Transparency and Self-Knowledge Alex

Byrne
Visit to download the full and correct content document:
https://ebookmass.com/product/transparency-and-self-knowledge-alex-byrne/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Good Lives: Autobiography, Self-Knowledge, Narrative,

and Self-Realization Samuel Clark

https://ebookmass.com/product/good-lives-autobiography-self-
knowledge-narrative-and-self-realization-samuel-clark/

Philosophy and Autobiography: Reflections on Truth,

Self-Knowledge and Knowledge of Others Christopher
Hamilton

https://ebookmass.com/product/philosophy-and-autobiography-
reflections-on-truth-self-knowledge-and-knowledge-of-others-
christopher-hamilton/

Walter Hill Wayne Byrne

https://ebookmass.com/product/walter-hill-wayne-byrne/

A Hidden Wisdom: Medieval Contemplatives on Self-

Knowledge, Reason, Love, Persons, and Immortality
Christina Van Dyke

https://ebookmass.com/product/a-hidden-wisdom-medieval-
contemplatives-on-self-knowledge-reason-love-persons-and-
immortality-christina-van-dyke/
Transparency, Society and Subjectivity 1st ed. Edition
Emmanuel Alloa

https://ebookmass.com/product/transparency-society-and-
subjectivity-1st-ed-edition-emmanuel-alloa/

Teaching Literacy in the Twenty-First Century

Classroom: Teacher Knowledge, Self-Efficacy, and
Minding the Gap 1st ed. Edition Tiffany L. Gallagher

https://ebookmass.com/product/teaching-literacy-in-the-twenty-
first-century-classroom-teacher-knowledge-self-efficacy-and-
minding-the-gap-1st-ed-edition-tiffany-l-gallagher/

Transparency and Critical Theory: The Becoming-

Transparent of Ideology Jorge I. Valdovinos

https://ebookmass.com/product/transparency-and-critical-theory-
the-becoming-transparent-of-ideology-jorge-i-valdovinos/

Brewbies (Townsend Harbor Book 2) Kerrigan Byrne &

Cynthia St. Aubin

https://ebookmass.com/product/brewbies-townsend-harbor-
book-2-kerrigan-byrne-cynthia-st-aubin/

Danger Close: Domestic Extremist Threat #1 Comes Clean

Patrick Byrne

https://ebookmass.com/product/danger-close-domestic-extremist-
threat-1-comes-clean-patrick-byrne/
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

Transparency and Self-Knowledge

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

Transparency and
Self-Knowledge

Alex Byrne

1
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

3
Great Clarendon Street, Oxford, OX2 6DP,
United Kingdom
Oxford University Press is a department of the University of Oxford.
It furthers the University’s objective of excellence in research, scholarship,
and education by publishing worldwide. Oxford is a registered trade mark of
Oxford University Press in the UK and in certain other countries
© Alex Byrne 2018
The moral rights of the author have been asserted
First Edition published in 2018
Impression: 1
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in
a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, without the
prior permission in writing of Oxford University Press, or as expressly permitted
by law, by licence or under terms agreed with the appropriate reprographics
rights organization. Enquiries concerning reproduction outside the scope of the
above should be sent to the Rights Department, Oxford University Press, at the
address above
You must not circulate this work in any other form
and you must impose this same condition on any acquirer
Published in the United States of America by Oxford University Press
198 Madison Avenue, New York, NY 10016, United States of America
British Library Cataloguing in Publication Data
Data available
Library of Congress Control Number: 2017955477
ISBN 978–0–19–882161–8
Printed and bound by
CPI Group (UK) Ltd, Croydon, CR0 4YY
Links to third party websites are provided by Oxford in good faith and
for information only. Oxford disclaims any responsibility for the materials
contained in any third party website referenced in this work.
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

For C and G
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

Preface

This book sets out and defends a theory of how one knows about one’s mental
life—a theory of self-knowledge, as philosophers use that term. The basic idea is
that one comes to know that one is in a mental state M by an inference from a
certain worldly or environmental premise to the conclusion that one is in
M. (Typically the worldly premise will not be about anything mental.) Mental
states are in this sense transparent: self-knowledge is achieved by attending to a
corresponding tract of the world, not by taking an inward glance at one’s own
mind. Although written primarily for a philosophical audience, it is as much
an exercise in theoretical psychology as in philosophy. After an introduction in
Chapter 1, rival approaches to self-knowledge are critically examined in Chapters
2 and 3. Any kind of transparency approach faces a seemingly intractable obstacle,
the puzzle of transparency, which is the topic of Chapter 4. The positive account
gets going in Chapter 5, and is extended to a wide variety of mental states in the
remaining three chapters. Readers familiar with the issues may wish to start with
the second half, but the book has been designed as a long continuous argument.
Some of what follows has been reworked from previous papers: “Introspec-
tion,” Philosophical Topics 33 (2005); “Perception, recollection, imagination,”
Philosophical Studies 148 (2010); “Knowing that I am thinking,” Self-Knowledge,
ed. A. Hatzimoysis, Oxford University Press (2011); “Knowing what I want,”
Consciousness and the Self: New Essays, ed. J. Liu and J. Perry, Cambridge University
Press (2011); “Transparency, belief, intention,” Proceedings of the Aristotelian
Society Supplementary Volume (2011); “Review essay of Dorit Bar-On’s Speaking
My Mind,” Philosophy and Phenomenological Research 83 (2011); and “Knowing
what I see,” Introspection and Consciousness, ed. D. Smithies and D. Stoljar, Oxford
University Press (2012). I thank the publishers for permission to use this material.
In this book, single quotation marks (and sometimes italics) are used to
mention expressions (‘MIT’ contains three letters); double quotation marks are
used for quoted material and as “scare” quotes.
Philosophy is a collaborative enterprise, and many friends and colleagues
contributed to the theory set out here, mostly by vigorously objecting to it with
scant regard for my feelings. They are to blame for the absurd length of time it has
taken me to finish this book. Still, as Bob Stalnaker is fond of saying (quoting Iris
Murdoch), in philosophy if you aren’t moving at a snail’s pace you aren’t moving
at all. In random order, thanks are due to Louise Antony, Ralph Wedgwood,
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

viii PREFACE

Dick Moran, Josh Dever, Frank Hofmann, Chris Hill, Bertil Strömberg, Declan
Smithies, Kati Farkas, Ole Koksvik, JeeLoo Liu, Frank Jackson, Heather Logue,
Lloyd Humberstone, Sally Haslanger, Hilary Kornblith, Nicholas Asher, Andrew
McGonigal, Jonathan Schaffer, André Gallois, John Broome, Mohan Matthen,
Ned Hall, Brendan Balcerak-Jackson, Susanna Schellenberg, John Sutton, Judith
Thomson, Mark Sainsbury, Eric Schwitzgebel, John Hawthorne, Brit Brogaard,
Caspar Hare, Sarah McGrath, Richard Holton, Julia Markovits, Steve Yablo, Rae
Langton, Bob Stalnaker, Nico Silins, Becko Copenhaver, David Sosa, David
Hilbert, Jay Shaw, Cian Dorr, Susanna Siegel, Jennifer Nagel, Mark Johnston,
Jim van Cleve, David Chalmers, Sylvain Bromberger, Benj Hellie, Mike Roche,
Alvin Goldman, Tim Crane, Martin Davies, Russ Hurlburt, Peter Pagin, Michael
Tye, Fiona Macpherson, Ed Minar, Ned Block, Julia Markovits, Pär Sundström,
Nick Shea, Martine Nida-Rümelin, Houston Smit, Daniel Stoljar, Michael Brat-
man, Magdalena Balcerak-Jackson, Tom Kelly, Ed Mares, Thomas Nagel, David
Eng, François Recanati, Tim Williamson, Josh Schecter, Amy Kind, Sandra
Woloshuck, Fred Dretske, Jeremy Goodman, Adam Leite, Brie Gertler, Chris
Peacocke, John Schwenkler, Kieran Setiya, Sarah Paul, and Lauren Ashwell.
I admit to having a strong feeling of knowing that this list is incomplete; my
thanks and apologies to those omitted. I am also grateful to the National
Endowment for the Humanities, the Australian National University, the Univer-
sity of Konstanz, and (in particular) MIT for invaluable research support.
Three insightful and conscientious readers for OUP—one of whom turned out
to be Brie Gertler—effected many improvements to the penultimate manuscript.
I am grateful to them, to Sally Evans-Darby for copyediting, to Ari Koslow for
preparing the index, and (of course) to Peter Momtchiloff. My brother Felix,
whose breadth of talent never ceases to amaze, supplied the cover art.
I received a different sort of help, essential to the existence of the final product,
from many dedicated and caring professionals at the Massachusetts General
Hospital, Brigham and Women’s Hospital, and the Dana-Farber Cancer Insti-
tute. I am especially indebted to Matt Kulke, Keith Lillemoe, Peter Mueller, and
Ralph Weissleder.
Finally, we get to the obligatory part where the author’s family are singled out
for their love and forbearance. Only this time, I really mean it.
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

Contents

1. Problems of Self-Knowledge 1
1.1 Self-knowledge 1
1.2 Transparency 2
1.3 Privileged and peculiar access 4
1.3.1 McKinsey and Ryle 4
1.3.2 Privileged access 5
1.3.3 Peculiar access 8
1.3.4 The independence of privileged and peculiar access 9
1.3.5 Peculiar access and McKinsey’s puzzle 10
1.3.6 Empirical work 11
1.4 Economy, inference, detection, unification 14
1.5 Self-knowledge as a philosophical problem 16
1.6 Preview 22
2. Inner Sense 24
2.1 Introduction 24
2.2 Against inner sense 26
2.2.1 The object perception model and the broad perceptual model 26
2.2.2 Objection 1: inner sense can’t detect extrinsic properties
(Boghossian) 29
2.2.3 Objection 2: inner sense is like clairvoyance (Cassam) 31
2.2.4 Objection 3: inner sense is incompatible with infallibility 33
2.2.5 Objection 4: inner sense is incompatible with self-intimation 37
2.2.6 Objection 5: inner sense leads to alienated self-knowledge (Moran) 38
2.2.7 Objection 6: inner sense cannot explain first-person authority
(Finkelstein) 40
2.2.8 Objection 7: the deliverances of inner sense are not baseless
(McDowell) 42
2.2.9 Objection 8: inner sense implies possibility of self-blindness
(Shoemaker) 43
2.3 Residual puzzles for inner sense 48
3. Some Recent Approaches 50
3.1 Introduction 50
3.2 Davidson on first-person authority 50
3.3 Moran on self-constitution and rational agency 57
3.4 Bar-On’s neo-expressivism 62
3.4.1 Simple expressivism 63
3.4.2 Two questions, one answer 64
3.4.3 Immunity to error through misidentification and misascription 66
3.4.4 Neo-expressivism and the asymmetric presumption of truth 70
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

x CONTENTS

4. The Puzzle of Transparency 74

4.1 Introduction 74
4.2 Gallois on the puzzle 77
4.3 Moran on the puzzle 79
4.4 Dretske on the puzzle 83
4.5 The puzzle of transparency for sensations 87
4.6 Kripke’s Wittgenstein on other minds 93
4.7 Hume on the self 94
4.8 Introspective psychology 96
5. Belief 99
5.1 Introduction 99
5.2 The puzzle of transparency revisited 99
5.2.1 Epistemic rules and BEL 100
5.2.2 Evans 103
5.2.3 First variant: reliability 103
5.2.4 Second variant: inadequate evidence 105
5.2.5 Third variant: reasoning through a false step 106
5.3 Peculiar and privileged access explained 108
5.3.1 Peculiar access 108
5.3.2 Privileged access 109
5.4 Economy and detection 112
5.5 Extensions 116
5.5.1 Knowing that one knows 116
5.5.2 Knowing that one does not believe 117
5.5.3 Knowing that one confidently believes 119
5.6 Objections 121
5.6.1 The inference is mad (Boyle) 122
5.6.2 There is no inference (Bar-On) 124
5.6.3 The account conflates do believe and should believe (Bar-On) 125
5.6.4 The account fails when one lacks a belief (Gertler) 126
6. Perception and Sensation 128
6.1 Introduction 128
6.2 Perception 129
6.2.1 The amodal problem 130
6.2.2 Alternatives to transparency 131
6.2.3 Option 1: non-observational knowledge 132
6.2.4 Option 2, first pass: visual sensations 134
6.2.5 Option 2, second pass: visual experiences of an F 135
6.2.6 Back to transparency: SEE 138
6.2.7 The memory objection 140
6.2.8 Evans again, and the known-illusion problem 142
6.2.9 Evans’ proposal 142
6.2.10 Belief-independence 143
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

CONTENTS XI

6.3 Sensation 147

6.3.1 Pain perception 147
6.3.2 PAIN and the world of pain 149
6.3.3 Perceptual theorists on the objects of pain perception 151
6.3.4 Back to naiveté 153
7. Desire, Intention, and Emotion 156
7.1 Introduction 156
7.2 The case for uniformity 157
7.3 Desire and DES 158
7.3.1 Circularity 162
7.3.2 Defeasibility 164
7.3.3 Connections 167
7.4 Intention and INT 167
7.4.1 Overgeneration problems 170
7.5 Emotion 172
7.5.1 Disgust and the disgusting 173
7.5.2 DIS and transparency 176
7.5.3 Circularity 178
7.6 Summary: privileged and peculiar access, economy and detectivism 181
8. Memory, Imagination, and Thought 183
8.1 Introduction 183
8.2 Memory 184
8.2.1 The visual world and the visualized world 185
8.2.2 Episodic recollection and transparency 189
8.2.3 Knowing that I am recollecting, first pass 189
8.2.4 First problem: putting the past into the antecedent 191
8.2.5 Second and third problems: belief in images, but not ducks 193
8.2.6 Second pass: MEM-DUCK 194
8.3 Imagination and IMAG-DUCK 195
8.4 Thought 198
8.4.1 Outer and inner speech, and THINK 199
8.4.2 Privileged and peculiar access 202
8.4.3 Extensions: pictorial and propositional thinking 204
8.4.4 Inner speech and imagined speech 205
8.4.5 Unsymbolized thinking and imageless thought 207
8.5 Finis 208

Bibliography 209
Index 223
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

1
Problems of Self-Knowledge

How do I know my own mental acts? How do I know what I just decided;
how do I know what I believe, what I suspect, what I intend to do? These are
one and all silly questions.
Vendler, Res Cogitans

1.1 Self-knowledge
This book is about knowledge of one’s mental states; self-knowledge, as it is called
in the philosophical literature.1 (The phrase means something quite different in
the self-help literature.2) Since knowledge of one’s weight or height is not “self-
knowledge” in the intended sense, the phrase has a Cartesian flavor. It suggests
that one’s “self” is a non-physical entity, to be distinguished from a certain
human animal, 6’ 2” tall and weighing 170 pounds. And as will be soon apparent,
from the anti-Cartesian perspective of this book, the phrase is singularly inapt.
However, since the terminology is entrenched, it will not be discarded.
As is common, the focus here will be on knowledge of one’s present mental
states. Examples include: knowing that I believe it’s raining, that I want a beer,
that I intend to go for a walk, that I feel itchy, that I am imagining a purple
kangaroo, that I feel afraid, that I am thinking about water. Other examples
include: knowing that I know that it’s raining; that I remember being at the pub;
that I see a kangaroo; that this paper looks white to me. These last are somewhat

1
A rough equivalent in the psychological literature is ‘metacognition’ (see, e.g., Dunlosky and
Metcalfe 2009: 2–3); ‘self-knowledge’ is typically used more broadly (see, e.g., Vazire and Wilson
2012).
2
Namely, knowledge of who one “really is”: one’s personality, “deepest” desires and fears, etc. The
inscription ‘Know Thyself ’ on the ancient Greek Temple of Apollo at Delphi may have been the
start of the self-help movement. Relatedly, in psychology ‘self-knowledge’ is sometimes used for
knowledge (or belief) about one’s traits; see, e.g., Kunda 2002: ch. 10. This book’s comparative neglect
of what Cassam 2014 calls ‘substantive self-knowledge’ puts it squarely within contemporary philo-
sophical work on self-knowledge, which Cassam himself thinks has the emphasis in the wrong place.
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

 PROBLEMS OF SELF - KNOWLEDGE

controversial examples of knowledge of one’s mental states, because they are

either factive or object-entailing: if I know that it’s raining, it is raining; if
I remember being at the pub then I was at the pub; if I see a kangaroo then
there is a kangaroo I see, and similarly if this paper looks white. It will be assumed
throughout that these are genuine examples of mental states. One reason for this
assumption will be defended in the course of this book: the right account of self-
knowledge makes no important distinction between the controversial and uncon-
troversial examples.3
Although the ‘self ’ in ‘self-knowledge’ can mislead, ‘knowledge’ is le mot juste.
The topic is knowledge of one’s mental states; weaker epistemological notions like
justified belief will hardly be mentioned at all. Sometimes the notion of evidence
will be used. Following Williamson (2000: ch. 9), it will be assumed that one’s
evidence is one’s knowledge: P is part of one’s body of evidence iff one knows
P (“E=K”). There is a lot to be said for E=K, but it is disputable; those who dispute
it may be reassured that it plays a minor role in the argument to come.

1.2 Transparency
This book is also about “transparency,” which can be traced to two much-quoted
passages from G. E. Moore’s “The Refutation of Idealism”:
And, in general, that which makes the sensation of blue a mental fact seems to escape us: it
seems, if I may use a metaphor, to be transparent—we look through it and see nothing but
the blue; we may be convinced that there is something but what it is no philosopher,
I think, has yet clearly recognised. (1903: 446)

And:
[T]he moment we try to fix our attention upon consciousness and to see what, distinctly,
it is, it seems to vanish: it seems as if we had before us a mere emptiness. When we try to
introspect the sensation of blue, all we can see is the blue: the other element is as if it were
diaphanous. (450)

Wittgenstein made a similar observation:

Look at the blue of the sky and say to yourself “How blue the sky is!”—When you do
it spontaneously—without philosophical intentions—the idea never crosses your mind
that this impression of colour belongs only to you . . . you have not the feeling of pointing-
in-to-yourself, which often accompanies ‘naming the sensation’ when one is thinking
about ‘private language’. (1958: §275)

3
For an argument that knowing is a mental state, see Williamson 2000: ch. 1.
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

. TRANSPARENCY 

The importance of Moore’s and Wittgenstein’s remarks was pointed out much
later by Shoemaker (1990: 101). Suppose one sees a blue mug. If one tries to
“introspect” one’s perceptual experience of the mug, or “sensation of blue,” one
apparently comes up empty-handed. The only objects and properties available
for awareness are the mug and its (apparent) properties, such as blueness. As
Moore says, “we . . . see nothing but the blue.”4
On the face of it, we are not aware of our perceptual experiences or their
properties, at least in nothing like the way we are aware of mugs and their
properties. Yet, of course, we do know that we have perceptual experiences
(at least in a philosophically innocuous sense of ‘perceptual experiences’): one
might know, for instance, that one sees a blue mug, or that the mug looks blue to
one. It is a short step from this to another claim that often goes under the name of
‘transparency,’ namely that one knows that one sees a blue mug, or that the mug
looks blue to one, by attending to the mug. To find out that one sees a blue mug,
one does not turn one’s attention inward to the contents of one’s own mind—
Moore’s and Wittgenstein’s remarks suggest either that there is no such proced-
ure or, if there is, it is not necessary. Rather, one turns one’s attention outward, to
the mug in one’s environment. This insight—if that is what it is—was first clearly
expressed by Evans:

[A] subject can gain knowledge of his internal informational states [his “perceptual
experiences”] in a very simple way: by re-using precisely those skills of conceptualization
that he uses to make judgements about the world. Here is how he can do it. He goes
through exactly the same procedure as he would go through if he were trying to make a
judgement about how it is at this place now . . . he may prefix this result with the operator
‘It seems to me as though . . . ’ (1982: 227)5

Or, Evans might have added, the subject may, after looking at the scene before his
eyes, prefix an appropriate phrase (‘a blue mug’) with ‘I see.’
As Evans also noted, a similar point also seems plausible for belief:
[I]n making a self-ascription of belief, one’s eyes are, so to speak, or occasionally literally,
directed outward—upon the world. If someone asks me “Do you think there is going to be
a third world war?,” I must attend, in answering him, to precisely the same outward
phenomena as I would attend to if I were answering the question “Will there be a third
world war?” (1982: 225)6

4
See also the epigraph to Chapter 6 (a quotation from Ryle). The use of ‘transparency’ in this
book is fairly standard in the self-knowledge literature, but sometimes the term is used differently,
for example Shoemaker 1994: 224–5, Wright 2000: 15, Bilgrami 2006: 31, and Carruthers 2011: 8.
5
The elision conceals an important qualification, which is discussed later (section 6.2.9).
6
See also Dretske 1994, 1995. A similar view can be found in Husserl (Thomasson 2003, 2005).
See also section 1.5.
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

 PROBLEMS OF SELF - KNOWLEDGE

This sort of “transparent” procedure for gaining knowledge of one’s mental states
is, apparently, strictly limited to belief, knowledge, and perception. For example,
I do not usually discover that I want a beer by realizing that I don’t have one. But
one might think that Evans has at least exhibited the source of some of our self-
knowledge.7
However, the Evans-style procedure is, in Moran’s phrase, “terribly problem-
atic” (2003: 404). Suppose a certain coffee mug in one’s environment is blue—how
is that relevant to the hypothesis that one sees a blue mug? That this mug is blue is
a non-psychological fact that is exceptionally feeble evidence for the proposition
that one sees a blue mug. The mug would be blue whether or not one sees it. Yet—
or so it appears—one needs no other evidence to know that one sees a blue mug.8
Similarly, one can know that one believes (or knows) that it’s raining by appealing
to the rain. But surely meteorology sheds little light on psychology!
On the one hand, there is the attractive idea that we follow a “transparent”
procedure when seeking to discover our beliefs and perceptions. On the other
hand, this procedure seems worse than useless for gaining self-knowledge.
A dilemma threatens: either we must reject Evans’ claim that we gain knowledge
of our mental lives by (“so to speak”) directing our eyes outward, or accept that a
significant portion of our “self-knowledge” is nothing of the kind, because based
on wholly inadequate evidence. This is the puzzle of transparency. Solving it is the
key to the overall argument of this book. The overall argument, and the role of
the puzzle of transparency, will be outlined at the end of this chapter (section 1.6),
after a short discussion of the place of self-knowledge in the history of philosophy
(section 1.5). But first, various distinctions need to be explained.

1.3 Privileged and peculiar access

1.3.1 McKinsey and Ryle
In his classic paper “Anti-Individualism and Privileged Access,” McKinsey starts
by saying that
[i]t has been a philosophical commonplace, at least since Descartes, to hold that each of us
can know the existence and content of his own mental states in a privileged way that is
available to no one else. (McKinsey 1991, emphasis added)

7
See also Edgeley 1969: 90 (acknowledged in Gallois 1996: 6, n. 13 and Moran 2001: 61) and
Gordon 1996.
8
Moore, in fact, did not see much of a problem here. The “diaphanous” passage quoted above
continues: “Yet it [the ‘other element’] can be distinguished if we look enough, and if we know that
there is something to look for” (1903: 450). For discussion, see Hellie 2007b.
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

. PRIVILEGED AND PECULIAR ACCESS 

This “philosophical commonplace” consists of two distinct claims. The first is

that we have privileged access to the existence and content of our mental states.
Privileged access is a comparative notion, and comes in degrees. For our pur-
poses, the following rough characterization will serve: beliefs about one’s mental
states acquired through the usual route are more likely to amount to knowledge
than beliefs about others’ mental states (and, more generally, corresponding
beliefs about one’s environment). The second part of McKinsey’s “philosophical
commonplace” is that we have peculiar access to our mental states: as McKinsey
says, we know about them “in a . . . way that is available to no one else.”
The first piece of jargon (‘privileged access’) is due to Ryle and is often used in
the literature on self-knowledge, although with no standard meaning. On the
view that Ryle is concerned to attack, “[a] mind has a twofold Privileged Access to
its own doings” (Ryle 1949: 148). The first kind of privileged access is that

(1) . . . a mind cannot help being constantly aware of all the supposed occupants of its
private stage, and (2) . . . it can also deliberately scrutinize by a species of non-sensuous
perception at least some of its own states and operations. (148)

And the second kind is that

both this constant awareness (generally called ‘consciousness’), and this non-sensuous
inner perception (generally called ‘introspection’) [are] exempt from error. (149)

The first kind of privileged access is a specific version of (what is here called)
peculiar access. As Ryle says, his opponent supposes that “I cannot introspect-
ively observe, or be conscious of, the workings of your mind” (149). Ryle’s second
kind of privileged access concerns the epistemic security of beliefs about one’s
mental states; as noted, ‘privileged access’ in this book labels a relatively weak
form of epistemic security.
McKinsey, presumably following Ryle, seems to use ‘privileged access’ for what
is described in our preferred terminology as privileged and peculiar access (other
examples are Alston 1971, Moran 2001: 12–13, and Fernández 2013: 7).9 What-
ever the labels, as will be argued in sections 1.3.2 and 1.3.3, it is important to keep
the two sorts of access separate.
1.3.2 Privileged access
Consider Jim, sitting in his office cubicle. Jim believes that his pen looks black to
him; that he wants a cup of tea; that he feels a dull pain in his knee; that he

9
As a further illustration of the confusing variation in usage, Carruthers 2011: 14 uses ‘privileged
access’ to label what is here called ‘peculiar access.’ Fernández labels close approximations to
privileged and peculiar access ‘strong access’ and ‘special access,’ respectively (2013: 5–6).
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

 PROBLEMS OF SELF - KNOWLEDGE

intends to answer all his emails today; that he is thinking about paperclips; that he
believes that it is raining. Jim also has various equally humdrum beliefs about his
environment: that it is raining, that his pen is black, and so on. Furthermore, he
has some opinions about the psychology of his officemate Pam. He believes that
her pen looks green to her; that she wants a cup of coffee; that her elbow feels
itchy; that she is thinking about him; that she believes that it is raining.
In an ordinary situation of this kind, it is natural to think that Jim’s beliefs
about his current mental states are, by and large, more epistemically secure than
his corresponding beliefs about his officemate Pam and his corresponding beliefs
about his environment. Take Jim’s belief that he believes that it is raining, for
example. It is easy to add details to the story so that Jim fails to know that it is
raining; it is not so clear how to add details so that Jim fails to know that he
believes that it is raining. Perhaps Jim believes that it is raining because Pam came
in carrying a wet umbrella, but the rain stopped an hour ago. Jim is wrong about
the rain, but he still knows that he believes that it is raining—this knowledge will
be manifest from what he says and does.
Now contrast Jim’s belief that he believes that it is raining with his belief that
Pam believes that it is raining. Again, it is easy to add details to the story so
that Jim fails to know that Pam believes that it is raining. Perhaps Jim believes
that Pam believes that it is raining because he entered the office wearing a visibly
wet raincoat. Yet Pam might well not have noticed that the raincoat was wet, or
she might have noticed it but failed to draw the obvious conclusion.
Similar remarks go for Jim’s belief that his pen looks black (to him, now),
which we can contrast with Jim’s belief that his pen is black, and his belief that
Pam’s mug looks green to her. Of course, there is one glaring difference between
this example and the previous one, which is that Jim might well be wrong in
taking the item he is holding to be his pen—maybe it’s Pam’s pen, or Jim’s pencil.
But keeping his pen (and Pam’s mug) constant, Jim’s belief that his pen looks
black to him is more likely to be in good shape than his belief that his pen is black
(perhaps it’s blue, but just looks black under the office lighting), and his belief
that Pam’s mug looks green to her (perhaps, despite facing the mug, Pam’s gaze is
directed elsewhere).
Take one more example: Jim’s belief that he wants a cup of tea, which can be
contrasted with Jim’s belief that Pam wants a cup of coffee. Now it may well be
that, in general, beliefs about one’s own desires are somewhat less secure than
beliefs about one’s own beliefs, or beliefs about how things look. This is more
plausible with other examples; say, Jim’s belief that he wants to be the CEO of
Dunder Mifflin Paper Company, Inc., or wants to forever remain single—it
would not be particularly unusual to question whether Jim really has these
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 7/3/2018, SPi

. PRIVILEGED AND PECULIAR ACCESS 

particular ambitions. And perhaps, in the ordinary circumstances of the office,

Jim might even be wrong about his desire for tea. Still, Jim’s claim that he wants
tea would usually be treated as pretty much unimpeachable, whereas his claim
that Pam wants coffee is obviously fallible. (Jim’s evidence points in that direc-
tion: Pam normally has coffee at this time, and is heading to the office kitchen.
However, she drank her coffee earlier, and now wants a chocolate biscuit.) And
treating Jim as authoritative about his own desires has nothing, or not much, to
do with politeness or convention. Jim earns his authority by his subsequent
behavior: Jim will drink an available cup of tea and be visibly satisfied.
The extent and strength of privileged access is disputable; the fact of it can
hardly be denied.10
If one has privileged access to the fact that one is in mental state M, this does
not imply that one’s belief that one is in M is completely immune from error, or is
guaranteed to amount to knowledge. Privileged access, then, is a considerably
watered-down version of what is sometimes called infallible, incorrigible, or
indubitable access:
IN Necessarily, if S believes she is in M, then she is in M/knows that she is in M.
What is sometimes called self-intimating access is a near-converse of IN:
S-I Necessarily, if S is in M, she knows/is in a position to know that she is in M.11
Privileged access should not be confused with S-I and its watered-down variants,
which have little to recommend them, at least unless highly qualified and
restricted. Post-Freud, the idea that there are subterranean mental currents not
readily accessible to the subject is unexceptionable, even if Freud’s own account
of them is not. Here is a perfectly ordinary prima facie example of believing that
p (and possessing the relevant concepts) without knowing, or even being in a
position to know, that one believes that p. Pam is now not in a position to retrieve
the name of her new officemate Holly (it is on the “tip of her tongue”) and so is
not in a position to verbally self-ascribe the belief that her officemate’s name is

10
Schwitzgebel (2008, 2011) argues that there is much about our own mental lives that we don’t
know, or that is difficult for us to find out, for instance the vividness of one’s mental imagery,
whether one has sexist attitudes, and so forth. His treatment of individual examples may be
questioned (on mental imagery see Peels 2016), but his overall argument is an important corrective
to the tendency to think of the mind as an internal stage entirely open to the subject’s view. However,
too much emphasis on this point can lead to the opposite vice, of thinking that self-knowledge poses
no especially challenging set of epistemological problems.
11
In the terminology of Williamson 2000: ch. 4, S-I is the thesis that the condition that one is in
M is “luminous.” For versions of both IN and S-I that employ belief instead of knowledge, see
Armstrong 1968: 101; as Armstrong notes, the term ‘self-intimation’ is due to Ryle.
Another random document with
no related content on Scribd:
bij het stadhuis, waar hij de remonstrantie aan den burgemeester ter
bewaring overgaf.
Een uur later verliet Lodewijk zijne vrienden, onder voorwendsel
van zich naar huis te begeven; doch het was om vol droefheid en
eenzaam door de stad te dwalen; het was om zich geheel over te
geven aan de smart, die deze schriktooneelen hem veroorzaakten.
Wanhopig en buiten zich zelven, stapte hij langzaam door de straten
en scheen zich bijna niet meer te bekreunen over hetgeen er
gebeurde. Een gevoel van schaamte belette hem, zich naar
Godmaerts woning te begeven. Zou hij zeggen, dat dit alles onder
zijne oogen geschied was, zonder dat hij iets had kunnen doen om
het te beletten?
Nu de stormers door de onmacht der regeering van straffeloosheid
verzekerd waren, gingen zij voort met alles in de stad aan stukken te
houwen. Geen beeldje lieten zij op poort of muur ongeschonden
staan. En wanneer de vreedzame burger zich tegen hun geweld
wilde verzetten, werd hij door deze booswichten wreedelijk
mishandeld en met smaadwoorden bejegend. Een oneindig getal
inwoners, die over de gevolgen dezer goddeloosheid en vernieling
verschrikten, vielen van de zijde der hervormers af.
De zon had zich van wolken ontdaan. Heerlijk en prachtig zond zij
hare stralen boven de puinhoopen, die overal op de openbare
plaatsen bijeengezameld waren. Afwisselende scharen van
ontelbare menschen stroomden met blij gejuich door de stad.
“Heil! Heil!” schreeuwden zij, alsof eene razende vreugde hen dol
had gemaakt. Bijlen, ladders, koorden en meer ander werktuig
werden door hen zegepralend rondgedragen. Wanneer zij, aldus
loopende, op den gevel van eenig gebouw nog een beeld, hoe hoog
het ook ware, bemerkten, klommen zij, door het grauw toegejuicht,
naar boven, en het beeld viel dan onder het geroep: Heil! Heil!
kletterend en verbrijzeld op den grond.
Alle winkels waren gesloten, alle kerken beroofd, de gevels van
alle huizen en openbare gebouwen geschonden. Puinhoopen van
kostelijk marmer belemmerden de kruisstraten. Het scheen, dat de
Antwerpenaren, door uitzinnigheid verblind, hunne huizen niet meer
bewonen wilden en hunne eigene stad met hardnekkigheid
vernielden.
Van deze gruweldaden geschiedden er vele op de markten en in
de straten, waar Lodewijk voorbijging. Zoo zag hij voor de St.
Jakobskerk eenen grooten hoop beelden, kruisen en vele andere
gewijde zaken in een groot vuur, dat de stormers aangestoken
hadden, tot assche verbranden.
Op den namiddag ging hij voorbij het Minderbroedersklooster,
alwaar men bezig was met plunderen. De broeders en priesters
werden met spotternij en mishandeling verjaagd en vervolgd. Dit
ziende, verschrikte Lodewijk hevig, daar hij aan pater Franciscus
dacht, dan eerst ontwaakte hij uit de radeloosheid, welke hem dien
ganschen dag tot een gevoelloos mensch gemaakt had. Hij hief het
hoofd op; een nieuw vuur blikkerde in zijne oogen, en hij wendde
zich met haastige stappen naar de Veemarkt, om pater Franciscus te
gaan vinden en hem van mishandeling te bevrijden, indien het
mogelijk ware.
Dáár komende, vond hij voor het Predikheerenklooster eenen
ontelbaren hoop beeldenstormers, die hem den doorgang beletten.
Met veel moeite, na lang drukken en stooten, geraakte hij eindelijk
binnen in het klooster, dat met booswichten en dieven was vervuld.
Hij zag hen om de zilveren kandelaren vechten, hoorde de
schandelijkste vloeken tegen de welfsels bonzen, en vond den refter
vol dronken menschen, die in onzedige liedekens en lasterende
spotternijen zich vermaakten.
Lodewijk ging dwars door deze goddeloozen en gaf geene acht op
hunne scherts; hij klom de trap op, om zich naar de cel van pater
Franciscus te begeven, en kwam weldra op het eerste verdiep, waar
hij weinig volk aantrof.
De cellen stonden open, alles was binnen deze doodstil; eenige
deuren waren aan stukken geslagen als een teeken der
balddadigheden, die men hier gepleegd had. Reeds klopte het hart
van den jongeling langzamer; zijn hoofd viel met moedeloosheid
voorover, en er was weinig hoop meer in hem, alhoewel hij nog
voortstapte door den gang, wanneer hij op eens eenige stemmen
van verre zegepralend hoorde roepen:
“Hier hebben wij nog eenen paap! Werpt hem op de straat, dien
hond!”
Lodewijk sprong vooruit, smeet drie of vier mannen van de celdeur
weg en deed eenen stap in het kleine vertrek, terwijl de verbaasde
stormers elkander met ondervragende blikken bezagen.
Pater Franciscus lag, zoo lang hij was, met het aangezicht tegen
den grond voor een kruisbeeld uitgestrekt, zijne zilveren haren
raakten van wederzijden den vloer. Van tijd tot tijd deed hij eene
beweging als om de handen hemelwaarts te heffen, en eenige
vurige woorden, die zijnen mond ontsnapten, getuigden, dat hij bezig
was met bidden.
Er ontstond in den geest van Lodewijk eene gedachte om al de
spotters, die aan de deur stonden, te dooden; hij kon dit doen, want
zij waren weinig in getal en niet gewapend; maar hij verliet welhaast
dit inzicht en wierp zich geknield nevens pater Franciscus, wiens
eene hand hij in de zijne nam. Dan sprak hij:
“Vader, hier ben ik, uw beminde zoon Lodewijk. Ik kom u redden.”
De priester rechtte zich op de knieën, bezag Lodewijk met eenen
dankbaren blik en antwoordde, terwijl hij de oogen op het Christus-
beeld gericht hield:
“Lodewijk, mijn goede zoon, ik dank u om uwe genegenheid: maar
ik zal u niet volgen. Hier, in deze cel, wil ik sterven, indien God over
mijn leven heeft beschikt. Laat mij bidden, stoor mij niet. Ik wil de
wereld verlaten met den naam des Heeren op mijnen mond. Ga
heen, denk niet aan mij.”
Lodewijk sloeg als verdwaald zijne twee armen om het hoofd des
priesters, tranen borsten uit zijne oogen, en hij snikte:
“Gij sterven! Gij, mijn goede vader! O, Geertruid zou mij
vermaledijden, indien ik u hier liet! Kom aan, de goddeloozen zullen
u mishandelen; zij zullen u vermoorden.... Het is nog tijd.... Ik zal u
verdedigen of sterven met u.”
 “Lodewijk, mijn brave zoon, wees bedaard.... Zie, de kroon des
marteldoods wordt mij aangeboden; zou ik die weigeren? De Heer
heeft mij zeventig jaren gegund, ik ben niet ondankbaar.”
De jongeling plaatste zijne hand op den mond des priesters.
“Uwe woorden zijn heilig,” riep hij, “maar zij branden op mijn hart
als vuur! O, zie mijne tranen, denk aan Geertruid, aan Godmaert. Gij
alleen kunt ons troosten: uw dood zou uwen vriend Godmaert het
leven kosten; want nu durf ik het zeggen, en gij weet het, hij zou deel
hebben in den moord; uw bloed zou op zijn hoofd terugvallen,... hij
heeft uwe vijanden opgestookt.... Zult gij wreed genoeg zijn, o goede
vader, om hem die eeuwige wroeging op den hals te laden, om uw
eigen bloed over hem te werpen, en zijne dochter haren vader te
doen beschuldigen? Neen, niet waar, gij gaat met mij? Gij zijt te
edelmoedig, te goed om uwen evennaaste, uwen vriend, dit ongeluk
aan te doen!”
Gedurende deze woorden had Lodewijk den priester met geweld
doen rechtstaan, en trok nu als zinneloos aan zijne hand om hem uit
de cel te doen gaan.
“Ik zal u volgen,” sprak eindelijk de pater, “maar luister wel op
deze woorden, mijn zoon; want ik wil, dat gij ze volbrenget als een
onverbrekelijk bevel.... Misschien zal men u en mij bespotten en
mishandelen; gij zult lijden met mij, zonder gemor, zonder
tegenweer.... Wat er ook gebeuren moge, al ware het dat men mij
het leven name, zoo is mijn wil, dat gij niets doet om mij te
verdedigen of te wreken,... ik verbied het u. Zult gij daartoe moeds
genoeg hebben?”
“Ja, ja, vader, kom; ik zal alles verdragen.”
Zij gingen dan ter celdeur uit, onder de smaadwoorden dergenen,
die zich in den gang bevonden, en kwamen weldra in den refter,
waar zij door eenen hoop dronken mannen moesten gaan. Dezen
hieven een verward gejuich aan, zoodra zij den priester zagen.
“Een paap! Een paap!” werd er geschreeuwd.
In een oogenblik was pater Franciscus van het boos gespuis
omringd; allerlei lasteringen werden hem toegesnauwd: de een trok
aan de kap van zijn habijt, de ander spuwde hem bier in het
aangezicht; doch de priester ging, met de oogen nederwaarts
geslagen, langzaam voort en scheen voor al deze balddadigheden
gevoelloos; zijn habijt was aan flarden gescheurd, bier lekte van zijn
statigen schedel.
Lodewijks gelaat was schrikkelijk. Men kon er genoeg op lezen,
wat leeuwenrazernij hem verteerde, het wit zijner oogen was onder
en boven zichtbaar, zijne tanden waren op elkander gesloten, en hij
neep onwetend de handen des priesters te pletten. Nogtans hij
herinnerde zich het ontvangen bevel en deed geen teeken, dat
aanduidde, dat hij tegenstand wilde bieden.
Na vele mishandelingen geraakten zij eindelijk op de Veemarkt,
maar hier werd hun toestand nog verergerd. Eene ontelbare menigte
volgde hen; velen kwamen aan de ooren des priesters de
walgelijkste woorden, de bloedigste blasphemieën uitspreken;
anderen wierpen met slijk en vuiligheid, zoodat de zilveren haren
van pater Franciscus schandelijk met zand en modder besmeurd
werden. Reeds had Lodewijk meermalen gesmeekt en geroepen:
“O, vader, laat mij ze dooden, of mijne aderen barsten nog! Ik kan
niet.... niet meer stil blijven. Om Gods wil, laat mij u wreken en
sterven!”
Maar de priester antwoordde:
“Hoe schoon is het, Lodewijk, te lijden omdat men zijnen God
getrouw is. Denk aan de Christenhelden der oude tijden: zij werden
gemarteld, gebrand, gepletterd, maar in het midden der ziedende
olie, onder den klauw der leeuwen, kwam uit hunnen heiligen mond
geene enkele klacht, geen enkel wraakzuchtig woord; alleen staken
zij de handen op tot God, om vergiffenis voor hunne beulen te
vragen. Volgen wij hun voorbeeld, mijn zoon; misschien zullen wij
heden met de glanzende kroon der martelie voor den Heer
verschijnen!”
Bij den hoek der Zwartzusterstraat, aan de Koepoort, stond een
half opgebouwd huis, waarbij een hoop gebroken schaliën lag.
 Even was Lodewijk eenige stappen daar voorbij, of hij hoorde een
stuk schalie aan zijn oor fluiten. Weldra vlogen meer schaliën naar
hen, totdat eindelijk eene daarvan tegen het naakte voorhoofd van
pater Franciscus bonsde en hem eene wijde wonde toebracht....
Lodewijk zag het bloed over zijn aangezicht stroomen....
Nu kende hij geene voorzichtigheid meer; nu vergat hij het bevel
van den pater en, zonder meer naar hem om te zien, liep hij tot
dengene, dien hij de schalie had zien werpen, en stak hem met
zooveel geweld zijnen degen door het lijf, dat deze langs den rug
uitkwam; hij zag rond om nog meer slachtoffers te vinden, maar al
de spotters hadden zich loopend tot op eenen tamelijken afstand
verwijderd.
Ondertusschen was pater Franciscus op de straat nedergevallen;
de slag der snijdende schalie had hem zoo wreedelijk getroffen, dat
hij machteloos ten gronde was gezonken.
Lodewijk naderde hem met eenen angstigen schreeuw, en, hem
half opheffende, sleepte hij hem tot tegen den muur van een huis,
waar hij hem zittend liet nederzakken. Terwijl waren de balddadigen
met meer woede genaderd en wierpen allengs meer en meer met
steenen, schaliën en vuiligheid.
Vol wanhoop, radeloos en niet wetende wat te doen om den
priester te bevrijden, ging Lodewijk vóór hem op zijne hurken zitten
en bedekte hem zoo met zijn eigen lichaam. Steenen vlogen
onophoudelijk tegen zijne leden, en menige pijnlijke gil ontsnapte
hem. Misschien ware hij lang in deze houding gebleven, maar een
gedeelte van het gespuis kwam langs eenen anderen kant staan
werpen, zoodat zij dikwijls den priester raakten. Deze, uit zijne
machteloosheid ontwaakt, wilde met geweld Lodewijk van zich doen
weggaan.
“Laat mij sterven,” sprak hij, “laat mij martelaar zijn, stel u niet
langer bloot voor mij.... ik zal voor u bidden in den hemel. Kom, mijn
brave, mijn dappere zoon, geef mij een afscheidszoen....”
Maar Lodewijk antwoordde niet; al zijne aandacht was op de
vliegende steenen gericht; al zijne zorg bestond daarin, dat hij met
zijne armen of schouders, als met een schild, het lichaam des
priesters beschutte. Dan, eindelijk werd het getal hunner vijanden
zoo groot, dat Lodewijk den priester niet meer bevrijden kon. Hij
wierp zijne twee armen om den hals van pater Franciscus en klemde
zich vast tegen zijne borst.
“Daar is de zoen, dien gij gevraagd hebt, vader,” riep hij, “maar het
is geen afscheidszoen.... Neen, sterven wij te zamen voor onzen
God. O, ik zal ook martelaar zijn.... Hoe schoon is die zekerheid!....”
Zijne stem verging, en hij verborg zijn hoofd tegen den boezem
van pater Franciscus.
Gewis hadde hij zich in deze houding laten dooden: maar een
zware steen, die tegen het lichaam van pater Franciscus bonsde,
deed eenen luiden schreeuw uit zijne borst opklimmen. Lodewijk
rukte zich los, sprong met verdwaaldheid op en blikte tusschen
eenen hagel van steenen de straten in, om te zien of er geene hulp
te bekomen was. Op eens zag hij van verre in de Koepoortstraat
eenige menschen, die hij kende, aankomen.
Eene uitdrukking van blijdschap liep over zijn gelaat, en hij
schreeuwde als met eene bovennatuurlijke stem:
“Wolfangh! Wolfangh!”
En dan bedekte hij weder den priester met zijn lichaam.
Bij den naam van Wolfangh schenen de steenen in de handen der
werpers vastgehecht te zijn; zij bestaarden elkander ondervragend
en blikten rond, of zij waarlijk den man zouden zien, die den
alomgevreesden naam van Wolfangh droeg.
Weldra kwamen er een tiental mannen bij Lodewijk: het waren
zijne vrienden, welke hij bij het stadhuis verlaten had.
“Wolfangh! Schuermans!” riep Lodewijk, terwijl hij van voor pater
Franciscus wegging, “ziet, zoo behandelen zij den beste aller
menschen, een zeventigjarigen priester!”
“Ha!” riep Wolfangh als met vreugd, “er zijn boozer menschen dan
ik! Het bloed der moordenaars gaat stroomen!”
 Dan wierp hij eenen medelijdenden blik op pater Franciscus en
eenen metenden blik op degenen, die hem mishandeld hadden: hij
nam in iedere hand eenen moordpriem en trok zijn hoofd tusschen
de schouders.... er kwam een geloei uit zijne borst als uit de keel van
eenen wilden stier.... en, eenen stormram gelijk, wierp hij zich
vooruit....
Eer Schuermans en de anderen hem volgen konden, lag er reeds
menig booswicht in zijn bloed te spartelen; en na een oogenblik was
in al de aanpalende straten geen enkel mensch meer zichtbaar.
Alleenlijk hoorde men in de verte den schreeuw: “Wolfangh!
Wolfangh!” als eenen schrikverwekkenden roep aanheffen.
Dan kwam Wolfangh terug bij pater Franciscus; hij bezag met
innige verontwaardiging het edel gelaat des priesters, dat nu onder
een masker van slijk en bloed onkennelijk was gemaakt, maar, na
eene wijl als verslagen op dit tooneel gestaard te hebben, verliet hij
Lodewijk en zijne vrienden, en liep naar de deur van het
tegenoverstaande huis. Ondanks zijn kloppen en roepen werd er niet
opengedaan.
Wolfangh ontvlamde in razernij, wanhopig wrong hij den ijzeren
klopper der deur krom, doch eensklaps hernam zijn ontembaar
gemoed de overhand: een oogenblik later stond hij voor de deur met
eenen arduinen dorpel, dien hij bij het afgebroken huis gehaald had.
Slot en grendel sprongen af.... De deur viel bonzend neder.
Kort daarna kwam Wolfangh uit het huis geloopen, in de eene
hand hield hij eene kom met water en in de andere eenige linnen
doeken. Hij knielde neder bij den priester, waschte zijn hoofd en
aangezicht, en verbond zijne wonde met zooveel behendigheid, dat
men hem voor eenen heelmeester zou hebben kunnen aanzien.
Nu kon men bemerken wat schrikkelijke verandering er in pater
Franciscus was omgegaan. Het verloren bloed had hem al zijne
krachten ontnomen; zijn ingevallen gelaat was meer dan bleek, het
was aschvervig en doorschijnend; zijne lippen waren van dezelfde
kleur als de moorddadige schaliën, die rond hem lagen. En nogtans
er blonk op het aangezicht des priesters eene hemelsche uitdrukking
van onderwerping aan den wil des Heeren, een glimlach als die der
engelen.
Lodewijk zat insgelijks bij pater Franciscus geknield en hielp
Wolfangh in het verbinden der wonde. Het was meest op Lodewijk,
dat de priester zijn verflauwend oog gericht hield.
“Ho, gij zult gered zijn, goede vader,” sprak de jongeling met
teederheid, “uwe wonde zal genezen. Gij zult nog langen tijd onze
beschermengel kunnen zijn.”
“Lodewijk, mijn dierbare zoon,” zuchtte de priester, “de Heer heeft
over mij beschikt. Hij heeft mij de kroon der martelie vergund. Ik zal
sterven. Niet van de wonde, die gij verbindt; maar een steen, — de
laatste, — heeft mij de borst ingedrukt. Ik voel het in mijn lichaam:
mijne ziel doet geweld om zich los te rukken; zij wil hemelwaarts....
doch ween niet om mij; mijn lot is te schoon.”
Op deze rede antwoordde Lodewijk niets; alleenlijk staarde hij met
stijve blikken op des priesters gelaat.
“Gij bemint mij dan zeer?” sprak pater Franciscus, terwijl hij
Lodewijks hand drukte.
Die woorden deden de tranen als beken uit de oogen des
jongelings stroomen.
“O ja, gij bemint mij zeer!” herhaalde de priester. “Ik zal voor u
bidden, Lodewijk.”
Nu werd pater Franciscus door Wolfangh en Schuermans
voorzichtig opgelicht, met alle voorzorg ondersteund en langzaam
naar de Keizerstraat voortgeleid, terwijl Van Halen en de andere
vrienden van Lodewijk zich bereid hielden om den eersten spotter
het leven te benemen.
Zij kwamen eindelijk aan Godmaerts woning en werden door
Theresia binnengelaten.
 X
Gloria in altissimis Deo, et in terra pax hominibus bonae
voluntatis.
Luc. Cap. ii. v. 14.
Glorie aan God in den Hooge, en vrede op de aarde aan de
menschen van goeden wil.

Godmaert en zijne dochter Geertruid zaten nevens elkaar in de

boekzaal; zij deden niets en waren in dien staat van angst en
afwachting, die al de denkingskracht des menschen op een punt
vereenigt. Sedert een half uur hadden zij nog niet gesproken, zij
schenen te slapen met opene oogen. Reeds wisten zij, hoe al de
tempels beroofd, geplunderd en ontheiligd waren, hoe men de
geestelijken verjaagd en mishandeld had. Godmaert weende in het
binnenste zijns harten over de hulp, die hij den ketters weleer
verleend had; hij dacht met ijzing aan pater Franciscus, wiens lot hij
niet kende.
Niet min was Geertruid door schrikkelijke gedachten gefolterd.
Sedert den vorigen nacht had zij Lodewijk niet gezien. Niemand had
haar over hem eenig bericht kunnen geven. Pater Franciscus was in
hare woning niet verschenen, hij die anders in alle droeve of
gevaarlijke voorvallen als een schutsengel aan hare zijde stond!
Hare angstige vrees, hare benauwde gepeinzen losten zich op in
dezen zucht, die dikwijls op hare lippen dreef: ho, zij zijn dood! zij
zijn dood!
Op eens kwam Theresia in de boekzaal geloopen, roepende als
verdwaald:
“Daar zijn ze! Daar zijn ze! Lodewijk met pater Franciscus!”
Een blijde schreeuw van Geertruid antwoordde op de
aankondiging van Theresia. De jonkvrouw stond op met de armen in
de hoogte en sprong vooruit naar de deur.
Maar toen zij de beslijkte kleederen van Lodewijk zag, toen zij
bemerkte hoe zijne handen met bloedige krabben als overdekt
waren en bovenal, wanneer zij op den priester blikte, dan werd zij
door eenen hevigen slag getroffen. Zij bleef bevend in het midden
der kamer staan, zond eenen grievenden gil door de zaal en zakte
ineen als een levenloos lichaam.
Godmaert sloeg zich de twee handen voor het aangezicht en
ontrukte zich aldus aan dit smartelijk tooneel.
De priester was bijna dood; hij werd door Wolfangh en
Schuermans veeleer gedragen en voortgesleurd dan ondersteund;
zijne verslapte beenen sleepten over den grond, ze hadden geene
kracht meer om stappen te vormen. Dan, zijn hart was nog niet
gebroken, zijn geest nog niet verdoofd.
Men plaatste hem met voorzorg in eenen armstoel; hij zonk zwaar
en beweegloos er in neder.
Ongetwijfeld had Geertruid het bewustzijn niet geheel verloren;
want zij ontwaakte van zelve en stond op. In deze omstandigheid
behield zij alleen de tegenwoordigheid van geest, die er noodig was.
Terwijl al de bijzijnde personen stilzwijgend op den priester staarden,
of met luider stemme klaagden, riep Geertruid de dienstboden van
het huis tot zich. Den een zond zij om eenen heelmeester, den ander
om een geneesheer; de overigen moesten kussens en linnen
doeken gaan halen of wijn en versterkende dranken aanbrengen.
Deze bevelen gaf zij bevend en als met de koorts bevangen. Dan,
zonder Lodewijk of iemand anders te bezien, ging zij tot den priester
en wilde hem op een goed bed doen leggen, doch hij stelde er zich
tegen en, de hand der jonkvrouw vattende, sprak hij, terwijl een
heldere glimlach op zijne aschvervige lippen speelde:
“Mijne dierbare dochter, spaar u die moeite, uw goede vader gaat
tot God. Pater Franciscus verlaat de wereld,... maar waarom zoudt
gij treuren over mij, terwijl eene ongekende blijdschap mij vervult? Ik
heb lang geleefd, mijn kind; de Heer heeft mij overladen met Zijne
gunsten, en nu, nu bewijst Hij aan mij, onwaardig mensch, de
grootste genade.... ik sterf voor Zijnen heiligen naam!”
Deze woorden deden op het gemoed der jonkvrouw eenen geheel
anderen indruk dan men hadde kunnen verwachten. In stede van in
tranen los te breken, verhelderde haar gelaat, iets, dat aan eenen
glimlach geleek, kwam hare wangen betrekken, en zij hield hare
oogen als in eene hemelsche bespiegeling op den priester
gevestigd. Die verandering kwam daaruit voort, dat zij op de bleeke
wezenstrekken van den pater iets heiligs, iets goddelijks zag blinken;
dat zijne woorden vol hemelsche vreugde haar hadden doen
gevoelen, dat zulke dood, indien hij voorvallen moest, waarlijk een
geluk en eene genade van God zou zijn. Zooverre vervoerde haar
deze geestontheffing, dat in haar hart de treurnis gansch verging en
door bedaardheid werd vervangen. Op de woorden des priesters
antwoordde zij zonder droefheid:
“O, ik versta u, goede vader. Ja, gij moogt sterven! Gij moogt de
wereld verlaten! En uwe Geertruid zal niet weenen, niet klagen; want
een schooner leven wacht u, de hemel opent zich om u te
ontvangen.”
Op dit oogenblik kwam er een geneesheer in de kamer. Zonder
iemand aan te spreken ging hij tot den priester, vatte zijne hand en
bezag hem met aandacht.
Al de tegenwoordig zijnde personen schenen eensklaps uit hunne
droefheid te verrijzen en naderden te gelijk bij den geneesheer;
Godmaert zelf deed den zetel, waarin bij zich bevond, tot bij den
priester rollen.
Na eene lange wijl van algemeenen angst vroeg Lodewijk aan den
geneesheer:
“Niet waar, meester Wallensius, er is nog hoop?”
De geneesheer antwoordde niet; maar Lodewijk zijne vraag
weldra herhaald hebbende, liet hij de hand van den priester zachtjes
nedergaan en sprak met dorre stem:
“Nog een half uur, ten langste!”
 Op die akelige woorden volgde eene doodsche stilte. Godmaert,
die nu bij de zijde van pater Franciscus gezeten was, sloeg zijnen
arm om den hals van zijnen lijdenden vriend en verborg het
aangezicht op zijne borst. Tusschen eenen vloed van tranen, die
onzichtbaar uit zijne oogen op des priesters kleederen leekten,
zuchtte hij:
“O vader, vriend, herhaal mij, dat gij mij vergeeft; want de
wroeging scheurt mij den boezem. Ik weet het, een gedeelte van uw
onnoozel bloed moet op mij terugvallen, indien uwe gebeden het niet
van mijn hoofd keeren. Vergeef mij! Ik heb mede de tempels van
mijnen God geschonden; ik heb het oude geloof helpen verdelgen,
en in al de begane heiligschenderijen heb ik een schrikkelijk deel;
want ik heb mijne stadgenooten aangedreven tot de
balddadigheden, die u het leven kosten. O, vergiffenis!”
Godmaert bezag op dit oogenblik het gelaat des priesters; een
engelenglimlach blonk hem tegen, eene uitdrukking zoo treffend en
zoo zoet, dat hij de koude hand van pater Franciscus aan zijne
lippen bracht en eenen dankbaren kus er op legde.
“O, gij hebt mij vergeven!” riep hij met blijdschap.
Des priesters oogen begonnen te breken; dit was zichtbaar. Hij
antwoordde in het eerst niet op Godmaerts klachten, maar
vereenigde al de kracht, die hem overbleef, alsof hij voor de laatste
maal spreken ging. Hij wenkte dan door eene lichte beweging des
hoofds Lodewijk en Geertruid, en zeide met flauwe stem, zoodra zij
bij hem stonden:
“Nu, mijne kinderen, — nu ga ik sterven, — ik voel het!”
De wijze, waarop die woorden uitgesproken werden, liet niet den
minsten twijfel over hunne waarheid. Geertruid zonk op hare knieën
voor den priester en dwong Lodewijk, in dezelfde houding nevens
haar te zitten.
De stervende pater ging voort:
“Godmaert, ja, gij hebt gedwaald — en gezondigd; — maar uw
berouw is innig.... In den naam van den God.... wiens dienaar ik ben,
— ik vergeef het u!... Treur niet door de vrees, dat de vijanden van
ons geloof — zullen zegepralen.... De kerk van Jezus Christus is
onverdelgbaar.... uit de vervolging put zij haren luister; — uit de
bevechting hare macht.... Wolfangh, de abt van St. Bernard — zal u
zeggen wat gij doen moet.... Het kloosterleven zal uwe driften
temmen,... gij zult genade vinden bij den Heer!... Liefste kinderen,
hebt dank om uwe genegenheid tot mij. — Wankelt nooit in uwe
warme liefde tot God, in uwe vaste trouw aan het eenig zaligmakend
geloof.... Geertruid, Lodewijk, — gij zult vereenigd zijn,... wanneer de
kerk — haar rouwgewaad — zal afgeworpen hebben.... Uit den
hemel.... zal — mijne ziel — over uwe kinderen — waken. — Zijt
gelukkig!.... bemint elkan.... der.... en....”
Zijne stem verging en werd onvatbaar. Door een laatste spanning
zijner levenskrachten hief hij de rechterhand boven het hoofd der
knielende gelieven, en scheen hen biddend te zegenen. Zijne hand
viel weldra ontzenuwd neder. Hij hief nog eens de oogen
hemelwaarts, en als een licht, dat, uitgaande, nog eene heldere
sprankel van zich werpt, sprak hij met klare stem deze schoone,
deze verhevene woorden:
“Gloria in altissimis Deo.... et.... in terra pax hominibus!...”
 *** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK HET
WONDERJAAR: EENE GEKKENWERELD ***

Updated editions will replace the previous one—the old editions

will be renamed.

Creating the works from print editions not protected by U.S.

copyright law means that no one owns a United States copyright
in these works, so the Foundation (and you!) can copy and
distribute it in the United States without permission and without
paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General
Terms of Use part of this license, apply to copying and
distributing Project Gutenberg™ electronic works to protect the
PROJECT GUTENBERG™ concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if
you charge for an eBook, except by following the terms of the
trademark license, including paying royalties for use of the
Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for
copies of this eBook, complying with the trademark license is
very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such
as creation of derivative works, reports, performances and
research. Project Gutenberg eBooks may be modified and
printed and given away—you may do practically ANYTHING in
the United States with eBooks not protected by U.S. copyright
law. Redistribution is subject to the trademark license, especially
commercial redistribution.

START: FULL LICENSE

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
 PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the

free distribution of electronic works, by using or distributing this
work (or any other work associated in any way with the phrase
“Project Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of
the Full Project Gutenberg™ License available with this file or
online at www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and

Redistributing Project Gutenberg™
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™
electronic work, you indicate that you have read, understand,
agree to and accept all the terms of this license and intellectual
property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to
abide by all the terms of this agreement, you must cease using
and return or destroy all copies of Project Gutenberg™
electronic works in your possession. If you paid a fee for
obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg™
electronic work and you do not agree to be bound by the terms
of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only

be used on or associated in any way with an electronic work by
people who agree to be bound by the terms of this agreement.
There are a few things that you can do with most Project
Gutenberg™ electronic works even without complying with the
full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There
are a lot of things you can do with Project Gutenberg™
electronic works if you follow the terms of this agreement and
help preserve free future access to Project Gutenberg™
electronic works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the
Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the
collection of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the
individual works in the collection are in the public domain in the
United States. If an individual work is unprotected by copyright
law in the United States and you are located in the United
States, we do not claim a right to prevent you from copying,
distributing, performing, displaying or creating derivative works
based on the work as long as all references to Project
Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will
support the Project Gutenberg™ mission of promoting free
access to electronic works by freely sharing Project
Gutenberg™ works in compliance with the terms of this
agreement for keeping the Project Gutenberg™ name
associated with the work. You can easily comply with the terms
of this agreement by keeping this work in the same format with
its attached full Project Gutenberg™ License when you share it
without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also
govern what you can do with this work. Copyright laws in most
countries are in a constant state of change. If you are outside
the United States, check the laws of your country in addition to
the terms of this agreement before downloading, copying,
displaying, performing, distributing or creating derivative works
based on this work or any other Project Gutenberg™ work. The
Foundation makes no representations concerning the copyright
status of any work in any country other than the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project

Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other

immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must
appear prominently whenever any copy of a Project
Gutenberg™ work (any work on which the phrase “Project
Gutenberg” appears, or with which the phrase “Project
Gutenberg” is associated) is accessed, displayed, performed,
viewed, copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere in the United

States and most other parts of the world at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it
away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg
License included with this eBook or online at
www.gutenberg.org. If you are not located in the United
States, you will have to check the laws of the country where
you are located before using this eBook.

1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is

derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to
anyone in the United States without paying any fees or charges.
If you are redistributing or providing access to a work with the
phrase “Project Gutenberg” associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of
paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use
of the work and the Project Gutenberg™ trademark as set forth
in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is

posted with the permission of the copyright holder, your use and
distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through
1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder.
Additional terms will be linked to the Project Gutenberg™
License for all works posted with the permission of the copyright
holder found at the beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project

Gutenberg™ License terms from this work, or any files
containing a part of this work or any other work associated with
Project Gutenberg™.
 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute
this electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1
with active links or immediate access to the full terms of the
Project Gutenberg™ License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form,
including any word processing or hypertext form. However, if
you provide access to or distribute copies of a Project
Gutenberg™ work in a format other than “Plain Vanilla ASCII” or
other format used in the official version posted on the official
Project Gutenberg™ website (www.gutenberg.org), you must, at
no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a
means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original “Plain Vanilla ASCII” or other
form. Any alternate format must include the full Project
Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,

performing, copying or distributing any Project Gutenberg™
works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or

providing access to or distributing Project Gutenberg™
electronic works provided that:

• You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg™ works calculated using the
method you already use to calculate your applicable taxes. The
fee is owed to the owner of the Project Gutenberg™ trademark,
but he has agreed to donate royalties under this paragraph to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty
payments must be paid within 60 days following each date on
which you prepare (or are legally required to prepare) your
periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked
as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation at the address specified in Section 4, “Information