WŁAŚCIWOŚCI PIERWIASTKÓW BLOKU S

INFORMACJA DO ZADAŃ 1 I 2
Tlenek magnezu ma zastosowanie do produkcji cegieł, którymi wykłada się wnętrza pieców hutniczych.
Związek ten stosuje się również w medycynie jako składnik leków przeciw nadkwasocie (dolegliwości
polegającej na nadmiernym wydzielaniu się w żołądku kwasu solnego).

Zadanie 1 (2 pkt) V/2006/A1

a) Korzystając z tablicy elektroujemności, oblicz różnicę elektroujemności magnezu i tlenu, a następnie
określ rodzaj wiązania chemicznego w tlenku magnezu.
Różnica elektroujemności: ...........................................................................................................
Rodzaj wiązania: ..........................................................................................................................
b) Poniżej wymieniono pięć właściwości fizycznych tlenku magnezu. Spośród nich wybierz i podkreśl dwie,
uzasadniające zastosowanie tego związku do obudowy wnętrz pieców hutniczych.
ma wysoką temperaturę topnienia; ma wysoką temperaturę wrzenia;
jest ciałem stałym; stopiony przewodzi prąd elektryczny; jest białej barwy

Zadanie 2 (3 pkt) V/2006/A1

a) Napisz w formie cząsteczkowej równanie reakcji zachodzącej w żołądku po zażyciu przez osobę cierpiąca
na nadkwasotę leku zawierającego tlenek magnezu.
b) Określ, jaki charakter chemiczny (kwasowy, zasadowy, obojętny) przejawia tlenek
magnezu w tej reakcji.

Zadanie 3 (1 pkt) I/2005/A1

W poniższej tabeli zamieszczono w kolejności alfabetycznej nazwy wybranych litowców, podano ich
gęstości oraz temperatury topnienia.

Oceń poprawność poniższej informacji zakreślając literę P, jeśli uznasz ją za prawdziwą lub literę F, jeśli
uznasz ją za fałszywą.
Im większa gęstość, tym wyższa temperatura topnienia litowca.

Zadanie 4 (2 pkt)
Przeprowadzono doświadczenie zilustrowane rysunkiem.

a) Podaj symbol pierwiastka, który gwałtowniej reaguje z wodą.

b) Napisz w formie cząsteczkowej równanie reakcji zachodzącej w naczyniu I.
Zadanie 5 (4 pkt) III/2008/A1
Zaprojektuj doświadczenia, których celem jest otrzymanie wodnych roztworów wodorotlenku sodu i
wodorotlenku wapnia.
a) Uzupełnij schematyczne rysunki tych doświadczeń, wpisując wzory lub symbole odczynników
potrzebnych do ich przeprowadzenia. Odczynniki wybierz spośród substancji, których symbole i wzory
podano poniżej. Na, KOH(aq), NaCl(aq), CaO, CaCO3, H2O

b) Napisz w formie cząsteczkowej równania reakcji, które zachodzą podczas tych doświadczeń.

Zadanie 6 (3 pkt) XII/2004/A1

Zaprojektuj doświadczenie pozwalające na ustalenie właściwości chemicznych tlenku
sodu. W odpowiedzi podaj:
– nazwy użytych odczynników
– obserwacje z prezentowanego doświadczenia
– napisz równanie reakcji chemicznej

Zadanie 7 (1 pkt) XII/2004/A1

Zaznacz, który zbiór właściwości charakteryzuje pierwiastek sodu.
A. Gaz bezbarwny, bezwonny, nie podtrzymuje palenia, trudno rozpuszczalny w wodzie
B. Żółte ciało stałe nie przewodzące prądu elektrycznego
C. Srebrzystobiałe ciało stałe z połyskiem, szybko matowiejące na powietrzu, miękkie, o gęstości
mniejszej od gęstości wody
D. Srebrzystobiałe ciało stałe z połyskiem, kruche, twarde, o gęstości większej od gęstości wody

Zadanie 8 (2 pkt) I/2003/A1

Wodorek sodu reaguje z wodą.
a) Napisz równanie reakcji chemicznej.
b) Określ rodzaj wiązania w wodorku sodu.

Zadanie 9 (1 pkt) V/2005/A1

Spośród niżej podanych właściwości:
I. rozpuszczanie go w wodzie jest procesem endoenergetycznym,
II. jego stężony wodny roztwór działa parząco na skórę,
III. jest higroskopijny,
IV. jego roztwór jest słabym elektrolitem,
V. chłonie tlenek węgla(IV) z powietrza, tworząc węglan sodu.
wybierz i zaznacz te, które są prawdziwe dla wodorotlenku sodu.

Zadanie 10 (3 pkt) XII/2005/A1

W miejsce kropek wstaw wzory brakujących reagentów i współczynniki
stechiometryczne.
........... Al + ................ → 2 Al2O3
............ K + ............. → ....... KOH + ...............
................ + .............. → H2SO4
Zadanie 11 (1 pkt) I/2005/A1
Spośród niżej podanych informacji wybierz te, które są prawdziwe dla tlenku magnezu:
I. bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie,
II. reaguje z kwasami,
III. jest składnikiem leków stosowanych przeciw nadkwasocie,
IV. ma niską temperaturę topnienia,
V. ma charakter zasadowy.

Zadanie 12 (3 pkt) XI/2006/A1

Napisz w formie cząsteczkowej równania reakcji przedstawionych poniższym
schematem.

Zadanie 13 (2 pkt) I/2005/A1

W trzech odkrytych zlewkach znajdowały się bezbarwne ciecze:
I. woda wapienna,
II. woda destylowana,
III. wodny roztwór soli kuchennej.
Po dwóch dniach zauważono lekkie zmętnienie cieczy w jednej zlewce.
Wskaż, w której zlewce ciecz zmętniała i uzasadnij swój wybór.

Zadanie 14 (1 pkt) I/2005/A1

Ze względu na dużą aktywność chemiczną pierwiastek ten nie występuje w stanie wolnym. Jego atomy
chętnie oddają elektrony walencyjne i tworzą związki jonowe, w których występuje on na II stopniu
utlenienia. Odznacza się silnymi właściwościami redukującymi. Jest srebrzystobiałym metalem z połyskiem.
Spalany w powietrzu przechodzi w tlenek i azotek. Tlenek pod wpływem wody przechodzi w wodorotlenek
– reakcja ta jest silnie egzotermiczna. W reakcji z węglem tworzy karbid, który reagując z wodą wydziela
acetylen.
Podaj nazwę opisywanego pierwiastka.

Zadanie 15 (3 pkt) XII/2005/A1

Wybierz i zakwalifikuj do odpowiednich grup substancje o wzorach sumarycznych:
HCl, HNO2, H2S, HNO3, Zn(OH)2, HBr, H2SO4, KOH, Ba(OH)2.
1. Kwasy beztlenowe:
2. Mocne kwasy tlenowe:
3. Wodorotlenki rozpuszczalne w wodzie:

Zadanie 16 (1 pkt) XII/2005/A1

Przeprowadzono kilka doświadczeń z użyciem bezbarwnego gazu. Stwierdzono, że gaz ten:
I. jest palny,
II. nie odbarwia wody bromowej,
III. w wyniku spalenia w tlenie daje tylko jeden produkt.
Wskaż gaz, który użyto do doświadczeń.
A. Chlor
B. Metan
C. Acetylen
D. Wodór
INFORMACJA DO ZADAŃ 17 I 18
Przeprowadzono doświadczenie zilustrowane poniższym rysunkiem:

Do każdej z probówek zanurzono papierek uniwersalny.

Zadanie 17 (1 pkt) XII/2005/A1

Podaj numery probówek, w których papierek uniwersalny zmienił zabarwienie.

Zadanie 18 (1 pkt) XII/2005/A1

Podaj numer probówki (probówek), w której (których) otrzymano roztwór o odczynie
kwasowym.
Roztwór o odczynie kwasowym powstał w probówce (probówkach)

Zadanie 19 (1 pkt) III/2008/A1

Chlorek wapnia jest jedną z soli, której obecność w wodzie powoduje tak zwaną twardość trwałą wody.
Można ją usunąć, dodając do wody niewielką ilość węglanu sodu.
Napisz w formie jonowej skróconej równanie reakcji, która prowadzi do usunięcia
za pomocą węglanu sodu twardości trwałej wywołanej obecnością chlorku wapnia.

Zadanie 20 (2 pkt) III/2008/A2

Wodorowęglan wapnia jest jedną z soli, której obecność w wodzie powoduje tak zwaną twardość
przemijającą (węglanową). Domowym sposobem usuwania twardości przemijającej jest gotowanie wody
(reakcja I) i zlanie jej znad osadu. W przemyśle wykorzystuje się metodę wapienną, polegającą na
zastosowaniu wody wapiennej Ca(OH)2 (reakcja II).
Napisz w formie cząsteczkowej równania reakcji (I i II), które prowadzą do usunięcia
twardości przemijającej wody spowodowanej obecnością w niej wodorowęglanu wapnia.
I:
II:

Zadanie 21 (3 pkt) V/2005/A1

Zaprojektuj doświadczenie, za pomocą którego można wykazać charakter chemiczny
tlenków P4O10 i Na2O, mając do dyspozycji wodę i papierek uniwersalny.
Narysuj schemat doświadczenia, podaj spostrzeżenia i wniosek.

Zadanie 22 (1 pkt) V/2008/A2

Skały wapienne, których głównym składnikiem jest CaCO3, ulegają erozji pod działaniem wody
zawierającej rozpuszczony tlenek węgla(IV). W wyniku tego procesu woda staje się twarda.
Napisz w formie jonowej równanie reakcji głównego składnika skał wapiennych z wodą
zawierającą tlenek węgla(IV).

Zadanie 23 (3 pkt) V/2008/A1

Przeanalizuj położenie strontu (Sr) w układzie okresowym pierwiastków, a następnie
uzupełnij poniższą tabelę, wpisując w pustą kolumnę literę P, jeżeli zdanie jest
prawdziwe, lub literę F, jeżeli jest ono fałszywe.
Na podstawie położenia strontu w układzie okresowym pierwiastków można stwierdzić, że
Zadanie 24 (1 pkt) XI/2006/A1
Korzystając z tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie, oceń poprawność poniższych
informacji, zakreślając literę P, jeśli uznasz zdanie za prawdziwe, lub literę F, jeśli uznasz je za fałszywe.
1. Większość wodorotlenków metali rozpuszcza się w wodzie. P F
2. Wszystkie azotany(V) rozpuszczają się w wodzie. P F
3. Ortofosforany(V) nie rozpuszczają się w wodzie oprócz ortofosforanu(V) sodu i ortofosforanu(V)
miedzi(II). P F

Zadanie 25 (2 pkt) XII/2004/A1

Do czterech probówek z wodą wprowadzono próbki następujących tlenków:

Zawartość każdej probówki energicznie wstrząśnięto i podzielono na dwie porcje. Do pierwszej porcji z
każdej probówki dodano kroplę oranżu metylowego, a do drugiej . kroplę fenoloftaleiny.
W której próbce (próbkach) oranż metylowy zmienił zabarwienie z żółtego na czerwone, a w której
(których) fenoloftaleina zabarwiła się na malinowo?

Zadanie 26 (2 pkt) V/2006/A2

Do czterech probówek wlano po kilka cm3 wody destylowanej, a następnie do probówki I wsypano trochę
chlorku wapnia, do probówki II – kilka kryształów sacharozy, do probówki III wprowadzono trochę etanolu,
a do probówki IV – odrobinę białka jaja kurzego. Zawartość każdej probówki energicznie wymieszano.

a) Podaj numer probówki, w której nie otrzymano roztworu właściwego.

b) Nazwij metodę, za pomocą której można wydzielić sól znajdującą się w probówce I.

INFORMACJA DO ZADAŃ 27 I 28
W sześciu probówkach znajdują się następujące tlenki:
I.CaO II. CO III. K2O IV. SO3 V. NO VI. P4O10

Zadanie 27 (3 pkt) I/2005/A1

Dokonaj podziału wymienionych tlenków, wpisując wzór danego tlenku w odpowiednie miejsce do tabeli.
Jako kryterium podziału tlenków przyjmij zachowanie się ich wobec wody.
Zadanie 28 (2 pkt) I/2005/A1
Do probówek z tlenkami oznaczonych numerami I, III, IV, VI dodano wodę destylowaną.
Wpisz do tabeli numery probówek, które zawierają roztwory o wartościach pH < 7
i o wartościach pH > 7.

Zadanie 29 (3 pkt) I/2005/A1

W czasie wykonywania czynności laboratoryjnych często należy substancję oczyścić lub wyodrębnić ją z
mieszaniny za pomocą odpowiedniej metody. Wpisz do tabeli nazwy metod A, B i C zdefiniowanych w
poniżej przedstawionym tekście.
- W metodzie A wykorzystuje się różnicę rozpuszczalności substancji oczyszczanej i towarzyszących jej
zanieczyszczeń, w różnych temperaturach, w odpowiednio dobranym rozpuszczalniku.
- Metoda B jest stosowana do oczyszczania ciał stałych, które przy ogrzewaniu przechodzą w stan pary, a
pary te po oziębieniu wytwarzają kryształy ciała stałego.
- Metoda C polega na przeprowadzeniu cieczy w stan pary, a następnie skraplaniu wydzielonych par w celu
ponownego przeprowadzenia ich w ciecz.

Zadanie 30 (2 pkt) I/2005/A1

Przygotowano następujące mieszaniny:
I. woda + chlorek sodu,
II. woda + piasek,
III. woda + mąka,
IV. woda + glukoza.
Dokonaj klasyfikacji tych układów, wpisując numery mieszanin w odpowiednie miejsca
do poniższej tabeli.
Zadanie 31 (3 pkt) VI/2004/A1
Na podstawie analizy informacji zawartych w tablicy rozpuszczalności:
a) podaj wzory dwóch fosforanów nierozpuszczalnych w wodzie
b) podaj wzór jednej soli srebra rozpuszczalnej w wodzie
c) napisz wzory dwóch wodorotlenków o wzorze ogólnym M(OH)3, które praktycznie są
w wodzie nierozpuszczalne.

Zadanie 32 (3 pkt) VI/2004/A1

Wybierz spośród P4O10, Na2O, NO i wpisz do tabeli odpowiednio wzory tych tlenków, które
reagują z wodą, kwasem i zasadą w sposób zaznaczony w tabeli (znak .+. oznacza, że
reakcja zachodzi, znak ... oznacza, że reakcja nie zachodzi).

Zadanie 33 (3 pkt) I/2005/A1

Uszereguj tlenki: CaO, MgO, Na2O zgodnie ze wzrostem charakteru zasadowego.

INFORMACJA DO ZADAŃ 34 I 36
W celu określenia charakteru chemicznego tlenków wykonano doświadczenia, które ilustruje
rysunek:

W obu probówkach zaobserwowano zmiany, które były spowodowane zachodzącymi reakcjami

chemicznymi.

Zadanie 34 (2 pkt) III/2008/A1

Napisz, jakie było zabarwienie roztworów w probówkach I i II przed reakcją i po reakcji.

Zadanie 35 (2 pkt) III/2008/A1

Zapisz w formie cząsteczkowej równania reakcji zachodzących w probówkach.

Zadanie 36 (1 pkt) III/2008/A1

Określ charakter chemiczny badanych tlenków.
SO3: ................................................................. CaO: ..............................................................
Zadanie 37 (2 pkt) V/2005/A1
Wymień po dwie właściwości fizyczne sodu i siarki.

Zadanie 38 (2 pkt) XII/2004/A1

Podaj właściwości chemiczne glinu na przykładzie zachowania wobec tlenu i kwasu solnego.

Zadanie 39 (3 pkt) V/2008/A2

Poniżej przedstawiono ciąg przemian.

Napisz w formie cząsteczkowej równania reakcji oznaczonych numerami 1, 2 i 3.

INFORMACJA DO ZADAŃ 40 I 41
Tlenki CaO, P4O10 i NO mają odmienny charakter chemiczny, co można wykazać na podstawie ich
zachowania wobec wody lub wobec kwasu i zasady. Przeprowadzono doświadczenie, które ilustruje
rysunek:

Podczas próby z fenoloftaleiną zabarwienie malinowe pojawiło się tylko w probówce z tlenkiem wapnia, a
gdy zastosowano oranż metylowy, roztwór zmienił barwę na czerwoną tylko w probówce z tlenkiem
fosforu(V).

Zadanie 40 (2 pkt) XI/2006/A1

Napisz w formie cząsteczkowej równania reakcji tlenków CaO i P4O10 z wodą.

Zadanie 41 (1 pkt) XI/2006/A1

Określ, jaki charakter chemiczny (kwasowy, zasadowy, obojętny) wykazują tlenki użyte w doświadczeniu.
CaO: ............................................................................................................................................
P4O10: ..........................................................................................................................................
NO: ...............................................................................................................................

Zadanie 42 (2 pkt) V/2002/A1

Podczas spalania węgla na potrzeby energetyki powstają pyły, które zaliczane są do pierwotnych
zanieczyszczeń powietrza. Pyły nie zatrzymane przez urządzenia odpylające wydostają się do atmosfery i
tworzą dymy zanieczyszczające środowisko naturalne. Dym jest układem dyspersyjnym. Określ, który
składnik dymu jest fazą rozpraszającą (dyspersyjną), a który fazą rozproszoną (zdyspergowaną).

Zadanie 43 (1 pkt) V/2005/A1

Podaj jedna przyczynę kwaśnych dreszczów.

Zadanie 44 (2 pkt) V/2007/A1

Napisz równanie reakcji magnezu z parą wodną. Określ charakter chemiczny produktu reakcji
zawierającego magnez.
Zadanie 45 (1 pkt) V/2007/A1
Wskaż prawidłowe zakończenie poniższego zdania. Do gaszenia płonącego magnezu nie należy używać
wody, gdyż
A. powstaje substancja nierozpuszczalna w wodzie.
B. wydziela się palny gaz.
C. wydziela się trujący gaz.
D. powstaje łatwopalny związek magnezu.

Zadanie 46 (3 pkt) XII/2004/A2

W czterech probówkach umieszczono różne tlenki. Wszystkie są ciałami stałymi. Przeprowadzono
doświadczenie pokazane na rysunku i stwierdzono, że wszystkie tlenki uległy rozpuszczeniu.

Na podstawie tej obserwacji zakwalifikuj podane tlenki do odpowiednich grup.

Zadanie 47 (2 pkt) V/2009/A1

Wodorotlenek sodu otrzymywano dawniej w wyniku reakcji węglanu sodu i wodorotlenku wapnia.
Napisz w formie cząsteczkowej równanie reakcji otrzymywania wodorotlenku sodu podaną metodą i
wyjaśnij, dlaczego możliwe jest oddzielenie jego roztworu od drugiego produktu reakcji poprzez sączenie
lub dekantację.

Zadanie 48 (3 pkt) V/2009/A1

W przemyśle wodór otrzymuje się przede wszystkim w procesie konwersji węglowodorów z parą wodną.
Źródłem węglowodorów jest najczęściej gaz ziemny, którego głównym składnikiem jest metan. W
mieszaninie gazu ziemnego z parą wodną w temperaturze 1025 K i w obecności katalizatora niklowego
zachodzą następujące reakcje:
I CH4(g) + H2O(g) → CO(g) + 3H2(g)
II Tlenek węgla(II) reaguje z parą wodą, tworząc tlenek węgla(IV) i wodór.
Na podstawie: A. Bielański: Podstawy chemii nieorganicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004

a) Przedstaw stosunek objętościowy substratów i produktów reakcji I.

VCH4 : V H2O : VCO : V H2 = ...................................................................................................
b) Napisz równanie reakcji II oraz sumaryczne równanie obu etapów.

Zadanie 49 (3 pkt) V/2009/A1

Napisz w formie cząsteczkowej równania trzech różnych reakcji, za pomocą których można otrzymać
chlorek wapnia. Substraty reakcji wybierz spośród zaproponowanych poniżej.

HCl (aq) Ca Ca(NO3)2 (aq) CaO(s) Cl2(g) Ca(OH)2 (aq)