TECHNIKI OBSERWACYJNE.

BADANIA NIEREAKTYWNE.
 Obserwacja
• strategia badawcza służąca szczegółowej i precyzyjnej rejestracji zjawisk zachodzących w
ramach określonego przedmiotu badania
• proces dokonywania spostrzeżeń:
- celowy
- planowy
- krytyczny i refleksyjny

Elementy podlegające opisowi:

• środowisko społeczne
• działania osób zaangażowanych w obserwowany proces
• język badanych i komunikacja niewerbalna
• środowisko materialne, fizyczne tło sytuacji społecznej
• dokumenty wytworzone w związku z obserwowanym zjawiskiem
• zjawiska „nie występujące” pomimo przewidywania ich wystąpienia
Kryteria podziału i typy obserwacji:
▪ udział badacza w obserwowanym zjawisku: uczestnicząca - zewnętrzna
▪ informacje przekazane badanym (stopień upublicznienia celu badania): jawna - ukryta
▪ dostępność zjawiska: bezpośrednia - pośrednia
▪ czas trwania obserwacji: jednorazowa (krótkotrwała) - wielokrotna (długotrwała)
▪ zasięg obserwacji – ograniczona (wycinkowa) - holistyczna (rozbudowana)
▪ miejsce obserwacji: naturalna (terenowa) - laboratoryjna
▪ stopień strukturyzacji: zwykła - kontrolowana

Miejsce obserwacji w procesie badawczym:

• metoda podstawowa (zwykle obserwacja uczestnicząca)
• wstęp do standaryzowanych badań ilościowych
• dopełnienie badań innego typu (ilościowych lub jakościowych)
Zalety obserwacji:
▪ możliwość zebrania danych o zachowaniach
niewerbalnych i nieuświadamianych
▪ możliwość zaobserwowania faktów, wymykających
się codziennej uwadze uczestników zdarzenia oraz
faktów, o których badani mówią niechętnie
▪ możliwość rekonstrukcji znaczeń przypisywanych
poszczególnym działaniom
▪ możliwość lepszego zrozumienia kontekstu, w
jakim odbywają się działania stanowiące przedmiot
badań
▪ elastyczność, możliwość modyfikowania hipotez i
narzędzia badawczego
▪ jeśli obserwacja zakłada długotrwały kontakt z
opisywanym zjawiskiem - możliwość dostrzeżenia
zmian, tendencji, sytuacji najbardziej typowych i
wyjątkowych
Ograniczenia obserwacji:
▪ brak poczucia anonimowości badanych
wobec badacza
▪ możliwość zniekształceń wynikająca z
obecności obserwatora
▪ możliwość zniekształceń wynikających z
umiejętności i możliwości percepcyjnych
obserwatora (selektywność obserwacji)
▪ brak kontroli badacza nad przebiegiem
obserwowanych zjawisk (brak kontroli nad
wpływem zjawisk ubocznych)
▪ duże zróżnicowanie danych trudnych do
skategoryzowania i zsyntetyzowania
 Obserwacja kontrolowana (standaryzowana)

Obserwacja mająca na celu pozyskanie danych umożliwiających rozstrzygnięcie postawionych

problemów w kategoriach ilościowych, realizowana w oparciu o kartę obserwacji stanowiącą :
▪ formularz do rejestracji danych (wraz z instrukcją dokonywania zapisu)

▪ dokładny wykaz badanych jednostek, zawierający:

– klasyfikację (wyczerpującą i rozłączną)obserwowanych zjawisk wraz z opisem wyróżnionych klas
– sprecyzowane zasady doboru jednostek obserwacji
Zalety obserwacji kontrolowanej:
■ możliwość uzyskania „ścisłych”
danych (ujednolicenie sytuacji
badawczej; bodźców, jednostek i
kategorii, zapisu) i przeprowadzenie
analiz statystycznych
■ stosunkowo wysoka rzetelność danych
■ stosunkowo niewielkie ryzyko
zniekształceń spowodowanych
subiektywizmem badacza
(ograniczenie problemów związanych
z niedoskonałością zmysłów
obserwatora)
Ograniczenia obserwacji
kontrolowanej:
■ możliwość zniekształceń
wynikających z przyjętego sposobu
selekcji i rejestracji danych oraz
umiejętności obserwatora
■ stosunkowo wąska stosowalność -
małe grupy, mało złożone problemy
■ trudności związane z doborem
zjawisk lub standaryzacją sytuacji
Badania niereaktywne -
- metody badania (ilościowe i jakościowe) zachowań społecznych
niewpływające na te zachowania:

• analiza treści/zawartości przekazów

• analiza danych zastanych (statystyk, danych urzędowych)
• analizy materiałów wizualnych
 Analiza treści -
- zespół technik badawczych służących do obiektywnego, systematycznego opisu
jawnej i/lub ukrytej treści przekazów komunikacyjnych (książek, czasopism, stron
internetowych, przekazów medialnych itp.)
▪ Obiektywność opisu
▪ Systematyczność opisu
▪ Jawność analizowanych treści
 Główne obszary i tematy analizy treści
■ Charakterystyka cech treści badanych przekazów informacyjnych i związki między treścią przekazów a
czasem ich powstania i aktualną sytuacją społeczno-polityczną (Co i w jaki sposób jest przekazywane?)
o Analiza głównych trendów w przemianach treści przekazów informacyjnych
o Opis treści przekazów informacyjnych
o Analiza stosowanych w tekście technik perswazyjnych
■ Charakterystyka nadawcy i czynników wyznaczających treści przekazów informacyjnych: (Kto
mówi? Do kogo? Dlaczego?)
o Opis treści i formy przekazów informacyjnych w powiązaniu z cechami charakterystycznymi ich nadawcy,
kanału komunikacji lub odbiorców, do których są adresowane
o Analiza uwarunkowań kulturowych przekazywanych treści
o Analiza legalności przekazywanych treści
■ Charakterystyka skutków oddziaływania treści przekazów informacyjnych (Jaki jest efekt przekazu?)
o Opis czytelności badanych treści
o Opis przepływu informacji (w kategoriach jakości, skuteczności)
JEDNOSTKI ANALIZY (pojedyncze elementy, na temat których formułujemy
wnioski) – wymierne elementy zawarte w przekazach informacyjnych
Wybrane jednostki gramatyczne:
o słowo (analiza słów może dotyczyć wszystkich słów, bądź tylko słów kluczowych, podstawowych dla
danego tekstu)
o stwierdzenie (konkretna myśl, jeden temat)
o akapit, paragraf (względnie autonomiczny fragment większej całości. Rozwijane w nim myśli dotyczą
zwykle jakiegoś jednego aspektu opisywanych w tekście zjawisk)
Wybrane jednostki niegramatyczne :
o dzieło (artykuł, książka, film, audycja radiowa, program telewizyjny itp.) Badacza interesuje tu
całościowa charakterystyka treści wytwarzanych przez danego autora, czasopismo, wydawnictwo itp.
o charakter - podstawowym elementem analizy nie jest formalnie określony fragment tekstu, ale cała
wypowiedź (bez względu na jej wielkość czy formę gramatyczną), która zawiera pewną
charakterystykę osobowościową.
Podstawowe miary stosowane w analizie treści

▪ Występowanie – pojawianie się pewnych tematów, problemów, osób w danych

przekazach, mediach itp.
▪ Frekwencja – częstość używania pewnego typu słów tematów, publikowania
wyróżnionych kategorii artykułów
▪ Przestrzeń - jednostką analizy jest dzieło pisane, celem ustalenie wielkości miejsca, jaką
autor przeznacza na zamieszczenie swojej wypowiedzi. Może się ona wyrażać w cm2, w
ilości słów, zdań, stronic itp.
▪ Czas – analogicznie do przestrzeni, ale w odniesieniu do audycji radiowych i
telewizyjnych
 Zalety i ograniczenia analizy treści

ZALETY:
▪ niskie koszty badania OGRANICZENIA:
▪ możliwość dokonywania powtórnych
analiz (komfort czasowy, stały dostęp
do jednostek obserwacji) ▪ czaso - i pracochłonność
▪ możliwość badania długotrwałych ▪ ograniczenie do przekazów
procesów zarejestrowanych
▪ brak wpływu badacza na przedmiot ▪ problemy z trafnością i
badania rzetelnością
 Dane urzędowe:
- materiały wytwarzane przez urzędy, instytucje i organizacje (przeważnie źródła
zastane, materiały w formie pisemnej, zawsze produkt działalności instytucji):

■ statystyki, zestawienia liczbowe,

■ wykazy, spisy,
■ sprawozdania, protokoły,
■ opisy działań, zdarzeń,
■ akty normatywne – przepisy, regulaminy.
 Wymiary zróżnicowania danych urzędowych (1)

miejsce powstania i dane jako główny produkt działania instytucji

funkcja, jaką dane pełnią dane jako produkt uboczny działania instytucji
w instytucji dane stanowiące wyznaczniki normatywnych ram życia społecznego

dostęp autorów
dane pierwotne (bezpośredni zapis faktów sporządzony przez ich
dokumentów do
świadków i uczestników) dane wtórne (opracowane na podstawie relacji
zarejestrowanych w nich
świadków lub analizy dokumentów)
faktów i zdarzeń
Wymiary zróżnicowania danych urzędowych (2)
dynamika (wymiar
ciągła rejestracja zdarzeń
czasowy) rejestracji
okazjonalna rejestracja zdarzeń (cykliczna lub jednorazowa)
danych

indywidua – jednostki analizy same w sobie

poziom analizy
grupy (cechy agregatowe)

rejestracja faktów,
poziom obiektywizmu rejestracja zachowań lub dyspozycji
wyjątkowo rejestracja stanów świadomości
Płaszczyzny interpretacji danych urzędowych:
❖ treści wypowiedziane explicite:
o analizie podlega to, co powiedziane jest w dokumencie wprost
o z treści dokumentu dowiadujemy się o zjawiskach, o których nie mówi on wprost - dane są
wskaźnikami znacznie szerszych obszarów zjawisk:
o wskaźnik stanowi element szerszego syndromu
o wskaźnik nie jest elementem zjawiska, które wskazuje
❖ treści przemilczane
o z braku danych o zjawisku wnioskuje się, że zjawisko nie zaszło
o o zajściu zjawiska przemilczanego wnioskuje się na podstawie założeń o związkach między
przemilczeniem a innymi, zarejestrowanymi zjawiskami
❖ forma wypowiedzi – elementy pozatreściowe
o język dokumentu, rodzaj papieru itp.
Zastosowania danych urzędowych
■ heurystyczne - dane urzędowe źródłem problemów i hipotez
■ obserwacja pośrednia:
o zjawiska historyczne
o zjawiska o dużej skali
o zjawiska o charakterze abstrakcyjnym, ukrytym
■ opis procesów społecznych – trendy, analizy przekrojowe i dynamiczne
■ sprawdzanie hipotez o zależnościach między zmiennymi
■ opis normatywnych ram życia społecznego
Zalety danych urzędowych:
■ brak zaangażowania badacza w ich
przygotowanie (niskie koszty i komfort
czasowy)
■ brak wpływu badacza (celów, oczekiwań,
założeń) na kształt danych - istnieją
niezależnie od formułowanych aktualnie
hipotez, powstały wcześniej od nich
■ możliwość przeprowadzania wielokrotnych
i zróżnicowanych analiz.
■ możliwość formułowania wniosków o
całych populacjach (dostępność danych
dotyczących wszystkich jednostek
tworzących populację)
Ograniczenia i trudności w
korzystaniu z danych urzędowych:
■ Brak istotnych danych, nieznajomość lub
niedostępność istniejących źródeł urzędowych.
■ Selektywny charakter danych
■ Nieznajomość okoliczności zapisu,
kontekstu konstruowania danych
■ Urzędowy i agregatowy charakter
kategoryzacji danych + konserwatyzm
statystyki (np. wyposażenie mieszkań jako
wskaźnik poziomu życia)
■ Ograniczona porównywalność danych
urzędowych
■ Problemy z rzetelnością - struktura instytucji,
hierarchie urzędowe, deformacje danych
urzędowych, kontekst makrospołeczny
 Przykładowe pytania testowe

Obserwacja, w której badacz jest częścią badanych Do wad analizy treści należy:
procesów to:
a. niemożność dokonywania powtórnych analiz
a. obserwacja kontrolowana
b. brak wpływu badacza na przedmiot badania
b. obserwacja pośrednia
c. konieczność poniesienia wysokich kosztów
c. obserwacja uczestnicząca związanych z zebraniem materiałów
d. obserwacja zewnętrzna d. ograniczenie analizy do przekazów
zarejestrowanych
Do zalet obserwacji kontrolowanej należy:
a. brak zniekształceń wynikających z przyjętego Do trudności związanych z korzystaniem ze źródeł
sposobu selekcji i rejestracji danych urzędowych przez badaczy społecznych należą:
b. stosunkowo wysoka rzetelność danych a. ilościowy charakter istniejących danych
c. poczucie anonimowości badanych wobec b. niedostępność dla badaczy istniejących danych
badacza
c. duża liczba danych urzędowych
d. brak zniekształceń wynikających z obecności
obserwatora d. urzędowy charakter kategoryzacji danych