Kalça Biyomekaniği

Hip Biomechanics

Erkan MESCİa ÖZET Kalça eklemi vücudun en fazla ağırlık taşıyan ve hareketli bölgelerinden birisidir. Bu bölgenin
kas iskelet kaynaklı problemlerinin anlaşılabilmesi için biyomekanik özelliklerinin iyi bilinmesi gerek-
mektedir. Etkili rehabilitasyon yöntemleri ve uygun cihazlarının geliştirilebilmesi yine biyomekanik ku-
a
İstanbul Medeniyet Üniversitesi ralların uygulanması ile mümkün olabilir. Bu bölümde kalça eklemi ve ilişkili çevre yapıların
Tıp Fakültesi, biyomekanik özelliklerinden bahsedilecektir.
Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon ABD,
İstanbul, TÜRKİYE Anahtar Kelimeler: Biyomekanik; kalça eklemi; kaslar
Yazışma Adresi/Correspondence:
Erkan MESCİ ABSTRACT The hip joint is one of the most weight-bearing and mobile parts of the body. In order to
İstanbul Medeniyet Üniversitesi understand the musculoskeletal problems of this region, its biomechanical properties should be well
Tıp Fakültesi, known. Effective rehabilitation methods and the development of appropriate devices can be possible
Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon ABD, with the application of biomechanical rules. In this section, the biomechanical properties of the hip joint
İstanbul, TÜRKİYE and related surrounding structures will be discussed.
erkanmesci@hotmail.com
Keywords: Biomechanics; hip joint; muscles

KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Mesci E. Kalça biyomekaniği. Geler Külcü D,
editör. Ekstraartiküler Kalça Ağrıları. 1. Baskı.
Ankara: Türkiye Klinikleri; 2022. p.1-7.
B
iyomekanik genel olarak, çeşitli biyolojik problemlere klasik mekanik kuralla-
rın uygulanması olarak tanımlanmaktadır.1 Eklem biyomekaniği, eklemler üze-
rine etki eden kuvvetlerin birbirleri ile etkileşimi ve bunun sonucunda oluşan
hareketin bu kuvvetlerle ilişkilerini inceler. Herhangi bir ekleme etkiyen güçler vücut kı-
sımlarının ağırlığı, ekstremitelerde taşınan ağırlıkların etkisi ve kasların kasılması ile
oluşturulan güçler olarak özetlenebilir. Eklem ve çevresi yapıların organizasyonu, bu
güçlerin etkisi ile oluşabilecek biyolojik deformasyonu minimale indirecek ve buna di-
renç gösterebilecek şekilde yapılmıştır. Eklemlerin karşılaşmak zorunda olduğu yük
miktarı ve hareketlilik düzeyleri farklılık gösterdiği için, eklemlerin biyomekanik özel-
likleri de farklılık gösterir. Eklemlerin karşılaştığı güçlerin oluşturduğu yüklenmenin
fizyolojik sınırlarda kalması eklem çevresi dokularda remodeling süreçlerinin katkısı ile
eklem ve çevresi dokuların sağlığının korunmasını sağlar. Oluşan güçlerin uzun süreli
fizyoloji sınırlar dışında kalması ise osteoartrit gibi eklem hastalıkları, kırıklar, eklem
çevresi yumuşak doku problemleri ile sonuçlanabilir.
Kalça eklemi fonksiyonel özellikleri nedeni ile en fazla etkilenime uğrayan ek-
lemlerden biridir. Kalça ekleminin biyomekanik organizasyonu hem büyük ağırlıklar
taşıyan bir eklem olması nedeni ile gereken güçlü stabilizasyon kapasitesine, hem de
yürüme, çömelme gibi geniş eklem hareket açıklığı gerektiren aktivitelere olanak sağ-
laması için yüksek mobiliteye imkan vermektedir.
Kalça ekleminin biyomekanik özelliklerinin bilinmesi öncelikle kalça eklemi ve
çevresi hastalıklarının patogenetik mekanizmalarının anlaşılabilmesi açısından önemli-
dir. Bunun dışında, kalça eklemi hastalıklarının rehabilitasyonunda kullanılabilecek et-
kili yöntemlerin, artroplasti ekipmanları ve diğer eklem destekleyici cihazların
geliştirilebilmesi bu biyomekanik kurallar çerçevesinde mümkündür.

1
Erkan Mesci
Eklem ve çevresi yapıların her birinin kendine ait ya-
pısal mekanik özellikleri bulunmaktadır. Kemik dokunun
sert ve stabil, kapsül, kıkırdak ve bağların ise daha esnek ve
harekete izin verir özellikleri buna örnek olarak gösterile-
bilir. Eklemin karşılıklı yüzeylerinin şekilleri, eklemin tipi,
eklem kıkırdağı ve kapsülün özellikleri birlikte eklemin bi-
yomekanik karakterini belirler.
Kalça eklemi top-yuva yapıda bir eklem özelliğinde-
dir. Derin asetabulum ve onunla uyumlu bir yüzeyi olan
femur başı, kalın ve sıkı yapıdaki kapsül ve güçlü bağlar
kalça ekleminin sağlam statik yapısından sorumludur. Ek-
lemi çevreleyen güçlü kaslar ise dinamik stabiliteyi sağlar.2,3
Kemik yapıdaki asetabulum, fibrokartilaginöz yapıda
olan labrum ile çevrelenmektedir. Labrumun varlığı aseta-
bulumun derinliğini artırarak eklem stabilitesine katkıda
bulunur. Labrumun eklemin friksiyona karşı korunmasında
da önemli olduğu gösterilmiştir. Sağlıklı labrum eklem sı-
vısının dışarı kaçmasına engel olmaktadır. Labrumun ha-
sarlandığı durumlarda sıvı kaybı nedeniyle eklemde
friksiyon artmakta ve eklem hasarı kolaylaşmaktadır.4
Eklem Kıkırdağı: Femur başı normal durumda aseta-
bulum ile atnalı şeklinde bir bölgede temas halindedir. Bu
alan eklem kıkırdağının en kalın olduğu bölgedir. Yürüme
sırasında ekleme binen yük vücut ağırlığının %13’ü ile
%300’ü arasında değişmektedir. Yüksek basınç altında, özel-
likle basma fazında eklem kıkırdağının bu bölümü deforme
olmakta ve temas alanı genişleyerek maksimum basıncı azalt-
maktadır. Bu mekanizma subkondral kemiğin uzun süre fiz-
yolojik olarak tolere edilemeyecek basınçlar altında
kalmasını engeller.5 Özellikle asetabular fossa bölümünde
femur başı ile asetabulumun temas etmemesi çok önemlidir.
Bu bölge sinoviyal membran, ligamentum teres, yağ doku ve
kan damarlarının yerleşimi için alan sağlamaktadır.
Kapsül ve Bağlar: Kalça eklemini sıkıca saran fibröz
kapsül eklem stabilitesine önemli miktarda katkı sağlamak-
tadır. Üç ekstrakapsüler bağ pelvis ve eklem kapsülü arasın-
daki bağlantıyı sağlamaktadır. Bu bağlar kalça ekstansiyonda
iken gergin, fleksiyon-abduksiyon ve dış rotasyonun kombi-
nasyonu pozisyonda en gevşek hallerinde bulunurlar. İliofe-
moral bağ (Bigelow ligamenti) bu bağların en güçlü olanıdır.
İliofemoral ligamentin temel görevi kalça ekstansiyonunu sı-
nırlamaktır. Pubofemoral ligament eklemin hiperabduksiyo-
nunu engellemektedir. İskiofemoral ligamentin primer
fonksiyonu ise eklemi ekstansiyonda iken stabilize etmektir.6
İntrakapsüler Basınç: Sağlıklı bir kalçada atmosfe-
rik basınca göre daha negatif olan basınç eklem stabilite-
sine katkı yapan faktörlerden birisidir. Eklem hareketleri
ile eklem içi basıncı değişim göstermektedir. Sıfır derece
2
Kalça Biyomekaniği
fleksiyonda daha yüksek olan basınç fleksiyon açısı art-
tıkça azalır. Yirmi-yüz kırk derecelerde sıfıra yakın dü-
zeylerde seyreden basınç fleksiyon açısı daha da artarsa
tekrar artış gösterir.7
Kaslar: Eklem çevresi kasların dinamik eklem stabi-
litesi açısından büyük önemi bulunmaktadır. Bu açıdan
kasların iki farklı grupta değerlendirilmesi gerektiği ifade
edilmektedir. Lokal kaslar daha derin yerleşimli, sinir sis-
temi aracılığı ile sürekli eklem gerilimi hakkında geri bil-
dirim almakta olan kaslardır (Örn. Gluteus minimus). Bu
kasların eklem stabilitesinde daha önemli olduğu düşünül-
mektedir. Global kaslar ise daha yüzeyel yerleşimlidir.
Büyük yüzey kesit alanın sahip olan bu kaslar eklem hare-
ketlerini oluşturan büyük güçler üretebilirler (Örn. Gluteus
maksimus). Eksternal rotasyon yaptıran derin kaslar olan
gemellus superior, gemellus inferior, obturator internus,
obturator eksternus ve kuadratus femoris dinamik stabili-
tede önemli rol oynarlar. Psoas ve iliakus olmak üzere iki
kısımdan oluşan iliopsoas kası kalça fleksiyonu açısından
önemlidir. İliakus yürüme siklusunun geç basma fazında
kalça stabilizasyonunda önemli rol oynar.2
En güçlü kalça fleksörü olan iliopsoas gövde stabi-
lize ise kalçaya fleksiyon, kalça fikse ise lomber omurgaya
hiperekstansiyon, gövdeye fleksiyon yaptırır. Rektus fe-
moris bir diğer kalça fleksörü olup, etkisi dizin pozisyo-
nuna bağlıdır. Rektus femoris fonksiyonlarının kaybı
durumunda kalça fleksiyon gücünde %17 civarında azalma
meydana gelmektedir.8 Kalça fleksiyonuna destek veren
pek çok kas olmakla birlikte, bunların çoğunun primer
görevi kalça fleksiyonu değildir. Adduktor brevis, grasilis
ve gluteus minimus’un ön lifleri bu kaslar arasında sayıla-
bilir.
Kalça ekstansiyonunda, vücudun en büyük kasların-
dan biri olan gluteus maksimus, hamstringler ile birlikte
çok yüksek güç üretmektedir. Bu güç hamstringlerin etkisi
nedeni ile diz ekstansiyonda iken en fazladır. Hamstring-
lerin kalça ekstansiyonuna etkisi uyluk fleksiyonu ile de
artmaktadır. Ancak uyluk fleksiyonda iken kalçanın zorlu
bir şekilde ekstansiyona getirilmesi uzunluğu artmış olan
hamstringlerde yaralanma ile sonuçlanabilir.9
Kalça fleksör ve ekstansörlerinin aynı zamanda pelvis
hareketlerini kontrol edici etkileri mevcuttur. Bu iki grup
kasın güç ve fleksibilite açısından dengeli olmaları pelvik
stabilite açısından önemlidir. Kalça bölgesi kaslarının ye-
terli güçte olması diz patolojilerinin önlenmesi açısıdan da
önemli bulunmaktadır. Örneğin merdiven inme sırasında
gluteal kasların zayıflığı, kalçanın aşırı adduksiyon ve iç
rotasyonuna izin vererek, dizin valgusa gitmesine ve ekle-
min aşırı yüklenmesine neden olmaktadır.10
Erkan Mesci Kalça Biyomekaniği

Kalça ekleminin temel adduktöru olan gluteus medius

tek destek fazında salınma durumunda olan ekstremite ta-
rafında pelvisi frontal planda yükselterek pelvik dengeyi
sağlamaktadır. Femur boynu inklinasyon açısının 125°al-
tında olduğu durumlarda, kasın yapışma yerinin uzaklığı
arttığı için kuvvet kolu uzamakta ve kasın kasılması ek-
lemde daha yüksek güç oluşturmaktadır.
Kalça adduktorleri sağlıklı kalça ve pelvis hareketleri
için adduktörlerle uyumlu şekilde çalışırlar. Örneğin fut-
bolcuların birbirlerine pas vermeleri sırasında adduktörler
esas gücü üretirler. Topa vuran taraftaki adduktörler ise ek-
santrik olarak kasılarak topa vurma güç ve hızının denge-
lenmesini sağlarlar. Adduktör kasların zayıf olması
durumunda dizde valgus yönündeki stres artarak ön çap-
raz bağ yaralanma ihtimalini artırabilmektedir.11 Adduk-
torlerde %70’lik bir fonksiyon kaybı kalça hareketlerinde
hafif-orta şiddette yetersizlikle sonuçlanır. Bir taraftaki
kalça adduktorleri, pelvis üzerine karşı taraf adduktörleri
ile aynı yönde etki yapmaktadır. Örneğin sol taraf adduk-
törler ile sağ taraf adduktorler kasıldığında sola lateral pel-
vik tilt oluşur.9 Kalça adduktorlerinin güç çizgisi kalça
ŞEKİL 1: Kalça ekstansiyonda iken adduktorler kalçaya fleksiyon yaptırırlar.
fleksiyon pozisyonunda iken eklem hareket aksının arka-
sında yer aldığı için adduktorler ekstansör gibi çalışırlar.
Kalça ekstansiyonda ise güç çizgisi hareket aksının önünde
Kalça ekleminin yaklaşık 30-45°lik abduksiyon, 15-
kalır ve adduktorler bu pozisyonda kalçaya fleksiyon yap-
30°lik adduksiyon hareket açıklığı mevcuttur. Pek çok ak-
tırırlar (Şekil 1). Kasların fonksiyonel aktivitesinde bu tip tivite için 20°lik abduksiyon ve adduksiyon yeterli
değişikliklere başka vücut segmentlerinde de rastlanmakla olmaktadır. Kalça ekstansiyon hareketi iliofemoral bağ,
birlikte kalçada günlük fonksiyonel aktiviteler esnasında kalça fleksörleri ve kapsülün ön kısmı tarafından kısıtlan-
bu durum sıklıkla kullanılmaktadır (Şekil 1).12 maktadır. Kalça ekstansiyon hareketinin tamamlanmasına
Eklem Hareketleri: Kalça eklemi hareketleri rotas- pelvisin anterior tilt yapmasının da katkısı olmaktadır. Kal-
yonel kayma hareketleri şeklindedir. Fleksiyon, ekstansi- çanın 30-50°’lik iç ve dış rotasyon hareketi söz konusudur.
yon, abduksiyon, adduksiyon, iç ve dış rotasyon Uyluğun fleksiyonu her iki yöndeki rotasyon hareket açık-
hareketleri esnasında çevre yumuşak dokular asetabular lığını artırıcı etki yapmaktadır. Kalça fleksiyonunun son
sokete doğru hareket ederek eklem boşluğunda sıkışma ve kısmında oluşan posterior pelvik tilt eklem hareket açıklı-
buna bağlı eklem basıncında artma ve azalmalara neden ğını tamamlamaya yardımcı olmaktadır.9
olur. Eklem yüzeylerinin karşılıklı teması friksiyon ile so- Kalça hareketleri sırasında maksimum tork değerlerine
nuçlanır. Kayma hareketi hızına bağlı olan dinamik frik- bakıldığında en yüksek güçlerin sagittal düzlemdeki hare-
siyon genellikle statik friksiyondan daha küçüktür. Eklem ketler sırasında oluşturulduğu görülmektedir. Ekstansiyon az
yüzeylerini birbiri üzerinde hareket ettirebilmek için bir farkla fleksiyonun önüne geçerek, tüm hareketler içinde
büyük bir güç gerekir. Hareket bir kez başlayınca düşük en yüksek gücün oluşturulduğu kalça eklemi hareketi ol-
enerji ile hareketin devamı sağlanabilmektedir.2 Kalça ha- maktadır. Yer çekimine karşı gövdeyi yukarı ve ileri hareket
reketleri üç aks üzerinde gerçekleşir. Günlük hayatta pek- ettirebilmeleri nedeni ile bu kasların güçlü olması beklenen
çok aktivite bu üç aksın kombine kullanımı ile oluşturulan bir durumdur. Bir diğer güçlü kas grubu olan kalça fleksör-
hareketlerle gerçekleşmektedir. Günlük fonksiyonel ge- lerinin ise koşma sırasında bacağın hızla ileri hareket ettiril-
reksinimlerin yerine getirilebilmesi için kalça ekleminin mesi ve alt ekstremite fikse olduğunda gövde ve pelvisin
pelvis gibi komşu segmentlerle koordine şekilde hareket stabilizasyonu gibi önemli görevleri söz konusudur. Güç üre-
etmesi gerekir. Diz eklemi gibi komşu segmentlerde ola- timi açısından ekstansör ve fleksör kasları adduktor ve ad-
bilecek anormal hareket paternleri kalça eklemini de etki- duktörler takip etmektedir. İç ve dış rotatorların maksimum
lemektedir. tork değerleri ise daha düşük seviyelerde yer almaktadır.13

3
Erkan Mesci Kalça Biyomekaniği

Femur Boynu ile Femur Şaftının Açısal İlişkileri

Frontal planda femur boynu ile femur şaftı arasında
oluşan açı inklinasyon açısı olarak tanımlanmaktadır. Eriş-
kin dönemde ortalama 125° olan bu açının 90-135° ara-
sında olması beklenir. Bu açının 125°’den küçük olması
koksa vara, 125°den büyük olması koksa valga olarak ifade
edilmektedir. Femur boynu ile femur şaftı arasındaki bu
açılanma femur şaftının pelvisten laterale doğru uzaklaş-
masını sağlamakta ve eklem hareket alanını artırıcı etki
yapmaktadır. Bu açıdaki anlamlı değişiklikler, adduktör
kasın oluşturduğu gücün kalça üzerine etkisini değiştir-
mektedir (Şekil 2). Varus durumunda açı azaldığında kuv-
vet kolu uzadığı için kasın aynı miktar kasılması daha
büyük etki oluşturmaktadır. Valgus durumunda ise bunun
ŞEKİL 2: İnklinasyon açısındaki değişikliklerin adduktör kasın kuvvet kolu üzerine
tersi bir durum söz konusudur.9
etkisi.
Femur boynunun koronal planda hafif anterior rotas-
yonu femoral anteversiyon olarak tanımlanmaktadır. Fe-
moral anteversiyon açısı 15-20° arasında değişebilmek-
tedir.14 Optimal anteversiyon açısının 15 derece olduğu
kabul edilmektedir.13 Femoral anteversiyon açısının art-
ması durumunda femur başının asetabulum ile temas alanı
azalır. Femur başının asetabulum içinde tutulabilmesi için
kompansatuar olarak alt ekstremite internal rotasyonda
durur. Bunun dışında aynı taraf subtalar eklemde artmış
pronasyon, artmış Q açısı gibi sonuçları olmaktadır.9
Yürüme ve özellikle ağırlık taşıyıcı aktiviteler sıra-
sında femur üst kısmı; intertrokanterik ve subtrokanterik
bölgede belirgin olmak üzere yoğun kompresyon ve trak-
siyon güçlerine maruz kalır. Bu bölgedeki trabeküler kemik
paterni deforme edici özellikteki bu güçlere dayanımı sağ-
lar.6 ŞEKİL 3: Vücut ağırlığının adduktör kas aktivitesi ile dengelenmesi. A: Vücut ağır-
lığı, B: Adduktör kas; a: kuvvet kolu, b: yük kolu.
Vücut Ağırlığının Pelvis Üzerinden Kalça ve Alt
Ekstremiteye Aktarılması
Gövde ağırlığının, vücut ağırlığının 4/6’sına, alt eks- uzaklığı şeklinde hesap edilen kuvvet kolu ile iletilen güç-
tremitelerin ise 1/6’sına eşit olduğu kabul edilmektedir. tür.
Her iki bacağın da yere bastığı ve iki normal kalça ekle- Yürüme esnasında bir bacak yerden kaldırıldığı
minin sözkonusu olduğu durumda her iki kalça ekleminin zaman vücut ağırlık merkezi o bacağa doğru yer değişti-
eşit yük taşıdığı kabul edilir. Her eklem tarafından taşınan rir.1,15 Bu durum yük kolunun uzamasına ve vücut ağırlığı
yük vücut ağırlığının yaklaşık 1/3’üne, gövde ağırlığının nedeni ile destek noktasına iletilen kuvvetin artmasına
yarısına eşittir. neden olur.
Kalça eklemi, üzerine binen gövde ağırlığını bir kal- Normalde vücut ağırlık merkezinden femur başındaki
dıraç gibi çalışarak dengeler (Şekil 3). Burada kaldıracın destek noktasına uzaklık olan yük kolu, adduktör kuvvet
destek noktasını femur başı oluşturur. Vücut ağırlığının kolunun üç katı uzunluktadır. Bu nedenle denge sağlaya-
femur başına uyguladığı kuvvet, vücut ağırlık merkezinin bilmesi için adduktor kasların vücut ağırlık merkezindeki
femur başına uzaklığı şeklinde hesaplanan yük kolu uzun- kuvvetin üç katı güç üretmesi gerekir. Bu durumda femur
luğu oranında artmaktadır. Bunu dengeleyen güç ise ad- başına her iki yönde uygulanan kuvvetlerin toplamı sonucu
duktör kasların kasılması ile oluşturulan ve adduktör oluşan eklem reaksiyon kuvveti vücut ağırlığının dört ka-
kasların yapışma yeri ile femur başındaki destek noktasının tını bulmaktadır.15

4
Erkan Mesci
Ayrıca bir bacak yere temas etmediği için onun ağır-
lığı da vücut ağırlığı ile birlikte karşı kalçaya yüklenir. Bu
iki nedenle yere temas eden taraftaki kalça eklemine binen
yük arttığı için, o taraftaki adduktör kasların daha fazla ka-
sılarak, oluşan artışı dengeleyecek miktarda fazla güç üret-
mesi gerekir. Bu şekilde kalça üzerinde iki güç
dengelenerek pelvis stabilize edilmiş olur. Bunun sağlana-
madığı durumlarda pelvis karşı tarafa doğru eğilir ve tren-
delenburg yürüyüşü ortaya çıkar.
Adduktör kaldıraç kolu boyunun çeşitli nedenlerle kı-
salması pelvis dengesinin sağlanabilmesi için adduktor
kasların üretmesi gereken güç miktarını artırmaktadır. Bu
durum femur başına binen yükün artması anlamına gelir.
Adduktor kuvvet kolunun uzaması ise adduktor kasların
üretmesi gereken gücün ve femur başına binen yükün azal-
ması anlamına gelmektedir.13
Obezite, üst ekstremiteler ile yapılan yük taşıyıcı faa-
liyetler kalça ekleminde oluşan reaksiyon kuvvetini belir-
gin şekilde artırmaktadır. Kalça patolojisi olan kişilerde
eklem üzerinde oluşan stresi azaltabilmek önemli bir te-
davi stratejisidir. Üst ekstremiteler ile yük taşırken aynı
taraf kol ile taşınan yükün ekleme etkisi karşı kol ile taşı-
maya göre, yük kolunun daha kısa oluşu nedeni ile daha az
olmaktadır. Bu nedenle kalça ağrılı kişilerde yükün hasta
kalça tarafındaki kolile taşınması önerilmelidir.12
Femoroasetabular Dizilim: Femur başı ile asetabu-
lumun hangi lokalizasyonda ve ne genişlikte bir alanda
temas ettiği femoroasetabular dizilimin bir sonucudur. Ase-
tabulumun konjenital veya gelişimsel nedenlerle şekil bo-
zukluğunun olduğu asetebulum displazisi durumlarında
femur başı asetabulum tarafından yeterince kapatılamaz.
Bu durum tekrarlayan dislokasyonlar, yüzeylerde artmış
stres, osteoartrit, ağrı ve dejenerasyon ile sonuçlanabil-
mektedir. Merkez kenar açısı asetabulumun femur başını
ne oranda örtebildiğinin önemli göstergelerinden birisidir.
Femur başı merkez noktasından dik çizilen çizgi ile aynı
noktadan asetabulum lateral kenarına dik çizilen çizgi ara-
sındaki açıdır (Şekil 4). Genel popülasyonda 25°-35°ara-
sında olduğu bildirilmektedir.16 Açının düşük olması
asetabulum femur başını yeterince örtemediğini gösterir.
Bu temas yüzeyinin düşük olması anlamına gelir ve eklem
yüklenmesi sırasında yüksek eklem içi basınç oluşumuna
neden olur. Yüksek açılar ise asetabulumun femur başını
aşırı örtmesi anlamına gelmektedir ve femoroasetabular
impingement ile sonuçlanabilir.13
Lumbopelvik Ritim: Gövde, pelvis ve kalça eklem-
leri çoğu aktivite esnasında birlikte hareket ederler. Göv-
denin stabilitesinin bozulmadan yürüme, koşma, eğilme
gibi aktivitelerin yapılabilmesi için bu çok önemlidir.
5
Kalça Biyomekaniği
ŞEKİL 4: Merkez kenar açısı.
Gövde ekstansiyonu ve kalça fleksiyonu sırasında sakrum
fleksiyon yapmaktadır. Gövdenin fleksiyonu veya kalça-
nın ekstansiyonu sırasında ise sakrum ekstansiyon hareketi
yapar.9
Gövde-pelvis-alt ekstremite hareketlerinin postural
problemlere ve komşu segmentlerde aşırı yüklenmeye
neden olmaması için belli bir yönde hareket oluşurken,
komşu segmentin stabilize edilmesi gerekir. Örneğin kalça
fleksiyonu sırasında rektus abdominis gibi karın kasları
pelvisi stabilize etmektedir. Bunun olmaması durumu kalça
fleksiyonu sırasında pelvisin aşırı anterior tilti ve buna
bağlı lomber lordozda artma ile sonuçlanacaktır.13
Pelvifemoral Ritim: Pelvis ve kalça sınırlayıcı bir
anormallik yoksa genellikle birlikte hareket etmektedir. Bu
koordine hareket mekanizması pelvifemoral ritm olarak ad-
landırılmaktadır. Kalçanın fleksiyon hareketi sırasında pel-
visin posterior tilt, ekstansiyonda ise anterior tilt yaptığı
bilinmektedir. Açık kinetik zincir egzersizleri sırasında
kalça fleksiyonuna pelvik rotasyonun, dizin pozisyonuna
bağlı olarak %26-39 oranlarında katkı yaptığı gösterilmiş-
tir.17 Koşma sırasında salınma fazındaki tarafta anterior tilt
ortalama 22° derece olarak gerçekleşmekte ve kalçada eks-
tansiyonu sınırlayan bir durum varlığında bu miktar daha
da artmaktadır.18 Yürüme ve koşma gibi aktiviteler sıra-
sında tek ekstremitenin yere temas ettiği durumlarda fron-
tal planda pelvik dengenin devam ettirilebilmesi için
adduktör mekanizmanın devreye girmesi de pelvifemoral
ritmin bir parçasıdır.
Kalça eklemi temas noktası olmak üzere rotasyonel
hareketlere birbirlerine göre farklı yönlere pozisyonlanabi-
len pelvis ve femur üzerinde etkili kasların bazıları kuvvet
Erkan Mesci
çiftleri oluşturmaktadır. Kalça fleksörleri ile erektör spina
kaslarının pelvis üzerindeki etkileri anterior tilt yönünde-
dir. Bu açıdan bu iki grup kas kuvvet çifti oluşturmaktadır.
Benzer bir durum abdominal kaslar ile kalça ekstansörleri
olan gluteus maksimus-hamstring kasları arasında mevcut-
tur. Bu kuvvet çifti birlikte pelvise posterior tilt yaptırır.13
Postür Kontrolü: Doğru postürün devam ettirilme-
sinde pelvis, kalça eklemi ve gövdenin birlikte aktivitesi
kalça stratejisi olarak tanımlanmaktadır. Gravite hattından
olan büyük salınımların kontrolünde ayak bileği stratejisi
yetersiz kalabilmektedir. Bu nedenle özellikle büyük ve
hızlı salınımların kontrolünde kalça stratejisi önem kazan-
maktadır.12
Ağırlık Kaldırma: Ağırlık kaldırma ve taşıma gün-
lük yaşamda en sık yapılan fiziksel aktivitelerden olup,
kalça ekleminin önemli katkı yaptığı hareketlerdir. Öne
eğilerek ağırlık kaldırma kalça ve diz eklemlerinin daha az
fleksiyonda durduğu, gövde ekstansörlerinin daha ön
planda olduğu kaldırma şeklidir. Çömelerek kaldırmada ise
asıl yük diz ve kalça ekstansörleri üzerinde olmaktadır.
Gövde ve kaldırılan ağırlığın yükünü yer çekimine karşı
olarak yukarı taşıyabilmek için her iki kas grubu çok ciddi
tork üretmektedir. Bu nedenle lomber bölge için sakıncalı
bir kaldırma şekli olmakla birlikte, enerji tüketimi açısın-
dan eğilerek ağırlık kaldırma daha avantajlı bir tekniktir.19
Ayakta Durma: Ayakta durma sırasında kalçanın
tam ekstansiyonda olması çok önemlidir. Bu pozisyonda
ağırlık merkezi kalça eklemi hareket ekseninin arkasında
olduğu için kalçayı ekstansiyona zorlar. Bu yöndeki etki
iliofemoral bağ başta olmak üzere kalça eklemi bağları ta-
rafından karşılanır ve belirgin bir kas kasılmasına ihtiyaç
olmadan ayakta dik durma pozisyonu devam ettirilir. Çe-
şitli nedenlerle kalçanın tam ekstansiyona gelmemesi du-
rumunda ise, eklem hareket ekseninin önünde yer alan
ağırlık merkezi eklemi fleksiyona zorlar. Bu gücün karşı-
lanması için kalça ekstansörlerinin fazladan kasılarak güç
üretmesi gerekir. Bu durum enerji tüketimi ve eklem çev-
resi yapıların üzerine fazladan stres yüklenmesi gibi ne-
denlerden dolayı dezavantajlıdır. Bu durumda oluşan bir
diğer problem ise fleksiyon pozisyonunda eklemde oluşan
yükün, eklem kıkırdağının normalde yükü taşıdığı kalın
kısım tarafından taşınmamasıdır. Kıkırdağın daha zayıf bö-
lümlerine binen yük ise gerek eklem kıkırdağı, gerekse
subkondral kemik açısından dejeneratif süreçleri tetikle-
yen bir durumdur.13 Kalçanın fleksiyon pozisyonunun dü-
zeltilmesi için kalça ekstansörlerinin güçlendirilmesi ve
6
Kalça Biyomekaniği
fleksörler ile iliofemoral bağ başta olmak üzere kısalan
kapsüler bağlara germe egzersizleri uygulanması gerekir.
Öne Eğilme: Öne eğilme hareketi sırasında kalça
ekstansörleri pelvik rotasyon üzerinden eğilme hareketinin
kontrolüne katkı sağlarlar. Eğilme miktarı arttıkça vücut
ağırlık merkezi öne doğru uzaklaşır. Yük kolunun uzaması
anlamına gelen bu durum ekstansör kasların yükünü artır-
maktadır. Eğilme açısı arttıkça femur hareket noktası
hamstring kaslarının yapışma noktasından giderek uzakla-
şır. Bu durum hamstring güç kolunu artırmaktadır. Öne
eğilme miktarı arttıkça dengeleyici güç olarak hamstring-
lerin rolü artmakta, gluteus maksimusun etkisi ise azal-
maktadır.13
Yürüme Siklusu: Normal bir hızda yürüyüşte topuk
teması sırasında yaklaşık 30°lik bir kalça fleksiyonu söz
konusudur. Yere temas eden kalçada diz ekstansiyon açısı
giderek artar ve parmak kalkışı öncesi yaklaşık 10°lik mak-
simum seviyeye ulaşır. Salınım fazındaki bacakta giderek
artan kalça fleksiyonu topuk teması öncesi 30° üzerindeki
maksimum düzeyine ulaşır. Bu nedenle normal yürüme
için kalça eklemlerinde 10°lik ekstansiyon, 30°lik fleksi-
yon açıları yeterli görünmektedir. Yürüme hızının artması
bu açıların da bir miktar artmasını gerekli kılmaktadır.
Kalça ekstansiyonunun son kısmında pelvis anterior tilt ya-
parak, lomber vertebra ekstansiyona gelerek harekete des-
tek vermektedir.
Yürüme esnasında kalça hareketleri ve pelvisin ro-
tasyonel hareketleri vücut ağırlık merkezinin aşırı salınım
yapmasını engeller. Bu yürüme sırasında harcanan enerji
düzeyini etkileyen bir faktördür. Kalça ekleminin immo-
bilize olması veya artrodezi durumlarında yürüme için har-
canan enerjinin yaklaşık %30 arttığı gösterilmiştir.20
Yürüme siklusunda bir ayak salınım fazında iken yük
taşıyan tarafta gluteus mediusun pelvisi stabilize etmesi
frontal planda pelvik rotasyonların engellenmesi için çok
önemlidir. Bu esnada karşı taraftaki erektör spina kasları
gluteus medius ile bir kuvvet çifti oluşturmakta ve birlikte
lateral pelvik tilti minimize etmektedirler.12
Koşma ve çeşitli sportif aktiviteler sırasında pelvis ve
gövdenin hızlı rotasyonunun sağlanması için kalça rotator
kasları önemli rol oynarlar. Alt extremite fikse olduğunda
kalça dış rotatorlarının kasılması pelvisin karşı yönde ro-
tasyonunu sağlar. Bu esnada aynı taraftaki iç rotator kaslar
da gereklilik halinde eksantrik olarak kasılarak hareketin
kontrolüne imkan verirler.13
Erkan Mesci
KAYNAKLAR
1. Özkaya N, Leger D, Goldsheyder D, Nordin M. Introduction. Funda-
mentals of Biomecha-nics. 4th ed. Springer; 2017. p.3-19.
2. Hu H, Zhan S, Cai Z. Biomechanics of hip joints. In: Zhang C, ed. Hip
Surgery. Springer; 2018. p.2-23.
3. Turgut A. Kalça eklemi anatomisi ve biyomekaniği. TOTBİD Dergisi.
2015;14:27-33.
4. Song Y, Ito H, Kourtis L, Safran MR, Carter DR, Giori NJ. Articular carti-
lage friction increases in hip joints after the removal of acetabular labrum.
J Biomech. 2012;45(3): 524-30. doi: 10.1016/j.jbiomech.2011.11.044.
5. Field RE, Rajakulendran K. The labro-acetabular complex. J Bone Joint
Surg Am. 2011;93 Suppl 2:22-7. doi: 10.2106/JBJS.J.01710.
6. Zaghloul A, Mohamed ME. Hip joint: Embryology, anatomy and biome-
chanics. Biomed J Sci & Tech Res. 2018;12(3):9304-17.
7. Wingstrand H, Wingstrand A, Krantz P. Intracapsular and atmosphe-
ric pressure in the dynamics and stability of the hip. A biomecha-
nical study. Acta Orthop Scand. 1990;61(3):231-5. doi:
10.3109/17453679008993506.
8. Markhede G, Stener B. Function after removal of various hip and thigh
muscles for extirpation of tumors. Acta Orthop Scand. 1981;52(4):373-
95. doi: 10.3109/17453678109050118.
9. Hamill J, Knutzen MK, Derrick RT. Functional anatomy of the lower ex-
tremity. Biomechanical Basis of Human Movement. 4th ed. Lippincott
Williams & Wilkins; 2015. p.173-240.
10. Oatis C. Mechanics and pathomechanics of muscle activity at the hip. In:
Oati C, ed. Kinesiology. 3rd ed. Wolters Kluwer; 2017. p.2262-343.
11. Brophy RH, Backus S, Kraszewski AP, Steele BC, Ma Y, Osei D, et al.
Differences between sexes in lower extremity alignment and muscle ac-
Kalça Biyomekaniği
tivation during soccer kick. J Bone Joint Surg Am. 2010;92(11):2050-8.
doi: 10.2106/JBJS.I.01547.
12. Bertoti DB, Garcia CR. Pelvis and hip. In: Houglum PA, Bertoti DB, eds.
Clinical Kinesiology. 6th ed. Philadelphia, PA; Davis Company; 2012.
p.370-422.
13. Neumann DA. Hip. Kinesiology of the Musculoskeletal System. 3rd ed. St
Louis: Elsevier; 2017. p.479-537.
14. Byrne DP, Mulhall KJ, Baker JF. Anatomy & Biomechanics of the hip.
Open Sports Med J. 2010;4(1):51-7.
15. Sonel B. Kalça biyomekaniği. T Klin FTR. 2001;1:209-18.
16. Tannast M, Hanke MS, Zheng G, Steppacher SD, Siebenrock KA. What
are the radiographic reference values for acetabular under- and over-
coverage? Clin Orthop Relat Res. 2015;473(4):1234-46. doi:
10.1007/s11999-014-4038-3.
17. Dewberry MJ, Bohannon RW, Tiberio D, Murray R, Zannotti CM. Pelvic
and femoral contributions to bilateral hip flexion by subjects suspended
from a bar. Clin Biomech (Bristol, Avon). 2003;18(6):494-9. doi:
10.1016/s0268-0033(03)00096-2.
18. Schache AG, Blanch PD, Murphy AT. Relation of anterior pelvic tilt dur-
ing running to clinical and kinematic measures of hip extension.
Br J Sports Med. 2000;34(4):279-83. doi: 10.1136/bjsm.34.4.279.
19. Neumann DA, Soderberg GL, Cook TM. Electromyographic analysis of
hip abductor musculature in healthy right-handed persons. Phys Ther.
1989;69(6):431-40. doi: 10.1093/ptj/69.6.431.
20. Simoneau GG, Heiderscheit BC. Kinesiology of walking. In: Neumann
DA, ed. Kinesiology of the Musculoskeletal System. 3rd ed. St Louis: El-
sevier; 2017. p.653-704.