Bretherick's Handbook of Reactive

Chemical Hazards 8 ed. Eighth Edition

Urben P.G. (Ed.)
Visit to download the full and correct content document:
https://ebookmass.com/product/brethericks-handbook-of-reactive-chemical-hazards-8
-ed-eighth-edition-urben-p-g-ed/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Handbook of Aging and the Social Sciences, Eighth

Edition Carr

https://ebookmass.com/product/handbook-of-aging-and-the-social-
sciences-eighth-edition-carr/

The St. Martin’s Handbook Eighth Edition – Ebook PDF

Version

https://ebookmass.com/product/the-st-martins-handbook-eighth-
edition-ebook-pdf-version/

PERRY'S CHEMICAL ENGINEERS' HANDBOOK. 9th Edition

Marylee Z. Southard

https://ebookmass.com/product/perrys-chemical-engineers-
handbook-9th-edition-marylee-z-southard/

Disaster Nursing and Emergency Preparedness: for

Chemical, Biological, and Radiological Terrorism and
Other Hazards, Third Edition 3rd Edition, (Ebook PDF)

https://ebookmass.com/product/disaster-nursing-and-emergency-
preparedness-for-chemical-biological-and-radiological-terrorism-
and-other-hazards-third-edition-3rd-edition-ebook-pdf/
Fluoropolymer applications in the chemical processing
industries : the definitive user’s guide and handbook
2nd ed. Edition Ebnesajjad

https://ebookmass.com/product/fluoropolymer-applications-in-the-
chemical-processing-industries-the-definitive-users-guide-and-
handbook-2nd-ed-edition-ebnesajjad/

Farm Management 8. ed., international ed. Edition

Patricia A. Duffy

https://ebookmass.com/product/farm-management-8-ed-international-
ed-edition-patricia-a-duffy/

Clinical Handbook of Psychotropic Drugs, 25e (May 8,

2023)_(0889376328)_(Hogrefe Publishing) Ric M.
Procyshyn (Ed.) & Kalyna Z. Bezchlibnyk-Butler (Ed.) &
David D. Kim (Ed.)
https://ebookmass.com/product/clinical-handbook-of-psychotropic-
drugs-25e-may-8-2023_0889376328_hogrefe-publishing-ric-m-
procyshyn-ed-kalyna-z-bezchlibnyk-butler-ed-david-d-kim-ed/

Hacking with Spring Boot 2.3: Reactive Edition

https://ebookmass.com/product/hacking-with-spring-
boot-2-3-reactive-edition/

eTextbook 978-0321939968 Natural Hazards: Earth’s

Processes as Hazards Disasters and Catastrophes

https://ebookmass.com/product/etextbook-978-0321939968-natural-
hazards-earths-processes-as-hazards-disasters-and-catastrophes/
How to use the Handbook

To seek
1. Stability data on single specific compounds: look in Section 1 using either the chemical name index (Appendix 4) or the empirical
molecular formula at right of second title line (Carbon; then Hydrogen if present; other elements follow alphabetically) to locate the
page. Membership of a general group is shown by a See other . . . cross-reference.
2. Data on possible violent interaction between two or more compounds: determine which appears “more reactive” and find it as in 1
above. Then look down the subentry titles for the other compound(s) involved which may be given as a single compound or as one of a
group The latter are listed in Appendix 6.
3. General data on a class or group of compounds, or information on identity of individuals in a known hazardous group: refer to
the Alphabetical Section 2. There is a classified index in Appendix 6.
4. Structure associated with explosive instability: See EXPLOSIBILITY
5. Information on general topics: use the indexes in Appendix 6.
6. Fire-related data: this is tabulated in Appendix 2.
7. Information on a compound identified by its CAS Registry number: there is a numerical index of CAS numbers vs Serial numbers
in Appendix 5.
Do not assume that lack of information means that no hazard exists. Look further at related structures, using Appendix 6.
See rear end paper for What the handbook provides.
Readers are encouraged to submit details of new reactive hazards for inclusion in later editions. There is a page you can copy for this
purpose at the end of book.
This page intentionally left blank
Bretherick’s Handbook of
Reactive Chemical Hazards
This page intentionally left blank
AN INDEXED GUIDE TO PUBLISHED DATA

Bretherick’s Handbook of

Reactive Chemical
Hazards
Eighth Edition

Edited by
P G Urben

Assisted by
M J Pitt
Department of Chemical and Biological Engineering
University of Sheffield
Elsevier
Radarweg 29, PO Box 211, 1000 AE Amsterdam, Netherlands
The Boulevard, Langford Lane, Kidlington, Oxford OX5 1GB, United Kingdom
50 Hampshire Street, 5th Floor, Cambridge, MA 02139, United States

© 2017 Elsevier Ltd. All rights reserved.

No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including
photocopying, recording, or any information storage and retrieval system, without permission in writing from the publisher.
Details on how to seek permission, further information about the Publisher’s permissions policies and our arrangements with
organizations such as the Copyright Clearance Center and the Copyright Licensing Agency, can be found at our website:
www.elsevier.com/permissions.

This book and the individual contributions contained in it are protected under copyright by the Publisher (other than as may be
noted herein).

Notices
Knowledge and best practice in this field are constantly changing. As new research and experience broaden our understanding,
changes in research methods, professional practices, or medical treatment may become necessary.

Practitioners and researchers must always rely on their own experience and knowledge in evaluating and using any
information, methods, compounds, or experiments described herein. In using such information or methods they should be
mindful of their own safety and the safety of others, including parties for whom they have a professional responsibility.

To the fullest extent of the law, neither the Publisher nor the authors, contributors, or editors, assume any liability for any
injury and/or damage to persons or property as a matter of products liability, negligence or otherwise, or from any use or
operation of any methods, products, instructions, or ideas contained in the material herein.

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data

A catalog record for this book is available from the Library of Congress

British Library Cataloguing-in-Publication Data

A catalogue record for this book is available from the British Library

ISBN: 978-0-08-100971-0

For information on all Elsevier publications visit our website at

https://www.elsevier.com/books-and-journals

Publisher: John Fedor

Acquisition Editor: Kostas Marinakis
Editorial Project Manager: Sarah Jane Watson
Production Project Manager: Paul Prasad Chandramohan
Cover Designer: Mathew Limbert
Typeset by SPi Global, India
Preface to the Eighth Edition
Chemical safety studies mostly concentrate on toxicity. But acci-
dental poisoning is rare, and, when it happens, as at Bhopal, the
poison was often broadcast by a violent reaction. Explosion and
fire, the latter also frequently preceded by loss of containment,
are more often what kill and injure chemical workers, even if
not as often as the roads to and from work.
Explosion hazards, though well-demonstrated, may be for-
gotten over the decades - so, a century after its explosivity was
shown, an explosive comparable with TNT may be regarded as
just another solvent.
Fifty years ago, the late Leslie Bretherick, a working chemist
in industry, resolved to assemble a compendium of known violent
and explosive reaction hazards, leavened by occasional touches of
humour. This he later organised by empirical formulae, for
chemical nomenclature changes, but formulae do not.
Twenty-five years since, his sight failing, he handed over
responsibility to me, also an industrial chemist, ably assisted
by Dr. Martin Pitt covering Chemical and Biological Engineering
material. Leslie Bretherick wished to uphold the insights of prac-
titioners, not the fears of Safety Professionals. Even now, he is
still responsible for half of the content, and oversaw my
contributions until his death. Now myself of declining sight,
and some years retired thus losing contact with chemical reality,
this will be my last edition. It is hoped that a successor can be
found, or will present themselves.
Originally, Bretherick attempted to cover all aspects of hazard
by reaction, except explosive, propellant and pyrotechnic formu-
lations in their intended use, but proliferating theoretical safety
publications have caused us to focus more on the “undoctored inci-
dents that actually occurred.”
Much of the evidence is anecdotal and empirical so (re)
searchers are warned that, although a reported explosion
undoubtedly happened, the given explanation may not be correct.
In particular, attribution to minor components or impurities is
suspect, these may catalyse reaction, but do not provide major
energies. Neither should it be assumed that all listed components
of a mix contributed to the mishap.
You, reader, remain ultimately responsible for your safety:
Search, read and think, before experimenting, to avoid present
harm to yourself and others. And, to protect future others, please
report any mishaps you may have, and any errors and omissions
you may find in this compendium.
v
This page intentionally left blank
Contents
INTRODUCTION ix Section 2
REACTIVE CHEMICAL HAZARDS xiii
CLASS, GROUP AND TOPIC 1155
Basics xiii (Entries Arranged in Alphabetical Order)
Kinetic Factors xiii
Adiabatic Systems xiv APPENDIX 1 Source Title Abbreviations used
Reactivity vs. Composition and Structure xiv in Handbook References 1403
Reaction Mixtures xv
Protective Measures xv APPENDIX 2 Tabulated Fire-related Data 1409

APPENDIX 3 Glossary of Abbreviations and

Section 1 Technical Terms 1427

SPECIFIC CHEMICALS 1 APPENDIX 4 Index of Chemical Names and

(Elements and Compounds Arranged in Formula Order) Synonyms used in Section 1 1431

APPENDIX 5 Index of CAS Registry

Numbers vs Serial Numbers in Section 1 1477

APPENDIX 6 Index of Section 2 Titles

Classified by Type 1493

vii
This page intentionally left blank
Introduction
THIS SHOULD BE READ THROUGH CAREFULLY TO GAIN FULL BENEFIT FROM WHAT FOLLOWS
Aims of the Handbook
This compilation has been prepared and revised to give access to a
wide and up-to-date selection of documented information to
research students, practising chemists, safety officers and others
concerned with the safe handling and use of reactive chemicals.
This will allow ready assessment of the likely potential for
reaction hazards which may be associated with an existing or pro-
posed chemical compound or reaction system.
A secondary, longer-term purpose is to present the information
in a way which will, as far as possible, bring out the causes of, and
interrelationships between, apparently disconnected facts and inci-
dents. This is designed to encourage an increased awareness of
potential chemical reactivity hazards in school, college and uni-
versity teaching laboratories, and to help to dispel the relative
ignorance of such matters which is still in evidence in this
important area of safety training during the formative years of
technical education.
Others involved in a more general way with the storage,
handling, packing, transport and distribution of chemicals, or
emergencies related thereto, are likely to find information of rel-
evance to their activities.
Scope and source coverage
This Handbook includes all information which had become
available to the Editor by early 2014 on the reactivity hazards
of individual elements or compounds, either alone or in combi-
nation. Appropriate source references are included to give access
to more expansive information than that compressed into the nec-
essarily abbreviated text entries.
A wide variety of possible sources of published information
has been scanned to ensure maximum coverage. Primary sources
have largely been restricted to journals known to favour or spe-
cialise in publication of safety matters, and the textbook series spe-
cialising in synthetic and preparative procedures.
Secondary sources have been a fairly wide variety of both
specialised and general textbooks and encyclopaedic collections
(notably those of Mellor, Sidgwick, Pascal and Bailar in the
inorganic area, Houben-Weyl in the organic and organometallic
areas, and both Kirk-Othmer and Ullmann in the industrial area).
Section 50 of Chemical Abstracts, the CAS selection Chemical
Hazards, Health, & Safety, the Universities’ Safety Association
Safety News (now lapsed), the CIA CISHC Chemical Safety
Summary, (publication of which ceased in 1986 after 56 years),
and the IChemE Loss Prevention Bulletin have been rich sources,
together with the later recent RSC Laboratory Hazards Bulletin
and Chemical Hazards in Industry. Additionally, various safety
manuals, compilations, summaries, data sheets and case histories
have been used, and fuller details of the sources used are set out
in Appendix 1. References in the text to textbooks listed in
Appendix 1 are characterised by absence of the author’s initials
after the surname.
Data taken from the Internet has been included when it fulfills
two of the following three criteria: The Editor finds it credible; the
source is authoritative; the hazard or incident was not previously
included.
Information on toxic hazards has been specifically excluded
because it is available elsewhere in many well-ordered and readily
usable forms. However it should be remembered that many of the
compounds included in this Handbook show high reactivity of one
sort or another toward other materials, so may in general terms be
expected to be reactive even in brief contact with animal
organisms or tissue (including yours), with possible toxic effects,
either acute or chronic. Toxicity has, however, been considered
when a chemical reaction not forseeable by the average student
generates a volatile poison – there is no warning that sulfides
and acids generate hydrogen sulfide, frequent cause of fatality
though that is, but generation of carbon monoxide by interaction
of alkali and dried milk is covered.
No attempt has been made to include details of all flammable
or combustible materials capable of burning explosively when
mixed with air and ignited, nor of most incidents related to this
most frequent cause of accidents, such information again being
available elsewhere. However, to focus attention on the potential
hazards always associated with the use of flammable and espe-
cially highly flammable substances, some 560 gases and liquids
with flash points below 25°C and/or autoignition temperature
below 225°C have been included in the text, their names prefixed
with a dagger. The numerical values of the fire hazard-related
properties of flash point, autoignition temperature and explosive
(flammability) limits in air where known are given in the tabular
Appendix 2. Those elements or compounds which ignite on
exposure to air are included in the text, but not in the Table.
General arrangement
The information presented on reactive hazards is of two main
types, specific or general, and these types of information have been
arranged differently in their respective separate Sections 1 and 2.
Specific information on instability of individual chemical
compounds, and on hazardous interactions of elements and/or
ix
x Introduction
compounds, is contained in the main formula-based Section 1 of
the Handbook. For an example of an unstable compound,
see Ethyl perchlorate, p. 208
For an example of a hazardous interaction between 2 compounds,
see Nitric acid: Acetone, p. 926
or 2 separate examples involving the same compound,
see Nitric acid: Acetone, or: Ethanol, pp. 926, 927
and one involving 3 compounds,
see Hydrogen peroxide: Nitric acid, Thiourea, p. 126
General information relating to classes or groups of ele-
ments or compounds possessing similar structural or hazardous
characteristics is contained in the smaller alphabetically based
Section 2.
See ACYL NITRATES, p. 1161
PYROPHORIC METALS, p. 1354
References in the text to these general classes or groups of mate-
rials is always in small capitals to differentiate them from refer-
ences to specific chemicals, the names of which are given in
normal roman typeface.
Some individual materials of variable composition (sub-
stances) and materials which cannot conveniently be formulated
and placed in Section 1 are also included in this general section.
See BLEACHING POWDER, CELLULOSE NITRATE, pp. 1186, 1192
Both theoretical and practical hazard topics, some indirectly
related to the main theme of this book, are also included.
See DISPOSAL, EXPLOSIBILITY, pp. 1216, 1228
GAS CYLINDERS, OXYGEN ENRICHMENT, pp. 1241, 1329
Several topics which bring together incidents involving a
common physical cause or effect but different types of chemicals
are now included in Section 2.
See CATALYTIC IMPURITY INCIDENTS, p. 1190
GAS EVOLUTION INCIDENTS, p. 1241
Specific chemical entries (Section 1)
A single unstable compound of known composition is placed in the
main first section and is located on the basis of its empirical
molecular formula expressed in the Hill system used by Chemical
Abstracts (C and H if present, then all other element symbols
alphabetically). The use of this indexing basis permits a compound
to be located if its structure can be drawn, irrespective of whether a
valid name is known for it. A representation of the structure of
each compound is given on the third bold title line while the name
of the compound appears as the first bold title line. References to
the information source are given, followed by a statement of the
observed hazard, with any relevant explanation. Cross-reference
to similar compounds, often in a group entry, completes the entry.
See Trifluoroacetyl nitrite, p. 156
Where two or more elements or compounds are involved in a
reactive hazard, and an intermediate or product of reaction is iden-
tifiable as being responsible for the hazard, both reacting sub-
stances are normally cross-referred to the identified product.
The well-known reaction of ammonia and iodine to give explosive
nitrogen triodide-ammonia is an example of this type. The two
entries
Ammonia: Halogens, p. 980
Iodine: Ammonia, p. 1016
are referred back to the main entry under the identified material
Nitrogen triiodide-ammonia, p. 1019
No attempt has been made, however, to list all combinations of
reactants which can lead to the formation of a particular main entry
compound.
In a multi-reactant system where no identification of an
unstable product was possible, one of the reactants had to be
selected as primary reactant to prepare and index the main entry,
with the other material(s) as secondary reactant(s). No strictly
logical basis of choice for this is obvious.
However, it emerged during the compilation phase that most
two component reaction hazard systems of this type involve a
fairly obvious oxidant material as one of the reactants. Where this
situation was recognised, the oxidant has normally been selected
as primary (indexing) reactant, with the other as secondary
reactant, following the colon.
See Potassium permanganate: Acetic acid, etc., p. 1026
In the markedly fewer cases where an obvious reducant has
been involved as one reactant, that was normally selected as
primary reactant.
See Lithium tetrahydroaluminate: 3,5-Dibromocyclopentene,
p. 29
In the relatively few cases where neither (or none) of the reac-
tants can be recognised as an oxidant or reducant, the choice was
made which appeared to give the more informative main entry
text.
See Chloroform: Acetone, etc., p. 97
Where some hazard has been noted during the preparation of a
specific compound, but without it being possible to identify a spe-
cific cause, an entry for that compound states ‘Preparative hazard’,
and back-refers to the reactants involved in the preparation.
See Sulfur dioxide, p. 1106
Occasionally, departures from these considerations have been
made where such action appeared advantageous in bringing out a
relationship between formally unrelated compounds or hazards. In
all multi-component cases, however, the secondary reactants
(except air and water) appear as formula entries back-referred to
the main entry text, so that the latter is accessible from either
primary or secondary reactants.
See Dimethyl sulfoxide: Acyl halides (main entry), p. 220
Acetyl chloride: Dimethyl sulfoxide (back reference), p. 180
Grouping of reactants
There are advantages to be gained in grouping together elements
or compounds showing similar structure or reactivity, because this
tends to bring out the relationships between structure and activity
more clearly than separate treatment. This course has been adopted
widely for primary reactants in Section 2, and for secondary reac-
tants where one primary reactant has been involved separately
with a large number of secondary materials. Where possible, the
latter have been collected together under a suitable general group
title indicative of the composition or characteristics of those
materials.
See Chlorine: Hydrocarbons, p. 820
Hydrogen peroxide: Metals, Metal oxides, Metal salts, p. 966
Hydrogen sulfide: Oxidants, p. 976
This arrangement means, however, that some practice will
be necessary on the user’s part in deciding into what group
an individual secondary reactant falls before the longer-term
advantages of the groupings become apparent. The formal group
titles in Section 2, classified in Appendix 6, will be of use in

this connection. However, it should be noted that sometimes
informal group titles are used which do not appear in these
Appendices.
General group entries (Section 2)
In some cases literature references relating to well-defined groups
of hazardous compounds or to hazard topics have been found, and
these are given, with a condensed version of relevant information
at the beginning of the topic or group entry, under a suitable bold
title, the latter being arranged in alphabetical order in Section 2.
Cross references to related group or sub-group entries are also
included, with a group list of the names and serial (not page)
numbers of the chemicals appearing in Section 1 which lie within
the structural or functional scope of the group entry title. Com-
pounds which are closely similar to, but not in strict conformity
with, the group definition are indicated by a prefixed asterisk.
The group entries thus serve as sub-indexes for each struc-
turally based group of hazardous compounds. Conversely, each
individual compound entry is back-referred to the group entry,
and thence to all its strict structural analogues and related con-
geners included in Section 1 of this Handbook. Note that these
group lists of chemicals are now in alphabetical (not formula)
order, and give the serial number (not page number) for the
chemical.
These features should be useful in attempts to estimate the sta-
bility or reactivity of a compound or reaction system which does
not appear in this Handbook. The effects on stability or reactivity
of changes in the molecular structure to which the destabilising or
reactive group(s) is attached are in some cases discussed in the
group entry. Otherwise such information may be gained from com-
parison of the information available from the individual compound
entries listed collectively (now in alphabetical order, with serial
number) in the group entry.
Care is, however, necessary in extrapolating from the
described properties of compounds to others in which the user
of this Handbook may be interested. Due allowance must be made
for changes in elemental reactivity up or down the columns of the
Periodic Table, and for the effects of variation in chain length,
branching and point of group-attachment in organic systems.
Purity of materials, possible catalytic effects (positive or neg-
ative) of impurities, and scale of operations may all have a direct
bearing upon a particular reaction rate. These and other related
matters are dealt with in more detail in the following Introductory
Chapter.
Nomenclature
With the direct encouragement and assistance of the Publishers, an
attempt has been made to use chemical names which conform to
recent recommendations of IUPAC. While this has not been an
essential part of the compilation, because each title name has
the corresponding structural and molecular formula adjacent, it
seems nonetheless desirable to minimise possible confusion by
adopting the unambiguous system of nomenclature presented in
the IUPAC publications.
Where the IUPAC name for a compound is very different from
a previously used recent trivial name, the latter is included as a
synonym in parentheses (and in single quotes where no longer
an acceptable name). Generally, retained trivial names have not
Introduction xi
been used as main entry titles, but they have often been included
in the entry texts. Rarely, on the grounds of brevity, names not con-
forming strictly to IUPAC principles but recommended for che-
micals used in industry in BS 2474: 1983 have been used. The
prefix mixo-, to represent the mixtures of isomers sometimes used
as industrial materials, is a case in point.
Some of the rigidly systematic names selected by the Associ-
ation for Science Education for their nomenclature list in 1985
from the IUPAC possibilities, and some of the systematic indexing
names used by Chemical Abstracts since 1972, are given as syn-
onyms in the Index of Chemical Names. This should assist those
coming into industry and research with a command of those
nomenclature systems but who may be unfamiliar with the current
variety of names used for chemicals. The inclusion, where pos-
sible, of the CAS Registry Number for each title compound should
now simplify the clarification of any chemical name or synonym
problems, by reference to the Registry Handbook or other CAS
source. An index of CAS numbers is given in Appendix 5.
In connection with the group titles adopted for the alphabeti-
cally ordered Section 2, it has been necessary in some cases to
devise group names (particularly in the inorganic field) to indicate
in a very general way the chemical structures involved in various
classes, groups or sub-groups of compounds. For this purpose, all
elements have been considered either as METALS or NON-METALS,
and of the latter, HALOGENS, HYDROGEN, NITROGEN, OXYGEN, and
SULFUR were selected as specially important. Group names have
then been coined from suitable combinations of these, such as
the simple
METAL OXIDES, NON-METAL SULFIDES
N-HALOGEN COMPOUNDS, NON-METAL HYDRIDES
METAL NON-METALLIDES, COMPLEX HYDRIDES
or the more complex
METAL OXOHALOGENATES
AMMINECHROMIUM PEROXOCOMPLEXES
OXOSALTS OF NITROGENOUS BASES
METAL OXONON-METALLATES
Organic group entries are fairly conventional, such as
HALOALKENES
NITROARL COMPOUNDS
DIAZONIUM SALTS
Where necessary, such group names are explained in the
appropriate Section 2 group entry, of which a classified listing
is found in the Appendix 6.
Cross reference system
The cross-reference system adopted in this Handbook plays a
large part in providing maximum access to, and use of, the rather
heterogeneous collection of information herein. The significance
of the five types of cross-reference which have been used is as
follows.
See … refers to a directly related item.
See also … refers to an indirectly related item.
See other … refers to listed strict analogues of the compound etc.
See related … refers to listed related compounds (congeners) or
groups not strictly analogous structurally.
See entry … points to a or the relevant reference in Section 2.
CROSS REFERENCES IN CAPITALS REFER TO
SECTION 2
xii Introduction

Information content of individual entries One aspect which, although it is absent from most entry texts,
is nevertheless of vital importance, is that of the potential for
A conscious effort has been made throughout this compilation to
damage, injury or death associated with the various materials
exclude much fringe information not directly relevant to the
and reaction systems dealt with in this Handbook.
involvement of chemical reactivity in the various incidents or
Though some of the incidents have involved little or no
observations, while giving enough detail to allow the reader to
damage (see CAN OF BEANS, p. 1189), others have involved personal
judge the relevance or otherwise of the quoted reference(s) to
injuries, often of unexpected severity (see SODIUM PRESS, p. 1371),
his or her particular reactivity problems or interests.
and material damage is often immense. For example, the incident
It must be stressed that this book can do no more than to serve
given under Perchloric acid: Cellulose derivatives, (reference 1,
as a guide to much more detailed information available via the
p. 1191) involved damage to 116 buildings and a loss approaching
quoted references. In all but a few cases it cannot relieve the
3M dollars at 1947 values. The death-roll associated with reactive
student or chemist of their moral and now legal obligation to them-
chemical hazards has ranged from 1 or 2 (see Tetrafluoroethylene:
selves and to their co-workers, to equip themselves with the fullest
Iodine pentafluoride, p. 906) to some 600 with 2000 injured in the
possible information from the technical literature resources which
incident at Oppau in 1921 (see Ammonium nitrate, reference 4,
are widely available, before attempting any experimental work
pp. 990, 991), and now to several thousand, with more than
with materials known, or suspected, to be hazardous or potentially
100,000 injured, by methyl isocyanate fumes at Bhopal in 1984
so. It could be impossible for you after the event.
(reference 7, p. 1320).
THE ABSENCE OF A MATERIAL OR A COMBINATION This sometimes vast potential for destruction again empha-
OF MATERIALS FROM THIS HANDBOOK CANNOT BE sises the need to gain the maximum of detailed knowledge before
TAKEN TO IMPLY THAT NO HAZARD EXISTS. LOOK starting to use an unfamiliar chemical or reaction system.
THEN FOR ANALOGOUS MATERIALS USING THE GROUP
ENTRY SYSTEM AND THE INDEXES THERETO.
Reactive Chemical Hazards
This introductory chapter seeks to present an overview
of the complex subject of reactive chemical hazards,
drawing attention to the underlying principles and to
some practical aspects of minimising such hazards. It
also serves in some measure to correlate some of the topic
entries in the alphabetically arranged Section 2 of the
Handbook.
BASICS
All chemical reactions implicitly involve energy changes
(energy of activation + energy of reaction), for these are
the driving force. The majority of reactions liberate energy
as heat (occasionally as light or sound) and are termed exo-
thermic. In a minority of reactions, the reaction energy is
absorbed into the products, when both the reaction and its
products are described as endothermic.
All reactive hazards involve the release of energy in
quantities or at rates too high to be absorbed by the imme-
diate environment of the reacting system, and material
damage results. The source of the energy may be an exo-
thermic multi-component reaction, or the exothermic
decomposition of a single unstable (often endothermic)
compound.
All measures to minimise the possibility of occurrence
of reactive chemical hazards are therefore directed at con-
trolling the extent and rate of release of energy in a reacting
system. In an industrial context, such measures are central
to modern chemical engineering practice. Some of the
factors which contribute to the possibility of excessive
energy release, and appropriate means for their control,
are now outlined briefly, with references to examples in
the text.
KINETIC FACTORS
The rate of an exothermic chemical reaction determines the
rate of energy release, so factors which affect reaction
kinetics are important in relation to possible reaction
hazards. The effects of proportions and concentrations of
reactants upon reaction rate are governed by the Law of
Mass Action, and there are many examples where changes
in proportion and/or concentration of reagents have
transformed an established uneventful procedure into a
violent incident. For examples of the effect of increase in
proportion,
see 2-Chloronitrobenzene: Ammonia Sodium 4-
nitrophenoxide
For the effect of increase in concentration upon reaction
velocity, see Dimethyl sulfate: Ammonia
Nitrobenzene: Alkali (reference 2)
The effects of catalysts (which effectively reduce the
energy of activation), either intentional or unsuspected, is
also relevant in this context. Increase in the concentration
of a catalyst (normally used at 1-2%) may have a dramatic
effect on reaction velocity.
See Trifluoromethanesulfonic acid: Acyl chlorides, etc
2-Nitroanisole: Hydrogen
HYDROGENATION CATALYSTS
The presence of an unsuspected contaminant or catalytic
impurity may affect the velocity or change the course of
reaction. For several examples,
see CATALYTIC IMPURITY INCIDENTS
In the same context, but in opposite sense, the presence
of inhibitors (negative catalysts, increasing energy of acti-
vation) may seriously interfere with the smooth progress of
a reaction. An inhibitor may initiate an induction period
which can lead to problems in establishing and controlling
a desired reaction. For further details and examples,
see INDUCTION PERIOD INCIDENTS
Undoubtedly the most important factor affecting
reaction rates is that of temperature. It follows from the
Arrhenius equation that the rate of reaction will increase
exponentially with temperature. Practically, it is found
that an increase of 10°C in reaction temperature often
doubles or trebles the reaction velocity.
Because most reactions are exothermic, they will tend to
accelerate as reaction proceeds unless the available cooling
capacity is sufficient to prevent rise in temperature. Note
that the exponential temperature effect accelerating the
reaction will exceed the (usually) linear effect of falling
reactant concentration in decelerating the reaction. When
the exotherm is large and cooling capacity is inadequate,
the resulting accelerating reaction may proceed to the point
of loss of control (runaway), and decomposition, fire or
explosion may ensue.
xiii
xiv Reactive Chemical Hazards
The great majority of incidents described in the text may
be attributed to this primary cause of thermal runaway reac-
tions. The scale of the damage produced is related directly
to the size, and more particularly to the rate, of energy
release.
See RUNAWAY REACTIONS
Reactions at high pressure may be exceptionally haz-
ardous owing to the enhanced kinetic energy content of
the system.
See HIGH-PRESSURE REACTION TECHNIQUES
Although detailed consideration of explosions is outside
the scope of this Handbook, three levels of intensity of
explosion (i.e. rates of fast energy release) can be discerned
and roughly equated to the material damage potential.
Deflagration involves combustion of a material, usually
in presence of air. In a normal liquid pool fire, combustion
in an open situation will normally proceed without
explosion. Mixtures of gases or vapours with air within
the explosive limits which are subsequently ignited will
burn at normal flame velocity (a few m/s) to produce a ‘soft’
explosion, with minor material damage, often limited to
scorching by the moving flame front. Injuries to personnel
may well be more severe.
If the mixture (or a dust cloud) is confined, even if only
by surface irregularities or local partial obstructions, signif-
icant pressure effects can occur. Fuel-air mixtures near to
stoicheiometric composition and closely confined will
develop pressures of several bar within milliseconds, and
material damage will be severe. Unconfined vapour explo-
sions of large dimensions may involve higher flame veloc-
ities and significant pressure effects, as shown in the
Flixborough disaster.
See DUST EXPLOSION INCIDENTS
PRESSURE INCREASE IN EXOTHERMIC DECOMPOSITION
VAPOUR CLOUD EXPLOSIONS
Detonation is an extreme form of explosion where the
propagation velocity becomes supersonic in gaseous, liquid
or solid states. The temperatures and particularly pressures
associated with detonation are higher by orders of mag-
nitude than in deflagration. Energy release occurs in a
few microseconds and the resulting shattering effects are
characteristic of detonation. Deflagration may accelerate
to detonation if the burning material and geometry of con-
finement are appropriate (endothermic compounds, long
narrow vessels or pipelines).
See Acetylene (reference 9)
ENDOTHERMIC COMPOUNDS
EXPLOSIONS
UNIT PROCESS INCIDENTS
Factors of importance in preventing such thermal
runaway reactions are mainly related to the control of
reaction velocity and temperature within suitable limits.
These may involve such considerations as adequate heating
and particularly cooling capacity in both liquid and vapour
phases of a reaction system; proportions of reactants and
rates of addition (allowing for an induction period); use
of solvents as diluents and to reduce viscosity of the
reaction medium; adequate agitation and mixing in the
reactor; control of reaction or distillation pressure; use of
an inert atmosphere.
See AGITATION INCIDENTS
In some cases it is important not to overcool a reaction
system, so that the energy of activation is maintained.
See Acetylene: Halogens (reference 1)
ADIABATIC SYSTEMS
Because process heating is expensive, lagging is invariably
applied to heated process vessels to minimise heat loss,
particularly during long-term hot storage. Such adiabatic
or near-adiabatic systems are potentially hazardous if
materials of limited thermal stability, or which possess
self-heating capability, are used in them. Insufficiently sta-
bilised bulk-stored monomers come into the latter category.
See 1,2,4,5-Tetrachlorobenzene: Sodium hydroxide,
Solvent
POLYMERISATION INCIDENTS
SELF-HEATING AND IGNITION INCIDENTS
THERMAL STABILITY OF REACTION MIXTURES
VIOLENT POLYMERISATION
REACTIVITY VS. COMPOSITION AND
STRUCTURE
The ability to predict reactivity and stability of chemical
compounds from their composition and structure is as yet
limited, so the ability accurately to foresee potential hazards
during preparation, handling and processing of chemicals
and their mixtures is also restricted. Although some consid-
erable progress has been made in the use of computer pro-
grams to predict hazards, the best available approach for
many practical purposes appears to be an initial appraisal
based on analogy with, or extrapolation from, data for
existing compounds and processes. This preliminary
assessment can be supplemented with calorimetric instru-
mental examination, then bench-scale testing procedures
for thermal stability applied to realistic reaction mixtures
and processing conditions, should any doubt of safety
persist. A wide range of equipment and techniques is
now available for this purpose.
See ACCELERATING RATE CALORIMETRY
ASSESSMENT OF REACTIVE CHEMICAL HAZARDS
COMPUTATION OF REACTIVE CHEMICAL HAZARDS
DIFFERENTIAL SCANNING CALORIMETRY
DIFFERENTIAL THERMAL ANALYSIS
MAXIMUM REACTION HEAT
REACTION SAFETY CALORIMETRY

It has long been recognised that instability in single
compounds, or high reactivity in combinations of different
materials, is usually associated with particular groupings of
atoms or other features of molecular structure, such as high
proportions or local concentrations of oxygen or nitrogen.
Details of such features associated with explosive insta-
bility are collected under the heading EXPLOSIBILITY.
An approximate indication of likely instability in a com-
pound may be gained from inspection of the empirical
molecular formula to establish stoicheiometry.
See HIGH-NITROGEN COMPOUNDS
OXYGEN BALANCE
Endothermic compounds, formed as the energy-rich
products of endothermic reactions, are thermodynamically
unstable and may be liable to energetic decomposition with
low energy of activation.
See ENDOTHERMIC COMPOUNDS
REACTION MIXTURES
So far as reactivity between different compounds is con-
cerned, some subdivision can be made on the basis of the
chemical types involved. Oxidants (electron sinks) are
undoubtedly the most common chemical type to be
involved in hazardous incidents, the other components
functioning as fuels or other electron sources. Air (21%
oxygen) is the most widely dispersed oxidant, and air-
reactivity may lead to either short- or long-term hazards.
Where reactivity of a compound is very high, oxidation
may proceed so fast in air that ignition occurs.
See PYROPHORIC MATERIALS
Slow reaction with air may lead to the longer-term
hazard of peroxide formation.
See AUTOXIDATION
PEROXIDATION INCIDENTS
PEROXIDES IN SOLVENTS
PEROXIDISABLE COMPOUNDS
Oxidants more concentrated than air are of greater
hazard potential, and the extent of involvement of the
common oxidants
Perchloric acid
Chlorine
Nitric acid
Hydrogen peroxide
Sulfuric acid
METAL CHLORATES
may be judged from the large number of incidents in the
text involving each of them, as well as other OXIDANTS.
At the practical level, experimental oxidation reactions
should be conducted to maintain in the reacting system a
minimum oxygen balance consistent with other processing
requirements. This may involve adding the oxidant slowly
with appropriate mixing and cooling to the other reaction
materials to maintain the minimum effective concentration
Reactive Chemical Hazards xv
of oxidant for the particular reaction. It will be essential to
determine by a suitable diagnostic procedure that the
desired reaction has become established, to prevent build-
up of unused oxidant and a possible approach to the oxygen
balance point.
See OXYGEN BALANCE
Reducants (rich electron sources) in conjunction with
reducible materials (electron acceptors) feature rather less
frequently than oxidants in hazardous incidents.
See REDUCANTS
Interaction of potent oxidants and reducants is
invariably highly energetic and of high hazard potential.
See Dibenzoyl peroxide: Lithium tetrahydroaluminate
Hydrazine: Oxidants
REDOX REACTIONS
ROCKET PROPELLANTS
Similar considerations apply to those compounds which
contain both oxidising and reducing functions in the same
molecular structure.
See REDOX COMPOUNDS
Water is, after air, one of the most common reagents
likely to come into contact with reactive materials, and
several classes of compounds will react violently, particu-
larly with restricted amounts of water.
See WATER-REACTIVE COMPOUNDS
Most of the above has been written with deliberate pro-
cessing conditions in mind, but it must be remembered that
the same considerations will apply, and perhaps to a greater
degree, under the uncontrolled reaction conditions pre-
vailing when accidental contact of reactive chemicals
occurs in storage or transit.
Adequate planning is therefore necessary in storage
arrangements to segregate oxidants from fuels and redu-
cants, and fuels and combustible materials from com-
pressed gases and water-reactive compounds. This will
minimise the possibility of accidental contact and violent
reaction arising from faulty containers or handling opera-
tions, and will prevent intractable problems in the event
of fire in the storage areas.
See STORAGE OF CHEMICALS
Unexpected sources of ignition may lead to ignition of
flammable materials during chemical processing or han-
dling operations.
See FRICTIONAL IGNITION OF GASES
IGNITION SOURCES
SELF-HEATING AND IGNITION INCIDENTS
STATIC INITIATION INCIDENTS
PROTECTIVE MEASURES
The need to provide protective measures will be directly
related to the level of potential hazards which may be
assessed from the procedures outlined above. Measures
concerned with reaction control are frequently mentioned
xvi Reactive Chemical Hazards
in the following text, but details of techniques and
equipment for personal protection, though usually excluded
from the scope of this work, are obviously of great
importance.
Careful attention to such detail is necessary as a second
line of defence against the effects of reactive hazards. The
level of protection considered necessary may range from
the essential and absolute minimum of effective eye pro-
tection, via the safety screen, fume cupboard or enclosed
reactor, up to the ultimate of a remotely controlled and
blast-resistant isolation cell (usually for high-pressure oper-
ations). In the absence of facilities appropriate to the
assessed level of hazard, operations must be deferred until
such facilities are available.
Section 1
Specific Chemicals
(Elements and Compounds arranged in formula order)
EXPLANATORY NOTES
This section gives detailed information on the hazardous prop-
erties of individual chemicals, either alone or in combination
with other compounds. The items are arranged in order of
the empirical formula (at right of second bold title line) which
corresponds to the chemical name, or a synonym within paren-
theses, used as the first line bold title of each main entry;
(nomenclature is now rather promiscuous since the systema-
tisers have contrived to give many materials two or even three
new names since the first edition was published, while the
name used where chemicals are handled, as opposed to in
lecture rooms, will be something else again). The 3 part
number within square brackets at the left of the second title line
is the CAS registry number, now being widely used to provide
a reliable basis for establishing equivalence between differing
chemical names and trade names for the same chemical com-
pound (but note that one compound, within the terms of this
work, may have numerous CAS numbers by virtue of isotopic
composition, undefined stereo- and regio-chemistry or variant
solvation levels). Lack of content within the square brackets
indicates that a registry number has not yet been located, (or
may not exist if CAS considers the compound insufficiently
characterised, which is highly probable for materials which
exploded during analysis) and (ion) after the number indicates
that the main ion only has been located, rather than the specific
title salt. Where possible, an alpahanumeric representation of
the structure of the title compound is given at the centre of
the third title line, otherwise a drawn structure.
A † prefixed to the chemical name indicates the existence
of tabulated information on fire-related properties in
Appendix 2. The † prefix is also appended to the entry
(and any synonym) in the index in Appendix 4 of the che-
micals appearing as title lines. Immediately under the title
lines some references to sources of general safetyrelated data
concerning use and handling precautions for the title chemical
are given. The references to the series of MCA Safety Data
Sheets are given in parentheses because the whole series
was withdrawn in 1980, apparently on grounds other than
obsolescence of the technical content. Since these data sheets
are no longer available, alternative references are given where
possible to the Data Sheets available from the National Safety
Council (NSC), Chicago; the Fire Protection Association
(FPA), London; to the appropriate page of ’Handling Che-
micals Safely 1980’ (HCS 1980), published in Holland; or
to the new Laboratory Hazard Data Sheet series being pub-
lished by the Royal Society of Chemistry (RSC), now in Cam-
bridge. No new datasheets have been included since 1990,
since distinction between the proliferation of sources would
be invidious, most appear to have ben compiled my (mis)
information (ne)scientists at their computers, connected to
the world wide web, but not to a practised chemist who is
familiar with the material in question. Fortunately, the manu-
facturer’s data sheets, now supplied even by laboratory supply
houses, are steadily improving and mean that reference to
other similar sources is less needful
The first reference(s) and data given under the title lines
refer to the hazards of the title material alone, or in the presence
of air, unless stated otherwise. Where other (secondary) che-
micals are involved with the title compound in a reactive
incident, the name(s) follows in roman characters under the
bold title entry. As in previous editions of this Handbook,
where these secondary chemicals are described in group terms
(e.g. Polynitroaryl compounds), reference to the alphabetical
group entries now in Section 2 may suggest other analogous
possibilities of hazards. References to original or abstract liter-
ature then follow, and sufficient of the relevant information
content is given to allow a general picture of the nature and
degree of hazard to be seen.
Two features relevant to entries for pairs of reactive che-
micals arise from the work of Prof. T. Yoshida in developing
a method for the calculation of maximum reaction heats
(MRH) possible for binary (or ternary) mixtures of chemicals,
and the publication of his tabulated results. Where available for
combinations existing in this text, these data are given opposite
the name of the secondary chemical in the form MRH 2.9/22.
This means that the calculated reaction heat is maximal at
2.9 kJ/g in a mixture containing 22% wt of the secondary
reactant with 78% of the main (bold title) compound. The
second feature is the inclusion of the secondary entry ‘Other
reactants’ under which the extent of the information available
in Yoshida’s book for some 240 title compounds is given. More
detail on the origin of these figures is given in Section 2 under
the entry MAXIMUM REACTION HEAT.
All temperatures in the text are expressed in degrees
Celsius; pressures in bars, mbars or Pa; volumes in m3, litres
or ml; and energy as joules, kJ or MJ. Where appropriate,
attention is drawn to closely similar or related materials or
events by See or See also cross-references. Finally, if a title
compound is a member of one of the general classes or
groups in Section 2, it is related to those by a See other
cross-reference. If the compound is not strictly classifiable, a
See related cross-reference establishes a less direct link to
the group compound index lists in Section 2, such compounds
being prefixed in the lists by an asterisk. In relatively few cases,
literature references (or further references) for individual
1
Another random document with
no related content on Scribd:
geluk mocht hebben, kwamen ook de tijgers, die van de kleine tot de
groote hetzelfde deden en … eindelijk de slangen, die, na ook met haar
tong haar plicht gedaan te hebben, langzaam wegkropen. Met dit alles
ging geruimen tijd voorbij, en eerst met het aanbreken van den dag was
aan den optocht een einde gekomen, zoodat de man met zijn
geweeklaag kon ophouden.

Toen het goed dag was geworden, zag hij een vreemde gestalte naar
zich toekomen. Het was Wau-oeta, die een vreemdsoortigen pijl in de
hand had. „Zoo, waart gij het”, zei ze, „die al dat lawaai van nacht
maakte en mij uit den slaap hield?” „Ja”, antwoordde de man, „ik was
het”. „Wel”, zei Wau-oeta, „kijk eens langs je arm, van je schouder tot je
hand”. Hij keek, en zag dat hij met een soort schimmel 82 bedekt was. Hij
keek ook naar zijn anderen arm en zag precies hetzelfde. Toen hij van
Wau-oeta gehoord had, dat het deze schimmel was, die hem zoo
ongelukkig op de jacht maakte, wreef hij zijn armen goed af.

De pijl van Wau-oeta zag er, zooals ik zei, zeer vreemd [161]uit. Hij was
in drie of vier stukken gebroken 83 en ieder stuk was gespleten. Wau-
oeta ruilde dezen pijl voor den zijnen en verzocht hem, den hare te
willen probeeren om naar een lange liaan te schieten, die op grooten
afstand naar beneden hing, en .… ja, de pijl trof doel. Toen hij weêr den
pijl op den boog zette, vroeg Wau-oeta hem in de lucht te willen
schieten, en .… onbegrijpelijk, in welke richting hij ook zijn pijl
wegschoot, telkens als hij de aarde bereikte, raakte hij een dier: eerst
een Doroquara, en zoo voort in dezelfde volgorde, als waarin de vogels
hem aan zijn voet hadden gepikt, tot den powies* toe. En het vreemde
was, dat als hij schoot, hij zelf den pijl niet kon zien.

Toen hij nu met schieten op den grond begon, raakte de pijl

achtereenvolgens een rat, een Acouri enz. tot hij eindelijk een
prachtigen tapir schoot. Eindelijk kwamen de tijgers en de slangen aan
de beurt, in de volgorde waarin zij hem gelikt hadden.
Toen al dit wild bijeen was, schonk Wau-oeta hem voor goed den
merkwaardigen pijl, in ruil voor den zijne, doch op uitdrukkelijke
voorwaarde, dat hij tegen niemand zou zeggen, wie hem een zóó
zeldzamen pijl had gegeven. Ze zei hem daarop vaarwel en vertrok.

Onze vriend keerde nu naar zijn twee vrouwen terug, en natuurlijk werd
nu zijn naam, dien hij reeds wegens het dooden van Tobe-horo-anna
had, nog veel grooter. Iedereen werd echter nieuwsgierig, om te weten,
waar hij die kennis vandaan had gekregen en probeerde hem uit te
hooren, maar hij weigerde, trouw aan zijn gegeven woord, iets te
zeggen. Zijn schoonbroêrs dachten: laten wij onzen tijd afwachten, en
toen er een groot paiwarri-feest zou plaats hebben, haalden zij hem
over, dit bij te wonen; en … het is al weêr dezelfde geschiedenis: drank
werd zijn verderf. Zijn tong kwam los en hij vertelde alles wat er
gebeurd was. Den [162]volgenden morgen, toen hij weêr geheel was
bijgekomen, wilde hij, als gewoonlijk, zijn pijl grijpen, die Wau-oeta hem
gegeven had, maar zijn vroegere pijl lag er weêr voor in de plaats—en
van dat oogenblik was hij al zijn geluk weêr kwijt.

No. 38. De Legende van Letterhoutstomp.

Penalo ame weipiompo. Eertijds, voor nog de grootvader van mijn

grootmoeder geboren was, kwamen de Indianen veel talrijker voor dan
thans. Zij leefden tevens gelukkiger, wijl de macht der toenmalige
piaimannen de booze Geesten overal in bedwang hield. Paiwarri
ontbrak nooit; kinderen gehoorzaamden hunnen ouders; nimmer
doofden de barbakot-vuren uit, wijl het wild altijd in overvloed
voorhanden was en de visschen in de kreken krioelden.

Maar dit aardsche paradijs veranderde, toen aan onze kusten schepen
vol strijders verschenen, aan wier hoofd stond een man, genaamd
Paira-oende of Paira-oendepo, d.w.z. Letterhoutstomp. Hij was een
blanke, die de algemeene opmerkzaamheid tot zich trok door zijn
vreemd uiterlijk; zijn mond bevond zich nl. ter plaatse, waar bij gewone
menschen de borst moet zijn. 84

Letterhoutstomp was een menscheneter. Moordend en roovend trok hij

langs onze kusten. Wee! den Indianen, die in zijne handen vielen, want
levend werden ze verbrand of gevild en opgegeten!

Overal waar Paira-oende verscheen, vluchtten de roodhuiden naar alle

richtingen, doch hij vervolgde hen onmeêdoogend, tot zij ten einde raad
besloten zich te vereenigen, om aan het geweld een einde te maken.
[163]

Bij de beraadslagingen, die volgden, voerden de verschillende

piaimannen het hoogste woord. En nadat zij door hunne bezweringen
den slangengeest bekoord hadden, gaven zij te kennen, dat de Geest
van Twee Lichamen 85 bevolen had, dat alle Indianen zich moesten
terugtrekken op een bepaald tabbertje* (of tabbetje) in de nabijheid
eener groote savanne*. Daar herhaalden de gezamenlijke piaimannen
hunne bezweringen, met het gevolg, dat toen Stomp, die, het gebeurde
hoorende, in kokende woede naderde, het tabbertje begon te
bewegen 86 en acht dagen lang zich niet liet zien.

Paira-oendepo zocht overal naar de verdwenen Indianen, doch hen niet

vindende, kon hij hen ook niet dooden, integendeel was hij verplicht tot
den terugtocht, waarna de Roodhuiden weder uit het tabbertje te
voorschijn kwamen. Maar nauwelijks had Letterhoutstomp dit
vernomen, of hij vervaardigde een vreeselijken kaaiman als vaartuig,
om daarmede met één slag de Roodhuiden uit te roeien. Deze gingen
toen kampen maken in de nabijheid van een rots, genaamd Kaiwiri-
oendepo, of Skroertjes stomp 87. Daar hielden de gezamenlijke
piaimannen weêr een geweldige bezwering, ten einde den Dubbelgeest
te bekoren en van hem te verkrijgen, dat hij den Kaaiman 88 [164]zou
inslikken. Dagen lang duurden de ceremoniën en van zulk een invloed
waren de smeekbeden op het hart van den Slangegeest, dat deze
beloofde alles te zullen doen, wat zijne roode kinderen verlangden.
Letterhoutstomp naderde Kwaloe (Akaloe der Franschen?), het riviertje,
waar de Indianen zich verzameld hadden, van uit de plaats waar thans
de Fransche gevangenen verblijven (St. Laurent). Trotsch stevende hij
in zijn vreemd vaartuig de Marowijne op, ten einde de Roodhuiden
onverhoeds op het lijf te vallen. Maar ziet, eensklaps verhief zich een
Geest van Bekoring uit het water op, en Paira-oendepo werd met huid
en haar ingeslokt, terwijl zijn vaartuig van den oever (van de Kwaloe)
dreef tot een plaats, waar het nog te zien is als een steenen kaaiman,
die op een anderen steen rust.

Een verschrikkelijk gejubel weerklonk van alle zijden. Duizenden met

veeren versierde Caraïben dansten den overwinningsdans en te
midden der algemeene feestvreugde werd de gebeurtenis vereeuwigd
op den Temere-rots 89, die thans nog in de Marowijne staat.… [165]

In ’t stroomgebied der Marowijne,

Bezongen door het golfgeklots,
Staat, prijkende in al haar glorie,
D’wijd vermaarde Temere-rots,
Die eeuwen lang reeds heeft gedragen
Het teeken van den zwaren strijd,
Toen Paira-oende werd verslagen
Door Piai van den ouden tijd.

Die blanke in zijn Kaaiman-vaartuig,

Had aan zijn borst een grooten mond,
Waarmede hij in koelen bloede
Rood menschenvleesch als prooi verslond.
Maar ziet, het water rees verbolgen,
De Worgslang der Piai verscheen,
En Houten Stomp, hij werd verzwolgen;
Zijn Kaaiman werd een dubb’le steen.

Victorie! juichten duizend kelen,

Alom weerklonk de zegezang:
 Ons bloed is weêr in bloed gewroken
Aan U de eer, o, Geest der Slang!
Toen naderde een oude Piaiman
En grifte in het hard graniet,
Paira-oende en zijn Kaaiman,
Zooals gij dien nog heden ziet.

No. 39. De Legende van Arimoribo en Jorobodie. (C.)

Lang geleden, voor nog Paramaribo was gesticht 90, bevond zich ter
plaatse, waar nu het Fort Zeelandia ligt, de hoofdplaats der
Arowakken 91. Een zekere Arimoribo was hun opperhoofd; hij woonde
op de plaats van het tegenwoordige Gouvernementshuis. Een in de
nabijheid in de Suriname-rivier mondende kreek werd Parimoribo
genoemd (d.i. kreek van Arimoribo 92).

Het ontbrak Arimoribo niet aan krijgsvolk. Op zijn wenk greep heel de
stam naar de wapenen. Dit mocht [166]echter niet gebeuren, wanneer
niet de piaiman was geraadpleegd en de beschermgeesten goed
gestemd schenen. Tijdens een groot feest nu begon onder de
bedwelming der feestvreugde de gebruikelijke schildwacht, een op een
staak gestoken houten raaf 93, eensklaps te weeklagen, welk
onheilspellend teeken de vreugde voor een onbeschrijfelijk misbaar
deed plaats maken. Allen sprongen op en ziet .… op de rivier naderden
schepen met zeilen van ongekende grootte. Zulke dingen hadden de
Indianen nog nooit gezien. Meer verbaasd dan bevreesd vroegen zij
zich af, wat voor wezens dat wel konden zijn, die met zulke reusachtige
vleugels zich over het water heen bewogen. Het moesten reusachtige
vleermuizen zijn, besloten ten slotte de wijzen onder hen. Maar die
vleermuizen naderden en spoedig bleek het, dat zij soldaten en ook
vuurwapenen met zich meevoerden. Voor de eerste maal maakten de
Indianen met blanke menschen kennis.
Het sprak van zelf, dat de piaimannen onmiddellijk aan het werk gingen,
want er was immers geen krachtiger middel van tegenweer dan de piai-
kunst. Vóór alles moest deze worden aangewend; en zóó krachtig
slaagde deze, dat drie schepen tot zinken werden gebracht. Hoewel de
Indianen ook van hun pijlen gebruik maakten, moesten zij zich, toen
hun voorraad verschoten was, in de bosschen terugtrekken. Van dien
tijd dagteekent het, dat de Indianen zich in onderaardsche woningen
gingen verschuilen, zooals er nog heden ten dage te Onoribo en Topibo
aan de Para 94 bestaan. Deze woningen bestonden echter reeds in oude
tijden, toen de vaderen hunner [167]vaderen het land bewoonden 95 en
de seizoenen niet waren zooals zij thans zijn 96. Want telkens als de
droge tijd intrad, heerschte er een zóó ontzettende koude over de
wereld, dat iedereen er van bibberde en de voorvaderen der Arowakken
zich genoodzaakt zagen, bedoelde holen te graven, teneinde zich tegen
de koude te beschermen 97. Wat kwamen deze nu aan het nageslacht
als kostbare schuilplaatsen te stade!

Omtrent dezen tijd werd de zoo beroemde Jorobodie geboren, een

Arowak, die zich zou onderscheiden door zijn onverzoenlijken haat
tegen de blanken, en wiens beeltenis, zooals zijn nazaten beweren, nog
boven het Gouvernementshuis in Paramaribo 98 prijkt.

Jorobodie was een dracht van niet meer dan drie weken, die zich
wonderbaarlijk snel ontwikkelde, en wiens optreden algemeen ontzag
inboezemde. Hij toog ten strijde tegen de blanken, die niets tegen hem
vermochten, en versloeg hen. Geen vuur deerde hem, geen staal trof
hem, geen gewicht was zwaar genoeg, om hem te doen zinken. Alle
banden werden door hem verbroken en toen de blanken hem eindelijk
in een vat hadden gesloten, en hem aan het water hadden
prijsgegeven, deed hij een tijger tot [168]zich naderen, stak hem door
een gaatje zijn staart toe en zoo werd hij overal heengesleept, waar hij
maar wilde. Nooit werd een zonderlinger vaartuig door zulk een dier, en
nog wel onbeteugeld, voortgetrokken.
Zooals het mannen betaamt, wien men een buitengewone roeping
toedicht, was ook Jorobodie in ieder opzicht een wonder van kracht en
slimheid 99. Zijn voedsel bestond uitsluitend uit krabben, en dit sober
voedsel maakte hem tot den man van kracht, den trots zijner natie.
Wee! den Caraïb, die hem aandurfde! Wie slechts de hand uitstak, was
een man des doods! Zijn groote verdienste voor de Arowakken bestond
echter hierin, dat hij de schrik der blanken was. Deze toch waren
toenmaals hunne grootste vijanden 100, die hen niet alleen tot slaven
maakten, maar hen ook naar zee voerden, waar zij, na met teer
bestreken te zijn, levend verbrand werden.

Maar deze wreedheden zouden niet ongewroken blijven. Tot nu toe

hadden de Indianen steeds een rustige zee gekend. De booten voeren
zonder roeiriemen of parels* door eigen kracht op zee en rivier. De Boa
constrictor* diende als ankertouw en loopplank tevens. Zelfs meerde
deze de boot aan strand en oever vast.

Dit alles hield echter op, toen de menschen slecht werden. Geen kwaad
toch kan ongestraft blijven. Toen bijv. eens een Indiaan van den kapitein
een boot had geleend en deze niet terug bracht, werd hij gestraft. Hij
veranderde n.l. in een duizendpoot*, en werd vader van die millioenen
veelbeenige stekelige dieren, die nu door iedereen zoozeer gevreesd
worden. [169]

Op hetzelfde oogenblik veranderde alles in de natuur. Tot nu toe

hadden de rivieren, evenals de zee, onveranderlijke stroomingen. Eb en
vloed kende men te voren niet. Nadat de ongehoorzaamheid in de
wereld was gekomen, kwam er eb en vloed; de bruisende baren
kwamen opzetten, waartegen de booten niet langer bestand waren.

De vaartuigen moesten verbeterd worden en het varen vorderde

voortaan stuurmanskunst. De toestanden waren dus sedert Jorobodie’s
leven wel heel erg veranderd. Nochthans waarborgden verschillende
onthoudingen 101 de Indianen voor verdere onheilen. Wanneer zij bijv.
maar zorgden, op zee niet den naam te noemen der dingen, wier daarin
huizende geest zij hadden te vreezen, zouden zij steeds voor
stormweer gevrijwaard blijven. Het woord „krab” mocht o.a. volstrekt
niet genoemd worden, want anders zou de Geest opeens duizenden
krabben uitbraken.

Het ergste van alles voor de Indianen was wel, dat die ellendige
blanken zich aan dit alles niet storen wilden, zoodat zij het laatste
overblijfsel van den gelukstaat verloren deden gaan. Welk een schat
was voor hen in die omstandigheden een man van zulk een overwicht
als Jorobodie was!

Maar helaas! hij kwam ten val en wel door een vrouw, die hij geschaakt
had 102 en waardoor hij den haat zijner natie op den hals haalde. Het
aannemen van een spin, hem door zijn vrouw aangeboden, richtte
Jorobodie ten gronde, want nauwelijks had hij deze met de woorden
„zoek uwen weg”, door haar uitgesproken, aangenomen of Jorobodie
was niet meer.

De held was gevallen 103. [170]

No. 40. Uitdrijven van een priester uit den Indiaanschen hemel.

Penalo ame weipiompo. Eertijds enz. voor nog de grootvader van mijn
grootmoeder geboren was, werden de oevers der Boven-Marowijne
door talrijke Indianen bewoond. Maar hun aantal slonk bij den dag, wijl
zij veel te lijden hadden van allerlei booze geesten, die zich niet door
piaien lieten verdrijven. Vele Roodhuiden verlieten dan ook de behekste
streken, ten einde zich te begeven naar Mazwano, een plaats, die zij
reeds menigmaal in hunne droomen hadden bezocht. Ontelbare
Roodhuiden woonden daar in kampen, die elken morgen schitterend
verlicht werden door de morgenzon.
In het midden stond het wonderkamp van Tamoesi*. De [171]grond was
wit als het glinsterende witte kwartszand der savanne. Wit was ook de
kleur van de wateren, die door dit aardsche Paradijs vloeiden.

De Indiaansche God zag er geweldig uit. Zijn huid had, zooals van zelf
spreekt, een roode kleur. Hij was versierd met vederen, franjes en
kralen. In zijn hand hield Hij een ongehoord groote malaka*, waarin zich
de geesten bevonden van alle wezens; de steel was als een Boa
bewerkt.

Wanneer Tamoesi aan het piaien was, kon het geluid dagreizen ver
gehoord worden. Priesters en andere Booze Geesten vluchtten dan
ijlings naar de duistere wateren, zoodat de omtrek der Mazwano steeds
rein en wit bleef. Daar toch heerschte slechts gelukzaligheid. Men dronk
en danste er den geheelen dag. Overal liepen beeldschoone vrouwen
den mannen achterna. Ziekten en sterfgevallen kwamen er nooit voor,
terwijl Tamoesi van tijd tot tijd nederdaalde, ten einde met zijn geliefde,
roode kinderen feest te vieren. Geen wonder, dat de Indianen, die na
het doorstaan van vele duistere gevaren dit lustoord wisten te bereiken,
geen lust gevoelden tot hun familie terug te keeren.

Door de piaimannen werd het losbreken der Booze Geesten

toegeschreven aan een Pater, aan wien het gelukt was, vele Indianen
tot het Christendom te bekeeren. En, zeiden zij, zoo dit niet ophield, zou
de Marowijne geheel ontvolkt worden, wijl alle Indianen zich naar het
Paradijs zouden begeven.

De Priester, die van zijn volgelingen vernomen had, wat de Roodhuiden

tot de Mazwano aantrok, besloot een bezoek aan de plaats te brengen.
Zulk een stoutmoedig plan verbaasde den Indianen ten zeerste. Ga
niet, waarschuwden zij, want Paters worden niet in de Mazwano
toegelaten. De Priester luisterde echter niet, doch vertrok, [172]vergezeld
van eenige zijner bekeerlingen, in een boot. De reis duurde drie weken.
De piaimannen in de Mazwano waren door den Dubbelgeest in kennis
gesteld, dat er gevaar naderde in den vorm van een Pater. Tamoesi was
juist afwezig, en men besloot eens te probeeren, den stoutmoedige
zedenprediker te bekeeren tot een piaiman. Alle slangenpriesters togen
aan het werk. Zij piaiden de wateren, zoodat het vaartuig met groote
snelheid naar de Mazwano werd aangetrokken. Nauwelijks hadden
echter de Priester en zijn volgelingen voet aan wal gezet, of de wateren
liepen terug, het vaartuig met zich sleurende.

In het Paradijs der Roodhuiden werd lustig feestgevierd. De lucht

daverde van het geroffel der samboela’s* en het eentonig geluid der
kwama’s*. Het aantal vrouwen was zóó groot, dat de Indianen, die in
hunne hangmatten lagen, slechts de hand behoefden uit te strekken,
om een wonderschoon meisje te grijpen. Niemand voelde ooit honger,
doch slechts een voortdurenden dorst naar paiwarri*.

Bij het aanschouwen van dit, in zijn oogen zoo vreeselijk Paradijs, kon
de Priester niet nalaten een zucht te slaken. De piaimannen lieten hem
evenwel geen tijd tot bedenken. „Welkom vriend, in de Mazwano”,
riepen zij hem toe, „gij zult hier een heerlijk leventje hebben”.

Verscheidene beeldschoone meisjes naderden thans met kalebassen

vol drank. De Priester weigerde echter. „Wat”, riepen de piaimannen uit,
„drinkt gij niet?” „Ja”, antwoordde de Pater, „maar slechts met mate”.
„Danst gij?” „Neen”. „Hebt gij geen vrouwen?” „O! Neen”.

„Dan”, schreeuwden de piaimannen gebelgd, „moet gij nog de

genoegens van het leven leeren kennen”. Zij wierpen zich nu op den
weerloozen Pater, rukten hem de kleeren van het lijf, besmeerden zijn
leelijk, wit lichaam [173]met mooie, roode koesoewé*, trokken hem een
kamisa* aan en versierden hem met vederen, koralen en franjes. Toen
werden hem opnieuw kalebassen met drank aangeboden.

„Drink”, riepen de piaimannen. De Priester weigerde echter, doch toen

hij de dreigende aangezichten en de opgeheven apoetoe’s* om zich
heen zag, dronk hij achtereenvolgens drie kalebassen leeg. „Braak”,
werd hem toegebulderd. En hij braakte, waarna hem wederom drank
werd aangeboden. Toen moest hij dansen en zingen, totdat hij van
uitputting neêrviel en in een hangmat werd gelegd, om zijn roes uit te
slapen.

Toen hij den volgenden morgen wakker werd, voelde de Pater iets
naast zich in de hangmat. Hij keek en daar lag een beeldschoon
Indiaansch meisje. Vlug (volgens de verteller uiterst vlug) sprong hij op
en wilde hij wegvluchten. Maar de piaimannen grepen hem aan, en
riepen hem toe: „Nu kent gij de genoegens van het Paradijs; wilt gij hier
blijven?”

„Neen”, antwoordde de Pater.

Weder togen nu de piaimannen aan het werk; de wateren stroomden nu

opwaarts en brachten de boot van den Pater met zich mede. Maar toen
de Priester instapte, zag hij slechts één zijner volgelingen, een blanke,
aan het roer staan. De overigen, alle Roodhuiden, waren voor de
verleiding bezweken en hadden zich voor goed in de Mazwano
gevestigd.

Weder keerde nu de koers van het water. Het vaartuig schoot

stroomafwaarts, en eerst na een langen vermoeienden tocht gelukte het
beide mannen het dorp der bevriende Indianen aan de Marowijne te
bereiken.

Eenige vrouwen waren er juist bezig, cassave-brood te bakken, toen

een harer toevallig opkeek en een gil van ontzetting slaakte. „In de verte
komen witte Indianen”, riep [174]zij. Allen vluchtten dadelijk in de hutten,
waar zij door de paloeloe*-bedekking heen naar de komenden
gluurden.

De mannen van het dorp liepen hen echter tegemoet, en den Pater
herkennende, riepen zij uit: „Wij hebben U wel gewaarschuwd, niet naar
de Mazwano te gaan; maar gij hebt ons niet willen gelooven”.
„Gij hebt gelijk”, antwoordde de Priester, en hij vertelde alles wat hem
daar was overkomen; toen hij eindelijk was gekomen aan het
Indiaansche meisje, dat hij bij zijn ontwaken in de hangmat gevonden
had, barstten zij allen in een schaterlach uit. Hun verstand ging het te
boven, dat iemand z o o i e t s kon weigeren.

De verteller begreep echter zeer goed, dat in een dergelijk Paradijs de

Paters, die juist matigheid en kuischheid prediken, niet kunnen geduld
worden.

No. 41. Uitdrijving der Indianen uit den Hemel der Paters.

Penalo ame weipiompo. Eertijds, voor nog mijn grootvader geboren was
enz. was een Roodhuid bezig, boomen om te hakken, teneinde een
kostgrond aan te leggen. Het werk vermoeide hem, zoodat het zweet
hem langs het lichaam liep, en de mooie roode koesoewe*, waarmede
hij zich had ingesmeerd, geheel werd weggewasschen. Hij zuchtte luide
en verwenschte zijn ongelukkig lot. Doch ziet, als uit de lucht
verschenen twee mannen, die hem medelijdend aanzagen. „Waarom
zucht gij zoo”, vroegen zij hem. „Ach”, luidde het antwoord, „ziet gij niet,
hoe hard ik moet werken? En als ik des nachts wil uitrusten, gonzen de
muskieten mij om de ooren; ik ben de ongelukkigste Indiaan van mijn
stam.”

„Wel”, zeiden de vreemdelingen, „we zijn met uw lot begaan, kom met
ons meê; want we zijn juist op weg naar een plaats, waar niemand
behoeft te werken.”

De Roodhuid stemde toe en vertrok met zijn beide [175]geleiders.

Maanden duurde de reis. Vele gevaren hadden zij te overwinnen, maar
eindelijk stonden de drie reizigers voor een groote poort. Zij klopten
aan. „Wie daar?” klonk het van binnen. „Roodhuiden, goede menschen,
zonder toelala.” 104
De poort werd ontsloten door een grooten, krachtigen Pater, die de
Indianen welkom heette in het paradijs der Blanken.

De drie Roodhuiden traden schoorvoetend binnen en keken om zich

heen. Voor zoover het oog reikte, zagen zij niets dan zwartgerokte
Priesters, die hen toeriepen, dat elke Indiaan maar één vrouw mocht
hebben, en dat er geen jenever, brandewijn enz. te drinken viel.

Zij werden gedoopt en herdoopt. Eindelijk bereikten zij den zetel van
den Tamoesi der Blanken. Hij was zóó oud als de Roodhuiden nog nooit
een mensch hadden gezien. Een lange, witte baard hing tot aan zijn
voeten, maar Zijn hoofd was kaal. Hij zat op een soort van hobbelstoel,
prachtig versierd met tijger-, boa- en stinkvogelkoppen. Aan Zijn zijde
lag een groot kruisbeeld. Zijn lichaam was gehuld in een langen rok,
zooals de Paters ze thans dragen.

De Indianen traden eerbiedig nader. Tamoesi glimlachte en zei:

„Welkom, mijne roode kinderen, gij zijt zeker vermoeid van den langen
tocht, laten we ververschingen gaan gebruiken”. Hij stond op en den
Roodhuiden bij de hand nemende, leidde Hij hen rond in het Paradijs.
Overal langs de straten waren prachtige kerken, waar den geheelen
dag psalmen werden gezongen. Slechts hier en daar liep een blanke
met zijn vrouw. Toch was hun aantal zeer gering, in aanmerking
genomen de ontelbare Paters, die overal, waar Tamoesi zich vertoonde,
voor Hem nederknielden. [176]

Tusschen de kerken in zagen de Indianen eenige herbergen, waar

limonade, sodawater, kassiri enz. gratis werd geschonken aan een
ieder, die er om vroeg. Een dezer plaatsen traden zij binnen, en toen zij
er weêr uitkwamen glommen hunne aangezichten van genoegen. Vol
vreugde zeiden zij tot Tamoesi: „Wij willen altijd bij U blijven”.

Zij gingen verder. Langs den weg lagen eenige Indianen te slapen. De
Roodhuiden knikten elkander veelbeteekenend toe, doch zwegen. Zij
kwamen vervolgens bij plaatsen, waar visschen van zelf uit de
masoewa’s* aan de barbakot gingen hangen. Pijlen, door niemand
afgeschoten, snorden door de lucht en troffen wegvluchtende Tapirs en
Agoeti’s, die, na hun eigen vleesch in stukken te hebben gesneden,
zich zelf kookten en roosterden. Enkele Indiaansche vrouwen lagen
naast de matapi’s*, maar de cassave-wortels schrapten zich zelf,
persten zich zelf uit, en sprongen dan in de pannen, om gebakken te
worden.

De Indianen waren verrukt; en dat vooral, toen Tamoesi aan elk een
mooie vrouw schonk, en hij op staanden voet een huwelijk voltrok. Af en
toe gingen zij herbergen binnen; en elken keer kwamen zij er vroolijk
weêr uit. Eindelijk begon een der Roodhuiden met onvaste schreden te
loopen, daarbij onbetamelijke liedjes zingende en probeerende,
Tamoesi op heel familiare wijze te omhelzen.

Tamoesi keek den slingerenden Indiaan achterdochtig aan. Maar, toen

bij den tweeden en derden zich dezelfde verschijnselen begonnen te
vertoonen, begreep hij alles. Bulderend riep hij uit: „Dronken Indianen in
het Paradijs; dat is iets ongehoords.” En de Roodhuiden, die zoo zalig
langs den weg lagen uit te rusten, sliepen inderdaad hun roes uit!

Alle Indianen in het Paradijs verzamelden zich nu om Tamoesi. Zij

verzekerden Hem, dat het niet hun schuld was, maar dat de Blanken
hen den drank hadden geschonken. [177]„Dat is niet waar”, zei Hij, „want
nog nooit heb Ik hier in den hemel een dronken Pater of Blanke gezien”.

Tamoesi gaf nu bevel, alle sodawater, limonade, kassiri enz. bij Hem te
brengen. Van alles dronk hij een kalebas vol, maar, daar Hij geen
verstand van zulke dingen had, verklaarde Hij, dat alles in orde was, en
dat de ververschingen zeer goed smaakten! En toch, zoowel het
sodawater als de limonade en de kassiri waren even rijk aan alkohol als
zuivere jenever. Geen wonder dan ook, dat de Roodhuiden zich
bedronken; de verleiding was te groot voor hen. De Priesters en andere
Blanken dronken met mate, zoodat zij nooit dronken werden.
Tamoesi gebood daarom den Roodhuiden, dat zij onmiddellijk den
Hemel moesten verlaten. Alle Caraïben, Arowakken, Warrau’s enz.
vertrokken, en aan de poort riep Tamoesi hen nog na: „Door uw
dronkenschap hebt gij het Paradijs verloren; thans zult ge werken en
het zweet, dat uit uw lichaam stroomt, zal wegwasschen de koesoewé*,
waarmeê ge u besmet. Maar, als ge niet meer drinkt, zal de poort weêr
voor u geopend worden.”

Alle Indianen keerden nu ontmoedigd tot hunne stamgenooten terug,

aan wien zij hunne ondervinding vertelden, en menigmaal verschijnt in
hun droom het Paradijs der Priesters en Blanken aan de verrukte
blikken van den Roodhuid, vooral als hij bezig is boomen te kappen en
het werk zoo nu en dan door een dutje onderbreekt. Bij zijn ontwaken
zucht hij dan luide. Maar niemand verschijnt weêr, om hem den weg te
wijzen naar het voor hem onbereikbare Paradijs. En klagend neemt hij
weêr zijn bijl op en hakt woedend in den stam der omliggende boomen,
totdat het zweet hem uit de poriën vloeit en de koesoewé, waarmeê hij
zijn lichaam insmeert, wegwascht, zooals Tamoesi voorspeld had. [178]

No. 42. Bezoek van Caraïben aan Macoesiland. (C.)

In oude tijden kwamen de Indianen veel talrijker voor dan thans. Zij
leefden tevens gelukkiger, want er was overvloed van wild, terwijl het in
de rivieren en kreken krioelde van visschen.

Van de Indianenstammen, met welke de Caraïben in die tijden in

betrekking stonden, werden vooral de Macoesi’s als goede vrienden
beschouwd. Deze stam woonde ver over de Corantijn naar den kant der
Orinoco.

Om hun land te bereiken, moesten de Caraïben van Suriname weken

lang reizen en allerlei gevaren doorstaan. Dit hield de treklustigen niet
terug, en toen nu eens een aantal Macoesi’s een Surinaamsch
Caraïben-dorp hadden bezocht, besloten een twintigtal Kalienja’s* aan
Macoesiland een tegenbezoek te brengen.

De piaiman riep den Dubbelgeest op en deze voorspelde, dat de tocht

goed zou afloopen. Vroolijk vertrokken onze jongelieden dan ook en na
een voorspoedige reis bereikten zij de plaats hunner bestemming.

Zij vonden daar alles in rep en roer, daar Kenaima’s* zich in den omtrek
vertoond hadden.

De Macoesi’s ontvingen hunne vrienden met open armen en stonden

hun zelfs de beste en grootste hut van het dorp af. Zij waarschuwden
hen echter niet te gaan slapen, daar het zou kunnen gebeuren, dat de
Kenaima’s nog dien zelfden nacht een aanval op het dorp zouden doen.

Maar de Caraïben, vermoeid van hun langen tocht, hadden rust noodig
en de piaiman gelastte, dat, terwijl tien man sliepen, de overigen
zouden waken. Daartoe moesten zij langwerpige kijkgaten in de
wanden der hut maken.

Om negen uur des avonds verschenen werkelijk de Kenaima’s 105.

Onhoorbaar als slangen kropen ze over den [179]grond. Het gelukte hen
echter niet, de Kalienja’s te verrassen. Integendeel, toen zij de hut
genaderd waren, werden zij van uit de kijkgaten door een hagelbui van
pijlen begroet, zoodat zij genoodzaakt waren, zich in allerijl in het bosch
terug te trekken. De Caraïben achtervolgden hen en slaagden er in,
velen te dooden.

De piaiman, die onmiddellijk geraadpleegd werd, vond evenwel, dat,

hoe goede vrienden de Macoesi’s ook waren, hun land veel te
gevaarlijk voor een Kalienja was, zoodat tot den terugtocht besloten
werd.

Maar nauwelijks op weg, bleek het, dat de Kalienja’s door talrijke

Kenaima’s achtervolgd werden. De piaiman gelastte onmiddellijk, dat
allen zouden beginnen te zingen, te lachen en pijlen af te schieten, om
de vervolgers in den waan te brengen, dat zij met een groot leger te
doen hadden. Deze list gelukte uitstekend en zingende en lachende
bereikten de Kalienja’s de Corantijn. Toen eerst konden zij uitrusten,
want de Kenaima’s waren niet in staat—waarom weet men niet—de
Corantijn over te steken 106, en nu nog, zoo besluit de legende, kunnen
deze Kenaima’s het hollandsche grondgebied niet binnendringen,
omdat allen ongedoopte heidenen zijn!

No. 43. Legende van Paramaribo.

Penalo ame weipiompo. Eertijds, voor nog de grootvader van mijn

grootmoeder geboren was, werden de oevers der Suriname-rivier door
talrijke Caraïben bewoond, die gelukkig en tevreden met elkander
leefden tot op een [180]goeden dag een schip de rivier binnenzeilde en
het anker liet vallen vóór de plaats, waar thans het fort Zeelandia staat.
De kapitein kwam aan wal en werd vriendelijk door de Indianen
ontvangen. „Ik ben door mijn Koning gezonden”, zei hij, „om U in zijn
naam om dit land te verzoeken”. „Neen”, antwoordde de hoofdman,
„laat hem zelf komen, want wij onderhandelen niet met
ondergeschikten”.

Wat de kapitein ook deed, het Indiaansche opperhoofd liet zich niet
bepraten. Hij vertrok dan ook en keerde na eenigen tijd met den koning
terug. Deze begon niet terstond met de Indianen te onderhandelen,
doch liet hen eerst flink drinken. Toen allen dan ook smoordronken
waren, vroeg hij hun: „geef mij dit land ten geschenke”. En zij
antwoordden: „Neem het vriend, maar geef ons drank”.

Toen de Roodhuiden, na hun roes te hebben uitgeslapen, beseften, wat

ze hadden gedaan, kregen zij berouw. Maar het was te laat, het
eenmaal gegeven woord mocht niet verbroken worden.
De koning bouwde nu een huis naast de plaats, waar thans de
Sommelsdijksche kreek, die bij de Caraïben Paramoeloe heet, in de
Suriname-rivier uitloopt. Later kwamen er meer blanken en zoo
ontstond de stad Paramaribo. 107

No. 44. De Legende van Post Sommelsdijk.

Eertijds werden de negerslaven door de blanken gruwelijk mishandeld,

zoodat zij in menigte naar de bosschen vluchtten, waar zij de
bescherming inriepen van Konokokoeja*, de Geestmoeder der wouden.
Deze verhoorde [181]hunne smeekbeden en kwam tot hen in de
gedaante van een Indiaanschen piaiman. „Ik zal u uit de handen der
blanken redden,” sprak zij, „maar gij moet mijne bevelen trouw
opvolgen.”

De negers stemden toe. De geestenbezweerder piaaide toen den

omtrek op zoodanige wijze, dat er overal vergiftige pijlen te voorschijn
kwamen, die allen met hunne punten naar ééne richting toewezen.
Vervolgens trok zij naar de plantage Asati en bevrijdde veertig negers.

De blanken waren woedend. Onder commando van een kapitein

zonden zij soldaten, om de weggeloopen slaven te achterhalen, die
echter door den Piaiman veilig voorbij de vergiftigde pijlen waren geleid.
Toen nu de soldaten verschenen, trad deze te voorschijn en schoot met
een swaroedaroe* den kapitein dood.

Onder de blanken ontstond nu een hevige paniek. Zij vluchtten naar alle
richtingen; overal floten onzichtbare pijlen 108, door onzichtbare strijders
afgeschoten, door de lucht, waardoor vele soldaten gedood werden.

De negers en hunne bondgenooten namen nu alles wat de blanken

hadden achtergelaten, mede, en daaronder bevond zich ook een groote
pot. Onmiddellijk togen piaiman en obiaman* nu gezamenlijk aan het
werk en bereidden uit de lichamen der gevallen blanken een obiapiaai*
van zulk een sterkte als nog nooit te voren was bereid. Met dit
toovermiddel vulden zij den pot, die vooraf met den naam Konoko-
dakodwada* gedoopt was.

Negers en Indianen trokken nu naar Saloewa, een arm der

Mapanakreek, en zetten daar den pot zóó neêr, dat de opening naar de
monding der kreek wees, zoodat al de tooverij den blanken zou
toestroomen, wanneer zij het zouden wagen, hier binnen te dringen.
[182]

Het gebeurde werkelijk zoo, want toen de blanken, vol woede over den
dood hunner kameraden, de kreek wilden opvaren, werden hunne
oogen verduisterd door het toovermiddel, zoodat zij de monding van het
kreekje niet konden zien.

Konokokoeja leidde daarop de negers naar Pramaka, waar de blanken

hen nimmer hebben kunnen bereiken, maar alvorens zich weêr in het
bosch terug te trekken, zei de Geestmoeder der wouden tot de
Indianen, die de slaven zoo goed geholpen hadden: „Alle menschen,
die in huizen wonen, van den Gouverneur tot den laagsten neger, zijn
slaven. Alleen zij, die in kampen in het woud en op de savanne* wonen,
zijn vrije, onafhankelijke menschen.” 109

Dit is de reden, waarom de Indianen nimmer huizen hebben gebouwd,

maar zich met eenvoudige hutten vergenoegen.

No. 45. Einde van den Indiaanschen broederoorlog. (A.)

Wij, Arowakken hebben in den strijd met de Kalienja’s het laatste woord
gehad. Eens was het, dat wij onze vijanden in een hinderlaag wisten te
lokken. Boven een waterval hadden wij drijvende boomstammen
geplaatst, waarachter een deel onzer strijders verborgen was, terwijl de
overigen zich langs den oever verscholen hadden.

Toen nu de Caraïben, na met veel moeite hunne booten langs den

waterval naar boven te hebben gesleept, de vaartuigen weêr te water
lieten, zagen zij opeens tot hunne verbazing boomstammen aandrijven,
en wel met zulk een geweld, dat de booten zonken. Woeste kreten
weerklonken op hetzelfde oogenblik van den oever, gevolgd door een
[183]hagelbui van vergiftige pijlen. Wie niet getroffen werd, geraakte in
den bruisenden waterval.

Slechts een gewonde jongeling ontsnapte. Tot zijn stamgenooten

teruggekeerd, gaf hij hun den raad, den strijd op te geven. Den
volgenden dag trokken de overgebleven Caraïben met omhoog
gehouden pijlen den Arowakken tegemoet, en er werd vrede gesloten.
En zoo eindigde de laatste der Indiaansche broederoorlogen. 110

No. 46. De groote bloedzuigende vleermuis. (A.)

Op een lange reis naar het land der steenen bijlen* kwam een groote
boot, geheel gevuld met Indianen, van een landingsplaats. Deze
bevond zich in het gebied van den vleermuizenstam, zoodat de oude
man, die het gezelschap leidde, zijn bende op het hart drukte, hunne
hangmatten niet tusschen de boomen op te hangen (zooals de Indianen
in den drogen tijd gewoon zijn te doen), omdat de vleermuizen er
buitengewoon groot waren. Hij ried den mannen daarom aan, een
gesloten tijdelijke hut te bouwen, dus een aan alle kanten gesloten
banab*. Een der jongeren, die wat vadsig was uitgevallen, had er geen
lust in, de anderen met den bouw van de schuilplaats te helpen. Hij
beweerde, dat hij het niet geloofde, dat de vleermuizen, al waren zij ook
nog zoo groot, hem vóór het aanbreken van den dag iets zouden doen.
Tegen de redeneeringen van den ouden man in, weigerde hij in de hut
te kruipen, en nadat hij zijn hangmat tusschen twee boomen had