• Lineer Cebir

Dr. Ali İhsan Aygün

Duzce Universitesi, Elektrik-Elektronik Muhendisligi

1
 Giriş

Geometri ve fizikte alan, zaman ve sıcaklık gibi birçok nicelik tek bir gerçek sayıyla temsil edilebilir.
Kuvvet ve hız gibi diğer büyüklükler hem büyüklüğü hem de yönü içerir ve tek bir gerçek sayı ile tamamen
tanımlanamaz. Böyle bir miktarı temsil etmek için şekilde gösterildiği gibi yönlendirilmiş bir doğru
parçası kullanabilirsiniz .

2
 Vektörler, Matrisler
ve Ürünleri

• Bir v vektörü bir sayı kümesidir

1
v= 2 v= 1 2 3
3 Satır vektörü
Sutun (Kolon) vektörü

3 boyutlu sütun vektörüne bir örnek verin .

Çözüm
Uzaydaki bir noktanın ( x,y,z ) koordinatlarıyla verildiğini varsayalım. O zaman eğer değeri x  3, y  2, z  5 noktaların
konumuna karşılık gelen sütun vektörü
 x  3
 y   2
   
 z  5 

3
 Vektörler, Matrisler
ve Ürünleri

Yönlendirilmiş doğru parçasının başlangıç noktası P'dir ve son nokta Q. Büyüklüğü veya uzunluğu
Mesafe Formülü kullanılarak gösterilir ve bulunabilir . Aynı büyüklük ve yöne sahip iki yönlü doğru
parçası eşdeğerdir . Örneğin, Şekildeki yönlendirilmiş doğru parçalarının tümü eşdeğerdir.

4
 Birim vektör nedir ?
(Unit Vektör)


• Bir birim vektör U şu şekilde tanımlanır

 u1   1   1 
•  u 2  
 
3  1   2  0 
U   u12  u 22  u 32    u n2  1 
1     1   
  , 0  , , 1,
   3  2
u n   1  0  0  0
   
 3  

5
 Vektörler, Matrisler
ve Ürünleri
y
𝑎Ԧ vektörünü kartezyen koordinat sisteminin bașlangıç
a noktasından bașlatırsak, bitiș noktasının koordinatları, iki
boyutlu koordinat sisteminde 𝑎1 , 𝑎2 , üç boyutlu koordinat
sisteminde 𝑎1 , 𝑎2 , 𝑎3 olur. Bu koordinatlara 𝑎Ԧ nın
O x bileșenleri denir ve
𝑎Ԧ = 𝑎1 , 𝑎2 𝑎Ԧ = ⟨𝑎1 , 𝑎2 , 𝑎3 ⟩
a= ⟨𝑎1 , 𝑎2 ⟩
biçiminde gösterilir. Düzlemde bir noktaya karșılık gelen
z
𝑎1 , 𝑎2 sıralı ikilisi c ile karıștırmamak için vektörlerde
⟨𝑎1 , 𝑎2 ⟩ gosterimini kullaniriz.

a
O

x
a= ⟨𝑎1 , 𝑎2 , 𝑎3 ⟩

6
 Vektörler, Matrisler
ve Ürünleri

Verilen 𝐴 𝑥1 , 𝑦1 , 𝑧1 ve 𝐵 𝑥2 , 𝑦2 , 𝑧2 noktaları için, 𝐴𝐵 ile temsil edilen 𝑎Ԧ vektörü

𝑎Ԧ = 𝑥2 − 𝑥1 , 𝑦2 − 𝑦1 , 𝑧2 − 𝑧1

dir.

𝐴 2, −3,4 noktasından 𝐵 −2,1,1 noktasına giden yönlü doğru parçasının temsil ettiği
vektörü bulunuz. 𝐴𝐵 ile temsil edilen vektör

𝐴𝐵 = ⟨(−2 − 2), (1 − −3 ), (1 − 4)⟩ = ⟨−4,4, −3⟩

dür.

7
Vektör ilavesi

𝑎Ԧ = ⟨𝑎1 , 𝑎2 ⟩ ve 𝑏 = ⟨𝑏1 , 𝑏2 ⟩ ise

𝑎Ԧ + 𝑏 = ⟨𝑎1 + 𝑏1 , 𝑎2 + 𝑏2 ⟩ 𝑎Ԧ − 𝑏 = ⟨𝑎1 − 𝑏1 , 𝑎2 − 𝑏2 ⟩

𝑐 𝑎Ԧ = ⟨𝑐𝑎1 , 𝑐𝑎2 ⟩ dir.

Benzer Sekilde üç boyutlu vektörler için

⟨𝑎1 , 𝑎2 , 𝑎3 ⟩ + ⟨𝑏1 , 𝑏2 , 𝑏3 ⟩ = ⟨𝑎1 + 𝑏1 , 𝑎2 + 𝑏2 , 𝑎3 + 𝑏3 ⟩

⟨𝑎1 , 𝑎2 , 𝑎3 ⟩ − ⟨𝑏1 , 𝑏2 , 𝑏3 ⟩ = ⟨𝑎1 − 𝑏1 , 𝑎2 − 𝑏2 , 𝑎3 − 𝑏3 ⟩
𝑐⟨𝑎1 , 𝑎2 , 𝑎3 ⟩ = ⟨𝑐𝑎1 , 𝑐𝑎2 , 𝑐𝑎3 ⟩ olur.

8
 İki vektör nasıl eklenir?

• İki vektör ancak aynı boyutta olmaları ve toplamanın şu şekilde verilmesi durumunda toplanabilir:

 a1   b1   a1  b1   2 5  2  5   2  5 7 
a  b  a  b    2    3   2   1 
  3  3  2
[ A]  [ B ]   2
  2
 2 2
A  B  A B         
      4 3  4  3   4  3 7 
                 
 n  n
a b  n
a  b n    
1 7 1  7  8 
1  7

9
 Örnek

• Bir mağaza üç marka lastik satıyor: Tirestone , Michigan ve Copper. 1. çeyrekte satışlar sütun vektörüyle verilmektedir.

25
  
A1   5 
 6 

• Burada satırlar satılan üç lastik markasını ( sırasıyla Tirestone , Michigan ve Copper) temsil etmektedir. 2. çeyrekte satışlar şöyle
veriliyor:
20 
  
A2  10 
 6 

• Yılın ilk yarısında her lastik markasının toplam satışı nedir?

25  20  25  20   45 

      
C  A1  A2   5   10    5  10   15 
 6   6   6  6  12 

10
 İki vektör ne zaman eşittir?

• İki vektör ve aynı boyuttaysa ve karşılık gelen bileşenleri eşitse eşittir .

 2  b1   
 a1   b1  AB
  3   3 
  a 2   b  A  B 
A    B   2  4 4 b1  2, b4  1
     
   
1 b4 
a n   
bn 
 
• Eger ai  bi , i  1,2,......, n  AB

11
 Sıfır vektör nedir ?

• Boş bir vektör, vektörün tüm bileşenlerinin sıfır olduğu yerdir.

0 
0 
  
A =
0 
 
0 

12
 Bir vektörü bir skalerle nasıl çarparsınız ?


• Eğer k bir skaler ve A n boyutlu bir vektör ise , o zaman
2 1  10 
 a1   ka1   25   25   2  25  50          
 a  ka      A  B  3C  3  1   3 1 

kA  k  2    2  A   20  2A  2 20   2  20    40  6 2  2 
 
     5   2  5  10 
     5 
a n  kan  2  1  30 
  3  1  3 
 6  2  6 

 27 
  1 
 2 

13
 Vektor Uzunlugu

𝑣Ԧ vektörünün uzunluğu ya da büyüklüğü, onun herhangi bir temsilinin uzunluğu olarak tanımlanır ve 𝑣Ԧ
ya da ∥ 𝑣Ԧ ∥ ile gösterilir. 𝑂𝑃 doğru parçasının uzunluğunu bulmak için uzaklık formülünü kullanarak
așağıdaki formülleri elde ederiz. iki boyutlu 𝑎Ԧ = ⟨𝑎1 , 𝑎2 ⟩ vektörünün uzunluğu

𝑎Ԧ = 𝑎12 + 𝑎22 dir.

Üç boyutlu 𝑎Ԧ = ⟨𝑎1 , 𝑎2 , 𝑎3 ⟩ vektörünün uzunluğu

𝑎Ԧ = 𝑎12 + 𝑎22 + 𝑎32 dir.

14
 Örnek

𝑎Ԧ = 4,0,3 𝑏 = ⟨−2,1,5⟩ −4
1
𝑎Ԧ , 𝑎Ԧ + 𝑏, 𝑎Ԧ − 𝑏, 3𝑏 𝑣𝑒 2𝑎Ԧ + 5𝑏 a = 2 ve b= 3
vektörlerini bulunuz. 3 5

𝑎Ԧ = 42 + 02 + 32 = 25 = 5 𝑖𝑠𝑒 |a|= 14 ve
𝑎Ԧ + 𝑏 = ⟨4,0,3⟩ + ⟨−2,1,5⟩
= ⟨4 − 2,0 + 1,3 + 5⟩ = ⟨2,1,8⟩ 𝑎 − 𝑏 = 52 + 12 + 22 = 30 dur.
𝑎Ԧ − 𝑏 ሶ
= ⟨4,0,3⟩ − ⟨−2,1,5⟩
= ⟨4 + 2,0 − 1,3 − 5⟩ = ⟨6, −1, −2⟩
3𝑏 = 3⟨−2,1,5⟩ = ⟨3. −2 , 3.1,3.5⟩ = ⟨−6,3,15⟩
2𝑎Ԧ + 5𝑏 = 2⟨4,0,3⟩ + 5⟨−2,1,5⟩
= ⟨8,0,6⟩ + ⟨−10,5,25⟩ = ⟨−2,5,31⟩ 𝑑𝑖𝑟 ▫

15
 Nokta (Skaler) Çarpım

• ve iki n boyutlu vektör olsun . O zaman iki vektörün nokta çarpımı ve olarak tanımlanır
 
A  a1 , a 2 ,  , a n  B  b1 , b2 , , bn 

• Nokta çarpım aynı zamanda iç çarpım veya skaler olarak da adlandırılır.

  n
A  B  a1b1  a 2 b2    a n bn   ai bi
i 1

• Iki vektorun noktasal carpimi 0 ise, bu vektorler birbirine diktir.

16
 Noktasal Carpim

Bileșenleri cinsinden verilen iki vektörü ele alalım 𝑎Ԧ = ⟨𝑎1 , 𝑎2 , 𝑎3 ⟩ ve 𝑏 = ⟨𝑏1 , 𝑏2 , 𝑏3 ⟩. 𝑎Ԧ ve 𝑏 nin iç
çarpımı
𝑎Ԧ ⋅ 𝑏 = 𝑎1 𝑏1 + 𝑎2 𝑏2 + 𝑎3 𝑏3

dür.

2 4 ⋅ 3 −1 = 2 3 + 4 −1 = 2
1 1
−1 7,4 ⋅ 6 2 − 2 = −1 6 + 7 2 + 4 − =6
2
𝑖Ԧ + 2Ԧ𝑗 − 3𝑘 ⋅ 2Ԧ𝑗 − 𝑘 = 1 0 + 2 2 + −3 −1 = 7

17
 Örnek

2Ԧ𝑖 + 2Ԧ𝑗 − 𝑘 vektörünün 5Ԧ𝑖 − 4Ԧ𝑗 + 2𝑘 vektörüne dik olduğunu gösteriniz.

2Ԧ𝑖 + 2Ԧ𝑗 − 𝑘 ⋅ 5Ԧ𝑖 − 4Ԧ𝑗 + 2𝑘 = 2 5 + 2 −4 + −1 2 = 0

olduğundan bu vektörler diktir.

18
İki Vektör Arasındaki Açı

19
 İki Vektör Arasındaki Açı

1 0
𝛼 = 1 , 𝛽 = 1 arasındaki açı 𝜙 nedir?
0 1

1⋅0+1⋅1+0⋅1 1
cos 𝜙 = = olup 𝜙 = 60∘ dir.
12 +12 +02 ⋅ 02 +12 +12 2

20
 Izdusum Vektoru

Șekildeki gibi bașlangıç noktaları 𝑃 olan 𝑃𝑆 = 𝛼Ԧ ve 𝑃𝑇 = 𝑏Ԧ vektörleri verilsin. 𝑅 ∈ 𝑃𝑇

ve 𝑆𝑅 ⊥ 𝑃𝑇 olacak biçimde bir 𝑅 noktası alalım. Bu durumda olușacak olan 𝑃𝑅 ne 𝑎Ԧ
nün 𝑏Ԧ üzerine izdüșüm vektörü denir.
𝜋
Dikkat ederseniz 0 < 𝜃 < için (1.șekil)
2
𝜋
𝑃𝑅 = 𝑎Ԧ . 𝑐𝑜𝑠𝜃 olurken, < 𝜃 < 𝜋 için
2

(2.șekil) 𝑃𝑅 = − 𝑎Ԧ . 𝑐𝑜𝑠𝜃 olur. Çünkü ikinci durumda 𝑐𝑜𝑠𝜃 < 0 olacağından

𝑃𝑅 > 0 yapabilmek için eșitliği - ile çarpmalıyız. O halde her iki durumuda ifade
edecek
𝑃𝑅 = 𝑎Ԧ . 𝑐𝑜𝑠𝜃

eșitligini yazabiliriz. Genel olarak her iki eșitlikteki 𝑎Ԧ . 𝑐𝑜𝑠𝜃 ifadesine 𝑎Ԧ nün 𝑏Ԧ izerine
skaler izdüșümü (izdüșüm vektörünün ișaretli boyu) denir.

eșitligini yazabiliriz. Genel olarak her iki eșitlikteki 𝑎Ԧ . 𝑐𝑜𝑠𝜃 ifadesine 𝑎Ԧ nün 𝑏Ԧ
üzerine skaler izdüșümü (izdüșüm vektörünün įșaretli boyu) denir. Hatırlarsak 𝛼Ԧ ve 𝑏Ԧ
nün iç çarpımı

Ԧ 𝑏Ԧ >=
< 𝑎, 𝑎Ԧ . 𝑏Ԧ . 𝑐𝑜𝑠𝜃

21
 Izdusum Vektoru

dır. Bu eșitlikten skaler izdüșümü çekersek

bulunur. O halde iz düșüm vektörünün uzunluğu

< 𝑎,
Ԧ 𝑏>
𝑎Ԧ . 𝑐𝑜𝑠𝜃 =
𝑏

olur. 𝑃𝑅 nün kendisini ise 𝑏 ile aynı yönlü birim vektörü skaler
izdüșümle çarparak bulabiliriz Yani
< 𝑎,
Ԧ 𝑏> 1
𝑃𝑅 = . .𝑏
𝑏 𝑏
< 𝑎,
Ԧ 𝑏>
⇒ 𝑃𝑅 = .𝑏
𝑏 2

bulunur.

22
 Izdusum Vektoru

𝑅3 de 𝛼Ԧ = 5, −4,3 nün 𝑏 = −1,1,1 üzerine izdüșüm vektörünün uzunluğunu kaç

birimdir?

İzdüșüm vektörü 𝑐Ԧ olsun. Bu durumda

<𝑎,𝑏> −5−4+3
𝑐Ԧ = = =2 3
𝑏 1+1+1

bulunur.

23
 Izdusum Vektoru

𝑎Ԧ = 3𝑖 − 𝑗 + 5 𝑏 = −2𝑖 + 𝑗 + 2𝑘

vektörü üzerine izdüsümünü bulunuz.

𝑎.
Ԧ 𝑏 𝑏
𝑖𝑧𝑑𝑏 𝑎 =
𝑏 2
3𝑖 − 𝑗 + 5𝑘 . −2𝑖 + 𝑗 + 2𝑘 . −2𝑖 + 𝑗 + 2𝑘 3
= = −2𝑖 + 𝑗 + 2𝑘
9 9

2 1 2
=− 𝑖+ 𝑗+
3 3 3

24