r ng, s khác bi t gi a hành vi có u ki n v i hành vi t o tác là

hành vi có u ki n xu t hi n nh m ti p nh n m t kích thích c ng c , còn hành vi
t o tác nh m t o ra kích thích c ng c .

Ví d : * Skiner ( ng i h c Havvard M ) dùng nguyên lý ng

hu n luy n chim, b câu, chu t. chu t c ng trong h p Skiner ch a th c
không nhìn th y c có g n b y. Sau m t th i gian chu t mò m m l y
chân th n vào b y l p t c th c b t ra và t y tr khi nào chu t ti p
t c n chân vào b y l y th c

Theo thuy t hành vi t o tác, nhi u tr l i c a th không ph i do m t kích thích

không u ki n nào ó gây ra, mà là do t th phóng ra. Các ph n ng n y sinh
tr l i kích thích vô u ki n và kích thích có u ki n, ông g i là các ph n ng
lo i S. Các ph n ng do th t phóng ra là các thao tác c c ng c , ông
g i là lo i R và c g i là hành vi t o tác. V i lo i S, m t kích thích này c thay
b ng m t kích thích khác là ch tín hi u hóa, và trong t o tác thay th ,
không có quá trình tín hi u hóa, lo i kích thích R không chu n b nh n m t kích
thích c ng c mà t o ra kích thích c ng c . Và là m t ý ki n có ý Và trong
lu n m c a Skinner, s c a hành vi có cùng m t nguyên t c ho t ng ph n x
c a h th n kinh. T chính th c ph n x trong thuy t hành vi thành m t
v phân tích nghiên c u hành vi m t cách tr c quan

Skinner là m t i bi u tiêu bi u nh t c a m t trong các xu th c a thuy t hành vi

c p ti n. Skinner i m i thuy t hành vi c a Watson, hình thành thuy t hành vi
t o tác c a mình, th c nghi m trong cái h p ch danh khi n ông hành vi
c quan ni m v con i và hành vi i và xã h i. M t ph n t o nên
thuy t hành vi xã h i c a Skinner.

Skinner hình thành ng ngh hành ông ra tri t lý v t

b t do và nhân ph và nó tr thành s c a toàn b thuy t hành vi xã h i
c a ông
 52 BÀI 3:

Theo Skinner, th con i luôn n m trong vòng c a kích thích c ng c và ch

có th . là m t cái nhìn tiêu c c hay nói cách khác là mù quáng trong cách nhìn
c a ông.

T o tác là m i liên h ch c gi a các tác ng tr c ti p vào th và các c

ng tr l i tr c ti p nh m tránh nh ng c ng c âm và nh n nh ng c ng c .

3.2.2.1 th

th theo Skinner c hi u là cái t o ra m t hành vi t o tác nào ng

v i m t hoàn c nh nào V i ông, con i và ng v t không có m t s khác bi t
nào c theo thuy t hành vi c n, vì th mang nh ng k t lu n thu c
ng v t áp d ng vào con i. là m t lu n m sai l ch hoàn toàn và nó
là m t trong nh ng nguyên nhân r t l n n ns s p c a ch hành vi.

th là m t con i th c hi n m t lo i hành vi ng b , trong có c hành vi

ngôn ng và các lo i hành vi khác. th v a vai trò kích thích, v a c ng c . V i
ông, quan h qua l i gi a iv i i ch là quan h qua l i gi a m t th v i m t
th khác. Theo ông, con i ch là th cá th , k mang quá trình hành vi c
hình thành nh có hoàn c nh tác ng, trong có c môi ng; ông còn phân bi t ra
môi ng v t lý và môi ng sinh v t. Skinner hành vi hóa t t c quá trình và
thu c tính tâm lý i, k t qu , con i ch là m t h th ng t o ra c hành vi, h
th ng y không có lý ng, không có m c không có k ho

3.2.2.2 hóa

Khái ni m hóa là m t trong nh ng khái ni m b n t o d ng nên thuy t hành

vi xã h i c a Skinnner. Trong vi c hình thành hành vi i, hóa có vai trong
quy t nh. Theo ông, hóa không ph i là c t lõi c a tri th c, không ph i là t h p
hay dòng ng. hóa n m ngoài hành vi c a cá th , và cá th ng h hóa
b ng th c ti n c a mình, hóa bao g m các hành ng c a i khác. Hành vi do
hoàn c nh t o ra, là ng c a n n hóa, các c ng c xu t hi n trong
chính là giá tr c a hóa.

Hành vi t t, hành vi x u, hay sai không quy vào lòng t t hay ác ý, không quy
v tính cách t t hay x u không quy v nh ng tri th c v cái cái sai. Mà nó c
 BÀI 3: 53
quy v các hoàn c nh bao g m m t s l n các c ng c b ng l i nói ngôn ng :
Theo nguyên t c ph n ng c a Skinner, con i tr thành con
r i, t t th y ch th c hi n hành vi c a môi ng mà thôi. Cu c s ng th c ch c n các
hoàn c nh th c ph m, c, các kích thích ngôn ng ch a ng các c ng c
i v i hành vi t o tác c a cá th .

3.2.2.3 Công ngh hành vi

Trong h c thuy t t o tác, Skinner l p ra quy trình ngh hành là

c cu i cùng trong vi c hành vi hóa con i. Quy trình c a công ngh hành vi là
do cu c s ng c a con i và xã h i quy nh. là m t l p lu n chính xác.

Theo lý thuy t c a Skinner, công ngh hành vi là:

a. Quan ni m con i là th cá th hay m t h th ng v t lý v i là m t h

th ng ph c t p, h th ng này ti n hành hành vi theo m t cách nh t nh.

b. Công c trung tâm là khái ni m t o tác.

c. Phân tích ch c là pháp xây d ng và v n hành c a công ngh hành

vi.. c a nguyên t c này v n là S-R

d. ch c a t t c các quá trình công ngh hành vi i n m trong s ki m tra

ch c ng c .

e. V m t o c, công ngh hành vi mang tính trung l p, t c toàn b th c ch t c a

t t c các ho t ng có th quan sát th y con i là trong c ng c .

f. Trong công ngh hành vi có sáu lo i ki m soát: kinh t , giáo d c, o c, nhà

c, tôn giáo và tâm lý li u pháp.

ng u khi n hành vi t n nh cao trong vi c v n d ng thuy t hành vi

xã h i vào th c ti n i d ng công ngh hành vi tr thành n k t bi th m cho
thuy t hành vi c p ti n.

Th nh t, tâm lý h c hành vi ng hóa hành vi i và hành vi ng v t.

pháp ti p c n ch là quan sát ct bên ngoài làm d li u duy nh t, v t b
ý th c ra ngoài ph m vi tâm lý và tách bi t m t cách máy móc ý th c ra kh i hành vi.
 54 BÀI 3:

Th hai, thuy t hành vi coi con i m t th ph n ng, t cái máy

liên h p v t h xóa m i ranh gi i có tính nguyên t c gi a hành vi con v t và con
i. là m t nguyên nhân ch y u d n n vi c tan rã c a thuy t hành vi.

V i ý phát tri n khoa h c hành vi trên n n t ng khách quan và ti n b s p

v i vi c quan ni m con i ch có ph n ng th ng, và vì v y ph thu c vào
các kích thích tác ng.

pháp lu n c a thuy t hành vi không chú ý t i m t o c, luân lý c a con

i mà ch xem xét con i có thích h p v i vi c này vi c kia hay không.

Ch hành vi ch ý n hành vi, không tìm hi u nguyên nhân, ngu n g c

c a hành vi: lo i tr hoàn toàn hành vi c p cao ý th c, và s phát tri n ý th c.

H u h t các nhà hành vi u m t ph m trù hành vi, mà chuy n nó thành

ph m trù ph n ng. B qua ph m trù ho t ng, ch có ph m trù ph n ng mà thôi.

Tâm lý h c hành vi v n không gi i quy t c hai v n b n:

- Không tìm ra nh ng khác bi t ch t ng gi a ng v t và con i.

- Và chính vì th mà không có cách nghiên c u ý th c.

Nói chung, tâm lý h c hành vi không kh c ph c c ch nh nguyên,

ch siêu hình c trong tâm lý h c n i quan.

3.3 GIÁ THUY T HÀNH VI

Trong giai n u hình thành, tâm lý h c hành vi m ra m t th i k m i, c u
thoát tâm lý h c nh ng cu i th k XIX và u th k XX ra kh i kh ng ho ng.

ra cho tâm lý h c i m t con ng m i nghiên c u tâm lý h c

m t khoa h c v tâm lý. Và tâm lý h c theo con ng duy v t bi n
ch ng, góp ph n r t l n trong vi c xây d ng tâm lý h c khách quan.

L n u tiên trong l ch s tâm lý, tâm lý h c hành vi hành vi con i, i

s ng xã h i c a con i tr thành i ng c a tâm lý h c. Kiên quy t chông l i
nh ng ng phái tâm lý h c duy tâm c Xây d ng m t lý thuy t tâm lý h c
khách quan hoàn toàn m i.
 BÀI 3: TÂM LÝ H 55
Bên c nh ch hành vi ra nhi u l p lu n có giá tr cho vi c giáo
d c, t o con i. ra nh ng lu n m có ý trong vi c xây d ng tâm
lý h c xã h i, nghiên c u hành vi c a con i.

c bi t, h c thuy t hành vi c nghiên c u và áp d ng r t thành công trong

tâm lý h c hi n i khi c ch nh s a và k t h p v i nh ng ng phái khác.
góp r t l n trong v n tâm lý: ti p c n thân ch , tr li u hành vi, tr li u tâm lý,
qu n lý nhân s , u hành con i, pháp giáo d li u hành vi c
ng d ng khá r ng rãi trong tr li u, tham v n, c bi t v i v i nh ng i mong
mu n thay i hành vi không phù h p. Nh ng ng h p ng c s d ng tr
li u hành vi có hi u qu cao r i lo n ám s ; stress, tr em v i nh ng r i nhi u
tâm lý, c m giác tuy t v ng; r i nhi u tình d c... i ta hay s d ng nó trong
nh ng v n liên quan n lão khoa, nhi khoa, hoá gi i stress, u ch nh hành vi.
Trong m t s v c khác kinh doanh qu n lý hay giáo d c có th s d ng
li u pháp này. Th i gian can thi p b ng li u pháp này không dài có th l i
nh ng k t qu mong mu n do v y nó c ng d ng r ng rãi.
 56 BÀI 3:

TÓM
Ch hành vi do nhà tâm lý h c M sáng l p. Ông có ý nh xây
d ng m t n n tâm lý h c t i tân và khoa h c, ch có i ng nghiên c u là hành vi
c a con i và ng v t không tính n y u t n i tâm. Chính vì l mà phái
này g i là hành vi ch

Ch không mô t hay gi ng gi i các tr ng thái ý th c, mà nghiên c u hành

vi c a con i th i). Hành vi này c hi u là t ng s các c ng b
ngoài c n y sinh ng m t kích thích nào theo công th c kích thích
ph n ng (S R). Các c ng này th c hi n ch c thích nghi v i môi ng
chung quanh. Vì có th quan sát c các c ng này, nên có th và ph i nghiên
c u chúng m t cách khách quan. T i ta rút ra k t lu n có th u khi n và
hình thành hành vi cu con i theo pháp th và sai.

m: V i công th c trên, J. nêu lên m t quan m ti n b trong

tâm lí h c: coi hành vi là do ngo i c nh quy t nh, hành vi có th quan sát c,
nghiên c u m t cách khách quan, t có th u khi n hành vi theo pháp

c m: Ch hành vi quan ni m m t cách h c, máy móc v hành vi,

ng hành vi c a con i v i hành vi c a con v t. là m t dòng tâm lý h c
duy v t máy móc t ch coi con i là m t cái máy, là m t ng v t bi t
nói, coi con i ch là m t th riêng có kh ph n ng th ng kích
thích vào hoàn c nh. là quan mt nhiên ch th c d ng và phi l ch s ,
không ph n ánh c cu c s ng th c c a con i c th , s ng và làm vi c và
ho t ng trong các u ki n l ch s xã h i.

Ch hành vi ng nh t ph n ng v i n i dung tâm lí bên trong làm m t tính

ch th , tính xã h i c a tâm lí con i, ng nh t tâm lí con i v i tâm lí con
v t.

chính là quan mt nhiên ch phi l ch s và th c d ng.

 BÀI 3: 57

Câu 1 ng nghiên c u c a tâm lý h c hành vi là gì?

Câu 2 u c a thuy t hành vi?

Câu 3 m c a J.Watson v ph n ng xúc c m?

Câu 4: N i dung Thuy t hành vi t o tác c a S.kinner?

Bài 1: Hi c nh n y sinh tâm lý h c hành vi v i nh ng n

nghiên c u, anh/ch hãy v n d ng vào vi c hình thành nh ng ki n th , và
hành vi c a cá nhân.

Bài 2 hi u bi t v tâm lý h c hành vi, anh/ch hãy ng d ng trong vi c

ch a tr các r i nhi u tâm lý cho b i khác.
 58 BÀI 4: TÂM LÝ H

BÀI 4: TÂM LÝ H C GESTALT V

NHÂN CÁCH

Sau khi h c xong bài này, sinh viên t c:

- s xu t phát các quan m c a tâm lý h c c u trúc

- Nh ng thành t u tâm lý h c c u trúc t c

- giá nh ng m t m nh, m t y u trong tâm lý h c c u trúc

- V n d ng c a tâm lý h c c u trúc trong cu c s ng và ho t ng

4.1 NGHIÊN C U C A NG PHÁI GESTALT

4.1.1 Gestalt là gì?
Gestalt ng phái tâm lý h c c u TK 20. ng phái tâm lý h c Gestalt còn
g i là tâm lý h c c u trúc, tâm lý h c hình thái (theo c at Gestalt) do b ba May
Wertheimer (1880-1943), Wolfgang Kohler (1887-1967) và Kurt Koffka (1886-1941)
xây d ng nên. H c l i xu ng chung c a tâm lý h c th i tìm hi u các tr i
nghi m c a con i b ng cách chia c t chúng thành ra nh ng thành ph n riêng l .
Tâm lý h c Gestalt ch t r ng nh ng thành ph n c u thành các tr i nghi m c a
con i không th c kh o sát m t cách riêng l , mà ph i c xem xét d i
d ng nh ng ng th

Gestalt - ti ng c - là t t ng th h p nh t v i các tính ch t không

thu n c t o nên b i t ng s các thành ph n và các tác gi a các thành ph n
Nói v n t t, là ng phái tâm lý h c chuyên nghiên c u tri giác và ít nhi u
nghiên c u c duy n a. Trong hai v c này c a tâm lý h c Gestalt phát hi n ra
bi t bao s ki n vô cùng lý thú, tìm ra nhi u quy lu t v tri giác có th ng d ng vào
n nh, h i h a,
 BÀI 4: 59
Gestalt là gì? Nó là m t hình nh tâm lý có c u trúc hoàn ch nh, ch không ph i là
hi u qu c a kích thích. Wertheimer làm thí nghi m sau: Dùng m t cái t
qu t bàn nh . Thay cách qu t b ng m t hình tròn b ng gi y. Trên c t hai khe cách
nhau 20-30 . N u cho ánh sáng ch y qua hai khe này v i kho ng cách 200 ph n nghìn
giây, thì th y hai tia sáng qua hai khe tách r i nhau. N u kho ng cách th i gian là 60
ph n nghìn giây, ta tri giác hai tia này qua hai khe là có tia này ch y d n n tia
kia. Bây gi l i rút kho ng th i gian tia sáng t khe này sang khe kia còn 30 ph n
nghìn giây, ta th y cùng m t lúc c hai tia sáng qua hai khe. Tri giác ng th i
và tri giác chuy n ng v y g i là hi n ng

v y là ch có hai tia sáng qua hai khe có th t o ra các hình nh khác

nhau. Các hình nh này không ph i t ng c a các hi u qu do kích thích gây ra. Và các
hình nh g i là hi n ng là các hình nh tr n v n không xé l ra các y u t
ban u c. v y là không chia tâm lý ra thành c m giác, tri giác, trí nh ,
duy, theo tâm lý h c n a.

4.1.2 Các quy lu t c a Gestalt

V i quan ni m m i quá trình tâm lý là hình nh có c u trúc hoàn ch nh, có quy lu t
c thù, ch không ph i gi n là s n ph m c a con tính c ng các quá trình th p
l i, tâm lý h c Gestalt khám phá ra m t s quy lu t tri giác và duy
sau:

1. Hình nh do tri giác t o ra có tính ch t n nh (không i). Ví d m t hòn than

lúc nào c tri giác là m t hòn than dù u ki n ánh sáng có thay
i, gi a tr i n ng chói chang hay lúc tranh t i tranh sáng.

2. Quy lu t hình và n n do Ru-bin, nhà tâm lý h c M ch tìm ra. Ví d ta v m t

ng tròn A gi a sáu ng tròn B, và A gi a sáu ng tròn C. Tùy thu c
vào l n c a B và C so v i A, ho c tùy thu c vào l n c a B so v i C mà có th
có hình nh khác nhau v A: khi thì th y to khi thì th y bé v y là tri
giác ph n ánh các m i quan h gi a v t này v i v t kia.

3. Quy lu t b sung: theo quy lu t này, hình nh tri giác bao gi có xu th sao
cho thành hình nh tr n v n, p m Nhìn m t hình tam giác thi u m t góc
v n t o ra hình nh v m t hình tam giác có ba c nh và ba góc.
 60 BÀI 4:

4. Quy lu t ch t th y (bùng hi u): Cô- phát hi n ra m t quy lu t lý thú trong

duy. i có th mô t hi n ng có tính ch t quy lu t t th
này: có m t bài toán nào mãi không ra, t nhiên m t cái, có khi
ng hay ang bóng ch ng h n, l i ra.

5. Phân tích tâm lý h c Gestalt, nhà tâm lý h c Liên Xô -g t-xki vi t: xem xét
m t cách có phê phán có th tìm th y trong tâm lý h c Gestalt nhi u m mang
tính ch t hai m t mâu thu n. i v i chúng ta, u y không làm dòng
phái y m t giá tr , chúng ta hoàn toàn không hy v ng tìm th y h th ng tâm lý
h c Mác-xít trong khoa h c tây. N u c v y, thì th t là u kì
qu c. chúng ta không nên quên r ng qua chính s vi c n y sinh ra dòng
phái tâm lý h c Gestalt ta th y rõ ràng là các l c ng khách quan thúc y
khoa h c tâm lý phát tri n cùng m t ng v i s c i t tâm lý h c theo
ch

4.1.3 Li u pháp Gestalt

- Frederick Saloman (Fritz) Perls xu t thân là m t nhà phân tâm i c,
1933 cùng v r i quê sang Hà Lan, sau di sang Nam Phi, thành l p Vi n
nghiên c u v Phân tâm h c. 1942, h xu t b n quy n sách v i tên g i là
Li u pháp Gestalt. V ông, Laura Perls, là i ng sáng l p ng phái tr
li u Gestalt và cùng ông vi t tác ph m Ego, Hunger and Aggression (Cái Tôi, S
Khao khát và Hung tính).

- c bi t nhà nghiên c u n i ti ng nh t trong ng phái này là Kurt Lewin. N u

h u h t các nhà tâm lý h c Gestalt quan tâm n tri giác , h c t p duy thì
K. Lewin l i quan tâm nv n ng nhân cách và tâm lý xã h i.

4.2 GESTALT V NHÂN CÁCH

4.2.1 Thuy t ng nhân cách
V m t tâm lý h c K.Lewin ra thuy t ng tâm lý. V n ng tâm lý
không ch có ý quan tr ng trong nhân cách mà còn có ý to l n trong tâm
lý h c xã h i. Theo ông th gi i xung quanh ta là th gi i c a các s v t và có nh ng
 BÀI 4: 61
tiêu tr nh t nh. Vì v y, con i luôn luôn t n t i trong m t hoàn c nh, m t
ng tâm lý nh t nh nào Gi a ch th và môi ng có s tác ng qua l i
ng xuyên. B ng th c nghi m ông ch ng minh s có m t c a ng tâm lý và
tiêu tr c a s vi c. K. Lewin nêu m t ví d v tiêu tr và tiêu tr âm: Có m t
a tr th y m t phi n . Nó vòng quanh phi n v tay vào phi n
không ng i lên phi n Ông cho r ng phi n có tiêu tr , có là
phi n này lôi kéo a tr làm cho nó mu n ng i lên Tr có hành ng mu n
ng i trên phi n t c là tr ng t i tiêu tr , hòn mang tiêu tr g.

K. Lewin ra ví d ch ng minh cho s xu t hi n c a ng nhân cách.

K. Lewin m i các khách th vào m t phòng các v t khác nhau: bút chì, cái
chuông, quy n v , t p và cho h bi t mình nghiên c u trí thông minh ho c trí
nh . Sau ngh m i i ch m t chút quên m t là tôi ph i g i n tho và
ra kh i phòng sau ông bí m t quan sát h s làm gì trong phòng. Ông th y
r ng khi th c nghi m trên sinh viên, giáo ho c b t k m t i nào m t s thì l t
sách, s khác b m chuông, c m bút chì ho c c m m t v t nào T ông t câu h i,
i l n ng n v y l i làm nh ng ng tác và ông t tr l i r ng trong hoàn
c nh mà ch th không hình thành m t ý nh rõ r t, t c là ch th không th c hi n m t
hành ng có ý thì hành vi lúc này tr thành hành vi cc do ng quy nh
Hành vi t c c nh hay hành vi ng là hành vi thoáng qua. v y môi ng có kh
gây ra hành ng ng v s v t có tiêu tr và tránh xa s v t có tiêu tr âm.
u cho th y s v t nào có m t tiêu tr nh t nh. Tiêu tr này t n t i nh kh
nhu c u c a con i. S v t nào cung nh m th a mãn m t nhu c u nào

K. Lewin nh n th y có nh ng i th c nghi m ng ngoài ng và th c hi n

hành ng theo ý nh c a mình. Còn khách th nào c m nh n quy n l c c a ng thì
ph thu c vào nó, th c hi n các hành ng iv i ng. ng nh ng i có hành
ng ý chí nào không ch u nh ng c a ng. Hành vi con i th c hi n theo 2
ki u: ki u 1 hành vi c th c hi n ph thu c vào nhu c u c a ch th v i môi ng.
Ki u th 2 không ph thu c vào nhu c u mà ph thu c vào môi ng. Trong ng h p
i b nh tâm th n ng ph thu c vào môi ng hành ng. Nh ng i bình
ng có hành vi t c c nh ph thu c vào ng phân bi t gi a i có
hành vi t c c nh bình ng và i b nh là i bình ng hành vi t c c nh ít
hành vi ý chí, còn i b nh hành vi t c c nh nhi u hành vi ý chí.
 62 BÀI 4:

4.2.2 Khái ni m không gian s ng

K. Lewin ra khái ni m gian s gi i thích hành vi c a nhân cách
không gian s ng bao g m c ng tâm lý.

Không gian s ng là nhân cách và hoàn c nh s ng trong m i tác ng qua l i l n

nhau t o nên hành vi trong m t th i m nào không gian s ng c bi u hi n
b ng không gian hai chi u, trong v n ng và con i tm c

Không gian s ng c a K. Lewin là t t c nh ng gì có nh ng t i con i. Vì

v y, nh ng v t nào không có nh ng t i nhân cách thì không hi n ra trong không
gian s ng, dù cho s v t n m bên c nh. c l i, m t s vi c nào mà con i
có v nó và nó có quan h t i con i thì s v t y t n t i trong không gian
s ng, cho dù v v t ch t nó không t n t i cm t i M t i r ng tai
h a s n v i h , h s , m c dù tai h a không có c m t h , ch là ng
ng. Song s ng ng tai h a v n có trong không gian s ng c a h .

Theo K. Lewin, không gian s ng không ph i trong m i ng h p con i uý

th c c nó. M t cá nhân có th b nh ng c a các y u t môi ng mà mình
không ý th c c. u quan tr ng trong không gian s ng là m c con i tìm
n ho c xa lánh nó. Vì v y, ông cho r ng v trí , s v t hay hoàn c nh mà cá nhân
mu n ti p c n thì g i là tiêu tr (+). B t k cái gì mà cá nhân mu n tránh thì
c xem là tiêu tr âm(-).

K. Lewin bi u di n hành vi c a cá nhân sau:

-B= F(P.E) trong B: hành vi; P: nhân cách; E: môi ng xung quanh

Hành vi B là hàm s c a nhân cách P và môi ng xung quanh E. Trong E là

ng bên ngoài c a cái l c và tác ng c th , còn nhân cách P là ng bên trong
c a h th ng s c ng tâm lý bên trong). Con i và môi ng là hai c c
(mômen) c a cùng m t ch nh th hành vi (không gian s ng). Không gian s ng không
ph i là không gian hình h c hai chi u, mà là không gian a th h có th dãn ra
m i phía mà không có s khác bi t nào. K. Lewin quan tâm t i tiêu tr và tiêu
tr âm trong vùng không gian s ng. Tiêu tr nh m th a mãn nh ng nhu c u
nào c a cá nhân. Nhu c u này có th là nhu c u c th k o i v i a tr ,
th c i v i con i, ho c nhu c u có m t a v nh t nh trong xã h i. Tiêu tr
 BÀI 4: 63
âm có th dùng cho nh ng hoàn c nh c bi t hình ph t i v i tr ph m khuy t
m, c m giác t i l i khi có hành ng gi t i.

Con i cùng m t lúc có nhi u tiêu tr , c n ph i l a ch n m t tiêu tr nào

ng n. Bi u di n v v n này ông cho vào không gian s ng m t ch l c,
chi u dài c a là l c bi u di n ng c a l c.Tâm lý a th s cho ta bi t
hành vi có th x y ra. N u ta bi t rõ v không gian s ng c a con i, có nh ng
thông tin v i thì có th d v hành vi c a h .

Lý lu n và các công trình th c nghi m c a K. Lewin v không gian s ng

ông n m t v trí cao trong tâm lý h c nhân cách.

Các khái ni m ng tâm gian s th hi n m t pháp m i

miêu t hành vi hi n th c c a nhân cách. Ông khám phá ra ng l c c a m i quan
h cá nhân và hoàn c nh, nhu c u, nguy n v ng. Ông hóa các khái ni m
tâm lý b ng ng không gian, a th , .

Tuy nhiên lý lu n v ng không gian s ng c a ông có nh ng khó không

th gi i quy t c. Ví d ta không th bi t c c u trúc c a không gian s ng c a
m t i. Hoàn c nh con i s ng luôn thay i, do không gian s ng
thay i. Vì v y, n u d a vào không gian s ng thì khó giá c nhân cách con
i.

Quan m c a K. Lewin là quan mc a ng phái Gestalt mang c u trúc tr n

v n. Nhân cách c xét trong hoàn c nh, trong nhóm, nh ng quy nh trong
i s ng xã h i i v i hành vi nhân cách không c ông ý n m t cách th a
Vì th , lý lu n nhân cách c a ông v n mang tính c trong quan ni m c a
Gestalt.

Tâm lý h c Gestalt hi n nay không t n t i v i tính cách là m t dòng phái tâm lý

h c có h th ng ng, pháp nghiên c u hi n hành trong t t c (hay
nhi u) v c khoa h c tâm lý. các hi n ng khoa h c (ki u hi n ng
và m t s quy lu t, nh t là các quy lu t v tri giác, thì v n c nh c t i và
v n d ng, c bi t trong tâm lý h c nh n th c c m tính, trong trang trí, trang ph c,
h i h a, n nh, k t lu n v tâm lý h c Gestalt là nó góp ph n kh ng nh xu
th xây d ng tâm lý h c thành m t khoa h c th c nghi m, khoa h c khách quan.
 64 BÀI 4:

V i ý tâm lý h c gestalt phái tâm lý duy tâm khách

quan. Các nhà tâm lý trúc cho tâm lý có
tính trúc, vì nghiên theo xu trúc

là trong dòng tâm lý duy tâm khách quan chuyên nghiên tri
giác và ít nghiên duy trong liên tri
giác hay hoàn duy tri giác hay duy. tìm ra
tính tri giác, quy hình thành trong tri giác, quy sung
khi tri giác, quy trong duy. Các nhà tâm lý Géstalt ít chú ý vai
kinh kinh xã
 BÀI 4: 65

TÓM
ng phái Gestal mang c u trúc tr n v n d a vào các pháp duy toán
h c và th c nghi m nghiên c u hành vi con i.

Tâm lý Gestalt ra phái tâm lý duy tâm khách quan.

Các nhà tâm lý trúc cho tâm lý có tính
trúc, vì nghiên theo xu trúc

là dòng tâm lý duy tâm khách quan nghiên tri giác và ít nghiên
duy trong liên tri giác hay duy. Tìm ra tính
tri giác, quy trong tri giác, quy sung khi tri giác, quy
trong duy. Các nhà tâm lý Géstalt ít chú ý vai kinh
kinh xã

N i b t trong ng phái này là K. Lewin, ông quan tâm n v n ng

nhân cách và tâm lý h c xã h i. Và ra thuy t ng tâm lý, con i luôn t n
t i trong m t hoàn c nh, m t ng tâm lý nào m tiên tr âm và tiên tr
trong cùng m t không gian s ng. Tiên tr là nh m tho mãn nh ng nhu c u
nào c a cá nhân k o v i a tr ). Các khái ni m ng tâm
gian s th hi n m t pháp m i miêu t hành vi hi n th c c a nhân cách.

V thuy t ng tâm ông cho r ng xung quanh ta là th gi i c a các s v t

và có nh ng tiêu tr nh t nh. B ng th c nghi m ông ch ng minh s có m t c a
ng tâm lý và tiêu tr c a s vi c. Khái ni m gian s Lêvin ra nh m
gi i thích hành vi c a nhân cách, không gian s ng bao g m c ng tâm lý. Ông cho
r ng, n u ta bi t rõ v không gian s ng c a con i; có nh ng thông tin v i
y thì có th d hành vi c a i y.

Lý lu n và các công trình th c nghi m c a Lêvin v không gian s ng ông

chi m m t v trí cao trong tâm lý h c nhân cách. Các khái ni m ng tâm
gian s th hi n m t pháp m i miêu t hành vi hi n th c c a nhân
cách. Ông khám phá ng l c c a m i quan h cá nhân và hoàn c nh, nhu c u,
nguy n v ng. Ông hoá các khái ni m tâm lý b ng ng không gian, a
th , .
 66 BÀI 4:

Tuy v y, lý lu n v ng không gian s ng không th gi i quy t cv c u trúc

và không gian s ng c a m t con i. Hoàn c nh con i s ng luôn thay i, do
không gian s ng thay i. Vì v y, n u d a vào không gian s ng thì khó
giá c nhân cách con i.

Quan m c a K.Lêvin là quan m ng phái Gestal mang c u trúc tr n v n.

Nhân cách c xét trong hoàn c nh, trong nhóm, nh ng quy nh v chính
tr , kinh t i v i hành vi nhân cách không c ông ý n m t cách tho
Vì v y, lý lu n nhân cách c a ông không tránh kh i s c trong quan ni m c a
Gestal.

Câu 1: Nh ng thành t u tâm lý h c c c là gì?

Câu 2: ng m t m nh, m t y u trong tâm lý h c c u trúc?

Câu 3: Phân tích khái ni ng không gian s ng c a K.Lêvin?

Bài 1: Anh/ch hãy phân tích thuy ng nhân cách c a K.Lêvin c ng d ng

trong cu c s ng xã h th nào?

Bài 2: Anh/ch hãy v n d ng nh ng thành t u c a tâm lý h c c u trúc vào trong cu c

s ng và ho ng?
 BÀI 5: NHÂN CÁCH 67

BÀI 5: TÂM LÝ H C NHÂN

V NHÂN CÁCH

Sau khi h c xong bài này, sinh viên t c:

- N cc s n y sinh dòng tâm lý h c nhân

- Các quan i m khác nhau trong tâm lý h c nhân

- Nh ng n i dung b n c a tâm lý h c nhân

- giá c nh ng giá tr c a tâm lý h c nhân

- ng d ng trong cu c s ng và ho t ng

5.1 CARL ROGERS

5.1.1 Ti u s Carl Rogers
Carl Rogers sinh ngày 8 tháng 1 1902 t i OanPark, Ti u bang Illinois, ngo i ô
Chicago. Ông h c ng i h c Wisconsin ngành Nông nghi p. Sau ông chuy n
sang h c v tôn giáo vì mu n tr thành giáo .

Rogers tham gia vào trình tâm lý lâm sàng v i ng i h c Columbia và

nh n h c v ti n 1931. c ông làm vi c môi ng lâm sàng v i t
ch c Rochester trong vi c phòng ng a các hành vi c ác v i tr em. T i ông h c
c k thu t tr li u c a Otto Rank, giúp ông xây d ng h c thuy t c a mình.

Ông gi ng d y ng i h c Ti u bang Ohio 1940. N 1942, ông vi t

cu n sách u tiên, V n Và Tâm Lý Li u Pháp (Counseling and Psycho therapy).
1945 ông c m i thi t l p m t trung tâm v n t i i h c Chicago. N
1951, ông xu t b n: Li u Pháp T p Trung Vào Thân Ch , gi i thi u h c
thuy t c a mình.
 68 BÀI 5:

1957, ông d y t i ng i h c Wisconsin. 1964, ông làm nghiên c u

t i La Jolla, California. Ông cung c p d ch v tr li u, vi t sách cho n khi qua i
1987.

5.1.2 H c thuy t c a Carl Rogers

H c thuy t c a ông thiên v lâm sàng do kinh nghi m sau nhi u làm vi c v i
thân ch . Ông có m gi ng v i Freud trong vi c xây d ng h c thuy t c a mình qua
quá trình kinh nghi m làm vi c. Vì th , h c thuy t c a ông phong phú, có chi u sâu,
tính h p lý cao, có kh ng d ng r ng rãi trong ngành Tâm lý.

Tuy nhiên quan m c a ông khác v i quan m c a Freud v con i, ông cho
r ng con i xét v b n là t t và lành m nh, ho c ít nh t h không ph i là i
x u và b nh ho n. Theo ông s c kh e tâm th n gi ng nh ng quá trình ti n b
bình ng t c trong cu c s ng. Cách ông nhìn vào các d ng b nh lý tâm th n
t i ph m và nh ng v n c a con i là nh ng duy b khúc x nh
ng tiêu c c lên xu ng t nhiên ti m n t t lành con i. M t m khác
bi t chú ý là h c thuy t c a Rogers i gi n.

H c thuy t c a Rogers xây d ng trên khái ni m ng l c thúc y cu c s ng, ông

g i là xu ng nh n ra mình. là m t ch c ng thúc y c cài t
b m sinh trong m i cá nhân, khích l phát tri n kh ti m n m c cao nh t.
Rogers cho r ng t t c m i sinh v t không ch sinh t n mà u ph n u th hi n
ý t t p nh t c a chúng. N u m t sinh v t không th c hi n c thiên ch c
y, là do s thi u mê th c hi n u

V i Rogers, nhu c u c l p là ng l n nh t và coi là ng u khi n

toàn b nh ng ng khác ng c p n trong các h c thuy t khác). Ông t
câu h i: T i sao chúng ta c n không khí, th c và c u ng? T i sao chúng ta
tìm s an toàn, tình c m, và luôn ng n kh hoàn thi n. T i sao chúng ta
tìm nh ng lo i thu c tây m i, ch t o ra nh ng ngu n ng m i, sáng t o ra
nh ng tác ph m ngh thu t m i m . B i vì câu tr l i c a ông là bên trong m i
chúng ta và nh ng sinh th s ng luôn t n t i m t tính t nhiên th hi n kh
t t nh t c a mình.
 BÀI 5: 69
Khác v i Maslow, Rogers áp d ng ý ng h c thuy t c a ông i v i t t c m i
loài sinh v t. K c loài n m và rong bi n. Theo ông, chính là ng l c thúc y, là
nguyên nhân d n ns s ng t n t i hi n di n kh p T dây m ng trên giàn,
b i c gai m c c vùng nhi t i, r ng trong sa m c, g u trên c c b c, cua
tôm i i có s s ng v i v p hoàn thi n c a chúng.

Ông v n d ng h c thuy t c a mình vào nh ng h th ng sinh thái và coi h th ng

sinh thái là m t khu r ng, v i t t c s phong phú. Theo ông, n u m t loài sâu b
trong m t khu r ng tuy t ch ng, thì s có m t lo i sâu b m i khác phát tri n l p
vào kho ng tr ng y, không ru ng khoai, sau mùa thu ho ch ch còn l i m t
cánh ng t. So sánh v i m i cá nhân chúng ta th , khi ta s ng, chúng ta
ng tìm m i cách i di n v i thiên tai và nh ng th thách trong cu c s ng.

Con i, trong hành trình cu c s ng luôn nh n di n ra kh ti m tàng c a

mình và t o ra nh ng giá tr hóa xã h i, là u hi n nhiên. Con i là
nh ng sinh v t có tính xã h i r t cao. Sau khi chúng ta t o ra hóa, hóa t
thân nó có nh ng s phát tri n riêng. hóa, vì th tr thành m t ng l c có
nh ng nh ng c a riêng nó n con i. Và m t lúc nào hóa s can
thi p vào quá trình t khám phá mình c a chúng ta. th t t c chúng ta s có
nguy cùng b tri t tiêu v i n n hóa y.

Ông cho r ng hóa xã h i không h n là m t u gì hoàn toàn x u xa

th . Ông l y ví d , con công tr ng có b lông th t p c s d ng l c
ng k thù l n con công mái và con nh có th i gian ch y thoát. Chính
quá trình ti n hoá c a ch n l c t nhiên t ng cho chúng nh ng b lông y. Tuy
nhiên n u quá trình y c ti p di n mãi, ch ng lo i chim công s có nh ng b lông
càng ng víu, n ng n và cu i cùng thì loài chim công m i y không còn c t
cánh bay c n a. Loài công có th s b d a b i chính nh ng cái phát tri n
quá nhi u c a mình. Mô hình xã h i chúng ta s ng th , nh ng phát tri n
ph c t p, nh ng ti n b khoa h c không th ng ng c, có th nh ng phát
ki n y s giúp chúng ta s ng sót và phát tri n th nh, có th chúng s
gây t n h i nguy hi m n chúng ta, có th chúng s tàn phá chúng ta.

a. C th h c thuy t c a Carl Rogers

 70 BÀI 5:

Theo Roger, nh ng th s ng bi t c là ut t p cho chúng. Quá trình

ti n hóa cho chúng ta nh ng c m giác, mùi v , kh ch n l a và phân bi t
c n thi t. Khi chúng ta tìm th c ph i là nh ng lo i th c ngon nh t trong
kh có th . Nh ng lo i th c d có th là ít giá tr dinh ng, h ng, thiu,
kém ph m ch t, có th gây ng c, có v ng, chát, chua. Chúng ta h c c u
này t cha ông trong quá trình ti n hóa c a loài i. Nh ng bài h c này, theo
Rogers là quá trình th s ng giá nh ng l a ch n trong môi ng s ng.

Ông cho r ng, nh ng khái ni m có cùng nhóm tình c m xúc cá nhân,

s quan tâm, s nuôi ng con cái, sóc l n nhau. ó là nh ng giá tr mà tr
em r t c n, các em s phát tri n ch m n u thi u nh ng giá tr Các em có th
không phát huy nh ng th m nh tr thành m t ch th s d ng c t t c kh
ti m tàng c a cá nhân các em.

M t khía c nh khác con i là nh ng giá tr có liên h n b n thân cá nhân

t ng i lòng t tr ng, giá tr c a b n thân, hình nh tích c c c a chính
nh ng giá tr này có c qua vi c rút kinh nghi m t nh ng i l n khác
trong môi ng. Không có nh ng giá tr này, chúng ta s c m th y mình nh nhoi,
y m th và h qu t t y u là chúng ta ch ng th phát tri n h t nh ng ti m tích
c c ti m n.

Gi ng Maslow, Rogers cho r ng n u trong u ki n bình ng, thú v t s

u ng nh ng gì chúng thích và ch s d ng th c m t m c v a ph i theo
nhu c u. Tr em cho th y u chúng c n là s a và cháo dinh ng. Sau
chúng phát tri n và t ki n t o cho mình m t môi ng khác h n v i môi ng
chúng l n lên. ch ph c v nhu c u sinh lý ph c v
nhu c u nh n th c v b n thân nhi u l m.

Môi ng xã h i ng l c ng chúng ta ra kh i nh ng giá tr t nhiên.

Nh t là các nhà ti p th ng t o ra nh ng c m giác khi n chúng ta r ng
chúng ta x ng v i nh ng s n ph m hàng hóa ch không ph i vì chúng ta c n
thi t n nh ng s n ph m hàng hóa này. Bao gi cu c s ng có nh ng u ki n
kèm. Ví d tr em ch c quà sau khi c coi ti vi sau khi làm bài
t p, nh t là chúng ta ch c i l n yêu, quan tâm khi ta ngoan ngoãn
mà thôi. Vô tình chúng ta quen v i ý th c có nh ng giá tr t t nh ng giá tr khác.
 BÀI 5: 71
Quá trình nh n c ph n th ng c Rogers g i là nh ng khích l tích c c v n
luôn có u ki n. Chúng ta ng gò ép mình theo nh ng u ki n c lãnh
ph n ng. Vì th ý chí và quá trình giá do ý th c c gi t dây ch không
ph i b i quá trình th s ng giá hay xu ng nh n ra chính mình quy t nh.

Chúng ta b t u ch ch p nh n mình m i khi chúng ta t c nh ng tiêu chu n

mà nh ng i khác áp t lên chúng ta, d a vào nh ng tiêu chu n t bên ngoài.

b. Tr ng thái l ch v i tâm th c

Khi nh ng u ki n môi t ng xã h i không phù h p v i quá trình nh n ra chính

mình, chúng ta bu c ph i s ng v i nh ng u ki n có h giá tr không ng b
nh p v i quá trình th giá. Nh t là khi nhu c u c a ta ch c ng khi ta
ph c tùng nh ng u ki n, chúng ta s thi t k m t b n thân lý ng. Kho ng cách
gi a cái tôi th c s và b n thân lý ng c xác nh kho ng cách gi a tôi là
và tôi ph i nên là. Rogers g i là khái ni m tr ng thái l ch. Kho ng cách càng l n,
tr ng thái l ch càng cao. Tr ng thái l ch càng cao, s kh càng l n. Rogers cho
r ng tr ng thái l ch l c này s d n n b nh th n kinh khi th c t không phù h p v i
chúng ta n a.

c. t v

Khi cá nhân n m trong tình tr ng l ch gi a b n thân con i th c (hình nh c a

h ) và b n thân lý ng (kinh nghi m do u ki n hóa), h s vào tình tr ng lo
âu. Ví d , b n vay n và ph i tr lãi nh k vào cu i tháng, song vì th c t khó
Nên b n s c m th y r t lo l ng, s hãi. B n mu n tr n l m ( y là hình nh c a
b n) b n không tr c. lu n s cho b n là i x u vì mu n qu t n và
h s không còn quý b n n a (do u ki n hóa), th là b n c m th y r t lo l ng.

Lo l ng là tín hi u báo r ng s có nh ng v n trong lai b n c n ph i né

tránh nó. Có i i phó b ng cách ch y tr n càng xa càng t t. Song không
ph i là m t ch n l a kh thi trong r t nhi u ng h p. Thay vì ch y tr n món n
th t, chúng ta ch y tr n món n b ng tâm lý: chúng ta s d ng v .

Khái ni m t v c a Rogers r t g n v i Freud, tuy nhiên ông cho r ng t t c m i

hi n ng u qua kính nhãn quan, k c trí nh và nh ng xung ng u là
 72 BÀI 5:

nh ng ng và cách nhìn c a con i. Theo ông, chúng ta có 2 t v là

t ch i hi n th c và thay i cách nhìn.

Theo Rogers, t v là ch n t t c nh ng tác nhân và nh ng tình

hu ng gây s . Ví d trên anh b n m c n s b m c, l ng tránh s th t, c ù lì và
quên h t t t c món n , mu n ra sao thì ra. là gi ng d n nén
c a Freud. im cn c ra. Anh ta c tình tìm cách quên món ti n ph i tr .

Thay i cách nhìn: là quá trình t thuy t ph c mình tình hu ng khó ch u gi m

b t nh ng tiêu c c. i m c n có th hy v ng r ng ch n s quên n l y
ti n ; ông ta ng lòng và xí xóa cho m t l n. Có th ch n s ch t. Ho c
i m c n s trúng s . Hay tuy không h ng thú l m tình hu ng cu i cùng
là im cn s ch t. Vì th tình hu ng ph i tr n cu i tháng gi m b t ng
s c ép c a nó.

N uc áp d ng t v ho c l m d ng s càng khi n cho kho ng cách l ch

càng xa gi a b n thân con i th t và b n thân lý ng. C th , tình tr ng lo
l ng càng th ng và h s c n nhi u n a nh ng t v . Theo
th i gian, tình tr ng l n qu n s nh t h l i và khó tìm cách thoát ra c.

Rogers gi i thích v b nh tâm th n sau: Khi cá nhân hoàn toàn b t l c và

t v tr thành quá t i v i h , c m giác v b n thân c a h tr nên v nát
thành nh ng m nh v n nh . Hành vi c a h tr nên thi u nh t quán và có ph n r t
xa l . Chúng ta có th nh n ra ngay h có tri u ch ng th n kinh nh ng l n ng x r t
khác ng. H nói chuy n kém thuy t ph c, c m xúc r t ng n ngang, h m t
kh phân bi t gi a khái ni m b n thân v không thu c v b n thân. Cu i
cùng h tr nên m t cân b ng và tr thành b i r i.

d. Ch c ho t ng c a con i

Rogers cho r ng, ch c ho t ng toàn di n bao g m nh ng tính sau:

1. Kh m r ng ra ti p kinh nghi m: là quá trình i ngh ch v i

t v . Là cái nhìn chính xác c a kinh nghi m cá nhân vào cu c s ng, bao
g m c c m giác c a mình. T c là h có kh ch p nh n hi n th c trong có
c c m xúc riêng c a h . Theo ông, c m xúc là m t ph n quan tr ng trong quá
trình m lòng mình ra vì c m xúc truy n t qua quá trình th giá. N u ta
 BÀI 5: 73
không m mình ra v i c m xúc c a mình, ta s không bao gi nhìn th y chính
mình. u c n thi t là kh phân bi t c c m xúc th c v i nh ng lo l ng
nt nh ng u ki n c a s ki n.

2. L i s ng hi n sinh: là l i s ng t p trung vào hi n t i lúc này. Là cách g n li n

v i th c t . Hi n t i là th c t duy nh t chúng ta có th u ti t c. u này
không có là quên quá kh hay b m c lai, tuy nhiên ch nên gi i
h n mình vào u ki n c m t.

3. Tin vào chính th : Rogers cho r ng tin vào mình t c là tin vào quy t nh c a
chính mình, m r ng mình ra v i kinh nghi m và s ng hi n sinh trong th i kh c
i di n v i hi n t i ch không ph i ch s ng cho xong hi n t i. Nói khác ta
s ng th t v i mình ch không ph i s ng theo nh ng chi u ng d dãi c a v
cá nhân.

4. T do kinh nghi m: Rogers cho r ng ai có nh ng khát khao t do, mu n

c làm u mình thích, tuy nhiên u này không có là chúng ta c t
do mu n làm gì thì làm. Theo Rogers, chúng ta ch th t s có t do khi các l a
ch n c phép x y ra và i có ch c ho t ng toàn di n s là i
hoàn toàn ch u trách nhi m v nh ng hành vi c a mình.

5. Sáng t o: hành x m t cách linh ng và uy n chuy n khi ti p c n v i th

gi i. M t i th t s có ch c ho t ng s cùng giúp i khác tìm ra con
i h quá trình kinh nghi m h khám phá ra chính mình. Ví d m t tín
tin o s truy n bá i s ng c tin c a h v i nh ng i tin o khác.
Ho c cha m th t s quan tâm n con cái. V ch ng luôn quan tâm n nhau.
Tình b n c hoa. Nh ng i này hái vì nh ng kinh nghi m tích
c ch thu m c. Theo Roger, sáng t o r t g n v i l i d u n.

e. Li u pháp

Ban u ông g i li u pháp c a mình là không tr c ti p ng d n, vì theo ông,

nhà li u không tr c ti p ng d n thân ch , mà nhà tr li u ch là i ng bên
c nh, ch ng ki n và ng viên thân ch trong su t quá trình ti n b c a li u pháp.

Sau ông i tên li u pháp c a mình thành t p trung vào thân ch , ông v n tin
r ng thân ch là i duy nh t có th nói: là v n và tìm ra cách x lý v n
 74 BÀI 5:

y. Sau h quy t nh n k t lu n trong quá trình tr li u. Và th vai trò

c a nhà tr li u v n hi n di n.

Hi n nay, c hai tên g i không tr c ti p ng d n và t p trung vào thân ch v n

cs d ng, tuy nhiên nhi u i g i chung l i là li u pháp Rogerian. M t kh u
hi u mà ông mu n các nhà tr li u theo ng l i c a ông là: ng h ch không ph i
là c i t l i. Ông l y ví d thân ch tr em t p xe p. Các em ph i là
i p xe, và ta không th b o em p xe b ng cách nào. Các em ph i t p th
cho mình tìm ra chìa khóa c a s cân b ng. Và ta không th v n xe cho em
mãi c. N u ta không v n xe, em s ngã h c c cách p xe. N u ta c
v n xe mãi, em s không bao gi h c t p xe c.

K c Rogers gi i thi u là ph n nh. là cách i tho i c m xúc c a

riêng mình m t t m ki ng. Ví d thân ch s nói: Tôi mu n m ông s p c a tôi
quá. Nhà li u pháp s ph n nh l i: B n có v r t gi n ông ta. B ng cách này, thân
ch s c m th y h th t s c l ng nghe, c quan tâm và c thông c m. T
nh ng ng viên khi thân ch ng s giúp h tìm th y xác quy t trong
ng ng c ng viên.

Qua cách này nhà tr li u s t o cm t h i cho thân ch bi t v nh ng gì h

th o lu n. Rogers g i là quá trình ph n h i ý ki n. Khi i b c b i
ng không nói chuy n v i ai. Tuy nhiên nói chuy n chính là nh ng kênh van x r t
h u hi u. Ví d m t ph n nói: Tôi ghét b n àn ông. Nhà tr li u s ph n nh: Ch
ghét t t c ông à? Có th i ph n s chép mi ng: Không h n là ghét mà tôi
c m th y khó ch u. Nhà tr li u s ph n ánh ti p: Hình ch ng b c b i v m t
i nào Ch ta s có th nói: Chuy n là v y, ông ta tán t nh tôi không c
quay ra nói x u tôi. v y cu i cùng t m t b c xúc nh hình (Tôi ghét b n
ông) r t chung chung, cu i cùng có m t cái nhìn i rõ h v hi n
ng c a v n : i ph n có m t v n là b i khác nói x u.

Ph n h i ý ki n c n ph i c áp d ng m t cách c n th n và nhi u nhà li u pháp

u tiên khi th nghi m ng có xu ng nh c l i t ng câu t ng ch s khi n cho
li u pháp tr nên th t t nh t. khi thân ch còn là nhà li u pháp không quan
tâm n câu chuy n. Vì th ph n h i ý ki n ph i th t khéo léo và h i 3 y u t sau
 BÀI 5: 75
1. Chân thành: Nhà li u pháp c n chân tình, th t tâm v i thân ch .

2. ng c m: Nhà li u pháp c n hi u v n qua kính c a thân ch .

3. Tôn tr ng: Nhà li u pháp c n tôn tr ng, nh m n u tích c c m t cách vô u

ki n i v i thân ch .

Rogers cho r ng là nh ng tiêu chu n b n r t c n thi t t yêu c u i

v i m t nhà li u pháp. N u h i ba y u t này, nhà li u pháp s th t s giúp thân
ch hi u ra c i r c a v n mà không c n nb tc k nào khác. N u không
có 3 k này, thì dù nhà li u pháp có áp d ng bao nhiêu k khác s ch
l i hi u qu tr li u r t th p. Áp d ng 3 k này lúc th t khó vì nhà li u pháp
là con i. H có nh ng b t bình, nh ng thành ki n và c nh ng y u
m c h u. Tuy nhiên ông khuy n cáo các nhà li u pháp hãy kiên nh n v i thân ch
trong phòng. Ra ngoài phòng thì hãy quay v v i con i th t c a mình.

Nhi u i ng ý v i Rogers, m c dù nh ng yêu c u này lúc có v t

ra ngoài gi i h n ch p nh n c a m t nhà li u pháp bình ng. Và th , li u
pháp này xem ra không ph i khó vì cách th c hi n k ng, mà r t khó áp d ng vì
nhà li u pháp c n ph i có m t nhân cách thích h p v i 3 k này. Và vì th , nhà
li u pháp ph i là i có t ch t b m sinh ch không ph i ch c n tr i qua hu n
luy n ng l p là . Trong ng h p này, tinh th n c a Nguy n Du r t
khi ông nói: Ch tâm kia m i b ng ba ch tài (Truy n Ki u).

5.2 ABRAHAM HAROLD MASLOW

5.2.1 Ti u s Abraham Harold Maslow
Abraham Harold Maslow sinh ngày mùng 1 tháng 4 1908 t i Brooklyn, New
York. Ông là con trai u lòng, cha m c a ông là n i Do Thái di có ít h c th c
n t Nga. Cha m ông hy v ng chan ch a v lai c a con t i Hoa K
nên không ng ng thúc gi c các con ch h c t p thành công. Không b t
ng l m, ông tr thành c u bé c và vùi u vào sách v .

Maslow h c i h c Wisconsin. ông b t u c m th y yêu thích môn tâm

lý, và k t qu h c t p c a ông ti n b h n lên. Ông c ng tác v i Hrry Harlow, i
 76 BÀI 5:

sau này n i ti ng v thí nghi m c a mình v i nh ng chú kh thu c ch ng Rhesus bé

con, r t thành công trong v c hành vi qu n quýt.

Maslow hoàn t t c nhân 1930, th c 1931, và ti n vào 1934,

thu c chuyên ngành Tâm lý thu c i h c Wisconsin. M t sau khi t t nghi p,
ông tr l i New York c ng tác v i E. L. Thorudike t i i h c Columbia, Maslow
b t u h ng thú v i nghiên c u v d c tính i.

Ông d y t i i h c Brooklyn, và g p g r t nhi u nh ng h c gi Châu Âu di

n Hoa K , nh t là Brooklyn vào th i Adler, Fromm, Horney và vài h c gi
nhóm Hình thái và nhóm Freudian.

Sau ông gi ch c v ng ban Tâm lý t i i h c Brandeis t 1951 n

1969. Trong th i gian này ông g p Kurt Goldstein, i có ng v khái ni m
giác ng trong cu n sách n i ti ng M t Quan (The Organism) xu t b n 1934.
t i Maslow b t u hành trình xây d ng h c thuy t nhân h c tâm lý
m t công trình có t m quan tr ng c bi t i v i ông.

Ông tr i qua nh ng cu i i mình trong tình tr ng v a làm vi c v a ngh

t i California cho n khi qua i vào ngày 8 tháng 6 1970 do m t tim
sau nhi u s c kh e sa sút.

5.2.2 H c thuy t c a Abraham Maslow

u tiên c a s nghi p tâm lý c a mình ông phát hi n ra nh ng con kh do ông thí
nghi m luôn có m t s nhu c u c bi t quan tr ng nh ng nhu c u khác. Ch ng
h n gi a và khát, nhu c u khát ph i c tiên c. Và vì th nhu c u khát
quan tr ng nhu c u N u ph i ch n gi a ng nhu c u khát và nhu c u
kh i b kim chích n, nhu c u tránh b chích kim s cao R i ph i ch n gi a
chích kim và không khí th . Nhu c u c n c th s th ng. Còn nhu c u tính d c
xem ra v n ph i là nhu c u quan tr ng nh t.
 BÀI 5: 77
Ông nh n ra ý áp d ng c a
khám phá này và xây d ng m t h
th ng nhu c u theo c p b c r t n i
ti ng. Trong h th ng này, ông ra
5 n c thang nhu c u có n i dung bao
hàm c x p theo th t t nhu
c u v t ch t b n c n thi t n nhu
c u tinh th n nâng cao sau:

1. T ng nhu c u sinh lý.

2. T ng nhu c u an toàn.

3. T ng nhu c u tình c m và c ch p nh n.

4. T ng nhu c u c tôn tr ng.

5. T ng nhu c u c giác ng .

5.2.2.1 Các m c nhu c u khác nhau

- Nhu c u sinh lý: Bao g m nh ng nhu c u v khí oxy, c u ng, ch t m, mu i,

ng, can xi và nh ng sinh t vi ng khác. Nh ng yêu c u này giúp th duy
trì m t pH cân b ng (không quá ki m và không quá axít), m t nhi t n nh
37 C, nh ng nhu c u v n ng, ngh bài ti t, gi cho th m áp (khi
tr i l nh), mát m (khi tr i nóng), tránh t t n. Nhu c u tính d c sinh
s n thu c nhóm này.

Theo Maslow ây là nh ng nhu c u c n thi t c a t ng cá nhân m t. Ch ng h n

thi u vitamin C, th s tìm n nh ng lo i th c có ch a vitamin C. Ví d
ng th y các ph n trong th i gian mang thai.

- Nhu c u an toàn: Khi nh ng nhu c u sinh lý c b o m và ng y ,

m t cá nhân ng có xu ng tìm cho mình m t hoàn c nh s ng an toàn n
nh và c b o v . H có nh ng nhu c u m i v tr t t an toàn, s ng c n có
t ch c và nh ng quy nh gi i h n c th .

Lúc này th không còn th t s n chuy n m c, có nh ng lo

l ng v s an toàn trong môi ng s ng khu dân an toàn, công
 78 BÀI 5:

vi c làm ch c ch n và n nh. H nh m n tích cho lai ngày mai. H lo v

th t nghi p, b nh t t, t n nói chung là nh ng n i lo v a có s và c nh ng
n i lo vô c khác.

- Nhu c u tình c m và c ch p nh n: Sau khi nhu c u sinh lý và nhu c u an toàn

c th a mãn, nhu c u tình c m và c ch p nh n là nhu c u k ti p. Bây gi
m t cá nhân có nhu c u v m t i b n tình, m t vài i b n thân, xây d ng
gia có con cái, c quan tâm và c chia s . Nói khác nhi u cá nhân
c m th y s cô c m th y mình thi u v ng. H có nh ng lo l ng v m t xã
h i. là nh ng ng g p h ng ngày. Chúng ta mu n t ch c i,
mu n xây d ng gia h nh phúc, tham gia các công vi c c ng ng, nhà th ,
tham gia h i gia nh p câu l c b , công viên, ngay c vi c chúng ta
ch n nh ng công vi c có h i ti p xúc v i con i.

- Nhu c u c tôn tr ng: , Maslow chia nhu c u này thành hai n c nh

(a) nhu c u c i khác tôn tr ng v i nh ng giá tr tinh th n khác danh
d , a v , vinh quang, c công nh n, c chú ý, có nh ng ti ng khen t t, c
giá cao, c vi c c th ng tr và u khi n i khác. (b) nhu c u cao
là nhu c u t tr ng ni m t hào, t tin, có kh t c thành qu , t
c thành t u, kh c l p, t do. Theo Maslow, m t khi chúng ta có
lòng t tr ng, s khó có ai l y chúng kh i tay ta c.

N u không th a mãn c nhu c u này, m t cá nhân s vào tr ng thái không

có lòng t tr ng (ho c có th p). H ng vào m c c m khi m khuy t. Maslow
ng ý v i Adler r ng ph i có m t nguyên nhân nào là c i r c a nh ng b t n v
m t tâm lý. Trong cu c s ng hi n i, chúng ra không còn ph i quá s c lo l ng n
nhu c u v t ch t và nhu c u an toàn. Chúng ta i b ng lòng v i i s ng tình
c m c a mình. Tuy nhiên, nhu c u c tôn tr ng i v i m t s i xem ra v n
còn là m t v n khó t c.

T t c 4 nhu c u v a nêu trên ông t tên là nhu c u D-needs. Ch D c vi t

t t c a ch thi u th n. Có là n u không c th a mãn nh ng nhu c u trên,
m t cá nhân s vào tình tr ng thi u h t và các nhu c u này c n ph i c
ng. Khi các nhu c u D needs này c th a mãn, ta s không còn ng n a và
 BÀI 5: 79
s chuy n d n theo n c thang cao t c ng c a i Vi t Nam có nh ng
câu: L n no chê cám. t thèm th t thèm xôi. Khi no t tôi thôi m i .

Theo ông, nh ng nhu c u trên th hi n qua m t khái ni m sinh h c h ng nh n i

môi, m t tr ng thái t u ch nh b o m tính n nh cho nh ng ch c v n
ng bên trong c a th , dù cho có s thay i môi ng bên ngoài. Khi th
c n m t lo i v t ch t nào t ng s có m t s khao khát, sau khi th
c th a mãn s không còn c m giác thèm mu n n a. u này giúp th cân
b ng: Không quá thi u và không quá . T t c nh ng nhu c u trên có l i v n hành
t th , song lúc chúng ta ng không nh n ra.

Maslow cho r ng, t t c nh ng nhu c u D needs trên r t c n thi t cho nhu c u

sinh t n. Ngay c nhu c u tình c m và c tôn tr ng r t c n thi t duy trì
m t th lành m nh. Ông cho r ng t t c chúng ta có nh ng nhu c u này c cài
t s n bên trong qua ng di truy n h c, gi ng b n v y. Ông t tên
cho chúng là bán b n (instinctoid instinct like).

Nói theo mô hình phát tri n, chúng ta tr i qua t ng c p nhu c u t

quá trình chúng ta tr i qua nh ng giai n phát tri n. Khi còn là tr sinh chúng ta
c n n nhu c u sinh lý qua nh ng sóc t bên cha m . R i sau các em bé
c n có nhu c u c an toàn. R i l n m t chút, ta mu n c i khác chú ý
và quan tâm. L n n a, ta có nhu c n c tôn tr ng và t tr ng. Nh ng nhu c u
này có th phát tri n c khi bé bi t nói.

i nh ng u ki n y áp l c, ho c khi nh ng nhu c u sinh t n b d a,

chúng ta có th có xu ng quay c tr l i quá kh v i n c nhu c u th p
Khi ta b th t nghi p ho c b sa th i kh i s làm, ta s quay tr v v i tr ng thái
khiêm t n c Khi m t t t c nh ng a v cao sang và vào sa th t
th , chúng ta ng n nh ng b o m kinh t c m t.

Tình tr ng này x y ra trên bình di n xã h i r ng l n. Khi chi n tranh x y ra,

i ta nh n nháo b làng, b ph tán. Thiên tai bão l t bao gi có nh ng
tác ng tâm lý nh t nh lên nh ng i b n n và c nh ng i sinh s ng xa
cách v i vùng b n n.
 80 BÀI 5:

Maslow cho r ng khi h i m t cá nhân mô t v mô hình cu c s ng lý ng trong

lai s cho ta m t cái nhìn i chính xác v nh ng nhu c u nào cá nhân
y thi u. Vì trong tâm th c chung, chúng ta ng nói v nh ng u chúng ta
có.

N u m t cá nhân có nh ng v n khó x ho c không có nh ng phát tri n thu n

l i nh t là trong lúc th t cô b h t h i, b l m d ng và c khát, lo
l ng, s hãi, cha m li d , ch ng ki n c nh i thân n m xu ng v y cá nhân có
th b k t/kh ng trong nhu c u trong su t c ph n cu c i còn l i c a mình.

Maslow nhìn và hi u v b nh th n kinh. Ví d b n tr i qua kinh nghi m chi n

tranh lúc còn là m t a tr , ch ng ki n nhi u tháng ngày khát vì khan hi m th c
Khi có y u ki n, b n v n có thói quen d tr th c vì ám nh b i nh ng
tháng ngày thi u h t. Ho c n u m t chàng trai ch ng ki n c nh b m li d lúc anh
còn bé, gi có m t i v lý ng tuy nhiên anh v n lo l ng b n ch n, th m
ghen và lo s . Anh chàng c u ám v i ý m t ngày nào v anh s b anh ra
b m anh chia tay khi anh còn nh .

- Giác ng : là b c phát tri n cu i cùng trong n c thang nhu c u. là ng

phát tri n i ngh ch v i khái ni m ng vì thi u h t. Hay là B needs. B là
vi t t t c a ch hi n h u i chi u v i D needs, v n là nhóm 4 nhu c u m t cá
nhân ph i th a mãn c khi m t cá nhân có th t n c nh gi i nhu c u cao
nh t này.

Nh ng nhu c u không liên h n cân b ng h ng nh n i môi, là nh ng nhu c u

không bao gi bão hòa. Khi t n c nh gi i này, m t cá nhân luôn c m nh n c
nhu c u này là r t th t, càng c m nh n, h th y mình sung mãn là
nh ng nhu c u liên h n c m xúc khát khao liên t c n ti m tr thành
tr n v n trong ý làm i c a mình. là nhu c u thúc y con i tr
thành toàn di n, sung mãn nh t. Là kh nh n ra chính chân giá tr c a mình. Vì
th là c nh gi i giác ng mà nhi u i còn hi u qua danh t c o.

t c gi i c nh này, c h t m t cá nhân ph i không còn v cái

cái m c n a. H s không còn quan tâm ns an nguy và nh ng nhu c u tình c m.
H s không màng n danh l i và không còn quan tr ng hóa chuy n mình có c
tôn tr ng hay không? Theo Maslow, ngày nào m t cá nhân còn b nh ng nhu c u D
 BÀI 5: 81
needs chi ph i, h s khó t c nh ng nhu c u B needs. gi n ta không
th c vào gi i c nh cao khi nh ng nhu c u b n th p c
ng th a mãn.

Vì th , ch có m t ph n r t nh s ng trên hành tinh này có th t c gi i c nh

giác ng m t cách tr n v n hoàn toàn th t s . có lúc Maslow ngh r ng có vào
kho ng ch ng 2% trong chúng ta t c c nh gi i này.

5.2.2.2 C nh gi i giác ng

Maslow ra m t pháp nghiên c u c tính và qua nh ng phân tích

ti u s lý l ch.

B ng cách ch n ra danh sách nh ng nhân v t l ch s , cùng v i nh ng i ông

g p g và tin r ng h t n tiêu chu n c a c nh gi i giác ng trong có
nh ng m t tên tu i T ng th ng Hoa K Abraham Lincoln, Thomas
Jefferson, nhà v t lý Albert Einstein, phu nhân T ng th ng Eleanor Roosevelt, nhà
ho t ng t thi n c ng ng Jane Adams, William James, Albert Schweitzer,
Bebedict Spinoza, Aldulous Huxley và 12 i n danh s ng cùng th i gian v i
Maslow. Khi kh o sát ti u s c a nhóm i này, c nh ng tác ph m c a h , d a
vào hành ng và l i nói c a h , ông xây d ng c m t danh sách nh ng c tính
c coi là nh ng cá tính c a h , v n khác h n v i m t s trong chúng ta.

Hai m ông nêu lên v nh ng con i t c c nh gi i cao nh t này: (1)

Nh ng h giá tr c a h r t t nhiên và có v r t d dàng trong vi c chuy n t i t
khung nhân cách n v i m i i. (2) H là i t qua nh ng thái c c mâu
thu n ví d t t x u, thi n ác, sai, th t gi , tinh th n v t th t, ích k chan
v n v n là nh ng c p thái c c mà nhi u i khác ng vào và ng ng
v m t thái c c. H là nh ng i giác ng ch p nh n t t c nh ng thái c c này.

5.2.2.3 Nhu c u tinh th n và b nh lý tinh th n

Maslow cho r ng i t c nh gi i giác ng th a mãn nhu c u hi n h u (B

needs) tuy không bao gi bão hòa, song h c n ph i có nh ng u ki n môi ng
v i các c tính sau duy trì tr ng thái cân b ng nh m t c h nh phúc:

- S th t thay vì gi d i.
 82 BÀI 5:

- Tính thi n thay vì c ác.

- Cái p thay vì x u xa và dung t c.

- H p nh t, t ng th , t qua nh ki n thay vì chia r và áp l c.

- S ng ng thay vì ch t thóc, tù túng, ho c quá máy móc.

- c bi t, c thay vì r p khuôn và b t c.

- Hoàn h o, c u toàn, và c n thi t thay vì ch m ch p, l n x n, hay ph m l i.

- Hoàn thành công vi c thay vì b d , r n gi a khúc.

- Công b ng và tr t t thay vì b t công và vô lu t l , vô t ch c.

- gi n xu xòa thay vì c u k hình th c, ho c phô câu n .

- S phong phú, y thay vì s thi u h t, kh nt môi ng.

- T nhiên và nh nhàng - thay vì ph i c g ng, v t ho c c s c.

- Vui v s ng khoái thay vì h n h c, nghiêm túc thái quá, mê m i công vi c.

- T l ct ng thay vì l thu c, nh v .

- Có ý thay vì vô và tr ng tr i.

Ông th y, có s khác bi t v các nhu c u. Ví d khi có n n n n d ch, n n

p, thiên tai, chi n tranh, nh ng i khác s v các nhu c u sinh lý, an
toàn, tình nh ng i giác ng v n n nh ng giá tr tinh th n
n t nh ng tai g này. Maslow tin r ng s chúng ta có nh ng v n n n xã h i
x y ra vì chúng ta có quá ít nh ng con i có giá tr tinh th n giác ng không
ph i vì chúng ta có nhi u i x u song m t th c t là chúng ta có quá nhi u
nh ng con i còn có nh ng nhu c u v t ch t quan tâm n.

Khi nh ng i t c nh gi i giác ng không th a mãn c nh ng nhu c u tinh

th n này, h v p ph i nh ng tr ng thái b nh lý tinh th n. Tóm l i, khi b ép s ng
trong nh ng hoàn c nh không có nh ng giá tr nhân h s g p ph i nh ng
b nh tr m u t, vô v ng, ghê t m, cô co c m, và có th chuy n sang m t
não th c h n h c nh t nh nào
 BÀI 5: 83
Maslow hy v ng r ng v i nh ng c g ng trong vi c mô t v nh ng con i t
gi i c nh giác ng , ông s có th t o ra m t b ng h th ng tu n hoàn v nh ng
nhóm c tính, các v n và c nh ng tr ng thái b nh lý. Ông mong r ng t b ng
tóm t t này chúng ta có th vào nh ng bi n pháp x lý nh ng b c nhu c u và
xây d ng nh ng ti m cao c a con i. Theo th i gian, nh ng c g ng c a
ông càng c khuy n khích, không ch v i h c thuy t c a ông, mà c v i tâm lý h c
nhân và nh ng phong trào v ti m c a con i.

Ông ra m t khái ni m ng l c th trong ngành Tâm lý h c. N u Freud

c coi là ng l c th 1: Tâm lý sâu, Thuy t hành vi là ng l c th 2, các nhà
H c thuy t hi n sinh Châu Âu là ng l c th 3, thì Tâm lý siêu nhiên c Maslow
gi i thi u là ng l c th 4. Ý ng trong h c thuy t siêu nhiên có t lâu trong
tri t lý qua nh ng hi n ng thi n ng n c p cao c a cõi
ý th c, ho c nh ng hi n ng bán tâm lý.

5.2.2.4 Nh n nh

Maslow có nh ng tinh th n r t l n n các h c thuy t nhân cách khác. Maslow

là m t trong nh ng i tiên phong trong trào nh m con i tr l i v i
tâm lý và con i tr l i v i nhân cách.

Maslow nghiên c u tâm lý c a mình trên s hành vi và sinh lý. Ông n các
khái ni m sinh h c gi i thích m t ph n h c thuy t c a mình. Ông là i có công
m r ng tâm lý, trong bao g m c nh ng c tính t t nh t c a nhân lo i, k c
nh ng hi n ng b nh lý.

A.Maslow cho r ng tính xã h i n m trong b n c a con i. Nh ng nhu c u

giao ti p, lòng kính tr ng u có tính ch t b n c cho gi ng i.
Các nhu c u u d a trên s di truy n nh t nh. Chính vì v y, h c thuy t nhu c u
c a Matxlâu có quan m gi ng h c thuy t c a S.Freud.

Maslow cho r ng ch có kho ng 2% trong t ng s nhân lo i t c c nh gi i giác

ng . Trong khi Rogers cho r ng tr em là nh ng ví d t t nh t phù h p v i nh
c a khái ni m giác ng nh n ra chính mình. Còn Maslow nhìn th y giác ng là
s n ph m ch t c r t hi m các tr em và nh ng i còn tr .
 84 BÀI 5:

Maslow cho r ng các nhu c u sinh lý và nhu c u an toàn ph i cb o m c

khi nhu c u tinh th n cao xu t hi n. Tuy nhiên, nhi u i có bi u hi n nh ng
c tính tinh th n t tiêu chu n c nh gi i giác ng ) trong khi các nhu c u th p
v n c b o m. Nhi u nhà ngh thu t, nhà tr i qua nh ng thi u
th n, v t l n v i k sinh nhai, tr i qua nh ng ngh ch c nh t khi còn th i u có
b nh th n kinh, tr m u t. Nhi u i còn có th c coi là b nh tâm th n. Ch ng
h n Galieo, i c u xin ng c a mình thuy t ph c c i khác.
Rembrandts không th gi c chén trên bàn. Toulouse Lautrec b th hành
h liên t c, Van Gogh v a nghèo v a có v n tâm th n, r i Hàn M c T luôn s ng
trong n...

Maslow cho r ng nhi u i không nh n ra h t nh ng kh ti m tàng c a

mình. Chúng ta nên coi c nh gi i giác ng m t tr ng thái, ch không ph i là m t
nhu c u.

H c thuy t c a Maslow chung v i nhi u h c thuy t khác, m t u n i b t là

ông nhìn vào nh ng i ngo i l (excep tional people) n i c m lên bên trên b
m t d ng c a th gi i con i. Maslow giúp chúng t nh n ra nh ng cá tính
nhân cách qua hai thái c c: nh ng i ng thành thay vì coi h là nh ng con
i l p d , bi n thái.

T nh ng quan m trên c a ng phái tâm lý h c nhân v nhân cách con

i ta th y tâm lý h c nhân nhìn th y c b n ch t t t p trong con
i. cao hoài bão và n l c lên c a con i.

Tâm lý h c nhân nghiên c u cá nhân trong m i quan h bên trong và bên

ngoài. Quan tâm m t cách tích c c n v n con n i. Nh n m nh m t ch th
trong con i, nghiên c u nh ng khái ni m và giá tr c a con i, nh n m nh
n v trí c a nhân cách, nghiên c u nhân cách trong hi n t i và lai.

Tuy v y tâm lý h c nhân d a vào nh ng kinh nghi m ch quan phân

tích nhân cách con i, quay v v i truy n th ng tôn giáo nên vào quan m
duy tâm ph n khoa h c. Con i c tâm lý h c nhân quan ni m gi ng
ki u i c mô t trong tôn giáo di n t ki u duy c ao, mong
mu n, không có nh ng s th c ti n hi n th c hoá.
 BÀI 5: 85
Tâm lý nhân cho con là có lòng tha, có
sáng Tâm lý giúp con tìm ngã
minh. Con nhau cách nhau

Tuy nhiên tâm lý nhân tách con các quan xã chú ý

nhân trong con không hình
thành tính nhân có trong xã loài
tách con ra quan xã
 86 BÀI 5:

TÓM
ng phái tâm lý h c nhân hình thành M là m t khuynh ng i
l p v i tâm lý h c hành vi và phân tâm h c. N u tâm lý h c hành vi l y u ki n bên
ngoài quy t nh cho tâm lý con i thì phân tâm h c l y u ki n bên trong làm
nguyên t c quy t nh. Tâm lý h c nhân khác v i hai khuynh ng trên là ch
nó không t o nên m t b m t lý lu n th ng nh t v nhân cách.

ng phái này là s t ng h p nhi u ng m i và nhi u tr ng phái ng

khác nhau. nh ng nhà tâm lý h c nhân u có chung nh ng ng là
tôn tr ng con i, tôn tr ng nh ng ph m giá cá nhân v con i. H cho r ng
con i b m sinh là t t và cao vai trò c a hoài bão, khát v ng t do
kh t i cái t t p trong con i. ng chính trong cu c i là
khuynh ng t th hi n mình, khuynh ng này là b m sinh và không ng ng thúc
y con i ng n ho t ng, giúp h t th hi n mình.

T nh ng quan m trên c a ng phái tâm lý h c nhân v nhân cách con

i ta th y tâm lý h c nhân nhìn th y c b n ch t t t p trong con
i. cao hoài bão và n l c lên c a con i.

Tâm lý h c nhân nghiên c u cá nhân trong m i quan h bên trong và bên

ngoài. Quan tâm m t cách tích c c n v n con i. Nh n m nh m t ch th
trong con i, nghiên c u nh ng khái ni m và giá tr c a con i, nh n m nh
n v trí c a nhân cách, nghiên c u nhân cách trong hi n t i và lai.

Tuy v y tâm lý h c nhân d a vào nh ng kinh nghi m ch quan phân

tích nhân cách con i, quay v v i truy n th ng tôn giáo nên vào quan m
duy tâm ph n khoa h c. Con i c tâm lý h c nhân quan ni m gi ng
ki u i c mô t trong g, tôn giáo di n t ki u duy c ao, mong
mu n, không có nh ng s th c ti n hi n th c hoá.

i u tiên có công xây d ng n n tâm lý h c nhân là A.Maslow (1908 -

1970) t ng là ch t ch h i tâm lý nhân u tiên M .
 BÀI 5: 87
V nhân cách, ông ra h th ng nhu c u, quá trình nh n th c tri u ch ng nhân
cách và l c. ng thúc y m nh m nh t là nhu c u. Theo ông có th chia
ra lo i nhu c u theo th t t th p n cao và n u nhu c u c p th p không tho
mãn thì nhu c u c p cao không th th c hi n c.

Nhu c u c p cao:

- Nhu c u th c ti n

- Nhu c u c th c hi n

- Nhu c u yêu l thu c

Nhu c u c p th p:

- Nhu c u an toàn

- Nhu c u sinh lý

A.Maslow cho r ng tính xã h i n m trong b n c a con i. Nh ng nhu c u

giao ti p, lòng kính tr ng u có tính ch t b n c cho gi ng i.
Các nhu c u u d a trên s di truy n nh t nh. Chính vì v y, h c thuy t nhu c u
c a Matxlâu có quan m gi ng h c thuy t c a S.Freud.

Tâm lý nhân cho con là có lòng tha, có

sáng Tâm lý giúp con tìm ngã
minh. Con nhau cách nhau

Tuy nhiên tâm lý nhân tách con các quan xã h chú ý

nhân trong con không hình
thành tính nhân có trong xã loài
tách con ra quan xã
 88 BÀI 5:

Câu 1: Tâm lý h c n y sinh d a trên nh nào?

Câu 2: m c a Rogers trong tâm lý h

Câu 3: Trình bày n i dung 5 nhu c u c i trong quan ni m c a Maslow?

Bài 1: T nh ng thành t u c a tâm lý h ng giá

tr c a dòng tâm lý h c này trong cu c s ng

Bài 2: Anh/ch hãy v n d ng nh ng hi u bi t t tâm lý h v n d ng

vào ho ng s ng.
 BÀI 6: 89

BÀI 6: NG PHÁI TÂM LÍ

H C NH N TH C

Sau khi h c xong bài này, sinh viên t c:

- N c c s xu t phát t ng phái tâm lý h c nh n th c

- Nh ng lu n m b n trong tâm lý h c nh n th c

- giá nh ng m t m nh, m t y u c a tâm lý h c nh n th c

- Nh ng ng d ng c a tâm lý h c nh n th c cho cu c s ng

6.1 TI U S JEAN PIAGET

J. Piaget (1896 1980)

 90 BÀI 6:

Jean Piaget sinh t i Neuchatel, Th y vào ngày 9 tháng 8 1896. Cha c a

ông, Athur Piaget, là m t giáo h c trung c có m t ni m mê h ng thú v i
l ch s a M ông, Rebecca Jackson, là m t ph n thông minh và
ng, con trai bà r ng m mình b th n kinh, m t n ng mà ông
cho r ng thôi thúc ông có h ng thú v i tâm lý h c. Tuy nhiên ông ti t l là không
thích ph n b nh lý h c trong ngành Tâm lý. Là con trai c , vì th ông có khuynh
ng c l p và r t yêu thích thiên nhiên, nh t là trong vi c t p v c. Ông
t i m t bài vi t ông lên 10 tu i, m t bài lu n dài trên trang gi y k chuy n
ông quan sát m t con chim s b b nh b ch t ng.

Lên trung h c, ông b t u in r t nhi u bài v tài mà ông thích nh t, là ng

v t thân m m. Ông r t vui vì c nh n vào m t chân làm vi c ph cho giám c
vi n b o tàng L ch s t nhiên. Nh ng nghiên c u c a ông tr thành n i ti ng trong
gi i h c sinh Châu Âu yêu thích ng v t thân m m. i ta ng ông lúc y là
m t i l n tu i khi c nh ng bài vi t c a ông. Nh ng kinh nghi m s m có v
v c khoa h c không ông b cu n hút vào ma l c c a môn tri t lý.

Cu i th i k tu i d y thì, ông v p ph i m t kh ng ho ng v ni m tin. Ông c

khuy n khích b i i m nên tham d các bu i h c giáo lý ông r ng
nh ng th o lu n tranh cãi c a tôn giáo có v r t u Nghiên c u v nh ng nhà tri t
lý và nh ng áp d ng trong lôgíc h c xem ra ch ng giúp ích gì nhi u cho ông. Vì th
ông t thuy t ph c mình r ng, ph i tìm m t gi i thích v ki n th c qua ng sinh
h c. Cu i cùng, môn tri t lý ch ng giúp ích gì cho ông c, th là Jean Piaget
tìm n v i tâm lý h c.

Sau trung h c, ông ghi danh vào i h c Neuchatel. Liên t c nghiên c u và vi t

lách, ông phát b nh và ph i d n lên mi n núi m t t nh ng. Khi quay tr l i
Neuchatel, ông quy t nh vi t v h c thuy t c a mình. M t m b n tr thành
trung tâm c a toàn b công trình nghiên c u c a ông: Các sinh th trong i s ng
(h u tâm th n, xã h i) luôn có s hi n di n c tính t ng th . Tuy m t sinh th có
nh ng b ph n tách bi t chúng c t ch c s p x p có tác ng lên nh ng b
ph n khác, m t quan th ng nh t. Nguyên lý này t o nên n n t ng s v
tri t lý h c thuy t c u trúc, v n c g i là c u trúc t ng th hay còn c g i là
h c thuy t hình thái, h c thuy t h th ng.
 BÀI 6: 91
1918, Piaget nh n b ng ti n khoa h c t ng i h c Neuchatel. Ông
làm vi c 1 t i phòng thí nghi m tâm lý Zyrich và t i phòng khám tâm th n n i
ti ng c a Bleuler. Trong th i gian này, ông c gi i thi u v nh ng công trình
nghiên c u c a Freud, Jung và các nhà tâm lý lão thành khác. 1919, ông gi ng
d y tâm lý và tri t lý t i Sorbonne Paris. ông g p r i làm quen v i Simon (tác
gi c a công trình Simon Binet fame) và cùng thí nghi m chung v m ng tr c
nghi m trí thông minh. Ông không quan tâm l m v chuy n hay sai c a các
ki u tr c nghi m t thông minh và b t u ph ng v n các i ng nghiên c u c a
mình là các em nam ng h c, thay vì s d ng các k ph ng v n th n kinh
mà ông h c c m t Nói khác ông h i tr c ti p xem tr em lý
lu n th nào?

1921, bài vi t báo cáo u tiên c a ông v tâm lý trí thông minh c phát
hành trên t p chí tâm lý b ng ti ng Pháp Journal de Psychologie.

Cùng trong ông nh n m t v trí t i h c vi n Institut J. J. Rousseau Geneva.

ông b t u cùng v i nh ng sinh viên c a mình làm nghiên c u v cách các em
h c sinh c p ti u h c lý lu n. Cu c nghiên c u này giúp ông vi t 5 cu n sách u
tiên v tâm lý tr em. M c dù các công trình ch là nh ng c kh i u, gi i tâm lý
có ph n ng r t tích c c v công trình c a ông.

1923, ông i m t trong nh ng ng nghi p là h c trò c a mình, cô

Valentine Châtenay. 1925, a con gái u lòng c a h ra i, 1927, cô
con gái th hai sinh ra. 1931, c u con trai duy nh t c a h chào i. Ngay l p
t c nh ng a con tr thành i ng nghiên c u c a ông b và bà m . Công
cu c nghiên c u này l i cung c p li u cho 3 cu n sách m i c a ông.

1929, Piaget làm vi c v i v giám cV phòng Qu c t Giáo d c,

có liên h v i t ch c UNESCO. Ông có nghiên c u trên qui mô l n v i A. Szeminska,
E. Meyer và c bi t là v i Barbel Inhelder, i tr thành m t ng nghi p c
l c c a ông. Piaget là i c chú ý nhi u b i vì nh ng c bi t c a ông trong
vi c ph n n v i tâm lý th c nghi m. M t s l n công trình này không
c th gi i bi t n mãi cho n khi Chi n tranh th gi i l n II ch m d t.

1940, ông tr thành Ch t ch tâm lý Th c nghi m, giám c phòng thí

nghi m tâm lý và là ch t ch H i Tâm lý Th y trong th i gian này, ông nh n
 92 BÀI 6:

c nhi u h c v danh d . Ông nh n c m t b ng t t nghi p danh d c a ng

i h c Harvard 1936, c a ng i h c Sorbonne 1946, ng i h c
Brussels, ng D i h c Brazil 1949. 1949 và 1950, ông cho in tuy n
t p c a mình: Gi i Thi u V Ngu n G c Ki n Th c Di Truy n.

1952, ông tr thành giáo c a ng i h c Sorbonne. 1955, ông

xây d ng Trung tâm Qu c t v ngu n g c ki n th c, ông gi ch c v giám c u
hành cho n cu i i. 1956, ông l p ra Ban Khoa h c c a i h c Geneva.

Ông ti p t c làm vi c v h c thuy t Ph thông cho c u trúc và b t u k t h p

công trình nghiên c u gi a tâm lý và sinh v t thêm nhi u sau n a. Ông ti p t c
ph c v xã h i v i ch c v i di n Th y UNESCO. Cho n cu i i mình, ông
vi t 60 cu n sách và hàng bài tham lu n. Ông qua i t i Geneva vào
ngày 16 tháng 9 1980 và là m t trong nh ng nhà tâm lý có nh ng r t l n
th k XX c a toàn nhân lo i.

6.2 H C THUY T C A JEAN PIAGET

Jean Piaget b t u cu c i s nghi p c a mình m t nhà sinh v t h c, c
bi t là nhà ng v t thân m m, nh ng mê khoa h c và l ch s khoa h c lôi
cu n ông ra kh i nh ng liên h v i c và sò. Khi ông m mình vào quá trình hình
thành ng ông càng b cu n hút b i nh ng mê y nhi u nh t là v quá
trình phát tri n duy con i. Ông g i ngu n g c c a ki n th c. T ông
chuyên tâm nghiên c u v s phát tri n ki n th c c a con i.

Ông phát hi n ra r ng t t c các em nh có m t s k liên h v các v t th

xung quanh chúng. là nh ng k i gi n, nh ng k thu c
h c m giác v n ng có ch c u khi n các em bé trong quá trình khám phá
v môi ng các em s ng trong g chính là cách các em ti p thu
nh ng ki n th c v th gi i và xây d ng nh ng k khám phá. Nh ng k
này ông g i là nh ng ph n ng ng d n có tính t ch c.

Ví d , m t em bé sinh bi t cách n m l y món l c chuông và l p t c

lên mi ng, là k ng d n giúp em món lên mi ng vì trong
th i gian này bé liên h v i th gi i v n ch y u qua cái mi ng (bú và khóc). Khi bé
nhìn th y cái vòng tay c a m , bé s d dàng th c hi n vi c chuy n ik
 BÀI 6: 93
lên mi ng khi nh n ra trong môi ng có v t th m i. Th là bé b món
và chú ý n chi c vòng. Quá trình b món và chú ý n cái vòng c a m
c ông coi là khái ni m ti p thu ki n th c, c hi u vi c ti p c n m t v t th
m i vào h th ng k

Khi em bé ti p c n v i m t v t th m i ch ng h n, m t con g u bông nh , em

bé s s d ng h th ng k v i l y con g u và lên mi ng. T t nhiên vì em bé
còn l v i con g u bông nên bé có v v ng v và th bé c n phát tri n hoàn
thi n k v i l y, con g u lên mi ng. Có th bé s nhi u c dãi và khá v t
v bé s c g ng. Quá trình này ông g i là quá trình u ch nh, nh t là khi bé
u ch nh k c mn m v i tay l y con g u và lên mi ng cho quen.

Ti p thu ki n th c và u ch nh k là hai c c a quá trình thích ng, mà

ta ng g i là h c (b t c) cách làm. Piaget cho r ng quá trình h c t p c a m t
sinh th r ng l n quá trình h c t p các nhà hành vi h c quan ni m. Ông tin
r ng quá trình h c h i là m t quá trình b n có liên h n sinh h c. Theo ông bàn
tay là công c nh n th c.

Ti p thu ki n th c và u ch nh k làm vi c theo mô hình qu l c, liên

t c nh m kích thích và hoàn thi n hi u bi t c a chúng ta v môi ng và ng d n
chúng ta nh ng kh x lý môi ng. Piaget cho r ng quá trình này x y ra
t s cân b ng gi a c u trúc th , tâm trí và môi ng, trong m t m c k th p
g n bó gi a nh ng i ng này. Ti p thu ki n th c và u ch nh k cho phép
th xây d ng nh ng k ph n u nh m t m c tiêu thành công trong th
gi i này. là tr ng thái mà ông g i là tr ng thái cân b ng.

Khi nghiên c u tr em, ông nh n ra r ng có nh ng th i m là quá trình ti p thu

ki n th c ho t ng ch y u c a em bé. Và có nh ng khi quá trình u ch nh k
ho t ng n i c m c a em bé. Ông nh n th y có c nh ng giai n quân bình
gi a hai ho t ng v a nêu trên. Ông cho r ng th i m c a nh ng ho t ng này
di n ra u nhau nh ng em bé v th i m phát tri n và v lo i hình c a nh ng
ho t ng này. T ông thu th p y d li u thi t k m t bi u phát tri n
nh n th c các em bé. Nh ng khám phá này có m t giá tr c ng hi n r t l n và
lâu dài i v i tâm lý h c.
 94 BÀI 6:

6.3 CÁC TH I K PHÁT TRI N C A TR

6.3.1 Th i k c m giác v n ng
là th i k u tiên, t lúc em bé v a m i chào i n lúc em 2 tu i. Trong
th i gian này các em s d ng ch y u ch c c m giác và v n ng hai k
b n liên h v i th gi i. Trong kho ng t 1 n 4 tháng, tr ch y u
ph n ng theo mô hình vòng tròn thu n khi t là ph n ng vô th c v i nh ng thao tác
t , vòng tròn xoay quanh vòng tròn. Tr mút ngón tay c a mình và có c m
giác thích thú nên c ti p t c mút. Ho c bé s th i bong bóng c b t, th y hay hay
và bé ti p t c th i ti p. T 4 n 12 tháng tu i: tr phát tri n n giai n ph n ng
vòng tròn c p hai, có nh ng d u hi u thao tác liên h v i th gi i bên ngoài m t cách
có ch ý. Ví d bé bóp vào m t con v t nh a có g n còi, khi con v t kêu, bé c m th y
thích và ti p t c bóp mãi, bé thi t l p c m t khám phá và có kh
kéo dài duy trì tr ng thái h ng thú n t m t v t th . Vào lúc này nh ng v n
khác b t u xu t hi n, bé bi t nh t và nh n ra có i cù léc bé. V i tr
tr ng thái v t th ch t n t i khi em nhìn th y v t th y. Tr em vào th i m này
có kh nh và th m t v t th c l y ra kh i t m m t c a bé, giá tr
t n t i c a v t y s bi n m t. Tr sau 1 tu i m i b t u nh và tìm nh ng v t mà
em không nhìn th y.

Kho ng 12 n 24 tháng, em bé t n giai n ph n ng vòng tròn c p 3. Em

có xu ng bi n các s ki n thú v x y ra và kéo dài lâu nh t là vi c bé khám
phá ra nh ng trò vui m i h p d n. Khi tr l y mu ng gõ vào bàn, vào ng, hay gõ
vào g i bông và phát hi n ra nh ng âm thanh khác nhau. Và là th i m bé r t
h ng thú trong vi c khám phá th gi i xung quanh. Kho ng ch ng 1 tu i i, tr b t
u phát tri n cho th y s xu t hi n c a nh ng ph n ng th n kinh. Tr có th nh
và b t c c nh ng s ki n x y ra c c gi . Tr có th s d ng nh ng k t h p
tâm th n có nh ng thao tác mang tính t ch c x p các món ngay
ng n th ng hàng. Tr b t u bi t gi v . Nhi u tr b t u bi t sóc cho búp
bê nói chuy n, t m cho búp bê, ho c ru búp bê ng ) thay vì c bé ch ném
búp bê m t v t th vô th c.
 BÀI 6: 95
6.3.2 Th i k ti n u khi n
Là giai n t 2 n 7 tu i, lúc này tr có khá nhi u nh ng d u hi u t ch c
tâm th n và có kh nói d i, gi v và có nh ng c ng n trong vi c s
d ng nh ng ký hi u bi u ng. Bi u ng là nh ng i ng i di n cho m t i
ng khác. M t b c v con chó, m t ch vi t (chó), m t câu nói, hay m t ti ng s a
có th cho em bé bi t y là m t con chó. Ngôn ng c s d ng n m t kênh
chính, nh ng v t d ng bi u ng v n là u không th thi u c. Ví d
quân c là c c k o, t gi y g p l i là mái nhà, h p diêm là cái t và chi c dép là
con trâu B ng cách s d ng bi u ng và u khi n các bi u ng, duy c a tr
n ra.

Bên c nh quá trình bi u ng hóa, lúc này các em có m t khái ni m i

nh hình v th i gian quá kh và lai: Khi tr khóc, b n nói: Nín chút
n a ba s cho k o. Hay là: Ng xong ba cho con . Nh ng câu nói mang khái ni m
th i gian này s c bé x lý m t cách i có hi u qu .

M t c tính c a tr trong lúc này là r t t p trung v mình, các em s nhìn vào th

gi i qua m t kính c a riêng em. Bé nhìn vào b c tranh và bé r ng b n
s nhìn th y nh ng gì bé nhìn th y. Vì th , bé r t thích làm theo ý mình. gi n là
bé r ng cách bé làm là cách nh t. Cái gì bé nhìn th y u có ý
là chúng c t o nên là vì bé. Nên bé ng x th bé luôn h i. Nói khác
bé tin mình là cái r n c a tr .

Piaget làm m t thí nghi m tìm hi u v hi n ng g i nghiên c u hình núi. Ông t

các em bé c m t r ng núi có hình gi n r i ng i bên c nh dãy núi này. Sau
ông h i các bé ch n 1 trong s 4 b c tranh núi ông ch , các em còn quá bé, s nói
v tranh em nhìn th y, còn các em l n s nói b c tranh mà Piaget ch n.

t , các em c th i m này t p trung vào m t khía c nh ho c ch i

tho i duy nh t v m t v n . Ch ng h n các em s không hi u khi ta nói: Cha c a
con là ch ng c a m . Ho c các em s nói: Ba cháu không làm vi c mi n Nam mà ba
cháu làm vi c Sài Gòn. Khi c h i con hay con k o, tr s tr l i: Con
u gì n cs l i trong bé.
 96 BÀI 6:

Thí nghi m quan tr ng nh t v kh suy t p trung c a bé trong th i gian

ti n u khi n là thí nghi m cho th y tr em th i k này có kh n nh
v th tích ch t l ng. Khi s at m t cái ly dài vào m t cái ly tròn, tr s là
s a trong ly dài s nhi u trong ly tròn, dù th tích ng s a là không . Tr b
l a b i c u t o ki u dáng c a ly và ch khi nào tr có kh tách th gi i ra kh i
cái nhìn qua kính trung tâm c a mình, em s c qua m t giai n khác.

6.3.3 Kh u hành c th
Phát tri n tu i 7 n 11. là lúc bé có kh x lý m t cách h p lý
theo mô hình i l n v nx lý nh ng v n : Lúc này tr không ch s d ng bi u
ng nh ng i di n c a các i ng khác nhau, song tr có kh u
ti t, t ch c và s p x p nh ng bi u ng này m t cách h p lý. Khi c xem hình
con chó l n và con chó bé, tr s có liên ng con chó l n s kh e con chó bé.
là giai n tr b t u quá trình m r ng cái nhìn. Vào 6 n 7 tu i, nhi u bé
b t u có khái ni m n nh và phân bi t v giá tr th c c a các con s , chi u dài,
th tích ch t l ng và m t dày , tr có kh nh n ra kh i ng không thay
i m c dù s trình bày c a kh i ng có khác. Ví d m t s i ch c kéo th ng hay
n m theo m t vòng tròn g p l i tr v n nh n ra chi u dài c a s i ch là
không i. c tr phát tri n vào giai n này s tin là s i ch kéo
là s i ch dài Ho c 2 chi c có chi u dài b ng nhau, x p g n nhau s
không có s chênh l ch, n u tách chúng ra, tùy theo ng x p cao th p, tr
vào giai n c s tin r ng có m t chi c s dài tr giai n này s
nh n ra hai chi c b ng nhau.

Tr em trong giai n bi t u hành c th s hi u ngay là không có s thay i

v kh i ng qua s thay i k t c u. n a, tr bây gi có kh nh n ra
r ng s thay i v k t c u v n gi nguyên kh i ng vì em luôn gi trong u kh i
ng nguyên th y. Khi v t ch t c chia c t ra thành nhi u ph n nh tr có
kh nhìn th y n u g p chúng l i, ta s có kh i ng ban u. là quá trình
quay c v ban u. Ví d , ta b m t kh i t sét ra làm nhi u m nh, tr bi t khi
vo l i, ta s có m t ng t sét b ng ng t sét lúc ban u.
 BÀI 6: 97
Lên 9 n 10 tu i, kh n nh di n tích t c. Khi t 4 mi ng gi y
màu vàng có kh 1cm vuông lên 1 m t mi ng gi y có di n tích 8cm vuông. Khi di
chuy n thay i v trí 4 mi ng gi y vàng trên m t t gi y , các em s nh n ra r ng
di n tích gi y vàng chi m trên m t t gi y là b ng nhau.

ây là nh ng ph m trù r t ph c t p v i th gi i tr và có th c coi là
nh ng c t m c l ch s quan tr ng. Tr trong th i gian này b t u h c cách phân lo i
theo nhóm và s p x p các i ng theo mô hình chu i. là hai k cho phép
tr có th ng d ng k lôgíc vào nh ng liên h xung quanh. K phân lo i
theo nhóm cho phép tr em bi t m t t p h p có th là m t b ph n c a m t h th ng
l n K s p x p theo mô hình chu i cho phép các em bi t t o ra nh ng tr t
t giá tr c a các i ng t cao n th p.

Bây gi tr em b t u có khái ni m m t h th ng s là m t ph n c a m t h
th ng khác. Tr em trong giai n c s s p x p các th t theo kích c nhanh
chóng d l n l n. Còn tr em trong giai n này có th th c hi n nhi m v
này m t cách chu n r t nhi u. Vì s h c th c ra chính là k t h p b n gi a
phân lo i và s p x p theo tr t t . Vì th vào tu i này tr b t u s n sàng n
ng vì có nh ng n n t ng k c n thi t.

6.3.4 u hành nh hình

tu i 12, giai n này tr b t u có kh x lý các v n v i tính
tr u ng. Nh t là nh ng so sánh liên ng qua nhi u nh p c u. Ví d A cao
B, B th p C, v y C s cao hay th p so v i A? Các tr em th i k cs m t
ng khi ti p c n lo i v n này, tr giai n này có th tìm ra
ng. Và các em s nói: Không d ki n k t lu n.

Vào tu i 12, tr b t u c vào th gi i u hành nh hình, tr càng lúc càng

có l i duy g n v i i l n v n h i ph i có k phân tích lý lu n, s
d ng nh ng khái ni m tr u ng.

Th i gian này các em s tìm hi u m t s ki n c n th n và có tính h th ng. Ví d

khi ta h i: Này, c u hãy mô t m t qu l c di chuy n xem nào? C u bé 16 tu i r t có
th s nói: Có nhi u cách l m. Và c u ta s gi i thích: Qu l c s di chuy n tùy thu c
vào dài c a dây treo và n ng c a qu l c:
 98 BÀI 6:

a. Dây treo dài qu l c n ng.

b. Dây treo ng n qu l c n ng.

c. Dây treo dài qu l c nh .

d. Dây treo ng n qu l c nh .

Và không c n ph i làm thí nghi m, c u bé v n bi t r ng dây dài qu n ng s di

chuy n nhanh dây treo ng n. C u bé s nhìn s vi c qua 4 khái ni m:

- K t h p: dài c a dây treo và tr ng ng c a qu l c có nh ng n quá

trình dao ng c a qu l c.

- Phân cách: dài c a dây treo và s c n ng c a qu l c không có nh ng gì c .

- Ng ý: N u có thay i dài dây treo, hay thay i s c n ng c a qu l c s có

tác ng lên dao ng qu l c. là l i duy có tính gi thuy t, n u A là
nguyên nhân, ta s có nh ng k t qu B.

- Không ng nh t: N u có s thay i v dài dây treo và s thay i tr ng

ng qu l c s không nh ng gì n dao ng c a qu l c. là quá trình
duy nh m g t b m t gi thuy t.

T nh ng tính toán th t nhanh và có h th ng chi ti t, cá nhân trong giai n

phát tri n này có th g p l i nh ng kh có th x y ra. N u chúng ta có m t
ngh : Có th là do dài dây treo hay tr ng ng qu l c, h s có 4 l i x lý:

- Tính Có th là ch t i dây leo hay ch t i vì tr ng ng qu l c (c hai cái).

- Ph nh: Ch ng t i vì dây treo và ch ng ph i vì tr ng ng qu l c (không cái

nào c ).

- Có nh ng h Có th không ph i vì riêng s i dây, ho c không ph i

t i riêng s c n ng c a qu l c (m t trong 2 cái).

- Có liên h : S i dây có tác ng lên qu l c và qu l c có tác ng lên s i dây (cái

n tác ng lên cái kia).

i t c phát tri n u hành bình ng s hi u r ng áp d ng có liên h

lên v i nh ng h s tr thành ph nh. Và khi áp d ng có nh ng h
lên ph nh, chúng ta s có khái ni m có liên h . Hay ph nh c a tính
 BÀI 6: 99
s có k t qu ph nh và ph nh c a có liên h s tr thành có nh ng h
Nói chung là m t ph m trù tr u ng ph c t p và không ph i cá nhân
nào phát tri n n m c này. Ho c tuy phát tri n n giai n này, vì
tính ph c t p c a khu v c tr u ng, nhi u i trong chúng ta r t hi m khi s
d ng chúng.

Theo Jean, nhi u n n hóa không có khái ni m tr u ng và vì th lý lu n tr u

ng không ph i là m t khái ni m có tính toàn c u.

6.4 GIÁ H C THUY T NH N TH C

Nghiên c u c a J.Piaget ch y u v tâm lý h c tr em, trong là nh ng
h t nhân h p lý cho vi c xây d ng lý lu n nhân cách. là:

1. Ông c p t i i ng nghiên c u là m i quan h qua l i gi a ch th và

khách th . là chìa khóa m ra toàn b bí m t v tâm h n. Ông cho r ng
nghiên c u cá nhân con i, là ch th c a m i quan h xã h i. Con i
trong xã h i ch u áp l c c a xã h i, trong m i quan tr t t phát tri n theo
nh ng th i m, hoàn c nh và l a tu i khác nhau. Vì th , c n nghiên c u con
i trong các m i quan h xã h i và nh ng quy lu t ho t ng c a chúng.

2. Khái ni m b là trung tâm trong h c thuy t c a J.Piaget. Ông vi t: iv i

lý thuy t phát tri n nói chung, b n thân chúng tôi ng xuyên trông c y vào
khái ni m cân b ng gi i thích ngu n g c c a các c u trúc, thao tác và s
chuy n hóa t ch d báo c thao tác sang u ch nh thao tác.

Theo ông cân b ng tâm lý c n có ho t ng bù tr . Con i khi b tác ng

c a các l c t bên ngoài vào s t o ra s m t cân b ng trong ch khác, có c m giác
này không có c m giác kia, có ho t ng này không có ho t ng kia. Con i ph i
dùng l c u ch nh t ch này sang ch khác. Và v y có ho t ng bù tr .
Nh ho t ng này l i s cân b ng nh m t o d ng cu c s ng và sáng t o ra
giá tr .

Ông nêu ra 3 mô hình cân b ng tâm lý:

- Cân b ng chính xác c a các l c môi ng. Ví d trong tri giác, ngay t u
có s cân b ng chính xác, mà ph i tr i qua quá trình u ch nh, bù tr . Trong tri
100 BÀI 6:

giác dài c a tr em t cm c n nh, mãi n9 10 tu i tr m i t

cs n nh b n v ng.

- Cân b ng trong các ho t ng d ng, t o ra kh thích nghi m i i v i kích

thích ngày càng ph c t p th hi n trong ho t ng th n kinh.

- Cân b ng th ba là t o ra c s bù tr gi a tác ng bên ngoài và ho t ng

c a ch th . th c ch t là cân b ng tâm lý.

H c thuy t cân b ng này c áp d ng cho nhân cách là gi cho s cân b ng gi a

cá nhân và cá nhân, cá nhân và xã h i. Mu n v y, ph i có s cân b ng trong các l c
c a môi ng, cân b ng trong th n kinh, cung cân b ng trong tâm lý. T s
cân b ng này t o nên nh ng mê, nhu c u, h ng thú, khát v ng c a cá nhân.
chính là con ng phát tri n c a nhân cách.

3. Tính t k trung tâm khai

Tính t k trung tâm khai c th hi n rõ nh t tr

- Trong lúc tr có th làm vi c cá nhân hay làm vi c v i b n, cách ng x c a

tr r t c Chúng c nh nhau và luôn tìm nhóm nh , l i
không thích ph i h p chung mà m i tr riêng, t làm cho mình. Ch ng
h n, nhóm tr bi áp d ng nguyên t c nhóm, t p th . k t qu m i
em u có cách c a mình và cu i cùng em nào th ng.

- Trong ngôn ng th hi n t k . Tr có th có cu c c tho i t p th . Trong

quá trình m i a nói riêng cho mình mà không nghe nh ng a khác nói.

V m t o c tr d dàng bi u hi n tính t k vì tr thích nghi v i i

s ng xã h i.

4. S phát tri n nhân cách

J.Piaget cho r ng giáo d c vai trò quan tr ng trong vi c phát tri n nhân cách
tr n v n, và ph i là m t n n giáo d c m i, con i ch ng ti p thu n n giáo
d c quy n con i c n c tôn tr ng m c. Giáo d c ph i t o
con i thâm nh p vào i s ng c ng ng v i cách là giá tr xã h i.

Ông phân bi t khái ni m cá th , cá nhân và nhân cách:

 BÀI 6: 101
- Cá th là l y mình làm trung tâm, c n tr m i quan h o c hay trí tu
trong i s ng xã h i.

- Cá nhân là m t cá th ch p nh n m t cách t nguy n tuân th m t h th ng

chu n m c làm cho t do cá nhân ph thu c vào s tôn tr ng m i i.

- Nhân cách là m t d ng nào c a ý th c trí tu và ý th c o c th c hi n s t

ch trong b i c nh tác.

S phát tri n tr n v n c a nhân cách i góc trí tu không th tách r i v i các

quan h tình c m, o c, xã h i. Tr em ph i h c theo s d y b o c a i l n
ch không t mình phát hi n ra chân lý. N u tr th ng v m t trí tu thì không th
t do v m t o c c.

Nh ng công trình nghiên c u c a J.Piaget v trí tu tr em là bài h c quý báu v

nhân cách. là s cân b ng tâm lý, tính t k trung tâm khai và con ng phát
tri n nhân cách. Mu n phát tri n nhân cách ph i t o cho con i tích c c tích c c
ch ng, con it ch phát hi n ra cái mình cân h c, ch không ph i con i
th ng, h c cái mà th y nh i nhét. Vì v y, giáo d c n là y u t quan tr ng
nh t trong vi c phát tri n nhân cách, cùng v i nó là tôn tr ng quy n con i.
102 BÀI 6:

TÓM
J.Piagiê nhà tâm lý h c Thu S ch y u nghiên c u v tâm lý tr em, s hình
thành và phát tri n trí tu , m i quan h gi a ch th và khách th .

1. Ông c p t i i ng nghiên c u là m i quan h qua l i gi a ch th và

khách th . D là chìa khóa m ra toàn b bí m t v tâm h n.

2. Khái ni m b là trung tâm trong h c thuy t c a J.Piaget

Ông nêu ra 3 mô hình cân b ng tâm lý:

- Cân b ng chính xác c a các l c môi ng

- Cân b ng trong các ho t ng d ng, t o ra kh thích nghi m i i v i kích

thích ngày càng ph c t p th hi n trong ho t ng th n kinh.

- Cân b ng th ba là t o ra c s bù tr gi a tác ng bên ngoài và ho t ng

c a ch th . th c ch t là cân b ng tâm lý.

H c thuy t cân b ng này c áp d ng cho nhân cách là gi cho s cân b ng gi a

cá nhân và cá nhân, cá nhân và xã h i. Mu n v y, ph i có s cân b ng trong các l c
c a môi ng, cân b ng trong th n kinh, cung cân b ng trong tâm lý. T s
cân b ng này t o nên nh ng mê, nhu c u, h ng thú, khát v ng c a cá nhân.
chính là con ng phát tri n c a nhân cách.

3. Tính t k trung tâm khai

Tính t k trung tâm khai c th hi n rõ nh t tr

- Trong lúc tr có th làm vi c cá nhân hay làm vi c v i b n, cách ng x c a

tr r t c

- Trong ngôn ng th hi n t k . Tr có th có cu c c tho i t p th .

- V m t o c tr d dàng bi u hi n tính t k vì tr thích nghi v i i

s ng xã h i.

4. S phát tri n nhân cách

Ông phân bi t khái ni m cá th , cá nhân và nhân cách:

 BÀI 6: 103
- Cá th là l y mình làm trung tâm, c n tr m i quan h o c hay trí tu
trong i s ng xã h i.

- Cá nhân là m t cá th ch p nh n m t cách t nguy n tuân th m t h th ng

chu n m c làm cho t do cá nhân ph thu c vào s tôn tr ng m i i.

- Nhân cách là m t d ng nào c a ý th c trí tu và ý th c o c th c hi n s t

ch trong b i c nh tác.

S phát tri n tr n v n c a nhân cách i góc trí tu không th tách r i v i các

quan h tình c m, o c, xã h i. Tr em ph i h c theo s d y b o c a i l n
ch không t mình phát hi n ra chân lý. N u tr th ng v m t trí tu thì không th
t do v m t o c c.

Nh ng công trình nghiên c u c a J.Piaget v trí tu tr em là bài h c quý báu v

nhân cách. là s cân b ng tâm lý, tính t k trung tâm khai và con ng phát
tri n nhân cách.
104 BÀI 6:

CÂU H I ÔN T P
Câu 1: Phân tích bi phát tri n nh n th c tr em trong tâm lý h c nhân th c?

Câu 2: Phân tích khái ni m trung tâm trong h c thuy t c a J.Piaget?

Câu 3: Quan ni m c a J.Piaget v s phát tri n nhân cách?

BÀI T P
Bài 1: Anh/ch hãy v n d ng bi phát tri n nh n th c c a J.Piaget vào vi c tác
n s phát tri n tâm lý tr .

Bài 2: Anh/ch hãy v n d ng khái ni m cân b ng trong tâm lý h c nh n th c vào vi c

phát tri n tâm lý b i khác
 BÀI 7: 105

BÀI 7: NH NG LU N M
B NV NHÂN CÁCH C A
TÂM LÝ H C XÔ VI T

Sau khi h c xong bài này, sinh viên c n t c:

- N m c các nguyên t c nghiên c u tâm lý h c nhân cách

- Hi u c các xu ng nghiên c u v nhân cách

- Hi u và phân tích c các lu n m b n

- giá c m t m nh, m t y u c a twnfgf quan m v tâm lý h c nhân cách

7.1 CÁC NGUYÊN T C NGHIÊN C U XU NG

NGHIÊN C U
7.1.1 Các nguyên t c nghiên c u nhân cách
1. Nguyên t c ph n ánh: Tâm lý con i là s ph n ánh hi n th c khách quan
thông qua não. Nó là hình nh ph n chi u c a hi n th c khách quan thông qua
ch th m i i. Hình nh hi n th c khách quan thông qua m i i c
th hi n khác nhau do ch quan c a i y.

2. Nguyên t c quy t nh lu n: là t n t i quy t nh ý th c. T n t i có c ý

th c có sau. V t ch t quy t nh ý th c. Vì v y mu n nghiên c u tâm lý con i
ph i nghiên c u hoàn c nh con i s ng và ho t ng.

3. Nguyên t c phát tri n: Hi n th c khách quan luôn luôn bi n i, tâm lý con i

luôn bi n i và phát tri n. Vì th nghiên c u hi n ng tâm lý nào
ph i nhìn th y s phát tri n không ng ng c a nó. Trong tâm lý h c nhân cách,
106 BÀI 7:

nguyên t c phát tri n l i càng quan tr ng. Nh nguyên t c này mà chúng ta

giá nhân cách con i không th t i mà luôn trong s phát tri n và bi n i
c a nó.

4. Nguyên t c th ng nh t ý th c v i ho t ng, ho t ng và nhân cách, ch quan và

khách quan, gi a xã h i và cá nhân, gi a cái sinh v t và cái xã h i.

Ho t ng là th c c a t n t i ý th c, nhân cách, cá nhân và xã h i. nh có

ho t ng mà ý th c, nhân cách cá nhân, xã h i m i t n t i và phát tri n. Vì v y,
gi a chúng th ng nh t v i nhau trên m t di n nào

5. Nguyên t c ti p c n góc nhân cách i v i các hi n ng tâm lý.

Nguyên t c này yêu c u khi nghiên c u m t hi n ng tâm lý nào thì ph i g n

li n v i nhân cách c a i yv i cách là m t cá nhân c th . Ch có th d a trên
nguyên t c này ta m i hi u c b n ch t hi n ng tâm lý mà ta nghiên c u.

6. Nguyên t c ti p c n c u trúc h th ng trong tâm lý h c nhân cách.

Nguyên t c này h i nghiên c u nhân cách ph i t nó trong m t h th ng c u

trúc nh t nh. Khi ta m i gi i quy t c nh ng v n b n ch t nhân cách.

7.1.2 Các xu ng nghiên c u nhân cách

Nhìn chung quan m khác nhau v nhân cách xoay quanh b y v n , quan
ni m sau:

1. Quan m sinh v t hoá b n ch t nhân cách. Nhân cách c coi là b n tình

d c (S.Freud) là c m hình th (Krestchmer), siêu ng, bù tr (Atle), vô th c
t p th (K.Jung) là các ki u ho t ng th n kinh c p cao (nh ng i quá tôn
sùng h c thuy t Paplôp). Th c ch t c a các quan m trên dù hình th c bi u hi n
m i i có khác nhau, u sinh v t hoá b n ch t nhân cách, u mang
quan m duy tâm siêu hình.

2. B n ch t nhân cách là nhân tính con i c ng phái nhân nh n

m nh. i di n c a ng phái này là Nh ng i
ng phái này u quan tâm n giá tr ti m b m sinh c a con i, n
nh ng c tính riêng c a m i i, kinh nghi m c a con i. A.Matxlâu cho
r ng tính xã h i n m trong b n con i. Nh ng nhu c u ti p xúc, tình yêu,
 BÀI 7: 107
lòng kính tr ng u có tính ch t b n c cho gi ng i. Nhân cách
là ng t u hành (G. Ônpooc), là nhu c u (A.Murây), là tác xã h i
(G.H.Mít) là lo l ng (K.Hoocnây). Nh ng quan m này u cao tính ch t t
nhiên sinh v t c a con i, ph nh n b n ch t xã h i c a nhân cách. Do
vào ch duy tâm.

3. Nhân cách c hi u là toàn b m i quan h xã h i c a cá nhân (Lucien Seve,

Zeigarnit, Ogordnikov). H l y các m i quan h xã h i c a cá nhân trong quan
h gia nhà ng, quan công tác, ngh nghi p, b n làm chu n
giá nhân cách. V th c ch t, quan m này xã h i hoá nhân cách m t
cách gi n

4. Nhân cách c hi u ng a v i hai khái ni m con i. Platônôp cho r ng

nhân cách là con i có ý th c, có lý trí và ngôn ng , là con i lao ng. Lo i
quan m này nói v cái chung, cái c nh t c a con i mà không chú ý
n cái c thù, cái riêng c a nhân cách.

5. Nhân cách c hi u cá nhân c a con i v i cách là ch th c a m i

quan h và ho t ng có ý th c (A.G.Kôvali p, I.X.Kon). Hi n nay quan m này
c s các nhà tâm lý h c xã h i ch p nh n, coi nhân cách là cá nhân là cá
th so v i t p th và xã h i.

6. Nhân cách c hi u là các thu c tính nào t o nên b n ch t nhân cách

là các thu c tính n nh, các thu c tính sinh v t ho c thu c tính xã h i. P.Buêva
cho r ng nhân cách là con i v i toàn b nh ng ph m ch t xã h i c a nó. Nhân
cách là toàn b nh ng c tính và nh ng quy lu t cá nhân (H.Hipsô, M.Phorvec),
là t ng s nh ng nh ng c m cá nhân con i mà không i nào gi ng
i nào Nhân cách là tâm th là thái
(V.N.Miaxisev), là th c t n t i c a con i tong xã h i, trong u ki n
l ch s c th Nh ng quan m này ch chú ý n cái nh t
trong nhân cách, th hi n tính toàn di n trong nh v nhân cách.

7. Nhân cách c hi u c u trúc h th ng tâm lý cá nhân. Trong hàng ch c

l i nhi u nhà tâm lý h c u có xu ng ki u nhân cách là c u trúc, h
th ng tâm lý (A.N.Lêônchiep, K. Obuchowxki). Nhân cách là c u t o tâm lý m i
c hình thành trong m i quan h s ng c a cá nhân do k t qu ho t ng c i t o
108 BÀI 7:

c a con i (A.N.Lêônchiep). V i quan ni m b n ch t nhân cách là m t h

th ng t ch c K. Ôbuchôpxki nh sau: cách là s t ch c
nh ng thu c tính tâm lý c a con i có tính ch t, u ki n l ch s xã h i, ý
c a nó cho phép gi i thích và d hành ng b n c a con

T b y quan ni m trên, chúng ta th y r ng cho n nay v n có m t ng

phái nào gi i quy t m t cách tho m t cách toàn di n v v n b n ch t nhân
cách. V n nhân cách v n luôn luôn là v n nóng b ng và h t s c quan tr ng
trong các khoa h c v con i nói chung và tâm lý h c nói riêng.

7.2 NH NG LU N M B NV NHÂN CÁCH

7.2.1 Quan m c a Borit Geraximovic Ananhiev v nhân cách

- B.G.Ananhiev xu t phát t nh ng khái ni m cá th , ch th , khách th , ho t

ng, cá nhân gi i quy t v n nhân cách. Ông cho r ng nhân cách là cá th
có tính ch t xã h i, là khách th và ch th c a t ng c ti n l ch s . Nhân cách
không t n t i ngoài xã h i, không t n t i ngoài l ch s . S phong phú c a m i
quan h xã h i c a cá nhân t o nên nh ng c m c a nhân cách. C u trúc
nhân cách c d n d n hình thành trong quá trình cá nhân ho t ng trong m i
quan h xã h i.

- Ông ra c u trúc nhân cách theo hai nguyên t c: Nguyên t c th b c và

nguyên t c ph i h p. Nguyên t c th b c là s s p x p c m xã h i chung
nh t quy nh nh ng c m tâm sinh lý. Nguyên t c ph i h p là s tác ng
qua l i gi a các thành ph n cl p i và thành ph n ph thu c.

- Theo B.G.Ananhiev, nghiên c u con iv i cách là nhân cách ph i nghiên

c u xu ng, tính cách, hành vi xã h i, ng hành vi, c u trúc nhân cách, v
th nhân cách, con ng s ng c a nhân cách trong xã h i. u này h i các
nhà khoa h c, tâm lý h c, xã h i h c, giáo d c h c, o c h c ph i quan tâm
nghiên c u.

- Ananhiev coi con i là ti u tr . u này r t ng v i quan ni m

v con i. Con i là tinh hoa c a tr , trong con i có
i di n c a quy lu t tr . Quan m Ananhiev coi vi c nghiên c u nhân cách là
 BÀI 7: 109
t ng h p các khoa h c nghiên c u v con i là m t góp quan tr ng trong
vi c ch ng nghiên c u nhân cách. Nghiên c u nhân cách không tách r i vi c
nghiên c u con i và các khoa h c khác nghiên c u v con i.

7.2.2 Quan m c a A.N.Leonchiev v nhân cách

- A.N.Leonchiev (1903 - 1979) là nhà tâm lý h c Nga ki t xu t. V m t nhân cách,
ông có nh ng quan mm im .

- Leonchiep coi nhân cách m t c u t o tâm lý m i, c hình thành trong các

quan h s ng c a cá nhân do k t qu ho t ng c i t o c a i Khái ni m
nhân cách th hi n tính ch nh th c a ch th cu c s ng. Nhân cách là m t c u
t o c bi t có tính tr n v n. Nhân cách là s n ph m i mu n c a s phát
tri n xã h i l ch s và c a s ti n hoá cá th c a con i. S hình thành nhân
cách là m t quá trình riêng không trùng kh p v i quá trình bi n i các thu c tính
t nhiên c a cá th . Nh ng quá trình th n kinh c a cá nhân s không bi n thành
nh ng thu c tính nhân cách, m c dù quá trình th n kinh s không thi u c
trong quá trình hình thành nhân cách.

- Mu n hi u nhân cách ph i d a vào ho t ng c a ch th phân tích ho t ng

là s c a nhân cách. Vi c nghiên c u nhân cách ph i xu t phát t s phát tri n
c a ho t ng, nh ng lo i hình c th c a ho t ng và m i liên h c a nhân cách
v i nh ng i khác.

- Quan m c a A.N.Leonchiev v ng xúc c m và nhân cách: c h t ông

ra cách hi u s hình thành nhu c u c a con i theo Ho t ng - Nhu
c u - Ho t ng, lu n m này cho r ng nhu c u c a con i c s n
xu t ra. Nhu c u c phân tích v m t tâm lý s d n t i phân tích ng Ông
chia ra hai lo i ng ng t o ý và ng kích thích. ng t o ý g n
li n v i nhân cách. ng t oý c p cao so v i ng kích thích, song có
khi nó không tham gia vào kích thích, thúc y ho t ng mà khu t ng sau kích
thích.

- Ti n c a s hình thành nhân cách là s phát tri n c a quá trình hình thành
m c và phát tri n nh ng hành ng c a ch th ng g n v i m c ích.
S hình thành nhân cách là m t quá trình liên t c g m các giai n tu n t thay
110 BÀI 7:

th nhau, làm thay i ti n trình s phát tri n tâm lý sau này. N n t ng c a nhân
cách là s phong phú c a m i quan h gi a cá nhân v i th gi i. Trong m i quan
h này con i ph i ho t ng bao g m ho t ng lý lu n và ho t ng th c
ti n. A.N.Leonchiev bàn n v n con i t ý th c mình là m t nhân cách.
là quá trình phát tri n ý th c b n ngã. Ý th c cá nhân không ch là ki n th c,
h th ng ý ho c các khái ni m thu nh n c mà còn là s v n ng bên
trong phân bi t s hi u bi t v b n thân và t ý th c v mình.

- Tóm l i, quan m ch y u v nhân cách c a Leonchiev l y ho t ng là s . Vì

v y, ph i l y ho t ng phân tích, bi n gi i hi n ng nhân cách. Khi phân tích
nhân cách ph i k n ng nhu c u, m c và hành ng c a cá nhân
trong ho t ng. Có v y m i có th tách b ch c nh ng c p khác nhau:
C p sinh v t, c p tâm lý v i cách là ch th và c p xã h i, con
ng i th c hi n nh ng quan h xã h i trong nghiên c u c a mình.

7.2.3 Quan ni m c a K.K.Platonov v nhân cách

- K.K.Platonov ra nhân cách sau: cách là m t con i
c th là m t ch th c i t o th gi i trên s nh n th c, th nghi m th
gi i, trên s quan h v i th gi i ta có th di n t ng ng n g n
cách là con i mang ý th

- Ý th c không ph i là m t th c th th ng mà là m t hình th c ph n ánh b c cao

ch có i. a tr m i ra i có ý th c. Nhân cách s hình thành trong
giao ti p v i i khác. Có nhân cách ti n b và nhân cách ph n ng, nhân cách
lành m nh và nhân cách m y u. Ông cho r ng không th xác nh c lúc nào
thì con i hình thành nhân cách.

- Theo K.K.Platonov, c u trúc tâm lý ch c ng c a nhân cách g m b n c u

trúc nh c xác nh b ng b n ph m trù sau :

1. Tính c n và toàn b các y u t , các nét c a nhân cách vào b n c u trúc

y.

2. S th a nh n nhân cách phân lo i các thu c tính cá nhân và các khái ni m tâm lý
v di n th c t .
 BÀI 7: 111
3. T l ngh ch c a chênh l ch tính ch c xã h i và tính ch c sinh v t c a các
thu c tính cá nhân riêng bi t và nh ng c u trúc nh th ng nh t nh ng thu c tính
y.

4. Tính ch t chuyên bi t c a các lo i quan h trong s hình thành m i c u trúc nh .

- Liên quan n b n ph m trù trên có b n c u trúc nh : C u trúc nh th nh t là xu

ng (lý ng, th gi i quan, ni m c u trúc nh th hai là kinh nghi m
(tri th c, k k x o, thói quen), c u trúc nh th ba là các quá trình tâm lý,
c u trúc nh th là các thu c tính sinh h c quy nh nhân cách (khí ch t gi i
tính, l a tu i, b nh

- Ngoài c u trúc k trên, theo K.K.Platonov , nhân cách con i còn thu c tính
khác là tính cách và l c. Tính cách nh l c là t ng hoà các thu c
tính có trong s ng v i ho t ng. Tính cách và l c cá nhân h
v i nhau. Trong m t m c nào l c bi u hi n ra và tr thành tính cách.

- Tóm l i quan m c a K.K.Platonov là m t góp m i cho vi c gi i quy t v n

nhân cách. H th ng ch c ng, b n ti u c u trúc c a nhân cách, tính
cách và l c là các thu c tính c a nhân cách làm sáng t thêm v n
nhân cách. Tuy nhiên trong khi kh ng nh nhân cách là con i có ý th c, ông
không th y cs tham gia c a vô th c trong hành vi con i. L i n a, xã
h i vai trò quy t nh th nào i v i nhân cách, chúng ta
th y rõ.

7.2.4 Lu n m c a D. Uznatze v nhân cách

- hi u con iv i cách là nhân cách, D. Uznatze phân chia tính tích c c
tâm lý c a con i ra ba c p . Con i v i cách là cá nhân là c p
u tiên, th p nh t. C p th hai, con i v i cách là ch th . C p th
ba ph c t p và cao nh t con iv i cách là nhân cách.

- Theo quan ni m này, cá nhân, ch th , nhân cách là s th hi n ba m c khác

nhau c a tâm th con i. m c th nh t, tâm th quan h nhi u n nhu
c u sinh v t; m c th hai, tâm th có quan h n quá trình duy nh n
th c hoàn c nh; m c th ba, tâm th quan h n ý chí và nh ng giá tr .
112 BÀI 7:

- Quan m trên góp nhi u ki n th c quý cho v n nhân cách. Song

nh ng v n v tâm lý và nhân cách n u ch d a vào tâm th phân tích là
. Tâm lý và nhân cách con i vô cùng phong phú và ph c t p, liên
quan n nhi u khoa h c khác nhau.

7.2.5 Lu n m c a X.L.Rubinstein v nhân cách

- Trong các công trình nghiên c u c a mình, Rubinstein t các ph m trù tinh
th n, ý th c, ch th n ph m trù nhân cách, coi nhân cách là các tr i nghi m
và vào v n hình thành và phát tri n nhân cách trong ho t ng. Rubinstein
nh n m nh tính ch t c thù c a riêng t ng nhân cách, nói lên xu ng riêng
c a i y, bao g m ý ng, ý mu n c a t ng i, l c c a t ng i,
b n tính c a nó. N i dung này g n li n v i cái g i là ý th c c a ch th và các thái
: thái i v i th gi i xung quanh, thái i v i i khác và thái i
v i b n thân. Rubinstêin coi nhân cách là b máy u ch nh toàn b h th ng thân
th con i nói chung, g n li n v i khái ni m ng i.

- Rubinstein t m t nh n xét tri t h c cho r ng toàn b tâm lý h c i c coi

là tâm lý h c nhân cách, coi t t c các hi n ng tâm lý c mô t trong tâm lý
h c i u di n ra trong nhân cách và u ph thu c vào s phát tri n c a
nhân cách. Nhân cách c hi u là các c m cá th riêng t ng i.
Nhân cách c hi u là kh con i u khi n các quá trình hay thu c
tính tâm lý c a b n thân, ng chúng vào gi i quy t các nhi m v t ra cho b n
thân. T , mu n hi u nhân cách là gì ph i xem con i mang nhân cách y có
xu ng gì, có kh ng mong mu n không, v n và ý c a
cu c i, c a t ng công vi c. T Rubinstein n r t g n v i cách ti p c n c a
Uz v nhân cách, t c là ông th y trong nhân cách có các thành ph n g i là
h ng thú, s mê, tâm th t o nên các xu ng, lý ng c a nhân cách.

- v y, Rubinstein ch ra cho chúng ta th y quá trình hình thành ý th c và

thái là hai thành t t o nên nhân cách. Ông ch ra r ng nghiên c u nhân
cách là nghiên c u t ý th c c a nhân cách, nghiên c u là ch th
n ml y t tc cái gì con i làm ra, có trách nhi m c a b n thân i v it t c
các s n ph m v t ch t mà mình t o ra. Rubinstein nói n nhân cách
là b m t c a t ng i, nói lên l p ng th gi i quan c a i y.
 BÀI 7: 113
TÓM
Tâm lý h c xô vi t nghiên c u nhân cách trên s 6 nguyên t c nghiên c u:

1. Nguyên t c ph n ánh

2. Nguyên t c quy t nh lu n3. Nguyên t c phát tri n:.

3. Nguyên t c th ng nh t ý th c v i ho t ng, ho t ng và nhân cách, ch quan và

khách quan, gi a xã h i và cá nhân, gi a cái sinh v t và cái xã h i.

4. Nguyên t c ti p c n góc nhân cách i v i các hi n ng tâm lý.

5. Nguyên t c ti p c n c u trúc h th ng trong tâm lý h c nhân cách.

Nguyên t c này h i nghiên c u nhân cách ph i t nó trong m t h th ng c u

trúc nh t nh.

Các xu ng nghiên c u nhân cách:

B.G.Ananhiev xu t phát t nh ng khái ni m cá th , ch th , khách th , ho t

ng, cá nhân gi i quy t v n nhân cách. C u trúc nhân cách c d n d n hình
thành trong quá trình cá nhân ho t ng trong m i quan h xã h i.

Ông ra c u trúc nhân cách theo hai nguyên t c: Nguyên t c th b c và

nguyên t c ph i h p.

Theo B.G.Ananhiev, nghiên c u con i v i cách là nhân cách ph i nghiên

c u xu ng, tính cách, hành vi xã h i, ng hành vi, c u trúc nhân cách, v th
nhân cách, con ng s ng c a nhân cách trong A.N.Leonchiev (1903 - 1979) là nhà
tâm lý h c Nga ki t xu t. V m t nhân cách, ông có nh ng quan mm im .

Leonchiep coi nhân cách m t c u t o tâm lý m i, c hình thành trong các

quan h s ng c a cá nhân do k t qu ho t ng c i t o c a i

Quan m c a A.N.Leonchiev v ng xúc c m và nhân cách: c h t ông

ra cách hi u s hình thành nhu c u c a con i theo Ho t ng - Nhu
c u - Ho t ng. Ông chia ra hai lo i ng ng t o ý và ng kích thích.
ng t o ý g n li n v i nhân cách. ng t o ý c p cao so v i ng
kích thích, song có khi nó không tham gia vào kích thích, thúc y ho t ng mà
khu t ng sau kích thích..
114 BÀI 7:

Tóm l i, quan m ch y u v nhân cách c a Leonchiev l y ho t ng là s .

Khi phân tích nhân cách ph i k n ng nhu c u, m c và hành ng c a cá
nhân trong ho t ng. Có v y m i có th tách b ch c nh ng c p khác
nhau: C p sinh v t, c p tâm lý v i cách là ch th và c p xã h i, con
i th c hi n nh ng quan h xã h i trong nghiên c u c a mình.

K.K.Platonov ra nhân cách sau: cách là m t con i

c th là m t ch th c i t o th gi i trên s nh n th c, th nghi m th gi i,
trên s quan h v i th gi i hay: cách là con i mang ý th

Theo K.K.Platonov, c u trúc tâm lý ch c ng c a nhân cách g m b n c u

trúc nh c xác nh b ng b n ph m trù

Quan m c a K.K.Platonov là m t góp m i cho vi c gi i quy t v n nhân

cách. H th ng ch c ng, b n ti u c u trúc c a nhân cách, tính cách và
l c là các thu c tính c a nhân cách làm sáng t thêm v n nhân cách. Tuy
nhiên trong khi kh ng nh nhân cách là con i có ý th c, ông không th y c
s tham gia c a vô th c trong hành vi con i. L i n a, xã h i vai trò quy t
nh th nào i v i nhân cách, chúng ta th y rõ.

D. Uznatze phân chia tính tích c c tâm lý c a con i ra ba c p . Con

i v i cách là cá nhân là c p u tiên, th p nh t. C p th hai, con
i v i cách là ch th . C p th ba ph c t p và cao nh t con i v i
cách là nhân cách.

Quan m trên góp nhi u ki n th c quý cho v n nhân cách. Song

nh ng v n v tâm lý và nhân cách n u ch d a vào tâm th phân tích là
. Tâm lý và nhân cách con i vô cùng phong phú và ph c t p, liên quan n
nhi u khoa h c khác nhau.

Rubinstein ch ra cho chúng ta th y quá trình hình thành ý th c và thái

là hai thành t t o nên nhân cách. Ông ch ra r ng nghiên c u nhân cách là nghiên
c ut ý th c c a nhân cách, nghiên c u là ch th n m l y t t c cái gì
con i làm ra, có trách nhi m c a b n thân i v i t t c các s n ph m v t ch t
mà mình t o ra. Rubinstein nói n nhân cách là b m t c a t ng i,
nói lên l p t ng th gi i quan c a i y.
 BÀI 7: 115

Câu 1: Trình bày các nguyên t n trong vi c nghiên c u tâm lý h c nhân cách

Câu 2 ng nghiên c u nhân cách c a Rubinstein?

Câu 3: Q m c a K.K.Platonov v v nghiên c u nhân cách?

Câu 4: Phân tích q m c a A.N.Leonchiev v m và nhân cách?

Bài 1: T m Nguyên t c th b c và nguyên t c ph i h p v nhân cách,

anh/ch quá trình phát tri n nhân cách c i?

Bài 2: T nh ng m khác nhau trong vi c nhìn nh n v nhân cách, anh ch

hãy cho bi t nh nh c a b n thân v nhân cách?
116 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

BÀI 8: NHÂN CÁCH - S HÌNH

THÀNH VÀ PHÁT TRI N
NHÂN CÁCH

Sau khi h c;

- Mô t , phân tích khái ni m và các nhóm thu c tính c a nhân cách.

- Gi i thích s hình thành và phát tri n nhân cách.

- Di n gi i m i quan h gi a các thu c tính c a nhân cách, các y u t ng

ns hình thành và phát tri n nhân cách.

- m quan tr ng c a giáo d c, ho ng, giao ti p xã h i trong vi c

phát tri n nhân cách.

- Th hi n tinh th n t ph u, rèn luy phát tri n nhân cách t p cho b n

thân.

8.1 KHÁI NI M NHÂN CÁCH

it ng nghiên c u c a nhi u khoa h c khác nhau: tri t h c, xã h i
h c h c, th m m h c, giáo d c h c, tâm lí h c vào
nghiên c u v nhân cách, nhà nghiên c u có th
nhau v nó.

Vi c nghiên c u v t trong nh ng v trung tâm c a tâm

lí h c. Tâm lí h c có nhi m v tìm hi u nh m b n ch t c a nhân cách,
nghiên c u nh ng quy lu t hình thành và phát tri vi c hình
thành và phát tri n nhân cách các l a tu i khác nhau. Chính nh vi c nghiên c u
này, tâm lí h c tìm ra c s khoa h c cho vi c giáo d c th h tr nói riêng; cho vi c
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 117
hình thành, phát tri n và hoàn thi n nhân cách cho con ng i theo yêu c u c a th i
i, xã h i nói chung.

hi u các v c p trên, ta c n tìm hi u m t vài khái ni m có liên quan

ó là:

8.1.1 i:
Con ng i là khái ni m r ng và chung nh ch m i cá th t tr s
n ng i già, t ng i có trí tu ch m phát tri n nh ng b c tài ba l i l c.
n con ng i ta hi u tr ch t th c th sinh v t b c thang cao nh t
c as ti n hóa v t ch ng v t có t ch c cao, có c c c bi t v m t c th .
T t c m c th c a con ng i là ti v t ch phát tri n tâm lí, ý
th c và nhân cách.

n con ng i, ta mu n nh n m n nh m sinh h c c a nó.

Con ng i, m t sinh v c bi t nh ng v n là m t sinh v t. M c dù con ng i và
ng v t cao c p có c u t o c th g n gi ng nhau, có ch c nh nhau
nh ng ng i và v t v n khác nhau; ch ng h n m a tr m ti
làm m t con ng i, m t cá nhân nh ng ch a là m t nhân cách, m c dù con ng
tách kh i quá kh c ng v t và tr thành m t sáng t o m i c a l ch s .

i là thành viên c a c ng, m t xã h i, v a là m t th c th t nhiên,

v a là m t th c th xã h i là m t th c th sinh v t xã h
i quan ni m này c n nghiên c i theo c ba m t: sinh v t, tâm lý,
xã h i.

8.1.2 Cá nhân
c hi u là con ng i c th , xét riêng bi t tách kh i nh ng ng i xung
quanh ch không ph i di n c a loài ng i nói chung hay c a m t t p h p
ng n cá nhân thì th ng hi u nó bao g m c m t sinh h c
m c th l n m t xã h i, tâm lí c a nó.

M t xã h i c a cá nhân bao g m m t h th ng các m i quan h xã h i nh nh:

quan h h a ph ng, ngh nghi ng
118 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

phái, tôn giáo, c ng v ... M th ng nh ng nét tâm lí nh, tính

c, nhu c u, lí t ng, tình c m...

Tr s sinh, ng i l n, khi xét riêng bi t t ng con ng i c th u là m t cá nhân.

L t lòng m a tr b c vào th gi i c a nh ng quan h gi a ng i v i ng i; nh
m t con ng i, m t cá th c a loài ng id n tr thành m t nhân cách c a
xã h i.

8.1.3 Nhân cách

V khái ni m nhân cách: Trong khi nghiên c u con ng i, tâm lí h c g i con ng i
b ng nh ng t khác nhau, và t t nhiên là nh ng t ng nh ng n i dung
khác nhau, tùy theo m ng ti n nghiên c u c a mình.

- Khi xem xét i v t thành viên c a xã h i nh nh, là ch

th c a các m i quan h i, c a ho ng có ý th c và giao ti p, thì
n nhân cách c a h .

- Chúng ta ch c th t nhân cách b u t m t th i

k n c a nó. Nói cách khác, không ph i m i cá th
i v i cá tính c u là nhân cách c . Nhân cách không ph c sinh
c hình thành.

Hi n nay có r t nhi u lý thuy t khác nhau v nhân cách trong khoa h c tâm lý.

m khác nhau v nhân cách xoay quanh các v , quan ni m

1. m sinh v t hoá b n ch c coi là b

d m hình th ng, bù tr (A.Adler), vô
th c t p th (K.Jung) là các ki u ho ng th n kinh c p cao (nh i quá
tôn sùng h c thuy t Paplov). Th c ch t c m trên dù hình th c bi u
hi n m u sinh v t hoá b n ch u
m duy tâm siêu hình.

2. B n ch n
m i di n c ng
i n giá tr ti m sinh c a con
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 119
n nh c tính riêng c a m i, kinh nghi m c i.
A.Maslow cho r ng tính xã h i n m trong b i. Nh ng nhu c u ti p
xúc, tình yêu, lòng kính tr u có tính ch t b ng
u hành (G. Ônpooc), là nhu c u (A.Murây), là
i (G.H.Mít) là lo l ng (K.Hoocnây). Nh
cao tính ch t t nhiên sinh v t c i, ph nh n b n ch t xã h i c a nhân

3. Nhân c hi u là toàn b m i quan h xã h i c a cá nhân (Lucien Seve,

Zeigarnit, Ogordnikov). H l y các m i quan h xã h i c
h nghi p, b
th c ch i hoá nhân cách m t
cách gi

4. c hi i khái ni i. Platônôp cho r ng nhân

i có ý th c, có lý trí và ngôn ng ng. Lo i quan
m này nói v cái chung, c tc n
c thù, cái riêng c a nhân cách

5. c hi i v th c a m i
quan h và ho ng có ý th c (A.G.Kovaliov, I.X.Kon). Hi m này
các nhà tâm lý h c xã h i ch p nh n, coi nhân cách là cá nhân là cá
th so v i t p th và xã h i.

6. c hi o nên b n ch
là các thu c tính nh, các thu c tính sinh v t ho c thu c tính xã h i. P.Buêva
cho r i v i toàn b nh ng ph m ch t xã h i c a nó. Nhân
cách là toàn b nh c tính và nh ng quy lu t cá nhân (H.Hipsô, M.Phorvec),
là t ng s nh ng nh i nào gi ng
i nào (E.P.Hô
c t n t i c i tong xã h u ki n
l ch s c th m này ch t
hi n tính toàn di nhân cách.

7. c hi u trúc h th ng tâm lý cá nhân. Trong hàng ch

l u nhà tâm lý h ng ki u nhân cách là c u trúc, h
120 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

th ng tâm lý (A.N.Lêônchiev). Nhân cách là c u t o tâm lý m c hình thành

trong m i quan h s ng c a cá nhân do k t qu ho ng c i t o c i

T b y quan ni m trên, chúng ta th y r n nay v ng

phái nào gi i quy t m t cách tho t cách toàn di n v v b n ch t nhân
cách. V nhân cách v n luôn luôn là v nóng b ng và h t s c quan tr ng
trong các khoa h c v i nói chung và tâm lý h c nói riêng.

M c dù có r t nhi nhân cách, nh ng nhân cách th ng

nh nh là m t h th ng các quan h c a con ng i v i th gi i xung
i v i b n thân mình. Quan h c a con ng i v i th gi i xung quanh
c bi u hi n trong nh m ni m tin c a h trong th gi i quan, trong thái
c ah i v i nh ng ng i khác, nh n u ch y u nh t là trong ho ng và
giao l u c a h . Quan h c a con ng i v i b c hi u hi n trong
nh ng bi u hi n c a h v b n thân, trong s a h , trong nh ng lí t ng
c a h , trong cái mà h mu n nhìn nh n mình nh v y.

Nhìn nh n nhân cách là m t b n ch t c a con ng

cách nh n ch t c a con ng i không ph i là cái tr u t ng, t n t iv i
t ng cá nhân riêng bi t trong tính hi n th c c a mình mà nó là t ng hòa c a t t c
các quan h xã h

Trong quá trình s ng, con ng i làm bi n i các ph m ch t t nhiên c a mình,

nh ng nh ng bi c hình thành và phát
tri n nh nh ng quan h xã h c bi i y
b u quá trình ho ng s ng c a mình. Chính trong quá trình hình thành và phát
tri n nhân cách c a con ng m c a h v i t c bi n
i và tr thành nh m mang tính ng c, tính xã h i - c.
Nh v y, không ph i s bi m cá th t nhiên c a con ng i nh là
m t nhân cách, mà ng c l i, s hình thành con ng i nh là m t nhân cách là
nguyên nhân c a s bi i và phát tri m cá th c a con ng n
n nhân cách: Nhân cách là t ng h p nh m,
ph m ch t tâm lí c nh giá tr xã h i và hành vi xã h i c a h .
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 121
y, nhân cách là s t ng hòa không ph m cá th c i
mà ch là nh nh con t thành viên c a xã h i, nói
lên b m t tâm lý xã h i, giá tr và c t i c a m i cá nhân. Nh ng
thu c tính tâm lý t o thành nhân ng bi u hi n trên ba c : c bên
trong cá nhân, c liên cá nhân và c bi u hi n ra b ng ho ng và các s n
ph m c a nó.

8.2 N C A NHÂN CÁCH

8.2.1 Tính th ng nh t (h th ng) c a nhân cách
Nhân cách là m t ch nh th th ng nh t gi a ph m ch c, gi c và
tài c i. Nhân cách c a m i ng c t p h p b i nhi u nét nhân cách
khác nhau, chúng r c th hi n nhi u c khác nhau, nh ng luôn
luôn liên h m t thi t v i nhau thành t ng nhóm, t ng ph n r n
n m n ph i xem xét nó trong s k t
h p, trong m i liên h v i nh ng nét nhân cách khác con ng ng h n, tính
kiên trì là m t ph m ch t ý chí trong khi kh c ph c nh ng t
c m - ch c khi nó k t h p v i nh ng tình c c
cao quí, tình c m t p th lành m nh. Nét nhân cách này s có n i dung hoàn toàn
khác n u nó g n li n v m u c u h nh phúc cá nhân, xem th ng quy n l i c a
t p th , c a ng i khác, g n li n v i nhu c u ích k .

8.2.2 Tính nh c a nhân cách

Nhân cách là t h p các thu i nh ti m tàng trong m i
cá nhân. Nh m tâm lý nói lên b m t xã h i c c a cá nhân, quy
nh giá tr xã h i, giá tr i c a m i cá nhân.

Nhân cách ph i là nh n hình, nh và b n v ng ch không th

là nh ng hi n t ng ng u nhiên, nh t th i và b t ng . Nh tính nh này, ta có th
d c hành vi c a m ng này hay tình hu ng
n , trong hoàn c nh này hay trong hoàn c nh kia. Tính nh c a nhân cách nh c
nh cv i mà c n th i gian
122 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

tìm hi n ch t c a con ng m ch t c a nhân cách không d hình

m c nhân cách c n kiên trì.

Nhân cách mang tính nh t m c a nhân cách v n

bi i, do v nh ki i: không ph t
thì mãi mãi là t hi n m t
nhân cách không t t thì h mãi mãi là ng i x u. Do v y, rèn luy n nhân cách ph i
rèn luy n c i ng i.

8.2.3 Tính tích c c c a nhân cách

Nhân cách là ch th c a ho ng và giao ti p, là s n ph m c a xã h i. Nó
không ch là khách th , mà còn là ch th c a các m i quan h xã h
tính tích c c c a mình.

M c th a nh n là m t nhân cách khi anh ta tích c c ho ng trong

nh ng hình th ng c a nó, nh vào vi c nh n th c th hi n nh ng hành
ng muôn màu, muôn v nh m bi i c i t o, sáng t o th gi i xung quanh, c i
t o b n thân con ng i, c i t c tr ng tâm lí c a mình. Giá tr c c a nhân
cách, ch xã h i và c i c a cá nhân th hi n rõ tính tích c c
c a nhân cách.

Con ng i s con ng i ho ng. Vì v y, ngoài ho ng thì

nhân cách c a h không th phát tri không th t n t c.

m c a tâm lí h c mac-xít, thì ngu n g c tính tích c c c a nhân cách

là nhu c u. Tính tích c c c a nhân cách bi u hi n trong quá trình th a mãn các nhu
c i không th a mãn b ng có s i,
sáng t ng làm cho nó phù h p v i nhu c u c a b n thân. M t khác,
i tìm ki m nh ng cách th c th a mãn nhu c u là m t quá
trình tích c c có m c nh t
c a ho ng giáo d c là l a ch n và giáo d c nh ng nhu c u c a con ng i là
nh ng nhu c n t m cao c c.
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 123
8.2.4 a nhân cách
Nhân cách ch có th hình thành, phát tri n, t n l i và bi u hi n trong ho ng
và trong m i quan h giao l u v i nh ng nhân cách khác. Nhân cách không th c
phát tri không th t n t c bên ngoài s giao l u, bên ngoài xã h i.
Ch có trong s giao l u v i ng i l n, v i b n cùng tu i v a
tr m c phát tri n.

Nhu c c xem là nhu c u b m sinh c c

sinh ra và l n lên luôn có nhu c u quan h giao ti p v i khác, v i xã h i.

Thông qua i gia nh p vào các quan h xã h i các chu n

m c và h th ng giá tr xã h ng th u mà m i cá nhân
c nhìn nh m c a xã h i
góp các giá tr ph m ch t nhân cách c i khác, cho xã h i. M t
nguyên t c giáo d n là giáo d c b ng t p th , trong t p th . Chính nhân cách
c hình thành trong m i quan h ng cùng nhau, ho ng t p
th .

8.3 C U TRÚC TÂM LÍ C A NHÂN CÁCH

Có nhi m khác nhau v c n c u trúc
tâm lý c a nhân cách t c là xem xét nhân cách g m các thành ph n nào? Các thành
ph c s p x p ra sao? Gi nào?... Không k
nh m sai l m sinh v m duy tâm hay quan
m xã h m tâm lí h c m n) thì có th nêu
m t s quan ni m v c u trúc c

- A.G.Kovaliov cho r ng trong c u trúc c a nhân cách bao g m: các quá trình tâm
lý, các tr ng thái tâm lý và các thu c tính tâm lý cá nhân.

- Quan ni m coi nhân cách bao g n là: nh n th c (bao g m c

tri th c trí tu ), rung c m (tình c ), và ý chí (ph m ch t ý
o, thói quen).

- K.K Platonov coi nhân cách g m b n ti u c ng (th gi i quan, lí

ng, h ng thú, tâm th m (tri th o, thói quen,
124 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

m c a các quá trình tâm lí (các ph m ch t trí tu c

m c a c m xúc, tình c m), các thu c tính sinh h c quan tr ng (khí ch t, gi i
tính, l a tu m b nh lí...)

- Quan ni m nhân cách có nhi u t ng: t (g m ý th c, t ý th c và

ý th c nhóm) và t m ti m th c và vô th c).

- m coi nhân cách g m 4 nhóm thu n hình c a cá nhân: xu

ng, tính cách, khí ch c (s phân tích ph n sau).

- G u tác gi i bao g m b n kh i (hay 4 b

ph n) sau:

1. ng c a nhân cách: là h th ng nh nh tính l a ch n c a

và tính tích c c c ng bao g m nhi u thu c tính
khác nhau, bao g m h th ng các nhu c u, h ng thú, ni ng
qua l i l n nhau.

2. Nh ng kh a nhân cách: bao g m m t h th c, m b o

cho s thành công c a ho ng.

3. Phong cách hành vi c m tâm lí

trong hành vi c a nhân cách là do tính cách và khí ch t c
nh.

Tính cách là h th c a con ng i v i th gi i xung quanh và b n

c th hi n trong hành vi. Khí ch t là nh ng thu c tính cá th c a tâm lí, quy
nh tr ng thái ho ng tâm lí con ng nh s c thái th hi n bên ngoài c a
i s ng tinh th n.

4. H th u khi n c a nhân cách: h th c g a

nhân cách.

- m coi c u trúc nhân cách bao g m 2 m t th ng nh t v i nhau c i

Vi c và tài, hay ph m ch is ch o c a ý th c b n
ngã (cái tôi). C u trúc này bao g m:
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 125
c (ph m ch t) c)

- Ph m ch t xã h i: th gi i quan, ni m - c xã h i hóa: kh
n c sáng t ng, linh
ho t trong toàn b cu c s ng xã h i.
- Ph m ch t cá nhân: các n t, các thói
quen. - c ch th hóa: kh u
hi
- Ph m ch t ý chí
riêng c a cá nhân.
- Cung cách ng x : tác phong tính
- ng, kh
ng có m u khi n, ch
ng tích c c.

- t l p
và duy trì quan h v i khác.

Tóm l i ta th y, c u trúc tâm lí c a nhân cách khá ph c t p, bao g m nhi u m t

có m i quan h qua l i và ch c l n nhau, t o nên m t b m i nh,
ng. Nh có c y nên cá nhân có th làm
ch c b n thân, th hi n tính m m d o, linh ho t cao v th y
sáng t o.

8.4 CÁC THU C TÍNH TÂM LÍ C A NHÂN CÁCH

8.4.1 ng c a nhân cách

8.4.1.1 Khái ni ng

Trong cu c s ng và ho ng, con ng i bao gi ng t i nh ng m c tiêu

i v i b n thân mình, bi u th tích c c c a
i v i các m t m c tiêu, con
ng i còn luôn b c l tính tích c c c a mình.

M t h th nh tính l a ch n c và tính
tích c c c a con ng i v i cái mà con ng i mu t t c g i là xu h ng
c a nhân cách.
126 BÀI 8: NHÂN CÁCH - NHÂN CÁCH

8.4.1.2 Nh ng m t bi u hi n c ng

Nhu c u

- Khái ni m: Nhu c u bi u th m i quan h tích c c c i v i hoàn c nh là

nh i mà cá nhân th y c n ph c th a mãn trong nh u ki n
nh có th t n t i và phát tri n.

- m c a nhu c u:

Nhu c u bao gi ng nh nh. M ng c a nhu c u

nh c th a nhu c i v i s ng cá
nhân và xã h c nh n th c sâu s c thì nhu c u ngày càng n y sinh,
c ng c và phát tri n. Vì v y, mu n giáo d c nhu c u lành m i
c h t c n làm cho i th m quan tr ng c a nó
iv i s ng b iv i s ng xã h i.

N i dung nhu c u ph thu c vào nh u ki c th a mãn nó

nh. M i nhu c u c u là hình th c bi t c a s ph n ánh
nh u ki n xã h i, nh u ki n s ng bên ngoài. Nhu c u c a con
i luôn mang tính xã h i l ch s , b i th a mãn nhu c u c a
mình b ng; quá trình th a mãn nhu c u c a mình b ng, quá
trình th a mãn nhu c u c i n m l y m t cách
tích c c và có m c ho t nh b i s phát tri n
xã h y, s phát tri n c a nhu c u g n ch t v i s phát tri n s n xu t.
Xa r i lu n này s c thuy t S.Freud v nhu
c u t tr u ch nh m t cách t ng
theo nguyên t c thèm mu n ho c không thèm mu n. T n mâu thu n
không th c gi a nhu c u c i c a xã h i.

M t khác, n i dung c th c a nhu c u còn ph thu c th a

nh. Nh c th a mãn nhu c u càng phát tri n. Chính
c m này c a nhu c cho vi c phát tri i
c th a mãn nó càng cao. Trong ti n trình l ch s , k thu t s n xu t
i m i không ch nh m th a mãn ngày càng cao nhu c u hi n có c a
i mà còn làm xu t hi n nh ng nhu c u m i. Trong xã h i hi n nay,
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 127
phát tri n
c a nhu c u g n li n v i s phát tri n xã h i - l ch s .

Nhu c u c ng có tính ch t chu k . Tính chu k này là do s

bi i có tính ch t chu k c a hoàn c
th t nhu c c th a mãn, không
m d t mà nó v n ti p t c tái di i v n còn s ng
và phát tri u ki c sinh ho

Nhu c u c i v a có tính b n v ng, v ng. Nhu c u t

nhiên hay nhu c c hình thành trong quá trình phát tri n gi ng
ng r t b n v n th a mãn nhu c ng,
luôn bi t nhu c th a mãn b ng nhi
th c th a mãn mà nhu c u có th phát tri n
ho c bi n ch ng c a nhu c u còn th hi n ch nó
c ph i hình th c nh n nh nh, nó s nh tính
tích c c c nh s v n hành c a ho t
ng tâm lí.

Tóm l i, nhu c u c a con ng c hình thành và phát tri n trong nh u

ki n xã h i l ch s nh nh; trong quá trình ho ng c a cá nhân, nó v a có tính
b n v ng và c ng, có th xây d c con ng i nh ng nhu c u
phong phú lành m nh và cao th ng th c i t c nh ng nhu
c u không lành m nh c a cá nhân, nh ng nhu c u không phù h p v c xã h i.

- Vai trò c a nhu c u:

Nhu c u có vai trò r t l i s ng con ng i. Nhu c u là ngu n g c c a tính

tích c c ho ng th i ho ng l i làm n y sinh và phát tri n nh ng nhu c u
m i, s ng c a nhu c u ph thu c hoàn toàn vào s phong phú và
ng c a ho ng.

n nhu c u, chúng ta th ng phân chia nhu c u c a con ng i thành hai

lo i: Nhu c u v t ch t và nhu c u tinh th n. Nhu c u v t ch t có liên quan tr c ti p
ns t nt i c ac th con ng i, có c i ngu n sâu xa t bên trong c th . Ch ng
h n nh nhu c c, ...là nh ng nhu c u c s và s ng nh t c a con ng i.
128 BÀI 8: NHÂN CÁCH - H

y ho ng và sáng t o c a con ng làm ra c a c i

v t ch t, t o ra c s c a toàn b l ch s t n t i c a loài ng i.

Nhu c u tinh th n có liên quan tr c ti p và nh iv ix

v i nhau... sao cho h p lí, h p tình ng i) có c i ngu trong n
minh làm nên l c l ng b n ch t ng i. S là sai l m n u tách b ch m t cách máy
móc và tuy i gi a nhu c u v t ch t và nhu c u tinh th n. con ng i, hai lo i
nhu c u có b n ch t xã h i và mang tính l ch s , nó t ng l c thúc
y con ng i ho C.Mac nói: không ph i t duy c a con ng i là
ng mà nhu c u m ng l y
ng c a con ng i. Không có nhu c u thì không có b t k ho ng nào c a
nó.

H ng thú.

- Khái ni m:

H c bi t c a c i v a có ý
i v i cu c s ng, v a có kh i khoái c m cho cá nhân trong quá
trình ho ng.

y, h ng thú bi u hi n s t , s say mê h p d n b i
n i dung ho ng, b r ng và chi u sâu c a h ng thú.

- Vai trò c a h ng thú:

H u qu c a quá trình nh n th c. Khi con ng ng thú,

th ng h ng toàn b ho ng c i t ng nh m ph i t ng
t t nh t. H ng thú làm n y sinh khát v ng sáng t o. M t khi
h c phát tri n sâu s c, t o ra nhu c u gay g t cho cá nhân mu n th a
mãn nhu c ó, cá nhân th y ph ng, nh ng phù h p v i h ng
thú, con ng i th ng th c hi n h t s c s t giác sáng t o, say s a không m t m i,
nh t hi u qu cao.

H ng thú là m t trong nh ng c s d d c ti n cho ta th y,

không m t ng i tài ba l i l c nào mà không h ng thú v i công vi c c a mình, v i
c mà mình ho ng.
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 129
- S hình thành h ng thú

Cái d n h ng thú cho con ng i là: ho ng th a con ng i

n h ng thú nhi u h n so v i nh ng ho ng u. Cu c s ng ch cho
ta th y vi c t ch c nhi u ho ng khác nhau nh m gây ra h ng thú và phát huy
tích c c ho ng c a con ng i.

Chính nh ng ho ng mà con ng i tr c ti y sinh h ng

thú h , con ng i say mê v i công vi c và tr nên yêu ngh .

Sách v ng ti n quan tr t o ra nh ng s h ng thú. Sách luôn là

cu c s ng, là hình th c t h c, t giáo d c t t nh t, giúp con ng i gi c
nh u mà h c n tìm hi u, th a mãn nhu c u nh n th c.

S ng c a nh ng ng i xung quanh có th gián ti p t o ra h ng thú, có th

là ng i l n, b n bè, ng i thân, uy tín c a ng o, d lu n xã h

ng

- Khái ni m

Lí t ng là m t m c ph u óc con ng i d i hình
th c m t hình nh m u m c và hoàn ch nh có tác d ng lôi cu n toàn b cu c s ng
c a cá nhân và ho v nt im

Lí t ng là bi u hi n c a nh n th c sâu s c. Mu n có hình nh m u m c và hoàn

ch i cá nhân ph i tích c c quan sát, phân tích, t ng h ,
t ng t ng sâu s c, phong phú.

Tình c m trong lí t ng r t mãnh li t, khi con ng i có lí t ng v

ng i ta yêu m n thi t tha v i nó. Lí t ng khêu g i s ng c nhiên, ng ng m ,
khâm ph c, thi t tha mong mu n rèn luy ng nm

Lí t ng là m t trong nh ng c m nh m nh y con ng i ho ng.

t m c tiêu, con ng i ph i ho ng, lí t ng thúc gi c con ng i ti n lên phía
tr c, v ch ra cho h k ho ng.

Lí t ng là bi u hi n t p trung hòa h c a ho ng nh n th c, xúc c m

ng ý chí.

- Tính ch t c ng:
130 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

Lí t ng v a có tính hi n th c, v a có lính lãng m n. Tính ch t hi n th c c a lí

t ng bi u hi n:

Th nh t: M c tiêu c a lí t c cá nhân rút ra t th c t . Con ng i lí

t ng hay xã h i lí t u rút ra, nhào n n t nh ng "ch t li n
th c.

Th hai: Khác v i c m , lí t ng bao gi nh b i s nh n th c

sâu s c v nh u ki n ch quan và khách quan c a cá nhân. m
cm c xem là m m s ng c a s hình thành lí t p sau này.

Tính lãng m n c a lí t ng bi u l ch , m c tiêu c a lí t ng bao gi

thu c v t c ng i mang lí t m b ng nh ng màu s c
t i th m r c r nh t. cg nv it ng t ng sáng t c
hình nh m u m c, con ng i ph i c i t o, s i, g t b nh ng gì không b n ch t,
nh n m nh nh p hoàn h o.

Tính hi n th c và lãng m n c a lí t ng ph c g n ch t vào nhau. N u ch có

tính lãng m n, bay b ng thì lí t ng tr thành vi n vông hão huy n; n u ch có tính
hi n th c, không có s m cv t ng m c tiêu tr c m t.

Lí t ng luôn mang tính ch t xã h i l ch s và tính giai c p. M c dù lí t c

hình thành ph thu c vào v n tri th nh n th c c a cá nhân, th gi i
quan, tình c m, h ng thú... c a ng i mang hình nh lí t ng, nh ng lí t ng c a cá
nhân luôn là s n ph m c a xã h i l ch s và mang tính ch t giai c p rõ r t.

Trong xã h i có giai c p, lí t ng cá nhân mang tính giai c p, không th có m u

ng i chung cho m i giai c p.

- Ch ng:

Lí t ng có ch m c tiêu và chi u h ng phát tri n c a cá nhân.

M c tiêu c ng là m c tiêu s ng c a cá nhân. Lí t ng v ch ra tr c m t cá
ng mình ph i h i. Ng i không có lí t ng s ng th ng là
ng i ch c ph ng h ng c a cu i, con ng i c m th y cu c s ng
vô v b t c lí t ng, con ng i c m th y i, yêu cu c s ng,
t ng lai r c r .
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 131
Lí t ng l u khi n toàn b ho ng c a con ng i. Chính
s thôi thúc c a nh n th c và tình c m trong lí t i có th
v t qua m ng v n t i m c xác
nh. Vì v y, lí t ng còn là m ng l c c b n thôi thúc cá nhân tu d ng.

Lí t ng tr c ti p chi ph i s hình thành và phát tri v nt im c

tiêu c a lí t ng, cá nhân ph i ho ch c c, ph i bi t xóa b nh ng nét tâm lí
không phù h p v i m nh. Lí t
con ng nh nh ng tiêu chu n, th i
khác. Trên c s c hình thành, c ng c và phát tri n.

Nh u trình bày trên cho phép ta kh nh r ng: Xu h ng c a cá nhân

không tách kh i ho ng nh t t i m ng t i, xu h ng
chính là m ng c khác c a ho ng. Xu h ng làm nhi m v nh
h u khi u hành s hình thành và phát tri n toàn toàn b các thu c tính
c a nhân cách, làm cho chúng k t h p hài hòa v i nhau thành m t chính th tr n v n.

Tóm l i, xu h ng chi m v trí trung tâm trong c u trúc nhân cách, nó quy nh
s hình thành và phát tri n toàn b c u trúc nhân cách nh m t ch nh th tr n v n
quy nh s hình thành và phát tri n c a m i y u t hình thành nhân cách
n xu h n b ph n h p thành quan tr ng nh t trong c u trúc
nhân cách.

8.4.2 Khí ch t

8.4.2.1 Khái ni m khí ch t

Khí ch t là s bi u hi n v m t c , t và nh c a ho ng tâm lí
trong nh ng hành vi, c ch a cá nhân.

Ho ng tâm lí c a cá nhân bi u hi n ra bên ngoài r t khác nhau, nên khí ch t

c a con ng ng, muôn màu muôn v . Khí ch c bi u hi n hành
vi, c ch t ng ng. Khí ch t t o nên cái riêng bi t c a cá nhân, làm cho tâm lí cá
nhân th hi n ra ngoài theo m t s c thái nh nh.

S th hi n bên ngoài c a tâm lí cá nhân trong nh u ki n bình th ng, nói

chung t i nh và b n v ng. Ng i có khí ch t bát thì hành
132 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

ng c a h m i lúc m i n i, trong nh u ki u luôn luôn bi u

hi n s t bát, v y khí ch t là m t thu c tính tâm lí c a nhân cách ra bên
ngoài nh th nào.

8.4.2.2 Các ki u th n kinh và các lo i khí ch t

Theo Paplov, ho ng th n kinh c a con ng i bao g m hai quá trình th n kinh

c b n: H ng ph n và ng ch . Hai quá trình này có ba thu c tính: c ,s linh
ho t và tính cân b ng. S k t h a các thu c tính này t o ra các ki u
ho ng th n kinh con ng n ki u c b n.

Ki u l: M nh, cân b ng, linh ho t.

Ki u 2: M nh, cân b ng, không linh ho t.

Ki u 3. M nh, không cân b ng (h ng ph n m nh h n c c ch )

Ki u 4: Y u (h ng ph n y u h n c ch ).

ng ki n hình th ng hay g p. Ngoài ra còn r t nhi u ki u th n kinh

trung gian và chuy n ti p do bi n thái muôn hình, muôn v c a các ki u trên và s
k t h p r t khác nhau c a ba thu c tính c a nh ng quá trình th n kinh c b n.

Các ki u th n kinh c a con ng i v a là b m sinh v a là t t o. Chúng là b m sinh

vì s hình thành c a chúng m t ph n do nh h ng c a nh m, c u trúc c a
h th n kinh, do nh h ng c a nh m ho ng c a th h tr l i.
Chúng là t t o vì s hình thành c a chúng m t ph n do nh h ng c a ho ng
hình thành ph n x u ki n trong quá trình phát tri n c a t ng ng i t o ra. Các
ki u th n kinh có th bi luy n t p, do giáo d c, do ho ng c a con
ng i trong cu c s ng.

Nghiên c nh m t s ki u khí ch t c b n:

Ki u 1. Khí ch t sôi n i

u khí ch t t ng ng v i ki u th n kinh m nh, cân b ng, linh ho t. Do

nh ng thu c tính m nh, cân b ng, và linh ho t c a h ng ph n và c ch nên ng i
thu c ki u này ho ng m nh m , r t d thành l p ph n x u ki n. H nh n
th c nhanh, nh nhanh, ph n m d dàng xu t hi n, vui tính,
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 133
l c quan, c i m , vui v , quan h r ng rãi thân m t v i m i ng
m i công vi thích ng v i hoàn c nh m i. Nh ng h t s nh m:
nh n th c nhanh nh ng ch a sâu, tình c m d i, h i h ng thi u
u ho ng nhi t tình, làm vi c có hi u qu khi làm nh ng
công vi c phù h p v i h ng thú và th c kích thích.

Ki u 2: Khí ch t bình th n

Lo i khí ch t này t ng ng v i ki u th n kinh m nh, cân b ng, không linh ho t,

khó thành l p ph n x u ki n nh c thì l i khó b phá v .
Lo i này có tâm lí b n v ng. Nh n th c ch m, ph n ng v
ch m. Tình c m xúc b nh t ng ch ng nh thi u nhi t tình,
thi u c i m . H th n trong ho ng, kiên trì, th n tr ng,
ng. H c ki m ch ct ch cao. H làm vi c
m m, có m , có ph ng pháp, là ng
trong cu c s ng.

Tuy v t s h n ch ki u này: ch m ch p, ít bi u l s
hay do d nên d b b l th i c , h tính cao, ít tháo vát.

Ki u 3: Khí ch t nóng n y

Lo i khí ch t này th ng t ng ng v i ki u th n kinh m nh và không cân b ng.

Tâm lí h th ng bi u hi n m t cách m nh m , nh n th c t i m nh nh ng
không sâu s c, d b bi u hi a. H hay v i vàng, h p t p, nóng
n vi c. D b kích thích và th ng ph n ng nhanh và m nh. Tình
c mc ah b c l mãnh h t, nh ng d thi u t nh . Th ng th ng th n, trung th c,
không úp m quanh co. Trong công tác là ng m, s n sàng hi n thân cho s
nghi p v i t t c lòng nhi t tình say s a.

Ng i nóng n y th ng có tính t ki m ch kém, d b ng, tính khí th t

th không cân b ng c a quá trình th n kinh - h ng ph n m nh h n c
ch . Vì th , h d sinh ra nóng n y b p ch p. Trongvi c làm, h t ra qu quy t
nh ng d n li u m ng. D vui nh phát khùng l búa l
134 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

Ki u 4: Khí ch t ut

Lo i này t ng ng v i ki u th n kinh y u. Do c ch m nh h n h ng ph n nên

các kích thích bên ngoài d ho ng. Lo i ng i này
th ng hay lo l ng thi u t tin. Nh n th c khá sâu s c, t nh c,
chín ch c t ng t ng d i dào phong phú, l ng tr c m i h u qu
c ng. Tình c m b n v ng và th m thi i v i m i ng i xung quanh tuy
ít c i m nh ng d thông c m. Trong nh ng hoàn c nh bình th i thì h
làm vi c t t và có trách nhi m.

Nh m ch y u c a lo i ng i này là thi u tinh th n v

làm. Nh ng c a hoàn c c bi ng m nh m , m i là
d làm cho h e ng i. S s t b ngoài, trông h có v y i y m,
ch m ch p

- m các lo i khí ch trên ta th y:

Lo i khí ch m, không có lo i nào t t ho c

x u hoàn toàn.

là b n lo i khí ch n rõ nét nh t. Trong th c t n

thu c v m t lo i ch t nào. Khí ch t m ng bao g m nhi u thành
ph n trong c b n lo i trên, t c là khí ch t c a m ng là s pha tr n
c am t s lo i khí ch t. Ta x i kia vào m t lo i khí ch t nào
vào nh ng bi u hi n khí ch n hình nh t, n i b t nh t.

Do i có nhi u ki u th n kinh trung gian chuy n ti u

ki u khí ch t.

Khí ch t c i có th bi i v ng c a hoàn c nh s ng, c a

rèn luy n và giáo d n ch t xã h i c a khí ch t.

8.4.3 Tính cách

8.4.3.1 Khái ni m tính cách

Tính cách là s k th m tâm lí nh c a con ng i, nh ng

nh ph ng th n hình c a ng u
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 135
ki n và hoàn c nh s ng nh nh, th hi c ah i v i th gi i xung quanh
và b n thân.

y:

M i cá nhân trong quá trình s u có nh ng ph n ng riêng c i v i

nh ng c a hi n th c, nh ng ph n ng này bi u hi c a h , t o nên
nh ng hành vi c ch ng ng v y. N u nh và
hành vi này tr thành nh và b n v ng, chúng s tr thành nh ng thu c tính tâm
lí c a cá nhân (nét tính cách).

Nh ng thu c tính tâm lí cá nhân k t h p v i nhau theo m t ki u riêng bi

t o nên b m t tính cách c a nhân cách. S k t h p này m i cá nhân r t riêng bi t
thu u ki n s ng, ho ng và giao ti p, rèn luy c
m, tâm sinh lí... B i v y tính cách cá nhân r t khác nhau. Nó là m t c u trúc tâm lí
r t ph c t p.

m t cá nhân có nhi u nét tính cách (thu c tính tâm lí) có nh ng nét tính cách
t t, l i có nét tính cách x u l n l n. Vì v y, m t ng i t t hay x u d a trên
s l ng nh ng nét tính cách t t hay x u, chi m t l nhi u hay ít, ho c n i dung c a
ng nh th i v i xã h i, con ng i, trong nh ng tình
hu ng và hoàn c nh nh nh.

c a con ng i v i th gi i v i nh ng ng i
c bi u hi n ch y u ng qua l i gi a con ng i v i nhau và v i xã
h i. Tính cách nói lên b m c c a con ng i trong xã h i.

Tính cách hình thành trong ho ng và giao l u c a cá nhân. Nó ph thu c vào

ho ng và giao l ng th c th hi n nh t
c bi t là ho ng xã h i, tính cách và nh c hình thành
ho c m giao l c hình thành và phát tri n.

Tính cách là h th c i v i hi n th c th hi n h
th ng hành vi, c ch ng ng.
136 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

8.4. c m c a tính cách

- Tính nh và tính linh ho t c a tính cách.

Tính nh c a tính cách bi u hi n ch nh ng thu c tính tâm lí cb n

v ng trong m i hoàn c nh, m i tình hu ng. Nét tính cách không ph i là nh ng thái
, nh ng hành vi xu t hi n m t cách ng u nhiên, mà trong nh ng hoàn c nh khác
ng h p khác nhau nó luôn c
t bi n.Tính nh ch ng c a xã h i, do s
bi i c a hoàn c nh s ng, do tính linh ho t c a ho ng th n kinh, do s t rèn
luy n c a b n thân, tính cách c i có th b bi i trong quá trình s ng
c t c a tính cách. Nh i ta có th giáo d c và
c i t i, có th làm m o con
i.

- a tính cách

M i ng i có tính cách riêng c a mình, mang nh m riêng c a h

a tính cách. M c dù cùng s ng trong cùng m t xã h i, m u ki n
s ng nh nh, m i cá nhân v n có nh m c th riêng bi t: có m t hoàn
c c công tác, m u ki n s ng riêng, m i cá nhân l c
m c th m th i ng i có ho ng, có s giao l u
khác nhau. S k t h p khác nhau c a nh u ki n, hoàn c m riêng
bi t y t o nên tính riêng bi a tính cách m i ng i, không ai gi ng ai.

- n hình c a tính cách

Tính cách c a con ng i mang tính l ch s xã h i. Nó ph u ki n l ch s xã

h i. Tính cách c a con ng i mang nh c m chung c a xã h i, c a giai c p,
c a th t nh ng
v n có nh m chung c a dân t a ph ng, v m chung c a
l ch s , c a th i. Ch ng h n: Tính cách c a ng i nông dân Vi m
chung là: c n cù, ch u khó, nhân h u...
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 137
8.4.3.2 N i dung và hình th c c a tính cách

Là h th c i v i hi n th c. H th này bao g m:

i
,

nhân.

Nh ng, bi u th i v i xã h i th ng là:

Nh ng nét tính cách tiêu bi u c iv ng là :

138 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

-
thân

Nh ng nét tính cách bi u hi v i b n thân th ng là:

H th c i v i hi n th c khách quan là m t bên trong c a tính

cách.

Hình th c c a tính cách

Là s bi u hi n ra bên ngoài c a h th cá nhân trong nh ng hành vi xã

h c x c i v i hi n th i v i xã h i là h th ng
hành vi, c ch u bi u hi n tính cách c a h . Ch nh ng
hành vi, c ch thành thói quen, tr thành m a cá nhân m i
bi u hi n tính cách c a h .

Hành vi c ch c a con ng ir ng, muôn màu, muôn v , nh ng th ng nh t v i

cùng th hi n m t lo th ng nh c bi u
hi n trong s chi ph i c . H th ng hành vi c ch ng ph i
t ng ng v i h th

i quan h m t thi t và ph c t c a cá nhân v i hi n th c

khách quan bao gi c th hi n trong hành vi xã h i c a ng ng cách
này hay cách khác. Ng c l i, m t hành vi xã h u ch a
ng m nh nh c a cá nhâ i v i hi n th c.

c th hi n b c l
n m c nào s c th hi n b ng hành vi t ng ng v i nó. Hành vi, c
ch n v n s ng c a cá nhân, s c x c a con ng i có th tr
x o giao ti p c a h .
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 139
M c dù m i quan h gi a n i dung và hình th c c a tính cách r t ph c t p, muôn
màu, muôn v , nh ng ta có th rút ra 4 ki u tiêu bi u:

Ki u l: N i dung t t, hình th c t i toàn di n, con ng i t t.

Ki u 2: N i dung x u, hình th c x i x u, không t t, có b n ch t x u

xa.

Ki u 3: N i dung x u, hình th c có v t i gi d i, thi u trung

th c, th n, nham hi m, che d u b n ch t x u xa b ng nh ng c ch , hành vi b
ngoài t ng là t t.

Ki u 4: N i dung, hình th c ch a t i t t nh ng hành vi ch c

rèn luy n nhi u.

Tóm l i, hai m t n i dung và hình th c c a tính cách không r i nhau, mà là m t

kh i th ng nh t. N i dung quy nh hình th c bi u hi n; ng c l i, hình th c n u
c rèn luy n, giáo d c theo h n s có nh h ng t n n i dung và
làm phong phú cho n i dung; ph vào hành vi, vào cách c x tìm hi u
con ng i, nh ng l i r t c n ph i xem xét hành vi trong h th ng nh ng m i
quan h c a con ng i trong xã h i, trong hi n th c khách quan.

8.4.4 c

8.4.4.1 Khái ni c

- c là t ng h a cá nhân phù h p v i yêu c c

a m t ho ng nh nh nh m b o cho ho ng có k t qu cao.

- T nh nh ng y có m t s m c n làm sáng t :

c là t h m riêng l c a cá
nhân không ph c mà là t ng h p nh a cá nhân.

Ví d c âm nh c thì không ph i ch có tr thính giác âm thanh t t.

hoàn thành có ch t l ng b t c m c ho i ph i
có s k th m c a nhân cách. Ch ng h c âm nh c ph i có óc
t ng t ng âm thanh phong phú, có c quan phân tích v thính giác nh y c m và
t t, có s say mê h ng thú v i âm nh
140 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

m c a cá nhân không t n t i bên c nh nhau m n gi n mà có

liên quan h u c v ng qua l i v i nhau trong m t h th ng nh
t k t qu c ho ng nh c
m n i lên gi v m gi vai trò làm n m gi vai trò
ch d a.

Ví d : V c âm nh c thì s phong phú v t ng t ng sáng t o và âm

thanh là m t trong nh m ch o, tính nh y c m v b máy phân tích
m gi vai trò ch d a. Tr ng thái xúc c i v i cu c s c
th hi n b ng âm thanh, nh u gi vai trò ph thu c.

m cá nhân y u là mu n nh n m m tâm lí
c a nhân cách.

Trong cu c s ng h u không th y bi u hi n m t m m m ng
v m c gì, nh ng h l c nh ng v trí khá cao trong m c
ho

M t khác, có nh ng ng i nhi u lúc g p ph i hoàn c nh không thu n l i, song nh

c g ng rèn luy n nên v n phát hi c c a mình. Nhà phát minh n i
ti ng Edinson nói r ng: Thiên tài ch bao g m 1% là h ng kh i (b m sinh và di
truy n) còn 99% là m hôi c a m i ng i trong cu c s ng.

a cá nhân phù h p v i yêu c c tr ng c a m t ho t

ng nh nh. M i ho u có nh ng yêu c c tr ng c a nó. Nh ng yêu
c u này không t n t i m c
ho u cá nhân hình thành, phát tri n và th hi c m t s c
m c a mình phù h p v i yêu c c tr
v

Ví d : Y u t c tr ng c a ngành h i h a là ph i th hi c cu c s ng m t cách
sáng t o b ng nh ng nét và màu s c yêu c
ng i h t s m: trí t ng t ng sáng t o v m t ngh thu t, tính
nh y c m cao c a b máy phân tích th giác, trí nh v th giác... Ngoài ra, ho ng
is n l c cao c a ý chí, lòng say mê v i công vi c c
m tâm lí chung i ng ih cho ho t k t qu .
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 141
Nh v y, trong nh m tâm lí c a nhân cách nh m hoàn thành có k t qu
trong ho ng có th phân ra làm hai lo i:

Lo i th nh t bao g m nh ng m phù h p v i nh ng yêu c c tr ng c a

ho m thu c v c.

Lo i th hai g m nh u ki n tâm lí chung, b m cho k t qu

công vi m v tính cách, cái y c phát tri n.

- Tùy thu c vào m k t h a hai lo m, c a m i lo

phù h p gi a t h p c a cá nhân v i
nh ng nhu c a ho ng mà m c m c th
hi n khác nhau:

c là khái ni m chung nh ng th ch m nh nh c a
c, bi u th s hoàn thành có k t qu m t ho

u th s hoàn thành xu t s c m t ho ng nh nh.

t thành t u vô cùng xu t s c, có m
v c ho ng ph c t iv is ti n b c a xã h i.

m trên l i có th phân ra nhi u c khác nhau, vì th c c a con

ng i r t phong phú v ki u lo i, m i ng u có m t ki u lo gl

- c bao gi n li n v i ho ng c th c ho ng nh t
c ch có th n y sinh, t n t i và phát tri n trong m t ho ng c
th i chu n b b u m t ho
n l a ch n nh c tâm lí mà ho i m t cách
c th hi n ch i làm vi c ít t n s c l c, m t ít
th i gian, c a c t k t qu cao. Có th i cùng làm m t công vi c
t m t k t qu i này ch y u là do khéo léo, nhanh
i kia ch y u l i do s c ; ngay c i
t cùng m t k t qu ah có s khác bi
bi u hi n v ch l c.
142 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

8.4.4.2 B n ch t và c c

a. c

Là kh c a con ng m tâm lí c a nhân cách, nó là ch s

so sánh nhân cách c a ng i này v i ng i khác. Vi t k t qu
v c ho thu c vào nhi u y u t nh n th c, thái
i v i công vi u ki n thu n l c b n thân, các ph m
ch t ý chí... Nh v n nhân cách, tình c

c khác v i ki n th c và kinh nghi m, có ng i có t

nh ng ho ng c th l t k t qu t hoàn thành có k t qu m t ho t
ng nh i có s k t h a nh m và phù h p v i
yêu c c tr ng c a ho m thu c v c, v i nh ng
u ki m b o t t cho công vi c
m thu c v tính cách, chúng có quan h nh h ng l n nhau. Tính cách c s ,
c phát tri c là ph ng ti th c hi n m
con ng n t i.

c có b n ch t ho c c a m i ng c hình thành b ng
chính ho ng c a ng ng mà nh ng thành ph n c
l c hình thành, c ng c và phát tri c g n li n v c
ho ng ch o c a ng

Ngu n g c và n i dung c c con ng i luôn ph thu c vào m i quan h

qua l i gi a con ng i v u ki n xã h i l ch s . Chính nh u ki n s ng th c
c a m i ng nh nên b n ch t xã h i c a con ng

b. C u trúc c c

c có c u trúc ph c t p, nó bao g m nhi u thành ph n tâm lí khác nhau

c k t h p l i m c a m i thành ph
nhau. Th ng ng i ta chia 3 thành ph n c b n:

- Nh ng thành ph n ch o.

- Nh ng thành ph n làm ch d a.

- Nh ng thành ph n làm n n.
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 143
Trong các thành ph n t o nên c u trúc c c, m i thành ph n có th c
coi là m m riêng l , m c riêng l không th mb o
hoàn thành t t b t c m t ho ng nào.

c chính là s k h p c thành ph n t o nên.

Khi nghiên c u c u trúc c c ta c n chú ý:

C u trúc c c có tính ch t c ng.

C u trúc c c có tính ch t bù tr .

C u trúc c c gi m t vai t c bi t trong c u trúc c a nhân cách.

8.4.4.3 u ki n c a s phát tri c

c là m t trong hai m t h p thành nhân cách hoàn ch nh, s hình thành và

phát tri n c a nhân cách. c pm ts m nh n m u ki n
quy nh s hình thành và phát tri c. Nh u ki n c b

- Tính ch t c a s hình thành và phát tri c.

T ch t là nh m riêng c a cá nhân v m t gi i ph u sinh lí và nh ng

ch c bi u hi n trong nh ng ho u tiên c a con ng i.
ng nh m c a h th n kinh và các giác quan.

Ví d : Ng i có tính nh y c m v màu s c bi t c t
có b máy phân tích th giác t t.

Trong cu c s ng hàng ngày, có nhi u hi n t ng khi n ta ph vai trò

c a t ch t. Ví d chuy n v m t dòng h âm nh c ng c -
l i cho loài ng i 18 nh i ti ng. n c ta có dòng
h Ngô Gia Phái n i ti ng v th hay - Ngô Th Nh m là cháu b
n i ti lúc còn nh i ng i khâm ph c v
hay ch c a mình... Nh ng hi n t ng có th c, nh ng không ph i t nh ng tr ng
h p cá bi t y mà có th c cho s khái quát khoa h c, nh ng ng i
tài gi c sinh ra t nh ng dòng h mà t ch t, có nh c bi c
di truy n t nh cho s ph n, tài ba c a con
ng i. Th c t ra r ng nhi u b c tài ba l i l c nh nhà bác h c Lômônôx p
144 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

xu t thân t m c ng c Hau-x là con m t gia

công...

T ch t c a m t cá nhân không ch bao g m nh m b m sinh và di

truy n mà còn bao g m nh ng y u t t t o. Trong ho ng, t ch t luôn bi i,
tâm lí h c mac-xít không ph nh n vai trò c a t ch t, t ch t là c s t nhiên, là
ti c n thi t c a s hình thành và phát tri c.

c n m trong t ch t và l i càng không ph i là t ch t, m i m t lo i t ch t

có th là c s t nhiên cho nhi u lo u ki n s ng và
sinh ho t c a con ng i quy nh.

- u ki n xã h i

Tâm lí h c mác-xít kh nh r c c a con ng i ch c hình thành

và phát tri n trong quá trình s ng, trong quá trình ho ng c a ng t
ng c a con ng i bao gi n ra trong hoàn c nh nh nh. Vì v y mà:

- c c i là s n ph m c a s phát tri n xã h i. Trong quá trình

s i ph i ho ng tích c c nh m th a mãn nh ng nhu c u c a b n
thân và xã h t n t i và phát tri cc i ch c hình thành
và phát tri n trong quá trình ho t o ra c a c i v t ch t và tinh th n
nh m th a mãn nhu c u b y xã h i bi i phát tri n.

- Xã h i càng phát tri n thì c c i càng phát tri ng v i

nhi u ngành ho ng m i, càng n y sinh ra nhi c m i và ngay c
nh c hoàn toàn ph thu c
vào nh ng hình th c ho c hình thành trong m t th i
i, m t dân t c nh nh.

- c phát tri ng theo s phân công xã h i, xã h i

càng phát tri i s chuyên môn hóa cao, càng c n có s phân công
ng trong xã h i. Chính s phân côn ng và chuyên môn hóa trong lao
ng s d n s c c i. Vì v y, có th xem
s ng xã h i v a là ngu n g c, v a là k t qu c a c a s hình
thành nh c khác nhau gi a các cá nhân.
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 145
- Ch chính tr xã h u ki n quy nh trong s hình thành và phát tri n
c.

Giáo d ng tích c c nh t c a xã h i v i s hình thành và phát tri n

c. Giáo d c giúp con ng i phát tri c toàn di n, rút ng c quá
trình tích kinh nghi m c a l ch s xã h i loài ng i, giúp con ng i nhanh chóng
n mv c tri th c, rèn luy n k n d ng tri th i. T t c
iv is phát tri c c a con ng i.

8.5 S HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N C A NHÂN CÁCH

Nhân cách không có s c hình thành và phát tri n trong quá trình s ng,

ho ng và giao ti p.

8.5.1 Vai trò c a nhân t sinh v t trong s phát tri n nhân cách
Khoa h c r ng nh ng thu c tính b m sinh và di
truy n (nhân t sinh v t) c a con ng i không th s c các ph m ch t
tâm lí, nh ng nó t u ki n c n thi t cho s hình thành và phát tri n các ph m
ch t y. Còn các ph m ch t c n y sinh và phát tri i u ki n khác.

Tâm lí h c mác-xít không ph nh n vai trò c a b m sinh và di truy n trong s

hình thành và phát tri n nhân cách, nh ng nó ch là ti v t ch t, không th là
ng l c trong s hình thành và phát tri n nhân cách.
146 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

B m sinh và di truy n s tham gia m t ph n nào vào vi nh nh ng con

ng và ph ng th c khác nhau c a s phát tri n m t s m c a nhân cách,
không có con ng i nào t n tính l i bi . Trên c
s c a ki u th n kinh b t k nào, giáo d rèn luy n m i tính
cách có giá tr v m t xã h i.

m t s tr ng h p ngo i l , b m sinh và di truy n có th nh h nm

nh cao c a nh ng thành t u con ng i trong m u này s
giúp chúng ta gi i t a tr có nh u ki n t nhiên thu n l
phát tri c âm nh c, và m u ki n khác nh nhau, s phát tri n v m t
âm nh c nhanh h t k t qu l n h n nhi u so v i tr khác không có t ch t
nh th .

u ki n b m sinh và di truy u hi n c n thi t cho s hình thành và phát

tri n nhân cách. Thi u chúng, con ng i không có tâm lí ng i, không có s hình
thành và phát tri n nhân cách, nh nh m t cách
c th nh ng ph m ch t, nh ng nét nhân cách nào s xu t hi n con ng i.

8.5.2 Giáo d c và nhân cách

Ng i tiêu bi u cho xã h il nh h ng t i s hình thành và phát
tri n th gi i tâm h n th h tr . S ng c a ng i l n t i th h tr , th h
tr i v i th h ti p theo có th di n ra m t cách t phát ho c t giác. K t qu s
t t h n m t khi ng c ch ng t ch c, t giác h ng d n th h ti p theo
nh n thi t, phát tri n hoàn thi n nhân cách cho h i
ta c n ph i tìm hi u m i quan h qua l i gi a giáo d c và nhân cách.

Giáo d c là m t ho ng có m ng h ng rõ r t, có n i dung và
ph ng pháp không nh ng phù h c s phát tri n c a
i t ng. Giáo d c không ch cung c p tri th c v th gi i mà còn hình thành h
nh ng ph m ch t tâm lí c n thi t, t o ra m i ng c th c ti gi i
quy t nh ng v i s ng hi n t i và t ng lai.

Giáo d c có nhi m v t ch c quá trình ho ng cho con ng i, gi vai trò ch

o trong s hình thành và phát tri n nhân cách:
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 147
- V ng cho s hình thành và phát tri ng yêu
c u xã h i.

- Thông qua giáo d c th h c truy n l i cho th h sau n i

(thông qua các n i dung giáo d c).

- V it t ho ng có t ch c, giáo d c phát huy m t cách t ng

u ki n b m sinh và di truy ng t nhiên và xã h ng th i
p nh ng thi u h t, h n ch (khuy t t t, b nh, hoàn c nh không thu n l i).

- Giáo d ng phát tri n nhanh.

- Giáo d c góp ph n kh c ph c, u n n n m t s nét tâm lí không lành m nh, nh c

m nhân cách tiêu c ng t phát c ng xã h i x u.

n giáo d n môi tr ng xã h i và nhân

cách. Môi tr ng xã h c hi u là toàn b nh ng s n ph m c a n t
ch t và tinh th n c a loài ng i nói chung, c a nh ng ng i th ng quanh
con ng i- a tr nói riêng; trong ho ng tr có th ti p xúc, t
ph n nào bi i nó. Khoa h c r ng: Nh u ki n
c a hoàn c nh s ng, nh ng s n ph nt c bi t
là nh ng ng u mang m t tâm lí, ho u ho ng tâm lí
c a con ng i, c a xã h i t o ra nó v i nh m c a ho ng y. T t
c m và c c u v t ch t c a s n ph m ho c trong cách x s ,
hành vi c a con ng i.

Môi tr ng xã h i ch ng m nh m và h u hi u t i s hình thành và phát

tri c t ch c có m ng trình k ho ch c a nó. Vì
v n giáo d n s ng t giác c a môi
tr ng xã h i t i s phát tri n nhân cách, s ch ng t ch c quá trình phát tri n và
c s phát tri ng t phát c a môi tr ng xã h i ch nh h ng t i s
hình thành và phát tri n nhân cách m nh nh, nó không th cs phát
tri n.

T nh ng v trên, ta th y, nhân cách ch có th hình thành và phát tri n,

hoàn thi n theo yêu c u c a xã h u ki n giáo d c; m t khi n i dung giáo
d c có tính khoa h c ngày càng cao và g n ch t v i cu c s ng hi n th c, ph ng
148 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

pháp giáo d c càng ti n b c s phát tri n. Kh

d c r ng l n và gi vai trò ch i v i s hình thành và phát tri n nhân cách.
Không tuy i hóa vai trò c a giáo d c. Giáo d c không ph i là vô h n, là v
u ki n bên ngoài c a cu c s ng th c quy nh s phát tri n nhân cách con ng i
không ph i là tr c ti p mà nó quy ng qua l i gi a
con ng i v i môi tr ng, thông qua ho ng c a con ng i v i môi tr
thông qua nh h ng tích c c c a con ng i v i hoàn c nh xung quanh. Nh u
ki n và hoàn c nh bên ngoài th ng b khúc x thông qua kinh nghi m s ng c a con
ng i, thông qua nhân cách. V u ki n và hoàn c nh s ng bên ngoài
ch là gián ti c khúc x u ki a
tâm lí, kinh nghi m riêng c a m i ng i.

Con ng i có kh giáo d c - có th t mình bi i nhân cách c a mình

m t cách có ý th c. T giáo d c không th di n ra m t khi thi u môi tr ng bên
ngoài. Quá trình t giáo d c ch di c môi tr ng kích thích và nó ch di n
ra ng tích c c gi a con ng i v i môi tr ng. nh h ng c a
môi tr ng v i t giáo d c p.

8.5.3 Ho ng và nhân cách

i mu n s ng và phát tri n ph i ho ng, ho t o ra th gi i
i t ng hay ho i t ng ng th
thành b m t tâm lí và nhân cách c a mình. V c xem là
tìm hi u khi n tâm lí ý th c và
nhân cách.

Ho ng là c ch c bi t nh m giúp con ng i th a mãn nh ng nhu c u c a

mình v i t cách v a là m t cá th , v a là m t thành viên c a xã h i. Ngu n g c c a
tính tích c c c a nhân cách là nhu c u. Nhu c y con ng i ho ng, b t
k m t nhu c u nào c a con ng c th a mãn b ng nh ng ho ng khác
nhau. Song s th a mãn nhu c u gi a ng i - và v t r t khác nhau. Con ng i ph i
th a mãn nhu c u m t cách tích c c, có m th a mãn nhu
c u, con ng i ph i ho ng, ph i ti n hành hàng lo t nh ng khác nhau,
m ng l i nh m m t m nh tr r i vi c th c hi n m
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 149
cu i cùng. M i ho th a mãn nhu c ra cho con ng i nh ng yêu
c i con ng i nh ng ph m ch t tâm lí, nh ng nét tâm lí c a nhân cách nh t
nh. Chính quá trình tham gia ho i hình thành và phát
tri c nh ng ph m ch t, tâm lí, nh m nhân cách c a h . Thông qua
ho ng, con ng i có th th nh, t t ng, tình c m c a toàn b th gi i
tâm h n c a ch th ho ng, nhân cách c a con ng c bi u hi n ra
trong ho ng.

Trong quá trình ho ng và thông qua ho ng, toàn b c l c

c a con ng c chuy i t ng ho c bi n thành s n ph m
c a ho ng.

u s n ph m, thông qua s n ph m do con ng i t o ra, ta có

th th y d c nh m tâm lí c a nhân cách ch th ho ng.

Ho i c ch th ho ng. Trong quá trình con ng i tham

gia vào ho ng nh m t o ra s n ph m v t ch t và tinh th n, con ng
c v n tri th c, kinh nghi m, hoàn thi n nh ng kh n có c a b n thân:
Nh n th c th gi i sâu s ng t tin, qu quy t, ý th c rèn
luy n.

Ho ng giúp con ng i th c hi n ch i. M t con ng i s ng trong

xã h i có th gi nh ng v trí khác nhau trong xã h i. nh ng th m khác nhau,
nh ng ch i d n c chuy n vào con ng i thông qua ho ng, giúp
cá nhân g n bó v i xã h i, tr thành con ng i xã h i. Thông qua ho ng con,
ng i có th tham gia vào vi c c i t o th gi i t nhiên và xã h i. Mu n v y, con
ng i ph i hình thành nh ng ph m ch t tâm lí, nh ng nét nhân cách c n thi t nh m
it ng hóa nh ng s n ph m mà b n thân mu n sáng t o ra.

T nh ng v n trên, ta có th n k t lu n: Ho ng là y u t quy nh
tr c ti iv is hình thành và phát tri n nhân cách. .

M t khi con ng i có ti b m sinh di truy n thu n l i, có môi tr ng giáo d c

t t nh ng con ng i l i không ti p nh n, không h ng ng nh ng t môi
tr ng bên ngoài, không tr c ti p tham gia vào các ho
không th c hình thành và phát tri n. M phát tri n c a tâm lí, ý th c và nhân
150 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

c tr c ti p quy nh b i m ho ng c a cá nhân m i ng i b im c
nh n th ng c a cá nhân trong s phát tri n và hoàn thi n
b ho ng c thành ho ng t
giáo d c.

8.5.4 Giao ti p và nhân cách

Con ng i mu n t n t i và phát tri n ph i ho i tham
gia vào hai quan h : quan h v i t nhiên và quan h v ng lo i (quan h xã h i),
chính ngay trong quan h v i t chi ph i b i quan h xã h i. Vì v
là con ng i, luôn là con ng i xã h i. Trong quá trình th c hi n ch n ch t
xã h i c a mình, con ng i luôn có s giao ti p v i nh ng ng iv i
m i ng i, giao ti p là ph ng th c t n t i c a con ng ng th i u
ki n c a s hình thành và phát tri n tâm lí, ý th c và nhân cách. Tâm lí có th hình
thành, phát tri n và c ng c trong quá trình giao ti p.

Thông qua giao ti p, con ng i bi c giá tr xã h i c a ng

ng i khác bi c giá tr c i v i xã h i, và nh ng ng i xung quanh. B i
vì b n ch t giao ti i nh ng giá tr tinh th n, s c
di n ra v i nhi u hình th c và k t qu c hình thành.

Trong quá trình giao ti p, ng i các quan ni m v i nhau: nh ng quan

ni m gi ng nhau s c ng c , nh ng quan ni m khác nhau s có s u tranh v quan
ni m. Khi giao ti p, ng i kinh nghi m riêng v cu c s ng và ho t
ng cho nhau, t t s t p t c xã h c hình thành. M t khác, m t khi
c hình thành t giao ti p, nó l i d ns u ch nh tâm lí c a
t ng ng i riêng l . Giao ti c bi t trong s hình thành th gi i tâm
h n t ng ng t p th : Thông qua giao ti p, tâm h n c a con ng i tr
nên phong phú, tri th c sâu s c, tình c m và th gi c hình thành, c ng c
và phát tri n.

T nh u phân tích trên, có th k t lu n giao ti u ki n tr c ti p quy t

nh th i v i s hình thành và phát tri n nhân cách.
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 151

Nhân cách là t h p nh ng thu c tính tâm lí và ph m ch t tâm lý c a cá nhân, th

hi n b n s c và giá tr xã h i và hành vi xã h i c a con ng i.

Nhân cách có b m: tính nh b n v ng ( khó hình thành, khó thay

i), tính th ng nh t (s k t h p thành m t t ng th , các thành ph m có
m i liên h và t ng tác l n nhau), tính tích c c (m i
khác, cho xã h i và b n thân), tính giao l u (nhân cách g n bó, n y sinh và th hi n
trong giao l u).

Nh ng thu n hình c a nhân cách: xu h c, khí

ch t.

- ng: h th nh chi ng c a nhân cách. Các m t bi u

hi n c u, h ng, th gi i quan và ni m tin.

- Tính cách là nh n c hành vi c i v i

hi n th c và b n thân. Tính cách là s k t h p c a tính nh và tính linh ho t,
n hình. C u trúc tính cách g m h th (v i t
nhiên, v i xã h i, v i khác, v i công vi c v i b n thân...) và h th ng hành
vi. Hai m t trong c u trúc tính cách có m i quan h th ng nh ng qua
l i.

- Khí ch t là nh ng thu c tính nhân cách th hi n s c thái ho ng tâm lí m t

, t , nh . Các ki u ho ng th n kinh c sinh lí
c a khí ch t, chúng in d u n khá l n lên các bi u hi n khí ch t c i, tuy
nhiên khí ch t không ph i là b m sinh, khí ch t ch u ng l n c a giáo d c
và t rèn luy n. Có b n ki u khí ch n hình: khí ch t linh ho t, khí ch t nóng
n y, khí ch t bình th n và khí ch i ki u khí ch m và
m. Giáo d c khí ch t không ph i là vi i t ki u khí ch t này
sang ki u khí ch ng vào vi c phát huy nh m, h n ch
nh m c a t ng ki u khí ch t.

- c là nh ng thu c tính nhân cách nói lên hi u qu ho ng c i

trong m c ho ng nh ng phân lo c chung
152 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

i khác nhau các lo c và m c a

ng phân chia các m c (m c
hoàn thành có k t qu t s c, sáng t o), thiên tài (m c
hoàn thành ki t xu t, có m t không hai, t c phát tri n m i trong m
v c phát tri n d t c a cá nhân (các thu c tính sinh lí th n
kinh và ch t không quy
khi u là d u hi u s m v m o t o và
giáo d u là m m m ng và không quy c.

Có nhi u y u t ns hình thành và phát tri n nhân cách, m i y u t

gi vai trò khác nhau: y u t sinh h c là ti v t ch t, y u t
trò quan tr ng, là ngu n g c, n i dung c a nhân cách, giáo d c gi vai trò ch o,
ho ng và giao ti p gi vai trò quy nh tr c ti p s hình thành và phát tri n
nhân cách.

Câu 1: Phân tích khái ni m nhân cách.

Câu 2: Trình bày c u trúc c a nhân cách.

Câu 3: Phân tích nh ng bi u hi n tâm lí c ng, nhu c u, h ng.

Câu 4: Khái ni m khí ch m tâm lí c a t ng lo i khí ch t.

Câu 5: Khái ni m tính cách. M i quan h gi a n i dung và hình th c c a tính cách.

Câu 6: Khái ni c. M i quan h gi c và thiên

ng.

Câu 7: Phân tích vai trò c a các y u t ng t i s hình thành và phát tri n
nhân cách.
 BÀI 8: NHÂN CÁCH - 153
BÀI
Bài 1: Hãy xác xem nào là cho
cá nào là cho nhân cách?

T n tâm, thô l , t c ph n ng v n ng cao, t c h i các x o cao,

khiêm t n, ngay th ng, m m m ng, b ng b nh, ít nh y c m v i s giá c a xã
h i, linh ho t.

c theo d u hi u tâm lí i hãy xác nh xem lo i khí ch t nào c nói

n trong m i ng h p sau:

a. M t i sinh ng, ho t bát, mu n thay i các n ng ng xuyên, d

dàng thích ng v i nh ng u ki n thay ic a i s ng.

b. M t i ch m ch p, ôn hòa, có nh ng nguy n v ng và tâm tr ng n nh, ít

bi u l tâm tr ng ra bên ngoài.

c. M t i nhanh nh n, b ng b t, sôi n i, say mê v i công vi c, thi u ôn

hòa, tâm tr ng hay thay i m nh m , t ng t.

d. M t i nh y c m, d có c m xúc sâu s c v i c các s ki n không k ,

l i ph n ng v i nh ng i xung quanh m t cách y u i, r u

Bài 2: Hãy xác nh nh ng nét tính cách nào i th hi n: Thái iv i i

khác; Thái i v i lao ng; Thái i v i b n thân.

1. Tình c m trách nhi m

2. Lòng nhân o

3. Tính ích k

4. Tính i bi ng

5. Tính kín

6. Tính hoang phí

7. Lòng trung th c

8. Tính khiêm t n
154 BÀI 8: NHÂN CÁCH -

9. Tính sáng t o

10. Tính c n th n

11. Tính qu ng giao

12. Tính t cao

Bài 3: B n hi u nào v các câu nói sau:

- ng m i m i n t, ch t m im it t

- b u thì tròn, ng

Bài 4: Phân tích nh ng lu n m b n c a tâm lí h c Mác xít v s hình thành và

phát tri n nhân cách trong hai câu c a H Ch t ch:

Hi n d ph i là tính s n

Ph n nhi u do giáo d c mà

(N a

Bài 5: Trong nhân gian có quan ni m v s hình thành và phát tri n nhân cách
sau:

- n m c thì g n thì

- minh v n s n tính tr

- h n tr t gi y tr ng, th y cô v sao thì nên v

Hãy trình bày quan ni m c a mình v cách nhìn nh n trên. Theo b n, ph i hi u

nh th nào m i úng?
 BÀI 9: 155

BÀI 9: CÁC PH M CH T TÂM LÝ

C A NHÂN CÁCH

Sau khi h c:

- Hi c khái ni m xúc c m, tình c ng ý chí .

- c vai trò c a c i s ng tình c ng ý chí trong cu c s ng

và trong s phát tri n nhân cách c i.

- V n d ng ki n th gi i thích c m xúc, tình c m c a b i khác

i s ng.

- V n d ng các quy lu t tình c m và các ph m ch t ý chí c a nhân cách nh m hoàn

thi n và phát tri i s ng tình c m và ý chí, ngh l c c a cá nhân

9.1 TÌNH C M
Trong khi ph n ánh th gi i khách quan, con ng i không ch nh n th c th gi i
mà còn t c i v i nó. Ch ng h n: Khi xem nh ng b p,
nghe nh ng b n nh c hay chúng ta không ch tri giác (nhìn, nghe...) chúng, mà còn
có nh ng", nh ng "r o r c", nh ng "xao xuy n" kèm theo. Nh ng hi n
t ng tâm lí bi u th c a con ng i v i nh ng cái mà h th n th c c,
ho c g i là xúc c m và tình c m c a con ng i s ng tình c m c a
con ng i r t phong phú và ph c t c th hi n d i nhi u hình th c, nhi u
m khác nhau, có nh h ng sâu s n toàn b các quá trình và ho ng tâm
lí khác c a con ng ng nét r i.
156 BÀI 9:

9.1.1 Khái ni m xúc c m, tình c m

Xúc c m, tình c m là nh th hi n s rung c m c a con ng i v i
nh ng s v t, hi n t ng c a hi n th c khách quan, ph a chúng
trong m i liên h v i nhu c ng c c a con ng i.

Nh v y, tình c m là m t d ng ph n ánh tâm lí m i - ph n ánh c m xúc. S ph n

ánh c m xúc, ngoài nh m gi ng v i s ph n ánh nh n th c - u là s
ph n ánh hi n th u mang tính ch th và có b n ch t xã h i - l ch
s , l i có nh nv is ph n ánh nh n th c.

- Th nh t: Xét v ng ph n ánh thì quá trình nh n th c ph n ánh b n thân

s v t hi ng trong hi n th c khách quan; còn tình c m ph n ánh m i quan
h gi a các s v t, hi ng g n v i nhu c i.

- Th hai: Xét v ph m vi ph n ánh, thì b t c s v t, hi ng nào trong hi n

th ng vào các giác quan c c ph n ánh (nh n
th c) v i nh ng m sáng t , chính xác khác nhau.

Nh ng tình c m ch t b ng s rung c m v i nh ng s v t hi n t ng có
liên quan v i s tho mãn hay không tho mãn g n v i nhu c ng c c a con
ng i.

- Th ba: Xét v c ph n ánh, thì nh n th c ph n ánh hi n th c khách

i hình th c nh ng hình nh (c m giác, tri giác) nh ng bi ng
ng), nh ng khái ni m ph n ánh hi n th c khách quan
i hình th c nh ng, nh ng tr i nghi m.

- Th th hi n tính ch th trong tình c m màu s c cá

i nh n th c.

- Th i nh n th c quá trình hình thành tình c

ph c t c di n ra theo nh ng quy lu t khác v i quá trình nh n th c.

Th y rõ s khác bi t gi a tình c m v i nh n th c nh ng con

ng, nh ng bi n pháp xây d ng, giáo d c tình c n cho l p tr .

Tình c c hình thành và th hi n qua các xúc c m theo nh ng quy lu c

a nó. Tuy nhiên xúc c m và tình c m có nh m khác nhau:
 BÀI 9: 157
Xúc c m Tình c m

- Có i ng v t - Ch có i

- c - Có sau

- Là quá trình tâm lý - Là thu c tính tâm lý

Có tính nh t th i, bi i ph - nh lâu dài, ít ph thu c

thu c vào tình hu ng vào tình hu ng

- Th hi n tr c ti p: vui, bu - Th hi n gián ti p, ti m tàng

- Th c hi n ch - Th c hi n ch h

ng v i môi ng bên th ng v ng bên

ngoài v t cá th ) ngoài v t nhân cách)

Nh v y xúc c m và tình c u bi u th thái c a con ng i v i th gi i,

nh ng xúc c m và tình c m khác nhau.

Tuy khác nhau, nh ng xúc c m và tình c m có quan h m t thi t v i nhau: Tình

c c hình thành t nh ng xúc c ng lo i (do s t ng h ng hình
hóa, khái quát hoá các c c th hi n qua các c m xúc. Nói
cách khác, xúc c m là c s , là ph ng ti n bi u hi n c a tình c m; ng c l i, tình
c m có nh h ng tr l i, chi ph i các c m xúc c a con ng i.

Nh a tình c m

- Tính nh n th c: Khi có tình c i nh n th ng, th y

ng v i b m có lý c a nó.
i bi u t nh n th c, rung
ng và th hi n c m xúc t o nên tình c i.

- Tính xã h i: Tình c m th c hi n ch c i, tình c m

mang tính xã h i và không ph i là nh ng ph n n, tình c m
a xã h i, ch có i.

- Tính khái quát: Tình c c là do t ng h ng hình hóa, khái quát

hóa nh ng xúc c ng lo i. Rung c m c a tình c m là rung c c khái quát
t nhi u c ng lo i.
158 BÀI 9:

- Tính nh: Tình c m là thu c tính tâm lý, là nh ng k t c u tâm lý nh, ti m

tàng c a nhân cách, khó hình thành, khó m

- Tính chân th c: tình c m ph n ánh chân th c n , ngay c khi con

i c che gi u nó b ng nh ng tác gi y trang.

- Tính hai m i c c): g n li n v i s th a mãn hay không th a mãn nhu c u,

tình c i c âm tính (yêu - ghét, vui - bu
m t c a tình c t n t i c a nhau. M t m t m t, m t kia tr nên bão hòa,
bu n t

9.1.2 Các m c i s ng tình c m

i s ng tình c m c a con ng ir ng và phong phú c v n i dung và hình
th c bi u hi n. Xét t th p t i s ng tình c m c a cá nhân có nh ng m
sau:

a. Màu s c xúc c m c a c m giác

c thái c : c m giác
gây cho ta m t c m xúc r o r c, nh c nh i; c m giác màu xanh gây cho ta
m t c m xúc nh nhàng, lâng lâng, d ch

Màu s c xúc c m c a c m giác th c ch th ý th t hi n

cl t thu c s c c a quá trình tâm lý (c m giác).
ng h p màu s c xúc c t hi ng có tính di truy n t t c m i
i. Ví d ph n ng c a m i g m) khi ng i mùi khí
sunfuahydro...

Nghiên c u v v ng d ng trong ho ng s n xu t, nh m
t ng th i chú ý y u t ng.

b. Xúc c m

Xúc c m là s th nghi m tr c ti p c a m t tình c m thu c m t

ph n ánh c m xúc cao h n màu s c xúc c m c a c m giác.

Xúc c m có nh m c b n là x y ra nhanh, m nh, rõ r t h c ch

th ý th c rõ nét h n, so v i màu s c xúc c m c a c m giác.
 BÀI 9: 159
Theo E. lzard, con ng i có 10 xúc c m n n t ng thú, h i h p, vui
s ng, ng n, ghê t m, khinh b , khi p s , x u h và t i l i.

Có m t s d ng xúc c m ta th ng g p:

- ng là m t d ng xúc c r tm y ra
trong th i gian ng n ng không làm ch c
b n thân mình.

- Tâm tr ng là m t d ng xúc c v a ph i, ho u, t n t i trong

th i dài. Tâm tr ng là m t tr ng thái xúc c m bao trùm lên toàn b
ng c a cá nhân và làm n n cho là ho ng c

n không hi u vì sao tôi bu

(Xuân Di u)

- Stress là m t tr ng thái xúc c m n y sinh trong nh ng tình hu ng nguy hi m,

ng, ho c khi ph i gi i quy t nh ng vi c quan tr ng m t cách nhanh chóng
và kiên quy t.

c. Tình c m

Tình c m là m nh c a cá nhân th hi n s rung c m c a con ng i

i v i nh ng s v t, hi n t ng có liên quan t i nhu c ng c c a h . Tình
c m là m t thu c tính tâm lí nh c a nhân cách.

Ng i ta th ng chia tình c m thành 2 nhóm:

- Tình c m c p th p là nh ng tình c m có liên quan t i s th a mãn hay không th a

mãn nhu c .

- Tình c m c p cao là nh ng tình c m có liên quan t i s th a mãn hay không th a

mãn nh ng nhu c u tinh th n c i. Tình c m c p cao mang tính xã h i.

Tình c m c p cao có tình c c, tình c m trí tu , tình c m th m

c m mang tính ch t th gi i quan.

- Tình c c: bi u th c i v i các yêu c c

trong xã h i, trong quan h i v i; v i c ng, v i xã h i
(tình m con, b a...)

- Tình c m trí tu : tính ham hi u bi t, óc hoài nghi khoa h c, nh y c m v i cái m i.

160 BÀI 9:

- Tình c m th hi rung c m v p trong t nhiên, trong

cu c s ng.

- Tình c m mang tính ch t th gi i quan: tinh th n c, tinh th n qu c t .

9.1.3 Vai trò c a tình c m

Tình c m có vai trò to l i s ng trong ho ng c a con ng i.

V m t tâm lí, tình c m là m t t p trung nh m nét nh t c a nhân cách con

ng i.

Tình c ng l y con ng i trong nh n th ng

i v i nh n th c, tình c m là ngu ng l c m nh m kích thích con ng i tìm

tòi chân lý c a nh n th c. Ng c l i, nh n th nh h u khi u ch nh
tình c ng. Nh n th c và tình c m là hai m t c a m t v nhân sinh
quan th ng nh t c a con ng i.

i v ng, tình c m chi m v trí quan tr ng trong s nh ng l c và

nhân t u ch nh hành vi và ho ng c a con ng i. Tình c m n y sinh, bi u hi n,
y con ng i ho ng, giúp con ng iv t qua nh ng i g p
ph i trong quá trình ho ng

i v i các thu c tính tâm lí khác, tình c m có m i quan h và chi ph i toàn b

các thu c tính tâm lí c a nhân cách. Tình c m chi ph i t t c các bi u hi n c a xu
h ng nhân cách: nhu c u, h ng thú, lí t ng, th gi i quan. ni m tin; tình c m là
m t nhân lõi c u ki n và thành ph c; là y u
t có quan h qua l i v i khí ch t con ng i.

9.1.4 Các qui lu t c i s ng tình c m

i s ng tình c m c a con ng t ph c
t c th hi n qua các quy lu t c a tình c m.

a. Quy lu t "lây lan"

i trong cu c s ng xã h i, luôn trong các m i quan h ng i - ng i v i

nhau . Vì v y, xúc c m, tình c m c a ng i này có th truy n "lây"sang ng i khác.
i s ng hàng ngày ta th ng th y hi n t ng "vui lây", "bu n lây", "c m
 BÀI 9: 161
ng c m"... N n t ng c a quy lu t này là tính xã h i trong tình c m con
ng i khác, hòa mình v i khác.
Chính tình c m c a t p th , tâm tr ng c a xã h quy lu t
này. Tuy nhiên, vi c "lây lan" tình c m t ch th này sang ch th khác không là con
ng ch y hình thành tình c m. M t hi ng tâm lý xã h i bi u hi n rõ r t
quy lu t này là hi ng ho ng lo n.

Quy lu t lây lan c a c m xúc, tình c t to l n trong các ho ng

t p th c ng, h c t

b. Quy lu

c tình c m, n u m t xúc c m, tình c c l p p l i

nhi u l n v i m t c i thì cu b suy y u, b l ng
xu nt ng th c g i là s "chai d n" c a tình c m.

Trong ho i s ng hàng ngày, quy lu c ng d ng m t cách có

k t qu . Ch ng h làm cho h c sinh m t tính nhút nhát, s b g i lên b ng, thì
i h ng, v i nh ng câu h i v a
s c, và m khuy ng viên, nh m c ng c ng lòng t tin
là do quy lu t này t
c c ng c tình c m.

c. Quy lu n" (hay c m ng)

Trong quá trình hình thành ho c bi u hi n tình c m, s xu t hi n ho c suy y u c a

m t tình c m này có th c gi m m t tình c m khác x ng th i ho c
n i ti nt ng"t ng ph n" trong tình c m. Ví d : khi ch m bài sau
m t lo t các bài kém, lúc g p m t bài khá thì giáo viên th u so v i
ng h m trong m t lo i ta v n
d ng quy lu c, ngh thu t, càng yêu nhân v t chính di n bao nhiêu
càng ghét nhân v t ph n di n b y nhiêu...Trong giáo d ng, tình c i ta
d ng quy lu t này: bi ôn nghèo, nh kh , tri tân

d. Quy lu t "di chuy n"

Tình c m c a con ng i th hi ng, có khi ta không k p làm ch tình

c m c a mình, tình c m có th di chuy n t m i t ng này sang m i t ng
162 BÀI 9:

khác. Ch ng h n hi n t ng "gi n cá chém th t", "ghét nhau ghét c tông ti h

n nhi u bi u hi n c th c a quy lu i s ng
i:

Ph i cung rày s làn cây cong

Quy lu t này nh c nh chúng ta ph i chú ý ki c m xúc c a mình,

làm cho nó mang tính ch t có ch n l c tích c n m gi n cá
chém th t

e. Quy lu t "pha tr n"

i s ng tình c m c a m t con ng i c th , nhi u khi hai tình c i c c

nhau có th cùng x y ra m t lúc nh ng không lo i tr nhau mà chúng "pha tr n" vào
nh l n nhau. Ví d : "gi n thì càng gi n mà th ng l i càng th ng" trong
i s ng tình c m con ng i, s pha tr n gi a c m xúc lo âu và t hào n
ng viên leo núi, thám hi m, nh ghen tuông trong tình c m v ch
là s pha tr n gi a yêu và ghét.

Quy lu t này cho ta th y rõ tính ch t ph c t p, nhi u khi mâu thu n c a tình c m

i. S th t nh ng mâu thu n ánh tính ph c t ng và mâu
thu n có th c trong th c t khách quan cu c s ng.

f. Quy lu t v s hình thành tình c m

Tình c c hình thành do quá trình t ng h ng hình hóa và khái quát

hóa nh ng xúc c ng lo i. Ch ng h n, tình c m c i v i cha m là do
các c i trong su t quá trình l n khôn c a tr
t o thành.

Tình c c xây d ng t nh ng xúc c m, nh c hình thành thì tình

c m lai chi ph i và th hi n qua các xúc c ng.

Quy lu t này cho ta th y mu n hình thành tình c m ph i t i th c vi c th c

gây c ng. S thuy t giáo là c gây
nên tình c m.

Các qui lu t c i s ng tình c c th hi ng và phong phú trong cu c

s ng c a con ng i.
 BÀI 9: 163
9.1.5 Tình c m c a co i bi u hi n
a. Chú ý d u hi u trên nét m t

Khóc i là 2 tâm tr n

Lúc nh y nhót là bi u hi n c a ni m vui tràn ng p

Khi u hi n s bu n r u, chán n n

C n chú ý quan sát nét m th nh ng bi ng c a vùng xung

quanh m t, mi ng, n ánh m t cách trung th c ngu n s ng n i tâm c a
i.

b. Tâm tr ng khoan khoái, không khoan khoái

- Khoan khoái: bi u hi n ng pháp l nh (2 n y dài bên má ng

bao quanh mi c kéo dài v phía sau c kéo lên cao. Cùng
v t nh l i và dài ra.

- Không khoan khoái: bi u hi ng pháp l nh bên mi ng chùng xu ng, hai má

chùng xu ng ng t o n bát
gi a hai lông mi. Khi i có th , gi n d hay s hãi.

c. Xúc c m có d tan bi n không

Xúc c m có th i kìm hãm không b c l

v c. Có th y ngón tay
n xu ng trái bóng có th lõm xu ng, vì khi b d n nén d n có th c ch c m
m xúc v ib cl i m t d ng khác.

Ví d : Khi b tiêm hay nh ng b hi i

c ch không mu n l au cm i.

d. Nh ng bi n d ng tình c m b c ch

- Nét m t l v kh p có th b co rút

- Có s xáo tr n nh t là chân và tay

- Có s xáo tr n v ngôn ng u t nhiên, trong tâm lý h c g i hi ng

này là b m t ch t (Death Mask)
164 BÀI 9:

Ví d : M t nhân viên b t mãn v i c nén s t c gi n không bày t

,c k s c m t s th
cho th y ng cu cl ng m t d ng khác.

e. Tình c c phát l

c tình c m có s ng v ng: ng n m ch t
khi t c gi n, hay khi b i r ng có c ng th a.

f. L i nói bi u l tình c m

- Khi tâm tình tho i mái: ngôn ng

- Khi ni m riêng canh cánh bên lòng: ngôn ng không trôi ch c

Ngôn ng ng bi u c m m t cách phong phú, nó th hi n cách, trí tu , tình

c m , ý chí, s ch ng hay b ng, s chân thành hay gi d i, s ng hay
hoài nghi:

ng gi ng h n h n, ng t quãng

Khi vui gi ng trong tr o, nh p nhanh

Khi bu n gi ng tr m, nh p ch m

Khi ra l nh gi ng kiên quy t, s c g n

Cùng v i ngôn ng là nét m t:

- Khi s hãi: m t tái nh t, toát m ng gò bó

- Khi b i r i, x u h : m t l m lét, m

Ngoài ra thông qua cách nói, c ch u b , t ng cho th c

d nm tc
 BÀI 9: 165
Các ch s
Các th hi n c m xúc
bên ngoài
3 4 5
1 2
Th Tr ng thái Xúc c m Xúc c m
Xúc c m âm Xúc c m âm
t xúc c m
tính m nh tính y u
trung tính y u m nh
Góc mi ng Góc mi ng Góc mi ng
Góc mi ng sa Bình
1 Mi ng sa xu ng nh ch lên nh ch lên
xu ng ít ng
nhi u nhi u
Cái nhìn Cái nhìn
Cái nhìn r t Cái nhìn l v
Bình vui v hân hoan,
2 M t không hài không hài
ng sáng ng i sáng ng i
lòng lòng
heo nheo l i
Nhíu l i,
3 Lông mày d ch v góc Bình th n Bình th n
nhíu l i
cau có
lên ho c Bình Bình Bình
4 S cm t
ng ng ng
R
r t không t không t
C ng Bình Bình
5 nhiên ho c nhiên ho c T do
c a tay ng ng
lung tung n lo n,
m nh nh m
Gi ng nói
R t m nh,
và n i nh, R t vui,
6 r t không sung
dung u ng
hài lòng ng
phát bi u
R t mau, r i
Bình
7 Hô h p lo n, hay th nh tho ng Bình th n Bình th n
ng
nín th

9.1.6 Nh ng khác bi t c c tình c m

Tình c m di n ra m sâu, tính nh,
tính hi u l c c a tình c m m i khác nhau

- ng c a tình c m gi vai trò quan tr ng: nó quy ng gây thái

. Có nh ng i d vui, d bu n vì nh ng cái nh nh t, nh i này
i h i h t, nông n i.

ng ph thu c vào tính nguyên t c, th gi i quan, ni m tin c is

i sáng su t và không b mù quáng.
166 BÀI 9: ÁCH

- Chi c a tình c m là nh ng thu n s

phong phú và tính xúc tích trong n i tâm: chi u sâu c a tình c a
nhân cách. Nhi u khi v i nh i sâu s c, n u thi i v i
h thì h s không s ng n i. i h i h t, nông n i h không yêu công vi c mà
ch b lôi cu n m n, có khi có tình c m khá m
s c.

- Tính n nh: tính nh cho ta phân bi t chi c a tình c m.

Tính nh th ng nh t ch t ch v i chi u sâu tình c m, m t tình c m sâu s c thì
nh v ng ch c không ch u ng c a hoàn c nh th y u. Trái l i m t tình
c m nông c n có th m t th i s nhanh ng h n
ng bóng, s th i.

- Tính hi u l c c a tình c m: là tình c m ng m nh m n ho ng c a h

ng sâu s c, tình c m không ng
n ho ng). Ví d : giáo viên c sinh tình c m th hi n rõ r t
c vì h c sinh thân yêu, có khi không ti c tính m nk
thù s i tr m, có ngh l ch ng l i cái x u, cái sai.

N u l y nh i mv c phân lo i thì s có các d i

d c i n ng nhi i l nh lùng. Trong th c t có nh ng
i không x p vào lo h có nh tha, tính
hi n h u, ho c trái l i tính ích k , thói nh c ác, kiêu ng o..

9.2 NG Ý CHÍ
9.2.1 Ý chí

9.2.1.1 Khái ni m ý chí

m h i t c a nh n th c và tình c ng vào ho ng c a con

i. Nói cách khác Ý chí là m ng c a ý th c, bi u hi n c th c
hi n nh ng có m i ph i có s n l c kh c ph

Ý chí là m t ph m ch t tâm lí c a cá nhân, là m t thu c tính tâm lí c a nhân cách.

Là m ng c a ý th c, ý chí là hình th u ch nh hành vi tích c c
 BÀI 9: 167
nh t c a con ng t h p trong nó c m ng c a trí tu , c m t
ng c a tình c c.

Giá tr chân chính c a ý chí không ph i ch c ý chí m nh hay y u, mà

u ch y u là n am l cv n t i.

9.2.1.2 Các ph m ch t ý chí

a. Tính m

Tính m m ch c bi t quan tr ng c a ý chí. Tính m a ý chí

cho phép con ng u ch nh hành vi h ng vào m giác. Tính m
ph thu c vào th gi i quan, vào n c và tính giai c p c a ng i mang ý
chí. Trong xã h i có giai c p tính m p. Vì th , c n ph i xem
xét ph m ch t ý chí không ph i m t hình th c, mà m t n i dung.

b. cl p

c l p là ph m ch t ý chí cho phép con ng i quy ng theo

nh m và ni m tin c a mình.

c l p không lo i tr vi i t giác nghe theo nh ng ý ki n c a

i khác và ch p nh n nh ng l i khuyên c a h , n ng tình v i nh ng l i
khuyên y.

Tính d b ám th m t ph m ch t x u, h d dàng t b ý ki n c a mình, ph c

tùng ý ki n c i khác.

c l p chân chính không gi ng v i cái g ng b nh, tính ph nh,

t lu u ch ng l i nh ng ng t bên ngoài. Tính d b
ám th và tính ph u là y i v ý chí.

c. Tính quy

Tính quy a ra nh ng quy nh k p th i, d t khoát mà

không có nh ng s ng không c n thi t. Quy a ra trên c s tính
toán và cân nh c ch n.

Ti c a tính quy trí tu i quy

m, nhanh nh ng và
hoài nghi.
168 BÀI 9:

d. Tính kiên trì

c th hi n s kh c ph c nh ng t cho
cm ra. Tính kiên trì nói lên c c a ý chí.

Tính kiên trì th hi n kh n l c m t cách không m t m i. Tính

kiên trì khác v i s l l m i không có kh b sai l m c a mình do
tính t ái nh k kém ý chí.

e. m

Kh i m t ch ng i
cho b n thân hay l i ích c a b n thân.

m th hi n tinh th n không t ch i công vi c ph c t p, không s th t

b m khác v i tính b t m ng, ngang tàng, li ra oai hùng,
ng nguy hi m. Ch ng h n: do thi u hi u bi t, thi u niên có th
nu t v t c ng, ho c nhau nh y t trên cao xu t, h u qu ph i t i b nh vi n
ch a tr .

f. Tính t ch

Tính t ch là kh m tra hành vi làm ch c a b n thân, kìm

c nh ng cá nhân khi th y không c n thi t ho c không có l i.

Tính t ch giúp con ng i t phê phán mình và t u khi u ch nh tránh

c nh

Trong sinh ho t hàng ngày, khái ni m tính t ch i v i m t c m xúc

c i, khi mu n nh n m nh kh ki m ch nh ng c m xúc c a b n
c g n li n v i các ph n ng ngôn ng và chân tay, do th c t ph m ch t
c th hi n rõ r t nh t trong ph u ch nh các c m xúc.

Các ph m ch t ý chí c a nhân cách luôn g n bó h u c v i nhau, h tr cho nhau t o

nên ý chí c a con ng i. Các ph m ch c th hi ng ý chí.

ng ý chí

9.2.2 1 Khái ni m v ng ý chí

ng có ý th c, có ch i n l c kh c ph c khó
c hi n cùng m m:
 BÀI 9: 169
- Tính m ra m t cách có ý th c c ng ý chí.

Tr ng con ng it h tm
ng i ph i ý th c m ng, ý chí s giúp con ng c
m - ý th c m m c b n hình c a
ng ý chí. N u m i m này thì không th g ng ý chí.

Ví d : Ng ng c a con ong và con ng i. Mác v ch ra cái khác

c b n gi a con ong gi i nh t và nhà ki n trúc s t i nh t là nhà ki n trúc s tr c
khi xây d ng t ng t ng sáp ng t i.

- i l a ch n và bi ng
sao cho th c hi cm t hi u qu cao.

Khác v i con v t, con ng i ch ng vào t nhiên và môi tr t o

ra nh ng s n ph m ph c v nhu c u c ng con ng i
bi t dùng nh ng công c s n có và sáng t o ra công c ng và con ng i
bi t l a ch n bi ng.

- Có s theo dõi, ki u ch u khi n, có s n l kh c ph c

nh c hi n m l c ý chí th hi n trong
c ng. N l c ý chí còn th
hi n ch có th chuy n t tr ng sang tr ng thái không hành
c l i v.v....

n l c ý chí c a m t ng i thì bao gi ng i

c c ng ng ý chí nào phù h p
v is phát tri n c a xã h c l i.

ng ý chí g m ba lo i:

- n: ng có m
m sau không th hi , ho c không có. Lo ng này còn g i
ng có ch ng t ý.

- ng ý chí c p bách: ng x y ra trong m t th i gian ng n,

i ph i có s quy nh và th c hi n quy nh trong ch p nhoáng. Trong
m c ng ý chí t p vào nhau,
không phân bi t rõ ràng.
170 BÀI 9:

- ng ý chí ph c t p: i hà
th hi n t t c mc và rõ ràng.

ng vào nh ng m c
t t i ph i có s kh c ph c nh ng tr ng i có s ho t
ng tích c c c n l c bi t.

C u trúc c ng ý chí

n chu n b , giai
n th c hi t qu ng.

- n chu n b n này g m các khâu:

nh m ch n l y
m tm i b t. Vi di n ra su t
quá trình ho ng

L p k ho ng

Ch n bi ng

Quy ng

- n th c hi n: Vi c chuy n t quy ng là s
i v ch t, là s chuy n t nguy n v ng thành hi n th c. Th c hi n quy t
ng ý chí bên trong, quá trình th c hi n có
th g ng i ph i n l t qua,
nh m th c hi n cùng m nh.

- t qu c n m t m
i chi u các k t qu t m nh. S i
chi i s hài lòng, th a mãn ho
S tr thành s i v i ho ng ti p theo.

Tóm l n trên c a m ng ý chí có liên quan h i ti p

nhau và b sung cho nhau.
 BÀI 9: 171

1. Tình c m là nh th hi n s rung c m c i v i nh ng s
v t, hi ng c a hi n th c, ph a chúng trong m i liên quan v i
nhu c i.

Xúc c m là nh ng c a con ng i v i t ng s v t, hi n t ng riêng l

n nhu c ng c c a ng ng tình hu ng nh nh.

i s ng tình c m c a con ng i r ng và phong phú, ph c t p. D a vào

c , s tham gia c a ý th c, tính i t ng ph i s ng
tình c c phân chia thành các m sau: Màu s c xúc c m c a c m giác, xúc
c m (có hai d c bi ng và tâm tr ng) và tình c m.

i s ng tình c m tuân theo nh ng quy lu t nh c th hi n r t rõ

trong cu c s ng hàng ngày. Nh ng quy lu t c a tình c m bao g m: quy lu t thích
ng, quy lu t di chuy n, quy lu t lây lan, quy lu t c m ng, quy lu t pha tr n và quy
lu t hình thành tình c m. S hi u bi t các quy lu t này giúp con ng i ki m soát và
u ch c xúc c m, tình c m c a b c a ng i xung quanh.

i s ng tình c m không ch giúp b o v con ng i kh i nh ng nguy hi m mà còn

n cho con ng i nh ng hi u bi t v b n thân mình rõ h n, t n
nhân cách theo chi u h ng tích c c bi t, xúc c m, tình c c xem nh
ng l ng c quan tr ng chi ph i toàn b i s ng con ng c
nh n th c và ho ng th c ti n.

2. Ý chí là m ng c a ý th c, bi u hi n c th c hi n nh ng hành
ng có m i ph i có s n l c kh c ph m
ch t là tính m c l p, tính quy n b (kiên trì) và tính t
ch .

- ng có ý th c, có ch i n l c kh c ph c khó
k c hi n cùng m ng ý chí có th g m ba lo i:
ng ý chí c ng ý chí ph c t p.
172 BÀI 9:

Câu 1: Phân tích khái ni m xúc c m và tình c m. Phân bi t gi a xúc c m, tình c m

và m i quan h gi a chúng.

Câu 2: Trình bày các quy

Câu 3

Câu 4

Câu 5:

Câu 6:
 BÀI 9: 173

Bài 1:

a. Là m t quá trình tâm lí

b. Có tính ch t nh t th ng

c. Ch có ng i

d. Là m t thu c tính tâm lí

e. d ng ti m tàng

f. tr ng thái hi n th c

g. Có c ng il nv t

h. nh

Bài 2: Các câu c lu t nào c a tình c m?

1.

Ghét nhau ghét c tông ti h

2.

3. thì

4. trôn

ngói th ng mình b

5.
174 BÀI 9:

Bài 3:

a. ng c i m ng du trong tình hu ng nguy hi m

b. Kh làm xi c nh y qua vòng l a

c. Tr t p vi t

d. i l n vi t

Bài 4: Hãy nêu nh mc ng ý chí mà b t hành

ng ý chí là m ng:

a. Có m

b. M i m ng

c. Nh p nhàng, h p lí

d. Có s kh c ph

e. Có s l a ch n, bi n pháp

f. T ng hóa

g. C a, d và e
 175

1. A.G.Côvaliôp (1971), Tâm lý h c cá nhân t p 1 và t p 2, Nxb Giáo d c

2. A.N.Leonchiev (1989), Ho ng Ý th c Nhân cách, Nxb Giáo d c

3. Nguy n Ng c Bích (1998), Tâm lý h c nhân cách, m t s v lí lu n, Hà N i, NXB

Giáo D c.

4. Carroll.E.Izard (1992), Nh ng xúc c m c i, Nxb Giáo d c

5. i h c Hu (2008), Giáo trình tâm lý h i h c Hu

6. Ph m Minh H c (ch biên) (1982), Tâm lý h c Liên Xô, Nxb Ti n b

7. Ph m Minh H c (1983), Hành vi và ho ng, Nxb Vi n Khoa h c Giáo d c

8. GS.VS Ph m Minh H c & c Phúc (ch biên) (2004), M t s v n

nghiên c u nhân cách, Hà N i, NXB chính tr qu c gia.

9. u trí khôn lý thuy t v i nhi u d ng trí khôn, Nxb

Giáo d c

10. J.Piaget (1996), Tuy n t p Tâm lý h c, Nxb Giáo d c

11. GS t (ch biên) (2001), Tâm lý h c ng d ng, Hà n i,

i h c Qu c Gia Hà N i.

12. Nguy n H - Bùi Ng c Oánh Tri u Xuân Quýnh (1998), Tâm lý h c,

ih m Tp. HCM

13. Phan Tr ng Ng , Nguy t phát tri n tâm lý

ih m.

14. c, Nxb Th d c th thao Hà N i Ph m Hoàng Gia

(1977), Nói chuy
(2002), T n Y h c Anh-Pháp-Vi t, Tâm th n h c và tâm lý h c, Hà N i, NXB
T n Bách Khoa.

15. Tr n Tr ng Th y (1992), Khoa h c ch c

176
16. i h c T ng h p Hà N i (1990), Tâm lý h ng
i h c T ng h p Hà N i.

17. Vi n Khoa h c Xã h i Vi t nam (1990), S tay tâm lý h c, Nxb KHXH Hà N i

Hoàng Xuân Vi t (2003), Rèn nhân cách, Nxb Thanh niên Nguy n Quang U n
(ch biên) Tr n H u Luy n (1995), Tâm lý h i

18. y ban Khoa h c Xã h i Vi t Nam (1977), ch Lê nin

n c a tâm lý h c, Tài li i b - Hà N i