‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﺔ اﻧﺘﻘﺎدي ﻣﺘﻮن و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬

‫ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬وﻳﮋهﻧﺎﻣﻪ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ و زﺑﺎنﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪136 – 121 ،1395‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﻛﺘﺎب‬

‫»روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ«‬

‫*‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﺧﻮشﺳﻠﻴﻘﻪ‬
‫∗∗‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻪ ﻧﻮروزي‬
‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻴﻮه ﻫـﺎ و روﻳﻜﺮدﻫـﺎي رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ ﻣﻄﻠـﻮب ﻋﻠﻤـﻲ‪،‬‬
‫دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻋﻠﻤﻲاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮد اﻳﻦ دﻏﺪﻏﻪﻫﺎ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﻼشﻫﺎي‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪهاﻳﺴﺖ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻘﺎﻟﻪﻫـﺎ و ﻛﺘﺎﺑﻬـﺎﻳﻲ روزاﻓـﺰون‪ .‬روشﺷﻨﺎﺳـﻲ ﭘـﮋوﻫﺶ در‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﺗﻼﺷﻲ اﺳﺖ در ﺟﻬﺖ ﺗﻬﻴﺔ ﻣﻨﺒﻌﻲ ﺟﺎﻣﻊ درﺑﺎرة روش ﭘـﮋوﻫﺶ‬
‫وﻳﮋة ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺳﺎﻟﺪاﻧﺎ و اُﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻴﺎنرﺷﺘﻪاي ﺑـﻮدن ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ را ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و درك ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻏﺎﻳﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ را‬
‫ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻫﺮ اﻗﺪاﻣﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ؛ اﻳـﻦدو ﻣﺆﻟﻔـﻪﻫـﺎ و ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﭘـﮋوﻫﺶ را‬
‫ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﺧﻼق ﭘﮋوﻫﺶ را از ﻧﻈﺮ دور ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺗﻮﺻـﻴﻔﻲ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ روشﻫﺎ و روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﺧﺎص ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻘﺪ ﭘـﻴﺶِ‬
‫رو‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻓﺼﻮل ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﺔ اﻳﻦ ﻛﺘـﺎب از ﻧﻈـﺮ ﮔﺬراﻧـﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در اداﻣـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﺘﺎب ﭘﺮداﺧﺘـﻪ ﺷـﺪه و ﻧﻘـﺎط ﺿـﻌﻒ و ﻗـﻮت آن‬
‫ﺑﺤﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻧﻘﺪ‪ ‬ﭘﻴﺶِ رو‪ ،‬ﺑـﺎ ﻧﮕـﺎﻫﻲ ﺑـﻪ ﻫـﺪف ﻛﺘـﺎب و ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎ و ﻧﻘﺎط ﻗﻮت آن‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐﺑﻮدﻧﺶ را ﺑـﺮاي ﺗـﺪرﻳﺲ در دورهﻫـﺎي ارﺷـﺪ و‬
‫دﻛﺘﺮي در داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي اﻳﺮان ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﻧﻘﺪ‪ ،‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺻﻮل ﭘـﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎي ﺗﺠﺮﺑـﻲ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

‫‪khoshsaligheh@um.ac‬‬ ‫* اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة ﻣﺴﺌﻮل‪،‬‬

‫∗∗داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‪ab.nowruzy@mail.um.ac.ir ،‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪ ،1395/4/22:‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش‪1395/6/12 :‬‬
 ‫‪ 122‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﻛﺘﺎب روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪Research Methodologies in‬‬ ‫ﻛﺘــﺎب روشﺷﻨﺎﺳـﻲ ﭘــﮋوﻫﺶ در ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت ﺗﺮﺟﻤــﻪ )‬
‫‪ (Translation Studies‬اﺛﺮ ﻣﺸﺘﺮك ﮔﺎﺑﺮﻳﻼ ﺳﺎﻟﺪاﻧﺎ )‪ ،(Gabriela Saldanha‬ﻋﻀـﻮ ﻫﻴﺌـﺖ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻴﺮﻣﻨﮕﺎم و ﺷﺎرون اُﺑﺮاﻳﻦ )‪ ،(Sharon O’Brien‬ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه‬
‫دوﺑﻠﻴﻦﺳﻴﺘﻲ اﻳﺮﻟﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﻫﻔﺖ ﻓﺼﻞ و ‪ 292‬ﺻﻔﺤﻪ ﺗﻨﻈـﻴﻢ ﺷـﺪه و ﺳ‪‬ـﻨﺖ‬
‫ﺟﺮوم‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬آن را در ﺳﺎل ‪ 2013‬ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻌﺪ از ﻧﻘﺸﻪ‪ :‬راﻫﻨﻤﺎي ﻣﺒﺘﺪﻳﺎن ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﺔ ﺟﻨﻲ‬
‫وﻳﻠﻴﺎﻣﺰ و اﻧﺪرو ﭼﺴﺘﺮﻣﻦ‪ ،‬دوﻣﻴﻦ ﻛﺘـﺎب ﺗﺨﺼﺼـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ درﺑـﺎرة ﻣﺒـﺎﻧﻲ و اﺻـﻮل‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ رﺷﺘﺔ ﻧﻮﭘﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﻌـﺪ از‬
‫اﻧﺘﺸﺎر‪ ،‬در اﻳﺮان ﺑﻪﻃﻮر وﻳﮋه در دورهﻫﺎي دﻛﺘﺮي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒـﻊ اﺻـﻠﻲ‬
‫آﻣﻮزش ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘــﮋوﻫﺶ ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت ﺗﺮﺟﻤــﻪ در ﻃــﻲ ﭼﻨــﺪ دﻫــﺔ ﮔﺬﺷــﺘﻪ ﭘﻴﺸــﺮﻓﺖ ﻣﺤﺘــﻮاﻳﻲ و‬
‫روشﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در دﻫﻪﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺪﻳﺪهاي زﺑﺎﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ و دﺳﺘﻪاول و ﻧﻪ ﺑﻪﻋﻨـﻮان روش و اﺑـﺰار آﻣـﻮزش زﺑـﺎن و‬
‫ادﺑﻴﺎت‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻮزة ﭘﮋوﻫﺸﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺮد و ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﻧﺠﺎمﺷـﺪه‬
‫ﺻﺮﻓﺎً زﺑﺎﻧﻲ و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﺳﻪ ﺣﻮزة ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎي ﺗﺮﺟﻤﻪ در‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪاي ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻮازي از اﺑﺘﺪا ﺑـﻪ ﻧﻈﺮﻳـﺎت و ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﺮدﻧﺪ )‪ (Munday, 2001‬و ﻣﺒﻨﺎي ﻛﺎر ﻫﺮ ﺳﻪ ﺣﻮزه ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﻣﺎﻫﻴـﺖ‬
‫ﻛﺎر ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻘﺼﺪ و ﺑﺤﺚ درﺑﺎرة اﺻﻮل‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ ﺑﻮد‪ .‬ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳـﻲ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ رواﺑـﻂ و ﺗﻌﺎﻣـﻞ‬
‫ادﺑﻲ ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪاي ﺑﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﺔ زﺑﺎنﻫﺎ و ﻛﺸﻒ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ و ﺷـﺒﺎﻫﺖﻫـﺎي‬
‫ﺑﻴﻦ آنﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﻤﻚ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻼشﻫﺎي ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﺑﺮاي واﻛﺎوي و ﺗﺒﺒﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴـﺖ ﺗﺮﺟﻤـﻪ‪ ،‬ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻓﺮدي را ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪﺗﺮ ﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻬﺎر دﻫﺔ ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺮن ﺑﻴﺴـﺘﻢ را دوران اﺛﺒـﺎت‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺑﺤﺚﻫﺎي اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻧﺸﺌﺖﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺳﻨﺖ ادﺑـﻲ و ﻓﻠﺴـﻔﻲ آﻟﻤـﺎن‬
‫ﺑﺪاﻧﻴﻢ و دﻫﻪﻫﺎي ﭼﻬـﻞ و ﭘﻨﺠـﺎه را دوران ﮔـﺬار ﺑﺤـﺚﻫـﺎي ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﺗﺮﺟﻤـﻪﭘـﺬﻳﺮي‬
‫)‪ ،(Venuti, 2000‬ﻧﻴﻤﺔ دوم ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎ ﻣﻔﻬـﻮم ﺗﻌـﺎدل در ﺗﺮﺟﻤـﻪ و اﺳـﺘﻘﻼل ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺣﻮزة ﭘﮋوﻫﺸﻲ و داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻴﻤﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻳـﺎ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻴﺶزﺑﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻣﺘـﻮن ادﺑـﻲ ﻳﻌﻨـﻲ ﺷـﻌﺮ‪ ،‬داﺳـﺘﺎن ﻛﻮﺗـﺎه‪،‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﺧﻮشﺳﻠﻴﻘﻪ و ﻋﺒﺪاﻟﻪ ﻧﻮروزي ‪123‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺶﻧﺎﻣﻪ و رﻣﺎن ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﺑﻮدﻧﺪ )‪ .(Newmark, 2009‬در اواﻳﻞ ﻧﻴﻤﺔ دوم اﻣﺎ‪ ،‬ﻫـﻢ‬
‫در روش و ﻫﻢ در ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗـﻲ ﭼﺸـﻤﮕﻴﺮي رخ داد‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠـﺔ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﭼﺎرﭼﻮبﻫﺎي زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ رواج ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و ﻣﻔـﺎﻫﻴﻤﻲ ﻧﻈﻴـﺮ‬
‫دﺳـــﺘﻮر ﻧﻈـــﺎمﻣﻨـــﺪ )‪ (systemic grammar‬ﻫﺎﻟﻴـــﺪي و دﺳـــﺘﻮر زاﻳﺸـــﻲ‪-‬ﮔﺸـــﺘﺎري‬
‫)‪ (transformational-generative grammar‬ﭼﺎﻣﺴــﻜﻲ وارد ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت ﺗﺮﺟﻤــﻪ ﺷــﺪﻧﺪ‬
‫)‪ .(Anderman, 2007‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻮن ادﺑﻲ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ و ﻣﺘـﻮن‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬دﺳـﺘﻪﺑﻨـﺪي اﻧـﻮاع ﻣﺘـﻮن و ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن‪،‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮش ﺣﻮزهﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ در دﻫﻪﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻤﺪه ﺗﻐﻴﻴﺮ در روشﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﻧﻘﺸـﺔ راه‬
‫ﻫﻮﻟﻤﺰ )‪ (Holmes’ “Map” of Translation Studies‬ﻣﻴﺴﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻮﻟﻤﺰ )‪ (1988‬ﺑﺎ ﺗﻔﻜﻴﻚ‬
‫و دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺗﺮﺟﻤﻪاي و ﻧﻬﺎدن ﻋﻨـﻮان »ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺗﺮﺟﻤـﻪ« ﺑـﺮ‬
‫ﺗﻼشﻫﺎي ﭘﺮاﻛﻨﺪة زﺑـﺎنﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬روانﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺗـﺎرﻳﺨﻲ و ﻏﻴـﺮه‪ ،‬ﻧﻘـﺶ ﻋﻤـﺪهاي در‬
‫اﺳـﺘﻘﻼل ﺗﺮﺟﻤـﻪ از زﺑـﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ و ﺗﻐﻴﻴـﺮ روﻳﻜـﺮد روشﺷﻨﺎﺳـﻲ ﭘـﮋوﻫﺶ اﻳﻔـﺎ ﻛــﺮد‪.‬‬
‫دﺳﺘﻪﺑﻨﺪيﻫﺎي دﻗﻴﻖ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ و ﻓﺮاﺧﻮان وي ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﺠﻮﻳﺰ راه‬
‫را ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﺮ ﻣﻨﺴﺠﻢ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮد و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ دﻳﮕـﺮ ﺣـﻮزهﻫـﺎ‬
‫راﻫﻲ ﺑﻪ درون ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻫﻤﮕﺮا ﺑـﺎ ﻣﺤﻮرﻳـﺖ ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﭘﻴـﺪا ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﻧﻮﭘﺎ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗـﺮار داده‪ ،‬روانﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت و ﺑﺴﻴﺎري از رﺷﺘﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ زﻳﺎدي وارد‬
‫ﺣﻮزه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﻴﻦ روشﺷﻨﺎﺳﻲﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ‪ ،‬وام ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺎ ﺗﻄﺒﻴﻖ و اﺻﻼح ﺗﻜﻨﻴﻚﻫـﺎ ﺑـﻪﻛـﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﺘﻘـﺎدي ﮔﻔﺘﻤـﺎن‪ ،‬ﭘﺮوﺗﻜـﻞ ﻓﻜﺮﮔـﻮﻳﻲ )‪ (think-aloud protocol‬و زﺑـﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ‬
‫ﭘﻴﻜﺮهاي از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﺎرﭼﻮبﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ‪ .‬در ﭼﻨـﺪ ﺳـﺎل‬
‫اﺧﻴﺮ آﺛﺎري ﭼﻨﺪ در ﺻﺪد ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻧﻮاع روشﺷﻨﺎﺳﻲ و روشﻫﺎي ﻛﺎرآﻣﺪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬
‫ﺑﺮآﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎب ﭘﻴﺶ رو ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﺔ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﺘﺎب‬
‫ﻋﻨﻮان ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ »ﻣﻘﺪﻣﻪ« اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎه ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ روﻧﺪ رو ﺑـﻪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آﻣﻮزش ﺗﺮﺟﻤﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن و رﺷـﺪ ﺳـﺮﻳﻊ ﺗﻌـﺪاد داﻧﺸـﺠﻮﻳﺎن‬
 ‫‪ 124‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﻛﺘﺎب روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

‫ﻣﻘﺎﻃﻊ ارﺷﺪ و دﻛﺘﺮي در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ‪ ،‬ﺣﺮﻛـﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬
‫اﺷﻜﺎل ﻣﻠﻤﻮس آﻣﻮزش ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ را ﺿﺮوري ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺶ‬
‫اول ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰة ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن از ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻄﺶ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﺑﻪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮاي در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻦ ﻣﻨﺒﻌﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ در زﻣﻴﻨﺔ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤـﻪ و ﻧﻴـﺰ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ روشﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﻳﻦ ﺣﻮزه ﭘﮋوﻫﺸﻲ از زﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘـﺎب وﻳﻠﻴـﺎﻣﺰ و ﭼﺴـﺘﺮﻣﻦ‪،‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺑﺮ آن داﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧـﺎص ﺑـﺮاي ﻋﻼﻗـﻪﻣﻨـﺪان‬
‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦدو‪ ،‬ﻛﺎر ﺧﻮد را ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ اﺛﺮ وﻳﻠﻴﺎﻣﺰ و ﭼﺴﺘﺮﻣﻦ اﺳﺘﻮار ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺨـﺶ‬
‫دومِ ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺣﺪود و ﻗﺼﻮر ﻛﺘﺎب ﺑﻪ رﺷﺘﺔ ﺗﺤﺮﻳﺮ در آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺔ ﺗﻼش ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﺎن‬
‫اﻳــﻦ اﺳــﺖ ﺗــﺎ ﻣﻴــﺎنرﺷــﺘﻪايﺑــﻮدن ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت ﺗﺮﺟﻤــﻪ را ﻧﺸــﺎن داده و دﻳــﺪﮔﺎهﻫــﺎي‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻏﺎﻳﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ آن را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺘﻮاي ﻫﻔﺖ ﻓﺼﻞ ﻛﺘﺎب‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﻓﺼﻞ دوم »اﺻﻮل و اﺧﻼق ﭘﮋوﻫﺶ« اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﭘـﻴﺶ‬
‫روي ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮ را در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ اراﺋـﺔ ﻣﺜـﺎل ﺗـﻼش ﺷـﺪه اﺳـﺖ آنﻫـﺎ را در ﺑﺎﻓـﺖ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻗـﺮار دﻫـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻓﺼـﻞ ﺑـﺎ ﺑﺤﺜـﻲ ﻣﺨﺘﺼـﺮ درﺑـﺎرة ﻏﺎﻳـﺖﺷﻨﺎﺳـﻲ و‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان دو ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻴﺪي در روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اداﻣﻪ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺻﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻧﻮعﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪاﺧﺘﺼﺎر ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﺷـﺪه و ﺑـﻴﻦ‬
‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ و روش ﺗﻤﻴﺰ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در اﻳﻦ اﺛـﺮ‪ ،‬روشﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ‬
‫وﺳـﻴﻊ و »روﻳﻜـﺮد ﻛﻠـﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺔ ﻳـﻚ ﭘﺪﻳـﺪه« )‪ (Saldanha and O’Brien, 2013: 13‬و‬
‫روش‪» ،‬ﻓﻦ ﺧﺎص ﭘﮋوﻫﺶ« )‪ (Ibid‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻬﻢ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬آنﻫﺎ را در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻓﺮﺿﻲ از ﺣﻮزة ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻴـﺎن ﻛـﺮده ﺗـﺎ ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اﻧﻮاع ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺮح داده ﺷـﺪه و ﻣﺆﻟﻔـﻪﻫـﺎ و‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ آنﻫﺎ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻧﻮاع ﺳﺆال ﭘﮋوﻫﺶ و ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺳﺆال ﭘﮋوﻫﺶ را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﺔ ﺳﺆالﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ )‪ ،(explorative‬ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‬
‫)‪ ،(descriptive‬ﺗﺒﻴﻴﻨﻲ )‪ (explanatory‬و ارزﻳﺎﺑﺎﻧﻪ )‪ (evaluative‬دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ را ﻧﻴﺰ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻨـﻲ‪ ،‬ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲﻛﻨﻨـﺪه‬
‫)‪ (predictive‬و ﺗﻔﺴﻴﺮي )‪ (interpretive‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ و ﻗﺒﻞ از ﭘـﺮداﺧﺘﻦ ﺑـﻪ‬
‫روشﻫﺎي ﻛﻤﻲ‪ ،‬ﻛﻴﻔﻲ و ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‪ ،‬دو ﻣﻘﻮﻟﺔ ﻣﻬﻢ ﻫﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ﻳﻌﻨـﻲ »ﭘﻴﺸـﻴﻨﺔ ﭘـﮋوﻫﺶ« و‬
‫»ﻣﺎﻫﻴﺖ دادهﻫﺎي ﮔﺮدآوريﺷﺪه« ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻـﻪ ﺷـﺮح داده ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻓﻴﻨـﻚ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﺧﻮشﺳﻠﻴﻘﻪ و ﻋﺒﺪاﻟﻪ ﻧﻮروزي ‪125‬‬

‫)‪ (Fink, 2005‬از ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻛﻠﻴﺪي آن ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪي‪ ،‬ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ‬
‫)‪ (explicity‬و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ )‪ (reproducibility‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﻧﻈـﺎمﻣﻨـﺪي را‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲداﻧﺪ؛ ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ ﺑﻪ ﺗﺒﻴـﻴﻦ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ دﺧﻴﻞ و ﻛﻨﺎرﮔﺬاﺷﺘﻪﺷﺪه اﻋﻢ از ﻛﺎرﻫﺎي اﻧﺠﺎمﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬دوره ﻳﺎ دورهﻫﺎي‬
‫زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬زﺑﺎنﻫﺎ و ﻏﻴﺮه اﺷﺎره دارد و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺑﺎزﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺻﻔﺖ ﻫﺮ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺮ آن‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﺷﻔﺎف‪ ،‬راه ﭘﻴﻤﻮدهﺷﺪة ﭘﮋوﻫﺶ را ﺑﻪ دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﺠﺪد آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺳﺎزد‪ .‬در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪاي درﺧﻮر ﺗﻮﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ روش ﻃﻲ ﻃﺮﻳﻖ‬
‫و ﭘﺮﺳﻴﺪن ﺳﺆالﻫﺎي ﺟﻬﺖدﻫﻨﺪه ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪه ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ ،‬ﺣﻮزه ﺑﻪ ﺣﻮزه و ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع و ﻏﻴﺮه‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﭘﮋوﻫﺶ را ﭘـﻴﺶ ﺑﺒـﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﺮور ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻣﺤﺴـﻮب‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﮕﺎه اﻧﺘﻘﺎدي ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌﺎدل در ﻧﮕﺎه اﻧﺘﻘﺎدي و ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﻓﺮاط‬
‫و ﻣﺮﻋﻮب ﻣﺘﻦ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺷﺪن ﭼﺎﻟﺸﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﭘـﮋوﻫﺶﮔـﺮان ﻣﺒﺘـﺪي ﺑـﺎ آن‬
‫روﺑﻪرو ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮع دادهﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻣﻨﺪ و ﻏﻴﺮﺳﺎﺧﺘﺎرﻣﻨﺪ ﻧﻴﺰ در روﻳﻜﺮد ﻛﻴﻔﻲ ﻳـﺎ ﻛﻤـﻲ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه دارد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺸﺘﻤﻴﻦ ﺑﺨﺶ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬روﻳﻜﺮد ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔـﻲ‬
‫ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻼً ﺧﻼﺻﻪ ﺑـﻪ ﺗﻌﺮﻳـﻒ و ﺗﺒﻴـﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴـﺖ اﻳـﻦ روﻳﻜﺮدﻫـﺎ‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲﺳﺎزي ﭘﮋوﻫﺶ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﻔﻘـﻮد ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﻧﻈـﺮي‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻼﺻﻪ اﻣﺎ ﮔﻮﻳﺎ در ﺑﺨﺶ ﻧﻬﻢ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻋﻼوه ﺑـﺮ ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻋﻤﻠﻴـﺎﺗﻲ )‪،(operational definition‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ و واﺑﺴﺘﻪ و دو ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻴﺪي واﺣﺪ‪ ‬داده و واﺣﺪ‪ ‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ واﺣﺪ‪ ‬داده و واﺣﺪ‪ ‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺰدﻳﻚ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛـﺪام‬
‫از اﻳﻦ دو ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺳﻄﺤﻲ ﻣﺘﻔﺎوت از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ در‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ واﺣﺪ داده ﺳﻄﺢ ﻛﻼن و ﻣﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ واﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻋﺒـﺎرت‬
‫ﻳﺎ ﺣﺘﻲ واژﮔﺎن ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺨﺶ دﻫﻢ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺖ ﭘﮋوﻫﺶ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣـﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﺑﺎ آن ﻣﺎﻧﻨﺪ رواﻳﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻌﻤـﻴﻢ‪ ،‬اﻧـﻮاع ﻧﻤﻮﻧـﻪﮔﻴـﺮي و دادهﮔﻴـﺮي‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﻣﻮاردي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﻳﺎزدﻫﻢ ﻧﻴـﺰ اﺧـﻼق ﭘـﮋوﻫﺶ‪،‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ و درﻫﻢﺗﻨﻴﺪه ﺑﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻳـﺎزدﻫﻢ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﺧﻼق ﭘﮋوﻫﺶ در ﺗﺮﺟﻤﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻘﺎط ﻗـﻮت اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺒﺴﻮط ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در دو ﻃـﺮف ﻃﻴـﻒ ﺗﺮﺟﻤـﻪ‪،‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﻓﺮآوردة ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺴـﺎﻧﻲ و ﻣﺤﺼـﻮل ﻣـﻮرد ﻣﺼـﺮف‬
 ‫‪ 126‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﻛﺘﺎب روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

‫ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮوزه ﺑﺨﺸﻲ از ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ﻣﻌﻄﻮف ﻣﺆﻟﻔﻪﻫـﺎي اﻧﺴـﺎﻧﻲ دﺧﻴـﻞ در‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي دﻳﮕـﺮ ﭘـﮋوﻫﺶ ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و آنﻫـﺎ ﺑـﻴﺶ از ﻫـﺮ ﭼﻴـﺰ ﺳـﻌﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮ ﻣﺒﺘﺪي را از ﺧﻄﺎﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﻟﻘﻮه در ﺧﻮد ﭘـﮋوﻫﺶﮔـﺮ و در ﺑﺮﺧـﻮرد ﺑـﺎ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮ ﺣﺬر دارﻧﺪ‪ .‬اﺧﺘﺼﺎص ﻋﻨﺎوﻳﻦ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﻧﻈﻴﺮ‬
‫»اﺧﻼق در ﺑﺎﻓﺖ«‪» ،‬ﻓﺮﻳﺐ«‪» ،‬رواﺑﻂ ﻗﺪرت« و »ﭘﺮﻫﻴﺰ از آﺳﻴﺐ« دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﻓﺼﻞ ﺳﻮم »ﭘﮋوﻫﺶ ﻓـﺮآورده‪-‬ﻣﺤـﻮر« اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻓﺼـﻞ ﺑـﻪ روﻳﻜﺮدﻫـﺎي‬
‫روشﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮآوردة ﻣﺘﻨـﻲ ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣـﻲﭘـﺮدازد‪ .‬ﭘـﮋوﻫﺶ ﺑـﺮ روي ﻣﺘـﻮن‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪﺷﺪه را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻫﺪف ارزﺷﻴﺎﺑﻲ ﻳﺎ ﺑـﺎ ﻫـﺪف ﺗﻮﺻـﻴﻒ و ﺗﺒﻴـﻴﻦ اﻧﺠـﺎم داد‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫روﻳﻜﺮدﻫﺎي روشﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ اﻫﺪاف ﻣﺘﻔﺎوت اﺳـﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﺤﺚ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‪/‬ﺗﺒﻴﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ زﺑﺎن‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﺘﻘـﺎدي ﮔﻔﺘﻤـﺎن و‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﻴﻜﺮهاي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻫﺮﻳـﻚ‪ ،‬ﻣـﻮرد ﺑﺤـﺚ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت ﭘﻴﺶ روي ﭘﮋوﻫﺶﮔـﺮ در اﻧﺘﺨـﺎب ﻏﻴﺮﺟﻬـﺖدار ﻣﺘـﻮن‬
‫ﺑــﻪﻋﻨــﻮان واﺣــﺪ ﭘــﮋوﻫﺶ و ﺷﻨﺎﺳــﺎﻳﻲ و ﻣﻌﺮﻓــﻲ اﻧــﻮاع ﭘﻴﻜــﺮهﻫــﺎ از اﻫﻤﻴــﺖ وﻳــﮋهاي‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﺠﺎد ﭘﻴﻜﺮهﻫﺎ از ﭘ‪‬ﺮﻣﺸﻘﺖﺗﺮﻳﻦ و وﻗـﺖﮔﻴﺮﺗـﺮﻳﻦ ﻛﺎرﻫـﺎي ﭘـﮋوﻫﺶ در ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺖ و ﻫﻨﻮز ﺟﺎﻣﻌﺔ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﺔ ﻣﺎﻟﻲ ﻻزم را ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﺑـﺎ‬
‫ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه ﺳﺎزد‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﭘﮋﻫﺶﮔﺮان ﮔﺰﻳﻨﻪﻫـﺎي زﻳـﺎدي ﺑـﺮاي اﻧﺘﺨـﺎب ﭘﻴﻜـﺮهﻫـﺎي‬
‫ﭘﻴﺶﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﭘﻴﻜﺮهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺿﺮورﻳﺎت اﻳـﻦ ﻛـﺎر آﺷـﻨﺎﻳﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ ﭘﻴﻜﺮه اﺳﺖ‪ .‬در اداﻣﺔ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻣﺘـﻮن و ﭘﻴﻜـﺮهﻫـﺎ و اﺑـﺰار‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﻴﻜﺮه ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در روﻳﻜﺮد دوم ﻛﻪ ﺳﻨﺠﺶ‬
‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ ﻣﺪلﻫﺎي ﺳﻨﺠﺶ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻴﻔـﺖ ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ وﺟﻮد ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي ﻋﻴﻨـﻲ ﺗﺮﺟﻤـﻪ از اﻫﻤﻴـﺖ وﻳـﮋهاي ﺑﺮﺧـﻮردار‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠـﻒ و ﻣـﺪلﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺳـﻨﺠﺶ ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮ ﻣﺒﺘﺪي را ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻣﺪلﻫﺎ و راهﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻴﻮة ﮔﺮدآوري و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻛﻠﻴـﺪي‬
‫ﻣﺪل ﻣﻨﺎﺳﺐ آﺷﻨﺎ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮدآوري اﻳﻦ ﻧﻮع دادهﻫﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻞ آنﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳـﺎﻧﻲ اﻳـﻦ‬
‫ﻓﺼﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم »ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮآﻳﻨﺪ‪-‬ﻣﺤﻮر« اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﺎن ﻓﺼـﻞ‬
‫ﺳﻮم را ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮآورده‪-‬ﻣﺤﻮر اﺧﺘﺼﺎص دادﻧـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻓﺼـﻞ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺎﺋﻞ و ﻣﺒﺎﺣـﺚ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﺧﻮشﺳﻠﻴﻘﻪ و ﻋﺒﺪاﻟﻪ ﻧﻮروزي ‪127‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮآﻳﻨﺪ‪-‬ﻣﺤﻮر ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﻬﻢ رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﻣﻬـﺎرت و‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻛﺘﺒﻲ ﻳـﺎ ﺷـﻔﺎﻫﻲ و ﻛﺸـﻒ رواﺑـﻂ ﺑـﻴﻦ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻣﺘـﺮﺟﻢ و‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺖ )‪ .(Saldanha and O’Brien, 2013: 109‬ﻧﻜﺘﺔ ﻣﻬﻢ درﻫـﻢﺗﻨﻴـﺪﮔﻲ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل درك ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺎﻓﺖ ﺑـﺮ‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎمﻫﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن در اﻳـﻦ ﻓﺼـﻞ ﺳـﻌﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‬
‫دﻳﺮﻳﻨﺔ اﻳﻦ ﻧﻮع ﭘﮋوﻫﺶ را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ دﻧﺒﺎل ﻛﺮده و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻤﻲ را ﻛﻪ ﺗـﺎﻛﻨﻮن‬
‫ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﻣﻬـﻢ و‬
‫ﻣﺤﻮري ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺤﺚ ﻓﺮاﺷﻨﺎﺧﺖ )‪ (Metacognition‬ﺑﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ درﻛﺎر )‪ (working memory‬و رﻳﺘﻢِ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ )‪ (cognitive rhythm‬ﻣﺘﺮﺟﻤـﺎن ﻳـﺎ‬
‫ﺗﺮاوش ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺑـﻴﻦ دو ﻣﻜـﺚ )‪ (burst of creativity‬و ﻧﻴـﺰ ﺧـﻮد‪ ‬ﺧﻼﻗﻴـﺖ از دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮان ﺳﻌﻲ در ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺑﻌﺎد و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣـﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﺑﺎ آنﻫﺎ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮآﻳﻨـﺪ ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮاﻧﺶ ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳـﺎلﻫـﺎي ﻧﺨﺴـﺖ ﭘـﮋوﻫﺶ ﻓﺮآﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً‬
‫روشﻫﺎي درونﻧﮕﺮ )‪ (introspective‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺰارشﻫﺎي ﺷـﻔﺎﻫﻲ در ﭘﺮوﺗﻜـﻞ ﻓﻜﺮﮔـﻮﻳﻲ‬
‫ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲرﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن و ﺑﺎ رﺷـﺪ ﻓﻨـﺎوري در اﻳـﻦ ﺣـﻮزه‪ ،‬اﺑﺰارﻫـﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴـﺮ‬
‫ﻧﺮماﻓﺰار ﺛﺒﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﺻﻔﺤﻪ ﻛﻠﻴﺪ ) ‪ ،(keystroke logging‬ﺿـﺒﻂ ﺗﺼـﻮﻳﺮي ﻧﻤﺎﻳﺸـﮕﺮ‬
‫)‪ (screen recording‬و ردﻳــﺎﺑﻲ ﺣﺮﻛــﺖ ﭼﺸــﻢ )‪ (eye-tracking‬ﻣــﻮرد اﺳــﺘﻔﺎده ﻗــﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎي روشﻫﺎي ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮان را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﺮﻛﻴﺐ روشﻫـﺎي‬
‫ﮔﻮﻧــﺎﮔﻮن ﺳــﻮق داده اﺳــﺖ‪ .‬در ﺣــﺎل ﺣﺎﺿــﺮ ﻫﻤﮕــﺎن ﺑــﺮ ﻟــﺰوم ﭼﻨــﺪوﺟﻬﻲﺳــﺎزي‬
‫)‪ (triangulation‬و ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از روشﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن و ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮ ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ در ﻛﻨﺎر ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮآورده ﻣﺘﻔﻖاﻟﻘﻮلاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬آﻟـﻮز و ﻫﻤﻜـﺎراﻧﺶ ) ‪Alves et‬‬
‫‪ (al., 2010‬از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮآورده‪-‬ﻣﺤﻮر ﺑﺎ ﻓﺮآﻳﻨﺪ‪-‬ﻣﺤﻮر ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮده و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ‬
‫ﻫﺮﻛﺪام از اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﻨﻮز ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي زﻳﺎدي روﺑﻪرو ﺑـﻮده و ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ روش‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶﻫـﺎ ﺗﺮﻛﻴـﺐ اﻳـﻦ دو روش اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻋﻤـﻮﻣﻲ و ﻣﺸـﺘﺮك‬
‫روشﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮآﻳﻨﺪ‪-‬ﻣﺤﻮر و ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﺳﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻃﺮح‪ ،‬دادهﮔﻴﺮي و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬از ﻣﺸـﻜﻼت‬
‫ﻋﻤﺪه و ﻋﺎم ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻓﺮآﻳﻨﺪ و روشﻫـﺎي ﺑـﻪﻛـﺎر رﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن در‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺖ‪ .‬اﺗﺨﺎذ ﻃﺮحﻫـﺎي ﺑـﻴﻦﻓـﺮدي )‪ (between-subject design‬ﻳـﺎ ﻣﻴـﺎنﻓـﺮدي‬
‫) ‪ ،(within-subject design‬ﻫﺮﻛﺪام ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت و ﻣﻌـﺎﻳﺒﻲ ﻫﻤـﺮاه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﺎﻓـﺖ ﺧـﺎص‬
 ‫‪ 128‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﻛﺘﺎب روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

‫دادهﮔﻴﺮي در روشﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﺤـﻴﻂ‬
‫آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎهﻣﺎﻧﻨﺪ در ﻓﺮآﻳﻨﺪ دادهﮔﻴﺮي‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺣﻀﻮر ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮ را ﺑﻪﻫﻤـﺮاه دارد و‬
‫ﻣﺸﻜﻞ ﻋﺎم ﺗﻤﺎم روشﻫﺎ در ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬واﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺳـﻪ ﺑﺨـﺶ ﺑﻌـﺪي اﻳـﻦ‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻋﻤﺪهروشﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮآﻳﻨـﺪ اﺧﺘﺼـﺎص ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬در ﻫـﺮ ﻳـﻚ از اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻄﺮحﺷﺪه درﺑﺎرة روش ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﺑﺨـﺶ‬
‫ﻗﺒﻞ ﺗﺤﺖ ﺳﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﺮح‪ ،‬دادهﮔﻴﺮي و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻨـﺎوﻳﻦ اﻳـﻦ ﺳـﻪ روش‬
‫ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از روش درونﻧﮕﺮ ﻳﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﮔﺰارش‪ ،‬ﺛﺒﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﺻﻔﺤﻪﻛﻠﻴﺪ و‬
‫ردﻳﺎﺑﻲ ﺣﺮﻛﺖ ﭼﺸﻢ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻪ روش ﻣﻬﻢ و اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﺳﻪ روش ﻓﺮﻋﻲ و ﻛﻢﻛﺎرﺑﺮد‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎﻓﺘﻲ )‪ ،(contextual inquiry‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺨﺼﻴﺖ )‪(personality profiling‬‬
‫و ﺳﻨﺠﺶ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ )‪ (physiological measurements‬ﻧﻴﺰ در ﺑﺨﺶ روشﻫﺎي ﻣﻜﻤﻞ‬
‫و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ »ﭘﮋوﻫﺶ ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪه‪-‬ﻣﺤـﻮر« اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻮاﻣـﻞ اﻧﺴـﺎﻧﻲ ﺑـﻪوﻳـﮋه‬
‫ﻣﺘــﺮﺟﻢ ﺷــﻔﺎﻫﻲ و ﻛﺘﺒــﻲ از ﻣﻬــﻢﺗــﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣــﻞ دﺧﻴــﻞ در ﻓﺮآﻳﻨــﺪ ﺗﺮﺟﻤــﻪاﻧــﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧــﻲ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮان درﺑﺎرة ﻧﻘﺶ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻗﻠﻢ زدهاﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺸﻒ و ﺗﻮﺻﻴﻒ راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮآﻳﻨﺪ و ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ دﺧﻴﻞ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‬
‫و ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ رواﺑﻂ اراﺋـﻪ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬در ﻫﻤـﻴﻦ راﺳـﺘﺎ‪،‬‬
‫ﭼﺴﺘﺮﻣﻦ )‪ (Chesterman, 2009‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺘﺮﺟﻢ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺔ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺟﺪﻳﺪي ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻘﺸﺔ ﻫﻮﻟﻤﺰ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫روشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻋﺒﺎرتاﻧـﺪ از ﭘﻴﻤـﺎﻳﺶﻫـﺎي‬
‫ﭘﺮﺳـﺶﻧﺎﻣـﻪ‪-‬ﻣﺤـﻮر )‪ ،(questionnaire survey‬ﻣﺼـﺎﺣﺒﻪ و ﻣﺼـﺎﺣﺒﺔ ﮔﺮوﻫـﻲ ) ‪focus‬‬
‫‪ .(group‬ﻫﻤﺔ اﻳﻦ روشﻫﺎ ﻓﺮآوردهﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑـﺮاي‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴـﺰاﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺗـﺎﻛﻨﻮن ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﻧﺠﺎمﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ )‪ (conceptual research‬ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻬـﻢ‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﻛﻪ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﻲ‪ ،‬روشﻫﺎي‬
‫ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﺆﺛﺮي ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﺗﺮﺟﻤﻪ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« )‪.(Saldanha and O’Brien, 2013: 150‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻣﺤﻮري ﻫﻤﺔ اﻳﻦ روشﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ دو ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻔﺎوت اﻣﺎ‬
‫ﻣﻜﻤﻞ ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫آنﻫﺎ را ﻛﺎرﮔﺰاران )‪ (agents‬ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪ دﺧﻴﻞاﻧﺪ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺘﺮﺟﻤـﺎن‪ ،‬ﻣﺪرﺳـﺎن‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‪ ،‬ﺳـﻔﺎرشدﻫﻨـﺪﮔﺎن و ﻏﻴـﺮه و ﻣﻌﻨـﺎي دوم ﺑـﻪ ﺷـﺮﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن در‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﺧﻮشﺳﻠﻴﻘﻪ و ﻋﺒﺪاﻟﻪ ﻧﻮروزي ‪129‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺶ اﺷﺎره دارد؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺶ دﺧﻴﻞاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﻛﻮﺗﺎه‪،‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪ در اﻳﻦ ﻧﻮع ﭘـﮋوﻫﺶ‬
‫ﺑﻴﺎن ﺷﺪه و ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﻢ ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣـﻪ و ﻋﻨﺎﺻـﺮ و ارﻛـﺎن آن‬
‫ﻣﻮرد ﻣﺪاﻗﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲﺳﺎزي ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﻌﺪاد و ﻋﺒﺎرتﺑﻨﺪي آنﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻮع ﭘﺮﺳﺶﻫـﺎ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ ﻣﺰﻳﺖﻫـﺎ و ﻣﻌﺎﻳـﺐ‬
‫ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﭘﺮﺳـﺶﻫـﺎي ﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬دادهﻫـﺎي ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻣﻨﺪ‬
‫)‪ (structured data‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮده و ﻣﻲﺗﻮان آنﻫﺎ را ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻤ‪‬ﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣـﺎ از ﻣﻌﺎﻳـﺐ‬
‫آنﻫﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي اﻧﺪﻳﺸﮕﺎﻧﻲ ﺟﺰﺋﻲ اﻓﺮاد ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪه را ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﻋﻮض‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺑﺎز ﺗﺎﺣﺪودي ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺤﺪود ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪ را ﺟﺒﺮان ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻮع ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺎﻳﺐ و ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﺎنﺑﺮ ﺑﻮدن ﻓﺮآﻳﻨـﺪ ﺗﻜﻤﻴـﻞ ﭘﺮﺳـﺶﻧﺎﻣـﻪ و‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎ را ﺑﻪﻫﻤﺮاه دارد‪ .‬ﻃﻴﻒﻫﺎي ﻟﻴﻜﺮت‪ ،‬آزﻣﻮنﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺸـﻲ )‪،(pilot testing‬‬
‫ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ و رواﻳﻲ و ﺗﺄﻣﻼت اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪ از دﻳﮕﺮ ﻣﺴـﺎﺋﻠﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻄﺮح ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ دادهﻫﺎي ﻣﺪ‪ ‬ﻧﻈـﺮ ﺗﻤـﺎﻳﺰ ﻗﺎﺋـﻞ ﺷـﺪهاﻧـﺪ و از دو‬
‫اﺻــﻄﻼح دادهﮔﻴــﺮي )‪ (data elicitation‬و ﮔــﺮدآوري داده )‪ (data gathering‬اﺳــﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﮔﺮدآوري داده ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و ﻣﺼﺎﺣﺒﺔ ﮔﺮوﻫـﻲ و‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ اﻳﻦ روشﻫﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻧﻈﻴﺮ اﻧﻮاع ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫زﺑﺎﻧﻲ و ﻧﻴﺰ اﺧﻼق ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه و در اداﻣـﻪ‪ ،‬دادهﮔﻴـﺮي ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻣﺼـﺎﺣﺒﻪ و‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﺔ ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎي ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ و ﻧﻴـﺰ ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫در روشﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻓﺼﻞاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﺑﻪ »ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎﻓﺖ‪-‬ﻣﺤﻮر« و اﺧﺘﺼﺎﺻﺎً ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮردي ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﻛﺰ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮ روي ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﻣﺘﺮﺟﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ در آنﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎ ﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻣﻘﺼﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻮاردي ﻧﻈﻴﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪،‬‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ و ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺑﺮ ﻣﺘﺮﺟﻢ در اﻳﻦ ﺣﻮزه ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬زﻳﺮﺷﺎﺧﺔ ﻣﺪلﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎرﻛﻮ )‪(Marco, 2009‬‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﺳﻨﺘﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎﻓﺖ‪-‬ﻣﺤﻮر در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺣﻮزهﻫﺎ ﻧﻈﻴﺮ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ و روانﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻐﺬﻳﻪﻛﻨﻨﺪة‬
 ‫‪ 130‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﻛﺘﺎب روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و روشﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﭘﺮداﺧﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ روشﺷﻨﺎﺳﻲﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﺳﺮﻣﻨﺸﺄﻫﺎ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮردي را ﺑﻪواﺳﻄﺔ اﺷﺘﻬﺎر آنﻫﺎ در ﻫﻤﺔ ﺣﻮزهﻫﺎ و اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮي‬
‫آنﻫﺎ ﺑﻪﻟﺤﺎظ اﺳﺘﻔﺎده از داﻣﻨﺔ وﺳﻴﻌﻲ از دادهﻫﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪،‬‬
‫ﺳﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻮردي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻛﺎﺳﻜﻴﻨﻦ )‪ ،(Koskinen, 2008‬ﺳﻮﺳﺎم‪-‬ﺳﺎراﺟﻮا)‪Susam-‬‬
‫‪ (Sarajeva, 2006‬و اﺳﺘﻮرج )‪ (Sturge, 2004‬ﺟﻬﺖ ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻮﺿﻴﻴﺢ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ و‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ اﺷﺎره و ارﺟﺎع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻮردي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه و‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آن ﺑﺎ دﻗﺖ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﻟﺰوم ﺗﻤﻴﺰ ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ )‪ (sample‬و‬
‫ﻣﻮرد )‪ (case‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﻳﻚ ﮔﺮوه و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة آن‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮرﺳﻲ آن ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮ اﻳﻦ اﺟﺎزه را ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﻛﻞ ﮔﺮوه ﺗﻌﻤﻴﻢ دﻫﺪ؛ اﻣﺎ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ »ﻣﻮرد« ﻧﻴﺰ ﺟﺰﺋﻲ از‬
‫ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻜﺘﻪ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻮردي ﺑﺪون ﭘﻴﺶﻓﺮض‬
‫ﺗﻌﻤﻴﻢﭘﺬﻳﺮي ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ ﻛﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه و زﻣﺎن ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ روش ﭘﮋوﻫﺶ از ﺟﻤﻠﻪ روشﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ داﻧﺶ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆالﻫﺎي ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﭼﺮا‪،‬‬
‫در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ )در ﻣﻘﺎﺑﻞ آزﻣﻮدن ﻓﺮﺿﻴﻪ( و در آزﻣﻮدن اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮي )‪(viability‬‬
‫ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ ﻧﻈﺮي‪ .‬ﻃﺮح ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻮردي‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻮردي‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ دﻗﻴﻖﺗﺮ ﻛﺮدن و‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲﺳﺎزي اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ و ﮔﺮدآوري داده در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮردي از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻌﺪي اﻳﻦ‬
‫ﻓﺼﻞاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻮﺷﺘﺎري‪ ،‬ﮔﺰارشﻫﺎي ﺷﻔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪة ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ وآﺛﺎر ﻫﻨﺮي ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ داده در اﻳﻦ ﻧﻮع ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﺗﻤﺎم‬
‫ارﺟﺎﻋﺎت و اﺷﺎرات اﻳﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮردياﻳﺴﺖ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي ﻓﺼﻞ ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺒﺤﺚ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﻴﺰ ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮردي‪ ،‬اﺻﻮل ﻛﻠﻲ و‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻛﺎرﺑﺮدي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ »ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ :‬ﮔﺰارش ﭘﮋوﻫﺶ« اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻧﻜﺎت‬
‫ﻣﻬﻢ ﻧﮕﺎرش ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫و ﺳﺎزﻣﺎندﻫﻲ اراﺋﺔ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﮋوﻫﺶ و ﻣﺰاﻳﺎ و ﻣﻌﺎﻳﺐ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻨﺘﻲ ‪) IMRAD‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪،‬‬
‫روش‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﺑﺤﺚ( ﺑﻪﻫﻤﺮاه اﺻﻮل ﭼﻴﻨﺶ زﻣﺎﻧﻲ و ﻋﻠّﻲﻣﻌﻠﻮﻟﻲ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺷﻜﻞ ﮔﺰارش ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﻪ ﻃﺮح ﭘﮋوﻫﺶ و ﻣﺎﻫﻴﺖ دادهﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﺧﻮشﺳﻠﻴﻘﻪ و ﻋﺒﺪاﻟﻪ ﻧﻮروزي ‪131‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﺠﺮﺑﻲ )‪ (empirical research‬از ﻗﺪﻳﻢ از ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ‪ IMRAD‬ﭘﻴﺮوي‬

‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎي ﻣﺮاﺣﻞ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎي‬
‫واردﺷﺪه‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺰﻳﺖ را دارد ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺧﻮد را در‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮ از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ ﻳﺎ روش دﻳﮕﺮي در ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮد‪،‬‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي اراﺋﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ از ﭼﻴﻨﺶ و ﻧﻈﻢ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و ﺧﻮاﻧﻨﺪه‬
‫را ﺳﺮدرﮔﻢ ﻧﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﺟﺰ ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻘﻴﺔ ﮔﺰارش را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﺷﻜﺎل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اراﺋﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﻠﻲ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ و ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ از ﺟﻤﻠﻪ روشﻫﺎي ﻣﻬﻢ اراﺋﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﺔ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺶ در ﺑﺨﺸﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اراﺋﺔ‬
‫دادهﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ و ﻛﻤﻲ و دادهﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻓﺼﻞاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﺻﻮري‬

‫ﻫﺮ ﻓﺼﻞ ﻳﻚ ﻣﻘﺪﻣﻪ در اﺑﺘﺪا و ﻳﻚ ﺧﻼﺻﻪ در اﻧﺘﻬﺎ دارد‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪة ﻧﮕﺮش و‬
‫ﻧﮕﺎه ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﻪ ﻛﻞ اﺛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻫﺮ اﺛﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻴﺎن دﻗﻴﻖ ﺣﺪود ﻣﺤﺘﻮاي ﻫﺮ ﻓﺼﻞ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب و ﻣﻮﺟﺰﺑﻮدن ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت آن‪،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﻠﻲ ﻓﺼﻞ آﮔﺎه ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود‬
‫ﻣﺤﺘﻮا ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻜﺮده و ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ﻣﻮﺿﻮع در ﺑﺎﻓﺖ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﺮﺑﻮط‪ ،‬ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪه را‬
‫آﻣﺎدة اراﺋﺔ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﺔ ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺼﻞ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺒﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﻠﻲ اﺛﺮ و ﺗﺮﺗﻴﺐ اراﺋﺔ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮ ﻓﺼﻞ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺧﻼﺻﻪاي ﻛﻮﺗﺎه از ﻣﺤﺘﻮا اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺧﻼﺻﺔ اﻧﺘﻬﺎ‪ ،‬درك ﺑﻬﺘﺮي‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻧﻘﺎط ﻗﻮت اﻳﻦ ﻛﺘﺎب دﺳﺘﻪﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻣﻨﻈﻢ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺻﻮري‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻋﺒﺎرات ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻛﻠﻴﺪي ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و درﺷﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻧﻜﺘﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮ آﻣﻮزﺷﻲ و ﻛﺎرﺑﺮدي ﺑﻮدن اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‬
‫ﺻﺤﻪ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬زودﻳﺎﺑﻲ اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ ﺑﺎ ﺗﻮرق ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ‪ ،‬از ﻣﺰاﻳﺎي اﻳﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺘﻪﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻣﻨﻈﻢ ﺗﻨﻬﺎ در ﺟﺪاﺳﺎزي ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻮزة ﭘﮋوﻫﺸﻲ‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻓﺼﻮل‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ اﺳﺎس ﻓﺼﻞﺑﻨﺪي و دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻧﻘﺸﺔ ﻫﻮﻟﻤﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺼﻞﺑﻨﺪي و اراﺋﺔ ﺣﻮزهﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻘﺸﺔ ﻫﻮﻟﻤﺰ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ را ﺑﻪ‬
 ‫‪ 132‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﻛﺘﺎب روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

‫دﺳﺖ داده‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺛﺮ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده‬
‫و ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ ﻧﻘﺎط ﻗﻮت ﻛﺘﺎب ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و ﺳﭙﺲ ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎ و ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ آن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ و در ﭘﺎﻳﺎن ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻠﻲ از اﻳﻦ اﺛﺮ اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻧﻘﺎط ﻗﻮت اﻳﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﭘﻴﺶ روي ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮان ﻣﺒﺘﺪي را ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ذﻛﺮﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮان ﻣﺒﺘﺪي ﺑﺎ آن روﺑﻪرو‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﻧﮕﺎه اﻧﺘﻘﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌﺎدل ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻧﺶ اﻧﺘﻘﺎدي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫و ﺗﺮس از ﻧﺎم و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه از ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮان ﻣﺒﺘﺪي ﺑﺎ‬
‫آن روﺑﻪرو ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﺔ دﻳﮕﺮ ﭼﺎﻟﺶ‪ ،‬ﻣﻴﺰان اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﻠﻤﺎت ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﻧﻴﻔﺘﺎدن در دام‬
‫ﺳﺮﻗﺖ ادﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در اﻣﺮ ﻣﻴﺰان اﺳﺘﻔﺎده از واژﮔﺎن و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫دﻳﮕﺮان و ﻧﻴﺰ اﺗﺨﺎذ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻧﺶ اﻧﺘﻘﺎدي و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺑﻲﭼﻮن و ﭼﺮاي‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و اﻳﺪهﻫﺎي دﻳﮕﺮان ﻣﺴﺘﻠﺰم ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن و ﻛﺴﺐ ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻘﻄﻪﻗﻮت دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺛﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﻴﺎن ﻧﻈﺮات ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺟﻨﺠﺎﻟﻲ در‬
‫ﻣﻮرد ﻣﺎﻫﻴﺖ روشﺷﻨﺎﺳﻲﻫﺎ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﺷﺪه و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫اﻛﺘﻔﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺪل‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ »ﺑﺎزﻧﻤﻮد واﻗﻌﻴﺖ«‬
‫)‪ (Saldanha and O’Brien, 2013: 12‬ﺑﺴﻨﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ را »ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺟﻬﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه« ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭼﺴﺘﺮﻣﻦ‬
‫)‪ (Chesterman, 2007: 1‬اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ را »اﺑﺰار ﻓﻬﻢ« ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ در ﻇﺎﻫﺮ‬
‫اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﺑﺎ ﻣﺎﻫﻴﺖ آﻣﻮزش ﭘﮋوش در دورهﻫﺎي ارﺷﺪ و دﻛﺘﺮي ﻗﺪري ﺗﻔﺎوت دارد و‬
‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﻓﻠﺴﻔﻪ و اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬آن را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻘﺪﻣﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب )ﺻﺺ‪ ،(9-2 .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻴﺰان آﺷﻨﺎﻳﻲ ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮان ﺑﺎ اﻣﺮ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ و اﻣﻴﺪوارﻧﺪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن دوره دﻛﺘﺮي‪،‬‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ و ﺣﺘﻲ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦدو ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻣﺎﻫﻴﺖ‬
‫ﻣﻴﺎنرﺷﺘﻪايﺑﻮدن ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﻮده و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮاﻧﻲ ﺑﺎ ﺳﻮاﺑﻖ و‬
‫ﭘﻴﺶزﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در اﻳﻦ ﺣﻮزه ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ‬
‫دو ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن را ﺑﺮ آن داﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ادﻋﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﻃﻴﻒ وﺳﻴﻌﻲ از روشﻫﺎ را‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﺧﻮشﺳﻠﻴﻘﻪ و ﻋﺒﺪاﻟﻪ ﻧﻮروزي ‪133‬‬

‫ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ و ﻫﻢ در ﺻﺪد ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺼﻮﻳﺮي ﺷﻔﺎف از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ در ذﻫﻦ ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ و ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ از دﻳﮕﺮ ﻧﻘﺎط‬
‫ﻗﻮت اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻓﺼﻞ دوم ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻔﻴﺪ و ﻣﺒﺴﻮﻃﻲ درﺑﺎرة ﻛﻴﻔﻴﺖ و‬
‫اﺧﻼق ﭘﮋوﻫﺶ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮه و ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫اﻧﺘﻘﺎدي ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻪﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﺘﻘﺎدي‬
‫و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﺘﻘﺎدي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ و ﻗﻮت ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﺘﻘﺎدي ﮔﻔﺘﻤﺎن و‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﻴﻜﺮهاي را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮعﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﻴﻜﺮهﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺷﻴﻮه اﻳﺠﺎد ﭘﻴﻜﺮه و ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺒﺴﻮط ﺷﺮح داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻓﺮآورده‪-‬ﻣﺤﻮر اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻠﻲ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﺘﻘﺎدي ﮔﻔﺘﻤﺎن‪ ،‬زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﻴﻜﺮهاي و ﺳﻨﺠﺶ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮارد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻣﺜﺎلﻫﺎي واﺣﺪ و‬
‫ﻣﻠﻤﻮﺳﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ و ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫ﺣﺪود ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮردي‪ ،‬از ﭼﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺶ واﺣﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده و در ﺗﻤﺎم ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﻣﺜﺎلﻫﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﻫﺮ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺑ‪‬ﻌﺪ ﺟﺪﻳﺪي از آنﻫﺎ اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﺔ دوم‪،‬‬
‫ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮدن ﻳﻚ ﻣﺜﺎل واﺣﺪ ﺟﻬﺖ ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻔﻬﻴﻢ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻛﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‬
‫در ﻓﺼﻞ دوم ﺑﺮاي درك ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺻﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻈﻴﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﭼﺎرﭼﻮب‪ ،‬ﻣﺪل‪،‬‬
‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬روش و اﺑﺰار ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪ را ﻣﺜﺎل ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﺣﺘﻲ در‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺳﻌﻲ دارﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺜﺎل و ﺑﻴﺎن اﺑﻌﺎد ﺟﺪﻳﺪ آن‪ ،‬ﻧﻮع ﺳﺆالﻫﺎ‬
‫و ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻣﻤﻜﻦ را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﻪ درك ﺑﻬﺘﺮ و ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻛﻤﻚ ﺑﺴﺰاﻳﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫زﺑﺎن ﻛﺘﺎب دﺳﺘﻮري و ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻟﺰام ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و از ﺑﺎﻳﺪﻫﺎ و‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪﻫﺎي دﺳﺘﻮري ﺣﺮف ﻧﻤﻲزﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺳﻌﻲ ﺑﺮ آن ﺑﻮده ﺗﺎ روﻧﺪ ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ را ﺑﺎ روﺷﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ و ﺑﺎ ﺗﻮﺿﻴﻴﺢ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻋﻠﻞ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي‬
‫ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي اﺻﻮل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از ﺑﺎﻳﺪﻫﺎ و ﻧﺒﺎﻳﺪﻫﺎ و‬
‫ﺗﻜﻨﻴﻚﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ روﻳﻜﺮدﻫﺎ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ اﺷﺎره‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻋﻮض ﺗﺠﻮﻳﺰ و اراﺋﺔ ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ﺑﺎﻳﺪﻫﺎ و ﻧﺒﺎﻳﺪﻫﺎي ﻧﮕﺎﺷﺘﻦ و‬
‫اراﺋﺔ »ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﭘﮋوﻫﺸﻲ« ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮب را ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ آن‬
 ‫‪ 134‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﻛﺘﺎب روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‬

‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺳﺆاﻟﻲ دﻗﻴﻖ و ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺰﻳﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﻴﻮة ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺶ و ﻓﻠﺴﻔﺔ رﻋﺎﻳﺖ ﺑﺮﺧﻲ‬
‫ﻧﻜﺎت آﺷﻨﺎ ﺷﺪه و در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﭘﻴﺶ روي ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬اﻧﻌﻄﺎف ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎي اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ روﻳﻜﺮد ﻛﻤﻲ‪ ،‬ﻛﻴﻔﻲ و ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ را‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻧﺪاده و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﻠﻲ اﻳﻦ روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﺑﺴﻨﺪه‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﺳﻪ روﻳﻜﺮد اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋهاي ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮان‬
‫ﺑﻪوﻳﮋه ﻣﺒﺘﺪﻳﺎن دارد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ اراﺋﺔ ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﺣﻮزة ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آنﻫﺎ را در ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ﺧﺎص ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﺑﺤﺚ ﻗﺮار‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺘﺎب ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اذﻋﺎن ﺧﻮد ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ را‬
‫ﺑﻪﻃﻮر اﺻﻠﻲ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار داده و ﺑﻪ روشﻫﺎ و روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻘﻴﻨﺎً ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻮزه ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻛﻤﻚ ﺷﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﺷﻴﻮهﻫﺎي‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ و ﺳﻮدﻣﻨﺪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﺔ دﻳﮕﺮ در ﺑﺎب‬
‫ﻧﻘﻄﻪﺿﻌﻒﻫﺎي اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن روش ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در ﻓﺼﻮل و ﺑﺨﺶﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻋﻤﺪة ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ روش ﻛﻴﻔﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﻌﻄﻮف‬
‫اﺳﺖ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻔﺼﻞ و ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻪ ﺑﺤﺚﻫﺎي روشﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺚ روش ﻛﻤﻲ و آﻣﺎري از ﻋﻤﻖ ﻻزم ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﻛﺎﻓﻲ در ﻣﺒﺎﺣﺚ آﻣﺎري ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞآﻓﺮﻳﻦ ﺑﻮده و درك ﻣﻄﺎﻟﺐ آﻣﻮزﺷﻲ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اراﺋﺔ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﺨﺘﺼﺮ در ﻣﺒﺎﺣﺚ آﻣﺎري و‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ وارﻳﺎﻧﺲ )‪ (ANOVA‬ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن آن را ﺑﺮاي دادهﻫﺎي‬
‫اﺳﻤﻲ )‪ (nominal data‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲداﻧﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ آزﻣﻮن ‪ (t-test) t‬را ﺑﺮاي دادهﻫﺎي‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪاي )‪ (interval data‬ﻳﺎ ﻧﺴﺒﻲ )‪ (ratio data‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ) ‪Saldanha and‬‬
‫‪ ،(O’Brien, 2013: 200‬اﺑﻬﺎمآﻓﺮﻳﻦ ﺑﻮده و ﺑﺎﻋﺚ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .5‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫ﻛﺘﺎب روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ در ﻫﻔﺖ ﻓﺼﻞ و ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﻬﻴﺔ ﻣﻨﺒﻌﻲ‬
‫ﺟﺎﻣﻊ در زﻣﻴﻨﺔ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪ در اﻳﻦ رﺷﺘﺔ ﻧﻮﭘﺎ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ اﻫﺪاف‪،‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﺧﻮشﺳﻠﻴﻘﻪ و ﻋﺒﺪاﻟﻪ ﻧﻮروزي ‪135‬‬

‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن در ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪهاﻧﺪ ﺗﻤﺎم ﺣﻮزهﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻳﻦ رﺷﺘﻪ را ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺮار‬
‫دﻫﻨﺪ و در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻴﺰ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻓﺼﻞﺑﻨﺪي و اراﺋﺔ ﺣﻮزهﻫﺎي‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻘﺸﺔ ﻫﻮﻟﻤﺰ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ از‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ را ﺑﻪدﺳﺖ داده‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺛﺮ داده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‬
‫روشﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ در ﺳﻪ ﺣﻮزة اﺻﻠﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ را ﻣﺤﻮر ﻗﺮار داده اﻣﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ روشﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﻼش ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﺗﺒﺒﻴﻦ‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﭘﻴﻜﺮهﻫﺎ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮه درﺧﻮر ﺳﺘﺎﻳﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻲ ﺷﻴﻮا و روان ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه و از ﻃﺮح ﻧﻈﺮﻳﺎت ﭼﺎﻟﺶﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ درﺑﺎرة‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻫﺮ روش و ﻧﺤﻮة ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي آنﻫﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮي ﺷﻔﺎف از روﻧﺪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬اﺻﻄﻼحﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻮﺟﺰ و‬
‫ﺷﻔﺎف ﺑﻮده و از ﺑﺎﻳﺪﻫﺎ و ﻧﺒﺎﻳﺪﻫﺎي اﻟﺰامآور ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ در ﺣﺪ اﻣﻜﺎن‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﻨﺎر ﻧﻜﺎت ﻣﺜﺒﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬رد ﺷﺪن از ﻛﻨﺎر ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ و ﻧﭙﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ آن و ﻧﻴﺰ ﺗﺄﻛﻴﺪ و ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻤﺪة ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ روش ﻛﻤﻲ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫را از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎي اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ ﺷﻤﺮد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺗﻼشﻫﺎ در‬
‫ﺟﻬﺖ اراﺋﺔ ﻣﻨﺒﻌﻲ ﺟﺎﻣﻊ و ﺳﺎده ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎدة ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮان ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ در ﺳﻄﺢ‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ و دﻛﺘﺮي ﺑﻮده و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﺪف ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﺗﻼش آنﻫﺎ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً در ﻛﺎر ﺧﻮد ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ در ﻧﺒﻮد ﻣﻨﺒﻌﻲ ﺗﺨﺼﺼﻲ و‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻋﻼﻳﻖ ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮ ﺑﻮﻣﻲ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار داده ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻛﺘﺎب ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي ﺗﺪرﻳﺲ در دورهﻫﺎي ارﺷﺪ و دﻛﺘﺮي در اﻳﺮان ﻣﻐﺘﻨﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪Alves, Fabio, Adriana Pagano, Stella Neumann, Erich Steiner, and Silvia Hansen-‬‬
‫‪Schirra (2010). Translation units and grammatical shifts: Towards an integration‬‬
‫‪of product and process research, In Gregory Shreve and Erik Angelone (Eds.),‬‬
‫‪Translation and cognition (pp. 109-142), Amesterdam, Netherland: John‬‬
‫‪Benjamins.‬‬
‫‪Anderman, Gunilla (2007). Linguistics and translation, In Piotr Kuhiwczak and‬‬
‫‪Karin Littau (Eds.), A companion to translation studies (pp. 45-62), Clevedon,‬‬
‫‪England: Multilingual Matters.‬‬
 ‫ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﻛﺘﺎب روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ‬136

Chesterman, Andrew (2007). “On the idea of a theory”, Across Languages and
Cultures, 8, 1, 1-16.
Chesterman, Andrew (2009). “The name and nature of translator studies”, Hermes,
42, 13-22.
Fink, Arlene (2005). Conducting research literature reviews: From the Internet to
paper, London, England: Sage.
Holmes, James S. (1988). The name and nature of translation studies, In Lawrence
Venuti (Ed.), The translation studies reader (pp.172-185), London, England:
Routledge.
Koskinen, Kaisa (2008). Translating institutions: An ethnographic study of EU
translation, Manchester, England: St Jerome.
Marco, Josep (2009). “Training translation researchers: an approach based on
models and best practice”, The Interpreter and Translator Trainer, 3, 1, 13-35.
Munday, Jeremy (2001). Introducing translation studies: Theories and applications,
London, England: Routledge.
Newmark, Peter (2009). The linguistic and communicative stages in translation
theory, In Jeremy Munday (Ed.), The Routledge companion to translation studies
(pp. 20-35), London, England: Routledge.
Saldanha, Gabriela, and Sharon O'Brien (2013). Research methodologies in
translation studies, Manchester, England: St. Jerome.
Saukko, Paula (2003). Doing research in cultural studies: An introduction to
classical and new methodological approaches, London, England: Sage.
Sturge, Kate (2004). The alien within: Translation into German during the Nazi
Regime, Munich, Germany: Iudicium.
Susam-Sarajeva, Şebnem (2006). Theories on the move: Translation’s role in the
travels of literary theories, Amesterdam, Netherlands: Rodopi.
Venuti, Lawrence (2000). 1940s–1950s, In Lawrence Venuti (Ed.), The Translation
Studies Reader, London, England: Routledge.
Williams, Jenny, and Andrew Chesterman (2002). The map: A beginner’s guide to
doing research in translation studies, Manchester, England: St. Jerome.