Material_d27c4973-887e-45c1-9b41-c00eaf3f6925

ઓલ્ટરનેટટિંગ કરં ટ
07 (Alternating Current)
અહી V અને i બાંને એક જ સમયે શ ૂન્ય, લધુિમ અને

TOPIC - 1 : R પટરપથ, rms પ્રવાહ મહિમ મુલ્યો ધ રણ કરે છે િેથી V અને i બાંને એકબીજા
સ થે સમ ન કળ મ ાં છે .
(1) અવરોધકને લાગુ પાડેલ AC વોલ્ટેજની સમજુતી આપો અને
(2) અવરોધક R માંથી એ.સી. પ્રવાહ પસાર થાય છે ત્યારે
જરૂરી આલેખથી સમજાવો.
ઉદ્દભવતી વવદ્યુતઉજાા સમજાવો.
 આકૃતિમ ાં દર્ ાવ્ય અનુસ ર અવરોધકને ac વોલ્ટેજ સ થે
 આલેખ પરથી જોઈ ર્ક ય છે કે, A.C. પરીપથ મ ાં વોલ્ટેજ
જોડેલો છે .
અને પ્રવ હ sine વક્ર મુજબ બદલ ય છે અને િેને અનુરૂપ
ધન અને ઋણ મુલ્યો ધ રણ કરે છે .
 આમ, એક પ ૂણાચક્ર દરતમય ન િત્ક લલન પ્રવ હ ન
મ ૂલ્યોનો સરવ ળો શ ૂન્ય છે િેથી સરે ર ર્ પ્રવ હ શ ૂન્ય છે .
 સરે ર ર્ પ્રવ હ શ ૂન્ય પ્રવ હ છે િેનો અથા એવો નથી કે
 અહી ac સ્ત્રોિ એવો ધ્ય નમ ાં લઈએ કે જેન બે છે ડ વચ્ચે વપર િો (વ્યય થિો) પ વર શ ૂન્ય છે અને તવદ્યુિઉજાા નો
સ ઈન તવધેય અનુસ ર બદલ િો જિો તવદ્યુિ વ્યય થિો નથી.
સ્થથતિમ ન
ાં નો િફ વિ ઉત્પન્ન કરે . આવ તવદ્યુિસ્થથતિ  જુ લ ઉષ્મ i2Rt સ ૂત્ર વડે અપ ય છે . આમ, જુ લ ઉષ્મ i2 પર
મન
ાં ન િફ વિને એસી વોલ્ટેજ પણ કહે છે . આધ રરિ છે પણ i ધન કે ઋણ પર આધ રરિ નથી.
 એસી વોલ્ટેજ V = Vmsinωt ............(1)  અવરોધકમ ાં વ્યય થિો િત્ક લીન પ વર
 જય ાં Vm એ દોલન પ મિ તવદ્યુિસ્થથતિમ ન
ાં ન િફ વિનો P = i2R = i2m R sin2 ωt [∵ i= imsinωt]
કાંપતવથિ ર છે . એટલે મહત્તમ વોલ્ટેજ છે ω એ કોણીય  એક પ ૂણા ચક્ર દરતમય ન સરે ર ર્ પ વર p̅ નુ ાં મુલ્ય, p̅ = <
આવ ૃતત્ત છે . i2 R >
 સમીકરણ (1) પરથી V = iR 2

∴ p̅ = 𝑖m R < sin2 ωt > [i2m અને R અચળ છે .]
જય ાં i ને કીચોફન લ ૂપન તનયમ પરથી ર્ોધી ર્ક ય.  તત્રકોણતમતિ પરથી,
∴ iR = Vm sinωt 1
< sin2 ωt >=< 2 - cos2ωt >
Vm
∴ i= sinωt 1 1
R = < 2 − 2cos2ωt > મળે
Vm
પણ = 𝑖𝑚 1
R પણ < cos2ωt >= ૦ િેથી < sin2 ωt >= 2
∴ i=imsinωt ........(2) 1
Vm ∴ p̅ = 2 i2m R
 જય ાં પ્રવ હનો કાંપતવથિ ર, im = R
જે ઓહ્મનો તનયમ છે .
1 T 1 sin2ωt T
આ સાંબધ
ાં એ.સી. અને ડી.સી. વોલ્ટેજ કે પ્રવ હ (તસગ્નલ)  નોંધ: < cos2ωt > = ∫ cos2ωt dt = T [
T 0 2ω
]
0
1
મ ટે સમ ન રીિે લ ગુ પ ડી ર્ક ય છે .શુદ્ધ અવરોધન બે = 2ωt
[sin2ωt − 0] = 0
છે ડ વચ્ચેન વોલ્ટેજ અને તવદ્યુિપ્રવ હન સમયન (3) સરે રાશ વર્ગિતનું વગામ ૂળ (root mean square) ની
તવધેય િરીકેનો આલેખ દર્ ાવ્યો છે . વ્યાખ્યા, સુત્ર આપો પ્રવાહ I વવરુદ્ધ 𝛚𝐭 નો આલેખ દોરો.
 કોઈપણ ભૌતિકર ર્ીન વર્ાન સરે ર ર્ન વર્ા મ ૂળને
સરે ર ર્ વર્ીિનુ ાં વર્ામ ૂળ કહે છે . ટૂાંકમ ,ાં િેને rms અથવ
અસરક રકર ર્ી પણ કહે છે .
 rms પ્રવ હ I અથવ irms વડે દર્ ાવ ય છે .i તવરુદ્ધ ωt નો
આલેખ નીચે મુજબ મળે છે .
Ashadeep IIT (Physics) (Std-12)
 આકૃતિમ ાં બિ વ્ય પ્રમ ણે એક અવરોધકને એસી સ્ત્રોિ

સ થે જોડેલ છે .
 આકૃતિ (a) મ ાં દર્ ાવલ
ે પરરપથને અનુરૂપ t1 સમયે વોલ્ટેજ
અને પ્રવ હન ફેઝર અને િેમની વચ્ચેનો સબાંધ દર્ ાવે છે .
1 Im
 𝑖 rms =√< 𝑖 2 > =√2 i2m = = 0.707 im
√2
સરે ર ર્ તવદ્યુિપ વર મ ટે rms નુ ાં સ ૂત્ર

1
p̅= 2 i2m R= i2rms R
⃗ અને ⃗⃗⃗𝐼 ન ઉધ્વા અક્ષ પરન પ્રક્ષેપો Vmsinωt1 અને
 𝑉
1 2
[∵ i = i2rms ]
2 m 𝑖 msinωt1 િે ક્ષણે અનુક્રમે વોલ્ટેજ અને પ્રવ હન મુલ્યો
અને વોલ્ટેજ મ ટે rms નુ ાં મુલ્ય
દર્ ાવે છે .
Vm
𝑣rms = = 0.707 Vm
√2  ઘુમિ સદીર્ો ω કોણીય ઝડપ થી ભ્રમણ કરે િેમ આકૃતિ
Vm im
 હવે Vm= 𝑖 mR અથવ = R અથવ V=iR
√2 √2 (b) મુજબન વક્રો રચિ જાય છે .
આ સમીકરણો ac વોલ્ટેજ અને ac પ્રવ હ વચ્ચે નો સબાંધ
 અવરોધન રકથસ મ ાં 𝑉
⃗ અને ⃗⃗⃗𝐼 ન બાંને ફેઝર (ઘ ૂમિ
દર્ ાવે છે .
સદીર્ો) એક જ રદર્ મ ાં છે . આનો અથા એ થ ય કે, વોલ્ટેજ
d.c. મ ટે પણ વોલ્ટેજ અને પ્રવ હનો સબાંધ આન જેવો જ
અને પ્રવ હ વચ્ચેનો કળ િફ વિ શ ૂન્ય છે .
મળે છે .S
(4) ઘુમતા સદીશો વડે AC પ્રવાહ અને વોલ્ટેજની રજૂઆત
MCQ CORNER
સમજાવો.
 અવરોધમ થ
ાં ી પસ ર થિો AC પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ સમ ન 1. એક A.C. પરીપથમ ાં પ્રવ હનુ ાં મ ૂલ્ય 1 સેકન્ડમ ાં 120 વખિ
કળ મ ાં હોય છે . પરાં ત ુ ઇન્ડકટર, કેપસ
ે ીટર અથવ આવ શ ૂન્ય થ ય છે , િો A.C. પ્રવ હની આવ ૃતત્ત .............Hz થ ય.
પરરપથ ઘટકોન સાંયોજનમ ાં AC પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ (A) 50 (B) 100 (C) 60 (D) 120
Ans : C
સમ ન કળ મ ાં હોિ નથી.
→ એક આવ ૃતત્તમ ાં પ્રવ હનુ ાં મ ૂલ્ય 2 વખિ શ ૂન્ય થ ય. 1s મ ાં
 AC પરરપથમ ાં પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ વચ્ચેન કળ સબાંધો
પ્રવ હનુ ાં મ ૂલ્ય 120 વખિ શ ૂન્ય થતુ ાં હોવ થી િેની આવ ૃતત્ત
દર્ ાવવ મ ટે ફેઝરનો ઉપયોર્ કરીએ િો AC પરરપથોનુ ાં
f = 60Hz
તવશ્લેષણ સરળ બને છે .
 ફેઝર એક સરદર્ છે જે આકૃતિમ ાં દર્ ાવ્ય મુજબ 2. V = 220sin(100πt) ન વોલ્ટેજ સ થે 20 Ω નો અવરોધ
ઉર્ાંમલબિંદુની આસપ સ ω કોણીય ઝડપથી ભ્રમણ કરે છે . જોડેલો છે . પ્રવ હનુ ાં મુલ્ય શ ૂન્ય થી rms કરવ મ ટે જરૂરી
સમય .................
(A) 0.2 s (B) 0.25 s
(C) 25×10-3 s (D) 2.5 × 10-3 s
Ans : D
→ V=V0sin(100πt)
∴ I = I0sin(100πt) અહી δ = 0
I0 1
∴ = I0sin(100πt), = sin(100πt)
√2 √2
π
⃗ અને ⃗⃗⃗𝐼 ઘ ૂમિ સરદર્ન ઉધ્વા ધટકો Vmsinωt અને
 𝑉 ∴ 100πt = 4
1
𝑖 msinωt રજુ કરે છે . જય ાં Vm અને 𝑖 m એ આંદોલલિ ∴ t = 400 = 0.00125 ∴ t = 2.5 × 10-3 s
ર ર્ીઓન કાંપતવથિ ર અથવ મહત્તમ મુલ્યો દર્ ાવે છે . 3. એ.સી. વોલ્ટેજનુ ાં rms મ ૂલ્ય એટલે ...........
ASHADEEP IIT Page 2

(A) એક આવિાક ળ પરન વોલ્ટેજનુ ાં સરે ર ર્ મ ૂલ્ય. 8. 50 W ન એક બલ્બને 220 V ન સપ્લ ય સ થે જોડવ મ ાં
(B) એક આવિાક ળ પરન વોલ્ટેજન વર્ાન ુ ાં સરે ર ર્ આવે છે , િો બલ્બમ થ
ાં ી પસ ર થિ પ્રવ હનુ ાં rms મ ૂલ્ય......
મ ૂલ્યનુ ાં વર્ામ ૂળ. હોય .
(C) એક આવિાક ળ પરન વોલ્ટેજન વર્ાન ુ ાં સરે ર ર્ મ ૂલ્ય. (A) 0.127 A (B) 0.227 A
(C) 0.327 A (D) 0.427 A
(D) એક સેકન્ડ દરતમય નન વોલ્ટેજન વર્ાન ુ ાં સરે ર ર્
Ans : B
મ ૂલ્ય. V2 220 ×220
→ R= P
= 50
= 968 Ω C
Ans : B
Vrms 220
4. આપણ ઘરોમ ાં આવિ A.C. વોલ્ટેન ુ ાં મહત્તમ મ ૂલ્ય િેન િથ Irms = R
= 968 = 0.227 A
rms મ ૂલ્ય કરિ ...... % વધ રે હોય. 9. ફેઝરની રીિ ....... મ ટે ઉપયોર્ી છે .

(A) 1.414 (B) 4.14 (A) ઊંચ A.C. વોલ્ટેજ મેળવવ
(C) 14.14 (D) 41.4
(B) ઊંચી A.C. આવ ૃતત્ત મેળવવ
Ans : D
→
∆V
=
Vm −Vrms (C) હ મોતનક તવધેયોનો સરવ ળો મેળવવ
Vrms Vrms
√2Vm −Vrms (D) હ મોતનક તવધેયોનો ગુણનફળ મેળવવ
=
Vrms
Ans : C
= √2 -1 = 1.414 - 1.000 = 0.414
∆V 10. 20 Ω ન અવરોધમ ાં એક A.C. પ્રવ હ 300W ન દરથી
∴ પ્રતિર્િ વધ રો × 100
Vrms
ઉષ્મ ઉત્પન કરે છે , આ પ્રવ હ ...........છે .
= 0.414 × 100 %
= 41.4 % (A) 3.9 A (B) 9.3 A
5. 12 Ω અવરોધ મ થ
ાં ી 10A નો rms પ્રવ હ વહેિો હોય, િો (C) 0.39 A (D) 0.93 A
Ans : A
અવરોધન બે છે ડ વચ્ચેન મહત્તમ વોલ્ટેજ............
→ P 2
= Irms R
(A) 20 V (B) 90 V P 300
∴ Irms = √ = √ = √15 = 3.87298 A
(C) 169.68 V (D) 120 V R 20
Ans : C ∴ Irms ≈ 3.9 A

→ Im = √2 Irms = 1.414×10 = 14.14 A 11. V=(8 sinωt + 6 sin2ωt) V હોય િો વોલ્ટેજ નુ ાં rms મ ૂલ્ય
∴ મહત્તમ વોલ્ટેજ Vm = ImR ........... છે .
= 14.14 ×12 = 169.68 V (A) 0 V (B) 5.56 V
6. A.C. વોલ્ટેજનુ ાં અધાઆવિાક ળ પરનુ ાં સરે ર ર્ મ ૂલ્ય અને (C) 7.07 V (D) 50 V
વોલ્ટેજન rms મ ૂલ્યનો ગુણોત્તર.....છે . Ans : C
→ V = (8 sinωt + 6 sin2ωt)
(A) √2 : 1 (B) √2 : π
∴ V2 = 64sin2ωt + 96sinωt ∙ sin2ωt + 36sin2 ωt
(C) 2 : π (D) 2√2 : π ∴< V2> = <64sin2ωt> + <96sinωt sin2ωt> +
Ans : D 36 <sin22ωt>
→ A.C. જેટલુાં વોલ્ટેજનુ ાં અધાઆવિાક ળ પરનુ ાં એક આવિાક ળપર સરે ર ર્ મ ૂલ્યો,
2V૦ V૦ 1
સરે ર ર્ મ ૂલ્ય = π
અને rms મ ૂલ્ય = <sin2ωt> =
√2 2
<V> 2V0 √2 2√2 <sinωt ∙ sin2ωt> = 0
∴ ગુણોત્તર = V = π
× V૦
= π 1 1
rms
∴ < V 2 > = 64 × 2 + 96 × 0 + 36 × 2
7. Irms = ........... Im ∴ < V 2 > = 32 + 18 = 50
(A) 200% (B) 50% ∴ Vrms = √< V 2 > = √50 = 7.07 V
(C) 70.71% (D) 67.8%
12. A.C. ઉદર્મનો વોલ્ટેજ 220 𝑉 છે . A.C. ન ધન અધાચક્ર
Ans : C
→ Irms =
Im
= 0.7071 Im = 70.71 Im % દરતમય ન વોલ્ટેજનુ ાં સરે ર ર્ મ ૂલ્ય કેટલુાં હર્ે ?
√2
(A) 198 V (B) 386 V
(C) 256 V (D) 0 V
Ans : A
ASHADEEP IIT Page 3

→ સરે ર ર્ વોલ્ટેજ મળે છે , િો વોલ્ટેજ પ્ર પ્પ્િથથ ન સ થે ક્ ાં પરરપથનો ઘટક

2Vm 2√2×220×7
<V> = =
√2Vrms
= ≈ 198 V જોડેલ હર્ે ?
π π 22
(A) મ ત્ર અવરોધ
DPP CORNER
(B) મ ત્ર ઇન્ડકટર
13. િત્ક લીન AC પ્રવ હ I = 100cos(200t+450)A મ ટે પ્રવ હ નુ ાં (C) મ ત્ર કેપેસીટર
rms મ ૂલ્ય કેટલુાં થ ય? (D) ઇન્ડકટર અને કેપેસીટરનુ ાં શ્રેણી જોડ ણ
(A) 50√2 A (B) 100 A Ans : A

(C) 100√2 A (D) શ ૂન્ય 18. નીચેન ફેઝરએ મ ત્ર....... ધર વિ A.C. પરરપથ મ ટેનો
Ans : A છે .
→ I = 100cos(200t + 450) ને
I = Imcos(200t + 450) સરખ વિ ,
∴ Im=100A
Im 100 100×√2
∴ Im = = = 2
= 50√2 A
√2 √2
14. એ.સી. એતમટર ...... મ પે છે . (A) અવરોધ (B) ઇન્ડકટર
(A) એક આવિાક ળ પરન પ્રવ હનુ ાં સરે ર ર્ મ ૂલ્ય (C) કેપેસીટર (D) તવદ્યુિકોષ
(B) એક આવિાક ળ પરન પ્રવ હન વર્ાન ુ ાં સરે ર ર્ મ ૂલ્ય Ans : A
(C) એક આવિાક ળ પરન પ્રવ હન વર્ાન સરે ર ર્
મ ૂલ્યનુ ાં વર્ામ ૂળ TOPIC - 2 : L પટરપથ
(D) એક સેકન્ડ દરતમય નન પ્રવ હન વર્ાન સરે ર ર્નુ ાં
વર્ામ ૂળ (5) ઇન્ડકટરને લાગુ પાડેલ A.C. વોલ્ટેજ માટે પ્રવાહ નું
Ans : C સમીકરણ મેળવો અને V અને I ના આલેખ દોરો.
15. V = 400 sin (500ωt)V વડે અપ િો એક ઓલ્ટરનેરટિંર્
 આકૃતિમ ાં ઇન્ડકટર સ થે AC સ્ત્રોિ જોડેલ છે .
વોલ્ટેજ, 0.2 kΩ ન અવરોધને આપવ મ ાં આવ્યો છે , િો
પ્રવ હનુ ાં rms મ ૂલ્ય........
(A) 14.14 A (B) 1.414 A
(C) 0.1414 A (D) 2 A
Ans : B
→ Vm = 400 sin (500ωt) ને V = Vmsinωt સ થે સરખ વિ ,
Vm = 400V
∴ Vrms =
Vm
અને  ઈન્ડકટરનો ઓહતમક અવરોધ અવર્ણી ર્ક ય િેટલો
√2
Vrms Vm 400 ઓછો છે . એટલે આ પરીપથ શુદ્ધ ઈન્ડકટીવ પરરપથ છે .
Irms = R
= =
√2R √2 ×200
2  ધ રો કે સ્ત્રોિન બે છે ડ વચ્ચેનો વોલ્ટેજ V=Vmsinωt છે .
= = √2 = 1.414 A
√2
di
16. સ મ ન્ય રીિે A.C. પરીપથમ ાં પ્રવ હ ........ કીચોફન બાંધર્ળ ન તનયમ પર થી, V-L = 0
dt
di
(A) નુ ાં સરે ર ર્ મ ૂલ્ય શ ૂન્ય છે . જય ાં -Ldt આત્મપ્રેરરિ emf છે .
(B) નુ ાં સરે ર ર્ વલર્િિ મ ૂલ્ય શ ૂન્ય છે . di
∴ V = Ldt
(C) નો સરે ર ર્ પ વર શ ૂન્ય છે .
di V
∴ =
(D) અને વોલ્ટેજનો કળ િફ વિ શ ૂન્ય થ ય dt L
પણ V=Vmsinωt
Ans : A
di Vm sinωt
17. એક A.C. શ્રેણી પરરપથમ ાં િ ત્ક્ષણીક વોલ્ટેજનુ ાં મ ૂલ્ય ∴ dt = L
મહત્તમ હોય ત્ય રે િ ત્ક્ષણીક પ્રવ હનુ ાં મ ૂલ્ય પણ મહત્તમ ∴ di =

Vm
sinωtdt ...................(1)
L
ASHADEEP IIT Page 4

π
 જય ાં L એ આત્મપ્રેરક્તત્વ છે . સમીકરણ (1) સ ૂચવે છે કે, i(t) અને 𝑖 = imsin(ωt − ) દ્ર ર અનુક્રમે વોલ્ટેજ અને પ્રવ હ
2
એ પ્રવ હનુ ાં સમય પરનુ ાં તવધેય છે . મળે છે . જે આકૃતિ (b) મ ાં દર્ ાવેલ છે .
 સમીકરણ (1) નુ ાં સમય સ પેક્ષે સાંકલન કરીને પ્રવ હ મેળવી  આ આલેખ V અને 𝑖 તવરુદ્ધ ωt નો છે .
ર્ક ય. (6) માત્ર ઈન્ડકટરવાળા AC પટરપથમાં પાવરની ચચાા કરો.
Vm
∴ ∫ di= ∫ sin ωt dt  મ ત્ર ઈન્ડકટરવ ળ પરરપથ મ ાં પ્રવ હ વોલ્ટેજ કરિ એક
L
Vm cosωt π
∴𝑖=- L
× ω
+અચળ ................(2) ચતુથ ાર્ આવિાક ળ =
T 2
પછી િેન ુ ાં મહિમ
4 ω
 અહી સાંકલનન અચળ ક
ાં ને પ્રવ હન પરરમ ણ છે અને િે મ ૂલ્ય મેળવે છે .
સમયથી થવિાંત્ર છે .  ઈન્ડકટરને મળિો િત્ક લીન પ વર,
∴ સમીકરણ (2) પરથી π
PL= iV= imsin(ωt − ) × Vmsin(ωt)
2
Vm
∴ 𝑖 = - Lω cosωt im Vm sin (2ωt)
=-𝑖 mVmcos(ωt) sin(ωt) = - 2
Vm π π
∴ i=
Lω
sin (ωt − ) [∵-cosωt=sin(ωt − )]
2 2  એક સાંપ ૂણા ચક્ર દરતમય નનો સરે ર ર્ પ વર,
π Vm im Vm sin (2ωt) im Vm sin (2ωt)
∴ i = imsin(ωt − )[ ∵ = im] PL= 〈− 2
〉=−
2
=0
2 ωL
 ωL ને ઈન્ડકટીવ રીએક્તટન્સ કહે છે િેને XL વડે દર્ ાવ ય છે .  ક રણ કે, એક પ ૂણાચક્ર દરતમય ન sin(2ωt) નુ ાં સરે ર ર્=૦
∴ XL=ωL અને એકમ ઓહમ છે .
 જેમ શુદ્ધ અવરોધ ધરવિ પરરપથ મ ાં અવરોધ એ
MCQ CORNER
પ્રવ હને સીતમિ કરે છે િેવી રીિે શુદ્ધ ઈન્ડકટીવ પરરપથ
મ ાં ઈન્ડકટીવ રીએક્તટન્સ પ્રવ હ ને સીતમિ કહે છે . 19. 50 Hz ની આવ ૃતત્તવ ળ A.C પરરપથમ ટે ઈન્ડકટરનો
 ઈન્ડકટીવ રીએક્તટન્સ, ઈન્ડક્તટન્સ અને પ્રવ હની આવ ૃતત્ત રીએક્તટન્સ 10 Ω છે િો 200Hz આવ ૃતત્ત મ ટે િેનો
ન સમપ્રમ ણમ ાં હોય છે . રીએક્તટન્સ............. Ω થ ય.
 આમ, સ્ત્રોિ વોલ્ટેજ અને ઈન્ડકટરમ ાં વહેિ પ્રવ હ મ ટે (A) 2.5 (B) 40 (C) 20 (D) 10
π Ans : B
V=Vmsinωt અને 𝑖 = Ιmsin(ωt − 2) ની સરખ મણી પર થી
π → ઈન્ડકટરનો રીએક્તટન્સ = ωL
કહી ર્ક ય કે, પ્રવ હ વોલ્ટેજ કરિ કળ મ ાં 2 જેટલો અથવ
1
∴ 10 = 2πv1 L
એક ચતુથ ાર્ (4 ચક્ર) જેટલો પ છળ છે . 10 1
∴ L = 2×π×50 = 10π
 આ રકથસ મ ાં કોઈ એક ક્ષણે (t1) મ ટે વોલ્ટેજઅને પ્રવ હ ન
નવો રીએક્તટન્સ = 2πv2 L
ફેઝર આકૃતિમ ાં દર્ ાવ્ય પ્રમ ણે મળે છે . 1
π
= 2π × 200 × 10π = 40Ω
 અહી પ્રવ હ i નો ફેઝર વોલ્ટેજ, V ન ફેઝર કરિ જેટલો
2 20. 1 mH આત્મપ્રેરકત્વ ધર વિી કોઇલને A.C પરરપથમ ાં
પ છળ છે .
જોડિ િેન ુ ાં ઈન્ડકટીવ રીએક્તટન્સ 1Ω મળે છે , િો A.C
ઉદર્મની કોણીય આવ ૃતત્ત કેટલ રે ડી સેકન્ડ મળે ?
(A) 103 (B) 10
(C) 10-3 (D) 1
Ans : A
→ XL = ωL
X 1
∴ ω = LL = 10−3 = 103 rad/s
21. એ.સી.ની કઈ આવ ૃતત્ત મ ટે 1 હેન્રીન ઈન્ડકટર નો
⃗ અને ⃗⃗⃗𝐼 ) કોણીય આવ ૃતત્ત ω સ થે
 જય રે ફેઝરો ( 𝑉 ઈન્ડકટીવ રીએક્તટન્સ 1000Ω થ ય ?
500
તવષમઘડી રદર્ મ ાં ભ્રમણ કરિ હોય ત્ય રે V=Vmsinωt (A) 2000π Hz (B) Hz
π
(C) 159.2 Hz (D) 100π Hz
Ans : C
ASHADEEP IIT Page 5

22. મ ત્ર ઈન્ડકટર ધર વિ એ.સી પરરપથ મ ટે I મ ટેનો ફેઝર  કેપેસીટરની પ્લેટો પર તવધુિ ભ ર એકઠો થિ બે પ્લેટો
ઘન X રદર્ મ ાં લઈએ િો V નો ફેઝર...... રદર્ મ ાં હર્ે. વચ્ચે વોલ્ટેજ વધે છે જે સ્ત્રોિમ થ
ાં ી મળિ પ્રવ હ નો
(A) ધન X (B) ધન Y તવરોધ કરે છે .
(C) ઋણ X (D) ઋણ Y  જય રે કેપસ
ે ીટર સાંપ ૂણા તવધુિભ રરિ(ચ ર્જ) થ ય ત્ય રે
Ans : B પરરપથ નો પ્રવ હ ઘટીને શ ૂન્ય થ ય છે
 જય રે કેપેસીટરને AC સ્ત્રોિ સ થે જોડવ મ ાં આવે છે ત્ય રે
DPP CORNER
િે પ્રવ હ ને તનયતત્રિ કરે છે પરાં ત,ુ તવધુિભ રન વહનને
સાંપ ૂણા રીિે રોકતુ ાં નથી.
23. એક ઈન્ડકટર(ઈન્ડકટન્સ, L henry) ને V = V૦sinωt ન A.C
 પ્રત્યેક અધાચક્ર દરતમય ન પ્રવ હ ઊંલટ ય છે િેમ
ઉદર્મ સ થે જોડેલ છે , િો ઈન્ડકટરમ થ
ાં ી પસ ર થિો
કેપેસીટર આવાિ રીિે તવધુિભ રીિ (ચ ર્જ) અને
પ્રવ હ I =....A.
V૦ π V૦ π તવધુિભ રરિ (ડીથચ ર્જ) થતુ ાં રહે છે .
(A) sin(ωt + ) (B) sin(ωt − )
ωL 2 ωL 2
 ધ રો કે કોઈ t ક્ષણે કેપેસીટર પરનો તવધુિભ ર q છે . બે
π ωL π
(C) V0 Lsin(ωt − 2) (D) V sin(ωt + 2 )
0 પ્લેટો વચ્ચે િ ત્ક્ષણીક વોલ્ટેજ V છે .
Ans : b q
ωL π  કીચોફા ન બાંધર્ળ ન તનયમ મુજબ, Vmsinωt - = ૦
→ tanδ = મ ાં R=૦ હોવ થી tanδ = અનાંિ ∴ δ = C
R 2 q
∴ Vmsinωt = C
V
િેથી I= sin (ωt − δ) પરથી,
|Z| ∴ CVmsinωt=q
V૦ π
I= sin (ωt − ) એસ્પપયર 𝑖=
dq
ωL 2 dt
d
24. નીચેનો ફેઝર એ મ ત્ર ......... ધરવિ  હવે, 𝑖 = [VmCsinωt]
dt
A.C પરરપથ મ ટેનો છે . ∴ 𝑖 = VmCωcosωt

(A) અવરોધ (B) ઈન્ડકટર Vm
∴ 𝑖= 1 .cosωt
(C) કેપેસીટર (D) તવધુિકોષ ωC
π
Ans : B  હવે cosωt = sin(ωt + ) મુકિ
2
π
∴ 𝑖 = imsin(ωt + 2 ) ................(2)
TOPIC - 3 : C પટરપથ
Vm
 જય ાં 𝑖 m= 1 એ દોલલિ થિ પ્રવ હનો કાંપતવથિ ર છે .
ωc
(7) કેપેસીટરને લાગુ પાડેલ એ.સી.વોલ્ટેજ માટે પ્રવાહ નું  આ સમીકરણ ને 𝑖 m=
Vm
સ થે સરખ વિ ,ાં
1
એ અવરોધ
R ωC
સમીકરણ મેળવો અને V તથા i ના આલેખો દોરો. જેવો ભ ર્ ભજવે છે િેને કેપસ
ે ીટીવ રરએકટન્સ કહે છે અને
 AC પરરપથમ ાં શુદ્ધ કેપેસીટર જોડેલ ુાં બિ વ્્ુ ાં છે . િેને XC વડે દર્ ાવ ય છે .
ે ીટર સ થે જોડેલ ુાં છે .
V=Vmsinωt ન સ્ત્રોિને કેપસ 1
∴ XC = ωC
Vm
પ્રવ હ નો કાંપ તવથિ ર 𝑖 m= XC
કેપેસીટીવ રીએક્તટન્સનો SI એકમ ઓહમ (Ω) છે
 જેમ શુદ્ધ અવરોધવ ળ પરરપથમ ાં અવરોધ પ્રવ હને
તનયાંતત્રિ કરે છે િેવી રીિે શુદ્ધ કેપસ
ે ીટીવ પરરપથમ ાં
કેપેસીટીવ રીએક્તટન્સ પ્રવ હન કાંપતવથિ રને તનયતત્રિ કરે
 જય રે કેપેસીટરને AC સ્ત્રોિ સ થે જોડવ મ ાં આવે છે ત્ય રે છે .
થોડ સમય મ ટે પ્રવ હ પસ ર થ ય છે . જેથી કેપસ

ે ીટર
તવધુિભ રરિ થ ય છે .
ASHADEEP IIT Page 6

 શુદ્ધ કેપેસીટીવ પરરપથમ ાં પ્રવ હનો કાંપતવથિ ર ∴ Irms =

Vrms
=
Vm
|Z| √2|Z|
કેપેસીટન્સ અને આવ ૃતત્તન ગુણ ક રન વ્યથિ પ્રમ ણ હોય 1
પણ |Z| = ωC = 100×10−6 = 104
1
છે . ∴ Irms =
Vm
√2×104
π
 સમીકરણ V=Vmsin ωt અને 𝑖 = 𝑖 msin( ωt + 2 )ની 100√2
π = = 10 × 10-3 A = 10 mA
√2×104
સરખ મણી દર્ ાવે છે કે વોલ્ટેજ કરિ પ્રવ હ કળ મ ાં 2
26. V = 200√2sin100t(V) વડે અપ િો એક ઓલ્ટરનેરટિંર્
જેટલો આર્ળ છે .
વોલ્ટેજ, 1 μʄ ન કેપેસીટર આપવ મ ાં આવ્યો છે , િો
 આકૃતિમ ાં t1 ક્ષણે ફેઝર ડ ય ગ્ર મ દર્ ાવ્યો છે .
પરરપથમ ાં જોડેલ એમીટરનુ ાં અવલોકન............mA હર્ે.
(A) 100 (B) 20 (C) 40 (D) 80
Ans : B
Vm 1 1 1
→ Ιm = |Z|
પણ |Z| = ωC = 100×10−6 = 10−4
Im Vm 200√2
હવે, Ιrms = = = 1
√2 √2|Z| √2×10−4
π = 200× 10−4 = 20 × 10−3 Amp =20 mA

 અહી પ્રવ હ નો ફેઝર I , વોલ્ટેજ V ન ફેઝર કરિ
2
400
જેટલો આર્ળ રહે િેમ તવષમઘડી રદર્ મ ાં ભ્રમણ કરે છે 27. એક Hz આવ ૃતત્તવ ળ A.C પરરપથમ ાં C μ F િથ
π
 આકૃતિ (b) V અને i તવરુદ્ધ ωt નો આલેખ દર્ ાવ્યો છે . આ કેપેસીટન્સનુ ાં રરએકટન્સ 25 Ω હોય, િો C નુ ાં મુલ્ય...........
પરથી કહી ર્ક ય કે વોલ્ટેજ કરિ પ્રવ હએક ચતુથ ાર્ (A) 25 μF (B) 50 μF
(C) 400 μF (D) 100 μF
આવિાક ળ જેટલો સમય મ ાં વહેલ મહિમ મ ૂલ્યો મેળવે
Ans : B
છે . 400
→ ʄ= Hz, XC = 25Ω
 એક ચતુથ ાંર્ આવિાક ળ π
400
π ω = 2πʄ = 2π × = 800 rad/s
T T 2π 2 π π
= = × = = 1
4 2π 4 ω 2ω XC =
ωC
ે ીટર ધરાવતા AC પટરપથમાં પાવરની ચચાા કરો.
(8) માત્ર કેપસ 1 1 1
∴C= = = = 50× 10−6F = 50 μf
ωXC 800×25 2000
 કેપેસીટરને પ ૂરો પડ િો િ ત્ક્ષણીક પ વર,
28. નીચે બે રીએકટીવ ઈસ્પપડન્સ X1 અને X2 િથ A.C.emf
Pc = iV = 𝑖 mcos (ωt) Vmsin(ωt)
ની આવ ૃતત્ત V ન બે આલેખ દર્ ાવેલ છે , િો િેન પર થી
= imVmcos(ωt)sin(ωt)
im Vm im Vm કહી ર્ક ય કે…....ન આલેખો છે .
= .(2cosωt sinωt) = sin(2ωt)
2 2
 સરે ર ર્ પ વર,
i V sin2ωt i V
𝑃̅𝑐 = 〈 m m 〉 = m m < 𝑠𝑖𝑛2ωt >
2 2
પણ એક પ ૂણાચક્ર પર sin (2ωt) = ૦ છે

∴ સરે ર ર્ પ વર PC = ૦
(A) (1) ઈન્ટકટર અને (2) કેપસ

ે ીટર
MCQ CORNER
(B) (1) કેપેસીટર અને (2) ઈન્ડકટર
(C) (1) અવરોધ અને (2) કેપસ
ે ીટર
25. V = 100√2 sin(100t) V ને 1 μʄ ન કેપેસીટર સ થે જોડેલ
(D) (1) ઈન્ડકટર અને (2) અવરોધ
છે , િોએમીટરનુ ાં અવલોકન........mA.
Ans : B
(A) 10 (B) 20 (C) 40 (D) 80 1
→ ∴ રીએક્તટન્સ XC = ωC અને XL = ωL
Ans : A
1
→ એમીટર Irms દર્ ાવ.ે ∴ XC ∝ ω ∴ XL ∝ ω
ASHADEEP IIT Page 7

1 1
∴ XC ∝ 2πv ∴ XL ∝ 2πv ∴ ωC =
XC
1
∴ XC ∝ v અને XL ∝ v ∴ ωC નો એકમ = = ℧
1
Ω
29. 50 μF ન કેપેસીટરને 50 rad/s ની કોણીય આવ ૃતત્ત અને 34. મ ત્ર કેપસ
ે ીટર ધર વિ એ.સી પરરપથમ ાં વોલ્ટેજ એ
220 V ન સપ્લ ય સ થે જોડેલ છે , િો પરરપથમ ાં પ્રવ હન પ્રવ હ કરિ ................
rms મુલ્ય ......... ωL−
1
(A) δ જેટલો કળ મ ાં આર્ળ હોય છે જય ાં tanδ ( R

ωC
)
(A) 0.45A (B) 0.50A
1
(C) 0.55A (D) 0.60A ωL−
(B) δ જેટલો કળ મ ાં પ છળ હોય છે જય ાં tanδ ( ωC
)
Ans : C R
Vrms Vrms π
→ Ιrms = = 1 = ωCVrms (C) જેટલો કળ મ ાં પ છળ હોય છે .
XC 2
ωc
π
∴ Ιrms = 50 ×50 × 10-6 × 220 = 0.55A (D) જેટલો કળ મ ાં આર્ળ હોય છે .
2
Ans : C
30. કેપેસીટરનો રરએકટન્સ X છે . જો કેપેસીટન્સ અને આવ ૃતત્તન 35. નીચેનો ફેઝર એ મ ત્ર......ધર વિ A.C. પરરપથ નો છે .
મુલ્યો બમણ કરીએ િો રીએક્તટન્સ કેટલો મળે ?

x x
(A) 4 X (B) 2 (C) 4
(D) 2x
Ans : C
1
→ X=
2πvC
આવ ૃતત્ત અને કેપેસીટન્સન મુલ્યો બમણ કરિ ,
(A) અવરોધ (B) ઈન્ડકટર
1 1 x
X' = = =
2π(2v)(2C) 4(2πvC) 4 (C) કેપેસીટર (D) તવધુિકોષ
31. શુદ્ર કેપેસીટર A.C. ઉદર્મ સ થે જોડવ મ ાં આવે િો Ans : C
રીએક્તટન્સ 10 Ω મળે .જો ઉદર્મની આવ ૃતત્ત બમણી 36. ઊંચી આવ ૃતત્તએ ઉપયોર્મ ાં લીધેલ કેપસ
ે ીટર
કરવ મ ાં આવે િો રીએક્તટન્સ.........Ω મળે મ ટે........રીએક્તટન્સ હોઈ છે .
(A) 0.5 (B) 1.0 (C) 5.0 (D) 10 (A) ઊંચો (B) શ ૂન્ય
Ans : C (C) નીચો (D) અનાંિ
1
→ કેપેસીટીવ રરએકટન્સ, XC = Ans : C
2πvC
1
∴ XC ∝ v
X′C v 1 TOPIC - 4 : L - C- R શ્રેણી પટરપથ
= =
XC v′ 2
10
∴ X ′C = = 5Ω (9) L-C-R શ્રેણી પટરપથને લાગુ પાડેલ વોલ્ટેજનો સંબધ
ં
2
મેળવો.
DPP CORNER
 આકૃતિમ ાં 'ε' AC ઉદર્મ સ થે L-C-R શ્રેણી પરરપથ દર્ ાવ્યો
32. કેપેસીટીવ રીએક્તટન્સનુાં મ ૂલ્ય.......વડે આપવ મ ાં આવે છે . છે . A.C. ઉદર્મનુ ાં વોલ્ટેજ V = Vmsinωt છે .
1 1
(A) XC = - (B) XC =
ωC ωC
j 1
(C) XC = - ωC (D) XC =
√ωC
Ans : B
33. ωC નો એકમ ..............
(A) H (B) Ω
(C) ℧ (D) ફેરેડે
Ans : C  ધ રો કે, t ક્ષણે કેપેસીટર પરનો વીજભ ર q અને પરરપથમ ાં
1
→ X C = ωC મ ાં X C નો એકમ Ω વહેિો પ્રવ હ I છે .
ASHADEEP IIT Page 8

 કીચોફન બાંધર્ ળ ન તનયમ પરથી,

∴ V =VL +VR+VC
di q
L + iR + = v
dt C
 ઈન્ડકટરન બે છે ડ વચ્ચેન સ્થથતિમ નનો િફ વિ
di
= Ldt
q
 કેપેસીટરન બે છે ડ વચ્ચેન સ્થથતિમ નનો િફ વિ = C
 અને અવરોધન બે છે ડ વચ્ચેન થથીતિમ નનો િફ વિ =
iR છે .  પરરપથ મ ટે વોલ્ટેજનુ ાં સમીકરણ,
(10) L-C-R શ્રેણી એસી પટરપથ માટે તાત્ષણીક પ્રવાહ અને q
L + iR + = V ને નીચે મુજબ લખી ર્ક ય.
C
વોલ્ટેજ વચ્ચેની કળાનો સંબધ
ં ફેઝર ડાયાગ્રામ ની મદદથી
VL+VC+VR=v
મેળવો. di q
જય ાં VL=L , VR = iR અને VC =
dt C
 પરરપથમ ાં L-C-R શ્રેણીમ ાં જોડેલ છે િેથી પરરપથન દરે ક
ઘટકમ ાં સમ ન કાંપતવથિ ર, સમ ન કળ વ ળો સમ ન ∴ ફેઝર સાંબધ
ાં ⃗⃗⃗⃗
VL + ⃗⃗⃗⃗
VR + ⃗⃗⃗⃗
VC = ⃗V
 આ સાંબધ
ાં ને નીચે મુજબ આકૃતિમ ાં દર્ ાવલ
ે છે .
પ્રવ હ હર્ે.
 ધ રો કે આ સમ ન પ્રવ હ i = imsin (ωt + ϕ) ..........(1)

જય ાં ϕ એ વોલ્ટેજ અને િત્ક લીન પ્રવ હ વચ્ચેનો કળ
િફ વિ છે .
⃗⃗⃗⃗ VC પરથપર તવરુદ્ધ રદર્ મ ાં હોવ થી િેનો પરરણ મી
VL અને ⃗⃗⃗⃗
 ધ રો કે પરરપથમ ાં વહેિ પ્રવ હ નો ફેઝર I⃗ છે અને ફેઝર ⃗⃗⃗⃗

VC +V⃗⃗⃗⃗L નુ ાં મુલ્ય VCm - VLm છે .
⃗⃗⃗⃗⃗
VL , ⃗⃗⃗⃗⃗ VR અને ⃗V એ
VC , ⃗⃗⃗⃗ અનુક્રમે ઈન્ડકટર, કેપેસીટર,  હવે ક ટકોણ તત્રકોણની બ જુ ઓ ⃗⃗⃗⃗
VR અને ⃗⃗⃗⃗ VL હોય િો
VC + ⃗⃗⃗⃗
અવરોધ અને ઉદર્મન બે છે ડ વચ્ચેનો વોલ્ટેજન ફેઝરો પ યથ ર્ોરસન પ્રમેય પર થી પરરણ મી ફેઝરનુ ાં મુલ્ય,
2 2
છે .  Vm = VRm + (VCm − VLm )2
2
∴ Vm =(im R)2 +[(im XC ) − (im X L)]2
VR અને I ન ફેઝર સમ િ
 ⃗⃗⃗⃗ ાં ર છે .
2
π ∴ Vm = i2m [R2 + (X C − X L )2 ]
VC નો ફેઝર I ન ફેઝર કરિ
 ⃗⃗⃗⃗ 2
જેટલો પ છળ છે અને ⃗⃗⃗⃗
VL નો
V2m
π ∴ i2m =
ફેઝર ન ફેઝર કરિ 2
જેટલો આર્ળ છે . R +(XC −XL )2
2
Vm
 ⃗⃗⃗⃗⃗
VL , ⃗⃗⃗⃗⃗ VR અને I ન ફેઝરો ને યોગ્ય કળ સ થે દર્ ાવલ
VC , ⃗⃗⃗⃗⃗ ે ∴ im = [R2 +(X 2 1/2
C −XL ) ]
છે .  પણ √R2 + (X C − X L )2 = Z
 આ ફેઝરોનો કાંપતવથિ ર નીચે મુજબ છે . જય ,ાં Z ને ઈસ્પપડન્સ કહે છે .
VRm = imR, VCm = imXC, VLm = imXL Vm
∴ im = Z
જે પ્રવ હ નો કાંપતવથિ ર છે .
પ્રવ હ I નો ફેઝર એ વોલ્ટેજ ⃗⃗⃗⃗

VR ન ફેઝર ને હાંમેર્ સમ િ
ાં ર
છે િથ ∅ ⃗⃗⃗⃗
VR ફેઝર અને V
⃗ ફેઝર વચ્ચેનો કળ ખ ૂણો છે અને
ને આકૃતિમ ાં દર્ ાવ્ય પ્રમ ણે નક્કી કરી ર્ક ય છે .
ASHADEEP IIT Page 9

VCm −VLm V V
tanϕ = (C) (D)
VRm R+L √R2+ω2 L2
iXC −im XL Ans : D
= im R
39. નીચે આપેલ તવધુિર ર્ી અને ય તાં ત્રક ર ર્ીઓ
XC −XL
∴ tanϕ = R
જે કળ ખ ૂણો આપે છે . મથ
ાં ી........સમતુલ્ય છે .
(A) તવધુિભ ર → જડત્વની ચ ક્તમ ત્ર , ઈન્ડકટન્સ →
ઘષાણ ક
(B) તવધુિભ ર → થથ ન િ
ાં ર, ઈન્ડકટન્સ → દળ
(C) તવધુિભ ર → વેર્, ઈન્ડકટન્સ → ટોકા
(D) તવધુિભ ર → ઘષાણબળ, ઈન્ડકટન્સ → વેર્
Ans : B
40. D.C વોલ્ટેજ મ ટે ગુચ
ાં ળ નો અવરોધ ઓહમ એકમમ ાં મ પી
 આકૃતિ પર થી પરરપથનો ઈસ્પપડન્સ Z ર્ોધી ર્ક ય છે જેને ર્ક ય છે , િો A.C. વોલ્ટેજમ ાં ગુચ
ાં ળ નો
ઈસ્પપડન્સ ડ ય ગ્ર મ કહે છે . જે ક ટકોણ તત્રકોણ છે અને Z એ અવરોધ...................
િેનો કણા છે . (A) િેનો િે જ રહે (B) વધર્ે
 ઈસ્પપડન્સ ડ ય ગ્ર મ પર થી ઈસ્પપડન્સ, (C) ઘટર્ે (D) શ ૂન્ય થર્ે
Ans : B
Z = √R2 + (X C − X L )2
→ A.C. સપ્લ યમ ાં ગુચળ નો અવરોધ ઈન્ડકટીવ રીએક્તટન્સ
છે . િેથી XL=ωL મ ાં ω એ A.C ની કોણીય
MCQ CORNER આવ ૃતત્ત હોવ થી અવરોધ વધર્ે.
41. L-C-R પરરપથમ ાં R = √7Ω, XL = 11Ω અને XC = 8Ω હોય િો
37. 100Ω અવરોધ અને 1 H ઈન્ડકટન્સન શ્રેણી-જોડ ણવ ળ
પરરપથન ઈસ્પપડન્સનુ ાં મુલ્ય..........
50
પરરપથમ થ
ાં ી 𝐻𝑧 આવ ૃતત્તવ ળો A.C. પ્રવ હ પસ ર
𝜋 (A) 4Ω (B) 3Ω
કરિ વોલ્ટેજ અને પ્રવ હ વચ્ચેનો કળ - િફ વિ (C) 9Ω (D) 3√7Ω
............થ ય Ans : A
→ |Z| = √R2 + (X L − X C )2
(A) 600 (B) 450
(C) 300 (D) 900 =√(√7)2 + (11 − 8)2 = √7 + 9 = √16 = 4
Ans : B
50
42. L-C-R એ.સી. શ્રેણી-પરરપથન ત્રણેય ઘટકોન બે છે ડ
→ ʄ = Hz
π
વચ્ચેન વીજ થથીિીમ નન િફ વિ અનુક્રમે VL, VC અને
50
∴ ω = 2πʄ = 2π × μ
= 100 rad/s VR હોઈ િો A.C. પ્ર ત્પીથથ નનો વોલ્ટેજ ........ હર્ે.
XL = ωL = 100×1 = 100Ω (A) VL+VC+VR (B) VR+VL-VC
અને R - L શ્રેણી A.C. પરીપથ મ ટે વોલ્ટેજ અને પ્રવ હ (C) √VR2 + (VL − VC )2(D) √VR2 (VL − VC )2
Ans : C
વચ્ચેનો કળ િફ વિ, 43. L-C-R પરરપથમ ાં A.C પ્ર પ્પ્િથથ નની કોણીય આવ ૃતત્ત
X
δ = tan-1 ( RL ) વધ રિ કેપેસીટીવ રીએક્તટન્સ.......અને ઈન્ડકટીંવ
100
= tan-1(100) = tan-1(1) રીએક્તટન્સ.............
π (A) વધે, ઘટે (B) વધે, વધે
∴ δ = 4 અથવ 450
(C) ઘટે, વધે (D) ઘટે, ઘટે
38. R અવરોધવ ળી અને L ઈન્ડકટન્સવ ળી એક કોઈલ V
Ans : C
વોલ્ટન A.C ઉદર્મ સ થે જોડી છે . જો ઉદર્મની કોણીય
44. અવરોધ R=100Ω અને ઈન્ડકટર L=2H ન શ્રેણી જોડ ણ
આવ ૃતત્ત ω rads-1 હોય, િો પરરપથમ ાં પ્રવ હ............... 25
V V
ધર વિ પરરપથમ થ
ાં ી Hz આવ ૃતત્ત વ ળો પ્રવ હ પસ ર
π
(A) R
(B) L
ASHADEEP IIT Page 10

π
થ ય છે , િો વોલ્ટેજ અને પ્રવ હ વચ્ચેનો કળ 48. A.C. પરરપથમ ાં વોલ્ટેજ અને પ્રવ હ નો કળ િફ વિ 4 છે .
િફ વિ.......... જો આવ ૃતત્ત 50 Hz હોય િો આ કળ િફ વિ ને સમતુલ્ય
(A) 900 (B) 600 (C) 450 (D) 300 સમય િફ વિ........છે .
Ans : C
(A) 0.002 s (B) 0.25 s
→ V અને i વચ્ચેનો કળ િફ વિ δ હોય િો,
(C) 2.5 ms (D) 25 ms
ωL 2πvL
tanδ = = Ans : C
R R
25
→ ϕ = ωt
2π× ×2 100
π
= = 100 ∆ϕ
100 ∴ ∆ϕ = ω∆t  ∆t =
ω
tanδ = 1 કળ િફ વિ
∴ સમય િફ વિ =
ω
∴ δ = 450
π 1
= 4 × 2πv
45. 200 Ω અવરોધ અને 1 H આત્મપ્રેરકત્વવ ળી કોઈલને
200 [∵ 𝜔 = 2𝜋/𝑇]
π
Hz આવ ૃતત્તવ ળ A.C. ઉદર્મ સ થે જોડવ મ ાં આવે છે .
1 1 1
વોલ્ટેજ અને પ્રવ હ વચ્ચેનો કળ િફ વિ........ = 8V = 8×50 = 400 = 0.0025 = 2.5 ms
(A) 300 (B) 630 49. આદર્ા અવરોધ 12 Ω સ થે આદર્ા 0.02 H નુાં ઈન્ડકટર
(C) 450 (D) 750
Ans : B શ્રેણીમ ાં જોડી ને િેને 130 V, 40 Hz ન A.C. સપ્લ ય સ થે
ωL 2πʄ.L
→ δ= tan-1[ R ] = tan-1[ R ] જોડેલ છે , િો વોલ્ટેજ અને પ્રવ હ વચ્ચેનો કળ િફ વિ
2π×
200
×1 .................
π
= tan-1 [ 200
] = tan-1 [2] (A) શ ૂન્ય (B) 11043'
∴ δ = 630 (C) 22043' (D) 33043'
46. 8Ω રીએક્તટન્સ અને 6 Ω ન અવરોધવ ળ ગુચ
ાં ળ ને ડી.સી. Ans : C
ωL 2πvL
→ tan δ = =
પરરપથમ ાં જોડિ પરરપથનો અસરક રક R R
2×3.14×40×0.02 5.024
અવરોધ................ =
12
=
12
24
(A) Ω (B) 6Ω = 0.418666 = 0.4187
7
(C) 8Ω (D) 14Ω ∴ δ = 22043'
Ans : B
50. L-R શ્રેણી પરરપથને 12V, 50Hz નો A.C. સપ્લ ય લ ગુ
→ D.C. પરરપથમ ાં ગુચ
ાં ળ નો રીએક્તટન્સ શ ૂન્ય હોય છે િેથી
પ ડિ ાં પરરપથમ ાં 0.5 A પ્રવ હ વહે છે . જો પ્રવ હ અને
પરરપથનો અસરક રક અવરોધ 6Ω. π
વોલ્ટેજ ની કળ નો િફ વિ 3 rad હોય, િો અવરોધ R નુ ાં
47. π√3Ω ન અવરોધ સ થે કેટલ હેન્રીનુાં ગુચળાં જોડવુ ાં
મુલ્ય...........
જોઈએ કે જેથી 50 Hzની આવ ૃતત્ત એ emf અને પ્રવ હ ની
(A) 24Ω (B) 12Ω
કળ નો િફ વિ 300 મળે ? (C) 10Ω (D) 6Ω
(A) 0.5 H (B) 0.03 H Ans : B
Vrms
(C) 0.05 H (D) 0.01 H → Irms = |Z|
Ans : D
Vrms 12
→ કળ િફ વિ મ ટે, tanϕ =
XL
=
2πvL ∴ |Z| = Irms
= 0.5 = 24Ω
R R
2×π×50×L XL
tan300 = હવે, tanϕ =
√3π R
1 100×L π
= ∴ XL = Rtanϕ = R × tan
√3 √3 3
1
∴ L = 100 = 0.01 H ∴ XL = √3R
∴ |Z| = √R2 + X 2L
∴ 24 = √R2 + 3R2 = √4R2

∴ 24 = 2R અવરોધ કે ઈન્ડકટરને સમ િ
ાં ર જોડિ સમ ન વોલ્ટેજ
∴ R =12Ω દર્ ાવે િો િેન ુ ાં અવલોકન
51. 220 V A.C. સપ્લ ય L-R શ્રેણી સરકીટને લ ગુ પ ડિ ાં (A) 50 V (B) 70.7 V
ઈન્ડકટરન બે છે ડ વચ્ચે તવધુિ સ્થથતિમ ન 176 V હોય િો (C) 88.2 V (D) 100 V
Ans : B
અવરોધન બે છે ડ વચ્ચે તવધુિ થથીિીમ ન............ → અહી Vrms(R) = Vrms(L)
(A) 44 V (B) 110 V
2
∴ Vrms = VR2 + VL2
(C) 132 V (D) 220 V
Ans : C
2
∴ Vrms = VR2 + VL2
→ V2 =VR2 + VL2 ∵ [VR =VL]
∴ VR2 = V2 - VL2 = (220)2-(176)2 ∴ (100)2 = 2VR2
= 48400-30936 100
∴ VR =
√2
= 17424
= 70.7 V
∴ VR = 132 V
= VL
52. એક L.C.R. પરરપથમ ાં અવરોધ ઈન્ડકટર અને કેપસ
ે ીટરને
55. R અવરોધવ ળી અને L ઈન્ડકટન્સ ધર વિી એક કોઈલને
સમ િ
ાં ર તવધુિથથીિીમ નનો િફ વિ અનુક્રમે 70 V, 90 V
E વોલ્ટ ધર વિી બેટરી સ થે જોડેલ છે
અને 65 V હોય િો A.C. સપ્લ ય વોલ્ટેજ............
કોઈલ મ થ
ાં ી પસ ર થિો પ્રવ હ.......
(A) 225 V (B) 95 V E E
(A) (B)
R L
(C) 85 V (D) 74.3 V
E EL
Ans : D (C) √ (D) √
R2 +L2 R2 +L2
→ VR = 70V VL = 90V VC = 65V
Ans : A
V2 = VR2 +(VL − VC )2 → પરરપથ મ ાં E વોલ્ટનુ ાં D.C. emf લ ગુ પ ડેલ છે , િેથી
V = √(70)2 + (90 − 65)2 ω = 0 હોવ થી XL = ωL = 0.
= √(70)2 + (25)2 િેથી ઈન્ડકટર વ હક િરીકે વિે.
= √4900 + 625 ∴ પરરપથનો ઈસ્પપડન્સ |Z|= R
E
= √5525 ∴ I = |Z|
V = 74.3 V E
∴I=
R
53. આપેલ પરરપથમ ાં V=5V, VL=3V હોય, િો VR=........
56. આપેલ પરીપથમ ાં કેપસ
ે ીટર C ની આસપ સ ન વોલ્ટેજ V1
છે , િો...............
(A) 0 V (B) 2 V (C) 3 V (D) 4 V

Ans : D (A) ઉદર્મ વોલ્ટેજ V સ થે કળ મ ાં હોય છે
→ V2 = VR2 + VL2
(B) ઉદર્મ વોલ્ટેજ V કરિ 900 આર્ળ છે
∴ VR2 = V2-V 2 = (5)2-(3)2 = 25-9 = 16
L
(C) ઉદર્મ વોલ્ટેજ V કરિ 00 અને 900 જેટલો આર્ળ છે .
∴VR = 4 V
(D) ઉદર્મ વોલ્ટેજ V કરિ 00 અને 900 જેટલો પ છળ છે .
54. એક આદર્ા અવરોધ અને આદર્ા ઈન્ડકટર ને 100 V ન
Ans : D
A.C. સપ્લ ય સ થે શ્રેણીમ ાં જોડેલ છે . જો વોલ્ટમીટર → ફેઝ ડ ય ગ્ર મ આકૃતિ મ ાં દર્ ાવ્યો છે :

(C) તવધુિભ ર
(D) તવધુિભ રન ફેરફ રનો દર
Ans : C
62. નીચેન પરરપથ મ ટે ફેઝર ડ ય ગ્ર મ.............છે .
57. પરરપથમ ન
ાં કોઈ ઘટકને સમ િ
ાં ર તવધુિ સ્થથતિ મ નનો
િફ વિ, ઉદર્મ ન emf કરિ ........મ ાં વધ રે હોઈ ર્કે
(A) D.C. પરરપથ
(B) A.C. પરરપથ
(C) A.C અને D.C. બાંને પરરપથ મ ાં
(D) બે મ થ
ાં ી એકેયમ ાં નરહ
(A) (B)
Ans : B
→ V2 =VR2 + (VL -VC)2 સ ૂત્ર પર થી કહી ર્ક ય કે,
VC અથવ VL એ V કરિ વધ રે હોઈ ર્કે.
(C) (D)
DPP CORNER
Ans : A
58. L-C-R પરરપથમ ાં A.C. પ્ર પ્પ્િથથ નની કોણીય આવ ૃતત્ત 63. આકૃતિ દર્ ાવલ
ે પરરપથ મ ટે ફેઝર ડ ય ગ્ર મ
ઘટ ડિ કેપેસીટીવ રીએક્તટન્સ............ અને ઈન્ડકટીવ ..................છે .
રીએક્તટન્સ............
(A) વધે, ઘટે (B) વધે, વધે
(C) ઘટે, વધે (D) ઘટે, ઘટે
Ans : A
59. L-C શ્રેણી AC પરરપથ મ ટે XL > XC હોય, િો પ્રવ હ વોલ્ટેજ
કરિ કળ મ .ાં .... હોય છે .
π π
(A) 2 જેટલો પ છળ (B) 2 જેટલો આર્ળ
(C) π જેટલો આર્ળ (D) π જેટલો પ છળ (A) (B)

Ans : A
60. ય તાં ત્રક અને તવધુિર ર્ીઓની સમતુલ્યિ ને ધ્ય નમ ાં લેિ ાં
બળ અચળ ક
ાં ને સમતુલ્ય તવધુિ ર ર્ી.......છે .
(A) અવરોધ (B) ઈન્ડકટન્સ
(C) (D)
(C) કેપેસીટન્સ (D) કેપેસીટન્સનુ ાં વ્યથિ Ans : D
Ans : D 64. આપેલ પરરપથ મ ટે ફેઝર ડ ય ગ્ર મ..............છે .
61. ન્્ુટનન તનયમમ ાં આવિ થથ ન િ
ાં રને સમતુલ્ય
ભૌતિકર ર્ી, તવધુિર્ સ્ત્રમ .ાં .........
(A) તવધુિચ લકબળ
(B) પ્રવ હ

 િેથી ω ન ફેરફ રથી પ્રવ હન ાં કાંપતવથિ રમ ાં ફેરફ ર થ ય

છે . જય રે ω નુ ાં તનતિિ મ ૂલ્ય ω0 જેટલુાં થ ય ત્ય રે 𝑋𝐿 = 𝑋𝐶
થિ ાં ઈસ્પપડન્સ Z = √𝑅2 + 02 = R બને ત્ય રે પ્રવ હન

(A) (B)
કાંપતવથિ રનુ ાં મહત્તમ મ ૂલ્ય મળે જેને અનુન દ આવ ૃતત્ત કહે
છે .
∴ 𝑋𝐶 = 𝑋𝐿 હોય, િો સમીકરણ (1) પરથી,
𝑚𝑎𝑥 𝑉𝑚
(C) (D) 𝑖𝑚 = 𝑅
1
Ans : A 𝑋𝐶 = 𝑋𝐿 અથવ ω0 C
= ω0 L
65. R અને C શ્રેણીમ ાં હોય િેવ એ.સી પરરપથમ ાં પ્રવ હ એ 1 1
∴ 𝜔02 = 𝐿𝐶 અથવ ω0 =
√𝐿𝐶
વોલ્ટેજ કરિ કળ મ ાં ..............
 આમ, અનુન દી આવ ૃતિએ પ્રવ હનો કાંપતવથિ ર મહત્તમ
1
(A) δ જેટલો આર્ળ હોય છે , જય ાં δ tan-1 (ωCR) 𝑉𝑚
બને છે અને િે 𝑖𝑚
𝑚𝑎𝑥
= 𝑅
જેટલો છે .
1
(B) δ જેટલો પ છળ હોય છે , જય ાં δ tan-1 (ωCR)
ωC
(C) δ જેટલો આર્ળ હોય છે , જય ાં δ tan-1( R )
ωC
(D) δ જેટલો પ છળ હોય છે , જય ાં δ tan-1( )
R
Ans : A
1
66. L-C શ્રેણી, એ.સી.પરરપથમ ાં જો ωL > ωC હોય િો પ્રવ હ એ
વોલ્ટેજ કરિ કળ મ ાં ..............
π
(A) જેટલો આર્ળ હોય છે
2
π
(B) 2 જેટલો પ છળ હોય છે
R
(C) tan-1( 1) જેટલો આર્ળ હોય છે  અનુન દીય પરરપથોન ઉપયોજનોમ ાં તવતવધિ છે .
ωC−
ωC
R
ઉદ હરણ િરીકે રે રડયો અથવ TV સેટની ટય ૂનીંર્ કરવ ની
(D) tan-1 ( 1 ) જેટલો હોય છે
ωC−
ωC પ્રરક્રય મ ાં રે રડયો એન્ટેન ઘણ ાં બધ બ્રોડક સથટિંર્ થટેર્નોન
Ans : B
તસગ્નલો મેળવે છે જે રે રડયોન ટય ૂતનિંર્ પરરપથ મ ટે સ્ત્રોિ
િરીકે વિે છે અને ઘણી બધી આવ ૃતત્તઓએ સાંચ લલિ થઇ
TOPIC - 5
ુ ાદ ર્કે છે .
L - C- R શ્રેણી પટરપથમાં અનન
 પરાં ત,ુ કોઈ એક જ તનતિિ રે રડયો થટેર્ન સ ભ
ાં ળવ મ ટે
(11) L-C-R શ્રેણી એ.સી પટરપથ માટે અનુનાદ સમજાવો અને આપણે રે રડયો ટય ૂન કરીએ છીએ.
તેનાં ઉપયોગો લખો. તે કેવા પ્રકારના પટરપથમાં શક્ય છે ?  ટય ૂતનિંર્ કરવ મ ટે કેપેતસટરનુ ાં કેપેતસટન્સ એવી રીિે
 𝑉𝑚 કાંપતવથિ ર અને 𝜔 આવ ૃતિન ાં વોલ્ટેજ વડે સાંચ લલિ L- બદલીએછીએ કે જેથી અનુન દીય આવ ૃતત્તનુ ાં મ ૂલ્ય તનતિિ
C-R શ્રેણી એ.સી. પરરપથમ ાં મળિ ાં થટેર્નન રે રડયો તસગ્નલની આવ ૃતત્ત જેટલુાં લર્ભર્ થ ય.
 પ્રવ હનો કાંપતવથિ ર, િેથી અનુન દ થ ય અને પ્રવ હનો કાંપતવથિ ર મહત્તમ
𝑉𝑚 𝑉𝑚 બને.
𝑖𝑚 = =
𝑍 √𝑅2 +(𝑋𝐶 −𝑋𝐿 )2
1
 L અને C બાંને હ જર હોય િેવ ાં જ પરરપથોમ ાં અનુન દ થઇ
જય ાં 𝑋𝐶 = 𝜔𝐶 અને 𝑋𝐿 = 𝜔L છે .
ર્કે છે ક રણ કે L અને C ની કળ પરથપર તવરુદ્ધ હોવ ન
𝑖𝑚 =
𝑉𝑚
......(1) ક રણે િેમન બે છે ડ વચ્ચેન વોલ્ટેજ એકબીજાને
1 2
√𝑅2 +( Vm
𝜔𝐶
−𝜔𝐿)
ન બુદ કરે છે અને પ્રવ હનો કાંપતવથિ ર 𝑖𝑚
𝑚𝑎𝑥
= થય
R

છે . િેથી, સ્ત્રોિન સાંપ ૂણા વોલ્ટેજ, અવરોધ R ન બે છે ડ 71. R-L-C શ્રેણી A.C. પરરપથ નીચે દર્ ાવ્યો છે . અનુન દની
વચ્ચે મળે છે . સ્થથતિમ ાં અનુક્રમે આવ ૃતત્ત અને પ્રવ હનો કાંપતવથિ ર......
 આનો અથા એ થ ય કે RL અને RC ધર વિ ાં પરરપથમ ાં
અનુન દ મેળવી ર્ક ય નહી પણ અનુન દ થવ ાં મ ટે L
અને C બાંને પરરપથમ ાં હોવ ાં જ જોઈએ.
MCQ CORNER
(A) 2500 𝑟𝑎𝑑 𝑠 −1 અને 5√2 A
67. L-C-R શ્રેણી A.C. પરરપથમ ાં અનુન દની સ્થથતિમ ાં L, C અને (B) 2500 𝑟𝑎𝑑 𝑠 −1 અને 5 A
R દરે કન બે છે ડ વચ્ચે 10 V મળે છે . જો અવરોધનુ ાં મ ૂલ્ય 5
(C) 2500 𝑟𝑎𝑑 𝑠 −1 અને A
√2
અડધુ ાં કરવ મ ાં આવે, િો L, C અને R ન બે છે ડ વચ્ચે
(D) 250 𝑟𝑎𝑑 𝑠 −1 અને 5√2 A
મળિ ાં વોલ્ટેજ અનુક્રમે.......
Ans : A
(A) 10V, 10V અને 5V (B) 10V, 10V અને 10V → અનુન દ આવ ૃતત્ત,
1 1
(C) 20V, 20V અને 5V (D) 20V, 20V અને 10V ω𝑟 =
√𝐿𝐶
=
√8×10−3 ×20×10−6
Ans : D 1 104
ω𝑟 = = = 2500 𝑟𝑎𝑑 𝑠 −1
√16×10−8
→ અનુન દની સ્થથતિમ ાં પરરપથમ ાં મ ત્ર અવરોધ અસર 4
𝑉0 √2𝑉𝑟𝑚𝑠
ક રક બને છે . અને પ્રવ હ 𝐼0 = 𝑅
= 𝑅
𝜀
∴ R નુ ાં મ ૂલ્ય અડધુ ાં કરિ ાં 𝐼 ′ = 𝑅⁄ અનુસ ર પ્રવ હ બમણો √2×220
2 𝐼0 = 44
= 5√2 A
થય
72. L-C-R શ્રેણી પરરપથમ ાં અનુન દ વખિે .......
િેથી 𝑉𝐿 = 𝐼′ 𝑋𝐿 અને 𝑉𝐶 = 𝐼 ′ 𝑋𝐶 અનુસ ર બમણ
(A) ઈસ્પપડન્સનો ક લ્પતનક ભ ર્ શ ૂન્ય થ ય છે .
એટલે કે 20 V, 20 V ન થ ય
(B) પ વર ફેક્તટર 1 થ ય છે .
𝑅
પણ 𝑉𝐿 = 𝐼 𝑅 અનુસ ર 2I × પરથી િેન ુ ાં મ ૂલ્ય 10 V જ રહે.
′
2 (C) પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ એક જ કળ મ ાં હોય છે .
68. L-C-R AC શ્રેણી-પરરપથમ ાં અનુન દ-આવ ૃતત્ત 𝑓0 = ....... (D) ઉપરન બધ જ તવકલ્પો સ ચ ાં છે .
થ ય. Ans : D
(A) 2π√LC
1
(B)
2π
(C)
√LC 2π
(D) LC 73. A.C. વોલ્ટેજ R-L-C શ્રેણી પરરપથને લ ગુ પ ડેલ છે . આ
√LC 2π
Ans : A પરરપથમ ાં મહત્તમ પ્રવ હ ક્ રે વહેર્ે?

69. L-C-R શ્રેણી A.C. પરરપથમ ાં અનુન દ થ ય ત્ય રે . (A) 𝜔L = 𝜔C
1
(B) 𝜔 = 𝐿𝐶
(A) પ્રવ હ લઘુિમ હોય છે . 1
(C) 𝜔2LC - 1 = 0 (D) 𝜔L = R - 𝜔C
(B) પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ વચ્ચે કળ િફ વિ 900 હોય છે .
Ans : C
(C) પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ વચ્ચે કળ િફ વિ 450 હોય છે . → અનુન દની ઘટન મ ાં R-L-C પરરપથમ ાં મહત્તમ પ્રવ હ વહે
(D) પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ વચ્ચે કળ િફ વિ શ ૂન્ય હોય છે . છે િેથી,
Ans : D ∴ 𝑋𝐿 = 𝑋𝐶
70. L-C-R એ.સી. પરરપથમ ાં અનુન દ થ ય ત્ય રે (𝐼𝑟𝑚𝑠 )𝑚𝑎𝑥 = 1
∴ 𝜔L = 𝜔𝐶
........
Vm Vm ∴ 𝜔2LC - 1 = 0
(A) R
(B) 𝑅 100
√2×R
→ ∆𝜔 = Q = 𝐿 = 1
= 100
Vm Vm
(C) √2 × (D)
R 2√R 74. 10Ω અવરોધ, 5mH ઇન્ડકટરવ ળો ઇન્ડકટર િથ 10 𝜇F
Ans : B
કેપેતસટન્સવ ળ કેપેતસટરને શ્રેણીમ ાં જોડેલ છે . આ જોડ ણ
સ થે v આવ ૃતિવ ળાં A.C. વોલ્ટેજ પ્ર પ્પ્િથથ ન જોડિ ાં

સમગ્ર પરરપથ અનુન દની સ્થથતિમ ાં આવે છે . જો (C) 100 mH

(D) R અજ્ઞ િ હોય િો L ર્ણી ન ર્ક ય.
અવરોધનુ ાં મ ૂલ્ય અડધુ ાં કરવ મ ાં આવે િો અનુન રદિ
Ans : C
આવ ૃતત્તનુ ાં મ ૂલ્ય.....
→ L-C-R શ્રેણી પરરપથમ ાં અનુન દ વખિે પ્રવ હ મહત્તમ મળે
(A) અડધુ ાં થર્ે. (B) બમણુાં થર્ે.
છે .
(C) બદલ ર્ે નહી (D) ચોથ ભ ર્નુ ાં થર્ે. 1
અનુન દીય આવ ૃતત્ત, 𝜔 =
Ans : C √LC
1
→ અનુન દની સ્થથતિમ ાં 𝜔L = થ ય છે . 1
∴ L = ω2 C = (103 )2 ×10×10−6 =
1 1
𝜔𝐶 10
1
∴𝜔= Q = મ ાં અવરોધવ ળાં પદ આવતુ ાં નથી. િેથી ∴ L = 0.1 H = 100 × 10−3 H = 100 mH
√𝐿𝐶
અવરોધમ ાં ફેરફ ર કરવ થી 𝜔 મ ાં કોઈ ફેરફ ર થર્ે નરહ.
75. L-C-R શ્રેણી પરરપથમ ાં લ ગુ પ ડેલ વોલ્ટેજ V = 200 sin DPP CORNER
(100 𝜋 ) વોલ્ટ છે . કેપેતસટન્સ અને અવરોધન ાં મ ૂલ્યો
78. L-C-R, AC શ્રેણી-પરરપથમ ાં અનુન દ મ ટે અનુન દ આવ ૃતત્ત
અનુક્રમે 1 𝜇F અને 100 Ω છે . િો પ્રવ હનુ ાં r.m.s મ ૂલ્ય
𝑉0 = ........ થ ય.
મહત્તમ મેળવવ ઇન્ડકટન્સનુ ાં મ ૂલ્ય ........ હોવુ ાં જોઈએ.
1 2π √LC 2π
(A) 104 H (B) 100 𝜋𝐻 (A) (B) (C) (D)
2π√LC √LC 2π LC
100
(C) (D) 100 H Ans : A
π2
1
Ans : C → L-C-R શ્રેણી અનુન દ મ ટે, ω0 =
√𝐿𝐶
→ પ્રવ હનુ ાં r.m.s મ ૂલ્ય મહત્તમ મળે ત્ય રે અનુન દ થ ય. ∴ 2𝜋𝑉0 =
1
√𝐿𝐶
1
અનુન દીય આવ ૃતત્ત, 𝜔0 = પરથી ∴ 𝑉0 = 2𝜋√𝐿𝐶
1
√𝐿𝐶
1 79. L-C-R A.C. શ્રેણી પરરપથમ ાં ω ન કય મ ૂલ્ય મ ટે

L=𝜔 2𝐶
પરરપથમ ાં પ્રવ હ મહત્તમ મળે ?
0
1
= (100 𝜋)2 (10−6 )
1 𝐿 1
(A) √𝐿𝐶 (B) (C) √𝐶 (D) 𝐿𝐶
100 √𝐿𝐶
= H
𝜋2 Ans : B
76. સમ ન વોલ્ટેજવ ળ પ્ર પ્પ્િથથ ન સ થે જોડેલ એક શ્રેણી L- → અધાપ વર બેન્ડતવડ્થ ∆𝜔 = 𝐿
𝑅
C-R એ.સી. પરરપથ મ ટે બે અનુન દ વક્રો આકૃતિમ ાં 80. L-C-R પરરપથમ ાં ........ બદલીએ િો અનુન દીય આવ ૃતત્ત
બિ વ્ય છે . જો આ રકથસ ઓ મ ટે ઘટકોન ાં મ ૂલ્યો બદલ ય છે .
𝑅1 , 𝐿1 , 𝐶1 અને 𝑅2 , 𝐿2 , 𝐶2 હોય િો ....... (A) મ ત્ર R (B) મ ત્ર L
(C) મ ત્ર C (D) L અને C
Ans : D
81. અવર્ણ્ય અવરોધ ધર વિ 50 mH આત્મપ્રેરકત્વવ ળ
ઇન્ડકટર અને 500 PF કેપેતસટન્સ ધર વિ પરરપથની
અનુન દીય આવ ૃતત્ત .......
105 1
(A) 𝑅1 = 𝑅2 (B) 𝑅1 < 𝑅2 (A) 𝜋
Hz (B) 𝜋 Hz
100 1000
(C) 𝐿1 𝐶1 < 𝐿2 𝐶2 (D) 𝐿1 𝐶1 = 𝐿2 𝐶2 (C) Hz (D) Hz
𝜋 𝜋
Ans : D Ans : A
77. L-C-R શ્રેણી પરરપથમ ાં C = 10 𝜇F અને 𝜔 = 1000 rad 𝑠 −1 → L = 50 × 10 −3
H, C = 500 × 10 −12
F
1 1 106
હોય, િો L ન કય મ ૂલ્ય મ ટે પ્રવ હ મહત્તમ મળે ? f= = =
2𝜋√𝐿𝐶 2π√50×10−3 ×500×10−12 10𝜋
(A) 1 mH 105
∴f= 𝜋
Hz
(B) 10 mH

(13) L-C-R શ્રેણી એ.સી. પટરપથ માટે સરે રાશ પાવરનું સ ૂત્ર
TOPIC - 6 : A.C પટરપથમાં પાવર લખો અને તેનાં જુદા જુદા ટકસ્સા ઓની ચચાા કરો.
 આપેલ પરરપથ મ ટે સરે ર ર્ પ વર P = VI cos ϕ
(12) AC પટરપથ માટે પાવરની વ્યાખ્યા આપો. L-C-R શ્રેણી AC Vm Im
જય ાં V = ,I=
√2 √2
પટરપથ માટે પાવરનું સ ૂત્ર મેળવો.
 રકથસ ઓ :
 તવદ્યુિ પરરપથમ ાં જે દરથી તવદ્યુિઊજાા ખચ ાય િેને તવદ્યુિ
(1) અવરોધક પટરપથ (માત્ર શુદ્ધ અવરોધવાળા પટરપથ
પ વર કહે છે . AC પરરપથમ ાં િત્ક લલન પ વર મ પી ર્ક િ
માટે) :
નથી, િેથી વ થિતવક પ વર મ પવ મ ાં આવે છે . AC
મ ત્ર શુદ્ધ (એકલ ) અવરોધ R ધર વિ પરરપથને
પરરપથમ ાં વ થિતવક પ વર એટલે સમગ્ર આવિાક ળ
અવરોધક પરરપથ કહે છે .
પરનુ ાં પ વરનુ ાં સરે ર ર્ મ ૂલ્ય.
આવ પરરપથમ ાં પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ સમ ન કળ મ ાં હોય
 ધ રો કે, AC પરરપથમ ાં કોઈ પણ ક્ષણે વોલ્ટેજ અને પ્રવ હ
છે િેથી કળ િફ વિ ϕ = 00
અનુક્રમે, V = 𝑉𝑚 Sin𝜔t અને i = 𝑖𝑚 Sin (𝜔𝑡 + 𝜙) સમીકરણો
સરે ર ર્ પ વર ∴ P = VΙ cos00
પરથી મળે છે .
P = VΙ
Vm XC −XL
 જય ાં im = અને ϕ = tan −1
( ) જેમ ાં પ વર વ્યય મહત્તમ હોય છે .
Z R
 ઉદર્મ દ્વ ર પ ૂરો પડ યેલ િ ત્ક્ષલણક પ વર, (2) શુદ્ધ ઇન્ડક્ટટવ અથવા શુદ્ધ કેપેવસટવ પટરપથ અથવા
પટરપથમાં માત્ર L અથવા માત્ર C હોય :
P = vi = (Vm Sinωt) [im Sin (ωt + ϕ)]
જો પરરપથ મ ત્ર ઇન્ડકટર અથવ મ ત્ર કેપેતસટર ધર વિો
= Vm im Sinωt. Sin (ωt + ϕ)
હોય, િો િેવ પરરપથને અનુક્રમે ઇન્ડસક્તટવ અને કેપેતસટવ
 પણ 2 sinA sin B = cos (A-B) - cos (A+B)
પરરપથ કહે છે . શુદ્ધ ઇન્ડસક્તટવ પરરપથમ ાં પ્રવ હ, વોલ્ટેજ
Vm im π
∴P=
2
[cos ϕ - cos (2ωt + ϕ)] .......(1) કરિ ાં જેટલો
2
 સમીકરણ (1) ની જમણી બ જુ ન બે પદોનુ ાં સરે ર ર્, એક પ છળ અને શુદ્ધ કેપેતસટવ પરરપથમ ાં પ્રવ હ વોલ્ટેજ
π
પ ૂણા ચક્ર પર પ વરનુ ાં સરે ર ર્ આપે છે . આ બે પદો પૈકી કરિ ાં 2 જેટલો આર્ળ હોય છે .
બીજુ ાં પદ cos (2ωt + ϕ) એ સમય પર આધ રરિ છે જેનુ ાં અથ ાત ્ આ બાંને પ્રક રન પરરપથમ ાં પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ
π
એક ચક્ર પરનુ ાં સરે ર ર્ શ ૂન્ય હોય છે . વચ્ચેનો કળ િફ વિ 2 હોય છે .
π
∴P=
Vm im
cos ϕ સરે ર ર્ પ વર P = VΙ cos ϕ = VΙ cos
2 2
Vm im π
∴P= . . cos ϕ = 0 [∵ cos 2 = 0]
√2 √2
આવ પરરપથમ ાં પ્રવ હ પસ ર થવ છિ ય
ાં પ વર
∴ P = Vrms irms cos ϕ
ધર વિો નથી િેથી આવ પ્રવ હને વોટલેસ પ્રવ હ કહે છે .
 પણ Vrms ને V વડે અને irms ને Ι વડે દર્ ાવવ મ ાં આવે છે .
જે પરરપથમ ાં પ વર વ્યય શ ૂન્ય હોય, િો િેવ ાં પરરપથમ ાં
∴ P = V i cos ϕ
વહેિ પ્રવ હને વોટલેસ પ્રવ હ કહે છે .
 પણ V = ΙZ લેિ ાં [∵ V = ΙR]
(3) L-C-R શ્રેણી પટરપથ :
∴ P = I 2Z cos ϕ
 આમ, વપર િો સરે ર ર્ પ વર એ મ ત્ર વોલ્ટેજ અને પ્રવ હ L-C-R શ્રેણી એ.સી. પરરપથમ ાં પ વર વ્યય P = VI cos ϕ
પર આધ રરિ નથી પરાં ત,ુ િેમની વચ્ચેન કળ કોણ 𝜙 ન મુજબનો છે . જય ાં ϕ = tan−1 (

XC −XL
).
R
cosine પર પણ આધ રરિ છે . કેટલીક વખિ RL અથવ RC અથવ L-C-R પરરપથોમ ાં 𝜙
 cos 𝜙 ને પ વર ફેક્તટર કહે છે , જે એકમરરહિ છે . અવરોધ અશ ૂન્ય થર્ે. આવ રકથસ ઓમ ાં પ વર વ્યય િો મ ત્ર
અને ઈસ્પપડન્સન ગુણોત્તરને પ વર ફેક્તટર કહે છે જેને cos અવરોધકમ ાં જ થ ય છે .
𝜙 વડે દર્ ાવ ય છે .

(4) L-C-R પટરપથમાં અનુનાદની સ્સ્થવતમાં વ્યય થતો (A) 320 W (B) 176 W
(C) 144 W (D) 0 W
પાવર :
અનુન દની સ્થથતિમ ાં X C = X L છે િેથી મ ત્ર અવરોધક છે . Ans : C
→ પરરપથનો ઈસ્પપડન્સ
પરરણ મે પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ વચ્ચે નો કળ નો િફ વિ ϕ
= 00 છે . |𝑍| = √(𝑅1 + 𝑅2 )2 + (𝑋𝐿 − 𝑋𝐶 )2
∴ P = VI cos ϕ = I 2Z cos 00 = I 2Z [cos 00= 1] = √(44 + 36)2 + (90 − 30)2

∴ P = I 2R [∵ Z = R] = √6400 + 3600
આમ, અનુન દની સ્થથતિમ ાં મહત્તમ પ વર વ્યય થિો હોય
= √10000 = 100 Ω
છે . 𝑉 200
પરરપથમ ાં પ્રવ હ I = |𝑍| = 100 = 2 A
ઇન્ડકટરમ ાં વપર િો પ વર
MCQ CORNER
P = I 2 R 2 = (2)2 × 36 ∴ P = 144 W
93. એક AC પરરપથમ ાં V અને I નીચેન ાં સમીકરણો વડે 96. L-C-R પરરપથમ ાં પ વર વ્યય ર્ેન સમપ્રમ ણમ ાં હોય છે .
(A) |𝑍| (B) R (C) L (D) C
આપવ મ ાં આવ્ય છે . V = 100 Sin(100 t), I = 100
Ans : B
𝜋
Sin(100𝑡 + 3 )mA િો પરરપથમ ાં પ વર....W. → P=
V m Im
cos δ P ∝ |Z|
R
2
(A) 104 (B) 10 (C) 2.5 (D) 5.0 ∴ P ∝ cos δ
Ans : C ∴P∝R
π 1 Vm Im cosδ
→ δ = 3
હોવ થી cos δ = 2 પ વર P = 2 97. 230 V ન એ.સી ઉદર્મ સ થે જોડેલ પરરપથ 2A નો પ્રવ હ
100×100 1 ખેંચે છે અને િેમ ાં થિો પ વર વ્યય 100W છે . િો આ
∴P= × × 10−3 = 2.5 વોટ
2 2
પરરપથનો પ વર ફેક્તટર....થર્ે.
94. એક AC પરરપથમ ાં 2 A પ્રવ હ િથ 220 વોલ્ટ
(A) 0.02 (B) 1.2 (C) 0.22 (D) 2.2
વીજસ્થથતિમ નનો િફ વિ છે . જો પરરપથમ ાં વપર િો
Ans : C
પ વર 40 W હોય, િો પ વર ફેક્તટર....... → P = Vrms Irms cos δ
(A) 0.9 (B) 0.09 (C) 1.8 (D) 0.18 ∴ 100 = 2 × 230 × cos δ
Ans : A 100
∴ cos δ = 460 = 0.21739
→ પરરપથમ ાં વપર િો પ વર P = Vrms Irms cos 𝛿
∴ 40 = 220 × 2 × cosδ ∴ cos δ = 0.22
40
∴ cos δ = = 0.09 98. મ ત્ર L ઇન્ડકટર ધર વિ પરરપથમ ાં v આવ ૃતિ વ ળો A.C.
440
્
95. આપેલ આકૃતિમ ાં 200V, 60Hz ન ઉદ્દર્મ સ થે 30 Ωનુ ાં પ્રવ હ પસ ર થ ય છે . જો વોલ્ટેજ અને પ્રવ હન ાં મહત્તમ
કેપેતસટીવ રીએક્તટન્સવ ળાં કેપતે સટર 44Ω ન ાં શુદ્ધ અવરોધ મ ૂલ્યો 𝑉0 અને I હોય િો ઇન્ડકટરને મળિો પ વર
અને ઇન્ડસક્તટવરીએક્તટન્સ 90Ω િથ ઓહમીક અવરોધ (સપ્લ યમ થ

ાં ી) ......
36Ω વ ળ ઇન્ડકટરને શ્રેણીમ ાં જોડેલ છે , િો પરરપથન (A) શ ૂન્ય (B) 0.5 V0 I0
ઇન્ડકટરમ ાં વપર િો પ વર...... (C) I02 2πv L (D) V0 I02πv L

Ans : A
π
→ મ ત્ર ઇન્ડકટર ધર વિ પરરપથમ ાં 𝛿 = 2 હોવ થી, પ વર P
V 0 I0
= 2
= cos δ = 0
99. એક તવદ્યુિરચન સ થે A.C. સપ્લ ય જોડિ ાં વોલ્ટેજ અને
પ્રવ હ આ સમીકરણ વડે અપ ય:
V = 5cos 𝜔t V, I = 2sin 𝜔t A, િો તવદ્યુિરચન મ ાં થિો
પ વર વ્યય .......

(A) 0 (શ ૂન્ય) (B) 10 W 103. 10 Ω અવરોધ ધર વિી ટ્ર ન્સતમર્ન લ ઈન પર 22000V

(C) 5 W (D) 215 W નો 2.2kW નો પ વર ટ્ર ન્સતમર્ન કર િો હોય િો
Ans : A
π ઉષ્મ ઊજાારૂપે વ્યય થિો પ વર...........
→ Vm = 5 V, Im = 2 A, δ = 2 rad
(A) 0.1 W (B) 1 W
V m Im
∴P= cos δ (C) 10 W (D) 100 W
2
Ans : A
5×2 π
= 2
cos 2 = 0 → P = 2.2 × 10 W, V = 22000 V, R = 10 Ω, P = VI
3
P 2200
100. R.L પરરપથ મ ટે A.C. સપ્લ ય જોડવ મ ાં આવે છે , જેનો ∴I= = = 0.1 A
V 22000
ઉષ્મ થવરૂપે વ્યય પ મિો પ વર=I 2R
વોલ્ટેજ V = 220 sin 120t V અને પ્રવ હ I = 4 sin (120t -
600) A હોય, િો પરરપથમ ાં વપર િો પ વર ..... = 0.01 × 10 = 0.1 W
(A) શ ૂન્ય W (B) 110 W 104. એક AC પરરપથનો અવરોધ 5 Ω અને રીએક્તટન્સ 5 Ω છે ,

(C) 220 W (D) 440 W િો પરરપથનો પ વર ફેક્તટર .......
Ans : C
→ Vm = 220 V, Im = 4 A, δ = 600 (A) 0.5 (B) શ ૂન્ય (C) 0.707 (D) 1.0
V m Im 220×4 Ans : C
P= 2
cos δ = 2
cos 600 R 5 1
→ પ વર ફેક્તટર cos δ = |Z|
= 5√2
=
220×4 1 √2
= ×2
2 105. એક AC પરરપથમ ાં 2 A પ્રવ હ િથ 220 વોલ્ટ
= 220 W
વીજસ્થથતિ-મ નનો િફ વિ છે . જો પરરપથમ ાં વપર િો
101. A.C. પરરપથમ ાં વોલ્ટેજ અને પ્રવ હ આ સમીકરણથી
પ વર 40 W હોય, િો પ વર ફેક્તટર.......
અપ ય: V = 100 sin(100 t)V, I = 100 sin(100t) mA, િો
(A) 0.9 (B) 0.09 (C) 1.8 (D) 0.18
પરરપથમ ાં વપર િો પ વર...... Ans : B
(A) 104 W (B) 10 W → પરરપથમ ાં વપર િો પ વર P = Vrms Irms cos δ
(C) 2.5 W (D) 5 W ∴ 40 = 220 × 2 × cos δ

Ans : D 40
∴ cos δ =
440
→ Vm = 100 V, Im = 100 × 10−3 A, δ = 0
∴ cos δ = 0.09
Vm Im
P= 2
cos δ
100×0.1
= cos 00 = 5 W
2 DPP CORNER
102. અવર્ણ્ય અવરોધ ધર વિી એક કોઈલને સમ િ
ાં ર 220 V
નો A.C. ઉદર્મ જોડિ ાં િેમ થ
ાં ી વહેિો પ્રવ હ 5 mA છે , િો 106. વોટલેસ પ્રવ હ ....... પરરપથમ ાં ર્ક્ છે .
વપર િો પ વર ...... (A) R ધર વિ (B) R વર્રન

220 (C) L-R પરરપથમ ાં (D) L-C પરરપથમ ાં
(A) 220 × W (B) 5
W
Ans : D
(C) શ ૂન્ય (D) 220 × 5 W
107. AC પરરપથમ ાં પ વર, P = Vrms Irms cos 𝛿 વડે
Ans : C આપવ મ ાં આવે છે , િો L-C-R શ્રેણી-પરરપથમ ,ાં અનુન દ
→ મ ત્ર ઇન્ડકટર ધર વિ પરરપથમ ાં A.C. મ ાં વોલ્ટેજ અને
વખિે પ વર ફેક્તટર ........ હર્ે.
π
પ્રવ હનો કળ િફ વિ δ = 2 હોવ થી, 1 1
(A) શ ૂન્ય (B) 1 (C) 2 (D)
V m Im π π √2
P= 2
cos 2 = 0 [∵ cos 2
= 0] Ans : B
108. મ ત્ર અવરોધ અને મ ત્ર ઇન્ડકટર ધર વિ પરરપથોન
પ વર ફેક્તટરનો ગુણોત્તર શુાં થર્ે?
(A) 1 (B) 0

(C) ∞ (D) કોઈ પણ ધન રકિંમિ  ટ્ર ન્સફોમાર એ AC વોલ્ટેજન નીચ વોલ્ટેજને ઊંચ
વોલ્ટેજમ ાં અને ઊંચ વોલ્ટેજને નીચ વોલ્ટેજમ ાં રૂપ િ
ાં ર
Ans : C
109. એક એસી પરરપથનો રરએકટન્સ િેન ાં અવરોધ જેટલો છે , કરન ર તવધુિ ઉપકરણ છે .
િો પરરપથનો પ વર ફેક્તટર ........  જે ટ્ર ન્સફોમારની મદદથી ઈનપુટ વોલ્ટેજ વધ રી ર્ક ય
(A) 1 (B) 2
1 િેને થટેપ - અપ ટ્ર ન્સફોમાર અને જે ટ્ર ન્સફોમારની મદદથી
1 ઈનપુટ વોલ્ટેજ ઘટ ડી ર્ક ય િેને થટેપ - ડ ઉન ટ્ર ન્સફોમાર
(C) (D) શ ૂન્ય
√2
કહે છે .
Ans : C
X  વસદ્વાંત: અન્યોન્ય પ્રેરણન તસદ્વ િ
ાં પર ટ્ર ન્સફોમાર ક યા કરે
→ tan ϕ = = 1 [∵ X = R]
R
છે .
∴ ϕ = 450
 ટ્ર ન્સફોમારમ ાં એકબીજાથી અલર્ કરે લ બે કોઈલ (ગચ
ાં ૂ ળ )
1
∴ પ વર ફેક્તટર cos ϕ = cos 450 =
√2 નુ ાં જોડકુ ાં હોય છે .
110. L-C-R પરરપથમ ાં જય રે અનુન દ થ ય ત્ય રે પ વર  આકૃતિ (a,b) મ ાં દર્ ાવ્ય મુજબ નરમ લોખાંડ ન
ફેક્તટર ........ ર્ભા(core) પર િ બ
ાં ન િ રન ગચ
ાં ૂ ળ હોય છે . જે પૈકી એક
(A) 0 ગચ
ાં ૂ ળ ને પ્ર ઈમરી કોઈલ અથવ પ્ર થતમક કોઈલ કહે છે .
(B) 0.5 િેન પરન આંટ ની સાંખ્ય Np છે .
(C) 1  બીજા ગચ
ાં ૂ ળ ને ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળાં અથવ સેકેન્ડરી કોઈલ કહે છે .
(D) L, C, R ની રકિંમિો પર આધ રરિ છે . િેન પરન આંટ ની સાંખ્ય Ns કહે છે .
Ans : C  ઘણી વખિ પ્ર ઈમરી કોઈલને ઈનપુટ કોઈલ અને સેકેન્ડરી
R
→ પ વર ફેક્તટર cos δ = કોઈલને આઉટપુટ કોઈલ કહે છે .
1 2
√R2 +(ωL− )
ωC
 આ ગચ
ાં ૂ ળ બે રીિે વીટ યેલ હોય છે .
1
પરાં ત ુ અનુન દ થ ય ત્ય રે ωL = હોવ થી,
ωC (1) કોર ટાઇપ : નરમ લોખાંડન ર્ભાન અલર્ - અલર્
cos δ = = 1
R
ભ ર્ો પર ગચ
ાં ૂ ળ ઓ વીટ યેલ હોય છે .
R
111. L - C - R પરરપથમ ાં પ વર ફેક્તટર મહત્તમ હોય ત્ય રે ....... આકૃતિ (b)
(A) X L = X C (B) R = 0 (2) Shell ટાઇપ : નરમ લોખાંડન એક ર્ભા પર ઉપર અને
(C) X L = 0 (D) X C = 0 નીચે અલર્ રહે િેમ બે ગચ
ાં ૂ ળ ઓ વીટ યેલ હોય છે . જે
Ans : A
આકૃતિ (a) મ ાં બિ વેલ છે .
→ પ વર ફેક્તટર મહત્તમ એટલે 1.
∴ cos 𝛿 = 1
𝑅
|𝑍|
=1
∴ R = |𝑍|
∴ 𝑅 2 = 𝑅 2 + ( 𝑋𝐿 − 𝑋𝐶 )2
∴ 𝑋𝐿 - 𝑋𝐶 = 0 (15) ટ્રાન્સફોમારની કાયા પદ્ધવત લખો.
∴ 𝑋𝐿 = 𝑋𝐶  જય રે પ્ર ઈમરી કોઈલને પ્રત્ય વિી વોલ્ટેજ (AC વોલ્ટેજ)

લ ગુ પ ડવ મ ાં આવે છે ત્ય રે પરરણ મી પ્રવ હ પ્રત્ય વિી
TOPIC - 8 : ટ્રાન્સફોમાર ચુબકીય
ાં ફ્લક્તસ ઉત્પન્ન કરે છે જે ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ સ થે
સાંકળ ય છે િેથી ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં emf પ્રેરરિ થ ય છે .
(14) ટ્રાન્સફોમાર એટલે શુ?ં તેનો વસદ્વાત લખો અને તેની રચના
 આ પ્રેરરિ emf ન મુલ્યનો આધ ર ગચ
ાં ૂ ળ ન આંટ ની
લખો.
સાંખ્ય પર છે .

 ધ રો કે, એક આદર્ા ટ્ર ન્સફોમારની પ્ર ઈમરી કોઈલને  પ વર p = 𝑖V

અવર્ણી ર્ક ય િેટલો અવરોધ છે અને ર્ભામ ાં રહેલ ુાં બધુ ∴ ઈનપુટ = આઉટપુટ પ વર
જ ચુબકીય
ાં ફ્લક્તસ પ્ર થતમક અને ર્ૌણ એમ બાંને ગચ
ાં ૂ ળ ન ip Vp = is Vs ........ (1)
આંટ સ થે સાંકળ યેલ છે .  થોડી ઉજાાનો હાંમેર્ , વ્યય થિો હોય છે છિ ય
ાં સ રી રીિે
 જો ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ સ થે કોઈ લોડ જોડેલો ન હોય િો અને Np ડીઝ ઇન કરે લ ટ્ર ન્સફોમારની ક્ષમિ 95% કરિ વધુ હોય
અને Ns એ અનુક્રમે પ્ર થતમક અને ર્ૌણ ગચ

ાં ૂ ળ ન આંટ ની છે .
V N
સાંખ્ય હોય િો, પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં પ્રેરરિ emf,  આદર્ા ટ્ર ન્સફોમાર મ ટે, V s = N s ..... (2)
p p
d∅ જય ાં Vs અને Vp એ ર્ૌણ અને પ્ર થતમક ગચ

ાં ૂ ળ ન બે છે ડ
εp = - Np dt ...... (1)
વચ્ચેન વોલ્ટેજ અને Ns િથ Np એ અનુક્રમે ર્ૌણ અને
અને ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં પ્રેરરિ emf,
પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ ન આંટ ઓની સાંખ્ય છે .
d∅
εs = - Ns dt ...... (2)
 સમીકરણ (1) અને (2) પરથી,
પણ εp = Vp અને εs = Vs ip Vs Ns
= = ....... (3)
જય ાં Vp અને Vs એ અનુક્રમે પ્ર થતમક અને ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ ન is Vp Np
 અહી, i V ન દોલનોની આવ ૃતત્ત ac સ્ત્રોિની આવ ૃતત્ત જેટલી
બે છે ડ વચ્ચેન વોલ્ટેજ છે .
જ છે . િેથી સમીકરણ (3) એ અનુરૂપ ર ર્ીઓન
સમીકરણ (1) અને (2) નીચે મુજબ લખી ર્ક ય.
કાંપતવથિ ર અથવ rms મ ૂલ્યોનો ગુણોત્તર પણ આપે છે .
d∅ d∅
Vp = - Np dt અને Vs = - Ns dt
(17) વાસ્તવવક ટ્રાન્સફોમારમાં શેના કારણે ઉજાા નો વ્યય થાય
Vs Ns
∴V =N છે ?
p p
 આ સબાંધ ત્રણ ધ રણ ઓન આધ રે મેળવેલ છે જે નીચે  (i) ફ્લટસ લીકેજ: ર્ભાની નબળી ડીઝ ઇન અથવ ર્ભામ ાં
મુજબ છે . હવ ન ર્ેપન ક રણે પ્ર ઈમરી સ થે સાંકળ યેલ બધુ ાં જ
1. પ્ર ઈમરી પ્રવ હ અને િેનો અવરોધ ન ન છે . ફ્લક્તસ સેકેન્ડરી કોઈલ મ થ
ાં ી પસ ર થતુ ાં નથી પરરણ મે
2. પ્ર ઈમરી અને સેકન્ડરી ગચ
ાં ૂ ળ ઓમ ાં આંટ દીઠ સમ ન થોડુ ક ફ્લક્તસ લીકેજ થ ય છે . પ્ર ઈમરી અને સેકેન્ડરી
ફ્લક્તસ સાંકળ યેલ છે . ક રણ કે, ખુબજ ઓછાં ફ્લક્તસ કોઈલને એકબીજા પર વીંટ ળીને આ લીકેજ ઘટ ડી ર્ક ય
ર્ભામ થ
ાં ી છટકી જાય છે . (ii) વાઈક્ન્ડિંગનો અવરોધ: વ ઈસન્ડિંર્મ ાં વપર િ િ રને
3. સેકન્ડરી પ્રવ હનુ ાં મુલ્ય ઓછાં છે . કેટલોક અવરોધ હોય છે િેથી િ રમ થ
ાં ી પ્રવ હ વહેિો I2R
 સેકન્ડરી કોઇલન આંટ ઓની સાંખ્ય Ns અને પ્ર ઈમરી થવરૂપે ઉષ્મ ઉજાાનો વ્યય થ ય છે . મોટ મુલ્યનો પ્રવ હ
કોઇલન આંટ ઓની સાંખ્ય Np ન ગુણોિરને ટ્ર ન્સ અને ન ન વોલ્ટેજવ ળ વ ઈસન્ડિંર્મ ાં જાડ િ રનો
ફોમેર્ન ગુણોત્તર λ કહે છે . ઉપયોર્ કરીને આ વ્યય લઘુત્તમ કરી ર્ક ય છે .
 જો Ns >Np હોય, િો આઉટપુટ વોલ્ટેજમ ાં વધ રો થ ય અને (iii) એ.ડી. પ્રવાહ (ઘ ૂમરી પ્રવાહ): પ્રત્ય વિી (AC) ચુબકીય
ાં
આવ ટ્ર ન્સફોમાર થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમાર કહે છે . ફ્લક્તસ લોખાંડન ર્ભામ ાં એ. ડી. પ્રવ હ પ્રેરરિ કરે છે .
 જો Ns < Np હોય િો આઉટપુટ વોલ્ટેજ મ ાં ઘટ ડો થ ય છે પરરણ મે, ઉષ્મ ઉત્પન્ન થ ય છે . િેથી િેની ઉજાામ ાં ઘટ ડો
અને આવ ટ્ર ન્સફોમારને થટેપ - અપ ડ ઉન ટ્ર ન્સફોમાર કહે થ ય છે . થિરો અથવ પટ્ટીઓન બનેલ ર્ભાનો ઉપયોર્
છે . કરીને આ અસર કરીને આ અસર ઘટ ડી ર્ક ય છે .
𝐈𝐩
(16) આદશા ટ્રાન્સફોમાર માટે પાવરના સુત્રના ઉપયોગથી = (iv) ટહસ્ટરીસીસ: પ્રત્ય વિી ચુબકીયક્ષે
ાં ત્રને ક રણે ર્ભાન ુ ાં
𝐈𝐬
𝐕𝐬
=
𝐍𝐬
મેળવો. ચુબકીયકરણ
ાં કરવ મ ાં ર્ભામ ાં ઉજાા ઉષ્મ થવરૂપે દે ખ ય છે
𝐕𝐩 𝐍𝐩
 આદર્ા ટ્ર ન્સફોમારની ક યાક્ષમિ 100% હોય છે િેથી અને િેનો વ્યય થ ય છે િેથી ઉજાામ ાં ઘટ ડો થ ય છે . સ ક
ાં ડ
ઉજાાનો વ્યય થિો નથી અને ઇનપુટ પ વર અને આઉટપુટ રહથટરીસીસ ધર વિ ચુબકીય
ાં દ્રવ્યન ર્ભાન ઉપયોર્થી
પ વર સરખો હોય છે . આ પ્રક રન વ્યયમ ાં ઘટ ડો કરી ર્ક ય છે .

(v) AC વોલ્ટેજ પર ટ્ર ન્સફોમાર ક યા કરે છે િેથી િેન દરે ક → પ વર ટ્ર ન્સતમર્નમ ાં પ વર વ્યય ઊંચ વોલ્ટેજે ઓછો હોય
ચક્ર દરતમય ન કોરની લાંબ ઈમ ાં વધ રો અને ઘટ ડો થ ય છે . િેથી અહી ઘટે,
V2rms Vrms
છે . પરરણ મે ટ્ર ન્સફોમાર ર્ણર્ણ ટ જેવો અવ જ ઉત્પન્ન કરે પ વર P = I 2R = R [I = ]
Z2 Z
છે િેથી થોડીક તવધુિઉજાા આ ર્ણર્ણ ટન અવ જમ ાં

2
∴ P ∝ Vrms [∵ R, Z સમ ન]
(nVrms )2
વ્યય પ મે છે . ∴
P2
= ∴ P2 = n2 P1
P1 V2rms
(18) લાંબા અંતરો સુધી વવધુત પાવર પહોંચાડવા ટ્રાન્સફોમારનો ∴ n2 ર્ણો ઘટે.
ઉપયોગ સમજાવો.
128. એક થટેપ ડ ઉન ટ્ર ન્સફોમારમ ાં આંટ ઓનો ગુણોત્તર 1:2
 ટ્ર ન્સફોમારનો ઉપયોર્ કરીને લબ
ાં અંિરો સુધી
છે . એક લોકલ ન્ર્ે કોષ (emf = 1.5) ને પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ
તવધુિઉજાાન ુ ાં મોટ પ યે પ્રસ રણ અને તવિરણ કરવ મ ાં
સ થે જોડવ મ ાં આવે છે , િો ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ સ થે મળિ
આવે છે .
વોલ્ટેજ .......
 જનરે ટરનો આઉટપુટ વોલ્ટેજ થટેપ - અપ કરવ મ ાં આવે
(A) 3 V (B) 1.5 V
છે . જેથી પ્રવ હ ઘટે છે અને I2R જેટલી ઉજાા ઘટે છે .
(C) 0.75 V (D) શ ૂન્ય
 ત્ય રબ દ િેને લ બ
ાં અંિરે ગ્ર હકોની નજીકન તવથિ રન
Ans : D
સબ-થટેર્ન સુધી મોકલવ મ ાં આવે છે . → લેકલ ન્ર્ે કોષમ થ
ાં ી D.C વોલ્ટેજ મળે અને ટ્ર ન્સફોમાર મ ત્ર
 આ સબ-થટેર્ને વોલ્ટેજને ઘટ ડવ મ ાં આવે છે . 240 V નો A.C. વોલ્ટેજ પર જ ક યા કરે છે .
પુરવઠો ઘરો સુધી પહોચે િે પહેલ તવિરણ સબ-થટેર્ન 129. ટ્ર ન્સફોમાર ....... ન તસદ્વ િ
ાં પર ક યા કરે છે .
અને થ ભ
ાં લ ખ િે િેને ફરીથી ઘટ ડવ મ ાં આવે છે . (A) આત્મપ્રેરણ (B) અન્યોન્ય પ્રેરણ
(C) તવધુિીય જડત્વ (D) તવધુિપ્રવ હની ચુબકીય
ાં અસર
MCQ CORNER Ans : B
130. 240 V ન AC મેઈનમ થ
ાં ી મુખ્ય લ ઈનન િ રમ ાં 0.7 A
125. A.C. વોલ્ટેજમ ાં વધ રો કે ઘટ ડો કરવ મ ાં કઈ રચન નો પ્રવ હ પસ ર થ ય છે અને એક ટ્ર ન્સફોમાર ને 24 V, 140 W
ઉપયોર્ થ ય છે ?
નો બલ્બ ચ લુ કરવ વપર ય છે , િો ટ્ર ન્સફોમારની
(A) ઓસ્થસલેટર (B) વોલ્ટમીટર
ક યાક્ષમિ ........
(C) ટ્ર ન્સફોમાર (D) રે સક્તટફ યર (A) 63.8 % (B) 74 %
Ans : C (C) 83.3 % (D) 48 %
126. વ્યવહ રમ ાં વપર િ થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમારમ ાં આઉટપુટ Ans : C
→ આઉટપુટ પ વર P0 = 140W
પ વર ....... હોય.
ઈનપુટ પ વર Pi = Vi × i = 240 × 0.7 = 168 W
(A) ઈનપુટ પ વર કરિ વધ રે હોય છે .
P 140×100
(B) ઈનપુટ પ વર જેટલો જ હોય છે . ∴ ક યાક્ષમિ = P0 × 100% = 168
= 83.3 %
i
(C) પ વરકટ વખિે પણ જળવ ઈ રહે છે . 131. એક થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમારમ ાં ટ્ર ન્સફોમેર્ન ગુણોત્તર 3 : 2
(D) ઈનપુટ પ વર કરિ ઓછો હોય છે . છે . જો પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં વોલ્ટેજ 30V લ ગુ પડયો હોય િો
Ans : D ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં વોલ્ટેજ કેટલો હર્ે?
127. A.C. ટ્ર ન્સતમર્ન લ ઈનમ ાં વોલ્ટેજનો સપ્લ ય વધ રીને (A) 15 V (B) 45 V
n ર્ણો કરવ મ ાં આવે, િો ટ્ર ન્સતમર્ન મ ાં પ વરનો વ્યય (C) 90 V (D) 300 V
Ans : B
.... થ ય. N2 ε2
→ =
N1 ε1
(A) n ર્ણો વધે (B) n ર્ણો ઘટે
N 3
∴ ε2 = ε1 × N2 = 30 × 2 = 45 V
(C) n2 ર્ણો વધે (D) n2 ર્ણો ઘટે 1
Ans : D

132. થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમાર 230 V અને 2 A ન લોડપ્રવ હની 136. ટ્ર ન્સફોમારન પ્ર થતમક અને ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ ઓમ ાં અનુક્રમે
લ ઈન પર ક યા કરે છે . પ્ર થતમક અને ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ ન 5 અને 10 આંટ ઓ છે , ત્ય રે િેન ુ ાં અન્યોન્ય પ્રેરક્તત્વ 25H
આંટ નો ગુણોત્તર 1:25 છે , િો પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં વહેિો અને આ બાંને ગચ
ાં ૂ ળ ઓમ ાં અનુક્રમે આંટ ઓની સાંખ્ય 10
તવધુિપ્રવ હ......છે . અને 5 હોય ત્ય રે મળતુ ાં અન્યોન્ય પ્રેરક્તત્વ .......H.
(A) 15 A (B) 25 A (A) 50 (B) 12.5
(C) 50 A (D) 12.5 A (C) 25 (D) 6.25
Ans : C Ans : C
N2 I1 μ0N1 N2 a μ0a
→ આદર્ા ટ્ર ન્સફોમાર મ ટે N = I → અન્યોન્ય પ્રેરક્તત્વ M = મ ાં સમ ન
1 2 l l
N 25 ∴ M ∝ N1 N2
∴ I1= I2 × N2 = 2 × 1
= 50 A
1 M1 N1 N2
∴ =
M2 N′1 N′2
133. એક ટ્ર ન્સફોમાર 240 V ન A.C. મેઈન્સમ થ
ાં ી 140 W, 24V
25 5×10
∴ =
ન બલ્બ મ ટે વપર ય છે . જો A.C. મેઈન્સમ ાં વહેિો પ્રવ હ M2 10×5
0.7 A હોય િો ટ્ર ન્સફોમારની ક યાક્ષમિ લર્ભર્ ........ ∴ M2 = 25 H
(A) 90% (B) 80% (C) 70% (D) 60% 137. જો ટ્ર ન્સફોમારન ગચ
ાં ૂ ળ જાડ વ હકિ રન બન વવ
Ans : B મ ાં આવે િો ........
→ ઈનપુટ પ વર P1 = VI = 240 × 0.7
(A) એડી પ્રવ હનો વ્યય વધ રે થ ય.
∴ ઈનપુટ પ વર P1 = 168 W અને
(B) ચુબકીય
ાં ફ્લક્તસ ઘટે છે .
આઉટપુટ પ વર P1 = 140 W
(C) જુ લ-હીટીંર્ને ક રણે વ્યય વધે છે .
આઉટપુટ પ વર 140
∴ ક યાક્ષમિ = ઈનપુટ પ વર
= 168 ×100 = 80% (D) જુ લ-હીટીંર્ ક રણે વ્યય ઘટે છે .
134. એક થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમારમ ાં ઈનપુટ એ.સી. વોલ્ટેજ 220 Ans : D
V છે . જો પ્ર થતમક અને ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં આંટ ઓની → િ ર જેમ જાડો િેમ અવરોધ R ઓછો, િેથી I2Rtસમી.
સાંખ્ય નો ગુણોત્તર 1:200 હોય, િો ર્ૌણ ગચ

ાં ૂ ળ મ ાં અનુસ ર ઉષ્મ ઓછી ઉત્પન્ન થિ જુ લ-હીટીંર્ને ક રણે
આઉટપુટ વોલ્ટેજ ....... તવધુિઉજાા વ્યય ઘટે છે .
(A) 44 V (B) 220 V 138. એક ટ્ર ન્સફોમારની ક યાક્ષમિ 80% છે . જો િે 100 V અને
220
(C) 200 V (D) 44 kV 4 kW પર ક યા કરતુ ાં હોય અને ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં મળતુ ાં
Ans : D
વોલ્ટેજ 240 V હોય િો, પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં વહેિો પ્રવ હ
N1 1
→ ε1 = 220 V, N = 200 , ε2 = ?
2 ....... .
ε1 N1 220 1 (A) 0.4 A (B) 4 A
= ∴ =
ε2 N2 ε2 200
(C) 10 A (D) 40 A
∴ ε2 = 220 × 200 = 44000 V = 44Kv Ans : D
→ ટ્ર ન્સફોમાર 100 V અને I એસ્પપયરનો પ વર 4×103 W છે .
135. એક ટ્ર ન્સફોમારની ક યાક્ષમિ 90% છે . જય રે િેન
∴ P1 = V1 I1
પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ ને 200V નો સપ્લ ય લ ગુ પ ડવ મ ાં આવે P 4×103
∴ I1 = V1 = 100
ત્ય રે િેમ થ
ાં ી પસ ર થિો પ્રવ હ 5 A છે . જો આઉટપુટ
1
= 40 A
વોલ્ટેજ 300 V હોય િો ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ મ થ
ાં ી પસ ર થિો
પ્રવ હ.... DPP CORNER
(A) 1 A (B) 2 A (C) 3 A (D) 4 A
Ans : C
139. થટેપ-ડ ઉન ટ્ર ન્સફોમાર મ ટે ટ્ર ન્સફોમેર્ન ગુણોત્તરનુ ાં
→ ક યાક્ષમિ η = P s = V SIS
P V I મુલ્ય .... હોય છે .
p P P
V S IS (A) r > 1 (B) r < 1 (C) r = 1 (D) r = 0
∴ 0.9 = V P IP Ans : B
V P IP 200×5
∴ IS = 0.9× VS
= 0.9 × 300
= 3A

→ ટ્ર ન્સફોમેર્ન ગુણોત્તર r =

N2
અને થટેપ-ડ ઉન 146. આદર્ા થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમાર મ ટે પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ નો
N1
ટ્ર ન્સફોમારમ ,ાં N2 < N1 પ્રવ હ IP અને ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ નો પ્રવ હ Is િથ આ
∴
N2
<1 ગચ
ાં ૂ ળ ઓન વોલ્ટેજ અનુક્રમે VP અને VS હોય િો, .......
N1
∴r<1 (A) IS VS = IP VP (B) IS VS > IP VP
140. આદર્ા થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમાર મ ટે પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ નો (C) IS VS < IP VP (D) IS VP < IP VS
Ans : A
પ્રવ હ IP અને ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ નો પ્રવ હ Is િથ આ
→ આદર્ા ટ્ર ન્સફોમારમ ાં ઉજાાનો વ્યય થિો નથી.
ગચ
ાં ૂ ળ ઓન વોલ્ટેજ અનુક્રમે VP અને Vs હોય િો,
∴ િ ત્ક્ષલણક આઉટપુટ પ વર = િ ત્ક્ષલણક ઈનપુટ પ વર
(A) Is Vs = IP VP (B) Is Vs > IP VP
∴ IS VS = IP VP [∵ પ વર P × VI
(C) Is Vs < IP VP (D) Is Vp < IP Vs
Ans : A
→ આદર્ા ટ્ર ન્સફોમારમ ાં ઉજાાનો વ્યય થિો નથી. FORMULA CORNER
િ ત્ક્ષલણક આઉટપુટ પ વર = િ ત્ક્ષલણક ઇનપુટ પ વર વોલ્ટેજ અને પ્રવાહનાં મહત્તમ મ ૂલ્યો, સરે રાશ
∴ Is Vs = IP VP [∵ પ વર P = VI] મ ૂલ્યો તથા મ ૂલ્યો તથા r.m.s મલ્ુ યો
141. ટ્ર ન્સફોમારની કોર સ મ ન્ય રીિે ...... બનેલી હોય છે .
(A) થટીલની (B) િ બ
ાં ની ❖ AC વોલ્ટેજ/પ્રવાહનું r.m.s મ ૂલ્ય : r.m.s (root mean
(C) નરમ લોખાંડની (D) એલ્્ુમીનીયમની square) મ ૂલ્ય એટલે આપેલ ર તર્ન વર્ાન સરે ર ર્ નુ
Ans : C વર્ામ ૂળ, જે એક આવિાક ળન એક ર્ ળ પર લેવ મ ાં

142. થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમારમ ાં પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ ન આંટ (NP ) આવે છે .
અને ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ ન આંટ (NS ) હોય, િો િેમની વચ્ચેનો → V = Vmsinωt અથવા
સબાંધ ......... V = Vmcosωt નુ ાં r.m.s મ ૂલ્ય,
𝑉𝑚
(A) Ns > Np (B) Ns < Np Vr.m.s =
√2
(C) Ns = Np (D) Np= 2Ns
જય ,ાં Vm = NABω
Ans : A
= પ્રેરરિ નુ ાં emf મહત્તમ મ ૂલ્ય
143. ટ્ર ન્સફોમારની સેકન્ડરી કોઈલમ ાં પ્રેરરિ થતુ ાં AC વોલ્ટેજ
અત્રે,
મુખ્યત્વે .....
N = ગચ
ાં ૂ ળ ન આંટ ઓની સાંખ્ય
(A) બદલ િ જિ તવધુિક્ષેત્રને લીધે હોય છે .
A = ગચ
ાં ૂ ળ નુ ાં ક્ષેત્રફળ
(B) બદલ િ જિ ચુબકીય
ાં ક્ષેત્રને લીધે હોય છે .
B = ચુબકીય
ાં ક્ષેત્રની િીવ્રિ નુ ાં મ ૂલ્ય
(C) પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં થિ દોલનોને લીધે હોય છે .
ω = ગચ
ાં ૂ ળ ની કોણીય ઝડપ = 2πf
(D) િેમ ન
ાં લોખાંડન ર્ભાન ક રણે હોય છે .
Ans : B ાં ૂ ળ ન ભ્રમણની આવ ૃતત્ત
જય ,ાં f = ગચ
144. ટ્ર ન્સફોમારમ ાં કઈ ર ર્ી અચળ રહે છે ? → i = Imsinωt
અથવા
(A) આવ ૃતત્ત (B) વોલ્ટેજ
i = Imcosωt નુ ાં r.m.s મ ૂલ્ય,
(C) પ્રવ હ (D) એક પણ નહી
𝐼𝑚
Ans : A r.m.s =
√2
145. ટ્ર ન્સફોમારનો ઉપયોર્ ....... થ ય છે . → r.m.s મ ૂલ્ય = 0.707 × (મહત્તમ મ ૂલ્ય)
(A) મ ત્ર DC પરરપથોમ ાં → i = I1 sinωt + I2 cosωt નુ ાં r.m.s મ ૂલ્ય,
(B) મ ત્ર AC પરરપથોમ ાં 𝐼 2 +𝐼22
Ir.m.s = √ 1 2
(C) ઇસન્ટગ્રેટેડ પરરપથોમ ાં
(D) ઉપરન બધ પરરપથોમ ાં
Ans : B
❖ AC વોલ્ટેજ/પ્રવાહનું સરે રાશ મ ૂલ્ય :

→ એક આવતાકાળ પરનું સરે રાશ,
1 𝑇
<V> = 𝑇 ∫0 𝑉𝑚 sin 𝜔𝑡 𝑑𝑡 = 0
→ અધાઆવતાકાળ પરનું સરે રાશ,

𝑇
1 2𝑉𝑚
<V> = 𝑇/2 ∫02 𝑉𝑚 sin 𝜔𝑡 𝑑𝑡 = 𝜋 એકમ : ઓહમ
DC વોલ્ટેજ /પ્રવ હ મ ટે 𝛚 = 0 હોવ થી ઇન્ડકટરનો
L - C - R શ્રેણી AC પટરપથન ંુ વવકલ સમીકરણ
અસરક રક અવરોધ XL = 0 હોય છે .
અને તેના ઉકેલ તથા AC પટરપથના વવવવધ ❖ કેપેવસટટવ રીએકટન્સ : કેપેતસટરન અસરક રક
ટકસ્સાઓ અવરોધને કેપેતસરટવ રીએકટન્સ કહે છે .
(ફેઝરની રીત સટહત) કેપેતસરટવ રીએકટન્સનુ ાં મ ૂલ્ય : XC =
1
=
1
ωC 2πfC
❖ L - C - R શ્રેણી AC પટરપથ માટે વવદ્યુતભારનું વવકલ

સમીકરણ,
𝑑 2 𝑄 𝐿 𝑑𝑄 𝑄 𝑉𝑚
2
+ + = cos 𝜔𝑡
𝑑𝑡 𝑅 𝑑𝑡 𝐿𝐶 𝐿
આ સમીકરણ બળ પ્રેરરિ દોલનન તવકલ સમીકરણ
સ થે સ પયિ ધર વે છે . એકમ : ઓહમ
2
𝑑 𝑦 𝑏 𝑑𝑦 𝑘 𝐹0 DC વોલ્ટેજ /પ્રવ હ મ ટે ω = 0 હોવ થી કેપેતસટરનો
2
+ + 𝑦 = sin 𝜔𝑡
𝑑𝑡 𝑚 𝑑𝑡 𝑚 𝑚 1
અસરક રક અવરોધ XC = 2 = ∞ હોય છે .
❖ વવદ્યુતરાવશ અને યાંવત્રક રાવશઓની સમતુલ્યતા : ❖ L - C - R AC શ્રેણી પટરપથ :
ક્રમ યાંવત્રકરાવશ વવદ્યુતરાવશ → ઈસ્પપડન્સનું મ ૂલ્ય,
1. થથ ન િ
ાં ર(y) તવદ્યુિભ ર(Q) 2
1
|Z| = √𝑅 2 + (𝜔𝐿 − )
2. 𝑑𝑦
વેર્ 𝑑𝑡 = 𝑣 તવદ્યુિપ્રવ હ 𝜔𝐶
→ પટરપથમાં પ્રવાહ અને વોલ્ટેજ વચ્ચે કળા-તફાવત,
3. અવરોધ ગુણ ક
ાં (b) અવરોધ(R)
1
4. દળ(m) ઇન્ડકટન્સ(L) 𝜔𝐿 − 𝜔𝐶 1
−1
𝛿 = 𝑡𝑎𝑛 ( ) (𝜔𝐿 > )
5. બળ-અચળ ક
ાં (k) કેપેતસટન્સનો 𝑅 𝜔𝐶
1
વ્યથિ(𝐶 ) → t સમયે પટરપથમાં વહેતો વવદ્યુતપ્રવાહ,
6. 𝑘 કોણીય 𝑉𝑚 cos (𝜔𝑡 − 𝛿)
કોણીય આવ ૃતત્ત(√ ) 𝐼=
𝑚 1
આવ ૃતત્ત( ) √𝑅 2 + (𝜔𝐿 − 1 )
2
√𝐿𝐶
𝜔𝐶
7. આવિા બળ(F0 sin ωt) આવિા વોલ્ટેજ 1
→ 𝜔𝐿 > 𝜔𝐶 હોય ત્ય રે પરીપથમ ાં પ્રવ હ, વોલ્ટેજ કરિ ાં
(Vm cos ωt)
કળ મ ાં δ જેટલો પ છળ હોય છે .
❖ ઇન્ડક્ટટવ રીએકટન્સ : ઇન્ડકટરન અસરક રક 1
→ 𝜔𝐿 < 𝜔𝐶 હોય ત્ય રે પરીપથમ ાં પ્રવ હ, વોલ્ટેજ કરિ ાં
અવરોધને ઇન્ડસક્તટવ રીએકટન્સ કહે છે . કળ મ ાં δ જેટલો આર્ળ હોય છે .
ઇન્ડસક્તટવ રીએકટન્સનુ ાં મ ૂલ્ય : XL = ωL = 2πfL ❖ ફેઝરની રીત : L - C- R શ્રેણી AC પરરપથમ ાં લ ગુ પ ડેલ
AC વોલ્ટેજ V હોય, િો
V = √𝑉𝑅2 + (𝑉𝐿 − 𝑉𝐶 )2
જય ,ાં

VR = ImR = અવરોધન બે છે ડ વચ્ચેનો વોલ્ટેજ ❖ Q - ફેટટર : L - C- R શ્રેણી અનુન દ વક્રની િીક્ષ્ણિ Q -

VL = ImXL = ઇન્ડકટરન બે છે ડ વચ્ચેનો વોલ્ટેજ ફેક્તટર વડે આપવ મ ાં આવે છે .
VC = ImXC = કેપેતસટરન બે છે ડ વચ્ચેનો વોલ્ટેજ → અનુવ દ વક્ર પરથી Q - ફેક્તટર
Im = મહત્તમ વોલ્ટેજ 𝜔
Q = ∆ 0 = ∆0
𝑓
𝜔 𝑓
→ પરરપથને લ ગુ પ ડેલ વોલ્ટેજ અને પ્રવ હ વચ્ચેનો જય ,ાં ω0 = અનુન દીય કોણીય આવ ૃતત્ત
કળ -િફ વિ, ∆ω = ω2 - ω1 = હ ફ-પ વર બેન્ડતવડ્થ =
𝑅
𝐿
𝑉𝐿 −𝑉𝐶 𝑋𝐿 −𝑋𝐶
δ = 𝑡𝑎𝑛−1 ( ) = 𝑡𝑎𝑛−1 ( ) → પરીપથમ ાં ઘટકોન ાં મ ૂલ્યો પરથી Q - ફેક્તટર,
𝑉𝑅 𝑅
અહી, 𝑉𝐿 > 𝑉𝐶 છે . 𝜔0 𝐿 1 𝐿
𝑄= 𝑅
અથવ 𝑄 = 𝑅
√
𝐶
→ અવરોધન મોટ મ ૂલ્ય મ ટે બેન્ડતવડ્થ (∆f) મોટી મળે છે

AC પરીપથમાં શ્રેણી અને સમાંતર
અને Q - ફેકટર ન નો હોય છે .
ુ ાદ, Q-ફેટટર તથા L-C દોલનો
અનન → અવરોધન ન ન મ ૂલ્ય મ ટે ∆f ન નો હોય છે અને Q -
ફેકટરનુ ાં મ ૂલ્ય મોટુ ાં મળે છે .
❖ L - C- R પટરપથમાં અનુનાદ :
❖ L-C દોલનો : પ્ર રાંભમ ાં ચ ર્જ કરે લ કેપેતસટરને સમ િ
ાં ર
(1) શ્રેણી અનુનાદ: AC ઉદ્દર્મની કોઈ એક ખ સ કોણીય
ઇન્ડકટર જોડિ , કેપેતસટર પરનો તવદ્યુિભ ર આવિા રીિે
આવ ૃતત્ત ω0 એ L - C- R શ્રેણી-પરરપથમ ાં XL = XC થ ય
બદલ િો જાય છે .
ત્ય રે તવદ્યુિપ્રવ હનુ ાં r.m.s. મ ૂલ્ય મહત્તમ બને છે . આ
Q = Q0 cos 𝛚t
ઘટન ને શ્રેણી અનુન દ કહે છે . → ઇન્ડકટરમ થાં ી પસ ર થિો પ્રવ હ પણ સમય સ થે આવિા
(2) સમાંતર અનુનાદ: AC ઉદ્દર્મની કોઈ એક ખ સ રીિે બદલ ય છે .
કોણીય આવ ૃતત્ત ω0 એ L - C- R શ્રેણી-પરરપથમ ાં XL = XC 𝑑𝑄
𝐼=
= −𝑄0 𝜔0𝑠𝑖𝑛𝜔0 𝑡
થ ય ત્ય રે તવદ્યુિપ્રવ હનુ ાં r.m.s. મ ૂલ્ય ન્્ુનિમ બને છે . 𝑑𝑡
→ કેપેતસટર પરનો તવદ્યુિભ ર બે પ્લેટોની વચ્ચે, ઇન્ડકટર
આ ઘટન ને સમ િ
ાં ર અનુન દ કહે છે .
થકી દોલનો કરે છે . આ ઘટન ને L-C પરરપથન ાં દોલનો કહે
છે .
શ્રેણી અનુનાદ સમાંતર
અનુનાદ → કેપેતસટર સ થે સાંકળ યેલ તવદ્યુિક્ષેત્ર અને ઇન્ડકટર સ થે
1. અનુન દીય સાંકળ યેલ ચુબકીય

ાં ક્ષેત્ર સમય સ થે બદલ ય છે . આવ ,
1 1
કોણીય આવ ૃતત્ત 𝜔0 = 𝜔0 = બદલ િ ાં તવદ્યુિ અને ચુબકીય
ાં ક્ષેત્રો તવદ્યુિચુબકીય
ાં
√𝐿𝐶 √𝐿𝐶
તવરકરણોનુ ાં ઉત્સર્જન કરે છે .
2. અનુન દીય 1 1
આવ ૃતત્ત 𝑓0 = 𝑓0 =
2𝜋√𝐿𝐶 2𝜋√𝐿𝐶
L - C- R AC પરીપથમાં પાવર અને ઊજાા
3. અનુન દ સમયે
પરરપથનો
|𝑍| = 𝑅 |𝑍| = ∞ ❖ તાત્ષણીક(તત્કાલીન) પાવર :
ઈસ્પપડન્સ
P = Vi = Vm cos (ωt) Im cos(ωt -δ)
4. પરીપથમ ાં પ્રવ હ 𝐼𝑟.𝑚.𝑠. ❖ વાસ્તવવક પાવર અને પાવર-ફેટટર :
𝑉𝑟.𝑚.𝑠. 𝐼𝑟.𝑚.𝑠. = 0
= L - C- R AC શ્રેણી-પટરપથમાં વાસ્તવવક પાવર
|𝑍|
5. પ્રવ હ અને (=સમગ્ર આવતાકાળ પરનું પાવરનું સરે રાશ મ ૂલ્ય),
વોલ્ટેજ વચ્ચે કળ - δ=0 δ=0 𝑉𝑚 𝐼𝑚
P= ∙ cosδ
√2 √2
િફ વિ
P = Vr.m.s. ∙ Ir.m.s. cosδ
અત્રે, cosδ ને પ વર-ફેક્તટર કહે છે .

→ પ વર-ફેક્તટર, cosδ = |𝑍| =

𝑅 𝑅
2
→ સ્ટેપ-ડાઉન ટ્રાન્સફોમાર માટે :
√𝑅2 +(𝜔𝐿− 1 )
𝜔𝐶
N𝑃 > N𝑆 , ε𝑃 > ε𝑆 , I𝑆 > I𝑃 અને 𝑟 < 1
→ પરરપથમ ાં માત્ર અવરોધ હોય (અથવ અનુવ દ થ ય),
ત્ય રે δ = 0
TEXTBOOK EXERSCISE CORNER
∴ પ વર-ફેક્તટર = cos 0 = 1
P = Vr.m.s. ∙ Ir.m.s.
𝜋 (1) 220 V સપ્લાય માટે એક વવધુત બલ્બ 100 W નું રે ટટિંગ
→ પરરપથમ ાં માત્ર ઇન્ડકટર હોય, ત્ય રે 𝛿 = 2
𝜋 ધરાવે છે .
∴ પ વર-ફેક્તટર = cos2 = 0
𝜋
(a) સ્ત્રોતના બલ્બનો અવરોધ
P = Vr.m.s. ∙ Ir.m.s. cos 2 = 0
(b) વોલ્ટેજનું મહત્તમ મુલ્ય
𝜋
→ પરરપથમ ાં માત્ર કેપેવસટર હોય, ત્ય રે 𝛿 = − 2
(c) બલ્બમાંથી વહેતો પ્રવાહનું rms મુલ્ય શોધો.
𝜋
∴ પ વર-ફેક્તટર = cos(− 2 ) = 0 (ઉદા. 7.1)
𝜋
∴ P = Vr.m.s. ∙ Ir.m.s. cos(− 2 ) = 0  અહી P = 100 W, Vrms = 200 V
→ અનુવ દ સમયે δ = 0 હોય છે . V2
(a) બલ્બનો અવરોધ R =
P
પ વર-ફેક્તટર = cos 0 = 1 (220)2
=
100
P = Ir.m.s. ∙ Vr.m.s.
= 484 Ω
(b) મહિમ વોલ્ટેજ Vm = √2 Vrms
ટ્રાન્સફોમાર
= 1.414 × 220
= 311 V
❖ વસદ્ધાંત : ટ્ર ન્સફોમાર તવદ્યુિચુબકીય
ાં પ્રેરણન તસદ્ધ િ
ાં પર P 100
(c) પ્રવ હ Irms = V = 220 = 0.45 A
ક યા કરે છે .
(2) 220 v, 50 Hz સપ્લાય સાથે 100Ω અવરોધ જોડેલ છે .
Φ𝑆 𝑁𝑆 ε𝑆 𝑁𝑆
= | = =𝑟 (a) પટરપથમાં પ્રવાહનું મુલ્ય શું હશે?
Φ𝑃 𝑁𝑃 ε𝑃 𝑁𝑃
→ આદશા ટ્રાન્સફોમાર માટે : (b) એક પ ૂણા ચક્ર દરવમયાન ખચાતો કુલ
ઈનપુટ પ વર = આઉટપુટ પ વર (ચોખ્ખો - Net) પાવર કેટલો હશે? (સ્વા. 7.1)
𝜀𝑃 𝐼𝑃 = 𝜀𝑆 𝐼𝑆  R = 100 Ω, Vrms = 220 V, f = 50 Hz

Vrms
ε𝑆 𝐼𝑃 𝐼𝑃 𝑁𝑆 (a) Irms = R
∴ = | = =𝑟
ε𝑃 𝐼𝑆 𝐼𝑆 𝑁𝑃 220
= 100
જય ,ાં
= 2.2 A
Φ𝑆 = ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ સ થે સાંકળ યેલ કુ લ ફ્લક્તસ
(b) A.C. પરરપથમ ાં પ વર P = Vrms . Irms . cos ∅
Φ𝑃 = પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ સ થે સાંકળ યેલ કુ લ ફ્લક્તસ
જય રે પરરપથમ ાં મ ત્ર અવરોધ હોય ત્ય રે ∅ = 0 ∴
N𝑆 = ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં આંટ ની કુ લ સાંખ્ય
cos ∅ = cos 00= 1
N𝑃 = પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં આંટ ની કુ લ સાંખ્ય
પરરપથમ ાં પ વર P = Vrms . Irms
ε𝑆 = ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં પ્રેરરિ emf
= 220 × 2.2
ε𝑃 = પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં પ્રેરરિ emf
= 484 W
I𝑃 = પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં પ્રવ હ
(3) (a) AC સપ્લાયના વોલ્ટેજનું મહત્તમ મુલ્ય 300 V છે . તેનો
I𝑆 = ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં પ્રવ હ
rms વોલ્ટેજ કેટલો હશે?
r = ટ્ર ન્સફોમેર્ન ગુણોત્તર
(b) AC પટરપથમાં પ્રવાહનું rms મુલ્ય 10 A છે . તેન ંુ મહત્તમ
→ સ્ટેપ-અપ ટ્રાન્સફોમાર માટે :
મુલ્ય કેટલું હશે? (સ્વા. 7.2)
N𝑆 > N𝑃 , ε𝑆 > ε𝑃 , I𝑆 < I𝑃 અને 𝑟 > 1

 (a) A.C. સપ્લ યનો મહત્તમ વોલ્ટેજ Vm = 300 V (પ્રેરક્તત્વ) વધે છે . પરરણ મે, કોઈલનો ઇન્ડસક્તટવ રરએકટન્સ
∴ Vrms =
Vm
પણ વધે છે .
√2
300  જેન પરરણ મે લ ગુ પ ડેલ એ.સી. વોલ્ટેજનો મોટો ભ ર્
=
√2
ઇન્ડકટરન બે છે ડ વચ્ચે લ ગુ પડે છે અને બલ્બન બે છે ડે
= 212.1 V
ઓછો વોલ્ટેજ હોય છે િેથી બલ્બની પ્રક તર્િિ ઘટે છે .
(b) Irms = 10 A
Im (6) 220 V, 50 Hz ના AC સ્ત્રોત સાથે 44mH ઇન્ડકટર જોડેલ છે .
અરહય ાં Irms =
√2
પટરપથમાં પ્રવાહનું rms મુલ્ય શોધો. (સ્વા. 7.3)
Irms .√2 = Im  અરહય ાં L = 44 mH = 44 × 10-3 H, f = 50 Hz,
10.√2 = Im Vrms = 220 V, Irms = (?)
Im = 14.14 A  અરહય ાં કેપેતસટરમ થ
ાં ી પસ ર થિ પ્રવ હનુ ાં r.m.s મુલ્ય
(4) 25.0 mH ના એક શુદ્ધ ઇન્ડકટર 220 V ના સ્ત્રોત સાથે જોડેલ Vrms Vrms
Irms = |Z|
= XL
છે . જો સ્ત્રોતની આવ ૃવત્ત 50 Hz હોય તો ઇન્ડક્ટટવ ટરએકટન્સ Vrms
Irms = 2πfL
અને પટરપથનો rms પ્રવાહ શોધો. 220
= 2×3.14×50×44×10−3
(ઉદા. 7.2) 220
= 13.82
 અહી L = 25.0 mH = 25 × 10 H ઇન્ડસક્તટવ રરએકટન્સ X L
−3
= 15.9 A
= 2πfL
= 2 × 3.14 × 50 × 25 × 10−3 (7) એક બલ્બને કેપેવસટર સાથે શ્રેણીમાં જોડેલ છે . જો
= 7.85 Ω કેપેવસટરનું કેપેવસટન્સ ઘટાડવામાં આવે તો AC અને DC
Vrms = 220 V અને f = 50 Hz જોડાણ માટે તમારા અવલોકનોની ધારણા કરો.
Vrms
 પરરપથમ ાં rms પ્રવ હ, Irms = XL (ઉદા. 7.3)
220  જય રે કેપેતસટર સ થે DC ઉદર્મ જોડવ મ ાં આવે છે ત્ય રે
= = 28 A
7.85
કેપેતસટર તવધુિભ રરિ થ ય છે અને પ ૂણા તવધુિ ભ રરિ
(5) આકૃવત માં દશાાવ્યા મુજબ એક પ્રકાશીય બલ્બ અને એક
થય બ દ પરરપથમ ાં પ્રવ હ વહેિો નથી, િેથી બલ્બ
ઓપન કોઈલ ઇન્ડકટરને એસી સ્ત્રોત સાથે દ્વારા જોડેલ છે .
પ્રક તર્િ થિો નથી.
 કેપેતસટરનુ ાં કેપેતસટન્સ ઘટ ડવ છિ ાં બલ્બની
પ્રક તર્િિ મ ાં કોઈ ફેરફ ર થિો નથી.
1
 એ.સી. ઉદર્મ મ ટે કેપેતસટવ રરએકટન્સ X C = ωC છે અને
પરરપથમ ાં પ્રવ હ વહે છે . િેથી બલ્બ પ્રક તર્િ થ ય છે .
 કેપેતસટન્સ C મ ાં ઘટ ડો કરિ રરએકટન્સ X C વધે છે િેથી
કળબંધ કયાા પછી થોડા સમય બાદ ઇન્ડકટરના અંદરના
પરરપથમ ાં પ્રવ હનુ ાં મુલ્ય ઘટે છે . પરરણ મે બલ્બ પહેલ
વવસ્તાર (ગભા) માં લોખંડનો સળીયો દાખલ કરવામાં
કરિ ઝ ખ
ાં ો સળર્ે છે .
આવતા પ્રકાશીય બલ્બની પ્રકાવશતતા (a) વધશે (b) ઘટશે
(8) 220 V, 50 Hz સ્ત્રોત સાથે 15.0 𝛍F કેપેવસટરને જોડવામાં
(c) કોઈજ ફેરફાર નહી થાય. તમારો જવાબ કારણ સટહત
આવેલ છે . પટરપથમાં કેપેવસટવ ટરએકટન્સ અને પ્રવાહનું
આપો. (ઉદા. 7.5)
(rms અને મહત્તમ) મુલ્ય શોધો. જો આવ ૃવત્તને બમણી
 લોખાંડનો સળીયો જય રે ઇન્ડકટરમ ાં દ ખલ કરવ મ ાં આવે
કરવામાં આવે તો કેપેવસટવ ટરએકટન્સ અને પ્રવાહના
છે ત્ય રે કોઈલની અંદરનુ ાં ચુબકીય
ાં ક્ષેત્ર, લોખાંડનુ ાં
મુલ્યો પર શું અસર થશે? (ઉદા. 7.4)
મેગ્નેટ ઈઝેર્ન (ચુબકીયકરણ)
ાં કરે છે . જેથી અંદરન
 અહી વોલ્ટેજ Vrms = 250 V, આવ ૃતત્ત f = 50 Hz,
ચુબકીયક્ષે
ાં ત્રમ ાં વધ રો થ ય છે . િેથી કોઈલનુ ાં ઇન્ડકર્ન
C = 15.0 μF = 15 × 10-6 F

 કેપેતસટવ રરએકટન્સ X C = ωC = 2πvC

1 1
(b) અવરોધક અને કેપેવસટરના બે છે ડા વચ્ચે વોલ્ટેજ, rms
1 શોધો. શું આ વોલ્ટેજનો બૈજજક સરવાળો સ્ત્રોત વોલ્ટેજ

∴ X C = 2×3.14×50×15×10−6
કરતાં વધુ છે ? જો હા, તો આ વવસંગતતાનો ઉકેલ જણાવો.
∴ X C = 0.000212 × 106 Ω = 212 Ω
(ઉદા. 7.6)
Vrms 220
 rms પ્રવ હ Irms = = 212 = 1.307 A
Xc  અહી, V = 220 V, આવ ૃતત્ત f = 50 Hz, R = 200 Ω,
∴ Irms ≈ 1.04 A C = 15.0 μF = 15 × 10-6 F
 મહત્તમ પ્રવ હ, (a) Z = √R2 + (
1
)
2
ωC
Im = √2 × Irms = 1.414 × 1.04
1 2
∴ Im = 1.47 A = √R2 + (2πfC)
 જો ઉદર્મની આવ ૃતત્ત બમણી કરવ મ ાં આવે, િો કેપેતસટવ 1

= √(200)2 + (2×3.14×50×15×10−6 )
2
રરએકટન્સનુ ાં મુલ્ય અડધુ ાં થર્ે. પરરણ મે, પ્રવ હ બમણો

108
= √4000 + (3.14×15)2
થર્ે.
(9) 110 V, -60 Hz ના AC સ્ત્રોત સાથે 60 𝛍F નું કેપેવસટર જોડેલ = √40000 + 0.0004507 × 108
છે . પટરપથમાં પ્રવાહનું rms મુલ્ય શોધો. = √40000 + 45077
(સ્વા. 7.4) = √85077
 C = 60 μF = 60 × 10-6
F, f = 60 Hz ∴ Z = 291.67 Ω
 અરહય ાં કેપેતસટરમ થ
ાં ી પસ ર થિ પ્રવ હનુ ાં r.m.s મુલ્ય પરરપથમ ાં પ્રવ હ,
Vrms Vrms
Irms = |Z|
= 1 V 220
Ι = Z = 291.67
2πfC
Irms = 2πfC × Vrms =2×3.14×60×60×10-6 ×110 ∴ Z = 0.7542 A

= 2.486 A ≈ 2.49 A (b) સમગ્ર પરરપથમ ાં પ્રવ હ સમ ન હોવ થી,
(10) સ્વાધ્યાય 3 અને 4 માં પ ૂણા ચક્ર દરવમયાન દરે ક VR = ΙR = 0..7542 × 200
પટરપથમાં શોષાતો ચોખ્ખો પાવર કેટલો હશે? તમારા = 150.84 V ≈ 151 V
જવાબની સમજુતી આપો. (સ્વા. 7.5) અને VC = Ι X C = 0.7542 × 212.3

1
 પ્રશ્ન 3 મ ાં ઇન્ડકટરવ ળ પરરપથમ ાં પ્રવ હ એ વોલ્ટેજ [જય ાં X C = = 212.3 Ω]
2πVC
π
કરિ જેટલો પ છળ હોય છે . િેથી, આવ પરરપથમ ાં = 160.11 = 160 V
2
પ વર,  બાંને વોલ્ટેજનો સરવ ળો = VR + VC
P = Vrms . Irms . cos ∅ = 151.0 + 160.11 = 311.11 V
π
= 220 × 15.9 cos = 0 જે ઉદર્મન વોલ્ટેજ 220 V કરિ વધ રે છે . જે તવસાંર્િિ
2
 પ્રશ્ન 4 મ ાં કેપેતસટર ધર વિ પરરપથમ ાં પ્રવ હ એ વોલ્ટેજ નીચે મુજબ સમજાવી ર્ક ય.
કરિ જેટલો આર્ળ હોય છે . િેથી, આવ પરરપથમ ાં અહી બાંને વોલ્ટેજ સમ ન કળ મ ાં નથી િેથી િેમનો
પ વર સરવ ળો સ મ ન્ય સાંખ્ય ઓની મ ફક થઈ ર્કે નહી.
 P = Vrms . Irms . cos ∅ બાંને વોલ્ટેજની કળ છે િેથી પ યથ ર્ોરસન પ્રમેય પરથી
π
= 110 × 2.49 cos = 0
2 આ સરવ ળો કરી ર્ક ય.
(11) 220 V, 50 Hz AC સ્ત્રોત સાથે 200 Ω નો અવરોધક અને
Vઅસરક રક = √VR2 + VC2 = √(151)2 + (160)2
15.0 𝛍F ના કેપેવસટરને શ્રેણીમાં જોડવામાં આવે છે .
= √22801 + 25600 = √48401 = 220 V
(a) પટરપથમાં પ્રવાહ ગણો.

આમ, જો બે વોલ્ટેજ વચ્ચેનો કળ િફ વિ ર્ણિરીમ ાં  અરહય ,ાં L = 5.0 H, C = 80 μF = 80 × 10-6 F, R = 40 Ω, Vrms

લેવ મ ાં આવે, િો િે બાંને વચ્ચેનો કુ લ વોલ્ટેજ ઉદર્મન = 230 V
(a) અનુન દીય કોણીય આવ ૃતત્ત = A.C. ઉદર્મ ની પ્ર કૃતિક
વોલ્ટેજ જેટલો થ ય છે .
કોણીય આવ ૃતત્ત,
1
(12) કોઈ એરપોટા પર સુરષામાં કારણોસર મેટલ ટડરે ટટરના ω=
√LC
દરવાજામાંથી એક વ્યસ્ટત પસાર થાય છે . જો તે/તેણીના 1
ω=
√5×80×10−6
પાસે કોઈ ધાતુની બનેલી કોઈ વસ્તુ હોય તો મેટલ ટડરે ટટર
103
ω=
ધ્વવન ઉત્સજિત કરે છે . આ ટડરે ટટર ક્યાં વસદ્ધાંત પર કાયા √400
1000
કરે છે ? (ઉદા. 7.10) =
20
 એ.સી. પરરપથોમ ાં થિ અનુન દન તસદ્ધ િ

ાં પર મેટલ = 50 rad/s
1000
રડરે ક્તટર ક યા કરે છે . ∴f=
20×2×3.14
[∵ ω = 2πf]
 જય રે િમે મેટલ રડરે ક્તટરન દરવ જામ થ

ાં ી ∴ f = 7.96 Hz
પસ ર થ વ છો, ત્ય રે હકીકિમ ાં િમે ઘણ મોટ આંટ (b) અનુન દ સમયે L - C -R પરરપથનો કુ લ ઈસ્પપડન્સ Z છે .
ધર વિી કોઈલમ થ
ાં ી પસ ર થ વ છો. Z = R ∴ Z = R = 40 Ω
Vm
 કોઈલને ટ્ુન કરે લ કેપેતસટર સ થે જોડેલ હોય છે જેથી ∴ Im =
Z
પરરપથ અનુન દની સ્થથતિમ ાં હોય છે . Vrms ×√2
=
R
 જય રે િમે ધ તુન ટુ કડ સ થે પસ ર થ વ છો ત્ય રે 230×1.414
=
પરરપથનો ઈસ્પપડન્સ બદલ ય છે . 40
∴ Im = 8.1 A
 પરરણ મે પરરપથન પ્રવ હમ ાં નોંધપ ત્ર ફેરફ ર થ ય છે .
(c) પરરપથમ ાં અવરોધન બે છે ડ વચ્ચેન
 પ્રવ હમ ાં થિો ફેરફ ર પરખ ય છે અને ઈલેક્તટ્રોતનક
તવધુિસ્થથતિમ નન િફ વિનુ ાં rms મુલ્ય,
પરરપથ એલ મા િરીકે ધ્વતન ઉત્પન્ન કરે છે .
V(rms)R = Irms × R
(13) આકૃવતના દશાાવ્યા પ્રમાણે ચર્લત (બદલી શકાય તેવી)
∴ V(rms)R = 5.75 × 40
આવ ૃવત્તવાળો 230 V AC સ્ત્રોત L - C - R પટરપથ સાથે જોડેલ
∴ V(rms)R = 230 V
છે . L = 5.0 H, C = 80 𝛍F, R = 40 Ω છે .
 પરરપથમ ાં ઇન્ડકટરન બે છે ડ વચ્ચેન
તવધુિસ્થથતિમ નન િફ વિનુ ાં r.m.s મુલ્ય,
V(rms)L = Irms × X L
∴ V(rms)L = Irms × 2πfL
= 5.75 × 2 × 3.14× 7.96 × 5
(a) પટરપથને અનુનાદની સ્સ્થવતમાં લાવવા માટે સ્ત્રોતની
= 1437.0 V
આવ ૃવત્ત નક્કી કરો.
 પરરપથમ ાં કેપેતસટરન બે છે ડ વચ્ચેન
(b) અનુનાદ આવ ૃવત્તએ પટરપથનો ઈસ્પપડન્સ અને
તવધુિસ્થથતિમ નન િફ વિનુ ાં r.m.s મુલ્ય,
પ્રવાહનો કં પવવસ્તાર શોધો.
V(rms)C = Irms × X C
(c) પટરપથના ત્રણેય ઘટકોના બે છે ડા વચ્ચેનો rms
1
∴ V(rms)C = Irms × 2πfC
વોલ્ટેજ (સ્સ્થવતમાન તફાવત) શોધો. દશાાવો કે અનુનાદ
1
આવ ૃવત્તઓ LC સંયોજનના બે છે ડા વચ્ચેનો સ્સ્થવતમાન = 5.75 × 2× 3.14× 7.96 ×80×10−6
તફાવત (વોલ્ટેજ ડ્રોપ) શ ૂન્ય છે . (સ્વા. 7.8) = 1437.0 V

 L અને C ન બે છે ડ વચ્ચેન તવધુિસ્થથતિમ નન  Iq ને વોટલેસ ઘટક કહે છે . ક રણ કે, વોલ્ટેજન આ ઘટકને

િફ વિનુ ાં rms નુ ાં મુલ્ય અનુરૂપ પ વર ર્ક્ થિો નથી.
VLC = Irms . (ω0 L −

1
)  IP એ પ વર ઘટક કહે છે . ક રણ કે િે વોલ્ટેજ સ થે સમ ન
ω0 C
કળ મ ાં છે અને િેને અનુરૂપ પરરપથમ ાં પ વર વ્યય થ ય
∴ VLC = VL - VC
∴ VLC = 1437.0 - 1437.0 છે .
∴ VLC = 0  જો પ વર ફેક્તટર સુધ રવો હોય િો કળ મ ાં પ છળ રહેલ
આથી કહી ર્ક ય કે અનુન દ સમયે L અને C ન બે છે ડ વોટલેસ પ્રવ હ Iq ને િેન જેટલો જ કળ મ ાં આર્ળ રહે િો
વચ્ચેનો કુ લ વોલ્ટેજ ડ્રોપ શ ૂન્ય થ ય. વોટલેસ પ્રવ હ I𝑞′ વડે િટથથ કરવો પડે.
(14) (a) વવધુત પાવરના (એકબીજા સ્થાને લઈ જવા) માટે  આમ કરવ મ ટે યોગ્ય મ ૂલ્યન કેપેતસટરને સમ િ
ાં ર
ઉપયોગમાં લેવાતા પટરપથમાં પાવર ફેટટરનું ઓછં મુલ્ય, જોડવો પડે જેથી Iq અને I𝑞′ એકબીજાની અસર ન બુદ કરે
ટ્રાન્સમીશનમાં મોટો પાવર વ્યય સ ૂચવે છે , સમજાવો. િથ પ વર P અસરક રક રીિે Ip V જેટલો થ ય.
(b) પટરપથમાં યોગ્ય કેપેવસટન્સવાળા કેપેવસટરનો (15) 283 V મહતમ મુલ્ય અને 50 Hz આવ ૃવત્તવાળો પ્રકારનો
ઉપયોગ કરીને ઘણીવાર પાવર ફેટટરમાં સુધારો કરી વોલ્ટેજ L - C - R શ્રેણી પટરપથને લાગુ પાડેલ છે . જેમાં R =
શકાય છે . સમજાવો. (ઉદા. 7.7) 3 Ω, L = 25.48 mH અને C = 796 𝛍F છે .
 (a) સરે ર ર્ પ વર (a) પટરપથનો ઈસ્પપડન્સ
P = ΙVcos ∅ (જય ાં cos ∅ પ વર ફેક્તટર છે .) (b) સ્ત્રોત વોલ્ટેજ અને પ્રવાહ વચ્ચેનો કળા તફાવત
 આપેલ વોલ્ટેજે ઈચ્છ મુજબનો (આપેલ) પ વર મોકલવ (c) પટરપથમાં વ્યય થતો પાવર અને
મ ટે જો પ વર ફેક્તટર ઓછો હોય િો િેને અનુરૂપ પ્રવ હમ ાં (d) પાવર ફેટટર શોધો. (ઉદા. 7.8)
વધ રો કરવો જોઈએ. પરાં ત ુ પ્રવ હમ ાં વધ રો કરિ  અહી, Vm = 283 V, આવ ૃતત્ત f = 50 Hz, R = 3Ω, L = 25.48
ટ્ર ન્સતમર્ન દરતમય ન પ વર વ્યય (I2R) ખુબ વધી જાય mH અને C = 796 μF
છે . (a) પરરપથનો ઈસ્પપડન્સ,
 (b) ધ રો કે, પરરપથમ ાં પ્રવ હ, વોલ્ટેજ કરિ કળ મ ાં ∅ Z = √R2 + (ωL − ωC)

1 2
R
જેટલો પ છળ છે , િો પ વર ફેક્તટર cos ∅ = Z પરથી જો Z નુ ાં હવે ωL = 2πfL
મુલ્ય R જેટલુાં લર્ભર્ મેળવીએ િો પ વર ફેક્તટર લર્ભર્ = 2 × 3.14 × 50 × 25.48 × 10−3
1 થ ય. = 8.0 Ω
1 1 1
અને ωC = 2πvC = 2×3.14×50×796×10−6
1
∴ ωC =4 Ω
∴ સમીકરણ (1) પરથી,
Z = √9 + (8 − 4)2
= √9 + 16
∴Z=5Ω
 પ વર ફેક્તટરમ ાં સુધ રો ફેઝર ડ ય ગ્ર મની મદદ થી થઈ
(b) કળ િફ વિ,
ર્કે.
XC −XL
∅ = tan−1
 ધ રો કે I પરથપર લાંબ ઘટકોમ ાં તવભ જજિ કરીએ IP એ R
−1 4−8 −4
= tan =tan−1 ( )
લ ગુ પ ડેલ વોલ્ટેજની રદર્ મ ાં (સમ િ
ાં રમ )ાં ઘટક છે . અને 3 3
= - 53.10
Iq એ વોલ્ટેજને લાંબ રદર્ મ ાં ઘટક છે . ∅ ઋણ છે િેથી વોલ્ટેજ કરિ પરરપથનો પ્રવ હ પ છળ છે .

(c) પરરપથમ ાં વ્યય થિો પ વર, ∴ Irms = 66.71 A ≈ 66.7 A

P = I 2 R પણ અનુન દની સ્થથતિએ વ્યય થિો પ વર,
Im
Irms = 2
P = Irms R = (66.7)2× 3
√2
Vm = 13346.67 = 13.35 × 103 = 13.35 kW
=
√2 ×Z
283 આ રકથસ મ ાં ઉદ હરણ 8 કરિ પ વર વ્યય વધુ છે .
=
1.414×5
(17) 27 mH ઇન્ડકટર સાથે 30 𝛍F નું સંપ ૂણા વવધુતભાટરત
= 40.028 A
કેપેવસટર જોડેલ છે , તો પટરપથમાં થતા મુટત દોલનોની
∴ I ≈ 40 A
કોણીય આવ ૃવત્ત કેટલી હશે? (સ્વા. 7.6)
અને P = (40)2 × 3
 C = 30 μF = 30×10-6F, L = 27 mH = 27× 10-3 H,
= 1600 × 3 ω0 = (?)
= 4800 W 1
 ∴ ω0 =
√LC
(d) પ વર ફેક્તટર, cos ∅ = cos(−53.10 ) 1
=
√27×10−3 ×30×10−6
= 0.6 1
=
(16) 283 V મહત્તમ મુલ્ય અને 50 Hz આવ ૃવત્તવાળો sine √9×3×3×10−8
1
= 9×10−4
પ્રકારનો વોલ્ટેજ L-C-R શ્રેણી પટરપથને લાગુ પાડેલ છે .
104
= rad/s
જેમાં R = 3Ω, L = 25.48 mH અને C = 796 𝛍F છે . 9
∴(ω0 ) = 1111.11 rad/s
(a) અનુનાદની સ્સ્થવતએ સ્ત્રોતની આવ ૃવત્ત કેટલી હશે?
(18) R = 20 Ω, L = 1.5 H અને C = 35 𝛍F ધરાવતા L-C-R શ્રેણી
(b) અનુનાદની સ્સ્થવતએ ઈસ્પપડન્સ, પ્રવાહ અને વ્યય થતા
પટરપથ સાથે ચર્લત (બદલી શકાય તેવા) આવ ૃવત્તવાળો
પાવરની ગણતરી કરો. (ઉદા. 7.9)
220 V AC સપ્લાય જોડેલ છે . જયારે સપ્લાયની આવ ૃવત્ત
 Vm = 283 V, v = 50 Hz, R = 3Ω, L = 25.48 mH, C = 796 μF
પટરપથની પ્રાકૃવતક આવ ૃવત્ત જેટલી થાય ત્યારે એક પ ૂણા
 અનુન દ થ ય ત્ય રે કોણીય આવ ૃતત્ત,
1
ચક્ર દરવમયાન પટરપથમાં રૂપાંતર પામતો સરે રાશ પાવર
ω0 =
√LC
કેટલો હશે? (સ્વા. 7.7)
1
=  R = 20 Ω, L = 1.5 H, C = 35 μF = 35×10-6F,
√25.48×10−3 ×796×10−6
=
1 Vrms = 200 V
√2028.2×10−8
 જય રે પરરપથની ચલ આવ ૃતત્ત અને પ્ર કૃતિક આવ ૃતત્ત
104
= સમ ન થ ય ત્ય રે અનુન દની ઘટન થ ય અને પરરપથનો
45
= 222.2 rad/s ઈસ્પપડન્સ (Z) એ િેન અવરોધ (R) જેટલો થ ય છે .

અનુન દ થ ય ત્ય રે આવ ૃતત્ત, Z = R = 20 Ω
ω0
fr = 2π = 2×3.14
222.2  અહી L-C-R પરરપથમ ાં અનુન દની ઘટન થિી હોવ થી
= 35.38 Hz પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ વચ્ચેનો કળ -િફ વિ શ ૂન્ય થર્ે. ∅ =
∴ fr = 35.4 Hz 00
Vrms
∴ Irms =
 (b) અનુન દ થ ય ત્ય રે ઈસ્પપડન્સ Z એ અવરોધ R જેટલો |Z|
200
હોય છે . ∴ Irms = 20
∴ Z = R = 3Ω Irms = 10 A
અનુન દ વખિે rms પ્રવ હ, P = એક ચક્ર દરતમય ન પ વર,
Vrms
Irms = ∴ P = Irms . Vrms cos 00 = 10 × 200
Z
m V [∵ cos 00 = 1]
= Z√2
∴ P = 2000 W
283
= 3×√2

MIX MCQ CORNER 150. એક AC વોલ્ટેજની આવ ૃતત્ત 50 Hz છે અને પ્રવ હ નુ ાં r.m.s.

મુલ્ય 10 A છે .આ AC પ્રવ હને શ ૂન્ય થી ર્રૂ કરીને મહિમ
147. એક AC પરીપથમ ાં પ્રવ હનુાં r.m.s. મુલ્ય 10 A છે , િો થવ મ ટેનો સમયર્ ળો અને પ્રવ હનુ ાં મહિમ મુલ્ય
પ્રવ હનુ ાં મહિમ મુલ્ય ......... A હર્ે . અનુક્રમે .........
(A) 10 (B) 5 (A) 2 × 10-2 s અને 14.14 A
(C) 14.14 (D) 0.707
Ans : C (B) 10-2 s અને 7.07 A
𝐼𝑚
→ તવધુિપ્રવ હનુ ાં r.m.s. મુલ્ય Ir.m.s. = છે . (C) 5× 10-3 s અને 7.07 A
√2
∴પ્રવ હનુ ાં મહિમ મુલ્ય Im = √2 Ir.m.s. (D) 5 × 10-3 s અને 14.14 A
= (1.414) × 10 Ans : D
= 14.14 ampere → પ્રવ હને શ ૂન્યથી ર્રૂ કરી મહિમ (અથવ મહિમથી શ ૂન્ય)
148. AC તવધુિપ્રવ હનુાં મ પન DC એમીટર વડે થઇ ર્કતુાં થવ મ ટેનો સમયર્ ળો જેટલો હોય છે . અહી, T = =
𝑇 1 1
4 𝑓 50
નથી, ક રણ કે ........
s છે .
(A) DC એમીટર મ થ
ાં ી AC પ્રવ હ પસ ર થઇ ર્કિો નથી. 1
𝑇 50 1
∴4= = 200 = 5 × 10-3s
(B) એક આવિાક ળ પર તવધુિપ્રવ હનુ ાં સરે ર ર્ મુલ્ય 4
𝐼𝑚
હવે, Ir.m.s. =
શ ૂન્ય હોય છે . √2
𝐼𝑚
∴ = 10 A
(C) AC પ્રવ હ આભ સી (virtual) છે . √2
(D) AC તવધુિપ્રવ હ પોિ ની રદર્ બદલિો હોય છે . ∴ Im = √2 × 10 = 14.14 A

151. અધાઆવિાક ળ પર AC વોલ્ટેજનુાં સરે ર ર્ મુલ્ય અને
Ans : B
→ AC પ્રવ હનુ ાં મ પન DC એમીટર વડે કરવ મ ાં આવે, િો િેન ુ ાં વોલ્ટેજન r.m.s. મ ૂલ્યનો ગુણોિર .........
દર્ાક સિિ આવિા રીિે બદલ િ મુલ્યો બિ વે અને દર્ાક (A) 2 : 𝜋 (B) 2√2 : 𝜋
(C) √2 : 𝜋 (D) √2 : 1
સિિ ધ્રુજારી કરતુ ાં દે ખ ય પરરણ મે િે શ ૂન્ય પ્રવ હ જ
Ans : B
દર્ ાવે. → અધાઆવિાક ળ પર AC વોલ્ટેજ નુ ાં સરે ર ર્ મુલ્ય,
149. ઘરમ થ
ાં ી પસ ર થિી ઇલેસક્તટ્રક લ ઈન સ થે જોડેલ AC 1
𝑇
2
𝑇
<V>= 𝑇 ∫02 𝑉𝑑𝑡 = ∫2 𝑉 sin 𝜔t dt
𝑇 0 𝑚
વોલ્ટતમટર 234 V જેટલુાં અવલોકન બિ વે છે . જો AC 2
𝑇
વોલ્ટેજની આવ ૃતત્ત 50 Hz હોય, િો લ ઈન વોલ્ટેજ નુ ાં =
2𝑉𝑚 −𝑐𝑜𝑠𝜔𝑡
[ ]
2
𝑇 𝜔 0
સમીકરણ નીચેન મ થ
ાં ી ક્ુ ાં થર્ે ? 2𝑉𝑚 2𝜋 𝑇 2𝜋
=- [𝑐𝑜𝑠 ( × ) − 𝑐𝑜𝑠 ( × 0)]
(A) V = 165 sin (100 𝜋t)V 𝑇𝜔 𝑇 2 𝑇
2𝑉𝑚
(B) V = 331 sin (100 𝜋t)V =- [𝑐𝑜𝑠𝜋 − cos 0]
𝑇𝜔
(C) V = 220 sin (100 𝜋t)V 2𝑉𝑚 2𝑉𝑚
(D) V = 440 sin (100 𝜋t)V = - [−1 − 1] =
2𝜋 𝜋
Ans : B 𝑉𝑚
હવે, Vr.m.s. =
→ અહી, Vr.m.s. = 234 volt છે . √2
2𝑉𝑚
𝑉𝑚 ( )
િેથી Vr.m.s. = પરથી, ∴V
<𝑉>
= 𝑉
𝜋
=
2√2
√2 r.m.s. ( 𝑚) 𝜋
√2
Vm = √2 × 234
= 331 V
152. એક ઇલેસક્તટ્રક બલ્બને 220 V, 50 Hz AC સપ્લ ય લ ગુ
AC વોલ્ટેજની આવ ૃતત્ત f = 50 Hz પ ડવ મ ાં આવે, િો AC વોલ્ટેજનુ ાં મહિમ મુલ્ય .....
𝑟𝑎𝑑 (A) 210 V (B) 211 V
∴ 𝜔= 2𝜋f = 100𝜋 𝑠
(C) 311 V (D) 320 V
હવે, AC વોલ્ટેજનુ ાં સમીકરણ V = Vm sin 𝜔t છે .
Ans : C
િેથી V= 331 sin (100𝜋t)volt 𝑉𝑚
→ Vr.m.s. =
√2

∴ vm = √2 Vr.m.s. √3
= 10 ( 2 )
= (1.4142)× 220 = 5√3 volt
= 311 volt 155. એક DC એમીટરમ થ
ાં ી જો I = 200√2 cos (wt - 𝛿) જેટલો
153. L-C-R AC શ્રેણી-પરરપથ મ ટે તવધુિપ્રવ હ Ir.m.s. તવરુદ્ધ પ્રવ હ પસ ર કરવ મ ાં આવે, િો એમીટર નુ ાં અવલોકન
આવ ૃતત્ત f નો કયો આલેખ સ ચો છે ? કેટલુાં હર્ે?
(A) 200√2 A (B) 200 A

(C) 100 A (D) શ ૂન્ય
Ans : D
→ DC એમીટરનો ઉપયોર્ મ ત્ર DC પ્રવ હ મ પવ મ ટે જ
થ ય છે . હવે જો િેની મદદથી AC પ્રવ હનુ ાં મ પન કરવ મ ાં
આવે, િો એમીટર શ ૂન્ય અવલોકન દર્ ાવર્ે.
156. AC પરરપથમ ાં િ ત્ક્ષણીક પ્રવ હ I =2 cos(2wt + ∅)A વહે
છે . આ પ્રવ હનુ ાં r.m.s. મુલ્ય ........
(A) 2 A (B) √2 A
(C) 2√2 A (D) શ ૂન્ય
Ans : D Ans : B
→ I = 2 cos (2 𝜔t +∅) ની સરખ મણી
I = Im cos (2𝜔t +∅ )સ થે કરિ ,ાં Im = 2 A મળે .
𝐼𝑚
હવે, Ir.m.s. =
√2
2
= = √2 amphere
√2
→ 157. AC પ્રવ હ I = Im cos wt નુ ાં એક આવિા પરનુ ાં સરે ર ર્

L-C-R AC શ્રેણી- પરરપથમ ,ાં મુલ્ય ........
𝑉𝑟.𝑚.𝑠
Ir.m.s. = 1 જય ,ાં ω = 2𝜋f (A)
𝐼m
(B) √2 Ir.m.s.
1 2 2 √2
[𝑅2 +(𝜔𝐿− ) ] 2𝑉𝑚
(D) શ ૂન્ય
𝜔𝐶
1
(C)
𝜋
અનુન દ આવ ૃતત્ત ω0 આર્ળ ωL = 𝜔𝐶 હોય છે . િેથી ω
Ans : D
વધવ ની સ થે Ir.m.s.; 𝜔 0 સુધીન મુલ્ય સુધી વધે છે . → AC પ્રવ હ I = Im cos 𝜔t નુ ાં એક આવિા પરનુ ાં સરે ર ર્ મુલ્ય
અનુન દ આવ ૃતત્ત ω0 આર્ળ Ir.m.s. મહિમ બને છે . ω નુ ાં 1 𝑇
< I > = ∫0 𝐼𝑑𝑇
𝑇
મુલ્ય ω0 થી મોટુ ાં કરવ મ ાં આવે, િો Ir.m.s. નુ ાં મુલ્ય ઘટવ 1 𝑇
= 𝑇 ∫0 𝐼𝑚 cos 𝜔t dt
લ ર્ે છે . એક આવિા પર cos 𝜔t નુ ાં સરે ર ર્ = 0 હોય છે .
154. V= Vm cos wt AC વોલ્ટેજનુ ાં મહિમ મુલ્ય 10 volt અને ∴ <1> = 0
આવ ૃતત્ત 50 Hz છે . t =
1
s પરવોલ્ટેજનુ ાં િ ત્ક્ષણીક મુલ્ય 158. AC વોલ્ટેજ V =100sin(50𝜋t) નો મહિમ વોલ્ટેજ, r.m.s.
600
.......... વોલ્ટેજ અને આવ ૃતત્ત અનુક્રમે ........છે .
100
(A) 10 V (B) 5√3 V (C) 5 V (D) 1 V (A) 100 V, V અને 50 Hz
√2
Ans : B
1 (B) √2 100 V, 100 V અને 25 Hz
→ Vm = 10 V, t = 600 s
100
T = t સમયે AC વોલ્ટેજનુ ાં િ ત્ક્ષણીક મુલ્ય, (C) V, √2 100 V અને 50 Hz
√2
100
V = Vm cos 𝜔t (D) 100 V, V અને 25 Hz
√2
1
= 10 cos [2𝜋 × 50 × ] Ans : D
600
𝜋
= 10 cos [ 6 ]

→ V = 100 sin (50 𝜋t ) ને V = Vm sin (𝜔t) સ થે સરખ વિ , ∴ 〈2𝐼1 𝐼2 sin 𝜔𝑡 cos 𝜔𝑡〉 = 0 ............(4)
𝑟𝑎𝑑 સમીકરણ (1) મ ાં સમીકરણો (2), (3) અને (4) ન મુલ્યો
Vm = 100 V અને 𝜔 = 50𝜋 મળે .
𝑠
𝑉𝑚 100 મુકિ ,
હવે, Vr.m.s = = volt અને ω =50 𝜋
√2 √2 𝐼12 𝐼22 𝐼12 +𝐼22
〈𝐼 2 〉 = + +0=
2 2 2
∴ 2𝜋f = 50𝜋
∴ f = 25 Hz 𝐼 2 +𝐼22
Ir.m.s. = √〈𝐼 2 〉 = √ 1 2
159. AC વોલ્ટેજ સમયની સ થે નીચે દર્ ાવલ
ે સમીકરણ
161. AC પરીપથમ ાં દરે ક 2 × 10-2 ન સમયર્ ળ મ ાં
અનુસ ર બદલ ય છે :
તવધુિપ્રવ હની રદર્ ઉલટ ઈ જાય છે , િો પ્રવ હ ની
V = 100 sin 100𝜋t cos 100 𝜋𝑡 જય ,ાં t સેકન્ડમ ાં અને V
આવ ૃતત્ત કેટલી હર્ે ?
વોલ્ટમ ાં છે . આ AC વોલ્ટેજનુ ાં r.m.s. મુલ્ય ....... અને
(A) 3.14Hz (B) 100 Hz
આવ ૃતત્ત ........ હર્ે.. (C) 314 Hz (D) 25 Hz
(A) 100 V, 100 Hz (B) 50 V, 200 Hz Ans : D
𝑇
50 100 → AC પ્રવ હમ ાં હાંમેર્ સમય બ દ પ્રવ હની રદર્ બદલ ય
(C) V, 100 Hz (D) V, 100 Hz 2
√2 √2
Ans : C છે .
→ અહી, AC વોલ્ટેજ 𝑇
∴ 2 = 2 × 10-2 s
V = 100 sin (100 𝜋t ) cos (100 𝜋t) volt છે . T = 4 × 10-2 s
1 1
∴ V = (50 × 2) sin (100𝜋t) cos (100𝜋t) પ્રવ હ ની આવ ૃતત્ત f = = = 25 Hz
𝑇 4 ×10−2
∴ V = 50 sin (2 × 100𝜋t)(∵ 2 sin 𝜃 cos 𝜃=sin 2𝜃) 162. એક AC પરીપથમ પ્રવ હનુ ાં લ ક્ષલણક મુલ્ય I =2 sin
∴ V = 50 sin (200𝜋t) volt થ ય. 𝜋
(100𝜋𝑡 + 3 ) A છે , િો પ્રવ હનુ ાં મહિમ મુલ્ય સૌ પ્રથમ
હવે, આ સમીકરણને V = Vm sin 𝜔t સ થે સરખ વિ , ક્ ાં સમયે મળે ?
𝑟𝑎𝑑
Vm = 50 volt અને 𝜔 = 200𝜋 મળે . (A) t =
1
s (B) t =
1
s
𝑠
100 200
𝑉𝑚 50 1 1
Vr.m.s. = = volt = 2𝜋f = 200𝜋 = f = 100 Hz (C) t = 400 s (D) t = 600 s
√2 √2
160. એક ઓલ્ટરનેટીર્ પ્રવ હ નીચેન સ ૂત્ર અનુસ ર છે : Ans : D

𝜋
→ I= 2 sin (100𝜋𝑡 + ) સમીકરણમ ાં જય રે sine તવધેયનુ ાં
I = I1 sin (wt) + I2 cos (wt), િો પ્રવ હનુ ાં r.m.s. મુલ્ય 3
મુલ્ય 1 થ ય ત્ય રે મહિમ પ્રવ હ મળે .
...........હર્ે.
𝜋
𝐼1 +I2 𝐼1 −𝐼2 ∴ sin (100𝜋𝑡 + ) = 1
(A) (B) 3
√2 √2
𝜋 𝜋
∴ 100 𝜋t + 3 = 2
2 2 √𝐼12 +𝐼22
𝐼 +𝐼
(C) √ 1 2 2 (D) 𝜋 𝜋 𝜋
2 ∴ 100𝜋t = - =
2 3 6
Ans : C 𝜋 1 1
→ <I2> = 〈(𝐼1sin 𝜔t + 𝐼2 cos 𝜔𝑡)2 〉 ∴ t = 6 × 100𝜋 = 600 𝑠
1
=〈𝐼12 𝑠𝑖𝑛2𝜔𝑡〉+〈𝐼22 𝑐𝑜𝑠 2 𝜔𝑡〉+ 163. એક AC જનરે ટરમ ાં t = 0 સમયે, V = 0 V છે અને T = 100𝜋
〈2𝐼1 𝐼2 sin 𝜔𝑡 cos 𝜔𝑡〉 ...........(1) સેકન્ડે V = 2V છે . આમ વધિો વોલ્ટેજ 100 V ન મુલ્ય સુધી
1−cos 2𝜔𝑡
હવે, 〈𝐼12 sin2 ωt〉= 𝐼12 〈 〉 પહોચ્ય બ દ ઘટવ લ ર્ે છે , િો વોલ્ટેજ ની આવ ૃતત્ત ર્ોધો.
2
1 cos 2 𝜔𝑡 (A) 50 Hz (B) 0.02 Hz (D) 1 Hz (C) 100𝜋Hz

= 𝐼12 [〈 〉 − 〈 〉]
Ans : D
2 2
પરાં ત ુ એક આવિા પર cos 2 𝜔t નુ ાં સરે ર ર્ = 0 → અત્રે, Vm = 100 V જય રે t = 0 સમયે V = 0 છે . આથી AC

𝐼12 વોલ્ટેજનુ ાં સ ૂત્ર, V = Vm sin 𝜔t
∴ 〈I12sin2 ωt〉 = 2
............(2)
1
𝐼22 ∴ 2 = 100 sin(𝜔. 100𝜋)
આ જ રીિે, 〈𝐼22 cos 2ωt〉 = 2
............(3)
2 2𝜋𝑓 𝑓
એક આવિા પર (2 sin 𝜔t cos 𝜔t)નુ ાં સરે ર ર્ = 0 ∴ 100 = sin (100𝜋) = sin (50)

𝑓 (A) 2.56 H (B) 0.32 H
∴ 0.02 = sin
50
(C) 0.64 H (D) 1.28 H
𝑓 𝑓 𝑓
50
= 𝜃 કોણ ઘણો ન નો હોવ થી, sin(50)=50rad. Ans : D
𝑓
→ આપેલ બલ્બનો પ્રવ હ રે રટિંર્ (એટલે કે બલ્બમ ાં વહી
∴ 0.02 = 𝑃 10 1
50
ર્કિો મહિમ પ્રવ હ) I = = = A
𝑉 60 6
∴ આવ ૃતત્ત f = 0.02 × 50 = 1 Hz
𝑉2 (60)2
બલ્બનો અવરોધ R = 𝑃
= 10
= 360 Ω
164. એક તવધુિપ્રવ હ, 12 A ન DC પ્રવ હ (component) અને 𝑉𝑟.𝑚.𝑠.
હવે, Ir.m.s. = |𝑍|
I = 9sin wt A ન AC પ્રવ હ (component)નો બનેલો છે , િો 𝑉𝑟.𝑚.𝑠.
∴ Ir.m.s. =
√𝑅2 +𝜔2 𝐿2
પરરણ મી પ્રવ હનુ ાં r.m.s. મુલ્ય (Ir.m.s.)ર્ોધો.
𝑉 2
(A) 40.5 A (B) 144 A ∴ R2 + 𝜔2L2 = (𝐼 𝑟.𝑚.𝑠 )
𝑟.𝑚.𝑠.
(C) 184.5 A (D) 13.58 A 𝑉𝑟.𝑚.𝑠 2
Ans : D ∴ 𝜔2L2 = ( ) - R2
𝐼𝑟.𝑚.𝑠.
→ પરરણ મી પ્રવ હ (કોઈ પણ t સમયે), I = 12 + 9 sin 𝜔𝑡 𝑟𝑎𝑑
પરાં ત,ુ ω = 2𝜋f = 2𝜋 × 60 = 100𝜋 = 376.8 𝑠
હવે, Ir.m.s. = √〈𝐼 2 〉 2
100
∴ (376.8)2 𝐿2 = ( 1 ) - (360)2
= √〈(12 + 9 sin 𝜔𝑡)2 〉 ( )
6
= √〈144 + 216 sin 𝜔𝑡 + 𝑠𝑖𝑛2 𝜔𝑡 〉 ∴ (141978.24)L2 = 360000-129600

અહી, સરે ર ર્ એક આવિાક ળ પર છે .
∴ L2 = 1.274 = 1.28 henry
∴ Ir.m.s. = √〈144〉 + 216〈sin 𝜔𝑡〉 + 81〈𝑠𝑖𝑛2 𝜔𝑡〉 167. કેપેસીટર નીચેન મ થ
ાં ી કોન મ ટે અનાંિ અવરોધ િરીકે
હવે, 〈144〉 = 144, 216〈𝑠𝑖𝑛𝜔𝑡〉 = 0
વિે છે ?
1
અને 81〈𝑠𝑖𝑛2 𝜔𝑡〉 =81× 2 =40.5
(A) DC મ ટે
Ir.m.s. = √144 + 40.5 = 13.58 A
(B) AC મ ટે
165. L-C-R AC શ્રેણી -પરીપથમ ાં તવધુિપ્રવ હ............
(C) DC અને AC બાંને મ ટે
(A) હાંમેર્ વોલ્ટેજ સ થે સમ ન કળ મ ાં હોય છે .
(D) DC મ ટે નહી અને AC મ ટે પણ નહી
(B) હાંમેર્ વોલ્ટેજ કરિ કળ મ ાં પ છળ હોય છે .
Ans : A
(C) હાંમેર્ વોલ્ટેજ કરિ કળ મ ાં આર્ળ હોય છે .
→ કેપેસીટરન કેપેતસટીવ રીએક્તટન્સનુ ાં મુલ્ય,
(D) આપેલ પૈકી એક પણ તવધ ન સત્ય નથી 1
XC = 𝜔𝐶 DC મ ટે 𝜔 = 0 છે .
Ans : D
→ L-C-R AC શ્રેણી -પરરપથ મ ટે ∴ XC = ∞
tan 𝛿 =
𝑉𝐿 −𝑉𝐶
(જો VL > VC હોય, િો) 168. એક AC પરીપથમ ાં જય રે િ ત્ક્ષણીક વોલ્ટેજ મહિમ હોય
𝑉𝑅
𝑉𝐶 −𝑉𝐿 ત્ય રે િ ત્ક્ષણીક પ્રવ હ શ ૂન્ય છે , િો આવ AC સપ્લ ય સ થે
અને tan 𝛿 = 𝑉𝑅
(જો VL < VC હોય, િો )
જય ,ાં δ = I અને V વચ્ચેનો કળ -િફ વિ પરીપથમ ાં ઘટક અથવ ઘટકોનુ ાં જોડ ણ કેવી રીિે ક્ુાં
જો VL > VC હોય, િો I એ V કરિ ાં કળ મ ાં δ જેટલો પ છળ હર્ે?
હર્ે. (A) પરીપથમ ાં મ ત્ર શુદ્ધ ઇન્ડકટર હર્ે.
જો VL < VC હોય, િો I એ V કરિ ાં કળ મ ાં δ જેટલો આર્ળ (B) પરીપથમ ાં મ ત્ર શુદ્ધ કેપેસીટર હર્ે.
હર્ે. (C) પરીપથમ ાં મ ત્ર શુદ્ધ અવરોધ હર્ે.
VL = VC હોય, િો I અને V સમ ન કળ મ ાં હોય છે . (D) ઇન્ડકટર અને કેપસ
ે ીટર બને પરીપથમ ાં શ્રેણીમ ાં
166. 60 V, 10 W ન એક બલ્બને 100 V, 60 Hz નો AC વોલ્ટેજ જોડેલ હર્ે.
લ ગુ પ ડવો હોય, િો પરીપથમ ાં જોડવ પડિ જરૂરી Ans : A, B, D
𝜋
ઇન્ડકટરન ઇન્ડકટન્સનુ ાં મુલ્ય કેટલુાં હોવુ ાં જોઈએ? → મ ત્ર L વ ળ AC પરીપથમ ાં I, V કરિ ાં કળ મ ાં 2 જેટલો
પ છળ હોય છે .

π
મ ત્ર C વ ળ AC પરીપથમ ાં I, V કરિ ાં કળ મ ાં જેટલો
2
આર્ળ હોય છે .
L અને C શ્રેણીમ ાં હોય િેવ AC પરીપથમ ાં XL > XC હોય, િો
π
I, V કરિ ાં કળ મ ાં જેટલો પ છળ હોય છે .
2
π
િેમજ જો XL < XC હોય, િો I, V કરિ ાં કળ મ ાં 2 જેટલો
172. બે અલર્ અલર્ AC પરીપથોમ ાં સમ ન તવધુિ પ્રવ હ
આર્ળ હોય છે .
વહી રહ્યો છે . પ્રથમ પરરપથમ મ ત્ર ઇન્ડકટર છે અને બીજા
169. અમુક અવરોધ ધર વિી એક ઇન્ડકટર -કોઈલને AC
પરરપથમ ાં મ ત્ર કેપેસીટર છે . હવે બને પરીપથો મ ાં AC
વોલ્ટેજ સ થે જોડેલ છે , િો એક આવિાક ળ પર
વોલ્ટેજની આવ ૃતત્ત વધ રવ મ ાં આવે, િો .......
નીચેન મ થ
ાં ી કઈ ભૌતિક ર ર્ીનુ ાં સરે ર ર્ મુલ્ય શ ૂન્ય હર્ે?
(A) પ્રથમ પરીપથમ ાં તવધુિપ્રવ હ વધર્ે અને બીજા
(A) તવધુિપ્રવ હ
પરીપથમ ાં ઘટર્ે.
(B) ઇન્ડકટર મ ાં ઉદભવતુ ાં પ્રેરરિ emf
(B) બને પરીપથોમ ાં તવધુિપ્રવ હ વધર્ે.
(C) જુ લ ઉષ્મ
(C) બને પરીપથોમ ાં તવધુિપ્રવ હ ઘટર્ે.
(D) ઇન્ડકટરમ ાં સાંગરૃ હિ ચુબકીય
ાં ઉજાા
(D) પ્રથમ પરીપથમ ાં તવધુિપ્રવ હ ઘટર્ે અને બીજા
Ans : A, B
→ AC વોલ્ટેજ અને પ્રવ હ બાંને હ મોતનક (આવિા) તવધેય છે . પરીપથમ ાં વધર્ે.
Ans : D
િેથી િેમન એક આવિાક ળ પર સરે ર ર્ મુલ્ય શ ૂન્ય હોય
𝑉𝑟.𝑚.𝑠.
→ પ્રથમ પરીપથમ ાં (Ir.m.s.)1 = ..............(1)
છે . 𝜔𝐿
𝑉𝑟.𝑚.𝑠.
170. AC વોલ્ટેજ એક શુદ્ધ અવરોધને લ ગુ પ ડવ મ ાં આવે છે , બીજા પરીપથમ ાં (Ir.m.s.)2 = 1 = 𝜔C (Vr.m.s.) ......(2)
( )
𝜔𝐶
િો ....... જો AC વોલ્ટેજની આવ ૃતત્ત વધ રવ મ ાં આવે, િો (Ir.m.s.)1 નુ ાં
(A) તવધુિપ્રવ હ વોલ્ટેજ કરિ કળ મ ાં આર્ળ હર્ે. મુલ્ય ઘટર્ે પણ (Ir.m.s.)2 નુ ાં મુલ્ય વધર્ે.
(B) તવધુિપ્રવ હ વોલ્ટેજ કરિ કળ મ ાં પ છળ હર્ે. 173. પરીપથમ ન
ાં કોઈ ઘટકને સમ િ
ાં ર તવધુિસ્થથતિ મ ન
ાં નો
(C) તવધુિપ્રવ હ અને વોલ્ટેજ સમ ન કળ મ ાં હર્ે. િફ વિ, ઉદ્દર્મન emf કરિ ાં ........મ ાં જ વધ રે હોઈ ર્કે.
(D) ઉપરની કોઈ પણ બ બિ સ ચી હોઈ ર્કે છે પણ િેનો (A) DC પરરપથ
આધ ર અવરોધન મુલ્ય પર છે . (B) AC પરીપથ
Ans : C (C) AC અને DC બને પરરપથ
→ મ ત્ર અવરોધવ ળ AC પરરપથમ ાં V અને I વચ્ચેનો કળ -
(D) આપેલ પૈકી એક પણ નહી
િફ વિ δ = 0 હોય છે .
Ans : B
171. L-C-R AC શ્રેણી-પરરપથમ ાં AC વોલ્ટેજની આવ ૃતિ ન → V2 = 𝑉𝑅2+ ( V L - VC )2 સ ૂત્ર પરથી થપષ્ટ છે કે VL અને VC એ V
વધ ર સ થે ઈપપીડન્સનુ ાં મુલ્ય..... થી વધુ હોઈ ર્કે.
(A) અચળ રહે છે . (VL અને VC વચ્ચે કળ -િફ વિ 1800 હોય છે .)
(B) વધે છે . 174. એક AC પરીપથમ ાં AC વોલ્ટેજ ની આવ ૃતત્ત પહેલ ન
(C) ઘટે છે . કરિ ાં 4 ર્ણી કરવ મ ાં આવે, િો ઇન્ડકટીવ રીએક્તટન્સ અને
(D) પહેલ ઘટે છે પછી ન્્ુનિમ બને છે અને ત્ય રબ દ કેપેતસટીવનુ ાં મુલ્ય અનુક્રમે....ર્ણુાં અને......ર્ણુાં થર્ે.
વધવ લ ર્ે છે . (A) 4, 4
1 1
(B) 2, 2
Ans : D 1
(C) 4, 4 (D) 1, 1
Ans : A
→ 𝑋L = 𝜔L પરથી,
ઇન્ડકટીવ રીએકટન્સનુ ાં મુલ્ય X 𝐿 4 ર્ણુાં થર્ે.

175. એક શુદ્ધ ઇન્ડકટરન રીએકટન્સનુ ાં મુલ્ય 200 Hz જેટલી કરવ મ ાં આવે, િો નવુ ાં કેપેસીટન્સ,
આવ ૃિીએ 22Ω છે . હવે આ ઇન્ડકટરને 200 V, 50 Hz ન AC 1
𝑋𝐶′ = 2𝜋𝑓′𝐶′ = 2𝜋(2𝑓)(2𝐶)
1
સપ્લ ય સ થે જોડવ મ ાં આવે છે , િો ઇન્ડકટન્સનુ ાં મુલ્ય 1 1

= 4 (2𝜋𝑓𝐶 )
...........
1
(A) 0.01751 H (B) 0.1751 H = 4 (𝑋𝐶 )
(C) 1.751 H (D) 17.5 H
179. R અને L શ્રેણીમ ાં હોય િેવ AC પરરપથમ ાં f આવ ૃતત્તવ ળો
Ans : A
→ XL = 𝜔L = 2𝜋fL AC પ્રવ હ વહી રહ્યો છે . િો પરરપથ ન ઈપપીડન્સનુ ાં મુલ્ય
𝐿
∴ L = 2𝜋𝑓
𝑋
પણ અત્રે, XL = 22 Ω છે . .......
1
22 (A) R (B) (𝑅 2 + 4𝜋 2 𝑓 2𝐿2 )2
∴ L = 2×314×200 = 0.01751 henry 𝑅
(C) R +2𝜋fL (D)
2𝜋𝑓𝐿
176. AC સપ્લ ય 20 V, 50 Hz સ થે 12Ω નો અવરોધ અને 0.21 Ans : B
H નુ ાં ઇન્ડકટર શ્રેણીમ ાં જોડેલ છે , િો પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ → L-R AC શ્રેણી-પરરપથ મ ટે,
વચ્ચેનો કળ -િફ વિ |𝑍| = √𝑅 2 + 𝑋𝐿2
(A) 300 (B) 400 =√𝑅 2 + (𝜔𝐿)2
(C) 800 (D) 900
Ans : C = √𝑅 2 + (2𝜋𝑓𝐿)2
→ L -R AC શ્રેણી-પરરપથ મ ટે = √𝑅 2 + 4𝜋 2 𝑓 2 𝐿2
𝑋𝐿 𝜔𝐿
tan 𝛿 =
𝑅
=
𝑅
180. એક ઇન્ડકટીવ કોઈલનો અવરોધ 100 Ω છે . જય રે 103
=
(2𝜋𝑓)𝐿 Hz આવ ૃતત્તવ ળો AC વોલ્ટેજ િેને લ ગુ પ ડવ મ ાં આવે છે
𝑅
=
2×3.14×50×0.21 ત્ય રે લ ગુ પ ડેલ વોલ્ટેજ, પ્રવ હ કરિ ાં કળ મ ાં 450 જેટલો
12
= 800 આર્ળ મ લુમ પડે છે , િો કોઈલનુ ાં ઇન્ડકટન્સ કેટલુાં હર્ે?
177. L - C - R AC શ્રેણી-પરરપથમ ાં લ ગુ પ ડેલ AC સપ્લ ય (A) 4 mh (B) 8 mH
200 V છે . આ પરરપથમ ાં XL = 50Ω, XC = 50Ω અને R = 10Ω (C) 12 mH (D) 16 mh
Ans : D
છે , િો પરરપથન ઈપપીડન્સનુ ાં મુલ્ય .........
→ અહી, ઇન્ડકટીવ કોઈલને પોિ નો અવરોધ (R) અને
(A) 10 Ω (B) 20 Ω
ઇન્ડકટન્સ (L) બાંને છે .
(C) 30 Ω (D) 40 Ω
Ans : A જય રે આ ઇન્ડકટીવ કોઈલનુ ાં જોડ ણ AC વોલ્ટેજ
→ |𝑍| = √𝑅 2 + (𝑋𝐿 − 𝑋𝐶 )2 પ્ર પ્પ્િથથ ન સ થે કરવ મ ાં આવે ત્ય રે િેન L અને R બાંને
= √102 + (50 − 50)2
AC પ્ર પ્પ્િથથ ન સ થે શ્રેણીમ ાં જોડ યેલ છે િેમ કહેવ ય.
= √102 = 10 Ω
િેથી અત્રે V અને I વચ્ચે કળ -િફ વિ જો δ હોય, િો tan 𝛿
178. C જેટલુાં કેપેસીટન્સ ધર વિ કેપેસીટરન રીએકટન્સનુ ાં
𝜔𝐿
મુલ્ય XC છે . હવે જો કેપસ
ે ીટરનુ ાં કેપેતસટન્સ બમણુાં અને AC = 𝑅
થ ય.
𝑅𝑡𝑎𝑛𝛿 𝑅𝑡𝑎𝑛𝛿 100×𝑡𝑎𝑛450
સપ્લ યની આવ ૃતત્ત બમણી કરવ મ ાં આવે, િો નવુ ાં ∴L= 𝜔
= 2𝜋𝑓
= 2×3.14×1000
કેપેસીટન્સ ......... = 16 × 10-3 = 16 mH
𝑋𝐶 𝑋𝐶
(A) 4XC (B)
2
(C)
4
(D) 2XC 181. 5 Aનો AC પ્રવ હ 24 Ω ના અવરોધમ થ
ાં ી પસ ર કરવ મ ાં
Ans : C આવે છે , િો અવરોધને સમ િ
ાં ર મહિમ તવધુિસ્થથતિ
1 1
→ પ્ર રાં ભમ ાં XC = 𝜔𝐶 = 2𝜋𝑓𝐶
મ નનો િફ વિ (P.D.)............ V હર્ે
હવે, કેપેસીટરનુ ાં કેપેસીટન્સ બમણુાં એટલે કે
(A) 10 (B) 17
C′ = 2C અને AC સપ્લ યની આવ ૃતત્ત બમણી (C) 170 (D) 1700
Ans : C
અથ ાિ f′ = 2f
→ અત્રે, Ir.m.s. = 5 A અને R = 24 Ω છે .

∴ R ન બે છે ડ વચ્ચેનો r.m.s. વોલ્ટેજ 184. L-C-R AC શ્રેણી- પરરપથમ ાં વોલ્ટેજ અને પ્રવ હ વચ્ચેનો
Vr.m.s. = (Ir.m.s.)R કળ -િફ વિ ..........
∴ Vr.m.s.= 5 × 24 = 120 volt π
(A) 0 અને ± ની વચ્ચેનો કોઈ પણ હોઈ ર્કે છે .
𝑉𝑚 2
હવે, Vr.m.s. = 𝜋
√2 (B) જ હોય છે .
2
∴ Vm = ( Vr.m.s.)√2 (C) π જ હોય છે .

π
= 120× 1.4142 ≈ 170 volt (D) 0 અને 2 ની વચ્ચેનો કોઈ પણ હોઈ ર્કે છે .
182. નીચે દર્ ાવલ
ે પરીપથમ ાં વોલ્ટતમટર અને એમીટરન Ans : A
𝑋𝐿 −𝑋𝐶
અવલોકનો અનુક્રમે ક્ હર્ે ? → tan 𝛿 = 𝑅
સ ૂત્ર પરથી
185. L-R AC શ્રેણી-પરીપથમ ાં તવધુિપ્રવ હ અને વોલ્ટેજ

વચ્ચેનો કળ -િફ વિ 450 છે , િો ઇન્ડકટીવ રીએકટન્સ નુ ાં
મુલ્ય ...........
𝑅
(A) 4
𝑅
(B) 2
(A) 800 V, 2 A (B) 300 V, 2 A (C) R
(C) 220 V, 2.2 A (D) 100 V, 2 A (D) મ રહિી અધુરી છે િેથી ર્ોધી ર્ક ય નહી
Ans : C
Ans : C
→ અહી, L-C-R AC પરરપથ મ ટે, 𝑋𝐿 ωL
→ L-R AC શ્રેણી-પરરપથ મ ટે tan 𝛿= = હોય છે .
𝑅 R
V2 = 𝑉𝑅2+ (𝑉𝐿 − 𝑉𝐶 )2 = 𝑉𝑅2 +(300 − 300) 2
δ = 450 મ ટે tan 450 =
𝑋𝐿
𝑅
∴V2 = 𝑉𝑅2 ∴ XL = R
∴ VR = V 186. L-R AC શ્રેણી-પરરપથમ ાં ઇન્ડકટરઅને અવરોધન બે
પરાં ત,ુ અત્રે V =Vr.m.s. = 220 V આપેલ છે . છે ડ ઓ વચ્ચેનો p.d. અનુક્રમે 16 V અને 20 V છે .
∴ VR = 220 volt પરીપથમ ાં કુ લ વોલ્ટેજ કેટલો હર્ે ?

𝑉𝑟.𝑚.𝑠. 220 (A) 20.0 V (B) 25.6 V
હવે, Ir.m.s. = 𝑅
= 100 = 2.2 A
(C) 31.9 V (D) 53.5 V
183. AC પરરપથ મ ટે અવરોધ R તવરુદ્ધ આવ ૃતત્તનો સ ચો Ans : B
→ L-R AC શ્રેણી-પરીપથનો કુ લ વોલ્ટેજ (r.m.s) નીચેન સ ૂત્ર
આલેખ નીચેન મ થ
ાં ી કયો છે ?
પરથી ર્ોધી ર્ક ય છે .
V2 = 𝑉𝐿2 + 𝑉𝑅2
∴ V2 = (16)2 + (20)2
∴ V= √656 = 25.6 volt
187. એક આદર્ા અવરોધ અને એક આદર્ા ઇન્ડકટરને 100 V
ન AC સપ્લ ય સ થે શ્રેણીમ ાં જોડેલ છે . જો વોલ્ટતમટરને
અવરોધ કે ઇન્ડકટરને સમ િ
ાં ર જોડિ િે સમ ન વોલ્ટેજ
દર્ ાવ,ે િો વોલ્ટતમટરનુ ાં અવલોકન.........V હર્ે.
(A) 50 (B) 70.7 (C) 88.2
(D) 100
Ans : B
Ans : A → અહી, AC વોલ્ટેજ પ્ર પ્પ્િથથ નન વોલ્ટેજનુ ાં r.m.s. મુલ્ય
→ R નુ ાં મુલ્ય AC વોલ્ટેજની આવ ૃતત્ત f સ થે બદલ તુ ાં નથી. Vr.m.s. = 100 volt આપેલ છે .

હવે, L-R AC શ્રેણી-પરરપથ મ ટે, |Z|= √𝑅 2 + 𝑋𝐿2 → V = 200√2sin (100t) ને V = Vm sin 𝜔t સ થે સરખ વિ ,
𝑟𝑎𝑑
પરાં ત ુ જય રે આપેલ વોલ્ટતમટરને અવરોધન બે છે ડ Vm = 200√2 volt અને ω = 100 મળે .
𝑠
વચ્ચે અથવ ઇન્ડકટરન બે છે ડ વચ્ચે જોડવ મ ાં આવે છે હવે, Ir.m.s. =
𝑉𝑟.𝑚.𝑠.
|𝑍|
ત્ય રે વોલ્ટમીટરનુ ાં અવલોકન સમ ન મળે છે . એટલે કે VR 𝑉𝑚 200√2
જય ,ાં Vr.m.s. = = = 200 V અને
√2 √2
= VL મળે છે .
|Z| = √𝑋𝐿2 =XL =𝜔L = 100 × 1 = 100 Ω
∴ (Ir.m.s.)R = (Ir.m.s.)XL 200
િેથી Ir.m.s. = 100 = 2 ampere
∴ R = XL
િેથી |Z| = √𝑅 2 + 𝑅 2 = √2R ે ીટરનુ ાં રીએકટન્સ 50 Hz આવ ૃતત્તને 10 Ω છે . આ
191. એક કેપસ
કેપેસીટરનુ ાં 100Hz આવ ૃતિએ રીએકટન્સ ......... થર્ે.
આમ, Z નુ ાં મુલ્ય અવરોધ R કરિ ાં √2 ર્ણુાં છે .
1 (A) 2.5 Ω (B) 5Ω
∴ પ્રવ હનુ ાં મુલ્ય ર્ણુાં થ ય.
√2 (C) 10 Ω (D) 20Ω
1
∴ વોલ્ટતમટરનુ ાં અવલોકન= (100) = 70.7 volt Ans : B
√2
→ f = 50 Hz મ ટે XC = 10 Ω
188. એક DC પરીપથમ 10 H ની કોઈલ સ થે 10 Ω નો
1
અવરોધ શ્રેણીમ ાં જોડી પરરપથ પ ૂણા કરવ મ ાં આવે છે , િો ∴ 𝜔𝐶 = 10 Ω
1
પરીપથનો ઈપપીડન્સ .............. ∴ = 10
2𝜋𝑓𝐶
(A) 10 Ω (B) 20 Ω 1
∴C= = 3.1847 × 10-4 F
(C) 1 Ω (D) શ ૂન્ય 2×3.14×50×10
Ans : A હવે, 100 Hz આવ ૃિીએ

→ DC પરીપથન રકથસ મ ાં ω = 0 હોય છે . XC =
1
=
1
𝜔𝐶 2𝜋𝑓𝐶
∴ XL =𝜔L = 0 થ ય. 1
= 2×3.14×100× 3.1847 × 10−4
િેથી અહી પરરપથન ઈપપીડન્સ નુ ાં મુલ્ય,
1
= 0.1999 = 5.002 Ω = 5 Ω
|Z| = √𝑅2 + 0 = R થ ય.
અત્રે, R = 10 Ω આપેલ છે . 192. એક AC પરીપથમ ાં ઇન્ડકટરનુ ાં રીએકટન્સ િેન અવરોધ
∴ |Z| = 10 Ω થ ય. કરિ ાં √3 ર્ણુાં છે . આ ઇન્ડકટરમ થ

ાં ી વહેિ પ્રવ હ અને
189. એક L-C-R AC શ્રેણી પરીપથમ ાં અવરોધ, કેપેસીટર અને િેન બે છે ડ વચ્ચેન વોલ્ટેજ વચ્ચેનો કળ -િફ વિ
ઇન્ડકટરન બે છે ડ વચ્ચેન વોલ્ટેજ અનુક્રમે 5 V, 10 V .............rad

𝜋 𝜋 𝜋 𝜋
(A) 3 (B) 2 (C) 6 (D) 4
અને 10 V છે . આ પરીપથને લ ગુ પ ડેલ AC વોલ્ટેજ ..........
Ans : A
હર્ે.
→ અત્રે, XL = √3 R છે .
(A) 25 V (B) 20 V (C) 10 V (D) 5 V
હવે, L -R AC શ્રેણી પરરપથ મ ટે
Ans : D
→ L-C-R AC શ્રેણી-પરરપથ મ ટે, tan 𝛿 =
𝑋𝐿
=
√3𝑅
𝑅 𝑅
V2 = (VL - VC)2 + 𝑉𝑅2 ∴ tan 𝛿 = √3 = 1.732
∴ V2 = (10 - 10)2 + 52 ∴ 𝛿 = tan-1 (1.732) = 60o
∴ V2 = 5 2 𝜋
= rad
∴ V = 5 volt 3
190. V= 200 √2 sin (100 t) AC વોલ્ટેજ એમીટર દ્વ ર 1 H 193. એક અવરોધ રરહિ (pure) ઇન્ડકટરને AC પ્ર પ્પ્િથથ ન
ઇન્ડકટન્સ ધર વિ ઇન્ડકટર ને આપેલ છે . આ એમીટરનુ ાં સ થે જોડવ મ ાં આવે છે ત્ય રે િેન બે છે ડ વચ્ચેનો
રીડીંર્ ...............A હર્ે . વોલ્ટેજ, પ્રવ હ કરિ ાં ........ચક્ર (cycle) પહેલ મહિમ
(A) 1 (B) 2 (C) 4 (D) 8 થ ય.

Ans : B 1 1 1 1
(A) 4 (B) 6 (C) 8 (D) 2
Ans : A

𝜋
→ આદર્ા ઇન્ડકટરમ ાં પ્રવ હ, વોલ્ટેજ કરિ ાં કળ મ ાં જેટલો 197. AC પરીપથમ ાં જોડેલ એક ઇન્ડકટરમ ાં વહેિ પ્રવ હનો
2
પ છળ હોય છે અથ ાિ વોલ્ટેજ, પ્રવ હ કરિ ાં કળ મ ાં 2

π
સમય તવરુદ્ધ ગ્ર ફ આકૃતિમ ાં દર્ ાવ્યો છે . િો ગ્ર ફ મ ાં
1
જેટલો આર્ળ હોય છે , જે 4 ચક્રને સમતુલ્ય છે . ે ક્ ાં લબિંદુ પ સે વોલ્ટેજ મહિમ મળર્ે ?
દર્ ાવલ
194. V = 200√2 sin 100t(V) વડે અપ િો એક ઓલ્ટરનેટીંર્

વોલ્ટેજ, 1 𝜇F ન કેપેસીટરને આપવ મ ાં આવ્યો છે , િો
પરીપથમ ાં જોડેલ AC એમીટરનુ ાં અવલોકન ...........mA
હર્ે.
(A) 100 (B) 20 (C) 40 (D) 80
Ans : B
→ V = 200√2 sin 100 t પરથી, Vm = 200 √2 volt, (A) P (B) Q (C) R
(D) S
Ans : C
𝑟𝑎𝑑
𝜔 = 100 → ઇન્ડકટરમ ાં વહેિો પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ વચ્ચે કળ -િફ વિ
𝑠
𝜋
∴ Vr.m.s. =
200√2
= 200 V 2
જેટલો હોય છે . આથી જય રે પ્રવ હનુ ાં મુલ્ય (R લબિંદુ
√2
𝑉𝑟.𝑚.𝑠. આર્ળ) શ ૂન્ય થ ય ત્ય રે ઇન્ડકટરન બે છે ડ વચ્ચે
પરરપથમ ાં પ્રવ હ I = 𝑋𝐶
વોલ્ટેજનુ ાં મુલ્ય મહિમ મળર્ે.
𝑉𝑟.𝑚.𝑠.
=
1/𝜔𝐶 198. એક AC પરીપથમ ાં િ ત્ક્ષણીક પ્રવ હ જય રે શ ૂન્ય હોય છે .
= Vr.m.s. (𝜔𝑐) ત્ય રે િ ત્ક્ષણીક વોલ્ટેજ મહિમ હોય છે . િો આ પરીપથમ ાં
= (200) (100)(1× 10-6) મ ત્ર .......... હર્ે.
= 20 × 10-3 (A) ઇન્ડકટર (B) કેપેસીટર
= 20 mA
195. R અવરોધવ ળી અને L ઇન્ડકટન્સવ ળી એક કોઈલ V (C) અવરોધ (D) એક પણ નહી
Ans : A, B
વોલ્ટન AC ઉદ્ગગ્મ સ થે જોડી છે .જો ઉદર્મની કોણીય
π
→ ઇન્ડકટરમ ાં પ્રવ હ એ વોલ્ટેજ કરિ ાં કળ મ ાં જેટલો
આવ ૃતત્ત ω rad s-1 હોય, િો પરીપથમ ાં પ્રવ હ ........... 2
𝑉 𝑉 પ છળ હોય છે . આથી જય રે પ્રવ હ શ ૂન્ય હર્ે ત્ય રે

(A) (B)
𝑅 𝐿
𝑉 𝑉 િ ત્ક્ષણીક વોલ્ટેજ મહિમ હર્ે.
(C) 𝑅+𝐿 (D)
√𝑅2 +𝜔2 𝐿2
Ans : D ાં ી આવ ૃતિન
199. L , C અને R ન નીચેન સાંયોજનોમ થ
→ R - L પરરપથનો ઈપપીડન્સ, Z = R + j𝜔L પરરમ ણ કોને છે ?
1 𝑅
∴ |Z| = √𝑅 2 + (𝜔𝐿)2 (A) 𝑅𝐶 (B) 𝐿
𝑉 𝑉
∴ પરીપથમ ાં પ્રવ હ I = = 1 𝐶
|𝑍| √𝑅2 +𝜔2 𝐿2 (C) (D) 𝐿
√𝐿𝐶
196. એક ઇન્ડકટર (ઇન્ડકટન્સ, L henry) ને V= V0 sin 𝜔t(V) ન
Ans : A, B, C
ઉદર્મ સ થે જોડેલ છે , િો ઇન્ડકટરમ ાં પસ ર થિો પ્રવ હ I 𝑑𝑖 𝑉.𝑠
→ V=L પરથી L નો એકમ :
𝑑𝑡 A
= ......... A
𝑄 𝐼.𝑡 𝐴.𝑠
C=𝑉 = 𝑉
પરથી C નો એકમ : 𝑉
𝑉0 𝜋 𝑉0 𝜋
(A) sin (𝜔𝑡 + ) (B) sin (𝜔𝑡 − )
𝜔𝐿 2 𝜔𝐿 2 1
∴
𝜋 𝜔𝐿 𝜋 √𝐿𝐶
(C) V0 𝜔L sin (𝜔𝑡 − 2 ) (D) 𝑉0
sin (𝜔𝑡 + 2 ) 1
= 𝑉.𝑠 𝐴.𝑠
Ans : B √ .
𝐴 𝑉
π
→ ઇન્ડકટરમ થ
ાં ી વહેિો પ્રવ હ વોલ્ટેજ કરિ ાં કળ મ ાં 1
2 =
√𝑠2
જેટલો પ છળ હોય છે .
= s-1
𝜋 𝜋
∴I=
𝑉0 𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡− )
2
=
𝑉0 𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡− )
2 = આવ ૃતત્તનો એકમ
𝑋𝐿 𝜔𝐿

આ જ રીિે R, L અને C ન એકમો પરથી

1 𝑅
અને ને → જય રે વોલ્ટેજનુ ાં મુલ્ય મહિમ હોય ત્ય રે પ્રવ હનુ ાં મુલ્ય
𝑅𝐶 𝐿
પણ મહિમ મળે ત્ય રે એનો અથા એવો થ ય કે વોલ્ટેજ
આવ ૃતત્તન પરરમ ણ છે િેમ સ લબિ કરી ર્ક ય.
અને પ્રવ હ વચ્ચેનો કળ - િફ વિ ર્ક્ છે , જે ફક્તિ
200. એક તવધુિર્ોળો પ્રથમ DC વોલ્ટેજે અને ત્ય રબ દ AC
અવરોધ મ ાં શ ૂન્ય છે . એટલે કે પરરપથમ ાં જોડેલ ઘટક
વોલ્ટેજ સપ્લ ય સ થે જોડવ મ ાં આવે છે . બાંને કીથસ ઓમ ાં
અવરોધ હર્ે.
વોલ્ટેજનુ ાં મુલ્ય સમ ન હોય, િો િે ક્ રકથસ મ ાં વધુ
203. એક ગુચ
ાં ળ ન બે છે ડે 100 વોલ્ટ DC વોલ્ટેજ લ ગુ પડિ
પ્રક તર્િ થર્ે?
િેમ થ
ાં ી 1 A પ્રવ હ પસ ર થ ય છે . આ જ ગુચ
ાં ળ સ થે 100
(A) AC
V અને 50 પરીભ્રમણ/ સેકન્ડ આવ ૃતિવ ળો AC વોલ્ટેજ
(B) DC
(C) બને રકથસ મ ાં તવધુિર્ોળો પ્રક તર્િ થર્ે નહી લ ગુ પ ડવ મ ાં આવે, િો 0.5 A પ્રવ હ પસ ર થ ય છે , િો
(D) બને રકથસ મ ાં સમ ન રીિે પ્રક તર્િ થર્ે ગચ

ાં ૂ ળ નુ ાં ઈપપીડન્સ કેટલુાં હર્ે?
Ans : D (A) 100 Ω (B) 200 Ω

→ અહી, AC વોલ્ટેજનુ ાં r.m.s. મુલ્ય DC વોલ્ટેજ જેટલુાં હોવ થી, (C) 300 Ω (D) 400 Ω
Ans : B
િેમજ તવધુિર્ોળ મ ટે Rac = Rdc હોવ થી બને રકથસ મ ાં
→ Vac = 100 V, Iac = 0.5 A,
તવધુિર્ોળ મ ાં થિો પ વર વ્યય સમ ન હર્ે. આથી બને Vdc = 100 V, Idc = 1 A,
રકથસ મ ાં તવધુિ ર્ોળો સમ ન રીિે પ્રક તર્િ થર્ે. 𝑉𝑑𝑐 100
ગચ
ાં ૂ ળ નો અવરોધ R = 𝐼𝑑𝑐
= 1
= 100 Ω
201. AC પરીપથમ ાં વોલ્ટેજ અને પ્રવ હન સુત્રો V = 5 sin
𝑉𝑎𝑐 100
ગચ
ાં ૂ ળ નુ ાં ઈપપીડન્સ Z = = = 200 Ω
𝜋 𝜋 𝐼𝑎𝑐 0.5
(100𝜋𝑡 − 6 ) અને I = 4 sin (100𝜋𝑡 + 6 ) વડે આપી
204. એક L-C-R શ્રેણી AC પરીપથમ ાં R= 10Ω, ઈપપીડન્સ
ર્ક ય છે , િો ..........
Z = 20Ω છે , િો પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ વચ્ચેનો કળ - િફ વિ
(A) વોલ્ટેજ પ્રવ હ કરિ ાં 300 આર્ળ હર્ે. આર્રે ......... હર્ે.
(B) પ્રવ હ વોલ્ટેજ કરિ ાં 300 આર્ળ હર્ે. (A) 300 (B) 450 (C) 600
(D) 900
Ans : C
(C) પ્રવ હ વોલ્ટેજ કરિ ાં 600 આર્ળ હર્ે.
205. L-C-R શ્રેણી-પરીપથને f આવ ૃતિન વોલ્ટેજ સપ્લ ય સ થે
(D) વોલ્ટેજ પ્રવ હ કરિ ાં 600 આર્ળ હર્ે.
જોડેલ છે . જો પરીપથમ ાં પ્રવ હ એ વોલ્ટેજ કરિ ાં કળ મ ાં
Ans : C
450 આર્ળ હોય, િો કેપેતસટન્સ C નુ ાં મુલ્ય ...........હર્ે.
→ પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ વચ્ચેનો કળ -િફ વિ,
1 1
π 𝜋 𝜋 𝜋 180 (A) πf(2πfL−R) (B) 2𝜋𝑓(2𝜋𝑓𝐿−𝑅)
δ = 6 - (− 6 ) = 3 = 3 × 𝜋
= 600
1 1
આમ, પ્રવ હ એ વોલ્ટેજ કરિ ાં 600 જેટલો આર્ળ હર્ે. (C) (D)
𝜋𝑓(2𝜋𝑓𝐿+𝑅) 2𝜋𝑓(2𝜋𝑓𝐿+𝑅)
202. એક AC શ્રેણી-પરીપથમ ાં િ ત્ક્ષણીક વોલ્ટેજનુ ાં મુલ્ય Ans : D

𝑋𝐶 −𝑋𝐿
મહિમ હોય છે , ત્ય રે િ ત્ક્ષણીક પ્રવ હનુ ાં મુલ્ય પણ → tan 𝛿 = 𝑅
𝜋 𝑋𝐶 −𝑋𝐿
મહિમ મળે છે , િો વોલ્ટેજ પ્ર પ્પ્િ થથ ન સ થે કયો tan 4 = 𝑅
પરરપથ ઘટક જોડેલ હર્ે? ∴ R = X C - XL

𝜋
(∵ tan 4 = 1)
(A) મ ત્ર ઇન્ડકટર ∴ XC = R + X L
(B) મ ત્ર કેપેસીટર 1
∴ 2𝜋𝑓𝐶 = R + 2𝜋fL
(C) મ ત્ર અવરોધ 1
∴C=
2𝜋𝑓(2𝜋𝑓𝐿+𝑅)
(D) ઇન્ડકટર અને કેપેસીટર શ્રેણી- જોડ ણો
Ans : C

206. L આત્મપ્રેરણવ ળ એક ગચ
ાં ૂ ળ ને બલ્બ B અને AC ઉદર્મ 209. L-C-R AC શ્રેણી પરીપથમ ાં R = 20Ω છે , િો અનુન દની
સ થે શ્રેણીમ ાં જોડેલ છે . બલ્બની ઉજાતસિિ (brightness) સ્થથતિમ ાં આ AC શ્રેણી-પરીપથન ઈપપીડન્સનુ ાં મુલ્ય |𝑍|
ઘટે, જય રે .......... =............
(A) 20Ω (B) 0Ω
(A) ગચ
ાં ૂ ળ ન આંટ ઓની સાંખ્ય ઘટે
(C) 1 Ω (D) 400 Ω
(B) કેપેતસટીવ પ્રતિબ ધ XC = XL ને આ પરીપથમ ાં ઉમેરિ Ans : A
(C) ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં લોખડનો સળીયો દ ખલ કરિ ાં → L-C-R AC શ્રેણી-પરરપથમ ાં અનુન દની સ્થથતિમ ાં
(D) AC ઉદ્દર્મની આવ ૃતત્ત ઘટે છે . |Z| = √𝑅2 + 0 = R હોય છે . (∵ 𝑋𝐿 = 𝑋𝐶 )

Ans : C ∴ |Z| = 20 Ω
→ ગચ
ાં ૂ ળ નો ઇન્ડકટીવ રીએકટન્સ XL = 𝜔𝐿 . 210. L-C-R AC શ્રેણી-પરીપથમ ાં કેપેસીટરનુ ાં કેપેતસટન્સ C થી
બલ્બની ઉજાતસિિ ત્ય રે જ ઘટે જય રે XL નુ ાં મુલ્ય વધે. 2C કરવ મ ાં આવે છે , િો અનુન દીય આવ ૃતત્ત અચળ જ રહે
જય રે ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં લોખાંડનો સળીયો દ ખલ કરવ મ ાં આવે એટલ મ ટે ઇન્ડકટન્સ L થી બદલીને કેટલુાં કરવુ ાં જોઈએ ?
𝐿 𝐿
ત્ય રે લોખાંડની પરમીએબીલીટી એ હવ કરિ ાં વધ રે (A) 4L (B) 2L (C) 2 (D) 4
હોવ થી ગચ
ાં ૂ ળ નુ ાં ઇન્ડકટન્સ (L) વધે છે , પરરણ મે XL વધે Ans : C
1
→ f0 = 2𝜋√𝐿𝐶 સ ૂત્ર પરથી,
છે અને બલ્બની ઉજાતસિિ ઘટર્ે.
જો કેપેસીટરનુ ાં કેપેસીટન્સ C થી 2C કરવ મ ાં આવે, િો
207. R-L શ્રેણી-પરીપથને AC વોલ્ટેજ લ ગુ પ ડિ ઇન્ડકટીવ
અનુન રદય આવ ૃતત્ત f0 અચળ જ રહે એટલ મ ટે ઇન્ડકટરનુ ાં
રીએકટન્સનુ ાં મુલ્ય અવરોધ (R) ન મુલ્ય જેટલુાં મળે છે . જો
𝐿
પરીપથમ ાં R નુ ાં મુલ્ય 3 Ω હોય, િો પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ ઇન્ડકટન્સ L થી 2 જેટલુાં કરવુ ાં જોઈએ.
વચ્ચેનો કળ -િફ વિ ..............rad. ાં દીય આવ ૃતત્ત f0 છે .

211. એક L-C-R AC શ્રેણી-પરીપથની અનુન
(A) 6
𝜋
(B) 4
𝜋 જો િેમ ન
ાં કેપેસીટરનુ ાં કેપેતસટન્સ પહેલ ન કરિ ાં ચ ર
(C)
𝜋
(D) શ ૂન્ય ાં દીય આવ ૃતત્ત........
ર્ણુાં કરવ મ ાં આવે, િો નવી અનુન
2
𝑓0 𝑓0
Ans : B (A) 2
(B) 2𝑓0 (C) 𝑓0 (D) 4
→ R = 3 Ω, XL = 3 Ω Ans : A
1
𝑋
કળ -િફ વિ δ = tan-1 ( 𝑅𝐿 ) = tan-1 (5)
3 → પ્ર રાં ભમ ાં અનુન રદય આવ ૃતત્ત 𝑓0 = 2𝜋√𝐿𝐶
1
𝜋 હવે, નવી સ્થથતિમ ાં 𝑓 ′ = 2𝜋√𝐿×4𝐶
∴𝛿= tan-1 (1) = rad
4 1 1 𝑓0
= 2 (2𝜋√𝐿𝐶 ) =
ાં ૂ ળ નુ ાં 50 Hz આવ ૃિીએ રીએકટન્સ 20Ω અને
208. એક ગચ 2
અવરોધ 30Ω છે .જો ગચ

ાં ૂ ળ ન બે છે ડે 200 V, 100 Hz નો 212. નીચે દર્ ાવલ
ે L-C-R AC પરરપથ મ ટે જય રે AC
AC વોલ્ટેજ લ ગુ પ ડવ મ ાં આવે, િો ગચ
ાં ી વહેિો વોલ્ટેજની કોણીય આવ ૃતત્ત પરરપથ ની અનુન
ાં દીય કોણીય
પ્રવ હ ........... A આવ ૃતત્ત જેટલી હોય છે ત્ય રે ક્ુ વોલ્ટતમટર શ ૂન્ય
(A) 2.0 A (B) 4.0 A અવલોકન બિ વર્ે?

20
(C) 8.0 A (D) A
√13
Ans : B
→ R = 30 Ω, V = 200 V
50 Hz આવ ૃતત્તએ રીએકટન્સ XL = 20 Ω
∴ 100Hz આવ ૃતત્તએ રીએકટન્સ XL′ = 2 × 20= 40Ω
ઈપપીડન્સ Z = √𝑅 2 + 𝑋𝐿2
(A) V1 (B) V2
= √(30)2 + (40)2 = 50 Ω (C) V3 (D) એક પણ નહી
𝑉 200
ગચ
ાં ી વહેિો પ્રવ હ I = = =4A Ans : B
𝑍 50

→ અહી, L, C અને R નુ ાં શ્રેણી -જોડ ણ છે . આપેલ પરરપથમ ાં (B) પરીપથમ ાં અવરોધનુ ાં મુલ્ય શ ૂન્ય હોય ત્ય રે .
શ્રેણી અનુન દ વખિે XL = XC િેમજ VL = VC હોય છે . (C) પરીપથમ ાં અવરોધનુ ાં મુલ્ય મહિમ હોય ત્ય રે
િદઉપર િ
ાં VL અને VC વચ્ચેનો કળ -િફ વિ 1800 હોય છે . (D) પરીપથમ ાં અવરોધ અને ઇન્ડકટન્સ બને શ ૂન્ય હોય
િેથી V2 વોલ્ટતમટર શ ૂન્ય અવલોકન બિ વર્ે. ત્ય રે .
Ans : B
213. L-C-R AC પરીપથમ ાં L= 8H, C= 0.5𝜇F અને R=100 Ω છે .
→ L -R AC પરરપથ મ ટે
આ પરીપથની અનુન રદય કોણીય આવ ૃતત્ત.. 𝑅
cos 𝛿 =
√𝑅2 +𝑋𝐿2
𝑟𝑎𝑑
(A) 500 rad (B) 500 હવે, જો R = 0 હોય, િો cos 𝛿 = 0 થ ય.
𝑠
(C) 500 Hz (D) 50 rad 𝜋
િેથી δ = 2 થ ય.
Ans : B
𝜋
→ L-C-R AC શ્રેણી-પરરપથની અનુન દીય શ્રેણીય આવ ૃતત્ત, ∴ P = 𝑉𝑟.𝑚.𝑠. 𝐼𝑟.𝑚.𝑠. cos 2
= 0 પરરણ મે પરરપથમ ાં
1 1 103 𝑟𝑎𝑑 વહેિો પ્રવ હ વોટલેસ કહેવ ય.
𝜔0 = = = = 500
√𝐿𝐶 √8×0.5×10−6 2 𝑠
217. AC પરીપથમ ાં વોટલેસ પ્રવ હ વહેિો હોય ત્ય રે પ્રવ હ
214. 10 Ω અવરોધ, 5 mH ઇન્ડકટરવ ળો ઇન્ડકટર િથ 10 𝜇F
અને વોલ્ટેજ વચ્ચેનો કળ -િફ વિ..........
કેપેસીટન્સવ ળ કેપસ
ે ીટરને શ્રેણીમ ાં જોડેલ છે . આ જોડ ણ
(A) 900 (B) 450 (C) 1800
(D) 600
સ થે f આવ ૃિીવ ળાં AC વોલ્ટેજ પ્ર પ્પ્િથથ ન જોડિ સમગ્ર Ans : A
પરીપથ અનુન દની સ્થથતિમ ાં આવે છે . જો અવરોધનુ ાં મુલ્ય → વોટલેસ પ્રવ હ મ ટે પ વર - ફેક્તટર cos 𝛿 = 0 હોય છે .િેથી
અડધુ ાં કરવ મ ાં આવે, િો અનુન રદિ આવ ૃતત્તનુ ાં મુલ્ય પ્રવ હ અને વોલ્ટેજ વચ્ચેનો કળ -િફ વિ 𝛿 = 900 હોય છે .
............ 218. 0.7 H ઇન્ડકટન્સવ ળ ઇન્ડકટરને 220Ω અવરોધ વ ળ
(A) અડધુ ાં થર્ે. (B) બમણુાં થર્ે. અવરોધક સ થે શ્રેણીમ ાં જોડેલ છે .આ જોડ ણ સ થે 220 V:
(C) બદલ ર્ે નહી (D) ચોથ ભ ર્નુ ાં થર્ે.
50 Hz નો AC વોલ્ટેજ લ ગુ પ ડવ મ ાં આવે છે , િો
Ans : C
1 પરીપથમ ાં વહેિો વોટલેસ (Wattless) પ્રવ હ ..........
→ L-C-R પરરપથમ ાં અનુન દ આવ ૃતત્ત, f =
2𝜋√𝐿𝐶
(A) 7 A (B) 5 A
ઉપરોક્તિ સમીકરણ દર્ ાવે છે કે f એ અવરોધ પર આધ ર (C) 0.7 A (D) 0.5 A
ર ખિી નથી. આથી જો અવરોધનુ ાં મુલ્ય અડધુ ાં કરવ મ ાં Ans : C
આવે, િો અનુન દ આવ ૃતત્ત બદલ ર્ે નરહ. → અહી, XL = 𝜔𝐿 = 2𝜋𝑓𝐿
= 2𝜋 × 50 ×0.7 =220 Ω
215. કોઈ AC પરીપથમ ાં પ વર-ફેક્તટર નુ ાં મુલ્ય...........
અને R = 220 Ω
(A) 1 હોય, િો િે પરીપથમ ાં મ ત્ર શુદ્ધ ઇન્ડકટર હર્ે.
હવે, |Z| = √𝑅 2 + 𝑋𝐿2
(B) 1 હોય, િો િે પરીપથમ ાં મ ત્ર શુદ્ધ અવરોધ હર્ે.
∴ |Z| = √2202 + 2202
(C) શ ૂન્ય હોય, િો િે પરીપથમ ાં મ ત્ર શુદ્ધ અવરોધ હર્ે.
= 220 √2 Ω
(D) 1 હોય, િો િે પરીપથમ ાં મ ત્ર શુદ્ધ કેપેસીટર હર્ે. િેથી પરરપથમ ાં વોટલેસ પ્રવ હ =
𝑉𝑟.𝑚.𝑠.
|𝑍|
Ans : B 220 1
𝑅 = = = 0.7071 ampere
→ પ વર - ફેક્તટર cos 𝛿 = |𝑍| 220√2 √2
219. અવરોધ R મ થ
ાં ી I = Im sin 𝜔t જેટલો AC પ્રવ હ પસ ર
જો cos 𝛿 = 1 લઈએ િો |𝑍| = R થ ય .આમ, AC પરરપથમ ાં
થવ ન ક રણે િેમ ાં t સમયમ ાં ઉદભવિી ઉષ્મ H છે .હવે
મ ત્ર શુદ્ધ અવરોધ હોય ત્ય રે 𝛿 = 0 હોય છે . િેથી cos 𝛿 = 1
આ જ અવરોધ R મ થ
ાં ી િેટલ જ t સમયમ ાં િેટલીજ H
થય.
જેટલી ઉષ્મ ઉત્પન્ન કરવ મ ટે પસ ર કરવો પડિો DC
𝜋
(મ ત્ર ઇન્ડકટરવ ળ પરરપથ મ ટે δ = + અને મ ત્ર
2 પ્રવ હ I, ........જેટલો હોવો જોઈએ.
𝜋
કેપેતસટરવ ળ પરરપથ મ ટે 𝛿 = - 2 હોય છે )
(A) 0.7071 Im (B) 1.412 Im
216. L-R AC પરીપથમ ાં પ્રવ હ વોટલેસ (Wattless) ક્ રે હોય? (C) Im (D) √𝐼𝑚
(A) પરીપથમ ાં ઇન્ડકટન્સનુ ાં મુલ્ય શ ૂન્ય હોય ત્ય રે . Ans : A

→ આપેલ AC પરરપથમ ાં t સમયમ ાં ઉત્પનન થિી ઉષ્મ -ઉજાા R = 40 +40 = 80 Ω

2
H = 𝐼𝑟.𝑚.𝑠. Rt ............(1) આપેલ પરરપથન ઈસ્પપડન્સનુ ાં મુલ્ય,
જય રે આપેલ DC પરરપથમ ાં t સમયમ ાં ઉત્પનન થિી |Z| = √𝑅 2 + (𝑋𝐿 − 𝑋𝐶 )2
ઉષ્મ -ઉજાા H = 𝐼 2 𝑅𝑡 હોય છે . ...........(2) = √802 + (100 − 40)2
િેથી પરરણ મ (1) અને (2) પરથી, = √802 + 602 = 100 Ω
2
𝐼𝑟.𝑚.𝑠. Rt = 𝐼2 Rt 𝑅 80
પ વર-ફેક્તટર, cos 𝛿 = |𝑍| = 100 = 0.8
∴ I = 𝐼𝑟.𝑚.𝑠.
223. અમુક સાંખ્ય ન વીજળીન ર્ોળ ઓનુ ાં કુ લ પ વર રે રટિંર્
= 0.7071 𝐼𝑚
1000 W છે . આ ર્ોળ ઓને લ ગુ પ ડેલ AC વોલ્ટેજ V =
220. એક પરીપથમ ાં V= V0 sin 𝜔 t વડે અપ િો એક
200 sin (310 t + 600) છે , િો પરીપથમ ાં વહેિ પ્રવ હનુ ાં
ઓલ્ટરનેટીંર્ વોલ્ટેજ લ ગુ પ ડિ પરીપથમ ાં મળિો
r.m.s. મુલ્ય .........
𝜋
પ્રવ હ I = I0 sin (𝜔𝑡 − 2 ) છે , િો પરીપથમ ાં વપર િો
(A) 10 A (B) 10√2
પ વર ..........વોટ હર્ે. (C) 20 A (D) 20√2 A
(A) 0.5 V0I0 (B) 0.707 V0I0 Ans : B
(C) 1.919 V0I0 (D) 0 → L-C-R AC શ્રેણી - પરરપથમ ાં વ થિતવક પ વર:
Ans : D
→ 𝑃 = 𝑉𝑟.𝑚.𝑠. 𝐼𝑟.𝑚.𝑠. cos δ
→ અત્રે, આપેલ V અને I ન સમીકરણો પરથી થપષ્ટ છે કે V
𝑉𝑚𝐼𝑚
અને I વચ્ચે કળ -િફ વિ 𝛿 = 2 છે .
𝜋 ∴P= cos 𝛿
2
200 ×𝐼𝑚
િેથી પરરપથમ ાં વપર િો પ વર, ∴ 1000 = 2
cos 60o
π
𝑃 = 𝐼𝑟.𝑚.𝑠. 𝑉𝑟.𝑚.𝑠. cos 2
= 0 થ ય. ∴ 𝐼𝑚 = 20 ampere
𝐼𝑚 20
221. એક AC પરીપથમ ાં V અને I અનુક્રમે નીચે મુજબ છે : ∴ 𝐼𝑟.𝑚.𝑠. = = = 10√2 ampere
√2 √2
V = 100 sin (100𝜋t) V 224. એક L-C-R AC શ્રેણી-પરીપથનો અવરોધ 5 Ω અને
𝜋
I = 100 sin (100𝜋𝑡 + ) mA, િો પરીપથમ ાં તવખેરણ
3 રીએકટન્સ 5 Ω છે . આ પરીપથનો પ વર-ફેક્તટર.....
પ મિો પ વર ............
(A) 0.5 (B) 1.0
(A) 104 W (B) 10 W (C) 0.707 (D) શ ૂન્ય
(C) 2.5 W (D) 5.0 W
Ans : C
Ans : C
→ R = 5 Ω અને X = 5 Ω
→ 𝑃 = 𝑉𝑟.𝑚.𝑠. 𝐼𝑟.𝑚.𝑠. cos δ
𝑅 𝑅
𝑉𝑚 𝐼𝑚 પ વર-ફેક્તટર cos 𝛿 = |𝑍| =
= . . cos 𝛿 √𝑅2 +𝑋 2
√2 √2
1 5
= VmIm cos 𝛿 =
2 √52 +52
1 𝜋 5
= × (100) × (100 × 10−3 )𝑐𝑜𝑠 ( 3 ) =
2 √50
= 2.5 watt = 0.7071
222. નીચે દર્ ાવલ

ે પરરપથ મ ટે પ વર-ફેક્તટર .......... 225. એક L-R AC શ્રેણી -પરીપથમ ાં XL = 3R છે , જય ાં R એ
પરરપથમ નો અવરોધ છે . હવે જો શ્રેણીમ ાં XC = R
ઉમેરવ મ ાં આવે, િો નવ અને જુ ન પ વર -ફેક્તટરનો
ગુણોિર ..........હર્ે.
1
(A) √2 (B) (C) 2 (D) 1
√2
Ans : A
(A) 0.2 (B) 0.4 (C) 0.8 (D) 0.6 → R-L પરરપથનો પ વર-ફેક્તટર,
Ans : C
𝑅
→ આપેલ પરરપથનો કુ લ અવરોધ cos 𝛿1 =
√𝑅2 +𝑋 2

=
𝑅
(XL = 3R મુક્તત્ત ) 228. ટ્ર ન્સફોમાર નીચેન મ થ
ાં ી ક્ પરરપથ/પરીપથો મ ાં
√𝑅2 +(3𝑅)2
=
𝑅 વપર ય છે ?
√10𝑅2
1 (A) મ ત્ર DC પરીપથમ ાં
=
√10
(B) મ ત્ર AC પરીપથમ ાં
હવે, પરરપથમ ાં કેપેતસટર ઉમેરિ ,
(C) DC અને AC બને પરીપથોમ ાં
𝑅
cos 𝛿2 =
√𝑅2 +(𝑋𝐿 −𝑋𝐶 )2 (D) DC પરીપથમ ાં નહી અને AC પરીપથમ ાં પણ નહી.
𝑅
= (XC = R મુકિ ) Ans : B
√𝑅2 +(3𝑅−𝑅)2
229. ટ્ર ન્સફોમારની સેકન્ડરી કોઈલમ ાં પ્રેરરિ થતુ ાં AC વોલ્ટેજ
𝑅
=
√5𝑅2 મુખ્યત્વે ............
1
=
√5 (A) બદલ િ જિ તવધુિક્ષેત્રને લીધે હોય છે .
cos 𝛿2 1 √10 10 (B) બદલ િ જિ ચુબકીય

ાં ક્ષેત્રને લીધે હોય છે .
cos δ1
= × 1
= √ 5 = √2
√5
ાં ૂ ળ મ ાં થિ દોલનોને લીધે હોય છે .
226. એક AC પરીપથમ ાં 2A પ્રવ હ િથ 220 વોલ્ટ
(D) િેમ ન
ાં લોખાંડન ર્ભાન ક રણે હોય છે .
તવજસ્થથતિમ ન
ાં નો િફ વિ છે . જો પરીપથમ ાં વપર િો
Ans : B
પ વર 40 W હોય, િો પ વર-ફેક્તટર........ 230. એડી પ્રવ હોનુ ાં તનમ ાણ ટ્ર ન્સફોમારન ર્ભા (CORE) મ ાં ન
(A) 0.9 (B) 0.09 થ ય એટલ મ ટે ........
(C) 1.8 (D) 0.18
(A) િેન ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં આંટ ઓની સાંખ્ય વધ રવી
Ans : B
→ 𝐼r.m.s. = 2 A, 𝑉𝑟.𝑚.𝑠. = 220 V, P = 40 W જોઈએ
𝑃 = 𝑉𝑟.𝑚.𝑠. . 𝐼𝑟.𝑚.𝑠. cos δ (B) િેમ ન
ાં ર્ભાને laminated કરવો જોઈએ
𝑃
∴ પ વર-ફેક્તટર cos 𝛿 = (C) િેને થટેપ-ડ ઉન ટ્ર ન્સફોમાર બન વી દે વ ુ ાં જોઈએ
𝐼𝑟.𝑚.𝑠. .𝑉𝑟.𝑚.𝑠.
40 (D) નબળ AC વોલ્ટેજનો ઉપયોર્ કરવો જોઈએ

=
2×220
Ans : B
1
= 11 231. એક આદર્ા ટ્ર ન્સફોમારની પ્ર ઈમરી કોઈલ સ થે 230 V નો
=0.09 AC વોલ્ટેજ લ ગુ પ ડિ િેની સેકન્ડરી કોઈલમ ાં 4.6 V AC
227. AC પરીપથમ ાં L આત્મ-પ્રેરક્તત્વ ધર વિ એક ગચ
ાં ૂ ળ નો મળે છે .આ સેકન્ડરી કોઈલને એક લોડ (load) અવરોધ
ઇન્ડકટીવ રીએકટન્સ XL છે , ત્ય રે અસરક રક પ્રવ હ I છે . સ થે જોડવ મ ાં આવે, િો િે 5 A જેટલો પ્રવ હ ખેચે છે , િો
જો ગચ
ાં ૂ ળ ને સુપરકન્ડકટર દ્રવ્યમ થ
ાં ી બન વેલ હોય, િો પ્ર ઈમરી કોઈલમ ાં વહેિો પ્રવ હ ..........
ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં વ્યય થિ પ વરનુ ાં મુલ્ય કેટલુાં હર્ે? (A) 0.1 A (B) 1.0 A
(A) શ ૂન્ય (B) IXL (C) 10 A (D) 250 A
Ans : A
(C) I2 XL (D) IXL2
→ ધ રો કે, આપેલ ટ્ર ન્સફોમારની ક યાક્ષમિ 100 % છે .
Ans : A
→ ગચ
ાં ૂ ળ ને સુપરકન્ડકટર દ્રવ્યમ થ
ાં ી બન વવ મ ાં આવે, િો િેથી પ વરનો વ્યય થિો નથી.
િેનો અવરોધ R = 0 થર્ે અને િે આદર્ા અથ ાિ ઇનપુટ પ વર 𝑃1 = આઉટપુટ પ વર P2
ઇન્ડકટર િરીકે વિાર્.ે આદર્ા ઇન્ડકટર મ ટે કળ -િફ વિ ∴ 𝐼1 𝜀1 = 𝐼2 𝜀2

𝐼2 𝜀2 5×4.6 23
𝜋
𝛿 = 2 rad છે . ∴ 𝐼1 = 𝜀1
= 230
= 230
𝜋
∴ પ વર-ફેક્તટર cos 𝛿 = cos 2 = 0 = 0.1 ampere
આમ, ઇન્ડકટરમ ાં પ વર વ્યય શ ૂન્ય થર્ે. 232. ટ્ર ન્સફોમારન પ્ર થતમક અને ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ ઓમ ાં
આંટ ઓની સાંખ્ય અનુક્રમે 100 અને 200 છે . પ્ર થતમક

ગચ
ાં ૂ ળ ને લ ગુ પ ડેલ વોલ્ટેજ 120 V છે .જો પ્ર થતમક 𝐼2 =
𝑁1
× 𝐼1 =
140
×4=2A
𝑁2 280
ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં વહેિો પ્રવ હ 10 A હોય, િો ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં
235. એક થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમારને 120 V AC વોલ્ટેજ લર્ ડિ
વોલ્ટેજ અને પ્રવ હ અનુક્રમે ............
િે 2400 V જેટલો AC વોલ્ટેજ આપે છે . િેન પ્ર થતમક
(A) 240 V, 5 A (B) 240 V, 10 A
ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં 75 આંટ હોય, િો િેન ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં કેટલ
(C) 60 V, 20 A (D) 120 V, 20 A
આંટ હર્ે?
Ans : A
→ N1 = 100, N2 = 200, 𝜀1 = 120 V, 𝐼1 =10 A (A) 150 (B) 1200
𝜀2 𝑁
(C) 1500 (D) 1575
𝜀1
= 𝑁2 પરથી Ans : C
1
𝑁 → 𝜀1 = 120 V, 𝜀2 =2400 V, 𝑁1 = 75, 𝑁2 = ?

𝜀2 = 𝜀1 𝑁2
1 𝜀2 𝑁2
=
200 𝜀1 𝑁1
= 120 × 100 = 240 V
𝜀 2400
𝜀2 𝐼1
∴ 𝑁2 =𝑁1 𝜀2 = 75 × 120
= 1500
હવે, = પરથી, 1
𝜀1 𝐼2
236. એક થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમારમ ાં પ્ર થતમક અને ર્ૌણ
𝜀1
𝐼2 = 𝐼1 𝜀
2 ગચ
ાં ૂ ળ ઓન આંટ ઓનો ગુણોિર 1:2 છે . હવે 1.5 V ન
120
= 10 × 240
=5A લેકલ ન્ર્ે સેલને ટ્ર ન્સફોમારન પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ જોડવ મ ાં
233. એક થટેપ-ડ ઉન ટ્ર ન્સફોમારની ક યાક્ષમિ 100 % િેન આવે છે , િો ર્ૌણ ગચ

ાં ૂ ળ ન બે છે ડ ઓ વચ્ચે ઉદભવિો
પ્ર થતમક અને ર્ૌણ ગચ

ાં ૂ ળ ઓન આંટ ઓની સાંખ્ય નો વોલ્ટેજ .........
ગુણોિર 20 : 1 છે , જય રે પ્ર થતમક ગચ

ાં ૂ ળ ને 2400 V લ ગુ (A) 3 V (B) 0.75 V
(C) 1.5 V (D) શ ૂન્ય
પ ડવ મ ાં આવે છે ત્ય રે ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ સ થે જોડેલ લોડ
Ans : D
અવરોધ મ ાં વહેિો પ્રવ હ 80 A મ લુમ પડે છે , િો પ્ર થતમક
→ ટ્ર ન્સફોમાર મ ત્ર AC વોલ્ટેજ ઉપર જ ક યા કરે છે . અહી,
ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં વહેિો પ્રવ હ કેટલો હર્ે?
લેક્તલ ન્ર્ે સેલ DC વોલ્ટેજ પ્ર પ્પ્િથથ ન છે . િેથી આઉટપુટ
(A) 1600 A (B) 20 A
વોલ્ટેજ શ ૂન્ય મળે .
(C) 4 A (D) 1.5 A
Ans : C 237. એક થટેપ -અપ ટ્ર ન્સફોમાર 230 V અને 2 A લોડ પ્રવ હ
𝑁1 20
→ 𝑁2
= 1 લ ઈન પર ક યા કરે છે .પ્ર થતમક અને ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ ન
𝜀1 = 2400 V, 𝐼2 = 80 A, 𝐼1 = ? આંટ ઓનો ગુણોિર 1: 25 છે , િો પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં
𝜀2 𝑁
= 𝑁2 = 𝐼1 પરથી,
𝐼
વહેિો પ્રવ હ ........છે .
𝜀1 1 2
𝑁
(A) 25 A (B) 50 A
𝐼1 = 𝐼2 𝑁2 (C) 15 A (D) 12.5 A
1
1 Ans : B
= 80 × 20 𝑁1 1
→ 𝜀1 =230 V, 𝐼2 = 2 A, 𝑁 = 25 , 𝐼1 =?
2
=4A
𝐼1 𝑁1
= 𝑁 પરથી,
234. એક ટ્ર ન્સફોમારન પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં આંટ ઓની સાંખ્ય 𝐼2 2
140 અને ર્ૌણ ગચ

ાં ૂ ળ મ ાં આંટ ઓની સાંખ્ય 280 𝐼1 = 𝐼2
𝑁2
𝑁1
છે .પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં વહેિો પ્રવ હ 4 A હોય, િો ર્ૌણ 25
=2×
1
ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં વહેિો પ્રવ હ ........
= 50 ampere
(A) 4 A (B) 2 A (C) 6 A (D) 10 A
Ans : B 238. ટ્ર ન્સફોમારનો આઉટપુટ વોલ્ટેજ નીચેન મ થ
ાં ી ર્ ન પર
→ 𝑁1 = 140, 𝑁2 = 280, 𝐼1 = 4 A, 𝐼2 = ? આધ રરિ નથી ?
𝑁2 𝐼
= 𝐼1 પરથી, (A) ઈનપુટ વોલ્ટેજ
𝑁1 2

(B) ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં આંટ ઓની સાંખ્ય = 20 ×
5000
500
ાં ૂ ળ મ ાં આંટ ઓની સાંખ્ય = 200 V
(D) AC ની આવ ૃતત્ત ટ્ર ન્સફોમારમ ાં આઉટપુટ વોલ્ટેજની આવ ૃતત્ત, ઈનપુટ
Ans : D વોલ્ટેજની આવ ૃતત્ત જેટલી જ હોય છે . ક રણ કે આઉટપુટ
𝜀2 𝑁2 𝑁2
→ = 𝑁 પરથી, 𝜀2 = 𝑁 × 𝜀1
𝜀1 1 1 વોલ્ટેજની આવ ૃતત્ત 𝑁P , 𝑁𝑆 , 𝜀𝑃 , 𝜀𝑠 પર આધ રરિ નથી .
િેથી આઉટપુટ વોલ્ટેજ 𝜀2 નો આધ ર ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ ન
∴ આઉટપુટ વોલ્ટેજની આવ ૃતત્ત f = 50 Hz
આંટ ઓની સાંખ્ય 𝑁2 , પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ
242. વ્યવહ રમ ાં વપર િ થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમારમ ાં આઉટપુટ
ન આંટ ઓની સાંખ્ય 𝑁1 િેમજ ઈનપુટ વોલ્ટેજ 𝜀1 પર છે .
પ વર...........
આઉટપુટ વોલ્ટેજનો આધ ર AC વોલ્ટેજની આવ ૃતત્ત f પર
(A) ઈનપુટપ વર કરિ ાં વધ રે હોય છે .
નથી.
(B) ઈનપુટ પ વર જેટલો જ હોય છે .
239. થટેપ - ડ ઉન ટ્ર ન્સફોમારમ ાં નીચેન મ થ
ાં ી કઈ ભૌતિક ર ર્ી
(C) પ વર -કટ વખિે પણ જળવ ઈ રહે છે .
વધે છે ?
(D) ઈનપુટ પ વર કરિ ાં ઓછો હોય છે .
(A) તવધુિપ્રવ હ (B) વોલ્ટેજ
Ans : D
(C) પ વર (D) આવ ૃતત્ત → વ્યવહ રમ ાં પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ મ ન
ાં ી તવધુિ-ઊજાાનો થોડો
Ans : A
ભ ર્ ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં ઉષ્મ રૂપે, થોડો ભ ર્ કોરનુ ચુબકીયકરણ
ાં
→ થટેપ-ડ ઉન ટ્ર ન્સફોમાર દ્વ ર વોલ્ટેજ ઘટે છે , પણ પ્રવ હ
અને તવધુિચુબકીયકરણ
ાં કરવ મ ાં અને eddy પ્રવ હો
વધે છે .
ઉત્પનન કરવ મ ાં વપર ય છે .
240. એક થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમારમ ાં ટ્ર ન્સફોમેર્ન ગુણોિર
પરરણ મે આઉટપુટ ઊજાા ઈનપુટ ઊજાા કરિ ાં કાંઈક ઓછી
(transformation ratio) 3:2 છે . જો પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં 30
હોય છે .
V લ ગુ પ ડવ મ ાં આવે િો ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં વોલ્ટેજ કેટલો
243. થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમારને 230 V AC mains વોલ્ટેજ
હર્ે?
સપ્લ ય સ થે જોડિ ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં જોડેલ લોડમ ાં 2 A
(A) 45 V (B) 15 V
(C) 90 V (D) 300 V પ્રવ હ વહે છે . જો પ્ર થતમક અને ર્ૌણ ગચ
ાં ૂ ળ ન આંટ ઓનો
Ans : A ગુણોિર 1:25 હોય, િો પ્ર થતમક ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં વહેિો પ્રવ હ
𝑁2 3
→ અહી, = આપેલ છે .
𝑁1 2 .............
𝜀1 = 30 V અને 𝜀2 =? (A) 15 A (B) 50 A
𝜀2 𝑁 (C) 25 A (D) 12.5 A
𝜀1
= 𝑁2
1 Ans : B
𝑁2 3
∴ 𝜀2 = 𝜀1
𝑁1
=30 × = 45 volt
2 → 𝑁P : 𝑁𝑆 = 1:25
𝐼P 𝑁𝑆
241. ટ્ર ન્સફોમાર મ ટે NP = 500 અને NS = 5000 છે . િેન =
IS 𝑁𝑝
𝑁 25
ઈનપુટમ ાં 20 V, 50 Hz આવ ૃતત્તવ ળો AC વોલ્ટેજ ∴ 𝐼P = (𝑁𝑆 ) IS =(1)×2
𝑝
આપવ મ ાં આવે, િો આઉટપુટ મ ાં ........ વોલ્ટ અને = 50 A

.........આવ ૃતત્ત મળે . 244. ટ્ર ન્સફોમારન ઈનપુટમ ાં 220 V સપ્લ ય જોડેલ છે .
(A) 200 V, 500 Hz (B) 200 V, 50 Hz આઉટપુટ પરરપથ એ 440 V, 2 A પ્રવ હ મેળવે છે . જો
(C) 20 V, 50 Hz (D) 2 V, 5 Hz
ટ્ર ન્સફોમારની ક યાક્ષમિ 80% હોય, િો િેન પ્ર થતમક
Ans : B
→ 𝑁P = 500, 𝑁𝑆 =5000, 𝜀𝑃 =20 volt, ગચ
ાં ૂ ળ મ ાં પસ ર થિો પ્રવ હ ............ હર્ે.
𝜀𝑝 𝑁𝑝 (A) 3.6 A (B) 2.8 A
𝜀𝑠
= 𝑁 પરથી,
𝑆 (C) 2.5 A (D) 5.0 A
𝑁 Ans : D
𝜀𝑠 = 𝜀𝑝 𝑁𝑆
𝑝 → 𝑉𝑃 = 220 V, 𝑉𝑆 = 440 V, 𝐼𝑆 = 2 A, 𝜂 = 0.8

આઉટપુટ પ વર ω0
ટ્ર ન્સફોમારની ક યાક્ષમિ =  ને અનુન દ વક્રની િીક્ષ્ણિ ન મ પ િરીકે ર્ણવ મ ાં
ઇનપુટ પ વર 2∆ω
𝑉 𝐼
આવે છે .
∴ 𝜂 = 𝑉𝑆𝐼𝑆
𝑃 𝑃  જેમ 2∆ω નુ ાં મ ૂલ્ય ન નુ ાં િેમ અનુન દ વક્ર વધુ િીક્ષ્ણ
𝑉𝑆 . 𝐼𝑆
∴ 𝐼𝑃 = 𝑉𝑃 .𝜂 અથવ સ ક
ાં ડો.
(440)(2)
= (220)(0.8)  ω1 = ω0 + ∆ω થ ય ત્ય રે પ્રવ હનો કાંપતવથિ ર
I𝑚𝑎𝑥
=5A im = 𝑚
થ ય િેથી ω1 પ સે પ્રવ હનો કાંપતવથિ ર,
√2
𝑉𝑚 𝑉𝑚
im = =
𝑍 1 2
√𝑅2 +(ω1 𝐿− )
ω1 𝐶
JEE-NEET CORNER max
im V 1 2
m
=R√2 અથવ √𝑅 2 + (ω1 L − ω1 𝐶
) =R√2
√2
2
(19) L-C-R શ્રેણી એ.સી. પટરપથ માટે અનુનાદની તીક્ષ્ણતા ∴ 𝑅 2+(ω1 𝐿 −
1
) = 2𝑅 2
ω1 𝐶
માટેન ંુ સમીકરણ મેળવો અને ટવોર્લટી ફેટટર (ગુણવત્તા 1 2
∴ (ω1 𝐿 − ω 𝐶) = 𝑅 2
અંક) Q કોને કહે છે ? 1
1
 L-C-R એસી શ્રેણી પરરપથમ ાં કાંપતવથિ ર ∴ ω1 L - ω =R
1𝐶
𝑉𝑚
𝑖𝑚 = 2
 પણ, ω1 = ω0 + ∆ω મ ૂકિ ,ાં
1
√𝑅2 +( −𝜔𝐿)
𝜔𝐶 1
1 (ω0 + ∆ω)L - = R
 જય રે ω = ω0 = થ ય ત્ય રે પ્રવ હનો કાંપતવથિ ર (ω0 + ∆ω)C
√𝐿𝐶
∆ω 1
મહત્તમ હોય છે . ∴ ω0 L(1 +
ω0
)- ∆ω
)
= R
ω0 C(1+
ω0
𝑉𝑚
 આ મહત્તમ કાંપતવથિ ર 𝑖𝑚 = છે . ∴ ω0 L(1 +
∆ω
)-
ω0 L
= R જય ,ાં ω0 L =
1
𝑅 ω0 ∆ω
ω0 𝐶
(1+ )
ω0
∆ω ∆ω −1
∴ ω0 L(1 + ) - ω0 L (1 + ) =𝑅
ω0 ω0
∆ω
ω0
<< 1 હોવ થી
∆ω −1 ∆ω
(1 + ω0
) = (1 − ω0
) મ ૂકી ર્ક ય.
∆ω ∆ω
∴ ω0 L(1 + ) - ω0 L (1 − )=𝑅
ω0 ω0
∆ω ∆ω
∴ ω0 L[1 + ω0
−1+ ω0
]=R
2∆ω
∴ ω0 L × =R
ω0
𝑅
 ω0 મ ટે પ્રવ હનો કાંપતવથિ ર મહત્તમ હોય છે અને બીજી ∴ 2 ∆ω = 𝐿
આવ ૃતત્ત ω મ ટે પ્રવ હનો કાંપતવથિ ર મહત્તમ મ ૂલ્ય કરિ ાં (20) L-C-R શ્રેણી પટરપથમાં અનુનાદની તીક્ષ્ણતા એટલે શું
ઓછો હોય છે . અને Q ફેટટરનું સ ૂત્ર તારવો.
 𝜔 ન જે મ ૂલ્ય મ ટે પ્રવ હનો કાંપતવથિ ર મહત્તમ  અનુન દ આવ ૃતત્ત એ R થી થવિાંત્ર છે પણ અનુન દની
કાંપતવથિ રન
1
ર્ણો થ ય િો પરરપથમ ાં વ્યય થિ ાં િીક્ષ્ણિ અવરોધ R ન વ્યથિમ ાં છે .
√2
ω0 ω0 𝐿
પ વરનુ ાં મ ૂલ્ય અડધુ ાં થ ય છે .  અનુન દની િીક્ષ્ણિ = =
2∆ω 𝑅
ω0 𝐿
∴ i=
im
થ ય િો, પ વર અડધો થ ય અને ω ન બે મ ૂલ્યો  પણ 𝑅
ને પરરપથનો ક્તવોલલટી ફેક્તટર Q કહે છે .
√2
ω0 𝐿
મળે .  ક્તવોલલટી ફેક્તટર Q = 𝑅
ω0
 ω ન આ બે મ ૂલ્યોને ω1 અને ω2 કહીએ િો આ મ ૂલ્યો ∴ =Q
2∆ω
ω0
અનુન દીય આવ ૃતત્ત ω0 ની આસપ સ સાંતમતિ રૂપે છે . ∴ 2∆ω = 𝑄
 ∴ ω1 = ω0 + ∆ω અને ω2 = ω0 - ∆ω  િેથી જેમ Q નુ ાં મ ૂલ્ય મોટુ ાં હોય િો બેન્ડતવડ્થ 2∆ω ન ની
∴ ω1 - ω2 = 2∆ω મળે જેને પરરપથની બેન્ડતવડ્થ કહે છે . મળે અને અનુન દની િીક્ષ્ણિ વધ રે મળે છે .

Q=
ω0 𝐿
મ ાં ω0 2 =
1
પરથી  જેમ જેમ q ઘટે િેમ િેમ i વધે છે .
𝑅 𝐿𝐶
dq
1 ∴ i = - dt
L= ω0 2 𝐶
મ ૂકિ ,ાં
di
 કોઈ પણ ક્ષણે ઇન્ડકટરમ ાં પ્રેરરિ emf V = ε = -L
dt
ω0 ×1
Q= q
𝑅× ω0 2 𝐶 અને કેપેતસટરની આસપ સ p.d. =
c
1
∴Q=  રકચોફન બાંધર્ ળ ન તનયમ પરથી,
ω0 RC
 જો અનુન દ ઓછો િીક્ષ્ણ હોય, િો મહત્તમ પ્રવ હ ઓછો di q dq
-L + = 0 પણ i = -
dt c dt
હોય ઉપર િ
ાં ∆ω નુ ાં મ ૂલ્ય પણ ન નુ ાં હોય એટલે પરરપથ
અનુન દ ની દૂ ર ω1 અને ω2 મળે િેથી પરરપથનુ ાં ટય ૂતનિંર્ di d2 q
∴ dt
= - dt2
સ રુાં હોતુ ાં નથી.
d2 q q
 આથી અનુન દ વધુ િીક્ષ્ણ હોય, િો પરરપથ દ્વ ર ∴+L
dt2
+ =0
c
આવ ૃતત્તને પસાંદ કરવ ની તસલેસક્તટવીટી વધુ હોય છે . d2 q q

∴ dt2
+ LC = 0
જો ક્તવોલલટી ફેક્તટર Q મોટો હોય એટલે કે R ન નો અથવ L
d2 q
મોટો હોય િો િેવ ાં પરરપથ દ્વ ર આવ ૃતત્તને પસાંદ કરવ ની ∴ + ω20 q = 0
dt2
તસલેસક્તટવીટી વધુ હોય છે . 1

[∵ = ω20 ]
LC
જે બીજા ક્રમનુ ાં રે ખીય તવદ્યુિભ ર મ ટેન ુ ાં સમીકરણ છે .
(21) LC પટરપથ માટેન ંુ વવકલ સમીકરણ મેળવો.  આ સમીકરણ સ.આ.ર્. ન વ્ય પક સમીકરણ જેવુ ાં છે િેથી
કેપેતસટરની રડથચ ર્જ ઘટન એ સ.આ.ર્. છે .
1 1
ω0 = ∴ 2πf0 =
√LC √LC
1 1
∴ f0 = 2π √LC િેની આવ ૃતત્ત છે .
(22) LC પટરપથના વવકલ સમીકરણનો ઉકેલ મેળવો અને

પ્રવાહનું સમીકરણ મેળવો.
 LC પરરપથનુ ાં તવકલ સમીકરણ,
d2 q 1
dt2
+ LC q = 0
 કેપેતસટરને આકૃતિમ ાં દર્ ાવ્ય પ્રમ ણે ઇન્ડકટર (L) સ થે  આ સમીકરણનો ઉકેલ,
જોડીને L-C પરરપથ બન વેલો છે . ધ રો કે, t = 0 સમયે
q = q m cos (ω0 t + ϕ) .......(1)
કેપેતસટર ચ ર્જ કરે લ ુાં છે અને િેન પરનો તવદ્યુિભ ર q m છે .
જય ાં q m એ q નુ ાં મહત્તમ મ ૂલ્ય અને ϕ એ કળ અચળ ક
ાં છે .
 જય રે પરરપથ પ ૂણા કરવ મ ાં આવે છે ત્ય રે કેપેતસટર
પરનો તવદ્યુિભ ર વ હક િ ર દ્વ ર ઇન્ડકટર પર જાય છે . t = 0 સમયે q = q m છે .
પરરણ મે, પરરપથમ ાં પ્રવ હ ઉત્પન્ન થ ય છે .

q m = q m cos ϕ
 ધ રો કે t સમયે કેપેતસટર પરનો તવદ્યુિભ ર q અને
∴ 1 = cos ϕ
પરીપથમ ાં પ્રવ હ i છે .
di
ધન હોવ થી ઇન્ડકટરમ ાં પ્રેરરિ emf ની ધ્રુવીયિ ∴ ϕ = 00
dt
(Polarity) આકૃતિમ ાં દર્ ાવ્ય મુજબની હોય છે . એટલે કે, a ∴ સમીકરણ (1) પરથી
લબિંદુ આર્ળનુ ાં સ્થથિીમ ન ઊંચુ ાં અને b લબિંદુ આર્ળનુ ાં
સ્થથિીમ ન નીચુ ાં હોય છે . q = q m cos(ω0 t)
 સમય t ની સ પેક્ષે તવકલન કરિ ,ાં
∴ 𝑉𝑎 > 𝑉𝑏

dq
= q m ω0 (-sin ω0 t) પણ
dq
=-i  આકૃતિ (a) મ ાં દર્ ાવ્ય મુજબ પ્ર રાં લભક તવદ્યુિ ભ ર q m
dt dt
વ ળ કેપેતસટર સ થે આદર્ા ઇન્ડકટર જોડેલ છે .
∴ - i = - q m ω0 sin ω0 t
 તવદ્યુિભ રરિ કેપેતસટરમ ાં સાંગ્રરહિ તવદ્યુિઊજાા,
∴ i = im sin ω0 t
1 q2m
જય ,ાં q m ω0 = i UE =
2 C
 પરરપથ ખુલ્લો હોવ થી િેમ ાં પ્રવ હ વહેિો નથી. િેથી
∴ i = im sin ω0 t
ઇન્ડકટરમ ાં ઉજાા શ ૂન્ય હોય છે .
(23) LC પટરપથના દોલનો કેવી રીતે થાય છે તે સમજાવો.
∴ LC પરરપથની કુ લ ઉજાા
1 q2m
U = UE = 2 C
 t = 0 સમયે કળ બાંધ કરિ કેપેતસટર તવધુિતવભ રરિ કેપેતસટર પર કોઈ વીજભ ર હોિો નથી િે સમયે િેમ ાં કોઈ
(ડીથચ ર્જ) થવ ની ર્રૂઆિ થ ય છે જે આકૃતિ (b) મ ાં ઉજાા હોિી નથી.
બિ વેલ છે .  આકૃતિ (d) મ ાં દર્ ાવ્ય મુજબ, હવે ઇન્ડકટર પરથી
 જેમ પરરપથમ ાં પ્રવ હ વધે છે િેમ ઇન્ડકટરમ ાં તવધુિભ ર કેપેસીટર પર આવે છે . િેથી કેપેતસટર
ાં ત્ર પ્રથથ તપિ થ ય છે િેથી િેમ ાં ચુબકીયઉજા
ાં ા UB તવધુિભ રરિ થવ નુ ાં ર્રુ કરે છે .
1 T
= LI2 થવરૂપે સાંગ્રરહિ થ ય છે .  આકૃતિ (e) અનુસ ર t = સમયે કેપેતસટર સાંપ ૂણા
2 2
T
 આકૃતિ (c)મ ાં દર્ ાવ્ય અનુસ ર t = સમયે પ્રવ હ મહિમ તવધુિભ રરિ થ ય ત્ય ાં સુધી આ પ્રરક્રય ચ લુ રહે છે પણ
4
(Im) થ ય છે ત્ય રે કેપેતસટરમ ની બધીજ તવધુિઉજાા તવધુિભ રોની ધ્રુવીયિ (Polarity) આકૃતિ (a) ની કરિ
ાં
1
ત્રમ ાં UB = 2 LIm
2
સાંગ્રહ પ મે છે . તવરુદ્ધ હોય છે .
 કેપેતસટરમ ની મહિમ તવધુિઉજાા અને ઇન્ડકટરમ ની

મહત્તમ ચુબકીયઉજા
ાં ા સમ ન હોય છે . હવે જે સમયે

 આ સમગ્ર પ્રરક્રય નુ ાં ચોક્કસ સમયર્ ળે પુનર વિાન થર્ે

અને િાંત્રની ઉજાા કેપેતસટર અને ઇન્ડકટર વચ્ચે દોલનો કરે
છે .
 આમ, બે પ્લેટોની વચ્ચેનો તવધુિભ ર ઇન્ડકટર થકી
દોલનો કરે છે .  X L = 2πvL = 2 × 3.14 × 50 × 0.5 = 157 Ω
 આ ઘટન ને LC પરરપથન દોલનો કહે છે . (a) Z = √R2 + (X L )2
(24) LC દોલનો અને યંત્રશાસ્ત્રમાં બળ પ્રેટરત અવમંટદત = √(100)2 + (157)2
દોલનોની સરખામણી કરો. Z = √10000 + 21649
 બળ પ્રેરરિ અવમાંદનન દોલનનુ ાં સમીકરણ, Z = √34649
d2 x b dx k F
dt2
+ m dx
+ mx = m0 cos ω0 t Z = 186.14 Ω
 અને LC દોલનનુ ાં સમીકરણ, મહત્તમ પ્રવ હ

d2 q R dq q Vm Vm √2V 1.414×240
+ +C= sin ωt Im = Z
= Z
= 186.14
dt2 L dt L
∴ Im = 1.823 A
 આ બાંને સમીકરણો પરથી L-C દોલનો અને પ્રણોરદિ
(b) મહત્તમ વોલ્ટેજ અને મહત્તમ પ્રવ હ વચ્ચેનો
દોલનની સરખ મણી નીચે મુજબ છે .
કળ િફ વિ,
પ્રણોટદત દોલનો સંચાર્લત LCR પટરપથ XL
tan ∅ = R
d2 x dx d2 q dq q
m dt2 + bdx + kx L dt2 + R dt + C = Vmsin ωt
tan ∅ = 1.57
= F0cos ωt
∴ ∅ = 57.50
થથ ન િાં ર x કેપેસીટર પરનો વીજભ ર q
57.5π
∅= = 0.319 rad
સમય t સમય t 180
દળ m આત્મપ્રેરક્તત્વ L ∴ ∅ ≈ 0.32 π rad

∴ ωt = ∅
અવમાંદન b અવરોધ R
∅
∴t=
સ્થપ્રિંર્ અચળ ક
ાં K કેપેતસટન્સ નુ ાં વ્યથિ 1/C ω
∅ 0.32π
ચ લક આવ ૃતત્ત ωd ચ લક આવ ૃતત્ત ω ∴ ∆t = ω = 314
દોલનોની પ્ર કૃતિક LCR પરરપથની પ્ર કૃતિક આવ ૃતત્ત ∆t = 3.2 × 10-3
આવ ૃતત્ત ω ω0 ∴ t = 3.2 ms
પ્રણોરદિ દોલનોની સાંગ્રહ પ મિો મહિમ તવધુિ ભ ર (20) સ્વાધ્યાય - 13 માં જો પટરપથને ઊંચી આવ ૃવત્તવાળા સ્ત્રોત
કાંપતવથિ ર A qm (240 V - 10 kHz) સાથે જોડવામાં આવે તો (a) અને (b)
ચ લક બળનો લ ગુ પ ડેલ વોલ્ટેજનો સ્વાધ્યાયના જવાબ મેળવો. "ખુબ જ ઊંચી આવ ૃવત્ત એ
કાંપતવથિ ર F0 કાંપતવથિ ર Vm પટરપથમાં રહેલ ઇન્ડકટર ખુલ્લા પટરપથ (Open Circuit)

ની માફક વતે છે ." આ વવધાન સમજાવો. DC પટરપથમાં
(19) 240 V, 50 Hz AC સ્ત્રોત સાથે 0.50 H ઇન્ડકટન્સ ધરાવતી ુ કેવી હશે?

સ્થાયી અવસ્થા આવે પછી ઇન્ડકટરની વતાણક
કોઈલ અને 100 Ω અવરોધને જોડેલ છે . (સ્વા. 7.14)
(a) કોઈલમાં મહતમ પ્રવાહ કેટલો હશે?  અહી V =240 V, V = 10 kHz = 104 Hz, L = 0.5 H,
(b) મહત્તમ વોલ્ટેજ અને મહત્તમ પ્રવાહ વચ્ચે સમય R = 100 Ω

તફાવત કેટલો હશે? (સ્વા. 7.13) X L = 2πvL = 2 × 3.14 × 104 × 0.5 = 31400 Ω
∴ Z = √R2 + (X L)2

V√2
= √(100)2 + (31400)2 = Z
∴ Z = √10000 + 985960000 110×1.414
=
48
∴ Z = √985970000
∴ Im = 3.24 A
∴ Z = 31400 Ω
(a) મહત્તમ પ્રવ હ, (b) Vm અને Im વચ્ચેનો કળ િફ વિ,
XC 26.54
Vm V√2 240×1.414 tan ∅ = =
Im = = = = 0.0108 A R 40
Z Z 31400
tan ∅ = 0.6635
= 1.08 × 10-2 A
∴ ∅ = 33.560
= 1.1 × 10-2 A
33.56π
(b) V અને I નો કળ િફ વિ, અથવ ∅ = 180
= 0.186 π rad
XL સમય િફ વિ,
tan ∅ =
R
∅ 0.186π 0.186 0.186
= 314 = 100π જે ઘણો જ મોટો છે . ∴ ∆t = ω = 2π×f
= 2×60 = 120
π
િેથી ∅ → 900 અથવ 2rad = 0.00155
 ખુબ જ ઊંચી આવ ૃતત્તએ X L ઘણો મોટો મળે જે અનાંિ ∴ ∆t = 1.55 × 10-3 S અથવ 1.55 ms
ર્ણ ય. િેથી, પરરપથ ઓપન સરકિટ િરીકે વિે અને (22) સ્વાધ્યાય-15 માં પટરપથ સાથે 110 V, 12 kHz નો સ્ત્રોત
પરરપથમ ાં પ્રવ હ ઘણો જ ઘટી જાય છે . જોડવામાં આવે તો (a) અને (b) ના જવાબો મેળવો તે
 DC પરરપથમ ાં જય રે થથ યી પ્રવ હ મળે ત્ય રે ઇન્ડકટર પરથી "ખુબ જ ઊંચી આવ ૃવત્ત એ કેપેવસટર વાહક બને છે ."-
શુદ્ધ ઇન્ડકટર િરીકે વિે. આ વવધાન સમજાવો. DC પટરપથમાં સ્થાયી અવસ્થા અને
(21) 110 V, 60 Hz AC સ્ત્રોત સાથે 100 𝛍F નું કેપેવસટર અને 40 ંુ ની સરખામણી આ વતાણક
પછી કેપેસીટરની વતાણક ંુ સાથે
Ω અવરોધ શ્રેણીમાં જોડેલ છે . કરો. (સ્વા. 7.16)
(a) પટરપથમાં મહત્તમ પ્રવાહ કેટલો હશે?  અહી V = 110 V, v = 12 kHz, C = 100 μF અને
(b) મહત્તમ પ્રવાહ અને મહત્તમ વોલ્ટેજ વચ્ચેનો સમય R = 40 Ω
1 1
તફાવત કેટલો હશે? (સ્વા. 7.15) X C = 2πvC = 2×3.14×12×103 ×10−4
∴ X C = 0.133 Ω
V V 110
(a) I = = =
Z √R2 +(XC )2 √(40)2 +(0.133)2
110
=
√1600+0.017689
110
=
 કેપેતસટવ રરએકટન્સ, √1600.017689
110
1 1 =
X C = 2πfC = 2×3.14×60×10−4 40
I = 2.75 A
∴ X C = 0.0025539 × 104 Ω ≈ 25.54 Ω
અને Im = √2 × I = 1.414 × 2.75 = 3.8885 A
Z = √R2 + (X C )2
XC 0.133
= √(40)2 + (25.54)2 (b) tan ∅ = = = 0.0033
R 40
Z = √1600 + 652.2916 ∴ ∅ = 0.20 ≈ 00
Z = √2252.2916 કેપેતસટરની ર્ેરહ જરીમ ાં પ્રવ હ,

V 110
Z = 47.5 ≈ 48.0 Ω I= = = 2.75 A
R 40
(a) મહત્તમ પ્રવ હ  આમ, ઊંચી આવ ૃિીએ કેપેતસટરની હ જરીમ ાં કે
Im =
Vm
ર્ેરહ જરીમ ાં પરરપથમ થ
ાં ી 2.75 A નો પ્રવ હ સમ ન વહે છે
Z

િેથી કહી ર્ક ય છે . ઊંચી આવ ૃતત્તએ કેપેતસટર વ હક િરીકે ત્ય રે

1
લઘુત્તમ િેથી Z મહત્તમ બને અને પરરપથમ ાં
Z
વિે છે . લઘુત્તમ પ્રવ હ I મળે . િેથી, સમ િ
ાં ર જોડ ણમ ાં
 DC સપ્લ ય મ ટે આવ ૃતત્ત V=0 િેથી X C = અનાંિ િેથી અનુન દની સ્થથતિમ ાં પ્રવ હ લઘુત્તમ મળે .
પરરપથ ઓપન પરરપથ િરીકે વિે છે .  અનુન દની સ્થથતિમ ાં Z = R િેથી પરરપથમ ાં વહેિો કુ લ
(23) L = 2.0 H, C = 32 𝛍F અને 10Ω વાળા L- C- R શ્રેણી પ્રવ હ,
પટરપથ માટે અનુનાદ આવ ૃવત્ત 𝛚𝐫 મેળવો. આ પટરપથનું Irms =
Vrms
R
Q મુલ્ય કેટલું હશે? (સ્વા. 7.6) 230
= 40
 અરહય ાં L = 2H, C = 32 μF = 32×10-6F, R = 10Ω, ω0 = (?)
= 5.75 A ......... (1)
1
 અનુન દ આવ ૃતત્ત (ω0 ) =
√LC  Rમથ
ાં ી વહેિો rms પ્રવ હ,
1 Vrms
= (Irms )R =
√2×32×10−6 R
1 230
= =
√64×10−6 40
1 = 5.75 A ......... (2)
= 8×10−3
1000  Lમથ
= rad/s
8 Vrms
(Irms )L =
(ω0 ) = 125 rad/s XL
ω0 L Vrms
Q ફેક્તટર = R
= ωr L
230
∴Q=
125×2
= 25 = 50×5
10
(24) L - C - R શ્રેણી પટરપથમાં સ્ત્રોતની આવ ૃવત્તને અનુનાદ = 0.92 A ......... (3)
આવ ૃવત્ત જેટલી રાખીને જો L, C અને R ત્રણેય ઘટકોને  Cમથ

Vrms
સમાંતર જોડવામાં આવે તો દશાાવો કે આ આવ ૃવત્તઓ L - C - (Irms )C =
XC
R સમાંતર પટરપથમાં કુલ પ્રવાહ લઘુત્તમ હોય છે . Vrms

= 1
સ્વાધ્યાય 7.11 માં દશાાવેલ ઘટકો અને સ્ત્રોત માટે આ ωr C
= Vrms × ωr C
આવ ૃવત્તએ પટરપથની દરે ક શાખાના પ્રવાહનું rms મુલ્ય
= 230 × 50 × 80 × 10-6
મેળવો. (સ્વા. 7.17)
= 0.92 A ......... (4)
 અહી V = 230 V, L = 5.0 H,
 (Irms )L અને (Irms )C એ પરથપર તવરુદ્ધ રદર્ મ ાં છે .
C = 80 μF = 80×10-6 F,
R = 40 Ω (પરરણ મ (2), (3), (4) પરથી)
1 1
અને ω2r = LC= 5×80×10−6 ∴ Irms = (Irms )R + (Irms )L - (Irms )C
= 2500 = 5.75 + 0.92 - 0.92

ωr = 50 rad/s ∴ Irms = 5.75 A જે પરરણ મ (1) મ ાં છે .
 L - C - R સમ િ
ાં ર જોડ ણનો સમતુલ્ય ઈસ્પપડન્સ,
1 1 1 2 (25) 230 V, 50 Hz AC સ્ત્રોત સાથે 80 mH ઇન્ડકટર અને 60 𝛍F

=√ + (ωC − )
Z R2 ωL
1
કેપેવસટરને શ્રેણીમાં જોડેલ છે . પટરપથનો અવરોધ
 અનુન દની સ્થથતિમ ાં ωC = ωL થ ય
અવગણ્ય છે .
(a) પ્રવાહનો કં પવવસ્તાર અને rms મુલ્ય મેળવો.

(b) દરે ક ઘટકના બે છે ડા વચ્ચેના વોલ્ટેજ ડ્રોપનું rms મુલ્ય નોંધ : L અને C ન બે છે ડ વચ્ચેન વોલ્ટેજની બ દબ કી
મેળવો. થ ય છે ક રણ કે િેમની વચ્ચેનો કળ િફ વિ 1800 છે .
(c) ઇન્ડકટરમાં સ્થાનાંતટરત થયેલ સરે રાશ પાવર કેટલો ∴ (Vrms )C - (Vrms )L = 437 - 207 = 230 V
જે લ ગુ પ ડેલ વોલ્ટેજન જેટલો છે અને આમજ હોવુ ાં
હશે?
જોઈએ.
(d) કેપેવસટરમાં સ્થાનાંતટરત થયેલ સરે રાશ પાવર કેટલો
π
હશે? (c) ઇન્ડકટરમ ાં વોલ્ટેજ, પ્રવ હ કરિ જેટલો આર્ળ હોય
2
(e) પટરપથ વડે શોષાતો કુલ સરે રાશ પાવર કેટલો હશે? િેથી પ્રત્યેક ચક્ર દીઠ ઇન્ડકટરમ ાં થથ ન િ
ાં રરિ થયેલ
(સરે રાશ એક ચક્ર ઉપરનું સરે રાશ દશાાવે છે .) (સ્વા. 7.18) સરે ર ર્ પ વર,
π π
 અહી L = 80 mH = 80 × 10-3 H, C = 60 μF = 60 × 10-6 F, <PL> = Vrms Irms cos 2 = 0 [∵ cos 2 = 0]
π
Vrms = V = 230 V, f = 50 Hz (d) કેપેતસટરમ ાં વોલ્ટેજ, પ્રવ હ કરિ 2
જેટલો પ છળ હોય
(a) પરરપથનો ઈસ્પપડન્સ, િેથી પ્રત્યેક ચક્ર દીઠ કેપેતસટરમ ાં થથ ન િ
ાં રરિ થયેલ
Z = |X L − X C | સરે ર ર્ પ વર,
1 π
= |2πfL − | <PC> = Vrms Irms cos (− ) = 0
2πfC 2
π
= |2 × 3.14 × 50 × 80 × 10−3 −| [∵ cos (− ) = 0]
2
1 (e) કુ લ ર્ોષેલો સરે ર ર્ પ વર,
2 × 3.14 × 50 × 60 × 10−6
<P> = <PL> + <PC>
= |25.13 − 53.08|
<P> = 0 + 0
= 27.95 Ω ∴ <P> = 0
પ્રવ હનુ ાં rms મુલ્ય, (26) ધારો કે સ્વાધ્યાય-18 ના પટરપથમાં 15 Ω અવરોધ છે .
Irms =
Vrms પટરપથના દરે ક ઘટકમાં સ્થાનાં તટરત સરે રાશ પાવર
Z
230 મેળવો. (સ્વા. 7.19)
= 27.95
 અહી R = 15 Ω, L = 80 mH, C = C = 60 μF,
= 8.2289
Vrms = 230 V, f = 50 Hz
≈ 8.23 A
X L= 2πvL
 મહત્તમ પ્રવ હ,
= 2 × 3.14 × 50× 80× 10-3
Im = √2Irms
= 25.120 Ω
= 1.414 × 8.23 1
X C = 2πfC
= 11.637 A
1
(b) L ની આસપ સનો વોલ્ટેજ ડ્રોપ, = 2×3.14×50×60×10−6
(Vrms )L = Irms × X L ∴ X C = 53.08 Ω

= 8.23 × 25.13 Z = √R2 + (X L − X C )2
= 206.8 V = √(15)2 + (27.96)2
≈ 207 V Z = √225 + 781.7616
C ની આસપ સનો વોલ્ટેજ ડ્રોપ,
Z = √1006.7616
(Vrms )C = Irms × X C
Z = 31.7 Ω
= 8.23 × 53.08 Vrms 230
Irms = Z
= 31.7
= 436.848 V
= 7.255 A
≈ 437 V
 ઇન્ડકટર પર થથ ન િ
ાં રરિ થિો સરે ર ર્ પ વર,

π 1 1
PL = Vrms Irms cos 2πf = ∴ f = 2π√LC
2 √LC
=0 1
∴ fmin =
 કેપેતસટર પર થથ ન િ
ાં રરિ થિો સરે ર ર્ પ વર, 2π√LCmax
π 1
PC = Vrms Irms cos 2 ∴ Cmax =
4π2 f2min ×L
=0 1
Cmax =
 ર્ોષ િો કુ લ સરે ર ર્ પ વર, 4×(3.14)2 ×(800×103 )2 ×200×10−6
2
PR = Irms ×R = 197.8 × 10−12 F ≈ 198 pF
1
અને ∴ Cmin = 4π2 f2
= (7.255)2 × 15 max ×L
∴ PR = 789.5 W 1
=
4×(3.14)2 ×(1200×103 )2 ×200×10−6
 નોંધ : પ ઠયપુથિકનો જવ બ થોડો અલર્ આવે છે .
= 87.9 × 10−12 F ≈ 88 pF
(27) L = 3.0 H, C = 27 𝛍F અને R = 7.4 Ω ધરાવતા આમ, ચલ કેપેતસટરની રે ન્જ 88pF થી 198Pf
L - C - R શ્રેણી પટરપથ માટે અનુનાદ આવ ૃવત્ત અને Q ફેટટર
મેળવો. પટરપથના અનુનાદની તીક્ષ્ણતામાં સુધારો કરવા (29) પાવર ટ્રાન્સવમશન લાઈનમાં 4000 આંટા ધરાવતા
માટે તેની "અધા મહત્તમ આગળ સંપ ૂણા પહોળાઈ" ઘટાડીને પ્રાઈમરી કોઈલવાળા સ્ટેપ-ડાઉન ટ્રાન્સફોમારને 2300 V
અડધી કરવામાં આવે છે . આમ, કરવા માટેનો યોગ્ય રસ્તો જેટલા ઈનપુટ પાવર પ ૂરો પાડવામાં આવે છે . જો આઉટપુટ
સ ૂચવો. (સ્વા. 7.21) વોલ્ટેજ 230 V મેળવવો હોય તો ગૌણ ગચ ૂં ળામાં આંટાની
 અહી L = 3.0 H, C = 27 μF = 27 × 10-6 F, R = 7.4 Ω સંખ્યા કેટલી રાખવી જોઈએ? (સ્વા. 7.23)
 અનુન દીય કોણીય આવ ૃતત્ત  અહી, εP = 2300 V, NP = 4000, εs = 230 V, NS = ?
1 1
ωr = =  ટ્ર ન્સફોમાર મ ટે,
εp
=
NP
√LC √3.0×27×10−6
εs NS
103 1000
∴ ωr = = = 111.1 rad/s εs 230
√81 9 ∴ NS = NP × = 4000×
εp 2300
 પરરપથનો Q ફેક્તટર,
∴ NS = 400 આંટ
ωr L 111.1×3 333.3
Q= = = = 45
R 7.4 4 (30) એક હાઇડ્રોઇલેક્ટટ્રક પાવર પ્લાન્ટમાં દબાણ કરતું
1
 નોંધ : Q ફેક્તટરનુ ાં સ ૂત્ર Q = √ પરથી પણ મેળવી ર્ક ય.
L
પાણીનું હેડ (સ્તંભ) 300 m ની ઉંચાઈ પર છે અને મળતો
R C
 અનુન દની િીક્ષ્ણિ સુધ રો કરવ મ ટે ωr અચળ ર ખીને પાણીનો પ્રવાહ 100 m3 s-1 છે . જો ટબાાઇન જનરે ટરની
અવરોધ R નુ ાં મુલ્ય અડધુ ાં કરવુ ાં પડે. કાયાષમતા 60% હોય તો પ્લાન્ટમાંથી મળતા વવધુત
∴ R' = 2 =
R 7.4
= 3.7 Ω પાવરનું અનુમાન કરો. (g = 9.8 ms-2) (સ્વા. 7.24)
2
V
(28) એક રે ટડયો MW બ્રોડકાસ્ટ બેન્ડ (800 kHz થી 1200 kHz)  અહી h = 300, t = 100 m3 s-1, ρ = 103 kgm-3,
જેટલી આવ ૃવત્ત વાળામાં ટયુન કરી શકાય છે . જો તેના LC η = 60% = 0.6, g = 9.8 ms-2
ક યા બળ ×અંિર
પટરપથમાં 200𝛍H નું અસરકારક ઇન્ડકટર હોય તો તેના હ ઇડ્રો ઇલેસક્તટ્રક પ વર = સમય = સમય
ચલ કેપેવસટરની રે ન્જ કેટલી હોવી જોઈએ? દબ ણ×ક્ષેત્રફળ ×અંિર

= સમય
(Hint : ટયુનીંગ કરવા માટે પ્રાકૃવતક આવ ૃવત્ત એટલે કે LC
દબ ણ×કદ V
= = hρg ×
પટરપથમાં મુટત દોલનોની આવ ૃવત્ત, રે ટડયો તરં ગની સમય t
3
= 300 × 10 × 9.8 × 100
આવ ૃવત્ત જેટલી થવી જોઈએ.) (સ્વા. 7.10)
= 294 × 106 W
 ટયુનીંર્ કરવ મ ટે રે રડયો િરાં ર્ોની આવ ૃતત્ત = L - C
તવધુિ પ વર
પરરપથની અનુન દીય કોણીય આવ ૃતત્ત  ક યાક્ષમિ η = હ ઇડ્રો પ વર
ω0 =
1 ∴ તવધુિ પ વર = η × હ ઇડ્રો પ વર
√LC

= 0.6 × 294 × 106 = 3000 V

= 176.4 × 106 W ≈ 176.4 MW િેથી પ્લ ન્ટ પ સે જરૂરી થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમારન આઉટપુટ
 નોંધ: પ ઠયપુથિકનો જવ બ અલર્ છે . વોલ્ટેજ
(31) 440 V ઉત્પાદન શસ્ટત ધરાવતા વવધુત પ્લાન્ટની 15 km = 4000 +વોલ્ટેજ ડ્રોપ 3000 = 7000 V
દુર 220 V જેટલા વોલ્ટેજ 800 kW વવધુત પાવરની િેથી પ્લ ન્ટ પ સે થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમાર 440 V થી 7000 V
જરૂટરયાતવાળં એક નાનું શહેર આવેલ ં ુ છે . પાવર લઈ જતી નુ ાં છે .
બે તારની લાઈનનો અવરોધ 0.5 Ω/km છે . શહેરમાં સબ- (32) ઉપરોટત 7.25 સ્વાધ્યાયમાં અગાઉના ટ્રાન્સફોમારને
સ્ટેશને આવેલા 4000-200 V ના સ્ટેપ-ડાઉન ટ્રાન્સફોમાર બદલે 40000-220 V સ્ટેપ-ડાઉન ટ્રાન્સફોમારનો ઉપયોગ
દ્વારા શહેરને પાવર મળે છે . કરવામાં આવે તો તમામ જવાબો મેળવો. (અગાઉની જેમ
(a) પાવર લાઈનમાં ઉષ્મા સ્વરૂપે વ્યય થતા પાવરનો જ ષરણ (લીકેજ) પાવર અવગણો. જો કે આવી ધારણા
અંદાજ મેળવો. સારી નથી કારણ કે ઉચ્ચ વોલ્ટેજ ટ્રાન્સમીશનમાં
(b) લીકેજને કારણે થતો પાવર અવગણ્ય છે તેમ ધારતા સંકળાયેલ છે ) તે પરથી, સમજાવો કે શા માટે વોલ્ટેજ
પ્લાન્ટ દ્વારા કેટલો પાવર પ ૂરો પડવો જોઈએ? પાવર ટ્રાન્સવમશન કરવાનું પસંદ કરવામાં આવે છે ? (સ્વા.
(c) પ્લાન્ટ પાસે જરૂરી સ્ટેપઅપ ટ્રાન્સફોમારની લાષર્ણકતા 7.26)

 દ ખલ 7.25 મુજબ અહી 40000 - 220 V નુ ાં થટેપ ડ ઉન
જણાવો. (સ્વા. 7.25)
ટ્ર ન્સફોમાર
 પ્લ ન્ટમ ાં તવધુિ પ વરન વોલ્ટેજ V1 = 440 V
 બાંને િ ર (કેબલ) મ ાં વહેિ પ્રવ હનુ ાં rms મુલ્ય,
 ર્હેરમ ાં જોઈિ તવધુિ પ વરન વોલ્ટેજ V2 = 220 V
P 800×103
I=V= = 20 A
 પ વર થટેર્ન અને ર્હેર વચ્ચેન ુ ાં અંિર d = 15 km 40000
Ω (a) કેબલ (િ ર) મ ાં પ વર વ્યય

 એકમ લાંબ ઈ દીઠ િ રનો અવરોધ λ = 0.5 km
I 2R = (20)2 × 15 = 6000 W = 6 kW
 િેથી બે સમ િ
ાં ર િ રનો કુ લ અવરોધ (b) પ વર થટેર્નમ થ ાં ી મોકલેલ પ વર
R = λ1 = 0.5 × 15 × 2 = 15 Ω = 800 + 6 = 806 kW
કેબલમ ાં મોકલેલ પ વરન વોલ્ટેજ = 4000 V (c) બાંને િ ર (કેબલ) મ ાં વોલ્ટેજ ડ્રોપ,
 ર્ેહરન સબ-થટેર્ને મળિો પ વર IR = 20× 15
= 800 kW = 80× 105 W = 300 V
 િેથી પ્લ ન્ટ પ સે જરૂરી થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમારન આઉટપુટ
વોલ્ટેજ
= 40000 + 300 = 40300 V
 િેથી પ્લ ન્ટ પ સે થટેપ-અપ ટ્ર ન્સફોમાર 440 V થી 40300 V
નુ ાં છે .
7.25 ન દ ખલ મ ાં પ વર વ્યય,
 કેબલ (િ ર) મ ાં વહેિ પ્રવ હનુ ાં rms મુલ્ય, 600
= 1400 × 100 = 42.58 %
પ વર 8×105
Irms =
વોલ્ટેજ
=
4000
= 200 A 7.26 ન દ ખલ મ ાં પ વર વ્યય
(a) કેબલમ ાં પ વર વ્યય = I R = (200) × 15
2 2 6
= 806 × 100%
= 600000 = 600 kW = 0.7444 %
(b) પ વર થટેર્ન વડે મોકલેલો પ વર = ≈ 0.74 %
સબ-થટેર્ન પર મળિો પ વર+કેબલમ ાં પ વર વ્યય  આમ, ઊંચ વોલ્ટેજે પ વર ટ્ર ન્સતમર્ન કરવ થી પ વર
= 800 kW + 600 Kw = 1400 kW વ્યય ઘણો જ ઝડપ થી ઘટે છે . ઊંચ વોલ્ટેજે િ રમ ાં પ્રવ હ
(c) કેબલ (િ ર) મ ાં વોલ્ટેજ ડ્રોપ = ΙR = 200 × 15
ઘટે છે િેથી, પ વર વ્યય P ∝ I2 અનુસ ર ઘટે છે .

88. અનુન દની િીક્ષ્ણિ વધ રવ મ ટે ....... નુ ાં મ ૂલ્ય ઘટ ડવુ ાં

JEE MCQ CORNER જોઈએ.
(A) R (B) L (C) C (D) L અને C
82. L-C-R (AC) શ્રેણી-પરરપથમ ાં Q-ફેક્તટરનુ ાં મ ૂલ્ય ......
Ans : A
(A) લર્ ડેલ AC વોલ્ટેજની આવ ૃતત્ત પર આધ ર ર ખે છે . 112. એક L-C દોલનો કરિ પરરપથમ ાં જો કેપેતસટર ની પ્લેટ
(B) L, R અને C એમ ત્રણેયન ાં મ ૂલ્યો પર આધ ર ર ખે છે . પરનો મહિમ તવધુિભ ર Q હોય િો જય રે ઉજાા
(C) મ ત્ર L અને C ન ાં મ ૂલ્યો પર આધ ર ર ખે છે . ચુબકીયક્ષે
ાં ત્રમ ાં સરખી સાંગ્રહ પ મેલી હોય િે સ્થથતિમ ાં
(D) પ વર ફેક્તટર પર આધ ર ર ખે અને ન પણ ર ખે. કેપેસીટરની પ્લેટ પરનો તવધુિ ભ ર કેટલો હર્ે?
Ans : B Q Q Q
(A) 3 (B) (C) Q (D) 2
1 𝐿 √2
→ Q - ફેક્તટર = √ પરથી. Ans : B
𝑅 𝐶
83. Q ફેક્તટરનુાં મ ૂલ્ય જેમ વધ રે િેમ ........ → સાંપ ૂણા ચ ર્જ થયેલ કેપેતસટરમ ાં સાંગ્રહ પ મેલી ઉજાા,
Q2
(A) અનુન દ વક્રની િીક્ષ્ણિ વધ રે . U= કેપેતસટર અને ઇન્ડકટર પરની ઉજાા સમ ન થ ય િો
2C
(B) અનુન દ વક્રની િીક્ષ્ણિ ઓછી. Q2
બાંને પર સમ ન ઉજાા 4C થ ય અને ધ રો કે આ સમયે
(C) Irms ઓછો કેપેતસટર પરનો તવધુિ ભ ર Q' છે
(D) Irms વધુ Q2 (Q′ )2
∴ 4C = 2C
Ans : A
Q
84. L-C-R, શ્રેણી અનુન દ વક્રની િીક્ષ્ણિ ......... ∴ Q' =
√2
(A) જો Q - ફેક્તટર ન નો હોય િો વધુ હોય છે . 113. L-C દોલક પરરપથ મ ાં ........
(B) જો Q - ફેક્તટર 1 હોય િો વધુ હોય છે . (A) જય રે Q = 0 હોય ત્ય રે Ι મહિમ છે .
(C) જો Q - ફેક્તટર મોટો હોય િો વધુ હોય છે . (B) જય રે Q = 0 હોય ત્ય રે Ι શ ૂન્ય છે .
(D) અનુન દીય આવ ૃતત્ત પરથી નક્કી થ ય છે . (C) જય રે Q મહિમ છે ત્ય રે Ι મહિમ છે .
Ans : C (D) ઉપરન મ થ
ાં ી એક પણ નહી.
85. L-C-R, A.C. શ્રેણી પરરપથમ ાં R=100 Ω, L=1H અને C = 1 𝜇F Ans : A
હોય, િો અધાપ વર બેન્ડતવડ્થ........ છે . 114. 25μF ન કેપેતસટરને 300 V ન A.C. થી ચ ર્જ કરે લ છે .
(A) 100 (B) 10 (C) 0.1 (D) 0.01 હવે િેની સ થે સમ િ

ાં રમ ાં 10 mH નુ ાં ઇન્ડકટર સમ િ
ાં રમ ાં
Ans : A જોડી L-C પરરપથ બન વેલો છે , િો t = 0 સમયે કેપેતસટર
86. L-C-R શ્રેણી A.C. પરરપથમ ાં અનુન દની સ્થથતિમ ાં Q -
સ થે સાંકળ યેલ ઉજાા........છે .
ફેક્તટરનુ ાં મ ૂલ્ય 0.4 છે . જો R = 2 kΩ, C = 0.1 𝜇F હોય, િો
(A) 1125 J (B) 112.5 J
ઇન્ડકટન્સનુ ાં મ ૂલ્ય ...... થ ય. (C) 1.125 J (D) 11.25 J
(A) 0.1 H (B) 0.064 H (C) 2 H (D) 5 H Ans : C
Ans : B → t = 0 સમયે કેપેતસટર પરનો તવધુિભ ર
1 𝐿 𝐿 Q0 = CV0 = 25 × 10-6 × 300 = 7.5 × 10-3C
→ Q = 𝑅 √𝐶 ⇒ ∴ 𝑄 2 = 𝑅 2 𝐶
∴ t = 0 સમયે કેપેતસટરમ ાં સાંગ્રહ પ મેલી ઉજાા,
∴ L = 𝑄 2𝑅2C
Q2 (7.5×10−3 )2 56.25
U = 2C0 = = ∴ U= 1.125 J
= (0.4)2 3 2
(2 × 10 ) × 0.1 × 10 −6
= 0.064 H 2×25×10−6 50
87. L-C-R, A.C. શ્રેણી પરરપથમ ાં અનુન દ વક્રમ ાં અધાપ વર 115. સાંપ ૂણા ચ ર્જ કરે લ કેપેતસટર સ થે િૈય ર કરે લ L - C
બેન્ડતવડ્થનુ ાં મ ૂલ્ય........પર આધ રરિ નથી. ઓસ્થસલેટર પરરપથમ ાં સમય પસ ર થ ય છે , િેમ ......
(A) R (B) L (C) C (D) બાંને L અને R (A) ક્ર્મર્: તવધુિપ્રવ હ વધિો જાય છે .
Ans : C (B) પરરપથની ઉજાા વધિી જાય છે .

(C) પરરપથની ઉજાા ઘટિી જાય છે . (C) ઉત્સર્જનમ ાં જેટલી ઉજાા વપર ય િેટલી જ ઉજાા સિિ
(D) પરરપથ દ્વ ર તવધુિચુબકીય
ાં તવરકરણનુ ાં સિિ ર્ોષણ LC પરરપથને પ ૂરી પ ડિ રહેવ ુ ાં જોઈએ.
થતુ ાં રહે છે . (D) LC પરરપથ મ ાં ચ દ
ાં ી (ઓછ અવરોધવ ળ ) નો િ ર
Ans : C વ પરવો જોઈએ.
116. LC દોલનો મ ટે LC પરરપથમ ન
ાં ઇન્ડકટરનો અવરોધ Ans : C
....... હોવો જોઈએ. 122. L-C દોલક પરરપથમ ાં t = 0 ક્ષણે .......
(A) ખુબ જ મોટો (A) Q ન ફેરફ ર નો દર મહિમ છે .
(B) મોટો (B) Q ન ફેરફ ર નો દર શ ૂન્ય છે .
(C) ન નો (C) Ι ન ફેરફ ર નો દર શ ૂન્ય છે .
(D) ખુબ જ ન નો (આદર્ા રીિે શ ૂન્ય) (D) Ι ન ફેરફ ર નો દર લઘુિમ છે .
Ans : D Ans : B
117. t = 0 સમયે L-C દોલક પરરપથમ ાં કેપેતસટર સ થે
245. દળ ને સમતુલ્ય ભૌતિક ર ર્ી તવધુિર્ સ્ત્રમ .ાં ......
સાંકળ યેલ ઉજાા 2.25 J હોય, િો ઇન્ડકટર સ થે િે સમયે
(A) તવધુિપ્રવ હ છે . (B) આત્મ-પ્રેરક્તિવ છે .
સાંકળ યેલ ઉજાા .......
(C) તવધુિસ્થથતિમ ન છે . (D) તવધુિભ ર છે .
(A) 1.125 J (B) 2.25 J
(C) 4.50 J (D) શ ૂન્ય Ans : B
𝑑2 𝑄 𝑅 𝑑𝑄 𝑄 𝑉𝑚
Ans : D → 𝑑𝑡 2
+𝐿 𝑑𝑡
+ 𝐿𝐶 = 𝐿
cos 𝜔t અને
118. L-C દોલક પરરપથમ ાં ઇન્ડકટર........ 𝑑2 𝑦 𝑏 𝑑𝑦 𝑘 𝐹
+𝑚 + 𝑚 𝑦 = 𝑚0 sin 𝜔t ને એકબીજા સ થે સરખ વિ ,
(A) ઉંચો અવરોધ ધર વે છે . 𝑑𝑡 2 𝑑𝑡
(B) શ ૂન્ય ઇન્ડકટન્સ ધર વે છે . 246. નીચે દર્ ાવલ

ે પરીપથમ ાં ઇન્ડકટરમ થ
ાં ી વહેિો પ્રવ હ
(C) સૈધ્ય તાં િક રીિે શ ૂન્ય ઓહતમક અવરોધ ધર વે છે . 0.9 A અને કેપેસીટરમ થ
ાં ી વહેિો પ્રવ હ 0.4 A છે , િો AC
(D) ઉપરન મ થ
ાં ી એક પણ નહી. સપ્લ યમ થ
ાં ી વહેિો પ્રવ હ કેટલો હર્ે?
Ans : C (A) 1.13 A

(B) 0.6 A
119. L-C દોલનોમ ાં કેપેતસટર પરનો તવધુિભ ર......હોય છે . (C) 0.5 A
(D) મ રહિી અધુરી છે .
(A) સિિ ઘટ ડો
(B) સિિ વધિો
Ans : C
(C) આવિા રીિે બદલ િો → અત્રે, AC પરીપથમ ાં ઇન્ડકટરમ થ
ાં ી વહેિ પ્રવ હ IL અને
(D) અચળ કેપેસીટરમ થ
ાં ી વહેિ પ્રવ હ IC વચ્ચેનો કળ - િફ વિ
Ans : C 1800 છે .
120. L-C પરરપથમ ાં ન દોલનોમ .ાં ........દોલનો કરે છે . િેથી AC સપ્લ યમ થ
ાં ી ખેચ િો પ્રવ હ = IL -IC
(A) ઇન્ડકટર (B) કેપેતસટર
= 0.9 - 0.4 = 0.5 ampere
(C) િરાં ર્ો (D) તવધુિભ ર 247. AC પરીપથમ ાં L અને C સમ િ
ાં ર જોડેલ છે . િેમની સ થે
Ans : D
અવરોધ R શ્રેણીમ ાં જોડેલ છે . આ પરરપથ મ ટે જય રે
121. LC પરરપથન દોલનો દ્વ ર તવધુિચુબકીય
ાં િરાં ર્ો નુ ાં
1
કોણીય આવ ૃતત્તનુ ાં મુલ્ય હર્ે ત્ય રે ઈપપીડન્સનુ ાં મુલ્ય
ઉત્સર્જન સિિ ચ લુ ર ખવ મ ટે........ √LC
ર્ોધો.
(A) કેપેતસટરનુ ાં કેપેતસટન્સ વધ રવુ ાં જોઈએ.
(A) અનાંિ (B) R (C) 0 (D) I
(B) ઇન્ડકટરનુ ાં ઇન્ડકટન્સ વધ રવુ ાં જોઈએ.
Ans : A

→ આપેલ પરીપથન ઈપપીડન્સનુ ાં મુલ્ય,

1
2
1
|Z| = [𝑅 2 + 1 2
]
(𝜔𝐶− )
𝜔𝐿
1
અત્રે, ω = આપેલ છે .
√LC
∴ |Z| = અનાંિ
248. L-C AC શ્રેણી-પરીપથમ ાં AC વોલ્ટેજ ની આવ ૃતત્ત f મ ટે
તવધુિપ્રવ હ મહિમ વહી રહ્યો છે . હવે જો બાંનેને
ાં રમ ાં જોડવ મ ાં આવે િો AC વોલ્ટેજ ની કઈ આવ ૃતત્ત
સમ િ
મ ટે પરીપથમ ાં વહેિો પ્રવ હ ન્્ુનિમ હર્ે?
𝑓
(A) f (B) 2
(C) 2f (D) એક પણ નહી
Ans : A
ાં ર પરીપથમ ાં પ્રવ હ િે આવ ૃતત્તએ ન્્ુનિમ હોય
→ AC સમ િ
છે , જે આવ ૃતત્તએ AC શ્રેણી-પરરપથમ ાં પ્રવ હ મહિમ હોય છે
.
249. એક L-C-R AC શ્રેણી પરીપથમ ાં L=1 H, C= 20𝜇F અને R =
6Ω છે , િો પરીપથનો Q-ફેક્તટર ર્ોધો.
(A) 3.72 (B) 0.372
(C) 37.2 (D) 2.37
Ans : C
1 𝐿 1 1
→ Q = 𝑅 √𝐶 = 6 √20×10−6 = 37.2

Material_d27c4973-887e-45c1-9b41-c00eaf3f6925

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Material_d27c4973-887e-45c1-9b41-c00eaf3f6925

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ઓલ્ટરનેટટિંગ કરં ટ

અહી V અને i બાંને એક જ સમયે શ ૂન્ય, લધુિમ અને

 સમીકરણ (1) પરથી V = iR 2

 આકૃતિમ ાં બિ વ્ય પ્રમ ણે એક અવરોધકને એસી સ્ત્રોિ

સરે ર ર્ તવદ્યુિપ વર મ ટે rms નુ ાં સ ૂત્ર

ASHADEEP IIT Page 2

rms મ ૂલ્ય કરિ ...... % વધ રે હોય. 9. ફેઝરની રીિ ....... મ ટે ઉપયોર્ી છે .

Ans : C ∴ Irms ≈ 3.9 A

ASHADEEP IIT Page 3

→ સરે ર ર્ વોલ્ટેજ મળે છે , િો વોલ્ટેજ પ્ર પ્પ્િથથ ન સ થે ક્ ાં પરરપથનો ઘટક

13. િત્ક લીન AC પ્રવ હ I = 100cos(200t+450)A મ ટે પ્રવ હ નુ ાં (C) મ ત્ર કેપેસીટર

rms મ ૂલ્ય કેટલુાં થ ય? (D) ઇન્ડકટર અને કેપેસીટરનુ ાં શ્રેણી જોડ ણ

(A) 50√2 A (B) 100 A Ans : A

મહત્તમ હોય ત્ય રે િ ત્ક્ષણીક પ્રવ હનુ ાં મ ૂલ્ય પણ મહત્તમ ∴ di =

ASHADEEP IIT Page 4

ASHADEEP IIT Page 5

A.C પરરપથ મ ટેનો છે . ∴ 𝑖 = VmCωcosωt

 જય રે કેપેસીટરને AC સ્ત્રોિ સ થે જોડવ મ ાં આવે છે ત્ય રે છે .

થોડ સમય મ ટે પ્રવ હ પસ ર થ ય છે . જેથી કેપસ

ASHADEEP IIT Page 6

 શુદ્ધ કેપેસીટીવ પરરપથમ ાં પ્રવ હનો કાંપતવથિ ર ∴ Irms =

π = 200× 10−4 = 20 × 10−3 Amp =20 mA

પણ એક પ ૂણાચક્ર પર sin (2ωt) = ૦ છે

(A) (1) ઈન્ટકટર અને (2) કેપસ

ASHADEEP IIT Page 7

(A) δ જેટલો કળ મ ાં આર્ળ હોય છે જય ાં tanδ ( R

મુલ્યો બમણ કરીએ િો રીએક્તટન્સ કેટલો મળે ?

કરવ મ ાં આવે િો રીએક્તટન્સ.........Ω મળે મ ટે........રીએક્તટન્સ હોઈ છે .

ASHADEEP IIT Page 8

 કીચોફન બાંધર્ ળ ન તનયમ પરથી,

 ધ રો કે આ સમ ન પ્રવ હ i = imsin (ωt + ϕ) ..........(1)

 ધ રો કે પરરપથમ ાં વહેિ પ્રવ હ નો ફેઝર I⃗ છે અને ફેઝર ⃗⃗⃗⃗

પ્રવ હ I નો ફેઝર એ વોલ્ટેજ ⃗⃗⃗⃗

ને આકૃતિમ ાં દર્ ાવ્ય પ્રમ ણે નક્કી કરી ર્ક ય છે .

ASHADEEP IIT Page 9

ASHADEEP IIT Page 10

∴ 24 = √R2 + 3R2 = √4R2

ASHADEEP IIT Page 11

(A) 0 V (B) 2 V (C) 3 V (D) 4 V

ASHADEEP IIT Page 12

(C) π જેટલો આર્ળ (D) π જેટલો પ છળ (A) (B)

ASHADEEP IIT Page 13

 િેથી ω ન ફેરફ રથી પ્રવ હન ાં કાંપતવથિ રમ ાં ફેરફ ર થ ય

થિ ાં ઈસ્પપડન્સ Z = √𝑅2 + 02 = R બને ત્ય રે પ્રવ હન

ASHADEEP IIT Page 14

Ans : A પરરપથમ ાં મહત્તમ પ્રવ હ ક્ રે વહેર્ે?

ASHADEEP IIT Page 15

સમગ્ર પરરપથ અનુન દની સ્થથતિમ ાં આવે છે . જો (C) 100 mH

1 79. L-C-R A.C. શ્રેણી પરરપથમ ાં ω ન કય મ ૂલ્ય મ ટે

ASHADEEP IIT Page 16

પર આધ રરિ નથી પરાં ત,ુ િેમની વચ્ચેન કળ કોણ 𝜙 ન મુજબનો છે . જય ાં ϕ = tan−1 (

ASHADEEP IIT Page 17

∴ P = VI cos ϕ = I 2Z cos 00 = I 2Z [cos 00= 1] = √(44 + 36)2 + (90 − 30)2

અને ઇન્ડસક્તટવરીએક્તટન્સ 90Ω િથ ઓહમીક અવરોધ (સપ્લ યમ થ

36Ω વ ળ ઇન્ડકટરને શ્રેણીમ ાં જોડેલ છે , િો પરરપથન (A) શ ૂન્ય (B) 0.5 V0 I0

ઇન્ડકટરમ ાં વપર િો પ વર...... (C) I02 2πv L (D) V0 I02πv L

ASHADEEP IIT Page 18

(A) 0 (શ ૂન્ય) (B) 10 W 103. 10 Ω અવરોધ ધર વિી ટ્ર ન્સતમર્ન લ ઈન પર 22000V

(A) શ ૂન્ય W (B) 110 W 104. એક AC પરરપથનો અવરોધ 5 Ω અને રીએક્તટન્સ 5 Ω છે ,

(C) 2.5 W (D) 5 W ∴ 40 = 220 × 2 × cos δ

વપર િો પ વર ...... (A) R ધર વિ (B) R વર્રન

ASHADEEP IIT Page 19

િો પરરપથનો પ વર ફેક્તટર ........  જે ટ્ર ન્સફોમારની મદદથી ઈનપુટ વોલ્ટેજ વધ રી ર્ક ય

111. L - C - R પરરપથમ ાં પ વર ફેક્તટર મહત્તમ હોય ત્ય રે ....... આકૃતિ (b)