Studium Talent

Lista 5. rozwiązania i wskazówki.

1. Korzystamy z tożsamości Pascala

a) 17 17 17 17 18






4 + 12 = 5 + 5 = 5
b) 30 + 41 + 52 + 63 = 40 + 41 + 5
+ 63 = 51 + 52 + 63 = 62 + 63 = 7















2 3
c) 70 − 71 + 72 − 73 + 74 = 00 − 6 6 6 6 6 6 6 6 6




















0 + 1 + 1 + 2 − 2 + 3 + 3 + 4 = 4

2. a) (x + x2 )4 = x4 + 8x2 + 24 + 32
x2
16
+
x4
b) (x − 1)5 = x5 − 5x4 + 10x3 − 10x2 + 5x − 1
c) (i − 1)6 = i6 − 6i5 + 15i4 − 20i3 + 15i2 − 6i + 1 = −1 − 6i + 15 + 20i − 15 − 6i + 1 = 8i
√
3
3. Zgodnie ze wskazówką, rozważmy z = − 21 + 2 i. Skoro z 3 = 1, to przy liczeniu kolejnych potęg wyniki
√
3
będą się powtarzać co 3. Warto jeszcze dodać, że z 2 = − 12 −
Z dwumianu Newtona mamy 2 i.

n          √ !       
n
X n k n n n 1 3 n n n
(1 + z) = z =1 + + + ... + − + i + + + ...
k 0 3 6 2 2 1 4 7
k=1
√ !       
1 3 n n n
+ − − i + + + ...
2 2 1 4 7

Z kolei wzór de Moivre’a daje nam:

√ !n 
n 3 π   π n  nπ   nπ 
(1 + z) = 1 + i = cos + i sin = cos + i sin
2 3 3 3 3

Porównując części rzeczywiste obu wyników otrzymujemy

 nπ  n n n 
1
     
n n n

cos = + + + ... − + + + ... ,
3 0 3 6 2 1 2 4
gdzie w drugiej sumie nie ma składników, które są w pierwszej. Skorzystamy ze wzoru na sumę wszystkich
symboli Newtona (dla ustalonego n),
n  
!
 nπ  n n n 
1 X n
     
n n n
cos = + + + ... − − − − − ...
3 0 3 6 2 k 0 3 6
k=0
       n  
3 n n n 1X n
= + + + ... −
2 0 3 6 2 k
k=0
      
3 n n n 1
= + + + ... − 2n ,
2 0 3 6 2
co daje      
n n n 2  nπ  
+ + + ... = cos + 2n−1 .
0 3 6 3 3
p

p!
4. k = k!(p−k)! Ponieważ k < p oraz p − k < p, to w rozkładzie mianownika na czynniki pierwsze nie
pojawi się p - natmiast pojawi się w liczniku, więc p z licznika z niczym się nie skróci.

5. W Indukcja matematyczna po n.

(a) Dla n = 0 wzór zachodzi, ponieważ p (jak każda liczba naturalna dodatnia) dzieli zero.
 (b) Załóżmy, że p|(np −n) dla pewnego n ∈ N0 . Pokażemy, że własność ta zachodzi dla n+1. Z dwumianu
Newtona mamy:
p  
!
p
X p k
(n + 1) − (n + 1) = n −n−1
k
k=0

Wyłączając z sumy elementy dla k = 0 oraz k = p dostajemy

p−1   p−1  
! !
p
X p k X p k
(n + 1) − (n + 1) = n + 1 + np − n − 1 = n + np − n.
k k
k=1 k=1

Z poprzedniego zadania wynika, że każdy składnik pod znakiem sumy jest podzielny przez p, nato-
miast np − n jest podzielne przez p z założenia indukcyjnego. Suma liczb podzielnych przez p też jest
oczywiście podzielna przez p, co należalo pokazać.

Z a) i b), na mocy zasady indukcji matematycznej, p|(np − n) dla każdego n ∈ N0 .

6. Uzasadnij tożsamości:
Pn n k−1 = 0n−1 ;
Pn n
= n(n − 1)2n−2 ;



a) k=1 k k(−1) b) k=2 k(k − 1) k
Pk m

n
n+m

Pk n

n−i
k n .


c) i=0 i k−i = k ; d) i=0 i k−i = 2 k

a) Ze względu na pojawiającą się −1, ciężko udowodnić ten wzór kombinatorycznie. Użujemy więc
zwykłych rachnków
n   n
X n k−1
X n!
k(−1) = k(−1)k−1
k k!(n − k)!
k=1 k=1
n
X n!
= (−1)k−1
(k − 1)!(n − k)!
k=1
n
X (n − 1)!
=n (−1)k−1
(k − 1)!(n − k)!
k=1
n  
X n−1
=n (−1)k−1
k−1
k=1
n−1
X n − 1
k−1=i
= n (−1)i
i
i=0
n−1
X n − 1
=n (−1)i 1n−1−i
i
i=0
= (−1 + 1)n−1 = 0.
Pn
− 1) nk = n(n − 1)2n−2


b) k=2 k(k
Podobne zadanie bylo na wykładzie, tylko teraz oprócz kapitana wybierzemy również zastępcę kapi-
tana. Opiszemy problem i rozwiązemy go na dwa sposoby prowadzące do wyrażen po obu stronach
równości.
Problem. Na ile sposobów możemy wybrać z n osób drużynę o dowolnej liczebności, która będzie
miała kapitana oraz jego zstępcę.
Rozwiązanie 1 (prawa strona równania): Na n sposobów wybieramy kapitana, następnie na
n − 1 jego zastępcę, a z pozostałych n − 2 osób powolną podgrupę na 2n−2 (każda z pozostałych osób
ma 2 możliwości - będzie w dryżunie lub nie).
Rozwiązanie 2 (lewa strona równania): Rozważymy przypadki w zależności od tego, jak duża
 jest drużyna. Ustalmy k ∈ {2, 3, ..., n} i policzmy, ile jest drużyn złożonych z k osób: na nk wybier-

amy członków drużyny, następnie z wybranych osób na k sposobów kapitana i na k − 1 zastępcę, czyli
n


dryżyn k-osobowych jest k k(k − 1). Sumujac po wszystkich możliwych k otrzymamy wszystkie
możliwe przypadki.
Pk m

n
n+m


c) i=0 i k−i = k
Problem. Na ile sposobów możemy wybrać z grupy składającej się z n kobiet i m mężczyzn grupę
k osób?
Rozwiązanie 1 (prawa strona równania): Jest to dokładnie definicja symbolu Newtona.

Rozwiązanie 2 (lewa strona równania): grup składających się z i mężczyzn jest mi k−i n


-
m


najapierw wybieramy i męzczyzn na i sposobów, a następnie k − i (żeby w smie było k osób)
n


kobiet na k−i sposobów. Sumując wszystkie przypadki dostaniemy wszystkie możliwe wybory,
niezaleznie od liczby mężczyzn w wybranej grupie.
Pk n

n−i
k n


d) i=0 i k−i = 2 k
Problem. Na ile sposobów możemy wybrać z grupy n osób dwie (uporządkowane, np. jedna gra w
koszykówkę, druga w piłkę nożną) drużyny o łącznej liczebności wynoszącej k? (uwaga: możliwe są
patologiczne sytuacje, jak np. drużyna duch - bez członków)
Rozwiązanie 1 (prawa strona równania): Najpierw wybieramy k osób które znajdą się w którejś
drużyn, a następnie kazdą z tych k osób przydzielamy do jednej z drużyn.
Rozwiązanie 2 (lewa strona równania): Wszystkie możliwości podzielimy na przypadki w za-
lezności od liczebności pierwsze grupy, którą oznaczymy przez i. Wyborów, w których pierwsza
n


drużyna ma i członków liczymy następująco: na i sposobów wybieramy osoby do pierwszej drużyny,
a z pozostałych n − i osób na n−i


k−i osoby do drugiej drużyny. Sumują wszystkie przypadki otrzymu-
jemy wszystkie możliwości.

7. Z dwumianu Newtona mamy

n   Xn  
X
k n k n−k n
2 = 2 1 = (2 + 1)n = 3n
k k
k=0 k=0

Problem. Na ile sposobów można rozdzielić n (rezróżnialnych) cukierków trzem dzieczynkom?

Rozwiązanie 1 (prawa strona równania): Każdy z n cukierków ma 3 możliwości przydziału.
Rozwiązanie 2 (lewa strona równania): Będziemy rozważali przypadki w zależności od tego, ile wynosi
suma cukierków u dziewczynek nr 2 i 3. Rozdania w których dostały one dokładnie k cukierków liczymy
n


następująco: na k wybieramy k cukierków, które im damy (czyli te, których nie dostanie dziewczynka
nr 1), a następnie te k cukierków rozdzielimy na 2k pomiędzy te dwie dziewczynki. Pozostałe cukierki
(na jeden sposób) zostaną przekazane dziewczynce nr 1. Sumując te przypadki wyczerpiemy wszystkie
możliwości.

8. 22 + 32 + 42 + . . . + n+1 n+2 n+3

2 + 2 = 3 .
Problem. Na ile sposobów pożemy wybrać 3-elementowy podzbiór ze zbioru n + 3 elementowego?
Rozwiązanie 1 (prawa strona równania): Definicja symbolu Newtona.
Rozwiązanie 2 (lewa strona równania): Będziemy rozważali przypadki w zależności od tego, jaka jest
największa z 3 wybranych liczb. W ogólności, jesli rozważamy podzbiory trzyelementowe, w których na-
jwieksza liczba to k, to musimy policzyć

na ile sposobów można dobrać jej dwie mniejsze liczby. Mniejszych
jest k − 1, więc możliwości jest k−1
2 . Następnie trzeba wysmować wszystkie możliwości, czyli od k = 3
do k = n + 3.

9. Korzystając z symetrii symbolu Newtona oraz biorąc m = n = k w zadaniu 6c) dostajemy

n  2 n     
X n X n n 2n
= = .
i i n−i n
i=0 i=0
 14


10. 7 −1
7 2


Reprezentacji złożonych z jednej dziewczynki i jednego chłopca jest 7 · 7 = - wybieramy 1 dziewczynę
1

2
i jednego chłopca. Analogicznie reprezentacji złożonych z k dziewczynek i k chłopców jest k7 . Sumując
otrzymujemy
 2  2  2 X 7  2
7 7 7 7
+ + ... + = .
1 2 7 k
k=1
Jest to suma podobna do tej z poprzedniego zadania, ale brakuje w niej składnika dla k = 0. Dodamy
więc go i odejmiemy
7  2 7  2  2  2 X 7  2  
X 7 X 7 7 7 7 2 14
= + − = −1 = − 1.
k k 0 0 k 7
k=1 k=1 k=0

11. a) Rozważmy kwadraty o wspólnym lewym dolnym wierzchołku i bokach będących kolejnymi liczbami
naturalnymi. Dodając i odejmując kolejne pola można zauważyć, że pojawią się figury (’elki’) w
ksztacie litery L obróconej o 180◦ , których pola będą liczone lub nie. W parzystych krokach pola
’elek’ o numerach nieparzytych będą liczone 0 razy, a pola ’elek’ o numerach parzystych będą liczone
raz. Szukana suma jest więc sumą pól ’elek’ o parzystych numerach.

Pole każdej ’elki’ jest równe jej numerowi pomnożonemu przez 2 i poniejszonemu o 1, więc suma pól
parzystych ’elek’ wynosi
(2 · 2 − 1) + (2 · 4 − 1) + (2 · 6 − 1) + ... + (2 · n − 1)
n
(4 · 1 − 1) + (4 · 2 − 1) + (4 · 4 − 1) + ... + (4 · − 1)
2
n/2
X
(4k − 1).
k=1

Jest to ciąg arytmetyczny o n/2 składnikach, więc ze wzoru na sumę ciągu arytmetycznego mamy
n/2
X 1n n(n + 1)
(4k − 1) = (3 + 2n − 1) = .
22 2
k=1

b) W nieparzystych krokach naprzemiennego dodawania i odejmowania pól, pola ’elek’ o parzystych

numerach nie będą liczone, a pola ’elek’ o nieparzystych numerach będą liczone raz, ale z minusem.
Stąd
Xn  
k 2 (−1)k = − (2 · 1 − 1) + (2 · 3 − 1) + (2 · 5 − 1) + ... + (2 · n − 1)
k=1
 
= − (2 · 2 − 3) + (2 · 4 − 3) + (2 · 6 − 3) + ... + (2 · (n + 1) − 3)
 n+1 
= − (4 · 1 − 3) + (4 · 2 − 3) + (4 · 3 − 3) + ... + (4 · − 3)
2
(n+1)/2
X
=− (4k − 3).
k=1
 Ponownie korzystając ze wzoru na sumę ciągu arytmetyczngo otrzymujemy
(n+1)/2
X 1n+1 n(n + 1)
− (4k − 3) = − (1 + 2(n + 1) − 3) = −
2 2 2
k=1

1 n
c) 2 (−1) n(n + 1)

12. Oznaczmy:
A-zbiór osób znających język angielski
F -zbiór osób znających język francuski
N -zbiór osób znających język niemiecki
Z treści zadania mamy:
|A| = 15, |F | = 9, |N | = 13, |A ∩ F | = 5, |A ∩ N | = 10, |F ∩ N | = 3, |A ∩ F ∩ N | = 2. Ponadto oczywiście
|A ∪ F ∪ N | = 20. Zgodnie ze wzorem włączeń i wyłączeń powinno zachodzić,

|A ∪ F ∪ N | = |A| + |F | + |N | − |A ∩ F | − |A ∩ N | − |F ∩ N | + |A ∩ F ∩ N |,

lecz po podstawieniu liczb dostajemy

20 = 15 + 9 + 13 − 5 − 10 − 3 + 2 = 21,

więc dane są błędne.

13. 70%
Oznaczmy liczbę uczniów w szkole przez n. To zadanie można zrobić na wiele sposobów. Poniżej dwa.
Rozwiązanie 1 (bardziej rachunkowe). Oznaczmy A, F, N jak w poprzednim zadaniu. Mamy |A| =
8 1
10 n, |F | = 2 n. Skoro każdy uczy się dokładnie dwóch języków, to osoby uczące się dwóch języków są po
prostu osobami, które nie uczą się trzeciego, czyli mamy
2
|F ∩ N | = n − |A| = 10 n, |A ∩ N | = n − |F | = 12 n, |A ∩ F | = n − |N |.
Ponadto nikt nie uczy się trzech języków, więc |A ∩ F ∩ N | = 0. Jak w poprzednim zadaniu, ze wzoru
włączeń i wyłączań mamy

|A ∪ F ∪ N | = |A| + |F | + |N | − |A ∩ F | − |A ∩ N | − |F ∩ N | + |A ∩ F ∩ N |.

Podstawiając wczeniejsze wyliczenia dostajemy

8 1 1 2
n= n + n + |N | − (n − |N |) − n − n,
10 2 2 10
i stąd
7
|N | =
n.
10
Rozwiązanie 1 (bardziej kombinatoryczne). Wyobraźmy sobie 3 dzienniki - każdy z osobami uczącymi
sie danego języka. Ponieważ każda osoba uczy się dwóch języków, to wszystkich pozycji we wszystkich
8
dziennikach jest w sumie n. Wiemy też, że w dzienniku do angielskiego jest 10 n pozycji, a w dzienniku do
1 8 1 7
francuskiego jest 2 n pozycji. Stąd 10 n + 2 n + |N | = 2n, więc |N | = 10 n.

14. Niech An oznacza zbiór liczb od 1 do 1000 podzielnych przez n. Warto zauważyć, że |An | to zaokrąglenie
w dół liczby 1000 1000
n (oznacza się to jako b n c). Przykladowo, gdy szukamy liczebności zbioru A3 , możemy
zauważyć, że wśród liczb od 1 do 999 (jest to największa liczba mniejsza od 1000 ale podzielna przez 3)
co trzecia jest podzielna przez 3, czyli jest ich 333. Różnica między 999 a 1000 to 1 - przy dzieleniu da to
1
3 , które znika przy zaokrąglaniu w dół.
Kolejna uwaga jest taka, że jeśli n i m nie mają wspólnych dzielników, to An ∩ Am = Anm . Przykładowo
liczby podzielne przez 2 i 3 to po prostu liczby podzielne przez 6. W przypadku liczb, które mają wspólny
dzielnik, będziemy szukać najmniejszej wspólnej wielokrotności. Przykładowo liczby podzielne przez 4 i
przez 6 to liczby podzielne przez N W W (4, 6) = 12 (a nie 4 · 6 = 24), czyli A4 ∩ A6 = A12 .
 a) Ze wzoru włączeń i wyłączeń

|A2 ∪ A3 ∪ A5 | = |A2 | + |A3 | + |A5 | − |A2 ∩ A3 | − |A3 ∩ A5 | − |A2 ∩ A5 | + |A2 ∩ A3 ∩ A5 |

= |A2 | + |A3 | + |A5 | − |A6 | − |A15 | − |A10 | + |A30 |
1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000
=b c+b c+b c−b c−b c−b c+b c
2 3 5 6 15 10 30
= 500 + 333 + 200 − 166 − 66 − 100 + 33 = 734.

b) Z podpunktu a): 1000-734=266.

c) Ze wzoru włączeń i wyłączeń

|A4 ∪ A5 ∪ A6 | = |A4 | + |A5 | + |A6 | − |A4 ∩ A5 | − |A5 ∩ A6 | − |A4 ∩ A6 | + |A4 ∩ A5 ∩ A6 |

= |A4 | + |A5 | + |A6 | − |A20 | − |A30 | − |A12 | + |A60 |
1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000
=b c+b c+b c−b c−b c−b c+b c
4 5 6 20 30 12 60
= 250 + 200 + 166 − 50 − 33 − 83 + 16 = 466.

15. Analogicznie jak na wykładzie. Oznaczmy Ai - i-ta dziewczynka nie dostała żadnego cukierka.

a) 47 − 4 · 37 − 6 · 27 + 4 = 47 − 4 · 37 + 6 · 27 − 4 = 8400

Wszystkich rozdań jest 47 . Rozdań, które należy odrzuć, jest

4
X X X
|A1 ∪ A2 ∪ A3 ∪ A4 | = |Ai | − |Ai ∩ Aj | + |Ai ∩ Aj ∩ Ak | − |A1 ∩ A2 ∩ Ak ∩ A4 |
i=1 1≤i<j≤4 1≤i<j<k≤4
4
X X X
= 37 − 27 + 1−0
i=1 1≤i<j≤4 1≤i<j<k≤4
   
4 7
7 4
=4·3 − 2 +
2 3
= 4 · 37 − 6 · 27 + 4

Ostatecznie szukanych rozdań jest

47 − 4 · 37 − 6 · 27 + 4 = 47 − 4 · 37 + 6 · 27 − 4 = 8400

Pk k
(k − i)n (−1)i


b) i=1 i
Podobnie jak w podpunkcie a). Wszystkich możliwych przekrojów r zbiorów jest tyle ile wyborów
tych zbiorów, które będziemy przekrajać, czyli nr .

Wszystkich rozdań jest k n . Rozdań, które należy odrzuć, jest

|A1 ∪ A2 ∪ ...Ak−1 ∪ Ak |
k
X X X
= |Ai | − |Ai ∩ Aj | + ... + (−1)k−2 |Ai1 ∩ ... ∩ Aik−1 | + (−1)k−1 |A1 ∩ ... ∩ Ak |
i=1 1≤i<j≤k 1≤i1 <...<ik−1 ≤k
k
X X X
= (k − 1)n − (k − 2)7 + ... + (−1)k−2 + (−1)k−1 1−0
i=1 1≤i<j≤4 1≤i1 <...<ik−1 ≤k
   
n k n k
= k(k − 1) − (k − 2) + (k − 3)n − ... + (−1)k−2
2 3
 Ostatecznie szukanych rozdań jest
     
n n k n k n k−2
k − k(k − 1) − (k − 2) + (k − 3) − ... + (−1)
2 3
     
k n k n k
= k − (k − 1) + (k − 2)n − ... + (−1)k−1
0 1 2
k  
X k
= (k − i)n (−1)i .
i
i=1

16. dn = n! 2!1 − 3!1 + 4!1 − 5!1 + 6!1 − 7!1 + 8!1

Ponumerujmy kolumny i wiersze tak, aby pola z wyróżnionej przekątnej miały ten sam numer kolumny
jak i wiersza. W każdym wierszu będzie stała dokładnie jedna wieża. Możemy więc rozstawianie wieży
potraktować jako przydzielanie numerów kolumny (w której będzie stała wieża) do każdego wiersza. Oczy-
wiście każdy wiersz dostanie inny numer, aby wieże się nie biły. Warunek pustej przekątnej sprowadza
się do tego, że wierszowi nie możemy przydzielić jego własnego numeru, czyli jest to sytuacja z wykładu,
gdzie osoby w klasie nie mogły wylosować siebie na mikołajki. Nazywamy to nieporządkiem.

17.

ϕ(37) = 36 (37 to liczba pierwsza)

ϕ(243) = ϕ(35 ) = 243(1 − 13 ) = 162
ϕ(333) = ϕ(32 37) = 333(1 − 31 )(1 − 1
37 ) = 216
8
ϕ(10!) = ϕ(28 34 52 7) = 10!(1 − 12 )(1 − 13 )(1 − 15 )(1 − 71 ) = 10! ·
= 211 34 5 = 829440
35
ϕ(1001) = ϕ(7 · 11 · 13) = 1001(1 − 17 )(1 − 11
1 1
)(1 − 13 ) = 6 · 10 · 12 = 720