Ceza Muhakemesi Hukuku

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku

DERS -3

CEZA MUHAKEMESİ YARGILAMA ŞARTLARI

OLCAY ASLAN

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
I. YARGILAMA KOŞULLARI
 Yargılama şartı niteliğinde olanlar (Açılmış olan kamu davasının devam
etmesi için gerekli şartlar):
1. Sanığın hazır bulunması
2. Akıl hastalığı bulunmaması
3. Yasama Dokunulmazlığı
4. Bekletici meselenin çözümü

A. Sanığın Hazır Bulunması

Ceza davasının açılabilmesi için yalnızca fiilin ve failin açık kimliğinin bilinmesi ye-
terlidir. Sanığın hazır bulunmaması davanın açılmasına engel teşkil etmez. Sanık hazır
olmadığında kural olarak yapılamayan yargılamadır. Buna göre sanığın hazır bulunma-
Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
ması kamu davasını açmaya engel değildir, yani bu durum bir dava şar değildir. Ancak
açılmış olan kamu davasının görülmesi bakımından sanığın hazır bulunması şar r ve bu
bir yargılama koşuludur.
Genel kural yargılama koşulu olarak sanığın hazır bulunması olmakla birlikte;
sanığın hazır bulunmaması halinde yargılamanın yapılamayacağı kuralının üç tane
is snası mevcu ur:
a. Gaiplik
b. Kaçaklık
c. Sanığın yokluğu

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
1. Gaiplik
Bulunduğu yer bilinmeyen veya yurt dışında bulunup da yetkili mahkeme önüne
ge rilemeyen veya ge rilmesi uygun bulunmayan sanık gaip sayılır (CMK 244/1)
Kanun metninden anlaşılacağı üzere sanığın gaip sayılabilmesi için üç farklı ih-
malden birinin mevcut olması aranır. Bunlar:
 Yurt içinde veya yurt dışında bulunduğu yer bilinmemeli
 Yurt dışında bulunduğu yer bilinen sanık yetkili mahkeme önüne getirile-
memeli

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku

Sanık A Hollanda’da yaşamakta olup, hastanede

yataraktedavi görmektedir.

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
 Yurt dışında bulunduğu yer bilinen sanık yetkili mahkeme önüne getiril-
mesi uygun bulunmamalı

Sanık A Hollanda’da yaşamakta olup,

hastanede yatarak tedavi görmektedir.

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
Gaip sayılmanın sonuçlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
 Gaip hakkında duruşma açılamaz. (CMK 244/2)
 Mahkeme delillerin ele geçmesi veya korunması amacı ile gerekli işlemleri
yapar. (CMK 244/2)
 Mahkeme gaip olan sanık hakkında duruşmaya gelmesi halinde tutuk-
lanmayacağı hususunda bir güvence belgesi verebilir ve güvence belgesi
koşula bağlanabilir. (CMK 246/1)

2. Kaçaklık
Hakkındaki soruşturmanın veya kovuşturmanın sonuçsuz kalmasını sağlamak
amacıyla yurt içinde saklanan veya yabancı ülkede bulunan ve bu nedenle Cumhuriyet
savcısı veya mahkeme tara ndan kendisine ulaşılamayan kişiye kaçak denir.

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
Şüpheli veya sanığın kaçak sayılabilmesi için gerekli olan şartlar şunlardır:
 Şüpheli veya sanık hakkındaki atılı suçun CMK 248. maddesinde belirtilen kata-
log suçlardan olması gerekir.
 Şüpheli veya sanık Cumhuriyet savcısı veya yetkili mahkeme tarafından usulüne
uygun olarak yapılan tebligat ile çağırılmalıdır.
 Tebligata rağmen şüpheli veya sanık gelmemelidir.
 Bunun üzerine Cumhuriyet savcısı veya yetkili mahkeme tarafından şüpheli ve
sanık hakkında zorla getirme kararı verilmelidir.
 Cumhuriyet savcısı veya mahkeme çağrının bir gazete ile sanığın bilinen konutu-
nun kapısına asılmak sureti ile ilanına karar vermelidir.
 Bu ilanda on beş gün içinde gelmediği takdirde CMK 248. Maddesinde belirtilen
tedbirlere hükmedilebileceği açıklanmalıdır.

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
 Bu işlemlerin yerine getirildiğinin bir tutanak ile saptanmasından itibaren on beş
gün içinde şüpheli veya sanık mahkemeye gelmemiş olmalıdır.

Şüpheli veya sanığın kaçak sayılmasının sonuçlarını şu şekilde sıralayabiliriz:

 Kaçak sanık hakkında yargılama yapılabilir.(CMK 247/3)
 Kaçağın Cumhuriyet savcısına başvurmasını veya duruşmaya gelmesini sağlamak
amacıyla Türkiye'de bulunan mallarına, hak ve alacaklarına amaçla orantılı olarak
Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hâkimi veya mahkeme kararıyla el-
konulabilir ve gerektiğinde idaresi için kayyım atanır. Elkoyma ve kayyım atama
kararı müdafiine bildirilir.

 Kaçak yakalandığında veya kendiliğinden gelerek teslim olduğunda el koy-

manın kaldırılmasına karar verilir. (CMK 248/4)
 Kaçak hakkında sulh ceza hâkimi veya mahkeme tarafından yokluğunda tu-
tuklama kararı verilebilir. (CMK 248/5)
Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
 Sulh ceza hâkimi veya mahkeme elkoymaya karar verdiğinde, kaçağın yasal olarak
bakmakla yükümlü bulunduğu yakınlarının alınan tedbirler nedeniyle yoksulluğa
düşebileceklerini saptarsa, bunların geçimlerini sağlamak üzere, elkonulan mal
varlığından sosyal durumları ile orantılı miktarda yardımda bulunulması konusun-
da kayyıma izin verir.

ÖNEMLİ-2024 KANUN DEĞİŞİKLİĞİ

Kaçak sanık hakkında kovuşturma yapılabilir. Ancak, daha önce sorgusu yapıl-
mamış ise, mahkûmiyet ve ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilemez.

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
Gaiplik ve kaçaklığın aralarındaki farkları şu şekilde belirtebiliriz;
GAİPLİK KAÇAKÇILIK

 Gaiplikte sanığın bilerek ve isteyerek  Kaçaklıkta, sanık bilerek ve isteyerek

duruşmada hazır bulunmaması söz ko- duruşmadan kaçmaktadır.
nusu değildir.  Kaçaklıkta mahkeme sanığın kaçak ol-
Gaiplikte mahkeme sanığın kayıp oldu- duğu gerçeğini esas almaktadır.

ğunu varsaymaktadır.  Kaçak hakkında yokluğunda duruşma
açılabilir.
 Gaip hakkında yokluğunda duruşma
açılamaz  Kaçak hakkında yokluğunda tutuklama
kararı verilebilir.
 Gaip hakkında yokluğunda tutuklama
 Kaçağın yokluğunda malvarlığına, hak
kararı verilemez. ve alacaklarına el konulabilir.
 Gaibin yokluğunda malvarlığına, hak ve
alacaklarına el konulamaz

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
3. Sanığın Yokluğu
Yokluk hali, mahkeme tara ndan sanığa ulaşma imkânı olmasına rağmen, sanığın
duruşmada hazır bulunmaması halidir.
KURAL: Kanunun ayrık tu uğu haller saklı kalmak üzere hazır bulunmayan sanık
hakkında duruşma yapılamaz.
İSTİSNA: Sanık hakkında, toplanan delillere göre mahkûmiyet, ceza verilmesine
yer olmadığı ve güvenlik tedbiri dışında bir karar verilmesi gerek ği kanısına varılırsa,
sorgusu yapılmamış olsa da dava yokluğunda bi rilebilir. (2023 DEĞİŞİKLİĞİ)

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
Sanığın yokluğu halini üç başlık al nda inceleyebiliriz:

 Sanığın yokluğunda duruşma:

 Suç yalnız veya birlikte adli para cezasını veya müsadereyi gerektirmekte ise sanık
gelmese bile duruşma yapılabilir. Bu gibi hallerde sanığa gönderilecek davetiyede
gelmese de duruşmanın yapılacağı yazılır. (CMK 195/1)
 Sanığın duruşmadan bağışık (vareste) tutulması:
 Mahkemece sorgusu yapılmış olan sanık veya bu hususta sanık tarafından yetkili
kılınan müdafinin istemesi halinde, mahkeme sanığın duruşmada hazır bulun-
maktan bağışık tutabilir. (CMK 196/1)
 Sanık, alt sınırı beş yıl ve daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar hariç olmak
üzere, istinabe suretiyle sorguya çekilebilir. Sorgu için belirlenen gün, Cumhuriyet
savcısı ile sanık ve müdafiine bildirilir. Cumhuriyet savcısı ile müdafiin sorgu sıra-
sında hazır bulunması zorunlu değildir. Sorgusundan önce sanığa, ifadesini esas
mahkemesi huzurunda vermek isteyip istemediği sorulur.(CMK 196/2)
 Sorgu tutanağı duruşmada okunur. (CMK 196/3)
Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku

 Hâkim veya mahkemenin zorunlu gördüğü durumlarda, aynı anda görüntülü ve

sesli iletişim tekniğinin kullanılması suretiyle yurt içinde bulunan sanığın sorgusu
yapılabilir veya duruşmalara katılmasına karar verilebilir. (CMK 196/4)
 Hastalık veya disiplin önlemi ya da zorunlu diğer nedenlerle yargılamanın yapıldığı
yargı çevresi dışındaki bir hastane veya tutukevine nakledilmiş olan sanığın, sorgu-
su yapılmış olmak koşuluyla, hazır bulundurulmasına gerek görülmeyen oturumlar
için getirilmemesine mahkemece karar verilebilir. (CMK 196/5)
 Yurt dışında bulunan sanığın, belirlenen duruşma tarihinde hazır bulunmasının
zorluğu halinde, bu tarihten önce duruşma açılarak veya istinabe suretiyle sorgusu
yapılabilir. (CMK 196/6)

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
 Sanığın mahkemeden uzaklaşması:
 Mahkemeye gelen sanığın duruşmanın devamı süresince hazır bulunması sağlanır
ve savuşmasının önüne geçmek için mahkeme gereken tedbirleri alır (CMK 194/1)
 Sanık savuşur veya ara vermeyi izleyen oturuma gelmezse, önceden sorguya çe-
kilmiş ve artık hazır bulunmasına mahkemece gerek görülmezse, dava yokluğunda
bitirilebilir. (CMK 194/2)

B. Akıl Hastalığı Bulunmaması

Sanığın akıl hastası olması durumunda bahse konu akıl hastalığının hangi zaman
diliminde mevcut olduğu öncelikle önem taşımaktadır. Suçun işlenmesi aşamasında
mevcut olan akıl hastalığına ilişkin olarak sanık hakkında kusurunun bulunmaması ne-
deniyle ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilir. Özetle; suçun işlendiği tarihte akıl
hastası olan kişi hakkında CMK 223/3-a maddesi gereği kusur yeteneğinin bulunmama-
sı nedeni ile ceza verilmesine yer olmadığına dair karar verilip, güvenlik tedbirine hük-
medilir.
Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
Sanığın akıl sağlığı suçun işlendiği zaman diliminde yerinde olup, suç işlendikten
sonra akıl sağlığını kaybetmesi halinde ise; suç işledikten sonra akıl hastalığına yakala-
nan sanık hakkında kamu davası açılabilir ancak yargılama yapılamaz .
Akıl hastalığının yargılamaya engel teşkil etmesi için iki şar n birlikte gerçekleş-
mesi gerekir.
 Akıl hastalığının suç işlendikten sonra ortaya çıkması
 Akıl hastalığının sanığın savunmasını esaslı bir şekilde yapmasına engel
olması

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku

Bu iki şartın gerçekleşip gerçekleşmediği-

nin tespiti için mahkeme tarafından araş-
tırma ve inceleme yapılacak ve
CMK 223/8. maddesi uyarınca durma
kararı verilecektir. Şartlarının
gerçekleştiğinin tespiti halinde
mahkeme tarafından düşme kararı
verilecektir.

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku

Sanığın suç işlendikten sonra akıl

hastası olduğunun ve bu hastalığın
savunmasını esaslı bir şekilde
yapmasına mani olduğunun tespiti
halinde dahi, toplanan deliller gereği
beraat kararı verilmesi gerekiyorsa
mahkeme tarafından durma veya
düşme değil CMK 223/9. maddesi
gereğince beraat kararı verilecektir.

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
C. Yasama Dokunulmazlığı
Yasama dokunulmazlığı seçimden önce veya sonra bir suç işlediği iddia edilen
milletvekillerinin TBMM tara ndan dokunulmazlıkları kaldırılmadıkça tutulamaması,
sorguya çekilememesi, tutuklanamaması ve yargılanamamasını ifade eder. Burada
Anayasanın 83. Maddesine göre dikkat etmemiz gereken ve yasama dokunulmazlığı
kapsamında olan dört yasak işlem vardır. Milletvekilleri;
a. Yakalanamaz
b. Tutulamaz
c. Tutuklanamaz
d. Yargılanamaz

Buna göre milletvekilleri hakkında yasama dokunulmazlığı kapsamında haklarında

kamu davası açılmasına engel bir durum söz konusu değilken açılmış olan bu kamu da-
vası bakımından yasama dokunulmazlığı yargılama koşulu olarak yargılamaya engeldir.
Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
Sonuç olarak yasama dokunulmazlığı bir dava şar olmasa da bir yargılama şar olarak
yargılamaya engel teşkil eder.
Milletvekillerinin sahip olduğu bu dokunulmazlığın is snası ise yine Anayasanın
83. maddesinde düzenlenmiş r. Bu hükme göre:
1. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali,
2. Seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydı ile anayasanın
14. maddesindeki durumların varlığı;
hallerinde milletvekilleri için yasama dokunulmazlığı geçerli olmayacak r. Özetle
bu iki durumun varlığı halinde milletvekilleri hakkında yukarıda bahsi geçen dört yasak
işlem tesis edilebilir ve bunun için milletvekili dokunulmazlığının kaldırılması da gerek-
mez.

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
Yasama dokunulmazlığı nispi yani geçici bir dokunulmazlık halidir. Yasama do-
kunulmazlığı 3 halde ortadan kalkar:
 üyelik süresinin(milletvekilliğin) bitimi,
 üyelik(milletvekilliği) sıfatının düşmesi,
 meclis tarafından dokunulmazlığın kaldırılması

Yasama dokunulmazlığı
milletvekili hakkında
hukuk davası açılmasına
engel teşkil etmez.

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
D. Bekle ci Meselenin Çözümü
Ceza mahkemesinin ceza muhakemesi sırasında kendi uzmanlığı dışında bir so-
runla karşılaşması ve yargılamakta olduğu uyuşmazlık hakkında karar verebilmek için, o
sorun hakkında yetkili uzman mahkemenin kararının beklenmesi durumunda ortada
bekle ci sorun vardır. Bekle ci meselenin çözümünün beklendiği bu aralıkta yargıla-
maya devam olunmaz, bekle ci meselenin çözümü bu anlamda bir yargılama şar dır.
Yüklenen suçun ispa , ceza mahkemelerinden başka bir mahkemenin görev ala-
nına giren bir sorunun çözümüne bağlı ise ceza mahkemesi bu sorunla ilgili olarak da
bu kanun hükümlerine göre karar verebilir. Ancak, bu sorunla ilgili olarak görevli mah-
kemelerde dava açılması veya açılmış davanın sonuçlanması ile ilgili olarak bekle ci
sorun kararı da verebilir. (CMK 218/1) Bu halde kanun koyucu tara ndan mahkeme
hâkimine takdir hakkı verilmiş r. Diğer bir deyişle ceza hâkiminin önünde iki seçenek
bulunmaktadır. İsterse ön sorunu hakkında kendisi CMK ilkelerine göre karar verecek

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku
ya da uyuşmazlık hakkında ilgili yargı yerinde karar verilene kadar bekleme kararı vere-
cek r.

Mahkeme bazı hallerde bekletici

mesele kararı vermek zorundadır.

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku

Bir davaya bakmakta olan mahkeme,

uygulanacak olan bir kanunun veya
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin hü-
kümlerini anayasaya aykırı görürse
veya taraflardan birinin ileri sürdüğü
aykırılık iddiasının ciddi olduğu
kanısına varırsa,
Anayasa Mahkemesinin bu
konuda vereceği karara kadar davayı
geri bırakır (Anayasa 152/1).

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku

Mahkeme bazı hallerde bekletici

mesele kararı veremez, ilgili
uyuşmazlık hakkında bizzat karar
vermesi gerekir.

Olcay Aslan
 Ceza Muhakemesi Hukuku

Kovuşturma evresinde mağdur veya

sanığın yaşının ceza hükümleri
bakımından tespiti ile ilgili bir sorunla
karşılaşılması halinde; mahkeme,
ilgili kanunda belirlenen usule göre bu
sorunu çözerek hükmünü verir.
(CMK 218/2)

Olcay Aslan