Professional Documents
Culture Documents
数理方程-第2章第3节
数理方程-第2章第3节
2 弦振动方程的初边值问题
3 高维波动方程
警示:一周或两周后,我们的课程内容将会用到复数和复函数的定义,傅立叶变换的定义及性
质(参考:数学物理方法(第二版)第一和第七章,上海交大数学系组编,上海交大出版社)
。
§3 高维波动方程(M-D Wave Equation)
3.1 Cauchy 问题
三维波动方程的球平均法(Method of Spherical Means)
二维波动方程的降维法(Hadamard’s Method of Descent)
惠更斯原理(Huygens principle)
波的衰减(Decay of wave)
非齐次问题(Inhomogeneous problem)
utt a 2 u f ( x, t ) x R n , t 0 n 2, 3
t 0 : u ( x ), ut ( x )
惠更斯原理(Huygens principle)
波的衰减(Decay of wave)
非齐次问题(Inhomogeneous problem)
1. 三维波动方程的球平均法
x1 r sin cos
【回顾】球坐标变换 x2 r sin sin 0 , 0 2
x r cos
3
1 2 u 1 u 1 2u
3u 2 r 2 sin 2 2
r r r r sin r sin 2
1 2 u 1 u
旋转对称: 3u 2 r 2 sin
r r r r sin
1 2 u 2u 2 u
球对称: 3u 2 r 2
r r r r r r
球坐标变换
球坐标变换推导
2 2 2
直角坐标系下三维Laplace算子:3 2 2 2
x y z
球坐标系与直角坐标系的转换关系为:
r x 2 y 2 z 2 ,
x r sin cos
z
y r sin sin =arccos 2 2 2
,
z r cos x y z
= arctan y
x
一阶导数:
u u r u u
,
x r x x x
u u r u u
,
y r y y y
u u r u u
.
z r z z z
球坐标变换推导
二阶导数:
2u u r r u f
,
x 2 r r x x x x x x
2u u r r u f
,
y 2 r r y y y y y y
2u u r r u f
.
z 2 r r z z z z z z
带入化简后有:
2u 2u 2u 2u 2 u 1 2u cos u 1 2u
3u +
x 2 y 2 z 2 r 2 r r r 2 2 sin sin2 2
1 2 u 1 u 1 2u
2 r sin 2 2
r r r r 2 sin r sin 2
utt a 2 u f ( x, t ) x ( x1, x2 , x3 ) R 3, t 0
t 0 : u ( x ), ut ( x )
球对称情形
2 2 v ru
utt a urr ur 0, v tt a 2v rr 0 (r 0, t 0),
r
t 0 : u (r ), u (r ), t 0 : v r (r ), v t r (r )
t
【例】 Find the solution of
utt u 0 (t 0, r 1)
r x12 x22 x32 t 0 : u (r ), ut (r )
u
r 1 : 0
n
w tt w rr 0 (r 1, t 0)
w ru : t 0 : w r (r ), w t r (r )
r 1 : w w 0
r
1 1 r t
r t 1 w ( r , t ) ( r t ) ( r t ) ( r t ) ( r t ) r t ( ) d
2 2
1 r t 1 w ( r , t ) F ( r t ) G( r t )
1 1 2 t 1
r t 1 : F (1) G( 2t 1) ( 2t 1) ( 2t 1) (1) ( ) d
2 2 1
r 1 : F (1 t ) G(1 t ) F (1 t ) G(1 t )
1 1
G( ) F (1) ( ) (1) ( ) d G(1) F (1) (1)
2 2 1
下面求解 F
F '( ) F ( ) G '( 2 ) G( 2 )
可得
F ( ) F (1)e 1
e
1 G '( 2 ) G( 2 ) e
d
1 G '(2 ) G(2 ) e
1
=F (1)e e d 2e G(2 )e d
1
1 1
=F (1)e G(2 ) G(1)e 2e G(2 )e d
1
故
F ( ) e 1(F (1) G(1)) G( 2 ) 2e e G( 2 ) d
1
1 1 1 2 2
=F (1) (1) ( 2 ) ( 2 ) ( ) d e 2 e ( ) ( ) d
2 2 2 1 1
由(r , t ) F (r t ) G(r t ), 代入F 和G的表达式可得:
1
w (r , t )
2
(r t ) (r t ) ( 2 r t ) ( 2 r t )
1 r t 2r t
( ) d e r t 2
e
( ( ) ( )) d
2 2 r t 1
1 1 r t
2r (r t )(r t ) (2 r t )(2 r t ) 2r 2r t ( )d
1 r t 2 2r t
u(r ,t ) e e (( ) ( ))d, 1 r t 1,
r 1
1 1 r t
2r (r t )(r t ) (r t )(r t ) 2r r t ( )d, r t 1.
Q:非球对称情形呢?如何化为球对称情形?
(1)首先引进球平均函数: h( x ), x ( x1, x 2, x 3 )
Spherical means of h( x ) on y x r :
1
Mh ( x, r )
4 r 2
y x r
h( y ) d Sy h ( x, r )
1 2
M h ( x, r )
4 0 0
h( x r ) sin d d
d sin d d
1
M h ( x, r )
4 1
h( x r )d
第一类曲面积分计算公式
设 曲 面 的 方 程 为 :
x x (u ,v ), y y (u ,v ), z z (u ,v ),
则
f (x, y ,z )
f ( x (u ,v ), y (u ,v ), z (u ,v )) E G F 2 d u d v ,
其中
2 2 2
x y z
E ,
u u u
x x y y z z
F ,
u v u v u v
2 2 2
x y z
G .
v v v
方向余弦(1, 2, 3)为:
x1 r sin cos
1 sin cos
r r
x2 r sin sin
2 sin sin
r r
x3 r cos
3 cos
r r
因此,直接计算可得:
12 2 2 32 sin cos sin sin cos 2 1
2 2
坐标变换y x r :
y1 y1
y1 x1 r sin cos ,
r cos cos ,
r sin sin
y 2 y 2
y 2 x2 r sin sin , r cos sin , r sin cos
y 3 y 2
y 3 x3 r cos , r sin , 0
由变量代换公式得:
1 1 2
4 r 2 y x r
Mh ( x, r ) h( y ) d Sy h( x r ) EG F2 d d
4 r 2 0 0
其中:
2 2 2
y y y
E 1 2 3 r 2 sin2 ,
y y y y y y
F 1 1 2 2 3 3 0,
2 2 2
y y y
G 1 2 3 r 2,
EG F 2 r 2 sin .
因此:
1 2
Mh ( x, r )
4
0 0
h( x r )sin d d
球平均函数的特点就是满足Darboux方程, 即
【引理】Let h( x ) C 2. Then h ( x, r ) satisfies
2 2
2 h ( x, r ) x h ( x, r )
r r r
h
r 0 : h h( x ), 0
r
2
【注】故可将 h ( x, r ) 偶延拓到 r ( , )。h( x ) C , 且当 h ( x, r ) C 2 时有
【Proof】h ( x, r ) 1 h( x r )d
1
h( x r , x r 2, x3 r 3 )d
4 1 4 1
1 1 2
h ( x, r ) 1 3
h
r
4 xi
( x1 r 1, x2 r 2 , x3 r 3 ) i d
1 i 1
1
4
h d
1
Green公式和Stokes公式
定 理 ( G reen 公 式 ) 设 D 为 平 面 上 由 光 滑 或 分 段 光 滑 的 简 单 闭 曲 线 所 围
的 单 连 通 闭 区 域 。 如 果 函 数 在 P ( x , y ), Q ( x , y ) 上 具 有 连 续 偏 导 数 , 那 么
Q P
D Pdx Q dy = D x y dxdy ,
其 中 D 取 正 向 , 即 诱 导 正 向 。
定 理 ( Stokes 公 式 ) 设 为 光 滑 曲 面 , 其 边 界 为 分 段 光 滑 闭 曲 线 。
若 函 数 P ( x , y , z ), Q ( x , y , z ), R ( x , y , z ) 在 及 上 具 有 连 续 偏 导 数 , 则 成 立
Pdx Q dy Rdz
R Q P R Q P
= dydz z x dzdx + dxdy
y z
x y
R Q P R Q P
= cos z x cos cos dS
y z x y
其 中 的 定 向 为 外 侧 , 又 称 为 的 诱 导 定 向 。
若 记 v P ( x , y , z )i Q ( x , y , z ) j R ( x , y , z )k 为 上 的 向 量 场 , 则 其 散 度
P Q R
为 : divv v , 的 法 向 量 为 n (cos ,cos ,cos ),
x y z
则 G auss 公 式 又 可 写 为 :
divv P cos Q cos R cos dS ,
dv =
其 中 dv dxdydz, dS 为 的 曲 面 微 元 。
h ( x, r ) 1 1
r
4
1
h d
4 r 2
y x r
h( y ) dSy
1 1 r
2 0
h(y ) d y d h(y ) d Sy
4 r 2 y x r 4 r y x
1 r 2
2 xh(x, )d
r 0
r
h ( x, r )
r2
r
2 x h ( x, )d Darboux方程
r
0
1 h( x )
验证初始条件: h ( x, 0 )
4
1
h( x )d
4 1
d h( x ),
h ( x, r ) 1 3
h
r r 0
4 x i
( x r )i d r 0
1 i 1
1 3
h
x i d 0.
4 i 1 x i 1
(2)用球平均法求解:
P
utt a2u 0 x ( x1, x2, x3 ) R3, t 0
t 0 : u ( x ), ut ( x )
1
若 u ( x, t ) 是问题(P)的解,令 u ( x, r , t )
4
u( x r , t ) d
1
1 2
utt ( x, r , t )
4
1
t 2
u( x r , t ) d
1
4
1
a 2 x u( x r , t ) d a 2 x u ( x, r , t ).
2 (ru ) 2
(ru )
t 2 a 2
2
0 r 0, t 0 ,
r
则 ru ( x, r , t ) 满足定解问题: (ru )
t 0 : ru r , r ,
t
r 0 : ru 0.
这是弦振动方程的半有界问题
u ( x, r , t )
r at
1 1
( r at ) ( x, r at ) ( r at ) ( x, r at ) ( x, ) d
2r 2ar r at
取极限,
(at r ) ( x,at r ) (at r ) (x,at r )
lim
r 0 2r
( x, ) at t ( x,at ) .
t
1
r at at r at r
1
lim
r 0 2ar
r at
( x, ) d lim
r 0 2ar
( x, )d
r at at r
at r
1 1
lim ( x, )d ( x, ) at t ( x, at ).
r 0 2ar a
at r
u ( x, t ) lim u ( x, r , t ) t ( x, at ) t ( x, at )
r 0 t
导数的中心差分公式
f 在 x 处的导数的中心差分公式为:
f (x h) f (x h) f ( x x ) f ( x x )
f '( x ) 或者 f '( x )
2h 2x
用差分来近似函数的导数
【定理】设 C 3
, C 2
, 则问题(P)存在唯 一解 u( x, t ) C , 且
2
由如下Kirchhoff公式给出:
u( x, t ) t ( x, at ) t ( x, at )
t
1 1
t 4 a t y x at
2
( y ) dSy
4 a2t ( y ) dSy
y x at
写成极坐标形式即为
u( x, t )
t
2
t 4
0
0 ( x1 at sin cos , x2 at sin sin, x3 at cos )sin d d
2
t
4 ( x
0 0
1 at sin cos , x2 at sin sin , x3 at cos )sin d d
utt a2u 0
【例】Find the solution of 2 2 2
t 0 : u x1 x2 x3 , ut x1x2
utt a 2 u 0
u u1 u2 : u1( x, t ) : 2 2 2
t 0 : u x1 x2 x3 , ut 0
utt a 2 u 0
u2 ( x, t ) :
t 0 : u 0, ut x1x2
2
2
2
(ru1 )tt a (ru1 )rr 0 (r 0)
u1 u1( r , t ) : utt a 2 2 u 0
r r r 3
t 0 : ru1 r , (ru1 )t 0
t 0 : u r 2, u 0
t u1( x, t ) x12 x 22 x32 3a 2t 2
u 2 ( x, t )
t 2
4
0 0
( x1 at sin cos )( x2 at sin sin ) sin d d
t 2
4
0 0
x1x2 sin d d x1x2t
【注 1】 utt a2 u 0
S(t ) t ( x, at ) :
t 0 : u 0, ut ( x )
u
tt a 2
u 0
t ( x, at ) S(t ) :
t t t 0 : u ( x ), u t 0
u( x, t ) S(t ) S(t )
t
【注 2】 球平均函数可以推广到一般情形
n
n
1 2
h ( x, r ) h( x r )d n .
n 1
1
n
2
2 n 1
Darboux方程: 2 h ( x, r ) x h ( x, r )
r r r
2u 2
2
n 1
a 2 u 0(Euler-Poisson-Darboux方程)
t 2 r r r
2 (ru ) 2
2 ( ru ) u
a ( n 3) 在 n 2 时不能化为一维弦振动方程!!!
t 2 r 2 r
2
一般奇数维情形: u a 2 1
2 u n 3 u
t 2 r 2 r r r r r
2 2 2 u 2 2 2 u 2u u
r 2
r a 2
r (n 5)r 2 (n 1)
r t r r r r r
2 (ru ) 2
2 ( ru ) u 2 2 u 2 2 2 u u
n 5: a 2 r a r 6
t 2 r 2 r t 2 r r 2 r r
u2 2u 2
2 u
u r 3ru : a 0 化为一维弦振动方程!!!
r t 2
r 2
【注 3】 Kirchhoff公式的第一项可改写为
1 t
t
4 a 2t ( y ) dSy
t 4 ( x at ) d
y x at 1
1
( x at ) d at d
4 1
1
1 3
4 a 2t 2 ( y ) yi ( y )( y i x )
i dS y
y x at i 1
这样, Kirchhoff公式可改写为
1
u ( x, t )
4 a 2t 2 ( y ) ( y ) ( y x ) t ( y ) dS
y x at
y
【注 4】 依赖区域与影响区域
( y1 x1 )2 ( y 2 x 2 )2 ( y 3 x3 )2 a 2t 2 . ( y1 x1 )2 ( y 2 x 2 )2 ( y 3 x3 )2 a 2 2 .
or y x at . or y x a ( 0)
x, t
y x a t
arctan a arctan a
y 2, y 3 y 2, y 3
y1 y1 x, 0
at
y x at
2. 二维波动方程的降维法
P
utt a 2 u x x u x x 0 ( x1, x 2 ) R 2 , t 0 ,
1 1 2 2
t 0 : u ( x1, x 2 ), ut ( x1, x 2 ).
设 u ( x1, x 2 , x3, t ) 满足
P
1 1 2 2 3 3
utt a2 u x x u x x u x x 0 ( x1, x2 , x3 ) R 3, t 0 ,
t 0 : u ( x1, x2 ),ut ( x1, x2 ).
1 1
u ( x1 x2 , x3 , t )
t
4 a 2t ( y 1 , y 2 ) dS y
4 a 2t ( y1 , y 2 ) dSy
y x at y x at
y x at
( y1 , y 2 ) dSy
y 3 2 y 3 2
2 ( y1, y 2 ) 1 ( y1
) ( ) dy1dy 2
y 2
( y1 x1 )2 ( y 2 x2 )2 a 2 t 2
( y1, y 2 )
2at 2 2 2
a t ( y1 x1 ) ( y 2 x2 ) 2
dy1dy 2
( y1 x1 )2 ( y 2 x2 )2 a 2 t 2
at 2 ( x1 r cos , x2 r sin )
2at r d dr
0 0 2 2 2
a t r
1 (y1, y2 ) 1 (y1, y2 )
u( x, t )
2 a t 2 2 2
dy1dy2
2 a y x at a t y x
2 2 2
dy1dy2
y x at a t y x
写成极坐标形式即为
1 at 2 ( x1 r cos , x2 r sin )
u( x1, x 2 , t )
2 a t
0 0
a 2t 2 r 2
r d dr
1 at 2 ( x r cos , x r sin )
2 a
1 2
r d dr
0 0 2 2 2
a t r
【注 1】 可以用降维法推导D’Alembert公式
【注 2】 依赖区域与影响区域
( y1 x1 )2 ( y 2 x2 )2 a 2t 2 ( y1 x1 )2 ( y 2 x 2 )2 a 2 2
or y x at or y x a ( 0)
x, t
y x a t
arctan a arctan a
y2
y1 y2
y1 x, 0
at y x at
3. Huygens原理与波的弥散
Huygens原理(� = �)波的传播具有清晰的前阵面和后阵面(无后效)
给定初始平面上点 �,对与�距离为�的点�, � − � = � = 푎 ⇒
只有当 = �/푎时才会受到�处扰动当影响:
< �/푎时扰动尚未到达, > �/푎时扰动已经过去。
给定初始平面上的有界区域�,记点�与�的最大和最小距离分别为�和�:
在任一时刻 ,
前阵面:以�中点点为中心,以푎 为半径大球面的外包络面;
后阵面:以�中点点为中心,以푎 为半径大球面的内包络面( 充分大);
前阵面与后阵面之间的区域即为受扰动影响的区域
波的弥散(� = �)波的传播只有清晰的前阵面而没有清晰的后阵面(有后效)
一般地,Huygens原理对奇数维(除一维外)成立,对偶数维不成立。
球面波
包络面:在波的传播过程中,同一时
刻振动相位相同的点的轨迹是一个等 波传播方向 t 0 at 时刻波面
相位面,叫做波面,即包络面。
t 0 时刻波面
at
注:1)波面与波的传播方向即波线垂直;
2)媒介中任意波面上的每一点都可看作
发射子波(次级波)的波源(点源),其
后任一时刻,所有这些子波面的包络面
(包迹)形成波在该时刻的新的波面。
波的弥散:在二维情形,单点初值的影响区域为特征锥体,因此经过任意一
段时间后,其影响范围不是圆周而是整个圆域,并随时间的增加以特征速度
向外扩大。对于已经受到扰动影响的任意一点,随时间的增加,该点的扰动
影响会减弱,但永不消失,即初始扰动具有长期连续的后效应。因此在波的
传播过程中只有前阵面,而没有后阵面。这个现象称为波的弥散。
惠更斯效应:在三维情形,单点初值的影响区域为特征锥面,因此经过任意
一段时间后,其影响范围不是整个球体而是球面(锥面),并随时间的增加
以特征速度向外扩大。对于受到扰动影响的任意一点,在该时间之前或之后
都不会受到初值的影响(即仅在此时此刻此点才受到扰动的影响)。因此若
局部范围有扰动,波的传播会形成清晰的前阵面和后阵面,分别标记了即将
被扰动的位置以及不会再被扰动的位置。这个现象称为惠更斯效应。
在三维空间中,惠更斯效应最典型的例子是声音的传播,从某个声源发出的
声音,经过一段时间后传到耳中,所听到的声音的长短(初始扰动持续的时
长)和发出的声音完全一样(声波的传播具有无后效现象)。类似的,三维
空间中电磁波的传播也无后效应,如电磁波在手机通话中的应用。
在二维空间中,波的传播产生弥散现象,如现实生活中的水波可以近似作为
平面上二维波的例子。将一块石子扔在水中,在湖面上将激起层层浪花,由
此可以直观地理解波的后效现象。
4. 波的衰减( →+ ∞时解的渐近性态)
�=� 1
u ( x, t )
4 a 2t 2 ( y ) ( y ) ( y x ) t ( y ) dS
y x at
y
设� ∈ ��� ℝ� , � ∈ �� ℝ� :�, � ≡ � � ∈ ℝ� \ � �, � 且 � , � , �� ≤ �.
记 ��풂 : � − � = 풂
1
u ( x, t )
4 a 2t 2 ( y ) ( y ) ( y x ) t ( y ) dS y
Satx ∩B ( 0, )
1
4 a 2t 2 ( y ) ( y ) y x t ( y ) dSy
Satx ∩B ( 0, )
1
(C1t C 2 ) 4 2
Ct 1
(t 1), x R 3 .
4 a t
2 2
n21
一般地, u ( x, t ) C (1 t ) , t 0.
utt a 2u f (x ,t ) x R n,t 0 n 2, 3
5. 非齐次问题
t 0 : u ( x ), u t ( x )
u u1 u2 :
utt a 2 u 0, utt a2 u f ( x, t ),
u1 :
t 0 : u ( x ), ut ( x )
u2 :
t 0 : u 0, ut 0
齐次化原理(Duhamel)
w tt a 2w xx 0 t ,
w w ( x, t ; ) :
t : w 0, w t f ( x, ),
t
u 2 ( x, t )
0
w ( x, t ; )d .
t
u( x, t ) S(t ) S(t ) S(t )f ( x, )d
t 0
n 3 : w ( x, t ; ) 1 x, t
4 a 2 (t )
y x a ( t )
f ( y , ) dSy
1 t d
u 2 ( x, t )
4 a 2 0 t
y x a ( t )
f ( y , ) dSy
yx
r f y, t
a(t ) r 1 at
f y ,t
a 1 a
dy
0 4 a 2 y
dSy dr
4 a 2 r yx
y x r x at
y x at
n 2:
1 f ( y , ) x, t
w ( x , t ; )
2 a 2
dy
y x a ( t ) a 2 ( t )2 y x
y x a t
1 t f ( y , )
2 a
u 2 ( x, t ) d dy
0 2
y x a ( t ) a (t ) y x
2 2
y2
r
a ( t ) r f ( y ,t )
1 at
a dydr y1 at
2 a 2 0 r 2 y x
2 y x at
y x r
3.2 能量积分
R n bounded, , Q 0,T .
t
u a 2 u f ( x, t ) x R n , t 0
tt
t 0 : u ( x ), ut ( x )
u g, OR u g, OR u u g.
n n
1. 唯一性: 相应的齐次问题只有零解
2
u
tt a u 0
t 0 : u 0, ut 0
u 0, OR u 0, OR u u 0.
n n
tt u )ut dx 0 :
2
(u a
1 d
ut utt dx
2
u t dx
2 dt
u d
div(ut u ) ut u dx
2
ut udx
ut
n
dS
dt
1
2
u dx
1
2
2 ut a u dx, Dirichlet,Neumann
2 2
E (t )
2
2
1 2 a
2 t
2 2
u a u dx u dS, Robin.
2
dE (t )
dt
0 E (t ) E ( 0 ) 0 ut u xi 0 u 0.
2. 稳定性: 解对右端项和初始条件的连续依赖性
utt a 2
u fi ( x, t ) ( x, t ) Q
ui : t 0 : u i ( x ), ut i ( x ) ( i 1, 2)
u g, OR u g, OR u u g.
n n
utt a 2
u f1 f2 f ( x, t ) Q
u u1 u2 : t 0 : u 1 2 , ut 1 2
u 0, OR u 0, OR u u 0.
n n
dE (t ) 1 1 1 2
ut f dx ut2dx f 2dx E (t ) f dx
dt 2 2 2
dE (t ) 1 1 1 2
ut f dx ut2dx f 2dx E (t ) f dx
dt 2 2 2
1
2 t
u 2
a 2
u2
dx, Dirichlet,Neumann
E (t )
1 u 2 a 2 u 2 dx a u 2dS , Robin.
2
2 t 2
d 1
dt
E (t )e t e t f 2dx
2
t 1 t s 2
: E (t )e E ( 0 ) e f ( x, s )dxds
t
0 2 0
1 t t s 2
E (t ) e E ( 0) e f ( x, s )dxds
t
2 0
T
E (t ) C1 (T ) E (0 ) f 2 dxds
0
1 2 dE0 (t ) 1 1
E0 (t ) u dx uut dx u 2dx ut2dx E0 (t ) E (t )
2 dt
2 2
T
E0 (t ) C2 (T ) E0 (0) E (0) f 2dxds
0
T
E (t ) E0 (t ) C (T ) E0 (0) E (0) f dxds
2
0
2 2
T
(u ut u )dx C(T ) ( )dx 0 f ( x, s )dxds
2 2 2 2 2
Robin condition:
2 2
T
(u ut u )dx u dS C(T ) ( )dx dS 0 f dxds
2 2 2 2 2 2 2