Saksofon

(wł. sassofono, skrót: sass.; ang. saxophone, sax.)

 SAKSOFON:

instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych. Mimo metalowego korpusu, zaliczany jest do drewnianych,
ponieważ posiada drewniany stroik tak jak klarnet i dźwięk możemy uzyskać poprzez czarę tak samo jak w klarnecie.
Występuje w dziewięciu odmianach, różniących się wielkością i zakresem dźwięków. Od najmniejszych saksofonów –
soprillo, po największe – subkontrabasowe, najczęściej budowane w strojach B i Es (mniej typowe: C i F).
 Historia powstania instrumentu
Saksofon skonstruowany został przez Adolpha Saxa w pierwszej połowie XIX wieku. Od początku XX wieku wiele
zapisów nut na saksofon powstało na zlecenie zamożnej, początkującej saksofonistki – Elizy Hall. Współpracowała
ona z kompozytorami takimi, jak: Claude Debussy, Gabriel Fauré, Vincent d’Indy i André Caplet. Muzyka na ten
instrument jest wzbogacona twórczością jego promotorów, np. niemieckiego saksofonisty Sigurda Raschèra czy
francuskiego muzyka Marcela Mule.
 Rodzaje saksofonów
Do podstawowych i najpopularniejszych odmian saksofonów zaliczają się: sopranowy, altowy, tenorowy oraz baryton. Odmiany
instrumentu strojone w C i F były początkowo przeznaczone do orkiestr symfonicznych, jednak nie cieszyły się wzięciem wśród
muzyków. Ustąpiły najpowszechniejszym teraz wersjom w B i Es, powstałym z myślą o orkiestrach wojskowych. Do saksofonów
orkiestrowych zalicza się rzadko już spotykane mezzo-sopranowy strojony w F, sopranowy w C i tenorowy C melody.
Saksofony sklasyfikowane według rejestrów i strojenia:
 Saksofon w muzyce
Saksofon został użyty jako instrument koncertowy kilka lat po powstaniu. W lutym 1844 roku Hector Berlioz wprowadził partie na
saksofon do swojego dzieła chóralnego Chant Sacre. W grudniu pierwszy raz umieszczono nowy instrument w składzie orkiestry
symfonicznej w operze Ostatni król Judei Kastnera. Jeszcze przed opatentowaniem saksofonu przez twórcę, 31 lipca 1845 roku,
francuskie wojsko włączyło go do swojej orkiestry marszowej. Adolphe Sax został pierwszym profesorem gry na saksofonie w
Konserwatorium Paryskim w 1858 roku. Pod koniec życia Saxa (zm. 1894) istniała już spora literatura muzyczna na saksofon:

● 1861 – Richard Wagner dołączył sekcję saksofonów do orkiestry w czasie premiery opery Tannhäuser;
W późniejszych latach saksofon stawał się coraz bardziej popularny i był wykorzystywany w różnych dziełach:
● 1903 – Richard Strauss: Symphonia Domestica z partiami na saksofony sopranowy, altowy, barytonowy i basowy;
● 1911 – Claude Debussy: Rapsodia na saksofon altowy i orkiestrę (zamówiona przez Elizę Hall w 1901);
● 1917 – Béla Bartók: Drewniany Książę z partiami na saksofon altowy i tenorowy;
● 1922 – Maurice Ravel: Boléro na saksofon sopraninowy, sopranowy i tenorowy;
● 1922 – orkiestracja Obrazków z wystawy Modesta Musorgskiego;
● 1923 – George Gershwin: Błękitna rapsodia z trzema saksofonami – dwoma altowymi i tenorowym.
 Czy saksofon spełnił oczekiwania?
Historia saksofonu, w przeciwieństwie do większości instrumentów, nie jest długa. Nie ma on wcześniejszych odpowiedników, na
których bazowana byłaby jego konstrukcja.
Saksofon został wynaleziony około 1841 roku przez belgijskiego budowniczego instrumentów – Adolpha Saxa. Pierwsza publiczna
informacja o instrumencie (autorstwa Hectora Berlioza) ukazała się 12 czerwca 1842 roku w paryskim Journal des débats. Istnieją
podejrzenia, że Sax chciał zaprezentować wynalazek na brukselskiej wystawie instrumentów w 1841 roku, jednak przesyłka zawierająca
saksofon została zniszczona w niewyjaśnionych okolicznościach. 3 lutego 1844 roku, podczas wystawy w Paryżu zademonstrowano
nowy instrument parze królewskiej, Ludwikowi Filipowi i Marii Amelii.
Pomimo wielu pozwów sądowych (złożonych przez rywali Saxa, którzy powołali Stowarzyszenie Zjednoczonych Twórców
Instrumentów, ang. Association of the United Instrument Makers), Sax opatentował saksofon w czerwcu 1846 roku (wyłączność
wygasła w 1866; w 1881 Sax rozszerzył zakres oryginalnego patentu). Dowiedziawszy się o wniosku o wyłączne prawa Saxa do
saksofonu, niechętni mu muzycy ogłosili, że instrument ten był od wielu lat znany w Niemczech. Odpowiedzią Saxa na insynuacje
wrogów była propozycja odstąpienia od patentu, jeśli w ciągu dwunastu miesięcy przedstawiliby mu podobnie skonstruowany
instrument. Konkurenci podważali innowacyjność Saxa i starali się doprowadzić do anulowania licencji wszystkich jego wynalazków.
Według adwokata reprezentującego stowarzyszenie „saksofon nigdy nie istniał, nie mógłby istnieć i miał być uznany za zwykły
szarlatański podstęp”.
 Saksofon w Jazz’ie
Saksofon znalazł pewne użycie w muzyce poważnej, jednak najczęściej jest wykorzystywany w muzyce jazzowej. Zaczął być obecny w
składzie zespołów wczesnego jazzu od 1914 roku, za czasów orkiestr Nowego Orleanu. Obecnie zajmuje stałą pozycję w
instrumentarium jazzu współczesnego. Kilku saksofonistów miało znaczący wkład (lub wpływ) w rozwój kolejnych jazzowych stylów
muzycznych. Sidney Bechet reprezentował dixieland, u Hawkinsa słychać wykreowany przez Charliego Parkera i Dizzy’ego Gillespie
bebop, Lester Young był inspiracją do powstania cool jazzu, Joe Henderson Sonny Rollins hard bop, a od tytułu płyty Colemana
pochodzi nazwa free jazzu. W 1933 roku Benny Carter jako pierwszy zawarł sekcję aż pięciu saksofonów w swoim big-bandzie. Do
znanych saksofonistów zaliczani są: