‫فصل سوم ایمنی و انضباط محل کسب و پیشگیری از بروز حوادث در محیط‬

‫کار و کمكهای اولیه‬

‫فراگیران درپایان این فصل بایستی قادر باشند‪:‬‬

‫‪ .1‬اهمیت نظم در محیط كار و پیشگیری از حوادث را فرا گیرد‪.‬‬

‫‪ .2‬عوامل زیانآور محیط كار را بشناسد و راههای پیشگیری از مشكالت ناشی از آن را فرا‬
‫گیرد ‪.‬‬

‫‪.3‬كمكهای اولیه در مواقع بروز حادثه فراگیرد‪.‬‬

‫‪ .4‬قادر باشد حداقل تدابیر را به هنگام بروز حادثه برای خود و دیگران انجام دهد‬

‫ایمنی و بهداشت کار(بهداشت حرفه ای)‪:‬‬

‫تعریف بهداشت حرفه ای‪:‬‬

‫بهداشت حرفهای عبارتست ازعلم و هنر شناسایی‪ ،‬ارزیابی و كنترل عوامل زیانآور محیط كار‬
‫بمنظور پیشگیری از بیماریهای شغلی‪ ،‬مسمومیتها و حوادث ناشی از كار می باشد‪.‬‬

‫اهداف بهداشت حرفهای‪:‬‬

‫‪ .1‬باال بردن و تأمین عالیترین درجه ممكن وضع جسمی‪ ،‬روانی و اجتماعی شاغلین‬

‫‪.2‬پیشگیری از بیماریهای شغلی و حوادث ناشی از كار‬

‫‪.3‬انتخاب كارگر و یا شاغل برای محیط و شغلی كه از نظر جسمی و روانی قدرت انجام آن را‬
‫دارد‪.‬‬

‫برای رسیدن به اهداف بهداشت حرفهای اقدامات زیر بایستی انجام گیرد‪:‬‬

‫‪ .1‬آموزش اصول و مقررات بهداشتی و عوامل زیانآور محیط كار‪ ،‬نحوه استفاده از ابزار كار و‬
‫وسایل حفاظت فردی‪.‬‬

‫‪ .2‬سالم سازی محیط كار با شناخت‪ ،‬بررسی و كنترل عوامل زیانآور مربوط به آن‬
 ‫‪.3‬بهسازی تأسیسات بهداشتی و رفاهی كارگاهها‬

‫‪.4‬انجام معاینات كارگری) معاینات قبل از استخدام و دورهای( به منظور تعیین وضعیت‬
‫سالمت وتوانایی شاغل و تشخیص بموقع بیماریهای شغلی ‪.‬‬

‫عوامل زیان آور محیط کار‪:‬‬

‫عواملی كه سالمت شاغلین را به خطر می اندازد عبارتند از‪:‬‬

‫عوامل فیزیكی‪ ،‬شیمیایی‪ ،‬بیولوژیكی‪ ،‬ارگونومیكی و مكانیكی محیط كار‬

‫‪-1‬عوامل فیزیكی محیط كار شامل صدا – ارتعاش‪-‬پرتوهای یونساز و غیر یونساز‪-‬روشنایی كم‬
‫یا زیاد ‪-‬عوامل جوی محیط كار)گرما‪ ،‬سرما و رطوبت(‪ -‬فشار كم یا زیاد می باشد ‪.‬‬

‫الف – صدا‪:‬‬

‫صدا در حقیقت صوت ناخوشایند و ناخواسته می باشد و به عنوان یكی از عوامل زیانآور محیط‬
‫كار در كارگاههای ریسندگی و بافندگی‪ ،‬موتورهای ژنراتور برق‪ ،‬دستگاههای اره و مته برقی و‬
‫‪ ...‬مشاهده می شود‬

‫عوارض ناشی از صدا ‪:‬كار كردن در محیطهای با صدای زیاد باعث ناراحتیهای زیر میگردد‪:‬‬

‫‪ .1‬كاهش شنوایی و در نهایت كری شغلی‪ ،‬تحریک اعصاب‪ ،‬وزوز گوش‪ ،‬سوت كشیدن پرده‬
‫گوش‬

‫‪.2‬باال رفتن فشار خون و تغییر در میزان قند خون‬

‫‪.3‬ناراحتیهای عصبی‬

‫راههای پیشگیری و کنترل‪:‬‬

‫‪ .1‬كنترل در منبع مولد صدا از طریق تغییر در فرایند‪ -‬تغییر درقسمتهایی از منبع‪-‬‬
‫فونداسیون صحیح دستگاه –سرویس و تعمیرات بموقع دستگاهها ‪ -‬استفاده از میراكننده ها ‪.‬‬
‫‪.2‬كنترل در مسیر با استفاده از جاذب ها و مانع ها جهت جداسازی و محصور كردن دستگاه‬
‫مولد صدا ‪.‬كنترل در شنونده با استفاده از گوشیهای حفاظتی )گوش پوش و گوش بند معروف‬
‫به ایر ماف و ایر پالگ(و استفاده از قالب گوش و همچنین در بعضی از موارد استفاده از اتاقک‬
‫كامال ایزوله می باشد ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ارتعاش‪:‬‬

‫ارتعاش حركت تناوبی و نوسانی حول نقطه تعادل است و در زمانیكه انرژی مكانیكی حاصل از‬
‫یک منبع نوسان كننده به سیستم دیگر منتقل میشود ارتعاش ایجاد میگردد ‪.‬كارگران بسته به‬
‫نوع كار و ابزار كار ممكن است در معرض ارتعاش تمام بدن قرار گیرند‪ .‬مانند رانندگان تراكتور‪،‬‬
‫كامیون و ماشینآالت كشاورزی و یا در معرض ارتعاش دست و بازو قرار گیرند مانند افرادی كه‬
‫با دستگاه مته یاچكش بادی مشغول به كندن آسفالت میباشند و یا با اره برقی كار میكنند ‪.‬‬
‫عوارض ناشی از ارتعاش‪:‬‬

‫‪ .1‬ارتعاش تمام بدن كه با اختالل در اندامها بخصوص ستون فقرات )اختااللت اسكلتی‬
‫عضالنی(‪ ،‬اختالل در دستگاه جریان خون‪ ،‬اختالل دردستگاه گوارشی همراه است ‪.‬‬

‫‪-2‬ارتعاش دست و بازو كه بعد از كار كردن با دستگاههای مرتعش كننده اختااللت و ناراحتی‬
‫انگشتان دست‪ -‬تغییر شكل استخوان ها و مفاصل انگشتان استخوانهای مچ و كف دست‬
‫مشاهده می شود ‪.‬راههای پیشگیری و كنترل ‪:‬‬

‫‪.1‬بكار گیری اصول مهندسی و مدیریتی جهت كاهش ارتعاش‬

‫‪.2‬در صورت امكان وسیله مورد استفاده تغییر یابد و از نوع مناسبتری استفاده شود‪.‬‬

‫‪ .3‬سرویس كردن به موقع دستگاهها ی مرتعش كننده‬

‫‪.4‬استفاده از وسایل حفاظتی مناسب مثل دستكش الستیكی جهت كار با دستگاههای مرتعش‬
‫كننده دست و بازو‪.‬‬

‫ج –روشنایی‪:‬‬

‫چشم همانقدر كه عضو خارقالعاده و شگفتانگیز است بهمان اندازه نیز ظریف و بیپناه و‬
‫آسیبپذیر میباشد‪ .‬بنابراین در هنگام كار یا هر جای دیگری باید از آن محافظت نمود‪.‬‬
‫ناراحتیهای چشمی اكثراا در ساعات كار اتفاق افتاده و ناشی از علل گوناگون میباشد‪ .‬این‬
 ‫صدمات ممكن است ناشی از روشنایی زیاد یا كم باشد‪ .‬روشنایی مناسب از طریق استفاده از‬
‫نور طبیعی )نور خورشید( و مصنوعی)المپهای الكتریكی( و یا هر دو تأمین میگردد‪ .‬روشنایی‬
‫می بایستی كافی بوده و مطابق با استاندارد تعیین شده با توجه به نوع كار باشد‪ ،‬خیره كننده‬
‫نباشد و بطور یكسان پخش شده باشد ‪.‬‬

‫روشنایی طبیعی‪:‬‬

‫مهمترین منبع روشنایی طبیعی نور خورشید می باشد كه با توجه به موقعیت جغرافیایی‪،‬‬
‫محل زندگی و محل كار‪ ،‬افراد می توانند از آن بهره مند شوند و عواملی مثل عرض جغرافیایی‪،‬‬
‫زاویه ارتفاع و زاویه انحراف خورشید‪ ،‬نوع فصل‪ ،‬موقعیت اقلیمی‪ ،‬ساعات شبانه روز و معابری‬
‫كه نور خورشید از آن عبور می نماید در نحوه استفاده بهینه از این منبع طبیعی اثرگذار‬
‫هستند‪ .‬برای دستیابی به منابع طبیعی روشنایی به طور صحیح و استفاده بهینه از این منابع‬
‫رعایت نكات ذیل بسیار مهم می باشد‪.‬‬

‫‪ -1‬معماری صحیح ساختمان به منظور بهره گیری از نور طبیعی و نصب پنجره‬

‫‪-2‬در هنگام طراحی ساختمان سعی شود قسمت جنوبی ساختمان جهت نور گیری بیشتر باز‬
‫باشد ‪.‬نصب پنجره به تعداد كافی و با ابعاد استاندارد با توجه به سطح كار با رعایت اصول‬
‫طراحی روشنایی طبیعی‬

‫‪-3‬پنجره به گونه ای طراحی شود كه نسبت مساحت پنجره به مساحت محل كار با توجه به‬
‫نوع كار حداقل بین ‪ 5‬تا ‪30‬درصد باشد‪.‬‬

‫‪ -4‬طراحی پنجره ها به نحوی باشد كه به طرف جنوب )جنوب شرقی و غربی( نصب شوند تا‬
‫نور بیشتر وارد محیط كار شود‪ .‬در غیر اینصورت سعی شود از پنجره های سقفی و انواع نورگیر‬
‫استفاده شود‪.‬‬

‫‪ -5‬نصب پنجره ها به گونه ای باشد كه ایجاد خیرگی ننماید‪ .‬برای جلوگیری از خیرگی و‬
‫راندمان بیشتر بهتر است پنجره ها نزدیک به سقف نصب شوند ‪.‬‬

‫‪ -6‬استفاده از شیشه شفاف و مناسب جهت پنجره ها میزان ورود نور به محیط كار را افزایش‬
‫می دهد ‪.‬‬
 ‫‪-7‬نظافت به موقع شیشه پنجره ‪ 15-10‬درصد نورگیری را افزایش می دهد‪.‬‬

‫‪ -8‬نصب صحیح پرده كركره و دیگر وسایل بنحوی كه باعث محرومیت استفاده از نور طبیعی‬
‫نشوند‪ .‬به منظور استفاده بهتر از نور طبیعی سقف و قسمت باالیی دیوارها به رنگ روشن‪ ،‬كف‬
‫و قسمت پایین دیوارها به رنگ تیره باشد ‪.‬‬

‫روشنایی مصنوعی‪:‬‬

‫در تأمین روشنایی مصنوعی برای محیط كار این نكات باید مورد توجه قرار گیرد ‪:‬‬

‫‪ -1‬نور حاصله از منابع روشنایی باید تا حدامكان به روشنایی روز نزدیک باشد و در ساعات شب‬
‫بیشتر استفاده گردد‪.‬‬

‫‪ -2‬نوع المپ و تعداد المپها با توجه به نوع كار و طراحی انجام شده انتخاب شود‪.‬‬

‫‪ -3‬سقف و قسمت باالیی دیوارها معمواال به منظور افزایش راندمان روشنایی وارده از پنجرهها‬
‫به رنگ روشن و قسمت پایین دیوارها برای ایجاد شرایط آسایش به رنگ تیره رنگ آمیزی‬
‫شوند‪.‬‬

‫‪ -4‬مقدار نور حاصله از منابع روشنایی باید ثابت و به اندازه كافی بوده و بر كلیه سطوح محیط‬
‫كار به طور یكنواخت توزیع شود تا از بوجود آمدن سایه و زوایای تاریک جلوگیری شود‪.‬‬

‫‪ -5‬تعمیر و سرویس به موقع منابع روشنایی)چراغها و المپها(‬

‫‪ -6‬تمیز و پاک نمودن نورگیرها‪ ،‬پنجره ها به طور مرتب‬

‫‪-7‬استفاده از شیشه های شفاف‬

‫‪-1‬عوارض ناشی از نور زیاد ‪:‬‬

‫خیرگی مهمترین عارضه ناشی از نور زیاد است‪ .‬این حالت در اثر برخورد مستقیم نور به چشم‬
‫و یا انعكاس شعاع تابش نور از سطوح شفاف به چشم بوجود میآید و عالئم آن احساس ناراحتی‬
‫و درد در چشم‪ ،‬كم شدن حس بینایی‪ ،‬ترس از نور و ریزش اشک میباشد‪ .‬مثاال زمانی كه منبع‬
‫نور به طور مستقیم در میدان دید كارگر قرار گیرد باعث بروز خیرگی میشود برای جلوگیری از‬
‫بروز این مشكل منابع روشنایی بایستی به فواصل مناسبی نسبت به هم نصب شود ‪.‬‬
 ‫‪-2‬عوارض ناشی از نور کم‪:‬‬

‫اگر نور مناسب و كافی وجود نداشته باشد بخصوص در مورد كارهای ظریف و دقیق باعث‬
‫اختالل و كاهش بینایی خواهد شد‪ .‬این عوارض شامل فشار در چشم‪،‬كاهش بینایی‪ ،‬سردرد‪،‬‬
‫سرگیجه‪ ،‬خستگی‪ ،‬بیمیلی نسبت به كار منجر به بروز حوادث می شوند‪ .‬عواملی كه عوارض‬
‫ناشی از كمبود یا ازدیاد نور را تشدید میكند‪ :‬خستگی فكری‪ ،‬خستگی چشمی و سن می‬
‫باشد ‪.‬راههای پیشگیری و كنترل ‪:‬پیشنهادات ذیل برای بهبود كمی و كیفی روشنایی داخلی‬
‫توصیه می گردد‪:‬‬

‫‪ -1‬منابع روشنایی با توجه به نوع صنعت و نوع كار انتخاب گردد‪.‬‬

‫‪ -2‬روشنایی عمومی در حد استاندارد تأمین شود‪.‬‬

‫‪ -3‬آرایش چراغها بطریقه علمی و اصولی باشد ‪.‬‬

‫‪-4‬روشنایی موضعی پستهای كار با توجه به نوع كار تأمین شود و برای كارهای خیلی دقیق و‬
‫دقیق روشنایی بیشتری در نظر گرفته شود‪.‬‬

‫‪ -5‬برای تأمین یكنواختی روشنایی و برقراری نسبت روشنایی موضعی به عمومی در حد‬
‫مطلوب‪ ،‬الزمست میزان روشنایی عمومی بیشتر از روشنایی موضعی باشد‪.‬‬

‫‪ -6‬در كارهای دقیق و خیلی دقیق برای جلوگیری از خستگی و باال بردن نسبت اندازه‬
‫روشهای ذیل پیشنهاد می گردد‪:‬‬

‫الف ( میزان روشنایی اضافه شود‪.‬‬

‫ب( تباین)اختالف درخشندگی شی و زمینه( افزایش یابد ‪.‬‬

‫ج( استفاده از دستگاههای بزرگ كننده مثل ذره بین و تلویزیون مدار بسته‬

‫‪-7‬در كارگاههایی كه سطوح صیقلی و براق وجود دارد و موجب انعكاس و خیرگی می گردد از‬
‫المپهای با پخش نور غیر مستقیم و یا از قابهای نیمه شفاف استفاده شود و تا حد امكان سطوح‬
‫صیقلی و براق نیز با مواد نیمه شفاف پوشانده شوند‪.‬‬
 ‫‪ -8‬برای برقراری نسبت درخشندگی مناسب بین سطوح چراغ و سطوح مجاور و دور بهتر‬
‫است سقف دارای رنگ روغن روشن‪ ،‬دیوارها دارای رنگ نسبتاا روشن و كف كارگاه نسبت به‬
‫دیوارها تیره تر باشند ‪.‬‬

‫‪-9‬برای حفظ میزان روشنایی مطلوب‪ ،‬سرویس و نگهداری صحیح سیستمهای روشنایی‪،‬‬
‫تمیزكردن‪ ،‬گردگیری چراغها و سطوح سالن بصورت حداقل ‪ 3‬ماه یكبار ضروری بنظر می‬
‫رسد‪.‬‬

‫‪ -10‬برای باال بردن میزان روشنایی‪ ،‬المپهای سوخته بفوریت عوض شوند و توصیه می شود‬
‫بجای تعویض المپها بصورت منفرد كلیه المپهای سوخته بصورت گروهی و یكباره تعویض‬
‫شوند‪ .‬این روش عالوه بر اینكه هزینه ها را كاهش می دهد و وقفه كمتری در كار ایجاد می‬
‫شود امكان برنامه ریزی را جهت تعویض بموقع المپها با توجه به طول عمر مفید آنها فراهم می‬
‫سازد ‪.‬‬

‫‪-11‬استقرار منابع روشنایی در پشت فرد باعث بوجود آمدن سایه و خیرگی بازتابی می شود‪.‬‬
‫نور تابش یافته از منبع نوری در جلوی فرد نیز باعث خیرگی مستقیم می شود بنابراین‬
‫پیشنهاد می شود منبع روشنایی در سمت راست و یا چپ قرار داشته باشد و از باالی شانه‬
‫سمت چپ فرد به سطح كار بتابد )این موضوع برای افراد چپ دست بالعكس خواهد بود‪(. -‬‬
‫‪ 12‬برای جلوگیری از ایجاد سایه روی سطح كار بجای بكارگیری روشنایی منفرد بهتر است از‬
‫منابع نوری متعدد استفاده شود تا نور از جهات مختلف به سطح كار برسد و سایه ها نیز از بین‬
‫بروند‪.‬‬

‫‪ -13‬در فعالیتهایی كه تشخیص رنگ اهمیت دارد بهتر است از منابع روشنایی مخصوص‬
‫استفاده شود‪ ،‬بنحوی كه نور ایجاد شده باعث تغییر رنگ اشیاء نگردد و طیف ناشی از آن شبیه‬
‫به نور روز باشد ‪.‬‬

‫– ‪14‬در فرآیندهای صنعتی با تولید حرارت و برودت باال مسئله درجه حرارت محیط و میزان‬
‫درجه حرارت استاندارد منابع روشنایی حائز اهمیت است‪ ،‬لذا در فرآیندهای گرمازا بهتر است‬
‫از المپهای تخلیه در گاز با شدت باال استفاده شود و در فرآیندهای سرمازا نیز المپهای‬
‫فلورسنت لوله ای پیشنهاد می شود‪.‬‬
 ‫گرما‪:‬‬

‫كارگرانی كه در مجاورت گرما و یا در زیر تابش مستقیم آفتاب كار میكنند مثل كارگران‬
‫شاغل در كورهها‪ ،‬نانواییها‪ ،‬ریختهگریها‪ ،‬شیشهگری ها‪ ،‬كشاورزان و غیره‪ ،‬به دلیل حرارت زیاد‬
‫محیط كار و عرق كردن بیش از حد‪ ،‬مقدار زیادی آب و امالح بدن خود را از طریق عرق از‬
‫دست می دهند‪ .‬این افراد دچار مشكالتی مثل گرفتگیها و دردهای عضالنی و سردرد میشوند ‪.‬‬
‫راههای پیشگیری و کنترل ‪:‬‬

‫‪-1‬كارگران از مایعات مثل دوغ استفاده نمایند‪.‬‬

‫‪ -2‬مقداركم نمک به مخزن آب اضافه گردد‪.‬‬

‫‪ -3‬كارگران بطور مرتب استحمام نمایند ‪.‬‬

‫سرما‪:‬‬

‫كارگران راهداریها كه در مناطق كوهستانی كار میكنند‪ ،‬كشاورزان و جنگلبانان و كارگران‬

‫سردخانهها و غیره بیشتر در معرض سرما قرار دارند و در صورت تماس مداوم با سرما كارگران‬
‫دچار سرمازدگی شده و در شرایط خطرناک شوک و مرک را بدنبال خواهد داشت ‪.‬‬

‫راههای پیشگیری و کنترل‪:‬‬

‫‪ .1‬كارگران از پوشش مناسب و لباس گرم استفاده كنند‪.‬‬

‫‪ .2‬در محیطهای بسته از وسایل گرمازا استفاده شود‪.‬‬

‫‪ .3‬در فضاهای باز كارگران در فواصل معین‪ ،‬به اتاقكهای مجهز به وسایل گرمازا بروند و بدن‬
‫خود را گرم كنند‪.‬‬

‫‪ .4‬غذاهای گرم و پر انرژی استفاده نمایند ‪.‬‬

‫پرتوهای زیانآور‪:‬‬

‫پرتوها می توانند یونساز بوده و باعث تغییراتی در سلولهای بدن شوند و یا اختااللتی را در بدن‬
‫ایجاد كنند مثل پرتو ایكس و گاما كه در مراكز پزشكی‪ ،‬رادیولوژیها‪،‬ترک یابی لوله های گاز و‬
 ‫ردیابی فرایند تولید مشاهده می شود و یا غیر یونساز بوده مثل پرتو ماوراء بنفش) ‪ )UV‬ناشی‬
‫از اشعه خورشیدكه كشاورزان‪ -‬باغبانان‪ -‬ماهیگیران‪ -‬كارگران راه آهن ‪-‬پلیس‪-‬پرسنل نظامی‬
‫چاپگران‪ -‬نقاشان‪ -‬لیتوگرافان –كارگران پالستیک‪ -‬جوشكاران‪ -‬كارگران خط لوله‪ -‬برشكاران‬
‫لوله در معرض آن قرار دارند‪.‬‬

‫پرتو مادون قرمز‪)IR):‬‬

‫درمواردیكه انرژی گرمایی در اثر التهاب فلز تولید میشود مانند شیشه گری‪ ،‬كار با كوره و مواد‬
‫مذاب‪ ،‬هیترهای حرارتی این اشعه وجود دارد و افرادی كه با اجسام گداخته كار میكنند مانند‬
‫آهنگران‪ ،‬شیشهگران‪ ،‬بلورسازان‪ ،‬نانواییان و جوشكاران دچار اختااللتی در عدسی چشم بصورت‬
‫كدر شدن عدسی و یا آب مروارید ‪ -‬سرخی چشم‪ ،‬ریزش اشک‪ ،‬خارش‪ ،‬ترس از نور‪ ،‬سوختگی‬
‫ملتحمه چشم میشوند ‪.‬‬

‫راههای پیشگیری و کنترل‪:‬‬

‫‪ -1‬كم كردن طول مدت تماس و افزایش فاصله با پرتو‬

‫‪-2‬برای پیشگیری از ناراحتیهای چشمی از عینكهای دودی مخصوص یا سپرهای حفاظتی‬

‫استفاده شود ‪.‬‬

‫‪-3‬افرادی كه به مدت طوالنی در معرض نور خورشید قرار میگیرند از كاله لبهدار و همچنین‬
‫دستكش استفاده كنند و قسمتهای باز بدن را بپوشانند و در صورت لزوم از انواع كرمها با‬
‫نظریه پزشک استفاده شود‪.‬‬

‫‪ -4‬چنانچه كارگری دچار سوزش‪ ،‬درد شدید‪ ،‬اشک ریزش‪ ،‬عدم تحمل نور و احساس وجود‬
‫جسم خارجی در چشم شده باشد‪ ،‬به پزشک مركز بهداشتی درمانی ارجاع داده شود ‪.‬عوامل‬
‫شیمیایی محیط كار ‪ :‬مواد شیمیایی از طریق تنفس‪ ،‬پوست‪،‬ملتحمه چشم و یا گوارش وارد‬
‫بدن میشوند و ایجاد مسمومیت مینمایند‪ ،‬مانند سموم كشاورزی‪ ،‬رنگها‪ ،‬حاللها‪ ،‬گازها و‬
‫بخارات‪ .‬مهمترین راه به دلیل پراكندگی مواد در هوا از طریق دستگاه تنفس میباشد‪ .‬شدت‬
‫مسمومیت در هر حال‪ ،‬بستگی به نوع ماده‪ ،‬غلظت و مدت تماس با ماده شیمیایی دارد‬

‫گاز ها و بخارات سمی‪:‬‬

 ‫برخی مایعات مانند تینر‪ ،‬بنزین و سایر حاللهای صنعتی اگر در ظرف بدون در باشند به‬
‫سرعت تبخیر میشوند و فضا را آلوده می كنند‪ .‬این مایعات دارای بو مانند گاز كلر )سمی‪ ،‬بوی‬
‫تند با رنگ سبز( و گاهی بدون بو هستند مانند منو اكسید كربن‬

‫‪.1‬بخارات فلزی ‪:‬‬

‫در اثر ذوب شدن فلزات‪ ،‬ذرات بسیار ریزی كه با چشم دیده نمیشوند در هوا پراكنده شده كه‬
‫به آن ذرات بخارات فلزییا دمه میگویند و براحتی از مجاری تنفسی عبور میكنند و از طریق‬
‫كیسههای هوایی جذب خون میگردند مانند بخارات فلزی ناشی از ذوب سرب و دود حاصل از‬
‫جوشكاری اكسیژن و جوش كاربید و استیلن‪.‬‬

‫‪ .2‬گرد و غبار‪:‬‬

‫گرد وغبار در نتیجه آسیاب كردن مواد‪ ،‬پرداخت كاری‪ ،‬كوبیدن‪ ،‬پر و خالی كردن كیسههای‬
‫مواد آسیاب شده به وجود میآید‪ .‬ذرات هرچه نرمتر و ریزتر باشند به دلیل آنكه راحتتر از موانع‬
‫تنفسی عبور میكنند و به كیسههای هوایی ریه میرسند خطرناكترند و كارگران معادن‪ ،‬آسیاب‪،‬‬
‫شیشهسازی و سرامیک سازی و غیره بیشتر در معرض بیماریهای ریوی مزمن قرار میگیرند‪.‬‬

‫‪ -3‬عوارض ناشی از گازها و بخارات سمی ‪:‬‬

‫سرفه‪ ،‬ریزش اشک‪ ،‬سردرد‪ ،‬سرگیجه‪ ،‬ورم ملتحمه‪ ،‬اختااللت گوارشی‪ ،‬بیهوشی‪ ،‬نارسایی‬
‫تنفسی میباشد كه در غلظتهای زیاد باعث اغماء و مرگ میگردد ‪.‬‬

‫راههای پیشگیری و كنترل‪:‬‬

‫(‪ 1‬حذف یاكاهش آالینده در محل تولید‬

‫(‪2‬جایگزینی مواد) مثال جایگزینی تركیبات سولفیدی فسفر قرمز بجای فسفر سفید (‬

‫(‪3‬استفاده از هواكش و تهویه محل )بصورت موضعی و عمومی(‬

‫(‪ 4‬استفاده از وسایل حفاظت فردی مناسب )ماسكهای فیلتردار( و رعایت نكات ایمنی در‬
‫هنگام انبار و ذخیره كردن مواد قابل اشتعال‬

‫(‪5‬محصور كردن منابع تولید آلودگی‬

 ‫(‪6‬مرطوب كردن محل یا عامل تولید گرد و غبار‬

‫(‪7‬در صورت بروز عالیم مسمومیت سعی شود با مشخص كردن نوع سم ضمن انجام كمكهای‬
‫اولیه فرد مسموم سریعاا به نزدیكترین مركز درمانی ارجاع شود‪.‬‬

‫‪ -‬عوامل بیولوژیكی محیط کار ‪:‬‬

‫در بعضی مشاغل به دلیل شرایط كاری و نوع فعالیت كارگران در برابر عوامل بیولوژیک زیان‬
‫آور و در نتیجه ابتال به بیماریهای واگیر دار قرار دارند ‪.‬عوامل زیان آور بیولوژیک محیط كاربه‬
‫‪ 5‬دسته تقسیم بندی می شوند‪:‬‬

‫(‪ 1‬ویروسها ‪(2‬باكتریها ‪(3‬ریكتزیاها ‪(4‬قارچها ‪(5‬انگلها‬

‫كارگران ساختمان سازی‪ ،‬حفر تونل و فاضالب ها‪ ،‬معادن و كشاورزی به علت تماس با خاكهای‬
‫آلوده و احتمال زخمی شدن آنها‬

‫– كارگران بخش كشاورزی و پرورش پرندگان و دامداران به علت تماس با كودهای حیوانی ‪-‬‬
‫كارگران پرورش پرندگان‪ ،‬دامداران‪ ،‬دامپزشكان و كارگران كشتارگاهها به علت تماس با‬
‫حیوانات بیمار یا الشه های آلوده‬

‫–كارگران ریسندگی‪ ،‬دباغی‪ ،‬قالیبافی به علت تماس با پشم و پوست آلوده‪-‬كاركنان‬

‫آزمایشگاههای تشخیص پژوهشی‪ ،‬تشخیص طبی‪ ،‬میكروبشناسی و بخش عفونی بیمارستانها ‪-‬‬
‫كارگران ساختمانی‪ ،‬چوببری‪ ،‬كشاورزی‪ ،‬دامداری‪ ،‬مرغداری‪ ،‬جنگلبانی‪ ،‬نانوایی‪ ،‬آرایشگری و‪...‬‬
‫به علت تماس با انواع عوامل فوق به عنوان عوامل بیولوژیک محیط كار قرار دارند و با توجه به‬
‫نوع عامل دچار بیماریهای شغلی خواهند شد مثل‬

‫بیماری كزاز ‪ -‬بیماری تب مالت‪ -‬بیماری سیاه زخم و انواع بیماریهای قارچی و انگلی‪.‬‬

‫راههای پیشگیری و کنترل ‪:‬‬

‫‪-1‬رعایت اصول بهداشت عمومی و بهداشت فردی‬

‫‪-2‬استفاده از وسایل حفاظت فردی مناسب‬

 ‫‪-‬عوامل ارگونومیكی محیط کار‪:‬‬

‫علم ارگونومی یا مهندسی عوامل انسانی‪ ،‬درواقع علم تطابق كار با انسان و یا تطابق انسان با‬
‫كار است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬ارگونومی تالش دارد تا با طراحی و تغییر مناسب كار و ابزار كار‪،‬‬
‫بیشترین بهره وری را بر اساس توانایی انسان كسب نماید ‪.‬‬

‫حیطه های عملكردی ارگونومی به قرار ذیل می باشد‪:‬‬

‫(‪ 1‬بررسی میزان توانمندی شاغلین با توجه به نوع كار و انرژی مصرفی‬

‫(‪2‬اندازه گیری ومطالعه ابعاد فیزیكی بدن جهت طراحی ایستگاه های كارو ابزار كار‬

‫(‪ 3‬طراحی ایستگاه های كار در حالت نشسته و ایستاده و حالت توام نشسته ایستاده‬

‫‪-4‬تجزیه و تحلیل سیستم انسان ـ ماشین‬

‫(‪5‬بررسی های روانشناختی از دیدگاه نحوه ارتباط بین افراد‬

‫(‪6‬تعیین رژیم های كار و استراحت )زمان های استراحت و مدت انجام كار (‬

‫(‪7‬بررسی روش های حمل دستی بار‬

‫‪-8‬طراحی فرایند بسته بندی و حمل و نقل دستی بار‬

‫(‪9‬بررسی ناراحتیهای اسكلتی عضالنی مرتبط با كار با نگاهی به موضوعات فوق به زبان ساده‬
‫ارگونومی یعنی متناسب كردن كار با كارگر و بلع كسبه نحوی كه كارگر به راحتی در محیط‬
‫كاركرده و كمترین صدمه جسمی و روحی بر آن وارد شود و كار در شرایط مناسب انجام شود‬
‫كه در نهایت منجر به جلوگیری از بیماریهای اسكلتی غضالنی شده و افزایش تولید و بهره وری‬
‫را بدنبال خواهد داشت‪.‬‬

‫‪ -6‬عوارض ناشی از وضعیت نامناسب ارگونومیک‪:‬‬

‫قرار گرفتن وضعیت بدن در شرایط نامناسب‪ ،‬انجام كارهای تكراری‪ ,‬نشستن و ایستادن طوالنی‬
‫مدت‪ ،‬چرخش سریع كمر‪ ،‬مناسب نبودن ارتفاع میز و صندلی‪ ،‬دراز كردن بیش از حد دست‬
‫حین كار‪ ،‬ثابت بودن وضعیت بدن و گردن حین كارمی توانند موجب ایجاد اختااللت اسكلتی‬
 ‫عضالنی مانند كمر درد‪ ،‬درد گردن‪ ،‬درد كتف‪ ،‬آرنج‪ ،‬شانه‪ ،‬بازو‪ ،‬مچ دست و پا و درد عضالنی‬
‫در نقاط دیگر بدن شوند‪.‬‬

‫راههای پیشگیری و کنترل‪:‬‬

‫– ‪ 1‬انتخاب كارگران مناسب از طریق انجام معاینات قبل از استخدام‬

‫–‪2‬انجام معاینات دورهای به منظور تشخیص بموقع اختااللت اسكلتی عضالنی‬

‫–‪3‬طراحی صحیح ایستگاه كار و ابزار كار با توجه به خصوصیات جسمانی كارگران‬

‫‪-4‬استفاده از میز كار و صندلی كار مناسب‬

‫–‪5‬آموزش كارگران جهت آشنا یی با روشهای صحیح كار و اصول ارگونومی محیط كار‬

‫– ‪6‬تشویِق كارگران به نرمش و تمرینات ورزشی‬

‫عوامل مكانیكی محیط کار‪:‬‬

‫عوامل مكانیكی محیط كاراز جمله خطرات بالقوهای هستند كه در صنایع كوچک و بزرگ‬
‫دیده میشوند و در صورت بالفعل در آمدن‪ ،‬این عوامل می تواند به صورت حوادث ناشی از كار‬
‫خطرات مهلک و كشنده ای را بدنبال داشته باشد كه معموال با آسیبهای بدنی و مرگ و از بین‬
‫رفتن تجهیزات و وسایل و خسارات مالی همراه است ‪.‬نقطه مقابل حوادث ناشی از كار در‬
‫صنایع رعایت نكات ایمنی است و با توجه به فرایندها واستفاده از دستگاهها و ماشین آالت‬
‫روشهای مهندسی ایمنی وجود دارد‪.‬‬

‫ایمنی محیط کار‪:‬‬

‫ایمنی یعنی فراهم نمودن شرایط الزم در محیط كار بمنظور جلوگیری از بروز حادثه و حفظ‬
‫سرمایههای مادی و معنوی‪ .‬هرگونه بیاحتیاطی در محیط كار میتواند عامل بروز حادثه باشد‬
‫كه رعایت اصول ایمنی میتواند در جلوگیری از آنها مؤثر باشد‪.‬‬
 ‫کمكهای اولیه و امداد‬

‫تعریف‪:‬‬

‫به اقدامات اولیه ای كه بال فاصله پس از حادثه تا رسیدن مصدوم به یک مركز درمانی یا‬
‫رسیدن اورژانس ‪ 115‬به بالین او انجام شود می گویند كه باعت كاهش مرگ ومیر و تخفیف‬
‫اسیب ها می شود ‪.‬فرد كمک رسان باید مطمئن شود كه خطری او را تهدید نمی كند‪.‬‬
‫خونسرد و اگاه به كار باشد‪.‬ضمن اینكه در اولویت كارش خبر به اورژانس ‪ 115‬را بگنجاند و‬
‫بداند چگوته هر بیمار را باید حركت دهد‪ .‬در نظر داشتن صدمات نخاعی برای حركات خیلی‬
‫مهم است‬

‫امدادهای مهم شامل‬

‫‪: -1‬زخمها‬

‫به جراحتی كه به خاطروجود شكاف و بریدگی در پوست ایجاد شود زخم می گویند ‪.‬‬

‫عالئم‪:‬‬

‫نشت خون‪ .‬درد‪ .‬سوزش‪ .‬ورم ‪ .‬قرمزی‪ .‬افزایش در جه حرارت محل‬

‫درمان‪:‬‬

‫شستشو با آب و صابون ‪/‬عدم لمس كردن زخم با دست امدادگر‪/‬پانسمان و جراحت‬

‫شستشو و پانسمان‪:‬‬
‫پوشیدن دستكش ‪/‬استفاده از محلول بتادین یا سرم نمكی‪/‬استفاده از وسایل استریل برای كار‬
‫با زخم استفاده از باند ‪:‬بانداژ باید از قسمت باریک اندام به جای كلفت انجام شود نه خیلی‬
‫محكم نه خیلی شل‪ ،‬رنگ و حرارت اندام بانداژ شده را پس از انجام كار كنترل كنیم كه سیاه و‬
‫سرد نشده باشد‪.‬‬

‫زخم های سوراخ شده‪:‬‬

‫زخم هایی هستند كه در اثر برخورد میخ‪ ،‬گلوله و ‪ ...‬در بدن ایجاد شده اند و اگر در ناحیه‬
‫قفسه سینه موجود باشد چون سوراخ شدگی باعث ورود هوا به داخل قفسه سینه می شود و‬
‫فشار به شش ها می آورد و ممكن است هوای آن را خارج كند كه خیلی خطرناک است و از‬
‫عالئم ان خروج خون كف آلود از دهان است و در این حالت فرد قادر به تنفس معمولی نیست‬
‫و تنفس به سختی صورت میگیرد‪.‬‬

‫درمان‪:‬‬

‫فشار روی زخم ‪/‬وضعیت بیمار نیمه نشسته باشد ‪/‬زخم را پانسمان نموده تا هیچ هوایی از‬
‫داخل سوراخ وارد قفسه سینه نشود‪.‬‬

‫عوارض زخم ها‪:‬‬

‫اگر به یک زخم خوب رسیدگی نشود ممكن است زخم خونریزی كند یا زخم عفونت كند و‬
‫بیمار دچار تب شود ‪.‬‬

‫*انواع خونریزی*‬

‫‪ -1‬خونریزی خارجی‪:‬‬

‫در این نوع خونریزی خون با چشم دیده می شود ‪.‬‬

‫‪-2‬خونریزی داخلی‪ :‬در این نوع خونریزی خون با چشم دیده نمی شود و خیلی خطرناک‬
‫هستند ‪.‬‬

‫عالئم‪:‬‬
 ‫افت فشار خون‪/‬تاری دید‪/‬رنگ پریدگی‪/‬سرگیحه ‪/‬سردی پوست دست‪/‬افزایش ضربان قلب‬
‫درمان‪:‬‬

‫بی حركت كردن بیمار ‪/‬ممانعت از خوردن و آشامیدن در خونریزی های شدید ‪/‬خواباندن‬
‫بیمار‪/‬باال بردن پاها باالتر از سطح بدن ‪/‬گرم نگه داشتن بیمار‪ /‬باالتر نگه داشتن عضو از سطح‬
‫قلب ‪/‬پانسمان‬

‫*خونریزی از دهان*‪:‬‬

‫یک سری ضربه ها به دهان وارد می شود باعث آسیب و خونریزی از دهان می شود كه باید‬
‫محل خونریزی را شناسایی كنیم و روی آن را دستمال تمیز یا وسایل پانسمان فشار دهیم تا‬
‫خونریزی بند آید ‪.‬یک سری از آسیب و ضربه ها به دندان وارد می شود كه باعث آسیب به‬
‫دندان شده و دندان از جای خود كنده می شود كه باید سریع ان را به جای اصلی برگردانیم و‬
‫یک سری از ضربه ها باعث شكسته شدن دندان می شود كه باید قطعه شكسته شده را در اب‬
‫دهان قرار داده و به دندانپزشكی مراجعه نماییم‬

‫*خونریز از بینی‪*:‬‬

‫علت‪:‬‬

‫ضربه‪/‬فشار خون باال ‪/‬سرما خوردگی شدید‪/‬خشكی مخاط بینی این خونریزی شایع ترین‬
‫خونریزی بدن است چون رگهای بینی خیلی حساس و شكننده می باشد و در اثر هر مشكلی‬
‫دچار پارگی می شود ‪.‬درمان ‪:‬بیمار بنشیند‪/‬سر به جلو خم شود‪/‬زیاد حركت نكند‪/‬روی نرمه‬
‫بینی ‪ 10‬دقیقه فشار بیاوریم ‪/‬بیمار تف نكند‪ /‬عطسه و سرفه نكند‪.‬مهمترین عارضه خونریزی‬
‫شوک است‪.‬‬

‫شوك تعریف‪:‬‬

‫هر آسیب شدیدی كه باعث كاهش جریان خون شود‪ .‬مثل‪ :‬خونریزی شدید‪/‬سوختگی‬

‫عالئم‪:‬‬
 ‫نبض ضغیف می گردد‪/‬پوست و لبها خاكستری می گردد‪/‬پوست مرطوب و سرد‪/‬كاهش فشار‬
‫خون‪/‬گیجی‪/‬ضعف ‪/‬تشنگی‪/‬سرگیحه‪/‬بی قراری‪/‬كاهش سطح هوشیاری‪./‬‬

‫درمان‪:‬‬

‫علت شوک را باید بررسی و از بین ببریم‪/‬بیمار را به پشت خوابانده ‪/‬پاها را باالتر از سطح قلب‬
‫باشد‪/‬و به بیمار چیزی از راه دهان ندهیم‪.‬‬

‫خفگی‬

‫تعریف ‪ :‬انسداد راه هوایی در اثر وجود جسم خارجی یا گازهای سمی است ‪.‬‬

‫عالئم‪:‬‬

‫سرفه‪/‬تغییر رنگ صورت به شكل كبودی كه از انتهای بدن یعنی نوک بینی‪ .‬اهلل گوش‪ .‬لب ها و‬
‫ناخن ها شروع شود‪ .‬خروج كف از دهان ‪/‬صدای خرخر از تنفس‬

‫درمان‪:‬‬

‫هدف‪ :‬خروج جسم خارجی با تشویق كردن بیمار به سرفه است‪ ،‬وارد آوردن ضربه به كتف ها‬
‫‪/‬ستون فقرات ‪/‬فشار به شكم یا قفسه سینه‬

‫*در حالت خفگی با گاز ‪:‬‬

‫به حالت سینه خیز مصدوم را از ناحیه بیرون می كشیم و به هوای آزاد منتقل می كنیم‪.‬اگر در‬
‫حالت ایستاده این كار انجام شود گازهای سمی باعث تولید مسمومیت در ما نیز می شود ‪.‬‬
‫آسم‪:‬‬

‫آسم به علت تورم راههای تنفسی و تنگی آنها است‪ .‬از عالیم آن تند تند نفس كشیدن و تنگی‬
‫نفس است و صدای م خصوصی كه از بازدم شنیده می شود‪ .‬این افراد باید همیشه اسپری و‬
‫داروهای خود را همراه داشته باشند و از كپسول اكسیژن نیز در منزل استفاده نمایند ‪.‬‬

‫شكستگی ها‬

‫تعریف‪ :‬به تكه شدن استخوان شكستگی گویند‪.‬‬

 ‫انواع شكستگی ‪:‬‬

‫‪-1‬شكستگی باز‪:‬‬

‫سراستخوان از پوست و عضالت بیرون زده ودیده میشود‪.‬‬

‫‪ -2‬شكستگی بسته‪:‬‬

‫سر استخوان شكسته دیده نمی شود‪.‬‬

‫عالئم‪:‬‬

‫اولین عالمت محدودیت حركتی است‪/‬درد‪/‬تورم‪/‬تغییر شكل‪/‬خونریزی‪/‬تغییر رنگ‪/‬و تغییردمای‬

‫بدن‬

‫درمان‪:‬‬

‫‪ -1‬بی حركتی توسط آتل است‪.‬آتل جسم سخت و محكمی از جنس آهن‪/‬چوب ‪/‬یا پالستیک‬
‫فشرده است كه بتواند مفصل باال و پایین قسمت شكسته شده راروی خود جا دهد‪.‬‬

‫‪ -2‬كنترل عضو آسیب دیده از نظر رنگ‪/‬حرارت و حركت‬

‫‪-3‬قرار دادن عضو آسیب دیده كمی باالترجهت جلوگیری از ورم عضو‬

‫‪-4‬استفاده از كمپرس سرد عوارض‪ :‬پارگی رگ ‪/‬خونریزی ‪/‬پارگی قلب و ریه ‪/‬خونریزی داخلی‬
‫‪/‬آسیب عروق و اعصاب ‪/‬قطع عضو‬

‫سوختگی ها تعریف‪:‬‬

‫به صدماتی كه در اثر مجاورت پوست با عوامل سوزاننده مثل حرارت ‪/‬مواد شیمیایی ‪/‬جریان‬
‫برق ‪/‬اشعه ماورا بنفش و‪ .....‬ایجاد می شود می گویند ‪.‬‬

‫انواع سوختگی‪:‬‬

‫درجه ‪ =1‬سطحی‪:‬‬
 ‫اولین عالمت ان سوزش است سپس قرمزی سپس درد هم به ان اضافه می شود ‪.‬درمان‪:‬‬
‫شستشو با آب سرد و استفاده از پماد های مخصوص)پماد سوختگی (‬

‫درجه ‪ =2‬متوسط‪:‬‬

‫اولین عالمت تاول است سپس درد شدید وتورم وترشح‬

‫درمان‪:‬‬

‫نتركاندن تاول‪ ،‬شستشو با آب )تاول قسمتی از اب زیرپوست است كه در اثر حرارت در یک جا‬
‫جمع شده و استریل است و كثیف نمی باشد (‪.‬‬

‫درجه ‪ 3‬شدید‪:‬‬

‫مهمترین عالمت آن نداشتن درد است چون اعصاب در این سوختگی از بین رفته و چون‬
‫عصبی موجود نیست بیمار دردی نخواهد داشت‪ .‬و چون درد ندارد بیمار دیر متوجه آن می‬
‫شود‪ .‬و چون دیر متوجه میشود سوختگی خطرناک محسوب می شود‪.‬‬

‫درمان کلی‪:‬‬

‫خاموش كردن آتش به جز قسمتهای چسبیده به بدن‪ ،‬سایر لباسها را در آورده و با آب‬
‫معمولی كمپرس نموده و یخ را مستقیم روی قسمت سوخته نگذاریم‪ .‬عدم استفاده از داروهای‬
‫سوختگی به طور خودسرانه و فقط با تجویز پزشک می بایست دارو داده شود ‪.‬عدم استفاده از‬
‫سیب زمینی‪/‬خمیردندادن و ‪....‬قرار دادن عضو باالتر از سطح بدن جهت )جبران آب از دست‬
‫رفته( كه مهمترین نكته در درمان سوختگی است چون اگر این كار را نكنیم بیمار دچار شوک‬
‫خواهد شد ‪.‬در سوختگی های شیمیایی كه به علت تماس با برخی مواد شیمیایی مثل اسیدها‬
‫و یا قلیاها است مثل‪ :‬حالل ها‪ ،‬سفید كنندهها‪ ،‬مواد رنگی‪ ،‬مواد رنگ بر كه حتماا باید از‬
‫دستكش استفاده نمایید‪ .‬و زخم را با آب شستشو نمایید ‪.‬و اگر در داخل چشم از این مواد‬
‫ریخته شده باشد باید با آب با فشار حتماا شسته شود ‪.‬اگر مواد خارجی در چشم رفته باشد با‬
‫یک دستمال تمیز یا آب ان را حذف كنید و اال دیگر حدف جسم خارجی كار امدادگر نمی‬
‫باشد و باید سریع بیمار را به مركز درمانی رساند‪.‬‬

‫* گرمازدگی *‪:‬‬
 ‫در اثر ماندن زیاد در گرما ایجاد می شود دراثر تعریق‪ ،‬آب و نمک از پوست دفع می شود‪.‬‬
‫بعضی از نمک ها برای بدن خیلی مفید هستند و اگر نباشند حالت گرفتكی و چنگ شدن‬
‫عضالت برای بدن پیش می آید كه بدنبال آن بیمار تشنج می كند‪.‬‬

‫عالئم‪:‬‬

‫گیجی‪/‬تهوع ‪/‬سردرد‪/‬رنگ پریدگی‪/‬گرفتگی عضالت‪/‬نبض خفیف‬

‫درمان‪:‬‬

‫بیمار را در هوای خنک آورده و مایعات فراوان به او می دهیم‪.‬‬

‫مسمومیت ها‪:‬‬

‫در اثر خوردن مواد اسیدی یا قلیایی‪/‬یا گیاهان سمی یا داروی زیاد و كال خوردن موادی كه‬
‫بدن قباال به خوردن آن عادت نداشته مثل ساندویچ فاسد و ‪ ...‬ایجاد می شود و یا وایتكس یا‬
‫آب باطری ماشین و ‪....‬‬

‫عالئم‪:‬‬

‫درد شكم‪/‬تهوع‪/‬اسهال‪/‬استفراغ‪/‬گیجی‬

‫درمان‪:‬‬

‫از خوراندن مایعاتی مثل آبلیمو برای تحریک دستگاه گوارشی اجتناب گردد و بیمار وادار به‬
‫استفراغ نشود و سریعا به مركز بهداشتی درمانی رسانده شود‪.‬‬