Machine Translated by Google

KLE ॉ अकादमी बे गावी

घटक महा व ा ये के ए ई सोसायट चे ॉ कॉ े ज बगळु गु स पा कोटं बरी ॉ कॉ े ज बळ एसए मानवी ॉ कॉ े ज गदग के ए ई
सोसायट चे बी ही बे ाड ॉ कॉ े ज बेळ गावी के ए ई ॉ कॉ े ज चकोडी आ ण के ए ई ॉ कॉ े ज कळं बो नवी मुंबई

अ यास सा ह य

या साठ

बँ कग कायदा

कनाटक टे ट ॉ यु न ह सट KSLU ब यांनी नधा रत के े या अ यास मानुसार तयार

ारे संक त ारे पुनराव ोकन के े

एसट मुर न सहा यक. ा. संतोष रामचं पाट ाचाय

के ए ई सोसायट चे एस.ए.मानवी ॉ कॉ े ज गदग

हे अ यास सा ह य ऑन ाइन वग आ ण रेक ॉड के े या ह डओ ा यानांसाठ पूरक सा ह य हणून वापर याचा हेतू आहे. व ा याना
पूवतयारीत मागद न कर या या एकमेव उ े ाने हे तयार के े आहे
यां या परी ांसाठ . साम ीची अचूक ता सु न त कर यासाठ अ यंत काळजी घेत गे आहे.
तथा प ही साम ी पा पु तके कवा वषयावरी भा ये बद यासाठ वापर जाणार नाही यावर जोर द ा जातो. हे एक संक न आहे आ ण
े ख क साम ी या मौ कतेचे कोणतेही ेय घेत नाहीत. पोचपावती दे य असे तेथे दान के े आहे.
Machine Translated by Google

अ यास सा ह य ब

ही अ यास साम ी कनाटक रा य कायदा व ापीठा या अ यास मा या आधारे संसाधनांचे संक न आहे. टपा खा ोतांमधून काढ या आहेत.

. त न एमए बँ कग कायदा आ ण सराव . एमएस पाथसारथी खेरगमवा ा

नगो एब इ टमट् स कायदा . अवतार गाणे बँ कगचे कायदे आ ण नगो एब इ टमट् स . गोय ए सी

बँ कग आ ण बँक सचा कायदा . https www .jagranjosh.com

. https groww.in

. https www.iedunote.com

. https www.srdlawnotes.com

. http www.studypoints.blogspot.com

. https www.economicsdiscussion.net

. https indiacode.nic.in

व ाथ पुढ वाचनासाठ वरी संदभ घेऊ कतात

Machine Translated by Google

अ यास म

अ यास म III पयायी II बँ कग कायदा

यु नट I

बँ कगचे व प आ ण वकास भारताती बँ कगचा इ तहास आ ण इतर वदे ी बँ कग भारताती बँ कगची उ ांती व वध कार या बँक ा आ ण यांची काय. ब

काया मक बँक ा वाढ आ ण कायदे ीर सम या.

भारताती बँ कग कं प यां ी संबं धत कायदा सरकार आ ण या या एज स चे नयं ण व ापन ऑन अकाउं ट्स आ ण ऑ डट कज े डट पॉ सी पुनरचना आ ण पुनरचना

न ं बन आ ण संपु ात येण े.

यु नट II

बँ कग नयमन कायदा स बँके ची उ ांती वै े आ ण काय आ थक आ ण सामा जक उ े क य बँक आ ण रा य बँक स बँक हणून भारतीय रझ ह बँक क य

बँक हणून.

सं ा मक संरचना आरबीआयची काय अथ व े या मॉ नटरी यं णेचे नयमन े डट नयं ण व नमय नयं ण च न सम येची म े दारी बँक दर धोरण न मती. नॉन बँ कग

कं प या व ीय कं प या गैर व ीय कं प यांवर RBI चे नयं ण.

डपॉ झट इ ुर स कॉप रे न कायदा उ े आ ण कारणे डीआयसी या भांडव ाची ापना बँ कग कं प यांची वमाधारक बँक ांची न दणी डीआयसीचे ठे वीदारांवरी

दा य व. वमाधारक बँक ा DIC आ ण भारतीय रझ ह बँक यां याती संबंध.

UNIT III

बँक र आ ण ाहक यांचे नाते कायदे ीर वण बँक र आ ण ाहक यां याती नयं ण बँक रचा धारणा धकार बँक सचे संर ण ाहक नसग आ ण खा यांचा कार ाहकांचे व ेष

वग वेडे अ पवयीन भागीदारी कॉप रे न ा नक अ धकारी अ धकार आ ण कत े बँक र आ ण ाहक. ाहक संर ण सेवा हणून बँ कग.

यु नट IV

नगो एब इ टमट् स ी संबं धत कायदा कायदा या सुधा रत काय ासह वाचा

नगो एब इ टमट कार धारक आ ण यो य वेळ धारक प वाटाघाट

असाइनमट सादरीकरण समथन प ांचे दा य व यो य वेळे त पेमट

Machine Translated by Google

पुरा ाचे व ेष नयम साम ी बद णे नो टग आ ण नषेध बँक र ा पैसे दे ण े आ ण बँक र गोळा करणे सेटम ये ब े एनआय
काय ांतगत दं डा मक तरतुद बँक स बुक ए हड स कायदा

यु नट ही

बँक ांक डू न कज दे ण े कज दे याची चांग त वे गरीब जनते ा कज दे ण े ॲड हा ससाठ स यु रट ज कार आ ण यांचे गुण आ ण तोटे
कजाची परतफे ड ाजदर दं डापासून संर ण डफॉ ट आ ण वसु कज वसु याया धकरण.

भारताती बँ कग णा चे अ कडी ड नवीन तं ान मा हती तं ान ऑटोमे न आ ण कायदे ीर पै ू ऑटोमॅ टक टे र म ीन

आ ण इंटरनेटचा वापर माट काड त णा चा वापर े डट काड.

बँ कग कायदा

यु नट आय

बँ कगचे व प आ ण वकास

बँक ही एक व ीय सं ा आहे जी यांना बँ कग आ ण इतर व ीय सेवा दान करते

ाहक बँक ही मू भूत बँ कग दान करणारी सं ा हणून समज जाते

ठे वी वीकारणे आ ण कज दे ण े यासार या सेवा. बँक ा हे आ थक उपसंच आहेत

सेवा उ ोग. जवळजवळ कोण याही दे ात बँक ा आ थक रते या मु य तंभाचे त न ध व करतात.

आ थक म य ां या तर बँक ा रा ीय व ीय सं ा हणून मह वाची भू मका बजावतात

दै नं दन जीवन.

बँ कग णा ाहकांसाठ रोख व ापन सेवा दान करते आ ण ऑफर करते अहवा दे ते

दवसभर यां या खा यांचे आ ण पोटफो ओचे वहार आ थक आ ण बँक यां या ी ापार

आ थक साधने च नाची दे वाणघेवाण आ ण व वध कारचे नधी वत रत करणे. द

बँ कग े यां या ाहकांना अनेक सु वधा आ ण संधी दे ते. सव बँक ा

पैसे आ ण मौ यवान व तूंचे र ण करा आ ण कज े डट आ ण पेमट सेवा दान करा. बँक ा

गुंतवणूक आ ण वमा उ पादने दे ख ी दे तात. सहकायासाठ व वध मॉडे स हणून आ ण

व उ ोगांम ये एका मता उदयास आ आहे यामधी काही पारंपा रक भेद

बँक ा वमा कं प या आ ण स यु रट ज कं प या कमी झा या आहेत. हे बद असूनही

बँक ा ठे वी वीकारणे आ ण कज दे ण े ही यांची ाथ मक भू मका राखणे आ ण पार पाडणे सु ठे वतात

Machine Translated by Google

या ठे व मधून. बँक ा अ ा सं ा आहेत या तर ता ा त वाह दान करतात आ ण ठे वतात

इतर सव व ीय आ ण गैर व ीय सं ा. या दे ख रेख आ ण नयं णा ारे

बँक ा म यवत बँक दे ा या आ थक प र तीवर प रणाम टकवून ठे वू कतात आ ण दान क कतात.

आज बँक ा भ मव भ ाहक वतन ाचार आ ण सं कृ ती यां या ी वहार करतात.

ाहकांना सामा यतः भ हणून पा ह े जाऊ कते कारण यां याकडे भ संधी आहेत आ थक

मता म व अहंक ार सामा जक वण भ अ भ ची आ ण इतर कोण याही पै ूं ारे

एकमेक ांपासून पूण पणे भ आहेत. वभागणी बँक ारे भ

ाहक आ ण यांना या या वतः या आवडी आ ण गरजांनुसार रँक करा.

बँक ा ाहकां या याक ापांमधून आ ण यांना व वध सेवा दे ऊ न नफा कमावतात.

बँक ही एक व ीय सं ा आ ण एक आ थक म य आहे जी ठे वी आ ण चॅने वीकारते

या ठे वी थेट कज दे ऊ न कवा अ य पणे भांडव ा ारे कज दे या या याक ापांम ये

बाजार बँक हणजे भांडव तूट अस े े ाहक आ ण ाहक यां याती संबंध

भांडव अ ध ेषांसह. आ थक णा आ ण अथ व ेती यां या भावामुळे बँक ा

ब तेक दे ांम ये सामा यतः अ यंत नयमन के े जाते.

बँक ा ाहकांसाठ चे कग कवा चा ू खाती आयो जत क न पेमट एजंट हणून काम करतात

बँके त ाहकांनी काढ े े धनादे भरणे आ ण ाहकांना जमा के े े धनादे गोळा करणे

चा ू खाती. बँक ा इतर पेमट प त ारे दे ख ी ाहक पेमट स म करतात

ऑटोमेटेड अ रग हाऊस ACH वायर ा सफर कवा टे ा फक ा सफर EFTPOS pos हणून

ट मन उपकरणे आ ण वयंच त टे र म ीन एट एम . बँक ा वीका न पैसे घेतात

चा ू खा यांवर जमा के े े नधी मुदत ठे वी वीका न आ ण कज रोखे जारी क न

जसे क बँक नोट् स आ ण बॉ ड् स. बँक ा ाहकांना करंटवर ॲड हा स दे ऊ न पैसे कज दे तात

खाती ह ते कज क न आ ण व यो य कज रो यांम ये गुंतवणूक क न आ ण इतर

सावकारी कजाचे कार. बँक वतरणा या व वध चॅने वापरते जसे क ऑटोमेटेड टे र

म ी स एक ाखा एक करकोळ ान आहे काया ये ाखेपे ा हान एक होतात कॉ सटर मे

एजंट से स फोस इंटरनेट बँ कग मोबाई बँ कग र े न प मॅनेज र टे फोन

बँ कग ह डओ बँ कग आ ण इतर.
Machine Translated by Google

आज ाहकांक डे बँक ांवर भाव टाक याचे साम य अस े े पयाय आहेत. ाहक आहेत

यां या बँ कग संबंधांवर अ धक नयं ण ठे वणे आ ण या बँक ा अ धक पयाय दे ऊ कतात

आण व चकता यां या वतः या न बावर अ धक नयं ण मळवे .

बँ कगचा इ तहास आ ण उ ांती

बँक या दाचे मूळ

काही अ धका यां या मते बँक हा द बँक स कवा बँक या दापासून आ ा आहे

हणजे खंडपीठ. काही इतर ा धकरणांचे मत आहे क बँक हा द व न आ ा आहे

जमन द बॅक हणजे संयु टॉक फं ड.

बँ कगचा ारं भक इ तहास

बॅ ब ो नयन ोकांनी बीसी या सु वातीस एक बँ कग णा वक सत के होती रोमन म नट

खाजगी बँ कग या आचरणासंबंधीचे नयम यात अ यंत आ म व ास नमाण कर यासाठ मोज े गे े . ा तका या म यात हे नस

आ ण जेनोवा येथे बँक ांची ापना झा . आधु नक

ॉरे समधी मनी डी सकडे बँ कग ोध े जाऊ कते.

इं ं ड म ये

इं ं डम ये एडवड III या कार कद त रॉय ए सचजरने पैसे बद याचे काम हाती घेत े होते

मुकु ट या फाय ासाठ . नंतर ापा यांनी सोनारांक डे रोख ठे व याचा नणय घेत ा. म ये

इं जी बँ कग ा एक उ ट ध का बस ा. बँक ऑफ इं ं डची ापना म ये झा .

टनेज कायदा ागू झा यामुळे हान खाजगी बँ कग कं प या अ यंत भा वत झा या

नवीन बँक . आणखी एका मह वा या काय ाने बँक ऑफ इं ं ड ा नोट जारी कर याची म े दारी द . या

म यवत बँक ांपैक प ह बँक होती आ ण अजूनही इं जी सरकारची बँक र आहे. BOE

मूळ तः खाजगी मा क चे होते परंतु म ये रा ीयीकरण झा े आ ण अखेरीस ते बन े

म ये वतं सं ा. BOE इं ं ड आ ण वे ससाठ सव बँक नोट जारी करते आ ण ते आहे

Machine Translated by Google

कॉ ट आ ण नॉदन आय र बँक ांनी जारी के े या बँक नोट् सचे नयमन कर यासाठ जबाबदार. हणून

यूके या आधु नक बँ कग णा चे अ त BOE च न वषयक धोरण व ा पत करते आ ण आहे

याचे मु या य ं डन हरात आहे. बँक ऑफ इं ं ड सव सो याचा साठा सुर त ठे वते

यूके आ ण इतर काही दे ांचे. हे जगाती सो या या सा ाचे सवात मोठे संर क आहे.

भारतात

बँ कग हा भारताती एक ाचीन वसाय आहे याम ये मनू या खाणाती काही सवात जुने संदभ आहेत.

मोग काळात बँक सने मह वाची भू मका बजाव . पूव या सु वाती या काळात

इं डया कं पनी या काळात एज सी हाऊस बँ कगम ये गुंत े होती. तीन े सडे सी बँक ा हो या

ा तका या सु वाती ा बंगा मुंबई आ ण म ासम ये ापन झा े . या बँक ा कायरत हो या

न ाने ापन झा े या इ ी रय बँके त व न हो यापूव सुमारे एक तक वतं पणे

म ये भारताची. इ ी रय बँक ही स याची टे ट बँक ऑफ इं डयाची अ त होती. द

नंतर या टे ट बँक ऑफ इं डया काय ांतगत ापना के गे आ ण इ ी रय ता यात घेत

बँक . वदे ी चळवळ मुळे अनेक वदे ी बँक ांचा ज म झा ा

पंज ाब नॅ न बँक बँक ऑफ बडोदा आ ण कॅ नरा बँक . म ये रझ ह बँक ऑफ इं डया

रझ ह बँक ऑफ इं डया काय ांतगत भारताची म यवत बँक हणून ापन कर यात आ . सव असूनही

या घडामोड मुळे वतं भारता ा वार ाने कमकु वत बँ कग आ ण व ीय णा मळा

अनेक छो ाआणअ र खाजगी बँक ांनी च हां कत के े यां या अपय ाने वारंवार यांची ू ट होते

म यमवग य ठे वीदार यां या आयु याती बचत. वातं यानंतर रझ ह बँक ऑफ इं डया

म ये रा ीयीकरण कर यात आ े आ ण बँक पयवे णा या े ात ापक अ धकार द े

बँ कग कं पनी कायदा नंतर बँ कग रे यु े स ऍ ट असे नाव द े . चे रा ीयीकरण

टे ट बँक ऑफ इं डया या ापने ारे आ ण यानंतर या संपादना ारे इ ी रय बँक

टे ट बँक ऑफ इं डयाने म ये आठ सं ानांती सरकारी मा क या बँक ांना

सरकार बँ कग उ ोगाती मुख खेळ ाडू आहे.

१९६९ म ये चौदा मुख भारतीय ापारी बँक ांचे रा ीयीकरण कर यात आ े . या बँक ा अ ाहाबाद आहेत

बँक बँक ऑफ बडोदा बँक ऑफ इं डया कॅ नरा बँक स बँक ऑफ इं डया दे ना बँक भारतीय

बँक इं डयन ओ हरसीज बँक पंज ाब नॅ न बँक स डके ट बँक यु नयन बँक ऑफ इं डया

युनायटे ड बँक ऑफ इं डया युनायटे ड कम य बँक आ ण वजया बँक . आ ण म ये आणखी सहा बँक ा

रा ीयीकरण कर यात आ े . या बँक ा सावज नक े ाती बँक ा बनवतात तर इतर े ु

बँक ा आ ण े ु नस े या बँक ा खाजगी े ात आहेत.

Machine Translated by Google

वदे ी बँ कग

वदे ी बँक र खाजगी कं प या कवा आहेत जे बँक ा हणून काम करतात आ ण दो ही हणून

ठे वी मळवा आ ण कज ा. बँक ां माणेच ते दे ख ी आ थक म य आहेत. या णा

भारताती वदे ी बँ कग ाचीन काळापासून आहे. एको णसा ा म यापयत

तकात वदे ी व ीय सं ांनी भारतीय व ीय णा चा मोठा भाग बनव ा.

यांनी के वळ ापारी आ ण उ पादकांनाच न हे तर त का न सरकारांनाही ेय द े .

इं जां या आगमनाचा यां या वसायावर वपरीत प रणाम झा ा. युरो पयन बँक स सु झा े

रा य संर ण आ ण त ा मळव यासाठ . वदे ी व नमय बँक ांनी व पुरवठा घेत ा

बा ापार. महानगरे आ ण मह वा या ावसा यक क ांम ये आधु नकतेची ापना

ावसा यक बँक ांनी वदे ी व ीय सं ांचा अ धका धक वसाय काढू न घेत ा यांनी

हळू हळू अंतगत ापारा या व पुरव ाकडे ढक े गे े .

भौगो क आ ण काया मक ा ावसा यक आ ण सहकारी बँ कग या वाढ सह

व ेषत या द का या म यापासून या एज स या काय े ात आणखी घट झा आहे.

अजूनही हजारो कौटुं बक कं प या आहेत व ेषतः भारता या प मआणद ण भागात

जे पारंपा रक ै ती बँक र हणून काम करत आहेत. याती अनेक कं प या यात सु आहेत

अनेक ंभर वष वसाय. वदे ी बँक स मो ा माणात हरी आहेत. यांचे

वसाय हा वं परंपरागत अस याबरोबरच काही जाती आ ण समुदायांपुरता मया दत आहे.

दे ी बँक सची काय

. ठे वी वीकारणे

वदे ी बँक स ोकांक डू न ठे वी वीकारतात या चा ू खा याती असतात आ ण अ

न त का ावधी. चा ू खा यापे ा न त खा यावर जा त ाजदर द ा जातो. न द

मळा े या ठे वी काढ े र कम आ ण भर े े ाज यासंबंधी पासबुक म ये मा हती द आहे

ाहकांना जारी के े . दे ी बँक सना ापारी बँक ा म मंडळ कडू न नधीही मळतो.
नातेवाईक आ ण अगद एकमेक ांपासून.

. अ ग य कज
Machine Translated by Google

वदे ी बँक स जमीन दा गने पके व तू इ याद या सुर ततेवर कज दे तात.

ॉ मसरी नोट् स या आधारे ात प ांना कज द े जाते. वर कज द े

जमीन आ ण इमारत ची सुर ा े ा या नबंधकाकडे न दणी के े या गहाणांवर आधा रत आहे.

. ं ांना सूट दे ण े

ंडीवर सूट दे ण े हे दे ी बँक सचे मह वाचे काय आहे. ते हतात खरेद आ ण व करतात

ंडी जी व नमयाची ब े आहेत.

. ेषण सु वधा

वदे ी बँक स यां या ाहकांना ेषण सु वधा दे ख ी दे तात. हे न के े जाते

यां या ाखांना फायना स ब या याकडे इतर ठकाणी कवा इतर वदे ी बँक र अस े यास

यां या ी यांची अ ी व ा आहे.

. अंतद ीय ापारा ा व पुरवठा

ते दे ाती घाऊक आ ण करकोळ ापा यांना व पुरवठा करतात आ ण अ ा कारे खरेद कर यात मदत करतात

व वध ापार क ांवर मा ाची व आ ण वाहतूक .

.स ा याक ाप

ते अ आ ण गैर खा पके आ ण उपभोगा या इतर व तूंवर स ा ावतात.

. क म न एजंट

ते कं प यांचे क म न एजंट हणून काम करतात.

. फम चा वा

काही गैर ावसा यक दे ी बँक स यांची वतःची उ पादन या चा वतात कवा

सेवा कं प या आ ण या बळावर ते हान ोकांना कौ य आ ण खेळ ते भांडव दान करतात

उ ोगपती

. ेअ स आ ण डबचसची सद यता या

ते मो ा कं प यांचे ेअ स आ ण डबचसचे सद य व घेऊ न द घका न व पुरवठा करतात.

दे ी बँक सचे मह व
Machine Translated by Google

वदे ी बँक स भारता या आ थक जीवनात मह वपूण भू मका बजावत आहेत. कधी

ावसा यक बँ कग वक सत झा े न हते ते ेतक यांसाठ मु य व ोत होते

ापारी ापारी छोटे उ ोगपती इ.

ापारी बँक ांचे रा ीयीकरण आ ण हरी आ ण ामीण भागात बँ कगचा सार झा यानंतर द

दे ी बँक सचे काय कमी झा े आहे परंतु यांचे मह व कमी झा े नाही

बँक ांक डू न कज मळ व यात कजदारांना अजूनही अडचणी येत आहेत.

कजदार थेट आ ण अनौपचा रकपणे यां या ी संपक साधतात आ ण व रत आ ण सहज कज मळवतात. ते

कोणतेही न त बँ कग तास नाहीत आ ण औपचा रकता आ ण यांम ये वे क नका

वा ण य बँक ां ारे अ म कज. हणूनच ते अजूनही ापा यांम ये ोक य आहेत

ापारी ेतकरी आ ण सामा य ोक. ते मु यतः उ पादक हेतूंसाठ कज दे तात

कजदारां या ता काळ आ ण अ पका न गरजा पूण कर यासाठ .

वदे ी बँक स ापारी आ ण हान उ ोगपत ना व पुरवठा आ ण ेषण सु वधा पुरवतात

गत कज ंडी हणे खरेद करणे आ ण व करणे व ब ेआण ापार ब े हणे. अ ा कारे

ते के वळ अंतगत ापारा ा व पुरवठा कर यासाठ च न हे तर याचा व तार कर यातही मदत करतात. व ेषतः ते मदत करतात

ामीण भागातून कृ षी उ पादनांची बाजारपेठ आ ण औ ो गक उ पादनांची वाहतूक

दे ा या व वध भागात. ते वदे ी बँक र जे बँ कग ा ापारा ी जोडतात आ ण

ेती ेतक यांना ेतातून यांचे उ पादन उच ू न यांना रोख र कम दे ऊ न मदत करते

ॉट आ ण यांना कज दे ख ी दे ण े.

दे ी बँक स जे हा कृ षी उ पादने खरेद करतात ते हा ते क म न एजंट हणून काम करतात

फ स म स आ ण े डग हाऊस या वतीने. अ ा कारे ते पु हा वकासास मदत करतात

अंतगत ापार. वकासाबरोबर दे ी बँक सचे मह व आणखी वाढ े आहे

भारताती भांडव बाजार. ते आता सद य व घेऊ न कं प यांना द घका न े डट दान करतात

यांचे ेअ स आ ण डबचर.

बँक ांचे कार

दे ाती मुख बँ कग सं ा खा कारांम ये वग कृ त के या जाऊ कतात

Machine Translated by Google

स बँ स स बँक ही दे ाची बँक आहे. च न जारी करणे हे याचे मु य काय आहे

बँक नोट् स हणून ओळख े जाते. ही बँक बँ कग णा आ ण मनी माकटचा नेता हणून काम करते

पैसा आ ण पत यांचे नयमन क न दे . या बँक ा सरकार ा बँक र आहेत ते

बँक र या बँक ा आहेत आ ण दे ा या परक य च न सा ाचे अं तम संर क आहेत. येय

स बँके चे काय नफा मळवणे नाही तर कमत रता राखणे आ ण आ थक तीसाठ य न करणे आहे

दे ा या सवागीण वकासासह वकास.

कम य बँ स बँक जी सव कारचे सामा य बँ कग वसाय करते त ा हणतात

एक ावसा यक बँक .

काय

. ठे वीवर पैसे ा त करणे

. पैसे दे ण े

. पैसे ह तांत रत करणे

. व वध काय

उदा. व वध कार या े डटचा मु ा भांडव सम यां या े ख नाखा वीकृ ती

ए सचजची ब े मौ यवान व तूंचा सुर त ताबा ए झ युटर आ ण ट हणून काम करणे

इ कम टॅ स रटन आ ण फ न ग गॅरंट तयार करणे.

इंड य बँ स इंड य बँक ही अ ी आहे जी कज दे ऊ न आ ण फ ड दान क न व ेष बनते

सावज नक कं प यां ारे जारी के े या ेअ स आ ण डबचरची सद यता घेऊ न औ ो गक सम यांसाठ भांडव .

ए सचज बँक ा परक य च नाती अ धकृ त डी र

या कार या बँक ा ामु याने परक य च ना या वहारात गुंत े या असतात. ते

सराफा आयात आ ण नयाती या वदे ी ब ांम ये वहार करा आ ण अ यथा यात सहभागी हा

परदे ी ापारासाठ व पुरवठा.

सहकारी बँक ा सहकारी बँक ांनी दे ख ी पतंग बनव े या परंतु मह वाची भू मका बजाव आहे

दे ाची बँ कग णा . ते पर र मदती या सहकारी त वांवर आयो जत के े जातात

आ ण मदत. बयाणे खरेद कापणी यासाठ ते ेतक यांना अ पमुदतीचे कज दे तात

आ ण इतर ागवड खचासाठ . ते यां याकडू न ठे वीवर पैसे वीकारतात आ ण यांना कज दे तात

कमी ाज दराने सद य.

सहकारी बँक ांची काय ामु याने ामीण भागाती आण हान बँक ां या गरजा पूण करणे आहेत

कज घेण ारे आ ण ते ेतक यां या व पुरव ा ी अ धक संबं धत आहेत.. काही नयामक

सहकारी बँक ां या संदभात काय RBI ऐवजी नाबाडने वीकार आहेत

Machine Translated by Google

जमीन गहाण ठे व े या बँक ा स या कृ षी आ ण ामीण वकास हणून ओळख या जातात

बँक ा या कृ षी वकास बँक ा आहेत. जमीन गहाण ठे व े या बँक ा द घका न पुरवठा करतात

कृ षी उ प सुधार यासाठ ज मनी या वकासासाठ वषापयत या का ावधीसाठ कज. ते

ेतज मन म ये कायम व पी सुधारणा कर यासाठ कज ा.

रा ीय कृ षी आ ण ामीण वकास बँक नाबाड ची ापना के

ामीण वकासा ा चा ना दे यासाठ सरकार.

वदे ी बँक ा क य बँ कग चौक ी आयोगाने वदे ी बँक र अ ी ा या के आहे

एखाद कवा च पट ठे वी वीकारत आहे आ ण यांना वदे ी कज दे याचा वहार करतो

गरजू ते बँ कग संरचनेचा असंघ टत भाग बनवतात हणजे ते अप र चत आहेत

ठे वी घेण े आ ण पैसे उधार दे ण ारे ऑपरेटर.

ादे क ामीण बँक ा

या बँक ांची ापना ादे क ामीण बँक अ ध नयम अंतगत वकासा या ीने कर यात आ आहे

कृ षी ापार वा ण य वकासा या उ े ाने ामीण अथ व ा दान क न

उ ोग आ ण इतर उ पादक ामीण भागात स य े डट आ ण इतर सु वधा व ेषतः

हान आ ण अ पभूधारक ेतकरी ेतमजूर कारागीर आ ण घु उ ोजकांसाठ आ ण

या या ी संबं धत बाबी.

ए झम बँक

या बँके ची ापना भारतीय नयात आयात बँक अ ध नयम अंतगत कर यात आ

नयातदार आ ण आयातदारांना आ थक सहा य दे यासाठ आ ण हणून काम कर यासाठ कॉप रे न

गुंत े या सं ां या कामकाजा या सम वयासाठ मु य व ीय सं ा

दे ा या उ तीसाठ व तू आ ण सेवां या नयात आ ण आयातीसाठ व पुरवठा करणे

आंतररा ीय ापार आ ण या या ी संबं धत बाब साठ .

बँके ची काय

साधारणपणे बँक खा काय करते

Machine Translated by Google

a हे ाहकांक डू न ठे वी वीकारते जे यांचे पैसे इ े नुसार परत घेऊ कतात. एक बचत बँक

ाहकांना यां या ठे व वर ाज दे ख ी दे ते आ ण हान बचतक याम ये ोक य आहे.

ाहक आप रोख बचत खाते चा ू खाते कवा फ ड हणून बँके कडे ठे वू कतात

ठे व खाते.

ाहक यां या चा ू उ प ाचा काही भाग वाचव यासाठ बचत बँक खा यात यांचे पैसे जमा करतात

यां या भ व याती गरजा पूण करतात आ ण यां या बचतीतून बँके चे ाज उ प मळव याचाही हेतू आहे. या साठ

ठे वीदार ठरा वक का ावधीत पैसे काढ याची सं या आ ण एकू ण र कम एक कवा

कोण याही तारखे ा अ धक पैसे काढणे तथा प मया दत आहेत.

सरीकडे चा ू खाते हे चा ू खाते आहे जे कोण याहीवर चा व े जाऊ कते

कामा या दवसात कती वेळ ा. ची सं या आ ण र कम यावर कोणतेही बंधन नाही

सह ॉ स बँक ाज दे त नाही याऐवजी ते आनुषं गक ु क घेते

काही करणांम ये अ ा खा यांवर ठे वीदार.

मुदत ठे व खा यात ठे वी ठरा वक का ावधीसाठ हणजे ३६ म हने के या जातात आ ण

ठे वीदारा ा जा त ाज द े जाते.

b बँक गरजू ोकांना ठरा वक ाजदराने कज दे ते. बँक ा कज दे तात

ेतकरी उ ोगपती आ ण ापारी जे वतः या फाय ासाठ यां या उप मात गुंतवणूक करतात

आ ण दे ा या आ थक गतीसाठ .

c बँक नोटा जारी करते आ ण ए सचजचे इतर व त मा यम तयार करते एक नोट कवा चेक . द

नोटा जारी कर याचे काम रझ ह बँके कडे सोपव यात आ े आहे.

े डट इ टमट् स जसे क बँक नोट बँक ा ट चेक आ ण े टर ऑफ े डट ारे तयार के े जातात

बँक ा. या गो ी धातू या पै ाचा वापर करतात आ ण पै ाचे सारण करतात

ांब अंतरावर व त आ ण सोयी कर.

d बँके ने वतः या ाहकांना कज दे ऊ न ठे वी तयार के या जाऊ कतात अ ा प र तीत

कजदारा ा आव यकतेनुसार सोडतीसह ठे व खा यात जमा के े जाते. पैसे

बँके कडू न घेत े े कज सहसा कजदार याच बँके त जमा करतात कारण

बँक यावर आ ह धरते कवा चा ू खा याती ठे व या फाय ांमुळे . अ ा ठे वी आहेत

े डट ठे वी हणून ओळख े जाते.

e बँके ची इतर काय आहेत

i इतर बँक ांवर काढ े या धनादे ांचे संक न.

ii व नमय ब ांची वीकृ ती आ ण संक न.

iii परदे ाती कजा या सेट मट ा मदत कर यासाठ परक य च नात वहार करणे.
Machine Translated by Google

iv टॉक ए सचज व त आ ण कायकारी वसाय.

v सुर त ठे व सु वधा.

vi ायी ऑडर पेमट करणे.

vii बद पुरवठा करणे आ ण म यवत बँक रझ ह बँके ा नोट जारी ठे व यास मदत करणे

चांग ती.

ब काया मक बँक ा

भारतात अनेक वकसन ी दे ां माणेच ावसा यक बँ कग े आहे

दे ा या आ थक व ेती मुख घटक. या े ाने मुख काय पार पाड आहेत

रअ से टर ा तर ता आ ण पेमट सेवा दान करणे आ ण यात मो ा माणात योगदान द े आहे

आ थक म य ी या. बचतीचे सं ा मक करण कर याबरोबरच बँ कग े ाकडे आहे

कजाचा एक मुख ोत हणून काम क न आ थक वकासा या येत योगदान द े

घरे सरकार वसाय आ ण अथ व ेती ब घटक जसे क गाव आ ण

घुउ ोग आ ण ेती. भारतीयां या वकासाती एक मह वाची खूण

अ कड या वषात बँ कग े ाने सुधारणांची सु वात के आहे

आ थक व ेवरी प ह या नर सहम स मती या फार ी. ही स मती होती

भारत सरकारने ऑग ट म ये या या अथ व ा ापी संरचनाचा एक भाग हणून ा पत के े

समायोजन काय म आ ण असमाधानकारक आ थक आ ण गुण ा मक तसाद हणून

धचा अभाव कमी भांडव यामुळे सावज नक े ाती बँक ांची काम गरी सरकार

आधार कमी उ पादकता आ ण उ म य ी खच. आ थक े ाती सुधारणा याची सु वात झा

या द का या सु वातीस अनेक का बा नयामक कुं पण उखडू न टाक े याम ये बँक ा हो या

यांचे याक ाप पार पाडणे आव यक आहे. यामुळे बँक ांना अ धक वातं य मळा े आ ण यांनी सु वात के

ऑपरे न या व वध े ांचे ोषण. हळू हळू अनेक बँक ा यां या दे ी तर

फं न हणजे बँ कग सव कार या आ थक वसायांम ये भरीव हतसंबंध ठे वू ाग े

वमा नधी व ापन यु युअ फं ड स यु रट ज े डग इ. अखेरीस अ ी बँक

आ थक समूहाचा दजा ा त के ा आ ण हळू हळू यु न हस कडे वाटचा सु के

बँ कग े मवक. या सवामुळे बँके या संरचनेत णीय बद झा ा आहे. याच बरोबर

जाग तक बँ कग व ेतही खो वर संरचना मक आ ण काया मक बद झा े आहेत

व ा ता बँक ा आ ण व ीय यां यात मो ा माणात व नीकरण एक ीकरण आ ण अ ध हण

Machine Translated by Google

व न झा े या सं ांचा आकार आ ण धा मक साम य वाढ यात सं ांचा प रणाम झा ा. अ ा कारे

या सव घडामोड सह नवीन आ थक समूह उदयास आ े जे जा तीत जा त वाढवू कतात

आ थक सेवांचे उ पादन बंड ग क न के आण ा तीची अथ व ा. याची घोषणा झा

नवीन व ीय सेवा सं े या आगमनाने हणजे यु न हस बँ कग अंतर भ न काढणे

बँ कग आ ण व ीय सेवा दे ण ा या सं ांम ये. यु न हस बँ कगची ा या करता येई

एक ब उ े ीय आ ण ब काया मक सुपरमाकट हणून बँ कग आ ण आ थक दो ही दान करते

एकाच वडो ारे सेवा. सो या दात सांगायचे तर यु न हस बँक हे आ थक े ाती एक सुपर टोअर आहे

उ पादने एकाच छताखा कॉप रेट्स कज मळवू कतात आ ण इतर सु भ सेवांचा ाभ घेऊ कतात

बँक आ ण कज घेऊ कतात. असे हणता येई क यु न हस बँक ा ही आ थक एक नवीन जाती आहे

सामा य बँ कग फं स तर इतर सेवा जे मनोरंज न करतात

गुंतवणुक चे व पुरवठा वमा तारण यासार या वै ांम ये पारंपा रकपणे गैर बँ कग

व पुरवठा स यु रटायझे न इ. यामुळे थोड यात यु न हस बँक या व पात आहे.

ठे वी अ पका न आ ण द घका न अ ा व वध व ीय सेवा ऑफर करणा या गट संबंध

छ ी ँड अंतगत कज वमा आ ण गुंतवणूक बँ कग इ. या आगमनाने

भारतीय बँ कग े ाती यु न हस बँ कग संक पना ावसा यक बँक ा दो ही सावज नक

े तसेच खाजगी े ाहकां या समाधानासाठ उ पादना या ना व यपूण तेवर भर दे त आहेत

भावीपणे या उ ां या पा भूमीवर ापारी बँक ांनी व वधीकरणाचा पयाय नवड ा आहे

बँ कग वसायाचे सं न े . या येत यांचे धोके ही वाढ े आहेत

णीय आ ण यामुळे सरकारने नयमांची गरज नमं त के आहे. वाय हणून

भारतीय आ थक े ाम ये वै व यपूण आ ण काही माणात भ गट संच समा व आहे.

आ थक म य आ ण सेवा दाते बँक ा वकासा मक व ीय सं ा

ाथ मक डी र नॉनबँ कग व ीय कं प या यु युअ फं ड गृह नमाण व कं प या

हचर कॅ पट फं ड वमा कं प या जीवन आ ण नॉन ाइफ दो ही रे टग एज सी

े ख ा फम द ा डपॉ झटरीज मा म ा पुनरचना कं प या व त इ. ऑफ रग

एकाच वेळ ाहकां या एक कवा अ धक ेण साठ आ थक सेवा भावी नयमन आहे

आव यक व ेष हणजे भारतात नयम अ धक कठोर आहेत आ ण वतःचे पांतर कर यासाठ एक सं ा आहे

यु न हस बँके ा अनेक नयामक ा धकरणां ी बो णी करावी ागतात उदा. रझ ह बँक ऑफ इं डया

RBI स यु रट ज ए चज बोड ऑफ इं डया SEBI आ ण वमा नयामक वकास

ा धकरण IRDA नॅ न बँक फॉर ॲ क चर अँड र डे ह पमट नाबाड रा ीय

गृह नमाण बँक NHB आ ण पे न फं ड नयामक आ ण वकास ा धकरण PFRDA .

बँक ांचे अपय टाळ यासाठ हे अ नवाय कर यात आ े आहे कारण बँक ांचे अपय डळमळ त होऊ कते
Machine Translated by Google

दे ाची संपूण आ थक व ा. वाय भारत सरकारचा नणय

नंतर बँ कग े परदे ी सहभाग साठ खु े कर याचे खु े आ हान द े आहे

भारतीय बँक ांसमोर ऑपरे न काय मता ा त कर यासाठ . यामुळे या आ हानांना त ड दे यासाठ भारतीय

बँक ांनी यांचे ताळे बंद वेळे त अथ व ेती नधी े ांना जोडणे आव यक आहे यांना आव यक आहे

सवात जा त पैसा आ ण व न करा आ ण एक के मळवा जे यास धचा सामना कर यास अनुमती दे ई

परदे ी बँक ा या सव गो ना ता कक द नासह स य धोरणाची मागणी आहे

वसाय

भारताती बँ कग कं प यां ी संबं धत कायदा सरकार आ ण या या सं ांचे नयं ण

. भारतात बँ कग कं प या बँ कग नयमन कायदा आ ण रझ ह बँके ारे नयं त के या जातात

भारत कायदा .

नयामक ासन खा कारे बँक ांवर नयं ण ठे वते

• RBI रझ ह बँक ऑफ इं डया कजावरी ाजाचा दर ठरवते.

• RBI रझ ह बँक ऑफ इं डया FDR वर द े ा ाजदर ठरवते जे सहसा

ये नाग रकांसाठ जा त आहे.

• RBI रझ ह बँक ऑफ इं डया वैधा नक तर ता माण SLR ठरवते जे अ

पतधोरणा या व तारावर नयं ण ठे व यासाठ ापारी बँक ांना दे ख रेख करावी ागते.

• RBI रझ ह बँक ऑफ इं डया कॅ रझ ह रे ो CRR ठरवते ते माण आहे

बँके ने आरबीआयकडे आ ण ाजा वाय रोख र कम जमा करावी.

• RBI रझ ह बँक ऑफ इं डया ATM मधून पैसे काढ याची मयादा ठरवते.

सुरळ तपणे चा यासाठ वरी सव मु े तपासणे आव यक आहे

अथ व ा

क सरकार नयामक ासना ारे आप े आ थक धोरण ागू करते

Machine Translated by Google

अ कडेच आप या क सरकारने . या नोटाबंद चे धोरण वीकार े आहे. आण

. या नोटा हणजे च नी नोटांना कायदे ीर न वदा राहणे बंद होते.

नोटाबंद हे का या पै ा या वरोधात एक पाऊ होते सरकारने आप े धोरण आरबीआय या मा यमातून राबव े आहे.

आरबीआयने बँक ांमधून रोख र कम काढ याची मयादा मया दत के होती आ ण जुनी र कमही बद होती

च नी नोटा.

संपूण भारतात बँक ां ारे नोटाबंद ची या अ त य भावीपणे पार पड

जे बँ कग कं प यांवरी नयामक ासना वाय य झा े नसते.

नयामक ासन बँ कग कं पनी ा ापार कर यास तबं धत करते

BR कायदा या U S नुसार बँक ांना व तूं या ापारा या प त म ये गुंत याची परवानगी नाही.

बँक नयमन कायदा बँके ा स यु रट ज ब ऑफ ए सचज आ ण इतर ापार कर यास परवानगी दे तो

नगो एब इ टमट् स परंतु व तु व नमय णा ारे य कवा अ य पणे कोण याही मा ाची नाही.

रझ ह बँक ऑफ इं डया अथ व ेती च नवाढ आ ण च नवाढ नयं त करते

च नवाढ ही अथ व ेती अ ीपर ती आहे जथे मागणी वाढते आ ण पुरवठा कमी होतो

व तूं या कमतीत वाढ होऊन ोकांची य कमी होते. नयं त करणे

अ ापर तीत रझ ह बँके ने वा ण य बँक ांक डे अस े े रोखे वक े . आरबीआयचे हे पाऊ

बँक ांची रोख कज दे याची कमी करते यामुळे कजावरी ाजदरात वाढ होते

बँके ारे पैसे. यामुळे मागणी कमी होते कारण ोक बचतीचा पयाय नवडतात. अ ा कारे

च नवाढ RBI ारे नयं त के जाते.

सरीकडे च नवाढ या प र तीत मागणी कमी होते यामुळे पुरवठा वाढतो. या

व तूंचे मू य कमी क न ोकां या य त वाढ होते. नयं त कर यासाठ

रझ ह बँके ने ापारी बँक ांक डू न स यु रट ज खरेद के यामुळे यां या रोख कजाम ये वाढ होते

मता याचा प रणाम पुढे बँके ारे कज दे यावरी ाजदरात घट होतो. यामुळे होतो

ोक पैसे वाचव याऐवजी खच करतात यामुळे मागणी वाढ यास मदत होते
Machine Translated by Google

बाजार र. च नवाढ आ ण च नवाढ नयं त करणे हे सवात मह वाचे नयामक आहे

आरबीआयने के े े उपाय.

पयवे ण आ ण नयं ण

बँ कग कं प यांवर चांग े पयवे ण आ ण नयं ण ठे व यासाठ रझ ह बँक ऑफ इं डयाची ापना कर यात आ आहे

वतं बोड उदा. आ थक पयवे ण मंडळ . या मंडळाची दर म ह या ा बैठक होते

या ा उपस मती ापन कर याचा अ धकार आहे.

RBI बँ कग कं प यां या परवा याचे नयमन करते

BR कायदा या U S बँ कग कं पनी हणून काम कर यासाठ कं पनीकडे परवाना असणे आव यक आहे

रझ ह बँक ऑफ इं डयाने जारी के े े बँ कग.

संचा क मंडळ आ ण अ य

BR कायदा या क म A नुसार येक बँ कग कं पनीचे संचा क मंडळ असावे.

या ा बँ कग े ाती व ेष ान आ ण सराव अनुभव असे आ ण अ य असे

कोण याही बँ कग कं पनी या संचा क मंडळाची रचना होत नाही असे RBI चे मत आहे

BR कायदा या तरतुद ची आव यकता पूण क कतो

कं पनी ा सुनावणीची संधी बँ कग कं पनी ा बोड पु हा ापन कर याचे नद द े

संचा कांची.

RBI ेवटचा उपाय हणून कजदार

सहसा बँक ा ोकांना पैसे कज दे याचे काय करतात परंतु अ ा प र तीत जेथे बँक

रोकड संप आ ण त या ऑपरे नसाठ रोख र कम उर नाही मग आरबीआय बँके ा वाचव यासाठ येते

अ ा संक टातून. RBI बँके ा कज दे ते जेण ेक न बँक काय क के .

बँक ांचे एक ीकरण

BR कायदा बँ कग कं प यां या व नीकरणा या येचे नयमन करतो. बँ कग

व नीकरणाची योजना आखत अस े या कं प यांनी एक ीकरणा या योजनेची मसुदा त तयार करणे आव यक आहे
Machine Translated by Google

अट व त चा समावे क न असा मसुदा मंज ूर के े या ठरावा ारे मंज ूर के ा जावा

बँ कग कं प यांचे सद य. मसुदा तयार झा यानंतर मसुदा मंज ूर कर याचा अ धकार RBI कडे असतो

RBI ारे मंज ूर के यानंतर बँ कग कं प यांची मा म ा आ ण दा य वे एक के जातात.

बँक ां ारे ववरणप े सादर करणे

भारताती येक बँके ा नयमनाचा उपाय हणून तर मा म ेचे रटन तयार क न सब मट करावे ागतात

तरतुद नुसार रझ ह बँक ऑफ इं डयाकडे दावा न के े या ठे वी ताळे बंद दा य वे इ.

BR कायदा आ ण RBI कायदा चे. बँक ांनी पाठव े या रट सचे रझ ह बँके ारे व े षण के े जाते.

भारताचा हा एक कारचा उपाय आहे या ारे आरबीआय या काम गरीब मा हती मळते

अथ व ेत बँक .

व ापनावर खाती आ ण ऑ डट

क म मॅने जग एजंट्स या नोकरीवर बंद आ ण काही कारांवरी नबध

रोजगार

१ कोणतीही बँ कग कं पनी अ व ापक य एजंट ारे नयु कवा व ा पत के जाणार नाही कवा

ब कोण याही ची नोकरी कवा नोकरी चा ू ठे वे

i कोण आहे कवा कोण याही वेळ दवाळखोर ठर ा आहे कवा आहे

पेमट न ं बत के े आहे कवा या या े नदारां ी कं पाऊं ड के े आहे कवा कोण आहे

कवा गु ा या गु ासाठ फौजदारी याया याने दोषी ठरव े आहे

नै तक पतन कवा

ii ii कोणाचा मोबद ा कवा कोणा या मोबद याचा काही भाग फॉम घेतो

क म न कवा कं पनी या न याती वाटा

परंतु या उप खंडात समा व अस े कोणतीही गो ागू होणार नाही

बँ कग कं पनी ारे पेमट

a सेट मट कवा अवॉड या अनुषंगाने आ े ा कवा के े ा कोणताही बोनस

औ ो गक ववादां ी संबं धत कोण याही काय ांतगत कवा कोण याही अनुषंगाने
Machine Translated by Google

अ ा बँ कग कं पनी ारे कवा यानुसार तयार के े योजना

बँ कग वसायात च त अस े नेहमीची था

ब कोण याही ोकर ा कोणतेही क म न हमी ोकरसह

कॅ यर कॉ ॅ टर अ रग आ ण फॉरव डग एजंट ावकता कवा कोणीही

इतर बँ कग कं पनीने करारानुसार नयु के आहे

अ यथा कं पनी या कमचा यांचा नय मत सद य हणून कवा

iii रझ ह बँके या मते याचा मोबद ा

जा त कवा c कोण याही ारे व ा पत के े जाई

i जो इतर कोण याही कं पनीचा संचा क नसतो a उपकं पनी

बँ कग कं पनीची कवा b क म अंतगत न दणीकृ त कं पनी

कं पनी कायदा चा

परंतु या पोटक ममधी बंद ागू होणार नाही

पे ा जा त नस े या ता पुर या का ावधीसाठ अ ा कोण याही संचा काचा आदर

तीन म हने कवा असा पुढ का ावधी नऊ म ह यांपे ा जा त नाही

रझ ह बँक परवानगी दे ऊ कते कवा

ii जो इतर कोण याही वसायात कवा वसायात गुंत े ा आहे कवा

iii कं पनीचे व ापन करणारी हणून यांचा कायकाळ का ावधीसाठ आहे

कोण याही एका वेळ पाच वषापे ा जा त दान के े क मुदत

अ ा कोण याही या काया याचे नूतनीकरण के े जाऊ कते कवा पुढे वाढ व े जाऊ कते

येक संगी पाच वषापे ा जा त का ावधी नाही

असे नूतनीकरण व तार यापूव मंज ूर के े जाणार नाही अ ी अट

या तारखेपासून ते अंम ात येई या तारखेपासून दोन वषापे ा जा त

अ ा चा पदाचा कायकाळ कोठे आहे हे दे ख ी दान के े आहे

एक अ न त का ावधी अ ी सं ा जोपयत ती अ यथा समा त होत नाही

पूव पाच वषा या समा तीनंतर ताबडतोब समा त होई

या या नयु या तारखेपासून कवा तीन म ह यां या समा ती या तारखेपासून

बँ कग काय ा या क म या ारंभाची तारीख

व वध तरतुद कायदा चा जे नंतर असे ते

पुढे या खंडाती काहीही अ. ा ागू होणार नाही

Machine Translated by Google

संचा क व ापक य संचा क तर बँ कग कं पनीचे

के वळ याचे असे संचा क अस याचे कारण.

ीकरण. खंड ब या उप खंड iii या हेतूने द

अभ मोबद ा नोकरीवर अस े या या संबंधात कवा

नोकरीत चा ू पगार फ आ ण अनु ाभ यांचा समावे असे पण

साठ या ा द े े कोणतेही भ े कवा इतर र कम समा व करणार नाही

य ात झा े या खचा या संदभात या ा परतफे ड कर याचा हेतू

या या कत ा या काम गरीत या या ारे.

२ उप क म १ या खंड ब या उपखंड iii अंतगत आप े मत तयार करताना

रझ ह बँके ने इतर बाब बरोबरच पुढ गो चाही वचार के ा असे

i बँ कग कं पनीची आ थक ती आ ण इ तहास तचा आकार

आ ण ऑपरे नचे े याची संसाधने या या वसायाची मा ा आ ण

या या कमाई मतेचा क

ii या या ाखा कवा काया यांची सं या

iii संबं धत ची पा ता वय आ ण अनुभव

iv बँ कग ारे नयो जत इतर ना द े ा मोबद ा

कं पनी कवा इतर कोण याही ठकाणी त सम पदावर अस े या कोण याही ा

बँ कग कं पनी याच माणे त आहे आ ण

म ये या या ठे वीदारांचे हत.

६ या क माखा रझ ह बँके चा कोणताही नणय कवा आदे

सव उ े ांसाठ अं तम असे .

क म A. ावसा यक कवा इतर चा समावे कर यासाठ संचा क मंडळ

अनुभव क म अ य कोण याही काय ात काहीही अस े तरी

स या या काळासाठ येक बँ कग कं पनी

a बँ कग काय ा या क म या ारंभापासून अ त वात आहे

सुधारणा अ ध नयम १९६८ १९६८ चा ५८ कवा

Machine Translated by Google

b जे यानंतर अ त वात येई ते आव यकतांचे पा न करे

या वभागाती

परंतु या उपक मम ये समा व अस े कोणतीही गो अ. ा ागू होणार नाही

पासून तीन म ह यां या का ावधीसाठ खंड अ म ये संद भत बँ कग कं पनी

अ ी सु वात.

मंडळा या एकू ण सद यां या सं ये या ट यांपे ा कमी नाही

बँ कग कं पनी या संचा कांम ये अ ा चा समावे असावा जे

a एक कवा अ धक संदभात व ेष ान कवा ावहा रक अनुभव असावा

खा बाब पैक हणजे

i े खा

ii कृ षी आ ण ामीण अथ व ा

iii बँ कग

iv सहकाय

v अथ ा

vi व

vii कायदा

viii घु उ ोग

ix इतर कोण याही बाबीचे व ेष ान आ ण ावहा रक अनुभव याम ये

रझ ह बँके या मते बँ कग कं पनीसाठ उपयु ठरे

परंतु संचा कां या उपरो सं येपैक दोन पे ा कमी नसती

संदभात व ेष ान कवा ावहा रक अनुभव अस े या असा

कृ षी आ ण ामीण अथ व ा सहकार कवा घु उ ोग आ ण b करे

नाही

१ कमचारी या ना याने या या याम ये पुरेसा रस आहे कवा या या ी संबंध अस े या

व ापक कवा व ापक य एजंट

Machine Translated by Google

i क म अंतगत न दणीकृ त कं पनी नस े कोणतीही कं पनी

कं पनी कायदा चा कवा

ii कोणतीही फम जी कोणताही ापार वा ण य कवा उ ोग चा वते आ ण जी म ये

एकतर हा घु औ ो गक चता नाही कवा कोण याहीचे मा क हा

ापार ावसा यक कवा औ ो गक चता हान उ ोग नसणे

चता

क म A कं पनी कायदा म ये समा व अस े या व काहीही असूनही

या कवा स या अंम ात अस े या इतर कोण याही काय ात

i कोण याही बँ कग कं पनीचे संचा क तचे अ य कवा पूण वेळ संचा क वगळता

या नावाने ओळख े जाते ते आठ वषापे ा जा त का ावधीसाठ सतत पदावर राहती

वष

ii बँ कग कं पनीचे अ य कवा इतर पूण वेळ संचा क अस े े

अ य कवा पूण वेळ संचा क हणून पदाव न काढू न टाक यात आ े जसे क

या काय ा या तरतुद तगत बँ कगचे संचा क असणे दे ख ी बंद होई

कं पनी आ ण अ ा बँ कगचे संचा क हणून नयु हो यास दे ख ी पा असणार नाही

कं पनी नवडणूक कवा सह पयायी कवा अ यथा चार वषा या का ावधीसाठ

के स हणून अ य कवा पूण वेळ संचा क राहणे सोड या या तारखेपासून

कदा चत.

३ जर कोण याही बँ कग कं पनी या संदभात उपक म म ये नमूद के या माणे आव यकता अस यास

कोण याही वेळ पूण होत नाहीत अ ा बँ कग कं पनीचे संचा क मंडळ पु हा

अ ा मंडळाची ापना करा जेण ेक न सां गत े या आव यकता पूण के या जाती याची खा ी करा.

४ जर उप क म ३ अंतगत मंडळाची पुनरचना कर या या हेतूने

बोड कोण याही संचा क कवा संचा कांना नवृ क कते अ ा प तीने च ठ् या काढू कते

व हत के े े कोणते संचा क कवा संचा क पदावर राहणे बंद करती आ ण असा नणय या

मंडळा या येक संचा कांना बंधनकारक असे .

५ जेथे रझ ह बँके चे मत आहे क संचा क मंडळाची रचना अ

बँ कग कं पनी अ ी आहे क ती उप वभाग या आव यकता पूण करत नाही ती कदा चत

म ये आदे ा ारे अ ा बँ कग कं पनी ा सुनावणीची वाजवी संधी द यानंतर

न बँ कग कं पनी ा याचे संचा क मंडळ पु हा ापन कर याचे नद ा

Machine Translated by Google

वरी आव यकता पूण के या गे या आहेत आ ण ा त झा यापासून दोन म ह यां या आत

या आदे ानुसार बँ कग कं पनी रझ हने के े या नद ांचे पा न करत नाही

बँक ती बँक नधा रत के यानंतर व हत के े या प तीने काढ े या च ठ् यां ारे

या ा संचा क मंडळा या सद य वातून काढू न टाक े पा हजे या ा काढू न टाका

अ ा ा बँ कग कं पनी या संचा कां या काया यातून आ ण या उ े ाने

उप क म या तरतुद चे पा न क न यो य ची सद य हणून नयु करा

अ ा कारे नयु के े या या जागी संचा क मंडळ काढू न टाक यात आ े

बँ कग कं पनीने तचे संचा क हणून रीतसर नवड के आहे असे मान े जाई .

६ येक नयु काढू न टाकणे कवा पुनरचना करणे आ ण येक नवडणूक रीतसर आयो जत के आहे

या क मांतगत अं तम असे आ ण कोण याही याया यात वचार ा जाणार नाही.

७ या क माखा नवडू न आ े ा कवा यथा ती नयु के े ा येक संचा क धारण करे

नवडणूक झा असती तर या या पूववत नी पद भूषव े असते या तारखेपयत

आयो जत के े गे े नाही कवा यथा ती नयु के गे न हती.

बँ कग कं पनी या संचा क मंडळाची कोणतीही कृ ती कवा कायवाही अवैध ठरणार नाही

के वळ या या संरचनेत कवा नंतर या कारणा तव कोण याही दोषाचे कारण

असे आढळ े क या या कोण याही सद याने या वभागा या आव यकता पूण के या नाहीत.

क म B. बँ कग कं पनी पूण वेळ अ य ां ारे व ा पत के जाई

पोट क म स या या काळासाठ कोण याही काय ाम ये काहीही समा व अस े तरीही

कवा याउ ट कोण याही कराराम ये अ त वात अस े येक बँ कग कं पनी

बँ कग रे यु े न सुधारणा कायदा चा ची सु वात कवा जे

अ त वात येई यानंतर त या संचा कांपैक एक असे याची नयु अ

पूण वेळ कवा अधवेळ आधारावर या या संचा क मंडळाचे अ य हणून आ ण तो कु ठे आहे

या या संचा क मंडळाचे अ य हणून पूण वेळ नयु या ा सोप व े जाई

बँ कग कं पनी या संपूण कारभारा या व ापनासह दान के े आहे

अ य या या अ धकारांचा वापर दे ख रेख नयं ण आ ण नद ां या अधीन करी

संचा क मंडळाचे.

A जेथे अ य ाची अधवेळ आधारावर नयु के जाते

Machine Translated by Google

i अ ी नयु रझ ह बँके या पूव या मा यतेने होई आ ण असे

रझ ह बँके ने असे दे ताना नमूद के े या अट या अधीन रा न

मा यता

ii अ ा बँ कग कं पनी या संपूण कारभाराचे व ापन असे

व ापक य संचा काकडे सोपव े े आहे जे या या अ धकारांचा वापर करती

संचा क मंडळाची दे ख रेख नयं ण आ ण द ा.

२ संचा क मंडळाचे येक अ य याची नयु पूण वेळ आधारावर के जाते आ ण

बँ कग कं पनीचा येक व ापक य संचा क पूण वेळ नोकरीत असे

अ ी कं पनी आ ण बोड हणून अ ा का ावधीसाठ पाच वषापे ा जा त नसे

संचा क न तक कतात परंतु या क मा या तरतुद या अधीन रा न पु हा साठ पा असती .

पुन नयु ची नवडणूक

परंतु या उपक ममधी कोण याही गो ीचा अथ अ य ांना तबं धत करणारा असा के ा जाणार नाही

बँ कग कं पनी या उपकं पनीचे संचा क कवा कं पनीचे संचा क हो यापासून

कं पनी कायदा चा क म अंतगत न दणीकृ त.

३ बँ कग काय ा या क म ३ या ारंभापासून पद धारण करणारी येक

सुधारणा कायदा चा बँ कग कं पनीचे व ापक य संचा क हणून

अ जर या या संचा क मंडळाचा अ य असे तर अ ा सु झा यावर काया य रकामे करा कवा

b या या संचा क मंडळाचे अ य नस यास या तारखे ा काया य रकामे करावे

या या संचा क मंडळाचे अ य तरतुद नुसार नवड े जातात कवा नयु के े जातात

या वभागाचा.

येक अ य याची नयु पूण वेळ आधारावर के जाते आ ण येक व ापक य संचा क

उप क म A अंतगत नयु के े या बँ कग कं पनीची व ेष असे

ान आ ण ावहा रक अनुभव

a बँ कग कं पनी कवा टे ट बँक ऑफ इं डया कवा कोण याही सहायक बँके चे काय

कवा व ीय सं ा कवा

b आ थक आ थक कवा ावसा यक ासन

परंतु एखा ा ची नयु अ य पद हणून अपा ठरव जाई

पूण वेळ आधार कवा व ापक य संचा क जर असे तर

Machine Translated by Google

अ उप वसोम ये उ े ख के े या कं पनी वाय इतर कोण याही कं पनीचा संचा क असतो.

वभाग कवा

b कोणताही ापार वसाय कवा उ ोग चा वणा या कोण याही फमचा भागीदार आहे कवा

c इतर कोण याही कं पनी कवा फमम ये भरीव वार य आहे कवा

d संचा क व ापक व ापक य एजंट भागीदार कवा कोण याही ापाराचा मा क आहे

ावसा यक कवा औ ो गक चता कवा ई इतर कोण याही वसायात कवा वसायात गुंत े आहे.

५ संपूण वेळ आधारावर नयु के े या संचा क मंडळाचा अ य कवा व ापक

बँ कग कं पनीचे संचा क आप या हाताखा न कं पनी ा उ े ून

आप या पदाचा राजीनामा ा A संपूण वेळ नयु संचा क मंडळाचा अ य

आधार कवा व ापक य संचा क यां या पदाचा कायकाळ संपु ात आ ा आहे

या या पदाचा राजीनामा कवा या या पदाचा का ावधी संप या या कारणा ता या या अधीन राही

रझ ह बँके ची मंज ूरी याचा उ रा धकारी पदभार वीकारेपयत पदावर राहा.

क म AA या तरतुद चा पूव ह न ठे वता जेथे रझ ह बँक आहे

असे मत आहे क कोणतीही जी आहे कवा हणून नवड गे आहे या मंडळाचा अ य

संपूण वेळ आधारावर नयु के े े संचा क कवा बँ कगचे व ापक य संचा क

असे पद धारण कर यासाठ कं पनी यो य आ ण यो य नाही ती अ ा ा द यानंतर होऊ कते

आ ण बँ कग कं पनी ा आदे ा ारे ऐक याची वाजवी संधी

न बँ कग कं पनीने इतर कोण याही ची अ य हणून नवड करणे कवा नयु करणे आव यक आहे

संचा क मंडळाचे याची नयु पूण वेळ आधारावर के जाते कवा व ापक

संचा क आ ण असा आदे ा त झा यापासून दोन म ह यां या का ावधीत

बँ कग कं पनी एखा ा यो य ची बोडाचा अ य हणून नवड कर यात कवा नयु कर यात अय वी ठरते

संपूण वेळ आधारावर नयु के े या संचा कांची कवा व ापक य संचा क राखीव

बँक आदे ा ारे थम उ े खत ा चेअ रमन ऑफ ऑ फसमधून काढू न टाकू कते

संपूण वेळ आधारावर नयु के े े संचा क मंडळ कवा व ापक य संचा क चे

बँ कग कं पनी आ ण या या जागी यो य ची नयु करा

नयु यो य र या नवड गे कवा नयु के गे आहे असे मान े जाई जसे क असे

संचा क मंडळाचे अ य याची नयु पूण वेळ आधारावर के जाते कवा

अ ा बँ कग कं पनीचे व ापक य संचा क आ ण नवड े कवा हणून नयु के े कोणतीही

या उपक म अंतगत पूण वेळ अ य कवा व ापक य संचा क धारण करती

Machine Translated by Google

या या जागी तो होता या या पदा या का ावधी या अव ेषांसाठ काया य

नवडू न कवा नयु .

७ बँ कग कं पनी आ ण कोणतीही या या वरोधात काढ याचा आदे द ा गे ा आहे

उप क म या या ी कवा या या ी सं ेषण के या या तारखेपासून तीस दवसां या आत

आदे क सरकारकडे अपी आ ण क ा या नणया ा ाधा य ा

यावर सरकार आ ण या या अधीन रा न रझ ह बँके ने उप खा द े ा आदे

क म अं तम असे आ ण कोण याही याया यात वचार ा जाणार नाही.

या क माम ये काहीही समा व अस े तरी रझ ह बँक जर त याम ये असे तर

सावज नक हतासाठ असे करणे आव यक आहे असे मत परवानगी या मंडळाचे अ य

पूण वेळ आधारावर नयु के े े संचा क कवा व ापक य संचा क हाती घे यासाठ

अ ा अधवेळ मानद कामामुळे या या कत ात यय ये याची यता नाही असे अ य

कवा व ापक य संचा क .

९ या वभागात काहीही अस े तरीही जथे एखाद ए

संचा क मंडळाचे अ य कवा व ापक य संचा क हणून पूण वेळ आधारावर कवा

राजीनामा दे तो कवा ब तेमुळे कवा अ यथा याची कत े पार पाड यास असमथ ठरतो कवा

रजेवर अनुप त राहणे कवा अ यथा यां या काया या या सु चा समावे नस े या प र तीत

बँ कग कं पनी रझ ह बँके या मा यतेने यो य व ाक कते

एकू ण का ावधीसाठ अ य कवा व ापक य संचा कांची कत े पार पाड यासाठ

चार म ह यांपे ा जा त.

क म BB. रझ ह बँके चे संचा क मंडळाचे अ य नयु कर याचा अ धकार

बँ कग कं पनीचे पूण वेळ कवा व ापक य संचा क हणून नयु के े जाते

१ जेथे काया य संचा क मंडळा या अ य ाची संपूण वेळ नयु के जाते

आधार कवा व ापक य संचा क एखा ा बँ कग कं पनीचे पद र अस यास रझ ह बँक क कते

असे मत आहे क अ ा र जागा सु ठे व याने हतसंबंधांवर तकू प रणाम हो याची यता आहे

बँ कग कं पनी या क म B या उप क म अंतगत पा अस े या ची नयु करा

हणून नयु के े जावे संपूण वेळे साठ नयु के े या संचा क मंडळाचे अ य हो यासाठ

बँ कग कं पनीचा आधार कवा व ापक य संचा क आ ण हणून नयु के े कोठे आहे

अ ा बँ कग कं पनीचा संचा क नाही तो जोपयत तो बँके चे पद धारण करतो तोपयत

Machine Translated by Google

संपूण वेळ आधारावर नयु के े या संचा क मंडळाचे अ य कवा व ापक

संचा क बँ कग कं पनीचे संचा क मान े जाती .

२ संपूण चुना आधारावर नयु के े े संचा क मंडळाचे अ य कवा व ापक

संचा क रझ ह बँके ने नयु के े ा हा संपूण काळ नोकरीत असे

बँ कग कं पनी आ ण तीन वषापे ा जा त नसे अ ा का ावधीसाठ पद धारण करे

रझ ह बँक न द क कते परंतु या काय ा या इतर तरतुद या अधीन रा न यासाठ पा असे

पुन नयु

३ संपूण वेळ आधारावर नयु के े े संचा क मंडळाचे अ य कवा व ापक

संचा क हणून रझ ह बँके ने नयु के े े बँ कग कं पनीकडू न असे वेतन काढावे ागे

आ ण भ े रझ ह बँक ठरवू कते आ ण के वळ काया यातून काढू न टाक े जाऊ कते

रझ ह बँके ने.

या क मात अ यथा दान के या माणे जतन करा क म B या तरतुद जोपयत

असू कते संपूण वेळ आधारावर नयु के े या संचा क मंडळा या अ य ांना ागू करा

कवा व ापक य संचा क रझ ह बँके ने उपक म १ अ वये ते ागू के या माणे नयु के े े

संपूण वेळ आधारावर नयु के े या संचा क मंडळाचे अ य कवा व ापकास

संचा क बँ कग कं पनीने नयु के े े .

१० सी. अ य आ ण काही संचा कांना पा ता समभाग धारण करणे आव यक नाही

संचा क मंडळाचे अ य याची नयु पूण चुने या आधारावर कवा व ापक य हणून के जाते

संचा क बँ कग कं पनीचे याने नयु के े असे आ ण बँ कगचे संचा क

कं पनी क म A अ वये रझ ह बँके ने नयु के े धारण करणे आव यक नाही

बँ कग कं पनीमधी पा ता ेअ स.

D. क म Aआण B या तरतुद इतर सव कायदे करार इ. कोण याही

नयु कवा काढू न टाकणे संचा क नयु के े या संचा क मंडळाचे अ य

क म A कवा क म B नुसार पूण वेळ कवा व ापक य संचा क

कवा क म BB भावी होई आ ण अ ा कोण याही ा कोणताही दावा कर याचा अ धकार नसे

काया याती नुक सान कवा संपु ात ये यासाठ भरपाई यात काहीही समा व असूनही

कोणताही कायदा कवा कोणताही करार मेमोरँडम कवा असो सए न या े ख ांम ये.

से. . सामा य संचा कांना मनाई

Machine Translated by Google

भारताम ये समा व के े कोणतीही बँ कग कं पनी त या संचा क मंडळात संचा क हणून असणार नाही

कोणतीही जी इतर कोण याही बँ कग कं पनीची संचा क आहे.

अ पोट क म म ये संद भत कोणतीही बँ कग कं पनी त या संचा क मंडळात असणार नाही

तीनपे ा जा त संचा क जे कं प यांचे संचा क आहेत यांना आपापसात ह क आहे

सवा या एकू ण मतदाना या वीस ट यांपे ा जा त मतदानाचा अ धकार वापरणे

या बँ कग कं पनीचे भागधारक.

बँ कग कं पनी सुधारणा कायदा सु हो यापूव गेच

चा बँ कग कं पनीचे संचा क हणून पद धारण करणारी कोणतीही दे ख ी

कं प यांचे संचा क यांना आपापसात मतदानाचा अ धकार जा त माणात वापर याचा अ धकार आहे

बँ कग कं पनी या सव भागधारकां या एकू ण मतदाना या ह का या वीस ट के तो

रझ ह बँके ने या न म ाने न द के या माणे सु झा यापासून इत या का ावधीत

अ एकतर बँ कग कं पनी या संचा कपदाचा राजीनामा ा कवा

b एव ा कं प या नवडणे यांना आपापसात मतदान कर याचा अ धकार नाही

बँ कग या सव भागधारकां या एकू ण मतदाना या अ धकारांपैक वीस ट यांपे ा जा त ह क

कं पनी हणून कं पनी याम ये या ा संचा क पदावर राह याची आ ण राजीनामा दे याची इ ा आहे

इतर कं प यांम ये संचा क हणून यांचे काया य. ३ उप क म १ मधी काहीही ागू होणार नाही कवा

रझ ह बँके ने नयु के े या कोण याही संचा का या संबंधात.

से. . खाती आ ण ताळे बंद

१ येक कॅ डर वषा या समा ती या वेळ कवा बारा म ह यां या का ावधी या समा ती या वेळ

क सरकार ज ा तारखेसह अ धकृ त अ धसूचने ारे पाठवे

राजप ात या संदभात न द करा येक बँ कग कं पनीचा समावे भारतात म ये

या ारे वहार के े या सव वसायांचा आदर आ ण येक बँ कग कं पनीचा समावे बाहेरी

भारत या या ाखां ारे भारतात वहार के े या सव वसायां या संदभात तयारी करे

ताळे बंद आ ण नफा आ ण

म ये या वषा या कवा का ावधी या ेवट या कामकाजा या दव ी नुक सानीचे खाते

तस या े ू म ये कवा या या जवळ या प र तीनुसार द े े फॉम

दान के े क एका का ावधीपासून े ख ांक ना या सं मणास सु भ कर या या ीकोनातून

या उप क म अंतगत े ख ांक ना या स या का ावधीपयत क सरकार ारे

Machine Translated by Google

अ धकृ त राजप ात स के े ा आदे आव यक वाटे अ ा तरतुद करा कवा

ताळे बंद तयार कर यासाठ कवा या या ी संबं धत इतर बाब साठ उपयु

संबं धत वष कवा का ावधी या संबंधात नफा आ ण तोटा खाते यतो.

२ ताळे बंद आ ण नफा तोटा खा यावर वा री के जाई

अ बँ कग कं पनी या बाबतीत भारतात व ापका ारे कवा

कं पनीचे मुख अ धकारी आ ण जेथे तीनपे ा जा त संचा क आहेत

कं पनी यापैक कमान तीन संचा कांनी कवा जेथे तीनपे ा जा त नाहीत

संचा क सव संचा कां ारे आ ण

b व ापका ारे भारताबाहेर समा व के े या बँ कग कं पनी या बाबतीत कवा

कं पनी या मु य काया याचा एजंट भारतात .

३ बँ कग कं पनीचे ताळे बंद उपक म I अंतगत अस े तरीही

फॉम तर इतर फॉमम ये तयार करणे कं पन ना अनुसूची VI या भाग I म ये नमूद के े आहे

कायदा चा ताळे बंद आ ण नफा आ ण तोटा यां या ी संबं धत आव यकता

कं पनीचे खाते जोपयत ते या काय ा ी वसंगत नाहीत ते ागू होई

बँ कग कं पनीचे बॅ स ीट कवा नफा आ ण तोटा खाते.

A क म या उप क म म ये समा व अस े या व काहीही असूनही

कं पनी कायदा चा नफा आ ण तोटा खाते या का ावधी ी संबं धत आहे

बँ कग कं पनी या बाबतीत वषा या ेवट या कामकाजा या दवसासह समा त होणारा का ावधी असू ा

या वष वा षक सवसाधारण सभा भरव जाते या वषा या गेच आधी. ीकरण. इन

उप क म A वष हणजे वष कवा जसे क उप म ये संद भत का ावधी.

वभाग .

४ क सरकारने असा उ े ख के याची तीन म ह यांपे ा कमी का ावधीची नोट स द यानंतर

अ धकृ त राजप ाती अ धसूचने ारे करा वेळ ोवेळ समान अ धसूचने ारे सुधारणा के जाऊ कते

तस या अनुसूचीम ये द े ा फॉम. २९ अ. सहयोगी उप मां या संदभात

रझ ह बँक कोण याही वेळ बँ कग कं पनी ा त या आ थक ी सं न कर यासाठ नद दे ऊ कते

वधाने कवा यास वतं पणे अ ा वेळे त आ ण न द के े या अंतराने सादर करा

रझ ह बँके ारे अ ी वधाने आ ण कोण याही वसाया ी संबं धत कवा संबं धत मा हती

बँ कग कं पनीचे सहयोगी एंटर ाइझ जसे क रझ ह बँक आव यक वाटे कवा

या काय ा या उ े ासाठ ा त करणे यो य आहे.

Machine Translated by Google

कं पनी कायदा चा म ये समा व अस े या व काहीही असूनही

रझ ह बँक कधीही कोण याही सहयोगी एंटर ाइझची तपासणी कर यास कारणीभूत ठ कते

बँ कग कं पनी आ ण तचे एक कवा अ धक अ धकारी कवा कमचा यांची संयु पणे खातेपु तके

कवा अ ा सहयोगी एंटर ाइझचे नयमन करणारे मंडळ कवा ा धकरणासह इतर .

क म मधी उप क म आण या तरतुद यांना ागू होती

या क माखा तपासणी.

ीकरण. बँ कग कं पनी या संबंधात सहयोगी एंटर ाइझ म ये एंटर ाइझ समा व आहे

जे i एक हो ग कं पनी कवा बँ कग कं पनीची उपकं पनी आहे कवा

iii बँ कग कं पनीचा संयु उप म आहे कवा

iv ही एक उपकं पनी आहे कवा बँ कग या हो ग कं पनीचा संयु उप म आहे

कं पनी कवा

म ये संचा क मंडळा या कवा इतर सं े या रचनेवर नयं ण ठे वते

बँ कग कं पनी कवा

आ ही ायाम रझ ह बँके या मते बँ कगवर मह वपूण भाव

आ थक कवा धोरणा मक नणय घेण ारी कं पनी कवा

vii बँ कग कं पनी या याक ापांमधून आ थक ाभ ा त कर यास स म आहे.

े ख ापरी ण ताळे बंद आ ण नफा तोटा खाते यानुसार तयार के े आहे

क म सह कोण याही काय ांतगत यो य र या पा अस े या ारे े ख ापरी ण के े जाई

कं प यांचे ऑ डटर हो यासाठ वेळ आहे.

A स या या काळासाठ ागू अस े या कोण याही काय ाम ये काहीही समा व अस े तरीही कवा

याउ ट कोण याही कराराम ये येक बँ कग पुन नयु कर यापूव नयु करे

कवा कोण याही े ख ापरी क कवा े ख ापरी कांना काढू न टाकणे रझ हची पूव ची मा यता ा त करणे

बँक .

B कं पनी कायदा पैक म ये समा व अस े या कोण याही गो ीचा पूव ह न ठे वता

कवा इतर कोणताही कायदा स या अ त वात आहे जेथे रझ ह बँक आहे

जन हतासाठ कवा बँ कग या हतासाठ ते आव यक आहे असे मत

कं पनी कवा त या ठे वीदारांना तसे करणे ते कोण याही वेळ आदे ा ारे नद त क कते क व ेष

अ ा कोण याही वहारासाठ कवा वगासाठ बँ कग कं पनी या खा यांचे ऑ डट

वहार कवा अ ा का ावधीसाठ कवा ऑडरम ये न द के े या का ावधीसाठ असे

Machine Translated by Google

आयो जत आ ण याच कवा वेग या आदे ाने एकतर एखा ा ची रीतसर नयु क कते

कं पनीचे ऑ डटर हो यासाठ स या या काळात ागू अस े या कोण याही काय ानुसार पा कवा

बँ कग कं पनी या े ख ापरी का ा वतः असे व ेष े ख ापरी ण कर याचे नद ा आण

े ख ापरी क अ ा नद ांचे पा न करती आ ण अ ा े ख ापरी णाचा अहवा यांना दे ती

रझ ह बँक आ ण याची एक त कं पनी ा पाठवा.

C के े या ऑडरम ये न द के े या व ेष े ख ापरी णाचा कवा आनुषं गक खच

रझ ह बँके कडू न बँ कग कं पनी उच े . २ े ख ापरी क करी

अ धकार आहेत न हत काय वापरणे आ ण कत े पार पाडणे आ ण असणे

वभागा ारे कं प यां या े ख ापरी कांवर ाद े या दा य वे आ ण दं डां या अधीन

कं पनी कायदा चा चे आ ण े ख ा परी क जर असती तर ारे नयु

संबं धत बँ कग कं पनीची ापना ापना कवा न मती कायदा.

३ उपरो अ ध नयमांतगत े ख ापरी कास आव यक अस े या बाब तर

या या अहवा ात नमूद के े आहे क याने in incorporated बँ कग कं पनी या बाबतीत

भारत रा य यां या अहवा ात

a या ा आव यक अस े मा हती आ ण ीकरण सापड े आहे क नाही

समाधानकारक असणे

b कं पनीचे वहार या या नद नास आ े आहेत क नाही

कं पनी या अ धकारात आहेत

c कं पनी या ाखा काया यांक डू न परतावा ा त झा ा आहे क नाही

या या े ख ापरी णा या उ े ांसाठ पुरेसे आढळ े

d नफा आ ण तोटा खाते खरे क दाखवते क नाही नफा कवा तोटा साठ

अ ा खा या ारे संर त का ावधी

ई इतर कोणतीही बाब जी तो वचारात घेतो ती या या नद नास आणून द पा हजे

कं पनीचे भागधारक. रटन जमा करणे खाती आ ण ताळे बंद

े ख ापरी का या अहवा ासह क म म ये संद भत के े जाई

व हत प तीने आ ण या या तीन ती रटन हणून सादर के या जाती

रझ ह बँक या का ावधीचा संदभ घेते या का ावधी या समा तीपासून तीन म ह यां या आत

रझ ह बँक कोण याही प र तीत हा तीन का ावधी वाढवू कते

Machine Translated by Google

असे रटन भर यासाठ तीन म ह यांपे ा जा त नस े या पुढ का ावधीसाठ म हने

म हने

पुढ अ ी तरतूद आहे क ादे क ामीण बँक दे ख ी असे परतावे दे ई

नॅ न बँक .

क म . ाभां दे याबाबत नबध

कोणतीही बँ कग कं पनी त या ेअ सवर सव भांडव खच होईपयत कोणताही ाभां दे ण ार नाही

ाथ मक खच सं ा खच ेअ र से ग क म न ोकरेज सह

झा े या नुक सानाची र कम आ ण इतर कोण याही खचाची व तू जी मूत मा म े ारे द व जात नाही

पूण पणे ही े गे े आहेत.

२ उपक म १ म ये कवा कं प यांम ये समा व अस े या व काहीही असूनही

कायदा चा बँ कग कं पनी त या ेअ सवर न हता ाभां दे ऊ कते

i कोण याही प र तीत मा यता ा त स यु रट जमधी गुंतवणुक या मू याम ये घसारा जर असे तर

जेथे अ ा अवमू यनाचे य ात भांडव के े गे े नाही कवा अ यथा तोटा हणून गण ा गे ा नाही

ii घसारा जर असे तर ेअ स डबचस कवा बाँड्स इतर

मंज ूर स यु रट ज पे ा कोण याही प र तीत जेथे अ ा अवमू यनासाठ पुरे ी तरतूद के गे आहे

बँ कग कं पनी या ऑ डटर या समाधानासाठ के े

iii बुडीत कज जर असती तर अ ा कजासाठ पुरे ी तरतूद के गे असे अ ा कोण याही प र तीत

बँ कग कं पनी या ऑ डटरचे समाधान.

से. A. गोपनीय व पा या कागदप ांचे उ पादन

औ ो गक ववाद अ ध नयम या क म म ये काहीही अस े तरी

कवा स या ागू अस े ा इतर कोणताही कायदा कोणतीही बँ कग कं पनी कोण याही कायवाहीत

उ अ ध नयमांतगत कवा कोण याही अपी म ये कवा यातून उ व े या कवा संबं धत अ य कायवाहीम ये

यासह या ा धकरणासमोर अ ी कायवाही ं बत आहे अ ा कोण याही ा धकरणा ारे स के जाई कवा

या या कोण याही ह ेब पु तकांची कवा इतर कागदप ांची तपासणी करणे कवा कोणतेही सादर करणे कवा उघड करणे

टे टमट कवा मा हती जे हा बँ कग कं पनी असा दावा करते क असे द तऐवज टे टमट कवा

मा हती गोपनीय व पाची असते आ ण अ ा द तऐवजाचे उ पादन कवा तपासणी कवा

Machine Translated by Google

असे वधान कवा मा हती सादर करणे कवा कट करणे याम ये उघड करणे समा व असे

संबं धत मा हती

a का त ताळे बंदात असे दाखव े े नाही कवा

b खराब आ ण सं या द कजासाठ के े या तरतुद या संदभात याम ये द व े े कोणतेही तप ी

आ ण इतर नेहमी या कवा आव यक तरतुद .

२ रझ ह बँके वाय इतर कोण याही बँ कग कं पनी ी संबं धत अ ा कोण याही कायवाहीम ये

भारत राखीव कवा तरतुद पैक कोणतीही र कम आहे क नाही असा कोणताही उ वतो

उप क म म ये या ा धकरणासमोर अ ी कायवाही के जाते या ा धकरणाने वचारात घेत े पा हजे

ं बत अस यास ा धकरणास यो य वाटत अस यास रझ ह बँके कडे पाठवू कतो

रझ ह बँक सु ढ बँ कगची त वे आ ण सव संबं धत बाबी ात घेऊ न

बँ कग कं पनी ी संबं धत प र ती असे नमूद करणारे माणप ा धकरणास सादर करा

ा धकरण अ ा राखीव आ ण तरतुद माणे कोणतीही र कम वचारात घेण ार नाही

बँ कग कं पनी कवा या ारे न द के े या रकमे या मयादे पयतच यांना खा यात घेऊ कते

माणप ात आ ण अ ा ावरी रझ ह बँके चे माणप अं तम असे आ ण असे

अ ा कोण याही कायवाहीम ये वचार ा जाणार नाही.

या क मा या उ े ांसाठ बँ कग कं पनी म ये रझ ह बँक ए झमचा समावे आहे

बँक पुनरचना बँक नॅ न हाउ सग बँक नॅ न बँक हान

इंड ज बँक टे ट बँक ऑफ इं डया संबं धत नवीन बँक ादे क ामीण बँक आ ण एक

उपकं पनी बँक .

कज दे ण े

क म . कज आ ण ऍड हा सवरी नबध

क म म ये समा व अस े या व काहीही असूनही

कं पनी कायदा चा कोणतीही बँ कग कं पनी

a वतः या ेअ स या सुर ततेवर कोणतेही कज कवा अ म मंज ूर करणे कवा

b कवा यां या वतीने कोणतेही कज कवा आगाऊ दे याबाबत कोणतीही वचनब ता वीकारणे
या

i याचे कोणतेही संचा क

Machine Translated by Google

ii कोणतीही फम याम ये तचे कोणतेही संचा क भागीदार व ापक हणून इ ु क आहेत

कमचारी कवा हमीदार कवा

iii कोणतीही कं पनी बँ कग कं पनी कवा कं पनीची उपकं पनी नसणे

कं पनी कायदा चा या क म अंतगत न दणीकृ त

सरकारी कं पनी यापैक कवा उपकं पनी कवा हो ग कं पनी

जे बँ कग कं पनीचे कोणतेही संचा क संचा क व ापक य आहेत

एजंट व ापक कमचारी कवा जामीनदार कवा याम ये या ा भरीव वार य आहे
कवा

iii कोण याही या संबंधात या या संचा कांपैक कोणीही भागीदार कवा हमीदार आहे. २

जेथे बँ कग कं पनीने द े े कोणतेही कज कवा आगाऊ अ ी वचनब ता असते

उपक म १ चे खंड ब म ये असते तर ते मंज ूर करणे य झा े नसते

या तारखे ा कज कवा आगाऊ र कम द गे कवा बँ कग ारे मंज ूर के गे या तारखेची स

बँ कग काय ाचे क म सुधारणा सु झा यानंतर कं पनी

कायदा चा परंतु अ ा आधी व के े या वचनब ते या अनुषंगाने

सु झा यावर बँ कगमुळे थक त र कम वसू कर यासाठ पाव े उच जाती

कजा या खा यावर कं पनी कवा ाजासह आगाऊ र कम जर काही असे तर

कज कवा आगाऊ अनुदान दे ताना नधा रत का ावधीत कवा कु ठे

पासून एक वष संप यापूव असा कोणताही का ावधी न त के े ा नाही

उ क म ची सु वात

परंतु रझ ह बँक कोण याही प र तीत े ख ी अजावर क कते

या न म बँ कग कं पनीने यास के े वसु साठ का ावधी वाढवा

अ ा तारखेपयत कज कवा आगाऊ र कम तीन वषा या का ावधीनंतरची तारीख नाही

उ क म सु झा यापासून वष आ ण अ ा अट या अधीन आ ण

रझ ह बँक यो य वाटे या अट

पुढे असे नमूद के े आहे क संचा क अस यास आ ण के हा हे उपक म ागू होणार नाही

संबं धत बँ कग कं पनी या संचा कांचे काया य रकामे करतात मग

मृ यू सेवा नवृ ी राजीनामा कवा अ यथा.

३ पोट क म म ये संद भत कोणतेही कज कवा आगाऊ कवा याचा कोणताही भाग असणार नाही

रझ ह बँके या पूव या मा यते वाय आ ण कोणतीही माफ न घेता पाठव े

अ ा मंज ूरी वाय र बात आ ण कोणताही प रणाम होणार नाही.

Machine Translated by Google

४ उप क म २ म ये संद भत कोणतेही कज कवा आगाऊ कोण याही ारे दे य अस यास

याम ये न द के े या का ावधीत बँ कग कं पनी ा परतफे ड के गे नाही

उपक म नंतर अ ी जर तो अ ा बँ कग कं पनीचा संचा क असे

या का ावधीची समा ती झा याची तारीख याने याचे काया य रकामे के े आहे असे मान े जाई

या तारखे ा. ीकरण. या वभागात

a कज कवा आगाऊ म ये रझ ह बँके या कोण याही वहाराचा समावे नसावा

वहाराचे व प या का ावधीत आ ण

वहारा या खा यावर दे य अस े कोणतीही र कम या प तीने आ ण प र तीत आहे

ात ये याची यता ठे वीदारांचे हत आ ण इतर संबं धत बाबी

या उ े ाने कज कवा आगाऊ नाही हणून सामा य कवा व ेष ऑडर ारे न द करा

हा वभाग

b संचा क म ये भारताती कोण याही मंडळा या कवा स मती या सद याचा समावे होतो

बँ कग कं पनी व ा पत कर या या उ े ाने कवा यात स ा दे या या उ े ाने

या या सव कवा कोण याही बाब या व ापनाबाबत.

५ कोणताही वहार हा कज कवा आगाऊ आहे का असा उ व यास

या क मा या उ े ाने तो रझ ह बँके कडे पाठ व ा जाई याचा नणय

यावर अं तम असे . क म A. कज माफ कर या या वर नबध

क म म ये समा व अस े या व काहीही असूनही

कं पनी कायदा चा बँ कग कं पनी पूव या गो वाय

रझ ह बँके ची मंज ूरी संपूण कवा अं तः कोणतेही कज माफ करणे या ारे

a याचे कोणतेही संचा क कवा

b कोणतीही फम कवा कं पनी याम ये तचे कोणतेही संचा क संचा क हणून इ ु क आहेत

भागीदार व ापक य एजंट कवा हमीदार कवा

c कोणतीही जर तचा कोणताही संचा क याचा भागीदार कवा हमीदार असे .

२ पोटक म १ या तरतुद चे उ ं घन क न के े कोणतीही माफ असे

ू य आ ण प रणामहीन.

बँ कग कं प यांचे एक ीकरण
Machine Translated by Google

क म A. बँ कग कं प यां या एक ीकरणाची या

१ स या ागू अस े या कोण याही काय ात काहीही समा व अस े तरीही नाही

बँ कग कं पनी स या बँ कग कं पनीम ये व न के जाई जोपयत अ

अ ा एक ीकरणा या अट अस े योजना मसु ात ठे व आहे

येक संबं धत बँ कग कं पनी या भागधारकांसमोर वतं पणे

आ ण ब मताने संमत झा े या ठरावा ारे दोन

नमूद के े या येक कं पनी या भागधारकां या मू याती तृतीयां एकतर म ये उप त आहेत

ने कवा ॉ सी ारे या उ े ाने बो ाव े या मी टगम ये.

२ उप क म १ म ये संद भत अ ा येक बैठक ची सूचना यांना द जाई

यानुसार संबं धत येक बँ कग कं पनीचा येक भागधारक

ची वेळ ठकाण आ ण ऑ जे ट द वणा या असो सए न या संबं धत े ख ांसह

मी टग आ ण आठव ातून कमान एकदा स ग तीन दवस का त के े जाई

दोन वृ प ांपे ा कमी नाही आठवडे जे प रसरात कवा प रसरात फरतात

जेथे संबं धत बँ कग कं प यांची न दणीकृ त काया ये आहेत एक

अ ी वृ प े सामा यतः प रसरात समज या जाणा या भाषेती असतात कवा

प रसर

३ कोणताही भागधारक याने येथे एक ीकरणा या योजने या वरोधात मत द े आहे

कं पनी या बैठक या वेळ कवा यापूव मी टग के आहे कवा े ख ी सूचना द आहे

संबं धत कवा सभे या पीठासीन अ धका या ा तो यापासून असहमत आहे

व नीकरणाची योजना योजना अस या या तीत पा असे

संबं धत बँ कग कं पनीकडू न दावा कर यासाठ रझ ह बँके ने मंज ूर के े े

या कं पनीत या याकडे अस े या समभागां या संदभात यांचे मू य नधा रत के यानुसार

रझ ह बँके ने योजना मंज ूर करताना आ ण असा नधार

रझ ह बँक ेअ स या मू या माणे असहमती द वणा या ा दे य ावी

भागधारक सव उ े ांसाठ अं तम असे .

जर एक ीकरणाची योजना आव यक ब मताने मंज ूर झा असे

या वभागा या तरतुद नुसार भागधारक ते असे

मंज ुरीसाठ रझ ह बँके कडे सादर के े जाई आ ण जर रझ हने मंज ुरी द असे तर

बँके ने या संदभात े ख ी आदे जारी क न बँ कगसाठ बंधनकारक असे

संबं धत कं प या आ ण यां या सव भागधारकांवर.

Machine Translated by Google

रझ ह बँके ने एक ीकरणा या योजने ा मंज ुरी द यावर

या आदे ानुसार व नीकरण के े या बँ कग कं पनीचे यो य र या

मंज ूरी ह तांत रत के जाई आ ण न हत होई आणउ कं पनी या दा य वे ारे

या आदे ाचे स ण बँ कगकडे ह तांत रत के े जाती आ ण यांचे दा य व बनती

व नीकरणा या योजनतगत या कं पनीचा वसाय ता यात यायचा आहे

व न बँ कग कं पनी सव करणांम ये योजने या तरतुद या अधीन आहे

मंज ूर के या माणे.

A जेथे रझ ह बँके ारे व नीकरणाची योजना मंज ूर के जाते

या क मा या तरतुद नुसार रझ ह बँक पुढ आदे ा ारे थेट े खी

बँ कग कं पनीम ये न द के यानुसार अ ा तारखे ा यापुढे याम ये

समाक त बँ कग कं पनी हणून संद भत या या कारणा तव

एक ीकरण काय करणे थांबवे वरघळ े जाई आ ण अ ी कोणतीही द ा

इतर कोण याही काय ात समा व अस े या व काहीही असूनही ागू होई .

B जेथे रझ ह बँक व नीकरण बँ कगचे वघटन कर याचे नद दे ते

कं पनी अ ा वसजनास नद त करणा या आदे ाची त कं पनी ा पाठवे

र ज ार यां यासमोर बँ कग कं पनीची न दणी के गे आहे आ ण याची पावती

असा आदे र ज ार कं पनीचे नाव काढू न टाके .

C उप क म अंतगत आदे सु हो यापूव कवा नंतर के ा गे ा

बँ कग कायदे व वध तरतुद अ ध नयम चा या क म मधी

नणायक पुरावा असे क या वभागा या सव आव यकता संबं धत आहेत

एक ीकरणाचे पा न के े गे े आहे आ ण या आदे ाची त मा णत के आहे

रझ ह बँके या अ धका याने अ ा आदे ाची खरी त आ ण त अस याचे हणे

सव कायदे ीर रीतीने मा णत के े या योजनेची खरी त असे

कायवाही अपी म ये असो कवा अ यथा आ ण आधी कवा नंतर ापन के असे

उ क म ची सु वात जत या माणात पुरावा हणून वीकार े जाई

मूळ ऑडर आ ण मूळ योजना.

या क मा या पूवगामी तरतुद ती कोण याही गो ीचा भाव पडणार नाही

क सरकार दोन कवा अ धक बँ कग या एक ीकरणासाठ तरतूद करे

कं पनी कायदा चा या क म अंतगत कं प या

Machine Translated by Google

परंतु अ ी कोणतीही क सरकार वापरणार नाही

रझ ह बँके ी स ामस त के यानंतर.

बँ कग वसाय न ं बन

से. . वसायाचे न ं बन

उ याया य बँ कग कं पनी या अजावर जे ता पुरते अ म आहे

या या दा य वांची पूतता कर यासाठ एक ऑडर करा याची एक त या ा अ े षत के जाई

रझ ह बँक व सव कृ ती आ ण कायवाही सु हो यास कवा सु ठे व यास गती

एक न त साठ कं पनी

यो य आ ण यो य वाटे अ ा अट व त वर का ावधी आ ण वेळ ोवेळ

वेळ मुदत वाढवते जेण ेक न गतीचा एकू ण का ावधी सहा पे ा जा त नसावा

म हने

२ असा कोणताही अज रझ ह या अहवा ासोबत अस या वाय तो ठे वता येण ार नाही

रझ ह बँके या मते बँ कग कं पनी पैसे दे ऊ के असे बँक सू चत करते

अज मंज ूर झा यास याची कज

परंतु उ याया य पुरे ा कारणा तव या क मांतगत द ासा दे ऊ कते.

अजासोबत असा अहवा नस यास आ ण जथे असा द ासा द ा जातो उ

कोट बँ कग कं पनी या कारभारावर रझ ह बँके कडू न अहवा मागवे

याची पावती ते एकतर आधीच द े ा कोणताही आदे र क कते कवा असे पुढ आदे पास क कते

पर तीनुसार या य आ ण यो य असे .

३ जे हा पोटक म १ अंतगत अज के ा जातो ते हा उ याया य व ेष नयु क कते

अ धकारी जो ताबडतोब या या ता यात घेई कवा या या नयं णाखा सव मा म ा पु तके

कागदप े भाव आ ण कारवाई कर यायो य दावे यावर बँ कग कं पनी आहे कवा दसते

पा आहे आ ण उ याया य दान कर यास यो य वाटे अ ा इतर अ धकारांचा दे ख ी वापर करे

बँ कग कं पनी या ठे वीदारां या हताचा वचार क न.

जेथे रझ ह बँक समाधानी आहे क बँ कग कं पनीचे वहार या या संदभात

उप क म अंतगत एक आदे काढ यात आ ा आहे यासाठ हानीकारक प तीने आयो जत के ा जात आहे

ठे वीदारां या हतासाठ ते बंद कर यासाठ उ याया यात अज क कते

कं पनीचे आ ण जेथे असा कोणताही अज के ा असे ते हा उ याया य कोणताही अज करणार नाही

Machine Translated by Google

या का ावधीसाठ सव या सु करणे कवा चा ू ठे वणे आ ण

या उपक माअंतगत कं पनी व या कारवाई ा गती दे यात आ होती.

से. . वसाय न ं बत कर यासाठ क सरकारकडे अज कर याचा रझ ह बँके चा अ धकार अ

बँ कग कं पनी आ ण एक ीकरणा या पुनरचनेची योजना तयार करणे.

या भागा या पूवगामी तरतुद म ये कवा इतर कोण याही काय ाम ये काहीही अस े तरीही

कवा कोणताही करार कवा इतर इ टमट स या अंम ात आहे जेथे ते दसते

रझ ह बँके कडे तसे कर याचे यो य कारण आहे तर रझ ह बँक क ाकडे अज क कते

बँ कग कं पनी या संदभात अ ध गन आदे ासाठ सरकार.

क सरकारने रझ ह बँके ने के े या अजाचा वचार क न अंतगत

उप क म सु कवा चा ू ठे व यावर गतीचा आदे दे ऊ कते

अ ा अट वर न त का ावधीसाठ कं पनी व सव कृ ती आ ण कायवाही

पर ती यो य आ ण यो य वाटते आ ण वेळ ोवेळ का ावधी वाढवू कतो

क गतीचा एकू ण का ावधी सहा म ह यांपे ा जा त नसावा.

३ क सरकारने आदे ात द े या कोण याही नद ां ारे अ यथा दान के या वाय

उप क म अंतगत कवा यानंतर कोण याही वेळ बँ कग कं पनीने के नाही

अध गन का ावधी कोण याही ठे वीदारांना कोणतेही पेमट क कते कवा कोणतीही दा य वे सोडू कता कवा

इतर कोण याही कजदारांना दा य वे.

गती या का ावधीत जर रझ ह बँक समाधानी असे क

a सावज नक हतासाठ कवा

b ठे वीदारां या हतासाठ कवा

c बँ कग कं पनीचे यो य व ापन सुर त कर यासाठ कवा

d संपूण दे ा या बँ कग णा या हतासाठ असे करणे आव यक आहे

रझ ह बँक योजना तयार क कते

i बँ कग कं पनी या पुनबाधणीसाठ कवा

ii बँ कग कं पनीचे इतर कोण याही बँ कग सं ेसह एक ीकरणासाठ याम ये

वभाग ह तांत रत बँक हणून संद भत .

५ उपरो योजनेम ये खा पैक सव कवा कोण याही बाब साठ तरतुद असू कतात हणजे

अ रा यघटना नाव आ ण न दणीकृ त काया य भांडव मा म ा अ धकार अ धकार वार ये

Machine Translated by Google

अ धकारी आ ण व ेषा धकार बँ कग कं पनी या दा य वे कत े आ ण दा य वे

पुनबाधणी कवा यथा ती ह तांत रत बँके ची

b बँ कग कं पनी या व नीकरणा या बाबतीत ह तांतरण झा े या बँके कडे ह तांतरण

अ ा अट वर बँ कग कं पनीचा वसाय मा म ा मा म ा आ ण दा य वे आ ण

योजनेत नमूद के या माणे अट

c संचा क मंडळाती कोणताही बद कवा नवीन संचा क मंडळाची नयु

बँ कग कं पनी त या पुनबाधणीवर कवा जसे क बद झा े या बँके या आ ण

कोणाचा अ धकार या प तीने आ ण इतर अट व त यावर अ ा

बद कवा नयु के जाई आ ण नवीन संचा क मंडळा या नयु या बाबतीत

कवा कोण याही संचा काची या का ावधीसाठ अ ी नयु के जाई

d बँ कग कं पनी या मेमोरँडम आ ण आ टक ऑफ असो सए नम ये बद

पुनबाधणी कवा यथा ती बद या या उ े ाने ह तांत रत बँके ची

याचे भांडव कवा पुनबाधणी ा प रणाम दे यासाठ आव यक असे अ ा इतर कारणांसाठ

कवा एक ीकरण

e योजने या तरतुद या अधीन रा न बँ कग कं पनी ारे कवा व चा ू ठे वणे

या या पुनबाधणीवर कवा यथा ती ह तांत रत बँके वर कोण याही कृ ती कवा कायवाही

गन आदे ा या तारखेपूव बँ कग कं पनी व ं बत

f सभासद ठे वीदार आ ण इतर कजदारांना अस े े ाज कवा अ धकार कमी करणे

बँ कग कं पनी या पुनबाधणीपूव कवा व नीकरणापूव कवा वरोधात

रझ ह बँक सावज नक हतासाठ कवा सभासदां या हतासाठ आव यक समजते

ठे वीदार आ ण इतर कजदार कवा बँ कग कं पनी या वसाया या दे ख भा साठ

g रोखीने कवा अ यथा ठे वीदार आ ण इतर कजदारांना यां या पूण समाधानी पेमट

दावा

i बँ कग कं पनी या आधी कवा व यां या हता या कवा अ धकारां या संदभात

पुनरचना कवा एक ीकरण कवा

ii जेथे यांचे हत कवा अ धकार बँ कग कं पनी या बाजूने कवा व आहेत कवा आहेत

अ ा ाज कवा अ धकारां या संदभात खंड f अंतगत कमी के े

h बँ कग कं पनी या सभासदांना यां याकडे अस े या समभागांचे वाटप

याची पुनरचना कवा एक ीकरण या अंतगत अ ा समभागांम ये यांची वार य कमी के गे आहे का
Machine Translated by Google

खंड f कवा नाही बँ कग कं पनी या पुनबाधणीवरी समभागांचे कवा यथा ती

ह तांत रत बँके त आ ण जेथे कोणतेही सद य रोखीने पेमटचा दावा करतात आ ण वाटप करत नाहीत

ेअ स कवा जेथे कोण याही सद यांना ेअ स वाटप करणे य नाही यांना रोखीने पेमट
सद य यां या दा ाचे पूण समाधानी आहेत

i बँ कग कं पनी या पुनबाधणीपूव ेअ समधी यां या हतसंबंधात कवा

एक ीकरण कवा

ii जेथे असे ाज खंड f अंतगत ेअ समधी यां या ाजा या संदभात कमी के े आहे

यामुळे कमी i बँ कग या सव कमचा यां या सेवा सु ठे वणे

कं पनी औ ो गक अथा या आत कामगार नसणे यापैक असे वगळता

बँ कगम ये ववाद कायदा चा व ेषत योजनेम ये नमूद के ा आहे.

कं पनी वत या या पुनबाधणीवर कवा जसे क कदा चत याच ठकाणी ह तांत रत बँके त

मोबद ा आ ण याच अट आ ण सेवा त वर जे यांना मळत होते कवा हणून

या आदे ा या तारखे या ताबडतोब आधी या ारे ते ा सत के े जात होते

अध गन

परंतु या योजनेत अ ी तरतूद असे क

i बँ कग कं पनी तीन वषा या का ावधी या समा तीनंतर दे य कवा अनुदान दे ई

क सरकारने या तारखे ा ही योजना मंज ूर के आहे या तारखेपासून ते सां गत े

कमचा यांना समान मोबद ा आ ण समान सेवा अट व त जसे येथे आहेत

अ ा पेमट कवा अनुदानाची वेळ ागू संबं धत दजा या कवा दजा या कमचा यांना

तु ना मक बँ कग कं पनी या उ े ासाठ रझ ह बँके ने यां या

या संदभात नणय अं तम असे

ii ह तांत रत बँक वरी तीन का ावधी या समा तीनंतर पैसे दे ई कवा अनुदान दे ई

वष उ कमचा यांना समान मोबद ा आ ण समान सेवा अट

अ ा पेमट या वेळ कवा अनुदाना या वेळ ागू संबं धत इतर कमचा यांना

ह तांत रत बँके चा दजा कवा दजा सां गत े या पा ता आ ण अनुभवा या अधीन आहे

बद झा े या अ ा इतर कमचा यां या सारखे कवा समतु य कमचारी

बँक पुढे दान के े क प ह या तरतुद या खंड ii अंतगत कोण याही प र तीत ंक ा अस यास

कवा उ े ख के े या कोण याही कमचा यांची पा ता आ ण अनुभव आहे क नाही यामधी फरक

या इतर कमचा यां या पा ता आ ण अनुभवा माणे कवा समतु य

ह तांत रत बँके ची संबं धत ेण ी कवा ती ंक ा कवा फरक संद भत के ा जाई

Machine Translated by Google

म ये नमूद के े या पेमट कवा अनुदाना या तारखेपासून तीन वषाचा का ावधी संप यापूव

तो खंड रझ ह बँके ा याचा नणय अं तम असे

j खंड i म ये काहीही अस े तरीही जेथे बँ कगचे कोणतेही कमचारी

औ ो गक ववाद कायदा या अथानुसार कं पनी कामगार नसणे

व ेषत खंड i अंतगत योजनेम ये नमूद के े आहेत कवा जेथे कोण याही कमचारी

बँ कग कं पनीने बँ कग कं पनी ा े ख ी नोट स दे ऊ न कवा य असे या माणे

या तारखेनंतर पुढ एक म हना संप यापूव कधीही ह तांत रत बँक असू कते

जी योजना क सरकारने मंज ूर के आहे ती न कर याचा यांचा इरादा आहे

बँ कग कं पनी या पुनबाधणीवर कवा जसे या तसे चे कमचारी बनणे

बद बँक अ ा कमचा यांना भरपाईचे पेमट जर असे तर ते यात आहेत

औ ो गक ववाद कायदा आ ण अ ा पे न ॅ युइट भ व य नवाह नधी आ ण

या नयमांनुसार कवा अ धकृ ततेनुसार यांना सामा यतः वीकाय इतर सेवा नवृ ी ाभ

गती या आदे ा या तारखेपूव बँ कग कं पनी

k बँ कग या पुनबाधणीसाठ कवा एक ीकरणासाठ इतर कोण याही अट व त

कं पनी l सुर त कर यासाठ आव यक अ ा आनुषं गक प रणामी आ ण पूरक बाबी

क पुनरचना कवा एक ीकरण पूण पणे आ ण भावीपणे पार पाड े जाई . a एक त

रझ ह बँके ने तयार के े या योजनेचा मसुदा बँ कग कं पनीकडे पाठव ा जाई आण

ह तांत रत बँक आ ण व नीकरणा ी संबं धत इतर कोण याही बँ कग कं पनी ा साठ

सूचना आ ण हरकती जर असती तर रझ ह बँके ने यासाठ न द के े या का ावधीत

उ े b रझ ह बँक मसुदा योजनेत असे बद क कते जर असे तर

बँ कगकडू न ा त झा े या सूचना आ ण आ ेपां या का ात आव यक वचार क कतात

कं पनी आ ण ह तांत रत बँके कडू न आ ण संबं धत कोण याही बँ कग कं पनीकडू न

एक ीकरण आ ण या येक कं पनीचे सद य ठे वीदार कवा इतर कजदारांक डू न

आ ण ह तांत रत बँक .

७ यानंतर ही योजना क सरकार या मंज ुरीसाठ ठे व जाई आण

क सरकार या योजने ा कोण याही बद ा वाय कवा अ ा कारे मंज ुरी दे ऊ कते

आव यक वाटे तसे बद आ ण क ाने मंज ूर के े योजना

क सरकार याम ये न द करे अ ा तारखे ा सरकार अंम ात येई

वतीने योजने या वेगवेग या तरतुद साठ वेगवेग या तारखा नमूद के या जाऊ कतात.

A क सरकारने पोटक म अंतगत द े मंज ुरी आधी कवा असो

Machine Translated by Google

बँ कग कायदे व वध तरतुद काय ाचे क म सु झा यानंतर

चा हा नणायक पुरावा असे क या क मा या या सव आव यकता

पुनबाधणीसाठ कवा जसे क असे एक ीकरणाचे पा न के े गे े आहे आ ण याची एक त

क सरकार या अ धका याने खत व पात मा णत के े मंज ूर योजना खरी आहे

याची त सव कायदे ीर कायवाहीम ये मग अपी असो कवा अ यथा आ ण असो

उ क म सु हो यापूव कवा नंतर ा पत पुरावा हणून मा य करा

मूळ योजने माणेच.

८ योजना काया वत झा या या तारखेपासून कवा तची कोणतीही तरतूद

योजना कवा अ ी तरतूद बँ कग कं पनीवर बंधनकारक असे कवा यथा ती

ह तांत रत बँक आ ण व नीकरणा ी संबं धत इतर कोण याही बँ कग कं पनीवर आ ण सु ा

या येक कं पनीचे सव सद य ठे वीदार आ ण इतर कजदार आ ण कमचा यांवर

आ ण ह तांत रत बँके चे आ ण कोण याही संबंधात कोणतेही अ धकार कवा दा य व अस े या इतर कोण याही वर

या कं प यांचे कवा ह तांत रत बँक व त कवा व ापक य इतर सह कवा

कोण याही ॉ हडंट फं डा ी कवा पैक कोण याही ारे राख े या इतर नधी ी इतर कोण याही कारे जोड े े आहे

या कं प या कवा ह तांत रत बँक .

९ काया वत झा या या तारखे ा कवा कवा यथा ती तारीख

या न म योजनेम ये न द के े आहे बँ कग कं पनीची मा म ा आ ण मा म ा

योजनेम ये दान के े या माणानुसार आ ण या माणात ह तांत रत के े गे े आ ण न हत आ ण

बँ कग कं पनीचे दा य व योजनेत दान के े या माणानुसार आ ण मयादे पयत

कडे ह तांत रत के े जाती आ ण ह तांत रत बँके चे दा य व बनती .

१० योजनेती तरतुद ागू कर यात काही अडचण आ यास क

ासन आदे ाने असे दसते क अ ा तरतुद ी वसंगत नस े कोणतीही गो क कते

अडचण र कर या या उ े ाने आव यक कवा उपयु .

११ योजने या कवा उप क म १० अंतगत के े या कोण याही आदे ा या ती दोघांसमोर ठे व या जाती .

क ाने या योजने ा मंज ुरी द यानंतर संसदे ची सभागृहे य तत या वकर

ासन कवा यथा ती आदे द े ा आहे.

१२ जेथे योजना ही बँ कग कं पनी कोण याही वसाया या व नीकरणाची योजना आहे

योजनतगत कवा त या कोण याही तरतुद अंतगत ह तांत रत बँके ारे अ ध हत नंतर

या योजने या अंम बजावणीत येण े कवा अ ा तरतुद ह तांत रत बँके ारे चा ू ठे वणे

ह तांत रत बँके चे नयमन करणा या काय ानुसार या काय ाती अ ा सुधारणां या अधीन
Machine Translated by Google

कवा या या कोण याही तरतुद या ऑपरे नमधून ह तांत रत करणा या बँके ची अ ी सूट

क सरकार रझ ह बँके या फार ीनुसार अ धसूचने ारे

अ धकृ त राजप योजने ा पूण प रणाम दे या या उ े ाने तयार करा दान के े क

पे ा जा त का ावधीसाठ भावी हो यासाठ असा बद कवा सूट के जाई

अ ा वसाया या संपादना या तारखेपासून सात वष.

या क माती कोणतीही गो बँ कगसह एक ीकरणास तबंध करणारी मान जाणार नाही

अनेक बँ कग कं प यां या एकाच योजने ारे सं ा यापैक येक ऑडर

या क मांतगत गती दे यात आ आहे.

१४ या क मा या आ ण याअंतगत के े या कोण याही योजने या तरतुद ागू होती

या काय ा या इतर कोण याही तरतुद म ये कवा कोण याही म ये समा व अस े या व काहीही अस े तरी

इतर कायदा कवा कोणताही करार पुर कार कवा स या अंम ात अस े े इतर साधन. याम ये

वभाग बँ कग सं ा हणजे कोणतीही बँ कग कं पनी आ ण यात टे बँक ऑफ इं डयाचा समावे होतो

कवा सहायक बँक कवा संबं धत नवीन बँक .

ीकरण. सेवे या अट व त या या वभागाती संदभ

अ ा कमचा याचा दजा आ ण दजा यांचा व तार असा कमचा याचा अथ ाव ा जाणार नाही.

वाइं डग

क म उ याया या ारे बंद. क म म ये काहीही अस े तरी

क म क म आणक म कं पनी कायदा चा परंतु या वाय

या काय ा या क म या पोटक म अंतगत या या अ धकारांवर पूव ह षत उ याया य आदे दे ई

बँ कग कं पनी बंद करणे

a बँ कग कं पनी तची कज भर यास असमथ अस यास कवा

b जर रझ ह बँके ने क म अ वये ती संपु ात आण यासाठ अज के ा असे कवा

हा वभाग.

२ रझ ह बँक या क मांतगत अ. या समा तीसाठ अज करे

बँ कग कं पनी ा उप क म या खंड ब अंतगत आदे ा ारे असे कर याचे नद द े अस यास

क म .
Machine Translated by Google

३ रझ ह बँक या क मांतगत अ. या समा तीसाठ अज क कते

बँ कग कं पनी

अ जर बँ कग कं पनी

i क म म ये न द के े या आव यकतांचे पा न कर यात अय वी झा े आहे कवा

ii क म मधी तरतुद मुळे बँ कग चा ू ठे व यासाठ अपा झा ा आहे

भारताती वसाय कवा

iii उप क म या खंड अ अंतगत आदे ा ारे नवीन ठे वी ा त कर यास तबं धत के े आहे

क म या कवा क म या उपक म A या खंड b अंतगत रझ ह बँके या

भारत कायदा चा कवा

iv या काय ा या आव यकते वाय इतर कोण याही आव यकतांचे पा न कर यात अय वी

क म ने असे अपय चा ू ठे व े आहे कवा या काय ा या कोण याही तरतुद चे उ ं घन के े आहे

या न म ाने न द के े या का ावधी कवा का ावधी या प कडे असे उ ं घन चा ू ठे व े

रझ ह बँके ने वेळ ोवेळ अ ा अपय ाची कवा उ ं घनाची े ख ी सूचना द यानंतर

बँ कग कं पनी ा कळव े आहे कवा ब रझ ह बँके या मते

i बँ कग या संदभात याया याने मंज ूर के े तडजोड कवा व ा

बद ांसह कवा या वाय कं पनी समाधानकारकपणे काम क कत नाही कवा

ii या अंतगत कवा या या अनुषंगाने द े े रटन टे टमट कवा मा हती

या काय ाती तरतुद उघड करतात क बँ कग कं पनी आप कज भर यास असमथ आहे

कवा

iii बँ कग कं पनी चा ू ठे वणे त या हतासाठ तकू आहे

ठे वीदार

कं पनी कायदा I

एखा ा बँ कग कं पनीने कज भर यास नकार द यास ती असमथ अस याचे मान े जाई .

या या कोण याही काया यात कवा ाखेत के े या कोण याही कायदे ीर मागणीची दोन कामकाजा या दवसांत पूतता करा

रझ ह बँके चे काया य ाखा कवा एज सी अस े या ठकाणी मागणी के जाते कवा

पाच कामकाजा या दवसांत अ ी मागणी इतर के अस यास आ ण रझ ह बँके ने मा णत के यास

बँ कग कं पनी आप कज फे ड यास असमथ आहे असे न

Machine Translated by Google

५ रझ ह बँके ने पोटक म १ अंतगत के े या येक अजाची त पाठव जाई

रझ ह बँक र ज ारकडे. ३८अ. कोट वडेटर.

१ येक उ याया या ा क ाकडू न नयु कर यात येण ारा याया य प रसमापक जोड े ा असे

बँ कग संपु ात आण यासाठ सव कायवाही कर या या उ े ाने सरकार

कं प या आ ण या संदभाती इतर कत े पार पाडणे जसे क उ याया य ागू क के .

बँ कग कं प यांची सं या आ ण इतर प र ती ात घेता

या करणात क सरकारचे मत आहे क ते जोडणे आव यक कवा हतकारक नाही

उ याया याचे याया य प रसमापक हणून वेळ ोवेळ म ये अ धसूचने ारे

अ धकृ त राजप नद दे ते क हे क म या उ याया या या संबंधात भावी होणार नाही.

क म . रझ ह बँक अ धकृ त वडेटर असे . यात काहीही समा व अस े तरीही

या काय ा या क म A म ये कवा क म कवा कं पनी कायदा चा या क म म ये

जेथे बँ कग कं पनी या उ याया याने संपु ात आण या या कोण याही कायवाहीम ये अ

रझ ह बँके कडू न रझ ह बँक टे ट बँक ऑफ

भारत कवा क सरकारने या संदभात अ धसू चत के े इतर कोणतीही बँक कवा कोण याही जसे

म ये बँ कग कं पनीचे अ धकृ त वडेटर हणून अ ा अजात नमूद के े आहे

अ ी कायवाही आ ण वडेटर जर असे तर अ ा कायवाहीम ये कायरत अस यास काया य रकामे करावे

अ ा नयु वर.

२ उ याया याने द े या नद ां या अधीन रा न मानधन

या क मांतगत नयु अ धकृ त वडेटर या आ ापनाची कमत आ ण खच आ ण

संपु ात ये याचा खच आ ण खच बँ कग कं पनी या मा म ेतून भागव ा जाई

या ा जखमा के या जात आहेत आ ण इतर कोण याही गो ीम ये व काहीही अस े तरीही

स या ागू अस े ा कायदा क सरकार ा कोणतेही ु क दे य असणार नाही

बँ कग कं पनीची मा म ा. क म A. वडेटसना कं पनी कायदा ागू.

कं पनी कायदा चा या सव तरतुद वडेटर ी संबं धत आतापयत

ते या काय ा ी वसंगत नस यामुळे नयु के े या वडेटर ा कवा या या संबंधात ागू होई

क म A कवा क म अंतगत.

२ या भाग आ ण भाग IIIA मधी अ धकृ त वडेटर चा कोणताही संदभ असा अथ ाव ा जाई

बँ कग कं पनी या कोण याही वडेटर या संदभासह. क म कायवाही ा गती

कं पनी कायदा या क म म ये समा व अस े या व काहीही असूनही

चा उ याया य संबं धत कारवाई ा गती दे ण ारा कोणताही आदे दे ण ार नाही

Machine Translated by Google

उ याया य समाधानी नस यास बँ कग कं पनी बंद करणे

के े गे े या ारे कं पनी आप या ठे वीदारांचे दावे जमा झा या माणे पूण पैसे दे ऊ कते. क म .

अ धकृ त वडेटरचा ाथ मक अहवा

कं पनी कायदा चा या क म म ये जेथे समा तीचा आदे दे यात आ ा आहे

बँ कग सु हो यापूव कवा नंतर बँ कग कं पनी या बाबतीत

कं पनी सरी ती कायदा चा अ धकृ त वडेटर सादर करे

आदे ा या तारखेपासून दोन म ह यां या आत उ याया या ा ाथ मक अहवा ा कवा

जेथे असे सु हो यापूव बंद कर याचे आदे दोन म ह यां या आत के े गे े आहेत

अ ा कारची सु वात या वभागा ा आव यक अस े मा हती उप क न दे ण े

या ा आ ण या याकडे अस े या बँ कग कं पनी या मा म ेची र कम दे ख ी सांगणे

अहवा ा या तारखे ा ता यात कवा या या नयं णाखा आ ण या या मा म ेची र कम

दोन म ह यांचा का ावधी संप यापूव रोख र कम गोळा के जा याची यता आहे

या क म अंतगत अ धमा य पेमट कर यासाठ मा म ा वेगाने ागू के जाऊ कते

कं पनी कायदा आण य तत या दा य वे आ ण

नुसार बँ कग कं पनीचे या या ठे वीदार आ ण इतर कजदारांवरी दा य वे

तरतुद यानंतर समा व आहेत आ ण अ धकृ त वडेटर उपरो उ े ांसाठ करे

बँ कग कं पनी या मा म ेपैक वहाय हणून रोख र कम गोळा कर याचा येक य न.

क म A. अ धमा य दावेदार आ ण सुर त आ ण असुर त कजदारांना सूचना

बँ कग कं पनी या आदे संपव या या तारखेपासून पंधरा दवसां या आत कवा जेथे

बँ कग कं प या सु हो यापूव बंद कर याचा आदे दे यात आ ा आहे तीय

सुधारणा अ ध नयम चा अ ी सु वात झा यापासून एका म ह या या आत अ धकारी

वडेटर बँ कग या कजाचा आ ण दा य वांचा अंदाज बांध या या उ े ाने करे

कं पनी इतर क त या ठे वीदारांवरी जबाबदा या आ ण जबाबदा या अ ा नोट स ारे

रझ ह बँक या रीतीने नद दे ई यासाठ आवाहन करा

a येक दावेदार कं पनी काय ा या क म अंतगत ाधा य पेमटसाठ पा आहे

पैक आण

b येक सुर तआण येक असुर त कजदार एका आत अ धकृ त वडेटरकडे पाठवणे

नोट स या सेवे या तारखेपासून म हना याने दावा के े या रकमेचे ववरण.

२ उप क म १ अंतगत येक नोट स क म ५३० अ वये दावा करणा या दावेदारा ा पाठव जाते.

कं पनी कायदा चा असे नमूद करे क जर दा ाचे वधान

Machine Translated by Google

सेवे या तारखेपासून एक म ह याचा का ावधी संप यापूव अ धकृ त वडेटर

दावा कं पनी काय ा या क म अ वये दे य दे या या ह काचा दावा मान ा जाणार नाही

इतर सव कजा या ाधा याने परंतु बँ कग ारे दे य सामा य कज हणून मान े जाई

कं पनी

३ पोट क म १ अंतगत येक नोट स सुर त धनको ा पाठव जाई या ा याची कमत मोजावी ागे

नोट स या सेवे या तारखेपासून एक म ह याचा का ावधी संप यापूव सुर ा

आ ण असे नमूद करे क जर दा ाचे वधान सुर े या मू यांक नासह नसे तर

सदर मुदत संप यापूव अ धकृ त वडेटरकडे पाठव े जाते यानंतर अ धकृ त वडेटर ा

वतः सुर ततेची कमत मोजे आ ण असे मू यांक न धनकोवर बंधनकारक असे .

जर दावेदार या ा उप क म अंतगत पाठव े या नो टसचे पा न कर यात अय वी ठर ा तर याचा दावा

कं पनी कायदा चा या क म अंतगत ाधा याने पैसे दे यास पा नाही

इतर सव कजासाठ परंतु बँ कग कं पनी ारे दे य अस े े सामा य कज मान े जाई आ ण जर अ

सुर त कजदार या ा उप क म अंतगत पाठव े या नो टसचे पा न कर यात अय वी ठरतो अ धकारी

वडेटर वतः स यु रट चे मू य दे ई आ ण असे मू यांक न धनकोवर बंधनकारक असे .

क म कजदारां या सभा इ

कं पनी कायदा या क म म ये समा व अस े या व काहीही असूनही

उ याया य बँ कग कं पनी बंद कर या या कायवाहीम ये

कोणतीही हरकत नसे असे समजत असे तर े नदार कवा योगदानक या या कोण याही बैठक सह व हेवाट ावा

व ं ब आ ण खचाचे औ च य स कर यासाठ पुरेसे सुर त. क म ठे वीदारांचे े डट बुक के े

स मान े जाणे. बँ कग कं पनी संपव या या कोण याही कायवाहीम ये येक

बँ कग कं पनी या ठे वीदाराने दाखव े या रकमेसाठ दावा दाख के ा आहे असे मान े जाई

बँ कग कं पनी या पु तकांम ये या या ेयासाठ आ ण काहीही न जुमानता

म ये समा व आहे कं पनी कायदा चा चे क म उ याया य

असे दावे स झा े आहेत असे गृहीत धरे जोपयत अ धकृ त वडेटर आहे असे दाखवत नाही

या या ु तेवर ंक ा घे याचे कारण.

क म A ठे वीदारांना ाधा य दे यके

बँ कग कं पनी या संपु ात ये या या येक कायवाहीम ये जेथे व डग अप ऑडर आहे

बँ कग कं प या सु हो यापूव कवा नंतर तीय

Machine Translated by Google

ती कायदा चा समा ती आदे ा या तारखेपासून तीन म ह यां या आत

कवा जेथे अ ा सु हो यापूव बंद कर याचा आदे तीन म ह यां या आत कर यात आ ा असे

तेथून कं पनी कायदा या क म म ये संद भत अ धमा य दे यके

या या तारखेपासून एका म ह या या आत दा ांची वधाने पाठ व गे आहेत

क म अ म ये संद भत नोट सची सेवा अ धकृ त वडेटर ारे के जाई कवा

अ ा दे यकांसाठ पुरे ी तरतूद या या ारे के जाई .

२ वरी माणे ाधा य दे यके द यानंतर कवा पुरे ी तरतूद के गे आहे

या या संदभात के े या तीन म ह यां या उपरो त का ावधीत अदा कर यात येई

a बँ कग कं पनी या बचत बँक खा याती येक ठे वीदारा ा थम अ

अडीच े पये कवा या या े डटवरी क यापैक जे कमी असे आ ण यानंतर

b पुढ ठकाणी बँ कग कं पनी या येक इतर ठे वीदारा ा दोन े आ ण

प ास पये कवा या या े डटवरी क यापैक जे कमी असे ते इतर सव कजाना ाधा याने

बँ कग कं पनीची उव रत मा म ा सामा य कजदारांना दे य दे यासाठ उप आहे

परंतु खंड अ आ ण खंड ब अंतगत कोण याही एका ा भर े या एकू ण रकमेची बेरीज

जी वतः या नावाने आ ण इतर कोण याही सोबत संयु पणे नाही बचत म ये ठे वीदार आहे

बँ कग कं पनीचे बँक खाते आ ण इतर कोण याही खा यात ठे वीदार पे ा जा त नसावे

अडीच े पये.

३ जेथे उपरो तीन म ह यां या का ावधीत पूण भरणा करता येण ार नाही

उप वभाग या खंड अ कवा खंड ब अंतगत मा म ांसह दे य र कम

रोख अ धकृ त वडेटरने या का ावधीत येक ठे वीदारा ा खंड अ अंतगत कवा

करण असू कते या उप क मचे खंड ब यथानुपात आधारावर दे य र कम

डपॉ झट कवा या ॉज अंतगत अ धकृ त वडेटर या मा म ेसह पैसे दे यास स म आहे आ ण करे

ारे पुरे ी मा म ा गोळा के यावर उव रत र कम अ ा येक ठे वीदारा ा ा

रोख अ धकृ त वडेटर.

४ ठे वीदारांना थम बचत बँक खा यात आ ण नंतर दे यके द यानंतर

इतर ठे वीदार पूवगामी तरतुद नुसार उव रत मा म ा

सामा य कजदारांना दे य दे यासाठ उप अस े बँ कग कं पनी अ. वर पेमटसाठ वापर जाई

सामा य कजदारां या कजाचा यथानुपात आधार आ ण पुढ रकमेचा जर काही असे तर

ठे वीदार आ ण वर हट या माणे ो रेटा आधारावर पेमटसाठ पुरे ी तरतूद के यानंतर

सामा य कजदारांची कज अ धकृ त वडेटर जसे आ ण के हा संप ी

Machine Translated by Google

कं पनी रोख व पात गोळा के जाते वर नमूद के या माणे ोरेटा आधारावर पेमट करा

या खंड अ आ ण खंड ब म ये नमूद के े या ठे वीदारांमुळे राहती अ ा रकमा जर असती तर

उप क म .

५ अ धकृ त वडेटर ा या या ता यात कवा या या नयं णाखा रोख व पात स म कर यासाठ

बँ कग कं पनीची जा तीत जा त मा म ा येक स यु रट ज ा द े े स यु रट ज

अ धकृ त वडेटर ारे कजदाराची पूतता के जाऊ कते

a जेथे कजदाराची दे य र कम मू यांक न के े या स यु रट ज या मू यापे ा जा त आहे

या ा कवा यथा ती अ धकृ त वडेटर ारे मू यांक न के यानुसार अ ा मू या या दे यकावर आ ण

b जेथे कजदाराची दे य र कम स यु रट ज या मू या या समान कवा कमी असे

दे य र कम भर यावर मू यांक न के े

दान के े क जेथे अ धकृ त वडेटरने के े या मू यांक नावर समाधानी नाही

कजदार तो मू यांक न कर यासाठ उ याया यात अज क कतो. जे हा कोणताही दावेदार कजदार

कवा ठे वीदार या ा या या तरतुद नुसार कोणतेही पेमट करायचे आहे

क म सापडत नाही कवा सहज ोधता येत नाही पुरे ी तरतूद के जाई

अ ा पेमटसाठ अ धकृ त वडेटर.

७ या क मा या उ े ांसाठ पुढ येक क माम ये न द के े दे यके असती

वेग या वगाची दे यके मान जाती हणजे

अ कं पनी कायदा चा या क म अंतगत ाधा य दावेदारांना दे यके

b उप क म या खंड अ अंतगत बचत बँक खा याती ठे वीदारांना दे यके

c उप क म या खंड b अंतगत इतर ठे वीदारांना दे यके

d सामा य कजदारांना दे यके आ ण यां या तर ठे वीदारांना दे यके

उप क म या खंड अ आ ण खंड ब म ये न द .

उप क म म ये न द के े या येक भ वगाची दे यके समान माणात असती

वत आ ण पूण पैसे द े जाती जोपयत मा म ा यांना पूण कर यासाठ अपुरी आहे अ ा प र तीत ते

समान माणात कमी होई .

उप क म आण म ये समा व अस े कोणतीही गो बँ कग कं पनी ा ागू होणार नाही

ठे वीदारां या संदभात यां या ठे वी वमा नगम क म अंतगत जबाबदार आहे

ठे व वमा नगम अ ध नयम चा . ाधा य दे यके नंतर

उप क म म ये संद भत कर यात आ े आहे कवा यासंदभात पुरे ी तरतूद कर यात आ आहे

Machine Translated by Google

यामुळे उप क म म ये संद भत बँ कग कं पनीची उव रत मा म ा यासाठ उप आहे

सामा य कजदारांना द े दे य र कम या कजा या माणानुसार पेमटसाठ वापर जाई

सामा य कजदार आ ण ठे वीदारांना दे य र कम

दान के े आहे क जेथे कोण याही ठे वी या संदभात कोणतीही र कम वडेटर ा ायची आहे

ठे व वमा नगम अ ध नयम या क म अंतगत ठे व वमा नगम

चा हे पेमट द यानंतर फ क जर काही असे तर दे य असे

ठे वीदार

क म वे े ने संपु ात आण यासाठ उ याया याचे अ धकार

कं पनी काय ा या क म म ये समा व अस े या व काहीही अस े तरी

चा रझ ह बँके वाय कोणतीही बँ कग कं पनी वे े ने बंद के जाऊ कत नाही.

खत व पात मा णत करते क कं पनी त या कजदारांना यांची सव कज पूण भर यास स म आहे

जमा करणे

२ उ याया य बँ कग कं पनी वे े ने बंद के जात असे अ ा कोण याही प र तीत

वै क संपु ात येण े चा ू राही असा आदे ा परंतु या दे ख रेख ीखा

याया य

३ कं पनी काय ा या क म ४४१ आ ण ५२१ म ये समा व अस े या तरतुद चा पूव ह न ठे वता

चा उ याया य वत या गतीने आ ण अजावर

रझ ह बँक उ याया याने बँ कग कं पनी बंद कर याचा आदे ा

खा करणे हणजे

a जेथे बँ कग कं पनी वे े ने आ ण कोण याही ट यावर बंद के जात आहे

ऐ क कायवाही समा त करणे कं पनी यां या कजाची पूतता कर यास स म नाही कारण ते जमा होते कवा

b जेथे बँ कग कं पनी वे े ने बंद के जात आहे कवा या या अधीन आहे

याया य आ ण उ याया या या पयवे णावर समाधानी आहे क वे े ने बंद कवा

याया या या पयवे णा या अधीन रा न बंद करणे याया याचे नुक सान न करता पुढे चा ू ठे वता येण ार नाही

ठे वीदारांचे हत.
Machine Translated by Google

यु नट II

बँ कग नयमन कायदा १९४९

स बँके ची उ ांती

काउ ट मधी स बँके चे ा ीय काय च न आ ण े डट नयं त करणे आहे

या दे ा या आ ण या या सा ाची जमवाजमव कर यासाठ परंतु संवैधा नक संरचना आ ण अ धकार याम ये भ आहेत

च त आ थक प र तीनुसार तप ी पैसा आ ण भांडव ाची संघटना

दे ाती बाजारपेठ इ. स बँ कग सं े ा बँ कग उप मांना ो साहन ावे ागते

तो दे . रझ ह बँके ची जी दे ाची म यवत बँक आहे तचे प ह े कत आहे क ते पाहणे

बँ कग वसाय सु ढ त वांवर चा तो तसेच बँ कग या तरतुद ा मदत करतो

दे भराती सु वधा. रझ ह बँके या स या या याक ापांम ये पारंपा रक स चा समावे आहे

वकासा मक याक ापांसह बँ कग काय आ ण या ारे रा ीय तरावर ग तमान भू मका बजावते

अथ व ा आ ण काउ ट या नयो जत वकासाम ये दे ख ी मह वपूण भू मका बजाव आहे. सह

खाजगीकरण आ ण जाग तक करणा या आगमनानंतर रझ ह बँके ची भू मका आ ण कत आहे

च नवाढ वर नयं ण आ ण इतर पत नयं णा ारे महागाई र कर यात वाढ झा .

स बँक ही च न वषयक आ ण बँ कग संरचनेची एक खर आहे जी या याक ापांवर दे ख रेख करते

ावसा यक बँक ा आ ण इतर व ीय सं ा नोट जारी कर याचा एकमा अ धकार वापरत आहेत कायरत आहेत

बँक र ते बँक र आ ण रा ा या े डट स टमचे पयवे ण करणारे हणून. हे म यवत घटक ापते

रा ा या च न वषयक आ ण बँ कगमधी ती.

Machine Translated by Google

स बँके ची काय

. च नी नोटा जारी करणे

. बँक र ते सरकार

. वा ण य बँक ां या रोख सा ांवर संर क

. परक य च नाचे संर क

. ेवटचा उपाय दे ण ारा

. क य मंज ुरीची बँक

. े डट नयं क

भारतीय रझ ह बँक जी आप या दे ाची म यवत बँक आहे म ये ापन झा

RBI कायदा अंतगत. याने ते हापासून च न जारी कर याचे अ धकार आ ण े डट नयं ण ता यात घेत े

इ ी रय बँक ऑफ इं डया. म ये बँके चे रा ीयीकरण झा े .

रझ ह बँक ऑफ इं डयाची रचना

क य संचा क मंडळ सद य मु या य मुंबई. याम ये हे समा व आहे

i एक रा यपा आ ण क ाने नयु के े े पे ा जा त नायब रा यपा

सरकार. रा यपा हे मु य कायकारी ा धकरण कवा अ य आहेत

बँक .

ii मुंबई या ा नक मंडळांक डू न क सरकारने नाम नद त के े े ४ संचा क

क क ा म ास द .

iii क म. i c नुसार क सरकारने नाम नद त के े े संचा क.

iv क सरकारने नाम नद त के े ा एक सरकारी अ धकारी

बँ कग कं पनी कायदा संबं धत काय ाचे एक ीकरण आ ण सुधारणा कर यासाठ पा रत कर यात आ ा

बँ कग कं प यांना. अं तः कडू न अ धकारांचा गैरवापर के यामुळे याची गरज भासू ाग

काही बँक ांवर नयं ण ठे वणे आ ण ठे वीदारांचे हत जप यासाठ उपाययोजनांचा अभाव

बँ कग कं प यांचे व ेषतः आ ण अं तः दे ा या आ थक हतासाठ

Machine Translated by Google

पासून या काय ाचे नाव बद ू न बँ कग नयमन कायदा कर यात आ े आहे.

सामा जक नयं ण

बँ कग नयमन काय ाची खा तरतूद सामा जक नयं णा या वषया ी संबं धत आहे.

या सुधा रत अ ध नयम ची तावना अ ी आहे बँ कगम ये सुधारणा कर यासाठ पुढे एक कायदा

व नयमन कायदा बँक ांवर सामा जक नयं णा या व ताराची तरतूद कर यासाठ आ ण यासाठ

संबं धत करणे कवा या ी संबं धत आ ण पुढे रझ ह बँक ऑफ

भारत कायदा आ ण टे ट बँक ऑफ इं डया कायदा .

बँक ा आ ण बँ कग या संबंधात सामा जक नयं ण ही अ भ साधारणपणे च त झा

डसबर . मो ा माणात बँक ॲड हा स या त ारी आ या हो या

आ ण म यम उ ोग आ ण मोठे आ ण ा पत ावसा यक घरे आ ण ते े

ेती घुउ ोग आ ण नयात यासार या ाधा य मांची मागणी होत न हती.

यांचा दे य ह सा असा आरोपही कर यात आ ा क बँक ांचे संचा क जे ब तां ी उ ोगपती होते.

अ ा कं प यांना अंदाधुंद ऍड हा स दे यासाठ अनेक बँक ांना भा वत के े फम कवा

सं ा याम ये संचा कांना मो ा माणात रस होता. हे आ ण इतर आरोप

बँक ांचे गैर व ापन काही ट काकारां या नजरेत यांची रा ीयीकरणाची मागणी यो य ठर

बँक ांचे.

सरकारने मा ापारी बँके ा परवानगी दे ण े उ चत ठरे असे वाट े

खाजगी े ाती काय परंतु यां यावर अ ी पुढ नयं णे आ ण नबध ादणे

कज गुंतवणुक साठ ाधा य म ठरवे यासाठ यो य मागद क त वे वक सत करे

व ापन बँक ां या नणय घे या या यं णे या पुनरचना ा ो साहन ा आ ण सोडा

गैर व ापन कर याची संधी बँक व ापन आ ण संचा कां या हातात आहे.

रोजी उपपंत धान आ ण अथमं ी यांनी ोकसभेत नवेदन द े .

सरकारचे मत जाहीर करणारी सभा आ ण सामा जक नयं ण कसे ाद याचा ताव मांड ा.

दोन मु य पाव े उच गे

I रा ीय े डट कौ स ची ापना कधीकधी वकरच NCC असे नाव द े जाते आ ण प रचय

बँ कग नयमन काय ात सुधारणा क न कायदे ीर नयं णे. नॅ न े डट कौ स ची ापना कर यात आ

म ये.
Machine Translated by Google

चौदा मुख बँक ांचे रा ीयीकरण

बँक ांवर सामा जक नयं ण ाद यानंतर सहा म ह यां या आत क सरकारने याचा वचार के ा

पासून मुख बँक ां या बाबतीत हा योग सु ठे वू नये.

बँ कग कं प या उप मांचे संपादन आ ण ह तांतरण कायदा १९६९.

या संपूण उप मांची तरतूद क न मुख भारतीय बँक ांचे रा ीयीकरण के े

या बँक ा ता यात घेत या जाती आण संबं धत नवीन कॉप रेट सं ांम ये न हत होती

या काय ाखा ापन. या न ाने ापन झा े या संबं धत बँक ा आता म ये कायरत आहेत

सावज नक े . जु या बँ कग कं प या यांचे उप म अ ा कारे ता यात घेत े आहेत

दे य नुक सानभरपाईपैक यांना हवे अस यास कोणताही वसाय कर यास सरकार वतं आहे

यांना काय ांतगत.

ए रोजी आणखी सहा बँक ांचे रा ीयीकरण

या बँक ांचे उप म अंतगत सहा संबं धत नवीन बँक ांक डे ह तांत रत कर यात आ े

बँ कग कं प या उप मांचे संपादन आ ण ह तांतरण कायदा .

बँ कग क म न या फार या अनुषंगाने आ ण अनुभव ा त झा ा

बँ कग नयमन कायदा म ये बँ कग काय ांम ये आणखी सुधारणा कर यात आ आहे.

बँ कग सावज नक व ीय सं ा आ ण नगो एब यांनी या काय ात आणखी सुधारणा के आहे

उपकरणे कायदे सुधारणा अ ध नयम . चा कायदा मांक . ती कर यात आ आहे

पासून भावी.

बँ कग कं प यांचा वसाय

क म c बँ कग कं पनी प रभा षत करते क म चे खंड b बँ कग आ ण क म प रभा षत करते

वसाया या व पाची तरतूद करते याम ये बँ कग कं प या गुंतू कतात. संबं धत

बँ कग नयमन कायदा या तरतुद खा माणे वाच या आहेत

बँ कग हणजे कज दे या या कवा गुंतवणुक या उ े ाने पै ां या ठे वी वीकारणे

जनतेक डू न मागणीनुसार कवा अ यथा परतफे ड कर यायो य आ ण चेक ा ट ऑडर कवा

अ यथा.
Machine Translated by Google

बँ कग कं पनी हणजे कोणतीही कं पनी जी भारताती बँ कगचा वसाय करते.

वसायाचे कार याम ये बँ कग कं प या गुंतू कतात

. बँ कग या वसाया तर बँ कग कं पनी कोण याही कवा अ धकम ये गुंतू कते

वसायाचे खा कार हणजे

a कज उच णे कवा पैसे घेण े अनेक ांचे कज दे ण े कवा पुढे करणे

कवा सुर तते वाय.

b कोण याही सरकारी कवा ा नक ा धकरणासाठ कवा इतर कोण याही साठ एजंट हणून काम करणे. ची काळजी घेण े

मा साफ करणे आ ण फॉरवड करणे यासह कोण याही वणनाचा एज सी वसाय दे ण े

पाव या आ ण ड चाज आ ण अ यथा ाहकां या वतीने मुख यार हणून काम करणे परंतु वगळू न

व ापक य एजंट कवा कं पनीचे स चव आ ण ख जनदार यांचा वसाय.

c सावज नक आ ण खाजगी कजासाठ करार करणे आ ण वाटाघाट करणे आ ण ते जारी करणे.

d भाव पाडणे वमा काढणे हमी दे ण े अंडरराय टग करणे व ा पत करणे आ ण वा न नेण े यात भाग घेण े

रा या या सावज नक कवा खाजगी नगरपा का कवा इतर कज कवा ेअ र टॉक डबचर

कवा कोण याही कं पनीचे डबचर टॉक कॉप रे न कवा असो सए न आ ण यासाठ पैसे कज दे ण े

अ ा कोण याही सम येचा उ े .

e येक कारची हमी आ ण नुक सानभरपाई वसाय चा ू ठे वणे आ ण वहार करणे

f या ता यात येण ारी कोणतीही मा म ा व ा पत करणे व करणे आ ण ा त करणे

कं पनी त या कोण याही दा ांब समाधानी कवा अं तः समाधानी आहे.

g मळवणे आ ण धारण करणे आ ण सामा यत कोणतीही मा म ा कवा कोणतेही अ धकार ीषक कवा वार य यां या ी वहार करणे

अ ी कोणतीही मा म ा जी कोण याही कज कवा ॲड हा ससाठ स यु रट कवा स यु रट चा भाग असू कते

कवा जे अ ा कोण याही सुर तते ी जोड े े असू कते.

h टचे उप म आ ण अंम बजावणी.

i ए झ युटर ट कवा अ यथा इ टे टचे ासन हाती घेण े

j संघटना ापन करणे आ ण समथन करणे कवा सं ा ापन करणे आ ण यांना पा ठबा दे ण े

सं ा नधी ट आ ण सु वधा कमचा यांना कवा अ ां या कने न या फाय ासाठ मोज या जातात

नवृ ीवेतन आ ण भ े दे ण े आ ण व यासाठ पैसे दे ण े सद यता घेण े

Machine Translated by Google

धमादाय कवा परोपकारी व तूंसाठ कवा कोण याही द नासाठ कवा कोण याहीसाठ पै ाची हमी

सावज नक सामा य कवा उपयु व तू.

k कोण याही इमारतीचे कवा आव यक कामांचे संपादन बांधकाम दे ख भा आ ण फे रबद

कवा कं पनी या हेतूसाठ सोयी कर.

. व करणे सुधारणे व ा पत करणे वक सत करणे दे वाणघेवाण करणे भाडेप वर दे ण े गहाण ठे वणे कवा व हेवाट ावणे

खा यात बद णे कवा अ यथा मा म ा आ ण अ धकारां या सव कवा कोण याही भागा ी वहार करणे

कं पनी

मी कोण याही कवा कं पनी या वसायाचा संपूण कवा कोणताही भाग घेण े आ ण हाती घेण े

जे हा असा वसाय या उप वभागात गणना कवा वणन के े ा नसगाचा असे

n या पदो ती कवा गतीसाठ आनुषं गक कवा नणायक अ ा इतर सव गो ी करणे

कं पनीचा वसाय.

. कोणतीही बँ कग कं पनी उप म ये प र कृ त वसाया वाय इतर कोण याही कार या वसायात गुंतणार नाही.

क म १ व वध कार या बँक ांसाठ बँ कग नयमन काय ाची ागूता

कज आ ण आगाऊ र कम यावर नबध

काय ा या क म म ये कज आ ण ऍड हा सवर नबध घा यात आ े आहे.

पासून. हे टे ट बँक ऑफ इं डया आ ण रा ीयीकृ त बँक ांना ागू आहे. अंतगत

जु या वभागात बँ कग संचा कांना फ सुर त कज कवा आगाऊ र कम द जाऊ कते

कं पनी कवा कं प या कवा खाजगी कं प यांना.

याम ये संचा क भागीदार संचा क कवा व ापक य एजंट हणून इ ु क होते. एक सुर त कज कवा

ऍड हा स ची ा या काय ा या क म n म ये के आहे जी क म वाचते.

चा कायदा सुधा रत कर याची ा ती खूप व तृत आहे. हे तथाक थत सामा जक नयं णाचे ाधा य आहे
बँक ांवर.

हे बँ कग कं पनी ा कोणतेही कज दे यापासून कोण याही वचनब तेम ये उदयास ये यास तबं धत करते

या या कोण याही संचा कांना कवा कोण याही फम कवा कं पनी कवा त या उपकं पनी कवा हो गसाठ सुर त कवा असुर त
Machine Translated by Google

कं पनी याम ये संचा क वार य आहे कवा कोण याही साठ यासाठ एक संचा क उभा आहे

गॅरटर हणून कवा यां यासोबत संचा क एखा ा फमम ये सह भागीदार असतो. या ट के वारीची दे ख भा

वड ॲसेट्स से न म ये ते नमूद के े आहे. सु झा यापासून दोन वषाची मुदत संप यानंतर

या काय ानुसार येक बँ कग कं पनी भारतात रोख सोने कवा भार न ठे वता सांभाळे

मंज ूर स यु रट ज स या या बाजारभावापे ा जा त नस े या कमतीवर मू यां कत के े र कम

कोण याही दव ी वसाया या समा ती या वेळ या या एकू ण मागणी या ट यांपे ा कमी नसावा आ ण

भारताती वेळे चे दा य व.

बँ कग कं प यां या गतीवर नयं ण ठे व याचा रझ ह बँके चा अ धकार क म २१

. जेथे रझ ह बँके चे समाधान आहे क ते सावज नक हतासाठ कवा

ठे व चे हत कवा बँ कग धोरण असे करावे. ते संबं धत धोरण ठरवू कते

बँ कग कं प यां ारे कवा कोण याही बँ कग कं पनी ारे अनुसरण के े जाणारे अ म

व ेषत आ ण जे हा धोरण असे ठरव े जाते ते हा सव बँ कग कं प या कवा बँ कग

संबं धत कं पनी यथा ती असे ठरव या माणे धोरणाचे पा न कर यास बांधी असे .

. उप खा रझ ह बँके त न हत अ धकारा या सामा यतेचा पूव ह न ठे वता

वभाग l रझ ह बँक बँ कग कं प यांना सवसाधारणपणे कवा यांना नद दे ऊ कते

कोणतीही बँ कग कं पनी कवा बँ कग कं प यांचा समूह व ेषतः

a या उ े ासाठ आगाऊ के े जाऊ कते कवा नाही

b सुर त आगाऊ या संदभात मा जन राख े पा हजे.

c ॉजम ये नमूद के े या वचारांचा वचार क न कमा र कम

c बँ कग कं पनी ारे हमी द जाऊ कते.

d ाजाचा दर आ ण इतर अट व त यावर अ म कवा इतर आ थक

नवास व ा के जाऊ कते कवा हमी द जाऊ कते.

. येक बँ कग कं पनी या अंतगत त ा द े या कोण याही नद ांचे पा न कर यास बांधी असे

वभाग
Machine Translated by Google

रझ ह बँके ा नद दे यास स म कर या या उ े ाने हा वभाग सु कर यात आ ा

सावज नक हतासाठ बँ कग कं प या.

बँ कग कं प यांचा परवाना क म

. यापुढे दान के या माणे जतन करा कोणतीही कं पनी तोपयत भारतात बँ कग वसाय क कणार नाही

रझ ह बँके या वतीने जारी के े ा परवाना असे आ ण असा कोणताही परवाना जारी के ा जाऊ कतो

रझ ह बँक ाद यास यो य वाटे अ ा अट या अधीन रा न.

. या काय ाची मुदत संप यापूव अ त वात अस े येक बँ कग कं पनी

अ ा सु झा यापासून सहा म हने आ ण बँ कग सु कर यापूव इतर येक कं पनी

भारताती वसाय या क मांतगत परवा यासाठ रझ ह बँके कडे े ख ी अज करती .

. या क मांतगत कोणताही परवाना दे यापूव या रझ ह बँके ा समाधानी असणे आव यक आहे

कं पनी या पु तकांची तपासणी क न कवा अ यथा पुढ अट आहेत

पूण नावाने. कं पनी तची ट के वारी कवा भ व यात पैसे दे या या तीत आहे कवा असे

ठे वीदार जसे यांचे दावे जमा होतात.

b क कं पनीचे कामकाज रीतीने चा व े जात नाही कवा हो याची यता नाही

या या वतमान कवा भ व याती ठे वीदारां या हतासाठ हा नकारक.

c कं पनी या ता वत व ापनाचे सवसाधारण व प पूव ह षत होणार नाही

सावज नक हतासाठ कवा ठे वीदारां या हतासाठ .

d कं पनीकडे पुरे ी भांडव रचना आ ण कमाई या यता आहेत.

. रझ ह बँक या क माखा बँ कग कं पनी ा द े ा परवाना र क कते

a जर कं पनीने भारतात बँ कग वसाय करणे बंद के े कवा

b कं पनी कोण याही वेळ त यावर ाद े या कोण याही अट चे पा न कर यात अय वी झा यास

उपक म १ कवा

c जर कोण याही वेळ उपक म आ ण उपक म A म ये संद भत कोण याही अट नाहीत

पूण .
Machine Translated by Google

. रझ ह बँके ने परवाना र कर या या नणयामुळे नाराज झा े कोणतीही बँ कग कं पनी

या क मांतगत असा नणय कळव या या तारखेपासून तीस दवसांनी

क सरकार ा आवाहन.

. क सरकारचा नणय जेथे उप खा अपी ा ाधा य द े गे े आहे.

क म कवा रझ ह बँके चे जेथे असे कोणतेही अपी ाधा य द े गे े नाही ते अं तम असे .

ाखांचे ह तांतरण उघड यावर नबध क म २३

रझ ह बँके ा नवीन उघडणे आ ण व मान ह तांतरण यावर नयं ण ठे व याचा अ धकार दे यात आ ा आहे

बँ कग कं प यां या वसायाचे ठकाण खा माणे

. रझ ह बँके ची पूवपरवानगी न घेता.

a कोणतीही बँ कग कं पनी भारतात वसायाचे नवीन ठकाण उघडू कत नाही कवा अ यथा बद ू कत नाही

याच हर हर कवा खे ापे ा व मान वसाया या ठकाणाचे ान याम ये आहे

भारत आ ण

b भारतात समा व के े कोणतीही बँ कग कं पनी बाहेर वसायाचे नवीन ठकाण उघडणार नाही

भारत कवा बद अ यथा कोण याही दे ात कवा े ाती एकाच हर हर कवा खे ात

भारताबाहेर या दे ात कवा प रसरात अस े या वसाया या व मान ठकाणाचे ान.

. या क मांतगत कोणतीही परवानगी दे यापूव रझ ह बँके ची आव यकता असू कते

क म अंतगत तपासणी क न कवा अ यथा आ थक ती आ ण इ तहासानुसार समाधानी

कं पनी या. या या व ापनाचे सामा य वै या या भांडव संरचनेची पया तता

आ ण कमाईचे ॉ े टस आ ण ते सावज नक हत उघडू न कवा जसे असे तसे के े जाई

ान बद ा वसाया या ठकाणी.

. रझ ह बँक उप क म अंतगत अ ा अट या अधीन रा न परवानगी दे ऊ कते

सवसाधारणपणे कवा कोण याही व करणा या संदभात मी मांडणे यो य वाटू कते.

रझ ह बँके कडे रटन इ. जमा करणे क म २७

Machine Translated by Google

. येक बँ कग कं पनी ती या या ी संबं धत आहे या म ह या या समा तीपूव

रझ ह बँके कडे व हत नमु यात परतावा सादर करा नयमांनुसार फॉम पहा

क म २७ अंतगत नमु यासाठ प र अ आ ण याची मा म ा द व याची प त आ ण

येक म ह या या ेवट या ु वारी वसाया या समा ती या वेळ कवा तो ु वार अस यास भारताती दा य वे

नगो एब इ टमट् स ॲ ट चा अंतगत वसाय संप यावर सावज नक सु

मागी कामकाजा या दव ी.

. रझ ह बँक कोण याही वेळ बँ कग कं पनी ा ते अ ा वेळे त दे यास नद दे ऊ कते

रझ ह बँके ारे अ ा वधानांसह आ ण संबं धत मा हतीसह न द के े जाऊ कते

वसाय कवा बँ कगचे वहार.

. येक ादे क ामीण बँक रझ हकडे जमा के े या रटनची त सादर करे

उपक म अंतगत बँक नॅ न बँके ा आ ण रझ ह ारे वापर या जाणा या ा दे ख ी

उप क म अंतगत बँक दे ख ी ादे क संबंधात रा ीय बँके ारे वापर जाऊ कते

ामीण बँक ा.

मा हती का त कर याची

क मांतगत कोणतीही मा हती मागव यासाठ रझ ह बँके ा न हत अ धकारां तर

म ये बँ कग नयमन काय ांतगत ा त के े कोणतीही मा हती का त कर यास अ धकृ त आहे

सावज नक हतासाठ आव यक वाट यास ते यो य वाटे ततके एक त के े जाई

क म २८ .

या संदभात हे जोड े जाऊ कते क हा वभाग के वळ परवानगी दे तो परंतु आव यक नाही

रझ ह बँक ऑफ इं डया काय ा या क म चे का न रझ ह बँके ने का त करणे आव यक आहे

येक पंधरव ा ा सवा या एकू ण दा य वे आ ण मा म ा द वणारे एक त वधान

अनुसू चत बँक ा एक तपणे परतावा आ ण उ अ ध नयमांतगत मळा े या मा हतीवर आधा रत कवा

इतर कोणताही कायदा स या अंम ात आहे.

RBI ची काय

सरकारी वसाय RBI सरकारी वसाय वहार कर यासाठ बंधनकारक आहे क

सरकारने आरबीआयकडे सोपवावे. मा य अट वर या या सव पै ांसह ेषण

Machine Translated by Google

भारताती दे वाणघेवाण आ ण बँ कग वहार आ ण सव रोख ाजमु जमा करावे ागतात

बँक RBI .

हे सरकार वतःकडे कमान ठे वू के अ ा तरतुद या अधीन आहे

आव यक रोख र कम आ ण बँके या ाखा कवा एज सी नस े या ठकाणी रोख ठे वा.

सावज नक डे बटचे व ापन दे ख ी भारतीय रझ ह बँके कडे सोपव े जाणार आहे.

आरबीआय सव पैसे पैसे पाठवणे बँ कग वहार वतः भारत आ ण ठे व

वतःसह रा य सरकारां या सव रोख क ाजमु व ापन

यांचे सावज नक कज आ ण इतर संबं धत करार संसदे या मंज ुरी या अधीन आहेत.

बँक नोटा जारी कर याचा अ धकार

भारतात बँक नोटा जारी कर याचा एकमेव अ धकार RBI ा आहे. बँक नोटांचा मु ा होणार आहे

RBI ारे यां या इ यू वभागात आयो जत के े जाते जे बँ कगपासून अंतर ठे वावे ागते

वभाग आ ण इ यू वभागाची मा म ा इतर कोण याही दा य वां या अधीन राहणार नाही

या या मा क चे वगळता. इ यू डपाटमट बँ कग डपाटमट ा कवा बँक नोट् स जारी क कत नाही

आमची कोणतीही इतर बँक नोटां या बद यात कवा अ ा नाणे सराफा कवा स यु रट ज या बद यात

या काय ा ारे परवानगी आहे.

आरबीआयने जारी के े या बँक नोटांचे मू य दोन पये पाच पये दहा असे

पये वीस पये प ास पये ंभर पये पाच े पये एक हजार

पये पाच हजार पये आ ण दहा हजार पये. इतर कोणताही सं दाय सादर के ा जाऊ कतो

क य मंडळा या फार नुसार सरकार ारे कमा दहा या अधीन

हजार पये बँक नोटांचे डझाईन फॉम आ ण सा ह याची फारस के जाते

क य मंडळ आ ण क सरकार ारे मंज ूर के े जाई .

सरकार ा बँक र क म

आरबीआय वैधा नक र या क सरकारची आ ण रा य सरकारची बँक र आहे

करार आ ण क सरकार सव पैसे रे मट स सोपवणार. आरबीआय बँ कग आयो जत करे

भारत सरकारचा वसाय वनामू य. RBI सरकार आ ण या ा स ागार सेवा पुरवते

तसेच सरकार ा नधी उप क न दे तो.

Machine Translated by Google

बँक स बँक आ ण ेवटचा उपाय कजदार

RBI भारताती सव े ु कम य बँक ांचे बँक र हणून काम करते जथे ते करतात

रोख राखीव ठे व यासाठ तसेच अ रग या सेट मटसाठ यांचे खाते ठे वा

वहार रझ ह बँके कडे बँक ांचा रोख राखीव आहे आ ण अ ा कारे ती अं तम व तूंचे संर क हणून काम करते

दे ाची पत आ ण बँ कग णा ा आधार दे ण ारी साठा. RBI ेवटचा उपाय हणून सावकार हणून काम करते.

बँक ांचे नयं ण

RBI भारताती बँक ांचे पयवे क आ ण नयं क हणून काम करते. येक बँके ा आव यक आहे

वसाय चा व यापूव परवाना या नवीन ाखेसाठ पूवपरवानगी आव यक

ह ोबा या पु तकांची तपासणी कर याचे अ धकार ा ते नद जारी क कतात संचा क काढू न टाकू कतात आ ण नयु क कतात

अतर संचा क.

े डटचे नयं ण

रझ ह बँके चे ावसा यक बँक ां या कजा या माणावर गुण ा मक आ ण

माण प ती.

क टो डयन ए सचज राखीव

पयाचे बा मू य राख याचे बंधन आरबीआयवर आहे. ते अ धकृ त आहे

परक य च न वहारात वे करा.

RBI चे चारा मक आ ण वकासा मक काय

आरबीआय ावसा यक बँक ांना नम हरी आ ण ामीण भागात ाखा व ता रत कर यासाठ ो सा हत करे

े े

ठे वी वमा महामंडळाची ापना करणे जेण ेक न ठे वीदारांचा व ास नमाण होई

बँक अपय करण.

बचत कर याची सवय ावणे.

ठे वीदारांना स यु रट ज उप क न दे यासाठ ड काउं ट आ ण फायना स हाऊस ऑफ .ची ापना.

चौक ी आ ण फार साठ स म यांची नयु

Machine Translated by Google

सं ा मक कृ षी कजा ा ो साहन दे ण े

औ ो गक व ा ारे औ ो गक करणा ा चा ना दे ण े.

ब माकटचा वकास

सुर ा बाजारासाठ नद जारी करणे.

रोख राखीव

काय ात अ ी तरतूद आहे क स या े ू म ये समा व अस े येक बँक सोबत राख जाई

रझ ह बँक सरासरी दै नक क याची र कम पे ा कमी नसावी

कडे पाठव या या रटनम ये द व या अ ा बँके ची भारताती एकू ण मागणी आ ण वेळे ची दे ण ी

संबं धत बँके ने आर.बी.आय. बँके ा हा दर अ. पयत बद याचा अ धकार दे यात आ ा आहे

जा तीत जा त

RBI ाक म या क म A अंतगत अ त र रोख राखीव र कम माग यासाठ दे ख ी अ धकृ त आहे

बँक ांक डू न याच माणे उप क म बी रोख राखीव रकमेवर जा त ाज दे यास परवानगी दे ते

कमान आव यकता.

े डट मा हती गोळा कर याचा बँके चा अ धकार

बँक क कते

a बँ कग कं प यांक डू न े डट मा हती यो य वाटे अ ा प तीने गोळा करा.

b क मा या तरतुद नुसार कोण याही बँ कग कं पनी ा मा हती ा.

े डट मा हती अस े या रटनसाठ कॉ कर याची

. बँके ा तची काय पार पाड यासाठ स म कर या या उ े ाने ती कधीही कोण याही नद दे ऊ कते

बँ कग कं पनीने अ ा े डट मा हती ी संबं धत अ ी वधाने सादर करणे आ ण अ ा

बँके ने वेळ ोवेळ न द के े या वेळे पासून आ ण आत.

. बँ कग कं पनी कोण याही काय ात समा व अस े या व काहीही अस े तरीही

वेळ ागू आहे कवा या या घटनेचे नयमन करणा या कोण याही साधनाम ये

घटकां ी या या वहारा या गोपनीयते ी संबं धत या या ारे अंम ात आण े ा करार बांधी असे

कॉम जारी के े या कोण याही नद ानुसार काय करा.

Machine Translated by Google

ठे वी ा त करणा या बगर बँ कग सं ां ी संबं धत तरतूद

रझ ह बँक ऑफ इं डया कायदा या मु ा ी संबं धत आहे.

I. कोण याही वगाचा वमा वसाय चा वणे.

II. फोरमन एजंट हणून कवा इतर कोण याही मतेने चट् सचे व ापन संचा न कवा पयवे ण

कोण याही रा यात कवा कोण याही वसायात स या ागू अस े या कोण याही काय ाम ये ा येनुसार घाई करणे

जे या या ी समान आहे.

III. कोण याही उ े ाने कवा कोण याही योजनतगत कवा व ेख ा कोण याही नावाने गोळा करणे

एकरकमी कवा अ यथा वगणी ारे कवा यु नट् स कवा इतर साधनां या व ारे पैसे

कवा इतर कोण याही रीतीने आ ण ब से कवा भेटव तू दान करणे मग ते रोख व पात कवा व तूंचे कवा पैसे वत रत करणे

इतर कोण याही मागाने यां याकडू न पैसे गोळा के े जातात कवा इतर कोण याही ा. पण करतो

कोण याही सं ेचा समावे नाही

a औ ो गक वकासा या क म या खंड सी म ये प रभा षत के यानुसार औ ो गक चता आहे

बँक ऑफ इं डया कायदा चा कवा

b याचा मुख वसाय आहे

I. कृ षी काय कवा

II. कोण याही व तूंची खरेद कवा व तभूती तर कवा कोण याही सेवा दान करणे

III. im जंगम मा म ेची खरेद बांधकाम कवा व तथा प याचा कोणताही भाग नाही

सं ेचे उ प आयएम या खरेद बांधकाम कवा व या व पुरव ातून ा त होते

मी इतर ारे ओ हेब मा म ा.

IV. फम हणजे भारतीय भागीदारी कायदा चा म ये प रभा षत के यानुसार फम.

V. नॉन बँ कग सं ा हणजे सहकारी सं ा कं पनी महामंडळ.

ठे व वमा आ ण े डट गॅरंट कॉप रे न कायदा

Machine Translated by Google

हा कायदा पासून वमा ठे व या उ े ाने अंम ात आ ा आ ण

कज सु वधांची हमी आ ण या काय ा ी संबं धत इतर बाब साठ सव थम

ठे वीदारांना काही माणात संर ण दे याचे उ आहे. हान ठे वीदारांचे हत

ंभरा न अ धक ठे वी परत कर यात बँके या अपय ा या जोखमीपासून संर ण आव यक आहे

भारताती आधु नक बँ कग या उ ांतीची वष. बँके या अपय ाचे माण खूप जा त होते.

वसा ा तका या पूवाधात दोन महायु े झा आ ण मोठ मंद आ

पारंपा रक भारतीय बँ कग तर ोकां या मनात अ न ततेची भावना नमाण झा

ोकां या नजरेत अ धक प र चत आ ण अ धक व ासाह परंतु नयोजनाचा अव ं ब

आ थक वकासाचा वेग वाढवणे आव यक होते यासाठ भांडव न मती होते अ

या उ े ांसाठ नणायक घटक जमा जमा करणे आव यक होते हणून आ ही ाइनम ये सेट क कतो

उ ांची साखळ याने ठे व वमा आ ण े डटची ापना करणे आव यक आहे

हमी महामंडळ हणजेच DICGC.

हा कायदा संपूण भारतात ागू आहे. क सरकार सह एक महामंडळ ापन करे

याचे मु य काया य मुंबई येथे आहे.

DICGC ची ापना आ ण व ापन

कॉप रे नची ापना भारतीय रझ ह बँके ने या पूण भर े या भांडव ाने के होती

कोट काय ा या क म अ वये याच क माखा भांडव ाची अ धकृ तता असू कते

भारत सरकार ी स ामस त क न वाढ के आहे. क म अंतगत कायदा या वाय em

DICGC ा RBI कडू न मूळ मयादे पयत कज घे याचा अ धकार दे ते कोट .

महामंडळा या वमा उप मांचे च मळ व यासाठ काय ाने अ

वतं ठे व वमा नधी याम ये जमा के ा जातो.

a महामंडळा ा ी मयम हणून ा त झा े या सव र कम.

b महामंडळाकडू न वडेटरकडू न ा त सव र कम.

c या नधीत सव र कम सामा य नधीतून ह तांत रत के जाते.

d रझ ह बँके ने द े ा आगाऊ आ ण

e या नधीतून के े या गुंतवणुक मुळे कॉप रे नचे सव गुंतवणूक उ प .

Machine Translated by Google

DICGC चे व ापन

या सामा य दे ख रेख द ा आ ण वहार आ ण वसायाचे व ापन

महामंडळ क म अंतगत संचा क मंडळाकडे न हत आहेत.

मंडळाचा समावे आहे

अ आरबीआयचे ग हनर कवा यांनी अ य हणून नाम नद त के े ा डे युट ग हनर

b डे युट ग हनर कवा आरबीआयने नाम नद त के े ा अ य अ धकारी.

c या सरकारने नाम नद त के े ा क सरकारचा अ धकारी d दोन संचा क

आरबीआय या सां वनासाठ क सरकारने नाम नद त के े आहे यां याकडे व ेष असे

उ ोगाचे ान एखा ा ा अ काढू न टाक े अस यास कवा संचा क हणून नाम नद त के े जाऊ कत नाही

सरकारी नोकरीतून बडतफ b तो दवाळखोर आहे ठरव ा गे ा आहे c तो अ व आहे

मन कवा डी या ा नै तक पतनाचा समावे अस े या कोण याही गु ासाठ दोषी ठरव यात आ े आहे.

संचा क मंडळ एक कायकारी स मती आ ण अ ी इतर स मती ापन क कते

कॉप रे न ा यो य वाटते आ ण मंडळ यांना काही अ धकार आ ण काय सोपवू कते.

वमाधारक बँक ा हणून न दणी

सव व मान बँक ांची ता काळ न दणी के जाणार होती बँ कग कॉम कं पनी काय ाचे क म .

नवीन बँक ा दे ख ी अ ाच कारे परवाना मळा यानंतर वमाधारक बँक ा हणून न दणीकृ त के या जाती

पा सहकारी बँके ची वमाधारक बँक हणून न दणी करणे आव यक आहे.

RBI ची न दणी र कर या या तरतुद आहेत यासाठ संबं धत बँके ा मनाई आहे

ठे व वीकारणे कवा ती वडे नम ये गे यास कवा या या ठे वी इतर कोणाकडे ह तांत रत के या गे या अस यास

बँक जर ती बँ कग कं पनी राहणे बंद झा असे कवा ती बंद कर याचा आदे दे यात आ ा असे कवा ती

स या बँके त व न करणे इ.

जेथे महामंडळाने कोणतीही बँ कग कं पनी कवा ादे क न दणी के आहे

Machine Translated by Google

ामीण बँक कवा एक वमाधारक बँक हणून सहकारी बँक ती तीस दवसां या आत

संबं धत बँके ा े ख ी सूचना. वमाधारक बँके ारे ी मयम भरावा ागे

व या या वसायात अस े या कॉप रे न ा व याचा ह ता ावा ागतो आ ण गोळा करावा ागतो

ती जी सेवा दान करते क म म ये या संदभात खा तरतुद आहेत.

. येक वमा उतरव े बँक जोपयत ती न दणीकृ त आहे तोपयत ी मयम भर यास जबाबदार असे

महामंडळास क ा या पूव या मा यतेने य तत या दराने या या ठे व वर

ासन महामंडळाकडू न अ धकृ त राजप ात वेळ ोवेळ अ धसू चत के े जावे.

. पदो ती अ ा का ावधीसाठ अ ा वेळ आ ण अ ा कारे दे य असे

व हत

. जर वमाधारक बँके ने ी मयम या कोण याही रकमेचा भरणा कर यात काही चूक के असे तर ती यासाठ असे

अ ा डीफॉ ट का ावधीत कॉप रे न ा अ ा दराने अ ा रकमेवर ाज दे यास जबाबदार असे

व हत के यानुसार दरवष आठ ट यांपे ा जा त.

वमाधारक बँक ांची तपासणी

. कॉप रे न या काय ा या कोण याही हेतूसाठ रझ ह बँके ा कारण दे याची वनंती क कते

बँक ा आ ण खा यांची तपासणी कवा वमा उतरव े या बँके या कामकाजाची तपासणी

के आ ण अ ी वनंती रझ ह बँके ने अ ी तपासणी कवा तपासणी के

या या एक कवा अ धक अ धका यांनी बनव े े .

. जे हा या क माखा तपासणी कवा तपासणी के जाते ते हा रझ ह बँक करे

या या अहवा ाची त कॉप रे न ा ा आ ण बँके ने तपासणी के नाही कवा तपास के ा नाही

इतर कोण याही बँके ा अ ा अहवा ाची त दान कर याचा अ धकार असे .

. स या ागू अस े या कोण याही काय ात काहीही अस े तरीही कोणतेही याया यीन याया धकरण कवा

इतर याक ाप क म कवा या अंतगत अहवा ाचे उ पादन कवा कट करण कर यास भाग पाडती

या अंतगत तपासणी तपासादर यान द े मा हती कवा साम ी

वभाग

सहकारी बँक ा आ ण वमाधारक बँक ा

Machine Translated by Google

सहकारी बँक ांनाही या क ेत आणावे अ ी सूचना कर यात आ

ठे वी वमा योजनेतून मा सहकारी बँक ांना सूट दे यात आ होती

बँ कग कं पनी कायदा ागू करताना ते समान माणात नयं णा या अधीन न हते

आरबीआय जसे कम य बँक ा हो या. ही एक ावहा रक अडचण अस याचे दसून आ े .

े डट हमी काय

डीआयसीजीसी कोण याही पतसं े ारे द े या े डट सु वधांची हमी दे ऊ कते आ ण कदा चत

े डट सं ांना यां या ारे दान के े या पत सु वधां या संदभात नुक सानभरपाई ा.

यु नट III

बँक र आ ण ाहक यांचे नाते

बँक र आ ण याचा ाहक यां याती नातेसंबंध वीकार यापूव च ा

बँक र आ ण ाहक या दा या ा या समजून या. या वसायाची ा या

बँ कग आ ण बँक ांना परवानगी अस े या मो ा माणात याक ाप बँ कगम ये द े आहेत

नयमन कायदा . बँक र आ ण याचा ाहक यां याती संबंध यावर अव ं बून असतात

बँक र ारे दान के े या सेवेचे व प.

बँक रचा अथ

एचए हाट या मते बँक र असा असतो जो या या वसाया या सामा य वाटचा त धनादे ांचा स मान करतो

यां याकडू न या ा चा ू खा यांवर पैसे मळतात अ ा नी या यावर काढ े .

नगो एब इ टमट् स ॲ ट या क म नुसार बँक रम ये कोण याही चा समावे होतो

बँक र हणून काम करत आहे.

क म b b नुसार बँ कग हणजे कज दे ण े कवा गुंतवणूक कर या या हेतूने वीकारणे

ोकांक डू न जमा के े या पै ांची मागणीनुसार कवा अ यथा परतफे ड कर यायो य आ ण ारे काढणे

चेक मसुदा ऑडर कवा अ यथा

Machine Translated by Google

c बँ कग कं पनी हणजे बँ कगचा वसाय करणारी कोणतीही कं पनी

भारत ीकरण कोणतीही कं पनी जी व तूं या न मतीम ये गुंत े आहे कवा ती चा ू ठे वते

कोणताही ापार आ ण जो के वळ उ े ाने ोकांक डू न पै ां या ठे वी वीकारतो

अ ा उ पादक कवा ापारी हणून या या वसाया ा व पुरवठा करणे हा वसाय वहार आहे असे मान े जाणार नाही

या क मा या अथाम ये बँ कग

ाहकाची ा या

बँके चा ाहक हा द काय ाने प रभा षत के े ा नाही. सामा यतः या चे खाते अ

बँक तचा ाहक मान जाते. बँ कग त आ ण भूतकाळाती कायदे ीर नणय तथा प वापर े

असे खाते य ात कती का ावधीसाठ होते यावर भर दे ऊ न हे वधान पा ठर वणे

बँके कडे ठे व आहे. सर जॉन पेज ेट यां या मतानुसार ाहक तयार करणे

नय मत बँ कग या व पात काही ओळख यायो य अ यास म कवा वहार कर याची सवय असणे आव यक आहे

वसाय बँके या ाहकाची ही ा या वहारा या का ावधीवर भर दे ते

बँक र आ ण ाहक यां यात आ ण हणून या ा का ावधी स ांत हणतात. यानुसार

या कोनातून एखाद बँक उघड यानंतर बँक रचा ाहक बनत नाही

खाते ए हणून नयु हो यापूव या ा बँक र ी वहार कर याची सवय झा असावी

ाहक

का ावधी स ांत ाड ोक व टॉड म ये ीमान यायमूत बै हाचे यांनी ोट के ा होता.

प ह ा धनादे भर याबरोबर बँक र आ ण ाहक यांचे नाते सु होते

आ ण संक नासाठ वीकार े जाते आ ण के वळ जे हा ते द े जाते ते हा नाही.. म ये याची पु ी के गे होती

कर आयु व. इं कॉ ट आ ण ऑ े यन बँक .

ेवट एखा ा ा ाहक हणून तयार कर यासाठ सं मणांची वारंवारता आव यक नसते परंतु ती

याचे हणणे खरे आहे क याचे ान असे अस े पा हजे क वहार वारंवार हो याची यता असते.

बँक र आ ण ाहक यां याती संबंध

बँक र आ ण ाहक यां याती सामा य संबंध हे कजदार आ ण कजदारांचे असते

ाहका या खा या या तीनुसार हणजे खा याती क े डट कवा डे बट आहे का

परंतु काही अ त र जबाबदा या ात ठे व या पा हजेत आ ण ते वेगळे करतात

सामा य कजदार आ ण कजदार यां याती संबंध. या या ाथ मक काया तर ए

बँक र या या ाहकांना अनेक सेवा दे तो. बँक स दे ख ी एजंट कवा व त हणून काम करतात
Machine Translated by Google

जर नंतर या ने एज सी कवा टचे काम सोपव े तर याचा ाहक. अ ा प र तीत बँक र

एकाच वेळ कजदार एजंट आ ण व त हणून काय करते परंतु न द वसाया या संबंधात.

कजदार आ ण कजदार हणून संबंध.

खाते उघड यावर बँक र कजदाराची ती वीकारतो. तो डपॉ झटरी नाही

कवा ाहका या पै ाचे व त कारण बँक र ा द े े पैसे कज बनतात

या याकडू न ाहका ा दे य. डपॉ झटरी अट वर सुर त क टडीसाठ काहीतरी वीकारते

ते उघड े जाणार नाही कवा त सम व तूने बद े जाणार नाही. बँक र वीकारत नाही

अ ा अट वर ठे वीदारांचे पैसे. ाहकाने बँक रकडे जमा के े े पैसे म ये

ाहकाने बँक र ा द े या कायदे ीर अट जो या यानुसार याचा वापर करतो

ववेक कजदारा ा बँक र आ ण बँक रकडू न याचे पैसे परत माग याचा अ धकार आहे

कजाची परतफे ड करणे बंधनकारक आहे आ ण जे हा या ा तसे करणे आव यक आहे. पासून

म ये भारतात ठे वी वमा सु कर यात आ ा ठे वीदारासाठ जोखीम घटक आहे

डपॉ झट इ ुर स आ ण े डट गॅरंट कॉप रे नने वमा उतरव याचे काम हाती घेत याने कमी के े

न द रकमेपयत ठे वी. बँक सचे ाहका ी अस े े नाते वकरात वकर पूववत होते

ाहकाचे खाते ओ हर ॉ के े आहे. बँक र ाहकाचा कजदार बनतो याने ए घेत े आहे

बँक रकडू न कज आ ण कजाची परतफे ड होईपयत या मतेत चा ू राहते. कज हणून आ ण

बँक रने द े आगाऊ र कम सहसा कजदारा या मूत मा म े ारे सुर त के जाते

बँक र या या ाहकाचा सुर त कजदार बनतो. एक बँक र दर यान संबंध वचार

आ ण याचा ाहक हा मु यतः कजदार आ ण कजदारांचा असतो हा संबंध समानतेपे ा वेगळा असतो

खा बाब म ये सामा य ावसा यक कजामुळे उ वणारे संबंध

कजदारांनी पैसे दे याची मागणी करणे आव यक आहे

सामा य ावसा यक कजा या बाबतीत कजदार न द तारखे ा कवा यापूव ची र कम भरतात

कवा जे हाही करारा या अट नुसार कजदाराने मागणी के असे . पण म ये ठे वी या बाबतीत

बँक कजदार बँक रने वतः या मज ने र कम परत करणे आव यक नाही. हे आहे

अ याव यक आहे क ठे वीदाराने कजदार ठे वी भर याची मागणी करणे आव यक आहे

यो य रीतीने. हा फरक या व तु तीमुळे आहे क बँक र हा सामा य कजदार नसतो तो

या या ाहकां या चेक चा स मान कर यासाठ अ त र दा य वासह ठे वी वीकारतो. तो परत आ ा तर

खाते बंद क न वतः या मज ने जमा के े र कम काही धनादे जारी करतात

Machine Translated by Google

ठे वीदाराचा अपमान होऊ कतो आ ण या या त ेवर वप रत प रणाम होऊ कतो. वाय

बँ कग या वैधा नक ा येनुसार ठे व ची परतफे ड मागणीनुसार कवा

अ यथा. ठे वीदार या या सोयीसाठ ठे वी ठे वतात वाय पैसे मळव या या या या हेतू वाय

उप चा ू खाते वगळता . हणून परतावा मळ यासाठ कजदाराची मागणी आव यक आहे

जमा के े े पैसे. अ ा कारे ाहकाने या या बँक रकडे ठे व े या ठे व म ये णीय फरक आहे

सामा य कजातून.

मागणीचे यो य ठकाण आ ण वेळ

कजदाराने के े मागणी यो य ठकाणी आ ण यो य वेळ के पा हजे. एक ावसा यक

बँक या या अनेक ाखा आहेत ती एक सं ा मान जाते परंतु ठे वीदार यात वे करतो

फ या ाखे ी संबंध जथे या या नावावर खाते उघड े जाते

ठे वीची परतफे ड संबं धत बँके या याच ाखेत करणे आव यक आहे अ यथा

बँक र या या वचनब तेचा आदर कर यास बांधी नाही. तथा प ाहक व ेष बनवू कतात

इतर ाखेत जमा के े या पै ाची परतफे ड कर यासाठ बँक र ी व ा.

मागणी यो य प तीने हाय ा हवी

जमा के े या पै ा या परता ाची मागणी चेक ारे कवा ऑडरनुसार के जाणे आव यक आहे

बँक रमधी सामा य वापरानुसार . स या दात मागणी के जाऊ नये

त डी कवा र वनी संदे ा ारे कवा अ ा कोण याही कारे.

बँक र व त हणून

सामा यतः बँक र हा या या ाहकाचा नंतर या ठे व या संदभात कजदार असतो परंतु

व पर तीत तो व त हणूनही काम करतो. ट कडे पैसे कवा मा म ा असते आ ण ते काय करते

काही इतरां या फाय ासाठ काही काय या ा ाभाथ हणतात. हणून बँक रची ती

व त कवा कजदार हणून येक करणा या प र तीनुसार नधा रत के े जाते. जर याने आत के े तर

या या वसायाचा सामा य माग ाहकाकडू न कोणतीही व द ा न घेता तो एक हणून काय करतो

कजदार कजदार. व हेतूसाठ बँके त जमा के े े पैसे कवा ब े इ याद बाबतीत

र कम य ात डे बट झा क नाही हे तपासून बँक सची ती न त के जाई

कवा ाहका या खा यात जमा के े कवा नाही. सरीकडे एखा ा ाहकाने या या बँके ा सूचना द यास

नंतर या ठे वीतून काही स यु रट ज खरेद कर यासाठ परंतु बँक तयार कर यापूव अपय ी ठरते
Machine Translated by Google

अ ी खरेद के यास बँक या या ाहकाची आ ण व त न हे कजदार राही

या रकमेतून पैसे काढ े गे े नाहीत कवा या या खा यात डे बट के े गे े नाहीत.

ट आण ाभाथ हणून बँक र आ ण याचा ाहक यां याती संबंध अव ं बून असतात

या वापरा या उ े ाबाबत नंतर या ने द े या व सूचना

बँक र ा सोपव े े पैसे कवा कागदप े.

एजंट हणून बँक र

बँक र या या ाहकाचा एजंट हणून काम करतो आ ण अनेक एज सी काय करतो

या या ाहकांची सोय. उदाहरणाथ तो या या ाहका या वतीने स यु रट ज खरेद करतो कवा वकतो

या या वतीने धनादे गोळा करतो आ ण या या दे य ाहकांची व वध दे य दे यके दे तो उदा

वमा ी मयम इ. अ ा एज सी या कायाची ेण ी खूप व तृत झा आहे आ ण

बँक ा आता व वध व पा या एज सी सेवा मो ा माणात दान करत आहेत.

बँक रचा धारणा धकार

धारणा धकार हणजे काय

धारणा धकार हणजे मा स यु रट ज कवा इतर कोण याही मा म ेचा ताबा घे याचा धनकोचा अ धकार

कजाची परतफे ड होईपयत कजदाराने यांना राखून ठे वायचे जर कोणताही कॉ ॅ ट ए स ेस नसे कवा

न हत उ ट. व व तू कवा स यु रट ज कवा इतर गो चा ताबा ठे व याचा अ धकार आहे

जंगम व तू यांची मा क स या कडे असते आ ण ताबा ठे वता येतो

जोपयत मा क कज कवा मा काचे दा य व सोडत नाही. हा एका चा कायदे ीर दावा आहे

कज भर यासाठ सुर तता हणून स या या मा म ेवर. व कायदे ीर दावा कवा सं नक

दा य व भर यासाठ सुर ा हणून मा म ा.

हॅ सबरी या इं ं ड या काय ांम ये असे हट े आहे अन हा या या ाथ मक अथाने एका माणसाचा अ धकार आहे.

जोपयत या या ता यात आहे ते स या या मा क या या काही माग या होईपयत राखून ठे वा

ताबा समाधानी आहे. या या ाथ मक अथाने ते काय ा ारे द े जाते आ ण करारा ारे नाही.

बँक स धारणा धकाराचा अथ

नगो एब स यु रट जवर बँक सचा धारणा धकार या यक ा एक ग भत तारण हणून प रभा षत के ा गे ा आहे. अ

याउ ट करारा या अनुप तीत बँक रकडू न ा त झा े या सव ब ांवर धारणा धकार असतो.
Machine Translated by Google

बँ कग वसाया या सामा य अ यास माती ाहक कोण याही थकबाक या संदभात

अ ा ाहकाकडू न. हे ात घेत े पा हजे क धारणा धकार के वळ नगो एब इ टमट् सपयतच वाढतो

जे जमा कर या या उ े ाने ाहकाकडू न बँक र ा पाठव े जातात .के हा

क े न के े गे े आहे ही या बँक र ारे ाहकांची घट कमी कर यासाठ वापर जाऊ कते

अ यथा नधा रत के या वाय डे बट क.

जेथे बँक र या धारणा धकारा वषयी बो ताना व ान े ख काने असे नमूद के े आहे क कोण याही व तर

सुर ा बँक र कज कवा ओ हर ा टवरी नुक सानापासून संर ण हणून या या सामा य धारणा धकाराकडे पा कतो

कवा इतर े डट सु वधा. बँक सचा सामा य धारणा धकार हा काय ा या ापा याचा आ ण या यक ा भाग असतो

हणून ओळख े जाते.

च ऑन कॉ ॅ ट् सम ये ते के े आहे. धारणा धकार नगो एब इ टमट् सना ागू आहे जे

जमा कर यासाठ ाहकाकडू न बँक र ा पाठव े जातात. जे हा संक न के े जाते

पैसे बँक र ाहकाची डे बट क कमी कर यासाठ वाप कतात इतर नाही तर

च हां कत के े .

जोपयत कायदे ीर आव यकतांचा संबंध आहे कोण याही व ेष कराराची आव यकता नाही े खी

कवा मौ खक धारणा धकाराचा अ धकार नमाण कर यासाठ परंतु तो के वळ भारतीय काय ानुसार काय ा या अंम बजावणी ारे उ वतो

असा करार भारतीय करार कायदा या क म या अट ारे न हत आहे.

जोपयत समान पणे वगळ े जात नाही . यासाठ धारणा धकार खा माणे उ व ा पा हजे

आव यकता पूण के या पा हजेत

म ये बँक र हणून या या मतेनुसार मा म ा बँक र या हातात आ पा हजे

वसायाचा सामा य अ यास म

२ धारणा धकारा ी वसंगत व ेष हेतूसाठ कोणतीही सोपणूक नसावी

३ बँक र हणून या या मतेनुसार मा म ेचा ताबा कायदे ीरपणे मळणे आव यक आहे आ ण

४ धारणा धकारा ी वसंगत कोणताही करार नसावा. े न एक ग भत तारण बँक रचे धारणा धकार

काय ाने मा यता ा त सामा य धारणा धकार आहे.

बँक रवरी सामा य धारणा धकार हा सामा य धारणा धकारापे ा काहीतरी अ धक मान ा जातो ते एक आहे

ग भत त ा. हा अ धकार नगो एब इ टमट् स ॲ ट या अ वये अ धकारांसह

बँक रची ब े नोट् स आ ण धनादे ांना परवानगी दे ते या ा मू यासाठ धारक हणून ओळख े जाते

धारणा धकार अ त वात अस े या रकमेची दे य असे ते हा यांना समजू के पण बाबतीत

Machine Translated by Google

इतर नगो एब इ टमट् स उदा. बेअ रर बॉ ड् स कू पन आ ण ेअ र वॉरंट वाहका ा येत आहे

बँक र या हातात आ ण अ ा कारे धारणा धकारा ा उ रदायी बनणे तारणाचे वै स म करते

बँक र यांना डफॉ टवर वके जर आगाऊ र कम भर यासाठ वेळ न त के असे कवा जेथे नाही

परतफे डी या वनंतीनंतर आ ण व आण ागू कर या या हेतूची वाजवी सूचना के यानंतर वेळ न त आहे

या या दे य रकमे या वडे नम ये पुढे जाते . व चा अ धकार सव मा म ांवर व ता रत आहे आ ण

बँक र या हातात ाहका या मा क चे स यु रट ज ावर टायट डीड वगळता

मा म ा जी उघडपणे वक जाऊ कत नाही.

कायदा इतर गो बरोबरच बँक सना सामा य धारणा धकार दे तो ॉयड् स बँक व. ॲड म न े टर जनर ऑफ

बमा AIR रंगून .

धारणा धकाराचा दावा कर यासाठ बँक रने बँ कग या क म अंतगत qua banker कायरत असणे आव यक आहे

Regulation Act State Bank of Travencore v. Bhargavan Kerela . .

आता हे व त झा े आहे क बँक र धारणा धकाराने बँक र ा सुर ा राख याचा अ धकार बहा के ा आहे.

सामा य क खा याचा आदर. सामा य क हा द स या दे य अस े या सव रकमांना सू चत करतो आ ण

ाहकाकडू न दे य मग ते कज कवा ओ हर ा ट कवा इतर े डट सु वधेवर असो. पु हा युरो पयन बँक

Ch App स या दांत धारणा धकार जमा के े या सव कार या स यु रट जपयत व ता रत होतो जे

व ेषत सोपव े े नाहीत कवा व नयोग के े जाणार नाहीत.

फम जय क न दास जदा राम व .स बँक ऑफ इं डया . AIR Pt.

समान सेट ऑफ भागीदार अस े या दोन भागीदारी सं ांची बँके त दोन वतं खाती होती.

कोटाने ठरव े क बँके ा फम या मा क चे पैसे घे याचा अ धकार आहे

स या फम या ओ हर ा टचे पेमट. कारण दोन वतं कं प या या गुंत या अस या तरी

दोन वतं कायदे ीर सं ा नाहीत आ ण क ोज करणा या सद यांपासून वेगळे के े जाऊ कत नाही

यांना एक कडे बँक आ ण यां यात पर र माग या अ त वात हो या

स यावर ठाम. तसेच असे हणता येण ार नाही क या माग या प ांम ये अ त वात नाहीत

अगद बरोबर.

बँके या धारणा धकारा या वापरात याया य ह त ेप क कते. पुरेवा अँड असो सएट् स या बाबतीत

आ ण सरी व पंज ाब नॅ न बँक आ ण इतर AIR SC जेथे कजदार अय वी

बँके ची थकबाक भरा यामुळे या ा बँके ची सेवा नाकार यात आ सव याया याने

भारताने आदे द े क बँके ने एक चा ू खाते चा व यास परवानगी द पा हजे जी वनामू य असे

Machine Translated by Google

बँक र या धारणा धकारा या घटनेपासून बँके ने दावा के ा आहे जेण ेक न कजदार पुढे चा ू ठे वू के

याचे दै नं दन वहार इ. आ ण बँके ा इतर सं ांचे वातं य दे यात आ े

या या थकबाक या वसु साठ कायवाही.

टे ट बँक ऑफ इं डया व जावेद अ तर सैन यांनी बँके या कारवाईवर याया याने ता ेरे ओढ े

ट डीआर आ ण आरडी खा यांवर धारणा धकार ठे वणे हे एकतफ आ ण मोठे होते आ ण तसे नाही.

टे ट बँक ऑफ इं डया या अ धका यांना ोभे . याया याने स ाधारी यु नयन बँके वर वसंबून रा ह

भारत व के . ही.वेण ुगोपा न जेथे याया याने मुदत ठे व र कम दाख के होती.

बँक सह काटे क ोरपणे बँके ा कज आहे. FD या संबंधात बँक र कजदार आहे .द

ठे वीदार यानुसार मुदत ठे वीती पै ाचा मा क नाही . हट े

पैसा हा बँके चा पैसा बनतो बँके ा ते आवडते तसे कर यास स म करते तथा प सह

मुदतपूत वर कजाची परतफे ड कर याचे बंधन . याच नणयात पुढे असे ठे व यात आ े होते क बँक

FD मधी पै ा या संदभात कजदार अस याने सेवेत जा याचा अ धकार न हता

बँक सचा धारणा धकार आ ण मुदत ठे वीती पैसे.

टे ट बँक ऑफ इं डया कानपूर व द पक मा वीय एआयआर ऑ करणात ते आयो जत कर यात आ े आहे

काय ा या क म म ये असे मान े जाते क करारा या अनुप तीत

कोण याही कजासाठ कवा तडजोडीसाठ तारण ठे व े ा मा परत कर याचे बंधन पावनीवर आहे

मा गहाण ठे व ा होता. ही एक सामा य तरतूद आहे जी पावनी या नातेसंबंधासाठ दान करते

आ ण तारण ठे व े या मा ा या संदभात एक मोहरा. काय ाचे क म बँक र या धारणा धकाराची तरतूद आहे

एक व तरतूद याचा या सामा य तरतुद वर अ तप रणाम होतो जसे क

बँक रचा धारणा धकार तारण ठे व े या व तूंवर दे ख ी वाढ व ा जातो.

बँक स या धारणा धकाराचे नयमन करणारी त वे

हे चे नाड मकटाइ बँक मटे ड व पीए ए पच माई आची एआयआर मॅड येथे आयो जत के े गे े आहे.

क बँक रचा धारणा धकार हा बँक र हणून या या ता यात द े या व तू ठे व याचा अ धकार आहे जर

आ ण जोपयत ते ाहक या या मा क चे आहेत कवा यां याकडे यांची व हेवाट ाव याचा अ धकार आहे

जे हा असे वत रत के े जाते ते हा ते बँक र या खा याती क रकमेवर कजदार असतात

या प र तीत बँक रने ताबा मळव ा याचा अथ असा होत नाही क याने ते मा य के े आहे
Machine Translated by Google

हा अ धकार वगळ यात येई .बँक रचा धारणा धकार फ कोण याही बाबतीत उ वतो असे यो य र या हट े जाऊ कते

बँके कडे अस े या स यु रट ज बँके चा या स यु रट जवर धारणा धकार आहे आ ण ती ती ठे वू कते

ाहका या दे य रकमेवर.

२ एखा ा व तूची मा क बँके या ता यात असणे आव यक आहे.

ाहक आ ण बँके कडे सुर तता हणून ठे व जाते अ यथा बँक कोणताही अ धकार वाप कत नाही

धारणा धकार PNB Ltd.v. अ रा फ गा ते AIR अगद .

बँके ने जमा के े या पै ावर धारणा धकाराचा कोणताही अ धकार वापरता येण ार नाही

ाहक वतःच जमा के े या पै ाचा मा क बनतो परंतु तरीही या याकडे आहे

ाहकाकडू न दे य अस े या कोण याही कजा व अ ा रकमेचे समायोजन कर याचा अ धकार. म ये धारणा धकाराचा उ े

अ ा के सेस सेट ऑफ या त वाचा वापर क न ा त होतात. AIR Mad.

बँक रचा धारणा धकार हा व कोण याही करारा या अधीन असतो आ ण आरोप करणा याने हे स के े पा हजे
अ ा कराराचे अ त व.

सट यु नयन बँक मटे ड व थंगाराजन SCL मॅड या करणाती अंत ी

बँक र या धारणा धकारा या संदभात काही त वे सांगणे उ चत आहे.

अ ाहका या सव स यु रट ज या संदभात बँके ा नगो एब सह सामा य धारणा धकार ा त होतो

इ टमट् स आ ण FDR s परंतु के वळ ाहक या मयादे पयत जबाबदार आहे. बँक अपय ी ठर यास

क परत करा आ ण यामुळे ाहकाचे नुक सान होई बँक दे य दे यास जबाबदार असे

ाहकांचे नुक सान. स या या करणात याया याने आप ा नणय त वावर आधा रत आहे

बँके कडू न धारणा धकार माग यासाठ बँक आ ण बँक यां यात पर रता अस पा हजे

ाहक हणजे जे हा ते समान प ांम ये आ ण यां या दर यान समानतेने अ त वात असतात

मता ाहकाची मा म ा या या दा य वा या प कडे राखून ठे वणे अन धकृ त आहे आ ण होई

नुक सानीसाठ बँके कडे दा य व आक षत करा.

धारणा धकार कधी अनुमत नाही

तथा प हणा धकार आहे नाही परवानगी आहे म ये द खा करणे उदा.

i जेथे काउं टर गॅरंट दान कर यासारखे ए स ेस करार आहे

तपूत कृ ण क ोर कर व. युनायटे ड कम य बँक AIR Cal . .

ii जेथे बँक र आ ण ाहक कं पनी यां यात पर र मागणी अ त वात नाही

जय क न दास जदा राम व. स बँक ऑफ इं डया AIR पुंज . .

Machine Translated by Google

iii सुर त क टडीसाठ मौ यवान व तू कोठे ा त होतात कथबट व. रॉबट् स Ch.

CA आ ण बँक ऑफ आ का आ ण कोहेन Ch. . पेज ेटचा बँ कग कायदा वी आवृ ी

iv जेथे व तूंची सोपवणूक ीषकाचे द तऐवज नमूद के े या व हेतूसाठ आहे

बँक र ीनहा घ व. यु नयन बँक ऑफ मँचे टर KB .

v जे हा बँक रकडे ठे व व हेतूसाठ असते जर बँक रने सू चत के े असे कवा

अ ा उ े ाची सूचना.

vi जथे मौ यवान व तू कवा ीषकाची कागदप े अनवधानाने बँक स या हातात राहती .

vii जेथे बँक रकडे फ आक मक कज आहे .एक आक मक कज हणजे कोणतीही र कम नाही

या तारखे ा या ा हणा धकार वापरायचा असे या तारखे ा ा Tannans banking Law.

viii जेथे खाते ट या संदभात आहे.

कज दे य असताना संयु नावे अस े या मुदत ठे व पावतीवर बँक स धारणा धकार उप नाही

फ एका ठे वीदाराकडू न.

टे ट बँक ऑफ इं डया व जावेद अ तर सेन AIR Bom. या करणाम ये अपी कता

बँके ा जामीन हणून उभे रा ह े या अजदार आ ण गैर अजदार यां या व ड ा त झा

गैर अजदार मांक .एक ड पा रत झा यानंतर गैर अजदार मांक ने र कम जमा के

. ३२ ७९३ ट डीआर . ८५६६७१ म ये अपी क यासह वतः या आ ण यां या प नी या संयु नावाने

याच बँके ची सरी ाखा . यां याकडेही आरडी खाते होते. अजदार बँके ने ठे व े

न थकता या दो ही खा यांवर धारणा धकार गैर अजदार व कोणताही उपाय . १.

याया याने असे मान े क धारणा धकार ठे व याची कृ ती ही एक कारची सुओ मुटो कृ ती आहे जी बँके ने दे ख ी वापर आहे

गैर अजदार मांक आ ण या या प नी ा नोट स न दे ता. अजदार ह वू क ा असता

TDR आ ण RD खा यांम ये गुंतव े या रकमे या संदभात आदे पा रत कर यासाठ याया य.

तथा प या दो ही खा यांवर धारणा धकार ठे व याची अपी क याची कारवाई एकतफ होती आ ण

उ हाताने

स डके ट बँक v s वजय कु मार आ ण इतर AIR SC .

सु ीम कोटाने बँक सचा धारणा धकार आ ण सेट ऑफचा अ धकार कायम ठे व ा असे ध न
Machine Translated by Google

ापारी था आ ण यायपूवक ओळख या जातात.

त ये

स या या करणात नणय कजदारा या वनंतीव न बँके ने सादर कर याचे मा य के े होते

बँक गॅरंट द उ याया याने या अट वर कजदारा या बाजूने द

द उ याया या या र ज ार या नावे पयांची संपूण र कम जमा करावी

.हे के े गे े आ ण नणय कजदार फम या भागीदाराने .चे दोन एफडीआरएस जमा के े . ६५ ०००

आण येक FDR या र हस वर वा री क न यांना यो य र या ड चाज के यानंतर अनु मे .

दोन एफडीआर यायाने या येक ा या उ ट वा री क न रीतसर सोड यात आ े .

कजदार आ ण बँके या नेहमी या छापी फॉमवर दोन क ह रग े टरसह सुपूद कर यात आ े

. . रोजी हमी ा त करताना. प ाती संबं धत क म असे वाच े

अंतगत

बँके ा उपरो ठे व पावती क हर के े या रकमेतून समायो जत कर यास वातं य आहे

माणप कवा इतर पाव या माणप े यां या नूतनीकरणा या वेळ जारी के े या उ प ातून

आम या संदभा वाय या कज ओडी खा यासाठ . आ ही मा य करतो क वरी ठे व आ ण

आम याकडू न बँके त कोणतेही खाते बाक आहे तोपयत नूतनीकरण सदर बँके कडेच राही

मेसस जु ुं डूर बॉडी ब सने एक ाने कवा इतरांसोबत संयु पणे सां गत े . ते धर े

बँके कडे कवा ारे जमा के े या सव कार या स यु रट ज कवा नगो एब इ टमट् सवर सामा य धारणा धकार आहे

बँ कग वसाया या सामा य कोसम ये ाहका या वतीने आ ण सामा य धारणा धकार आहे

बँक रचा मौ यवान अ धकार या यक र या मा यता ा त आ ण करारा या अनुप तीत

याउ ट बँक र ा अ ा स यु रट ज कवा ाहकाकडू न ा त झा े या ब ांवर सामा य धारणा धकार असतो

बँ कग वसायाचा सामा य अ यास म आ ण कोण याही क या संदभात मळा े े पैसे वापर याचा अ धकार आहे

ते ाहका या डे बट क कमी कर या या मागाने ाहकाकडू न दे य असू कते. बाबतीत

बँके ने दोन एफडीआर या आधारे हमी द असे हणता येण ार नाही क बँक रकडे फ ए

मया दत व धारणा धकार आ ण दोन FDRs वर सामा य धारणा धकार नाही. हणून ते काय आहे असे मान े गे े

ठे व रकमेती पैसे जोड े े आहेत. एक garnishee हणून बँक र एक सं नक नोट स ते हा

द े जाते या ा याया यासमोर जावे ागे आ ण याचे हत जप यासाठ यो य नद ा त करावे ागती .

सामा य धारणा धकार कधी ागू होतो

Machine Translated by Google

सामा य धारणा धकार हा वसाया या सामा य कोसमधी वहारां या मा के तून उ वतो a ऐवजी

एकच व वहार जसे क दा ग यांचा तुक डा कवा संगणकाची ती. वक

याचा ायंट या ा सेवांसाठ पैसे दे ई याची खा ी कर यासाठ बँक स आ ण घटकांक डे सामा यतः सामा य धारणा धकार असतो

आधीच के े आहे एक वक या या कागदप ांचा आ ण वैय क मा म ेचा ताबा ठे वू कतो

ाहक जो या या ावसा यक मतेनुसार या या हातात पडतो. या याकडे कोण याहीवर चा जग यन आहे

या या सेवां या मू यासाठ याने या या ायंटसाठ ा त के े ा नणय. बँक र टॉक राखून ठे वू कतो

बॉ ड् स कवा इतर कागदप े जे या या ाहकाकडू न कोण याही सामा य थकबाक साठ या या हातात येतात

ाहका ारे. एक घटक कवा क म न ापारी या याकडे सोपव े या सव व तूंवर क जा क कतो

कोण याही थकबाक साठ मा ा या मा काकडू न व . ापारी समाधानासाठ मा वकू कतो

याचा धारणा धकार परंतु व तून मळा े या कोण याही जादासाठ याने मा का ा जबाबदार धर े पा हजे. सामा य धारणा धकार

व धारणा धकारापे ा कमी वेळ ा उ वते.

बँक रचे संर ण

बँक रचे संर ण हे पैसे दे ण ारी कवा गोळा करणारी बँक आहे यावर अव ं बून असते. ब तां घटनांम ये

एकच बँक दो ही भू मका पार पाडे . तथा प येक भू मके साठ वतं पणे पाहणे आव यक आहे

बँक रची कत े कवा उ रदा य व आ ण वैधा नक संर ण न त करते जे यांना द े जाते

बँक र

खा यांचे कार

े ख ा ही आ थक वहारांचे रेक ॉ डग वग करण आ ण सारां कर याची या आहे

णीय रीतीने आ ण याचा अथ ावणे. े ख ा हे व ान आ ण क ा दो ही आहे. येक ासाठ

अ त वाचा कार तो आकाराने मोठा असो कवा आकाराने हान असो यो य णा असणे फार मह वाचे आहे

एखा ा सं े या वसाय ऑपरे स या यो य व ापनासाठ े ख ांक न. अकाउं टंटकडे ए

अकाउं टगम ये वापर या जाणा या अट आ ण खा यांचे कार यांची चांग समज.

खाते हणजे व हेड ी संबं धत सव वहारांचे प त ीर सादरीकरण. अ

खाते संबं धत कवा व तू ी संबं धत वहारांचे सारां त रेक ॉड द वते.

उदाहरणाथ जे हा सं ा व वध पुरवठादार आ ण ाहकां ी वहार करते ते हा येक पुरवठादार आ ण

ाहकांचे वतं खाते असे .

Machine Translated by Google

खाते मूत आ ण अमूत अ ा गो ी संबं धत असू कते. उदाहरणाथ

जमीन इमारत फ नचर इ याद गो ी आहेत.

एक खाते टे टमट फॉमम ये के े जाते. या ा दोन बाजू आहेत. खा याची डावी बाजू आहे

डे बट बाजू हणतात तर उज ा बाजूस े डट साइड हणतात. डे बट डॉ हणून द व े जाते आ ण

े डट Cr हणून द व े जाते.

चा ू खाते चा ू ठे व चा ू खाते ावसा यक सु वधा दे ते आ ण

औ ो गक उप म कं प या फम इ. आ ण सावज नक सं ा आ ण अ धकारी यात सहभागी आहेत

यांचे असं य आ ण वारंवार वहार. जमा करणे आ ण धनादे दे ण े हे सतत चा ू असते

या आ ण बँके ची भू मका कौतुक ा द आहे. या खा याअंतगत बँके कडू न कोणतेही ाज दे य नाही

आरबीआय या नयमांनुसार परंतु बँक ा आनुषं गक ु क आका कतात. बँके वर जबाबदा या आहेत

चा ू खा यां या संदभात कठ ण कारण जोपयत ाहकां या चेक चे उ र द े जाते

आहेत. यां या े डटवर नधी. पुढे अ ा धनादे ांची पूतता कर यासाठ बँके ने पुरेसा नधी ठे व ा पा हजे. म ये

फ ड डपॉ झट ाहक कती मागणी क कतात याची बँक कदा चत जाणीव ठे वू कते परंतु म ये

चा ू खा या या संदभात सव आप का नपर ती पूण कर यासाठ बँके ने मोठा नधी उप क न ावा

माग या

मुदत ठे व

बँक ही मुदत ठे व म ये ठे वीदाराची कजदार असते. तारीख संप यानंतरही हे असेच आहे

प रप वता या. ठे वीदार बँके चे कायदे ीर संबंध मुदत ठे व मधी कजदार कजदाराचे असतात.

FD पावती प रप व झा यानंतर आ ण ते भर े जाईपयत कवा ड चाज होईपयत संबंध चा ू राहतात.

ठे वीदारा ा सामावून घे यासाठ बँक आरबीआय या अधीन रा न पैसे काढ याची परवानगी दे ऊ कते

नद हतसंबं धत परंतु एफडीआर ठे वीदाराने ड चाज के ा पा हजे. याचा प रणाम होतो

बँके चा रोख साठा. दे य तारखेनंतर आरबीआय या नद ांनुसार ाज दे य आहे जर

एफडीआरचे नूतनीकरण के े जाते. बँके ने जारी के े ा एफडीआर बो णीयो य नाही. परंतु ते नयु के े जाऊ कते. द

FDR हे नगो एब इ टमट नाही. अ रहमान ही स बँके त हे असे झा े . अ

बँके ा यो य सूचना दे ऊ न असाइनमट के े जाऊ कते. बँके ने .चे प ा त करावे

अ ा करणांम ये पेमट कर यासाठ ठे वीदाराकडू न अ धकार. FDR एक कज कवा एक आहे

कारवाईयो य दावा आ ण हणून ह तांतरणाचे साधन बनवून याची भेट द जाऊ कते.. जर ए

FDR हरव ा आहे बँक डु के ट जारी क कते कवा ठे वीदारा ा मुदतपूत वर पेमट क कते

दो ही बाबतीत नुक सानभरपाई बाँड मळवून. एक गा न ऑडर अंतगत FDR असू कते
Machine Translated by Google

नवाडा कजदाराचे खरे कज अस यास सं न. आयकर मू यांक न अ धकारी

कवा TRO बँके ा पेमट कवा एफडीआर सं न कर याची मागणी करणारी नोट स जारी क कते

एफडी या मुदतपूत पूव नोट स ा त झा बँक वभागा ा पैसे दे यास बांधी आहे

FD या मुदतपूत या तारखे ा FDs एकतर कवा वाच े या कवा माजी ना दे य के जाऊ कतात

कवा वाच े े . अ ा प र तीत नाम नद त ची नयु आव यक नसते.

एसबी खाती बँक खाते बचत

बँक ांना पूव एसबी खा यांम ये फारसा रस न हता परंतु बँ कग सेवा असताना

ापक बन े आ ण बचत ही ोकांम ये एक चळवळ बनू ाग बँक ांना हे आढळू न आ े

पैसे दे ण ारा वसाय हा पुढे ते बचतीची सवय वाढवते. एसबी खातेदाराने ए

या या खा यात कमान क हणून न त के े आ ण चेक ारे कवा पैसे काढ या या फॉम ारे पैसे काढता येती .

ाहका ा दे य अस े े धनादे संक नासाठ पाठव े जातात. या ठे व वर बँके नुसार ाज मळते

नयम अ ांना बँक ा व ेष सेवा आ ण से ट हॉ ट इ.चे व ेषा धकार दे ख ी दान करतात

खातेदार ाहक बँक संबंध चांग े असणे. बँक र या कोनातून

या खा यां या दे ख भा म ये जा त खच होत नाही आ ण यामुळे कमी खच येतो.

खाते बंद करणे कवा ऑपरे न थांबवणे ाहक बँक र संबंध इतके च नाही

कजदाराचे कजदार आ ण हणून करारानुसार परंतु ते नगो एब या ीने वैधा नक दे ख ी आहे

साधन कायदा आ ण इतर कायदे . अ ा कारे बंद कर या या संदभात सु प रभा षत त वे आहेत

खा यांचे कवा बँके चे कामकाज थांबवणे. बँक एखा ाचे कामकाज बंद क कते कवा थांबवू कते

खा कारणा तव खाते i खाते बंद कर याची ाहकाची सूचना ii ाहकाचे

मृ यू iii ाहकाचा वेडेपणा iv ाहकाची दवाळखोरी v याया याकडू न गा न ीचे आदे vi

े डट बॅ सची नयु आ ण ाहका ारे याची सूचना. येक ाहका ा ह क आहे

याचे खाते बंद करा आ ण कारणे भ असू कतात. हे बँके या सेवा दरा या संदभात असू कते

ाज आनुषं गक ु क सु वधांचा अभाव आ ण बँके वर व ास नसणे इ याद

जर ाहक अवांछनीय असे कवा खोटारडे वगैरे दोषी असे तर बँक खाते बंद क कते.

i सूचना आव यक ाहक याचे खाते बंद कर याची सूचना दे ऊ कतो परंतु तो नाही

तसे कर यास बांधी . परंतु आतापयत बँके ा पुरे ी सूचना दे यात यावी.

हे नोबॉ क म के सम ये आयो जत के े गे े होते हणजे समृ ड ही ॉयड बँक ड. क

Machine Translated by Google

कारण ही योजना जगभर पसर होती आ ण बँके ा संपूण मा हती होती

ऑपरे नचे े म कं पनी ा द े एक म ह याची नोट स अपुरी होती आ ण

बँके ने कराराचे उ ं घन के े आहे. बँके ारे खाते बंद करणे

नोट स न दे ता अवैध आ ण बँ कग कोड या व आहे. साधारणपणे एका म ह याची सूचना

पुरेसे

ii ाहकाचा मृ यू ाहकाचा मृ यू आ ण याची सूचना कवा मा हती

बँक खाते बंद कर यासाठ पुरेसे आहे UBI V दे वी म ये सव याया याने धारण के े
एका ाखे ा द े नोट स ही इतर सव ाखांना रचना मक सूचना नाही.

iii ाहकाचा वेडेपणा बँके चा सवसाधारण अंदाज असा आहे क ाहक

जोपयत या या वेडेपणाचा नणायक पुरावा नसतो आ ण नोट स अस यास यावर आधा रत असतो

वेडेपणामुळे बँक खा याचे ऑपरे न थांबवू कते यंग ही टॉय बी .

iv दवाळखोरी वैय क ाहका या बाबतीत बँक दवाळखोरी या नोट सवर

खा याचे काय थांबवावे आ ण धनादे इ याद चा स मान क नये

कं पनीचे करण खाजगी आ ण सावज नक जे हा संप व याची कायवाही सु होते आ ण

वडेटरची नयु के जाते बँके ने खा याती क र कम ह तांत रत करावी

वडेटर.

म ये गुर न ी आदे दवाणी याया याचा आदे ा त झा यावर बँके ने यावा

मानुसार पाय या. जर एखाद र कम न द के असे तर अ ी र कम न त के जाई

उ े आण क ाहका या चेक या अधीन असू कतात. जर संपूण

खाते सु ो भत करणे आव यक आहे बँक तसे क कते आ ण पुढ सव दे यके थांबवू कते.

vi असाइनमट् स असाइनी ा अ धकार मळतो आ ण हणून जे हा बँके ा नोट स मळते

असाइनमट ह तांतरण नयु कता ाहक यांना क रकमेवर कोणताही अ धकार नसे

याचे खाते आ ण बँक खाते बंद करणे या य आहे.

व ेष कारचे ाहक

खाते उघडणे बँक र आ ण ाहक यां यात करारा या संबंधात बांध े जाते. येक

करार कर यास स म अस े बँके त खाते उघडू कते. न त मता

चे वग वैध करार करणे काही कायदे ीर नबधां या अधीन आहे जसे के स आहे

अ पवयीन वेडे म पी ववा हत म ह ा दवाळखोर नस े े व त न पादक

Machine Translated by Google

ासक इ. बँक र ा ाहकां ी वहार करताना अ त र काळजी दे ख ी आव यक असते

सावज नक अ धकारी सं ा संयु टॉक कं प या भागीदारी कं प या इ.

खाते उघड यापूव बँके ने यावयाची काळजी

i ाहकाचा यो य प रचय आव यक आहे. व ापकाने हे स या पत के े पा हजे क नाही

नवीन ाहक हणजे इ ाहक हो यासाठ सचोट आ ण त ा अस े

खाते उघडा. हे फसवणूक टाळ यासाठ आहे

ii बँक व ापक ाहकाने द े या संदभाव न चौक ी क कतो कवा

ाहकां या तीब बँक ा. याने आहे त ी वाजवी चौक ी करावी

पर तीम ये आव यक आहे वतः ा पटवून दे यासाठ क ती ामा णक आहे

ाहक या ा मा टर डटे ट हसारखे वाग याची आ ण नवीन ाहका ा गंभीरपणे ठे व याची गरज नाही

उ ट तपासणी.

iii व ापकाने चौक ी करताना न काळजीपणाने वागू नये यो य चौक ी अस यास

के े या ा नगो एब इ टमट् स काय ा या Sn. अंतगत संर ण मळते.

. करकोळ

i सामा य एखा ा अ पवयीन ा करारात वे कर यास कायदे ीर अ मता इनकॅ पॅ स असते सामा यतः

बँक खाते उघडू कत नाही. हा नयम फ संर ण दे यासाठ आ ण सुर त ठे व यासाठ बनव ा आहे

अ पवयीन ोकांचे हत. यामुळे अ पवयीन मु ांवर कारवाई कर यासाठ काय ानुसार पा क असणे आव यक आहे

मा म ा. वडी नैस गक पा क आहेत आ ण यां या नधनानंतर आई. म ये कोट

यो य करणांम ये याया य पा क नयु क कते हणून सामा य नयम आहे. पा क कदा चत

अ पवयीन या वतीने बँक खाते उघडा आ ण चा वा. तो अ पवयीन वर कारवाई करणे थांबवतो

ब मत गाठणे. ii सराव वहारात बँक ा वषापे ा जा त वया या अ पवयीन ा एक उघड याची परवानगी दे तात

वतः या नावावर खाते आ ण नगो एब इ टमट् स काय ा या अनु.२६ अ नुसार चेक जारी करणे.

हे वैध आहे आ ण अ पवयीन वर कवा यापे ा कमी अस यास आप े खाते चा ू ठे वू कते.

कोट ऑफ वॉड् स वय २१ . एखा ा अ पवयीन ा ओ हर ा ट दे ता येत नाही कारण ओ हर ा टम ये कराराचा समावे असतो

जे सु वातीपासून नरथक असे भागीदारी फम या फाय ांम ये अ पवयीन ा वे द ा जाऊ कतो जसे

भागीदारी काय ा या अनु. नुसार परंतु फम या कजासाठ तो जबाबदार राहणार नाही.

. पाग

अ व मनाची वैध करार क कत नाही. यामुळे बँक सनी उघडू नये

अ व मना या या नावावर खाते. पण नंतर ाहक वेडा होऊ कतो

बँके त खाते उघडणे.

Machine Translated by Google

. नर र

नर र हणजे अ ी जी आप या नावावर सही क कत नाही. चे खाते उघडताना

अ ी अप रहाय आहे बँक रने खा यावर १ डा ा अंग ाचा ठसा मळवावा

अ धकृ त बँक अ धका या या उप तीत फॉम आ ण नमुना वा री काड उघडणे

खाते उघड या या फॉमवर आ ण नमु यावर ओळख च हांचा तप ी न दवावा

वा री काड कोण याही खा या ारे मा णत के े या छाया च ा या कमान दोन ती

धारक अ धकृ त बँक अ धकारी.

ववा हत ी . ववा हत ी ह ची करार मता सुमारे वष अस यास

वयानुसार आ ण ीधन नावा या त या वैय क मा म ेचे संपादन कवा व हेवाट ाव याचा अ धकार आहे

ह कायदा. अ चे खाते उघडताना व ापकाने नेहमी या आव यक चौक ी करा ात

ववा हत ी. अजाम ये खाते उघड याचा फॉम तने त या तर भर ा पा हजे

नाव प ा इ. त या पतीचे नाव याचा प ा आ ण मा काचा प ा

नवरा . यो य प रचय आव यक आहे. एक स म हणून ती काढू कते आ ण समथन क कते

चेक आ ण इतर कागदप े आ ण हे त या खा यात डे बट के े जाऊ कतात. जोपयत े डट क आहे

त या खा यात असे तर कोणताही धोका नसतो परंतु कज कवा ओ हर ा ट बँके ा ायचे अस यास

तची पत पा ता तची वैय क गुण धम ीधान याचे व प तपास े पा हजे

त याकडे अस े मा म ा इ. पती त या कजासाठ जबाबदार नाही या कजा वाय

त या आ ण त या कु टुं बासाठ जीवनाव यक गो साठ खच के ा. कज दे ताना खबरदारी घेण े कवा

ओ हर ा ट आव यक आहे कारण i ीधन हणून त याकडे कोणतीही मा म ा असू कत नाही ii त या पतीची मा म ा

आव यक गो वाय जबाबदार नाही iii ती अवाजवी भाव कवा नसगा या अ ानाची वनंती क कते

कजा या वहाराबाबत iv त ा दवाणी तु ं गात बांधी करता येण ार नाही.

पदाना न ी ती एक आहे जी त या री त रवाजानुसार बुरखा घा ते आ ण ती आहे.

त या कु टुं बाती सद य वगळता एकांत. काही मु म या यां याम ये ही था हणून पाळतात

समुदाय व ापकाने अथातच नेहमी माणे ाथ मक चौक ीचे पा न के े पा हजे

अ ा म ह े ा खाते उघड याची परवानगी ा . तची ओळख आ ण ती खाते उघडत आहे

तची इ ा आव यक आहे. अ धक सुर त राह यासाठ व ापकास जबाबदार ची आव यकता असू कते

बँके या ओळखीने त या वा रीची पु ी के . जर याने त या संदभात असे माणीकरणाचा आ ह धर ा तर चांग े

पैसे काढणे दे ख ी

. कायकारी आ ण ासक
Machine Translated by Google

कायकारी आ ण ासकांना बँक खाते उघड याची परवानगी आहे. औपचा रकता पाळणे आव यक आहे

ए झ युटर ासका या नावाने खाते उघडताना

. व त

ट खाते उघडताना चा वताना बँक रने सावध गरी बाळग पा हजे कारण व त जबाबदार आहेत

सावज नक पैसा.. ट डीड काळजीपूवक पाळणे आव यक आहे.

. संयु खाते संयु खाते उघडताना सव संबं धत नी वा री करावी

अज. खाते कसे आहे हे न द कर यासाठ आव यक फॉम भर े जातात आ ण यावर वा री के जाते

चा व े जावे आ ण चेक ब े स यु रट ज यासह सव बाब वर कोण अ धकृ त आहे.

ॲड हा स इ. खा याचे संचा न एक कवा अ धक ारे के े जाऊ कते परंतु सूचना आहेत

चेक काढणे अ याव यक आहे. स हाय हर प संबंधी सूचना दे ख ी येचा एक भाग आहेत

खाती उघडणे. सामा यतः खाते एकतर कवा वाच े या आ ण वाच े यांना दे य के े जाते

े डटसाठ उ या अस े या रकमेचा ह क आहे. संयु धारक एखा ा स नाम नद त क कतात जर ते

यामुळे इ ा. संयु खा याचे उदाहरण हणजे पती आ ण प नी. सह खा या या बाबतीत

पती प नी या मृ यूनंतर एकतर कवा वाच े यांना दे य नद असे मान े जाते

जर पतीचा त ा फायदा हावा असा हेतू असे तर ती रकमेसाठ पा असे परंतु जर असे तर

हेतू नाही तो पती या इ टे टचा भाग बनतो आ ण हणून वारसांना ह क मळे

कायदा पतीचा मृ यू प नी ा भेट दे ण ार नाही. स कर याचे ओझे

इरादा प नीवर आहे मा ही. ु वे फॉ ही. फॉ पणीकर ही. TWQ बँक .

. भागीदारी फम

भागीदारी खाते बँक र भागीदारी फम या नावाने चा ू खाते उघडू कतो

भागीदारी करारासह सव भागीदारांनी के े या आ ण रीतसर वा री के े या अजावर मूळ

कवा मा णत त . बँक रने नेहमी माणे चौक ी करावी आ ण कृ तीची दे ख ी चौक ी करावी

वसाय नावे आ ण प े भागीदार इ. या ा सवा या वा रीचे ा धकरण प मळा े पा हजे

धनादे आ ण इतर कागदप े काढ यासाठ भागीदार कवा दोन कवा अ धक भागीदारांना अ धकृ त करणारे भागीदार

ब े मंज ूर करणे कवा ब े वीकारणे इ याद गहाण ठे वणे आ ण फमची मा म ा वकणे. भागीदारी

यासह भागीदारां या अ धकाराचे व प जाणून घे यासाठ डीड हा एक मह वाचा द तऐवज आहे

भागीदाराचा ग भत अ धकार. बँ कग वसायात भागीदारांची सं या . पयत मया दत आहे आ ण

इतर वसायांम ये . भागीदारी काय ा या तरतुद मधून i भागीदाराचा कायदा बंधनकारक असे

फम या नेहमी या वसायात कवा त या वतीने तो फम ए. सह

फम बांध याचा हेतू. हा अ धकार न हत आहे. ii . ६९ अंतगत न दणी

भागीदारी कायदा ऐ क आहे. तथा प जर फम न दणीकृ त नसे तर त ा खट ा भर याची कोणतीही जागा मळत नाही
Machine Translated by Google

एक बाहेरचा माणूस. भागीदार फम कवा इतर भागीदारांवर दावा क कत नाही. परंतु तृतीय प फमवर दावा दाख क कतात. ा

खट ा राखणे अ फम न दणीकृ त असावी b भागीदारांची नावे रेक ॉडवर असणे आव यक आहे

फमचे र ज टर. iii न हत ा धकरण भागीदारा ा खाते उघड यास स म करत नाही

वतः या नावाने फम या वतीने. हणून व ापकाने भागीदाराची कृ ती सु न त के पा हजे

फम ा बंधनकारक करा आ ण भागीदार वतः या वतीने काय करत नाही. भागीदारी या Sn. नुसार

कायदा भागीदारी हणजे अ ा मधी संबंध यांनी अ.चा नफा वाटू न घे याचे मा य के े आहे

वसाय सवानी सवानी कवा यापैक कोणीही सवासाठ काय करत आहे. अ बास दस V चेतनदास

एमएम अ बास आ ण दस मोहसीन भाई भागीदार यां यासाठ दोन ोनोट् सवर वा या हो या २ मोहसीन

भाई भागीदार एमएम अ बास आ ण दस. सरा एक हणून आयो जत के ा गे ा जो फम ा बांधत नाही कवा

भागीदार कारण ते फम या वतीने के े जात नाही. थम फम bjnd आयो जत कर यात आ आण

भागीदार भागीदारांची खाजगी खाती भागीदारा या खाजगी खा यातून नधीचे ह तांतरण

फम बँके ारे के े जाऊ कते परंतु उ ट नाही. भागीदारा या सेवा नवृ ीवर चे दा य व

असा भागीदार सेवा नवृ ी या तारखेपयत आ ण याची सूचना दे ईपयत चा ू ठे वतो. बँक बंद क कते

खाते आ ण पुनग ठत फमसह नवीन खाते उघडा परंतु ऑपरे न टाळ यासाठ

े टनची सहजता नवृ जोडीदाराची सतत हमी आव यक बनते.

. संयु टॉक कं प या प क मटे ड कं प या आ ण ाय हेट मटे ड कं प या द

व ापकाने चा ू खाते उघडताना नेहमीची खबरदारी यावी. अज

चा ू खाते उघडताना यो य र या अ धकृ त संचा काने भर े पा हजे आ ण यावर वा री के पा हजे

कं पनीचा अ धकारी. खा कागदप े आव यक आहेत i नवीनतमची मा णत त

संघटनेचा मसुदा ii असो सए न या नवीनतम े ख ांची मा णत त iii

खाजगी कं पनी या ापनेचे माणप कारण ते वतःचे माणप आहे

खाजगी कं प यां या बाबतीत सु करणे iv ा धकरणाचे माणप सु करणे

प क मटे ड कं प यांसाठ र ज ार ऑफ जॉइंट टॉक कं पनीजने जारी के े ा वसाय v

संचा क मंडळाने संमत के े या ठरावां या उता याची त उ ाटन अ धकृ त करणे

बँके त कं पनी या नावावर चा ू खाते आ ण अ ी इतर खाती नमूद करतात

खाते चा व यासाठ चेक काढ यासाठ कवा मा यता दे यासाठ अ धकृ त संचा कांची नावे ब ऑफ

ए सचज इ. vi कं पनी या स या या संचा कांची प यांसह संपूण याद

कं पनी या अ य ांनी वा री के े vii वषाचा ताळे बंद नवीन कं पनी नस यास

कं पनी या. M a आ ण A A चे अव ोकन के यावर व ापकास याचे च मळे

व तू भांडव अ धकृ त आ ण पेड अप व प आ ण संचा क मंडळाची काय

Machine Translated by Google

कं पनीचे कज घे याचे अ धकार इ. इतर कागदप ांसह तो या तीत असे

कं पनीने आप ा वसाय आधीच सु के ा आहे क नाही हे तपासा जर तसे असे तर याचे काय प रणाम होती

आ थक ती नफा आ ण तोटा इ याद ठरावाची मा णत त व ापकास स म करते

ठरावांनुसार कं पनी या खा यांचे कामकाज कठोरपणे तबं धत करा. हणून

रॉय ट बँक V. Turquand म ये व ान यायाधी ांनी नरी ण के े होते यां याकडे आहे

कं पनी ी वहार करताना या या M A आ ण A A मधी साम ी जाणून घेण े अपे त आहे. जे हा

कं पनी कज कवा ओ हर ा टसाठ ताव ठे वते बँके ने अनेक ांचे पा न के े पा हजे

औपचा रकता कं पनी ा कज घे याचे अ धकार अस े पा हजेत ची मा णत त सादर करावी

मंडळाचा ठराव कज घे यास अ धकृ त करणे आ ण र कम अट आ ण त इ.

परवानगी मयादे त . ३ वषाचे ताळे बंद सादर करावेत. हे एक दे ई

कं पनी या आ थक तीचे च . या मा म ेवर ु क आकार े जाते ते हा

कं पनी भार त या न मती या दवसां या आत न दणीकृ त करणे आव यक आहे इ. या र ज ारकडे

संयु टॉक कं प या.

सोसाय ा आ ण इतर गैर ापारी सं ा

सोसायट मग ती ब असो ाळा असो णा य असो कवा कोणतीही सं ा कॉप रेट हणून न दणीकृ त असणे आव यक आहे

रीर सोसायट न दणीकृ त अस या वाय काय ाने मा यता ा त नसतात आ ण यांना कराराचे अ धकार नसतात.

उप नयमांची कसून पडताळणी करावी.

ाहकांचे वक

एखाद खत आ ण मु ां कत द तऐवजा ारे एखा ा ा या यावर वहार कर यासाठ याचा वक हणून नयु क कते

तृतीय प ां या वतीने. ही सामा य असू कते एकापे ा जा त वहारांम ये काय कर यासाठ कवा

व ेष एकाच वहारात काय कर यासाठ . पॉवर ऑफ ॲटन एखा ा स वा री कर यास अ धकृ त क कते

ाहका या वतीने धनादे हणजे खाते चा वतात .

पास बुक
Machine Translated by Google

बँक पास बुक चा अथ

पासबुक कवा बँक टे टमट ही ाहका या खा याची एक त आहे कारण ती बँके त दसते

पु तके जे हा एखादा ाहक पैसे जमा करतो आ ण या या बँक खा यात चेक करतो कवा पैसे काढतो

पैसे तो ताबडतोब या या कॅ बुक या बँक कॉ मम ये या वहारांची न द करतो.

या अनुषंगाने बँक यां या वहीत ठे व े या ाहका या खा यात यांची न द करते. मग

ते पासबुक म ये कॉपी के े जातात आ ण ाहका ा द े जातात. बँ कग या संगणक करणासह

ऑपरे स बँक टे टमट् स पासबुक या बद यात ाहकांना वेळ ोवेळ जारी के े जातात.

अ ा कारे पासबुक हे बँके सोबत या ाहका या बँ कग वहारांची न द असते. सव न द

ाहकाने या या कॅ बुक म ये बँक कॉ म बनव े े बँके ने पासबुक म ये व के े पा हजे.

हणून कॅ बुक या बँक कॉ म नुसार क अस े या क ी सहमत असणे आव यक आहे

पासबुक अथात समतो नसगात समान आ ण व असे . उदाहरणाथ जर रोख

पु तक . ची डे बट क द वते नंतर पासबुक म ये े डट क द वणे आव यक आहे

. आ ण उ ट. परंतु ब तेक करणांम ये या दोन क कारणा तव असहमत असू कतात

व वध कारणे.

असहमतीची कारणे

असहमतीचे मुख कारण हणजे काही बाबी के वळ एका पु तकात टाक या गे या आहेत

हणजे फ कॅ बुक कवा पास बुक . स या दांत एका पु तकात काही डे बट कवा े डट् स हणा

कॅ बुक म ये इतर पु तकात पासबुक म ये हणा व करणे वगळ े आहे आ ण याउ ट.

अ ा व तू खा माणे सूचीब के या जाऊ कतात

. धनादे जमा कर यासाठ पाठव े कवा बँके त जमा के े परंतु अ ाप जमा झा े े नाहीत. जे हा एक ाहक

चेक बँके त जमा करतो तो या या कॅ बुक म ये गेच न द डे बट बँक खाते करतो.

पण चेक झा यावरच बँक पासबुक म ये ाहकां या खा यात जमा करे

ात आ े . या बाबतीत क असहमत असे आ ण कॅ बुक क पे ा जा त असे

पासबुक क.
Machine Translated by Google

. ाहकाने जारी के े े धनादे परंतु पेमटसाठ बँके ा सादर के े नाहीत. जे हा एक ाहक

या या पुरवठादार े डटसना धनादे जारी करतात तो वहारात वे करे े डट बँक खाते

ताबडतोब या या कॅ बुक म ये.

परंतु पुरवठादार े डटर चेक सादर करती ते हाच बँक र ाहका या खा यातून डे बट करे

पेमट साठ . या अंतरामुळे दोन क असहमत होती आ ण कॅ बुक क जा त असे

पासबुक क पे ा.

. बँक ु क आ ण ओ हर ा टवरी ाज थम पासबुक म ये डे बट के े जातात आ ण यात न दव े जातात

नंतर कॅ बुक . यामुळे मतभेद नमाण होती आ ण कॅ बुक क जा त असे

पासबुक क पे ा.

. बँक े डट बॅ सवरी ाज आ ण गुंतवणुक वरी ाज ाभां इ. आ ण जमा के े ब े

बँके ारे ाहका या वतीने थम पासबुक म ये जमा के े जाते आ ण यात न दव े जाते

कॅ बुक नंतर.

यामुळे दोन बॅ स असहमत होतात आ ण कॅ बुक बॅ स पासबुक पे ा कमी असे

. ाहका या ायी सूचनांनुसार बँके ने थेट पेमट के यासारखे आयटम आ ण

बँके ने सूट द े या ब ाचा अनादर इ. थम पासबुक म ये डे बट के ा जातो आ ण यात न दव ा जातो.

नंतर कॅ बुक .

यामुळे दोन क असहमत होती आ ण कॅ बुक क पे ा जा त असे

पासबुक क.

. चुक णे कवा क म न या चुक ा कवा का टगमधी ुट पुढे जाणे

पासबुक कवा कॅ बुक कवा दो हीम ये समतो राखणे इ याद मुळे मतभेद नमाण होती

हे दोन संतु न.

पास बुक मधी नद

पास बुक म ये द व े या न द चे नणायक कायदे ीर प रणाम न तपणे प रभा षत करणे कठ ण आहे.

जे हा ते ाहका ा द े जाते आ ण जर याने काही आ ेप घेत ा नाही तर साह जकच ते होते

Machine Translated by Google

या या आ ण बँक रमधी खाते सां गत े े कवा सेट के े े खाते . मा संघष नमाण झा ा आहे

पास बुक म ये के े या न द या न कषाबाबतचे मत. सर जॉन

पेज ेटचे असे मत आहे क पास बुक चे यो य काय हणजे नणायक तयार करणे

बँक र आ ण ाहक यां याती वहारांचे न ववाद रेक ॉड आ ण ते असावे

हणून ओळख े जाते. याने या या मता या समथनाथ डे हनेस व नोब करणाचा हवा ा द ा. या करणात ते

असे नमूद के े होते क ाहका ा पास बुक ड हरी के यावर तो याची तपासणी करतो आ ण दस यास

एखाद चूक कवा चूक ती सुधार यासाठ परत पाठवते कवा नस यास याचे मौन मान े जाते

वे यो य आहेत हे मा य. हॅ याना दस व बँक ऑफ इं ं डम येही ती झा

क ाहकाने ट प यां वाय संतु त पास बुक परत करणे

खा याचा नपटारा. तर ाहकाने पास बुक परत करणे हे सां गत े े आ ण सेट के े े आहे

बॅ सग या व तारखेनुसार खाते.

पण इं ं ड आ ण भारतात दो ही दे ांती कायदे ीर ती अगद वेगळ आहे. अ कडी याया यीन मते

इं ं ड आ ण भारताती नणय पास बुक मधी न द नणायक मान या जाऊ कत नाहीत

यां या अचूक तेचा पुरावा आ ण सेट अकाउं ट हणून. पास बुक मधी कोणतीही न द तु ना कर यासाठ खु आहे

आ ण ाहकाकडू न पडताळणी. ाहक कोण याही वेळ न द वर कायदे ीर क कतो

जे हा जे हा तो यां या ात येतो. बँक र यो य या कर यास बांधी आहे. न द

चुक या प तीने बनव े े कवा समा व के याने ाहक कवा बँक र ा फायदा होऊ कतो. दो ही द

प या त कर यासाठ चुक ा कवा चूक द वू कतात.

यामुळे अ यावत के े या न द हे थमद नी पुरावे आहेत आ ण नणायक पुरावे नाहीत. के ट गु ा म ये

रबर इ टे ट कं पनी व. नॅ न बँक ऑफ इं डया असे आयो जत कर यात आ े होते क जे हा पास बुक परत के े जाते

बँके ने ाहका ा आ ेप न घेता खाते सेट खाते हणून गण े जाऊ कत नाही

आ ण ते बँक र आ ण ाहक दोघांनाही बंधनकारक नाही. मोवजी व सहकार नबंधक

सोसायट म ास असे नमूद के े होते क पास पु तकाती नद थमद नी मान या जाऊ कतात.

पुरावा आ ण नणायक पुरावा नाही. यामुळे पास बुक मधी न द नणायक नसतात

ाहका या खा याची ती सांगताना यां या अचूक तेचा पुरावा. ते अधीन आहेत

वा त वक त यां या आधारावर बद .
Machine Translated by Google

बँक र आ ण ाहकांचे ह क आ ण कत े

ाहकांची कत े

. बँ कग तास ाहकाने बँ कग दर यान पेमट आ ण संक नासाठ धनादे सादर करणे आव यक आहे
तास

. का बा धनादे ाहकाने दे यकापूव धनादे सादर करणे आव यक आहे

ळे कवा जुने होणे.

. अन धकृ त ाहकाने याचे चेक बुक ॉक आ ण क खा ठे वावे जेण ेक न ते

अन धकृ त या हातात जाऊ कत नाही.

. चेतावणी जर ाहका ा मा हत असे कवा याची वा री आहे यावर व ास ठे व याचे वाजवी कारण असे

धनादे बनावट अस याने य तत या वकर बँक र ा सावध करणे हे याचे कत आहे.

. चेक चा काळजीपूवक काढा ाहकाने धनादे अ ा काळजीपूवक काढ ा पा हजे क तेथे

र कम वाढवाय ा जागा उर े नाही.

ाहकाचे ह क

. या य वागणुक चा अ धकार

या अ धकारानुसार बँक ा गा या आधारावर ाहकांम ये भेदभाव क कत नाहीत

सेवा दे ताना वय धम जात आ ण ारी रक मता. याचा अथ बँक ा असा नाही

व ोकांसाठ डझाइन के े या योजना दे ऊ कत नाहीत. बँक ांना सव अ धकार आहेत

ाहकांना ाजाचे भ दर कवा उ पादने ऑफर कर यासाठ .

. पारद क न प आ ण ामा णक वहाराचा अ धकार

बँक ा आ ण ाहक यां याती करार सामा य माणसा ा सहज समज ा पा हजे.

ाहका ा ाजदर जोखीम समजून घेण े ही बँके ची जबाबदारी आहे

सहभागी आ ण इतर सव अट व त . बँक ांनी ाहकापासून काहीही पवू नये

करारावर वा री कर यापूव . जरी काही कमी येत अस े तरी ते अस े पा हजेत

ाहका ा कळव े . कराराती भाषा सोपी आ ण सोपी असावी

समज े .

. यो यतेचा अ धकार
Machine Translated by Google

आ थक उ पादनांची व ेषत जीवना या चुक या व ची अनेक करणे तुम या समोर आ असती

वमा पॉ सी. सहसा ाहकांना सवा धक ऑफर दे ण ारे उ पादन खरेद कर यास भाग पाड े जाते

एजंट ा क म न. या अ धकारानुसार ाहकांना यो य ते उ पादन वक े पा हजे

यां या साठ . यामुळे बँक ांनी कोणतेही उ पादन वक यापूव ाहकां या गरजा नेहमी ात ठे वा ात.

. गोपनीयतेचा अ धकार

या काय ानुसार ाहकांनी बँके ा द े वैय क मा हती ठे व पा हजे

गोपनीय. बँक स फ अ ीच मा हती उघड क कतात जी काय ाने आव यक आहे कवा यानंतरच

ाहकांनी परवानगी द आहे. बँक ांना तुमचे तप ी टे माक टग ा दे याची परवानगी नाही

कं प या कवा ॉस से गसाठ .

. त ार नवारण आ ण नुक सान भरपाईचा अ धकार

बँक ा यां या ारे ऑफर के े या सव उ पादनांसाठ आ ण सेवांसाठ जबाबदार आहेत आ ण ाहकांना आहेत

बँक मू भूत गो चे पा न कर यात अय वी झा यास सु भ आ ण सो या त ार नवारण णा चा अ धकार

नयम यां या वतः या उ पादनांसह बँक स तृतीय प ां या उ पादनांसाठ जबाबदार असतात

जसे वमा कं प या आ ण फं ड हाऊस. बँके ने ाहकां या त ारीचे नराकरण न के यास

ाहक बँ कग ोकपा कडे जाऊ कतात.

. चेक काढ याचा अ धकार ाहका ा या या े डटवर चेक काढ याचा अ धकार आहे

क कवा जे हा या ा चा ू व जुने नाव

ओ हर ा ट .

. पासबुक ा त कर याचा अ धकार ाहका ा पासबुक कवा टे टमट ा त कर याचा अ धकार आहे

खा याचे.

. तीचा अ धकार एखा ा करणात ओ हर े ड टग कवा ओ हर डे बट झा यास ाहका ा ह क आहे

ते त कर यासाठ .

. दा ाचा अ धकार एखा ा ाहका ा बँके ची गु तता राख यात अय वी झा यास या यावर दावा ठोक याचा अ धकार आहे.

चुकू न चेक खाते कवा अनादर.

. ठे व ा त कर याचा अ धकार ाहका ा याची जमा के े र कम काढ याचा अ धकार आहे

बँके त के हाही तो मुदत ठे वीतून पैसे काढू कतो.

. नफा मळव याचा अ धकार हा ाहकाचा ह क आहे क या ा नफा कवा ाज मळे

ठरव े या दरांनुसार या या जमा के े या रकमेवर बँके कडू न.

Machine Translated by Google

बँक रची कत े

. गु तता आप या ाहकाची सव मा हती आ ण वहार ठे वणे हे बँक रचे कत आहे

गु त अ यथा ाहक या कारणा तव कोण याही नुक सानासाठ दावा दाख क कतो.

अपवाद

. काय ानुसार कट करण स

. सावज नक हतासाठ कट करण

. बँके या हतासाठ कट करण

. बँक स चौक ी अंतगत खु ासा

. ाहका या संमती अंतगत कट करण

. चेक चे बंधन जे हा बँक र ा या या वतीने पेमट करावे ागते

ाहक याने ाहका या सूचनांचे पा न के े पा हजे. ते बंधन आहे

hounar to check.

धनादे ाचा स मान कर या या अट

. पुरेसा क

. कामकाजा या तासात सादरीकरण

. वाजवी वेळे त सादरीकरण

. यो य बँके त सादरीकरण

. ाहकाची वा री

. द आ ण आकृ यांमधी रकमेची अचूक ता

. नधीचा यो य वापर

. मृ यू ाहकांची दवाळखोरी

. संक न ब े पगार ाभां इ याद गोळा करताना बँक रने यो य काळजी घेण े आव यक आहे

ाहका या हताचे र ण कर यासाठ .

. व त व त हणून काम करताना बँक रने अट नुसार काय के े पा हजे आ ण

ट डीडम ये समा व अस े या अट .

. स यु रट जची खरेद आ ण व या वतीने स यु रट जची खरेद आ ण व झा यास

याचा ाहक ाहका या सूचनांचे पा न करणे हे बँक रचे कत आहे.

Machine Translated by Google

. ओप नग े टर ऑफ े डट ओप नग बँक रने अट चे काटे क ोरपणे पा न के े पा हजे आ ण

े डट े टर उघड यासाठ अजाम ये द े या अट . बँक र अस यास

न काळजीपणा के यास या ा ाहकाकडू न कोण याही नुक सानभरपाईचा दावा कर याचा अ धकार राहणार नाही.

. सुर त ठे वी एक सामा य माणूस हणून सुर त ठे व ची काळजी घेण े हे बँक रचे कत आहे.

या या वत या े ख ां या बाबतीत समान प र तीत ववेक बु करे .

. परक य च नात वहार करणे बँक रने ए सचज कं ो चे काटे क ोरपणे पा न के े पा हजे

परक य च नात वहार करताना टे ट बँके चे नयम आ ण सूचना.

बँक रचे अ धकार

. च वाढ ाजाचा अ धकार बँक र ा च वाढ ाज आकार याचा अ धकार आहे

ओ हर ा ट अधवा षक क वर मोज े जातात. यां यात झा े या करारामुळे ते बद ू कते

बँक र आ ण ाहक.

. ु काचा दावा कर याचा अ धकार बँके ा बँक ु क आ ण क म न हणून दावा कर याचा अ धकार आहे

दान के े या सेवांसाठ भरपाई. सेवांम ये धनादे ब े यांचे संक न समा व आहे

व नमय आ ण ाभां इ.

. धारणा धकाराचा अ धकार बँके कडे ाहका या व तू आ ण स यु रट जवर धारणा धकार असतो तोपयत तो राखून ठे वतो

याची थकबाक भरतो. बँक यो य सूचना द यानंतर व क कते. कोठडीवर बँके चा धारणा धकार नाही

ठे वी आ ण ट फं ड.

. डे बट क समायो जत कर याचा अ धकार डे बट सेट ऑफ कवा समायो जत करणे हे बँके चे कायदे ीर बंधन आहे

याच कजदारा या े डट क व क.

. ाज आकार याचा अ धकार

भारताती येक बँके ा मंज ूर के े या कजावर आ ण अ मांवर ाज आकार याचा अ धकार आहे

ाहक ाज सामा यतः मा सक ैमा सक अधवा षक कवा वा षक आकार े जाते.

. क म न आ ण सेवा ु क आकार याचा अ धकार

ाजासह बँक ांना क म न आ ण सेवा ु क आकार याचा अ धकार आहे

सेवा दान के या. बँके ारे दान के े सेवा एसएमएस सूचना सेवा करकोळ असू कते

बँ कग आ ण या माणे. बँक ा हे ु क ाहका या बँक खा यातून दे ख ी डे बट क कतात.

. धारणा धकाराचा अ धकार

Machine Translated by Google

बँक ां ारे उपभोग े ा आणखी एक मह वाचा ह क हणजे धारणा धकाराचा अ धकार. ठे व याचा अ धकार बँक ांना आहे

कजदाराकडू न कजाची परतफे ड होईपयत सुर ा हणून कजदारा या मा क या व तू आ ण स यु रट ज.

बँक ांना फ कजदाराची सुर ा राख याचा अ धकार आहे आ ण व चा नाही.

. सेट ऑफचा अ धकार

बँक र ा ाहकांची खाती सेट कर याचा अ धकार आहे. बँक ा काही खाती एक क कतात

जे ाहका या नावावर आहेत आ ण े डटसह एका खा याती डे बट क सेट ऑफ करतात

इतर म ये क जर नधी ाहकाचा असे .

. व नयोगाचा अ धकार

आपण वचार क या क एका ाहकाने बँके कडू न बरेच कज घेत े आहे आ ण याने काही पैसे जमा के े आहेत

कोण याही सूचनां वाय बँके त. जर ती र कम सव कज सोड यासाठ पुरे ी नसे तर

बँके ा कोण याही कजासाठ जमा के े र कम व नयोग कर याचा अ धकार आहे अगद का ब कजासाठ ही.
परंतु ाहका ा याची मा हती ावी.

. खाते बंद कर याचा अ धकार

ाहकाचे खाते व त न ठे व यास खाते बंद कर याचे सव अ धकार बँक ांना आहेत

ाहका ा नोट स पाठवून. बँक सना पाठ व या वाय खाते बंद कर याचा अ धकार नाही

एक े ख ी सूचना.

सहायक सेवा

बँक ां ारे पुरव या जाणा या सव सेवा मो ा माणात दोन ेण म ये वभाग या जाऊ कतात. प ह ा आहे

ाथ मक सेवा यात मागणी ठे वी वीकारणे आ ण ाहकांना पैसे दे ण े यांचा समावे होतो

यां या गरजेनुसार. यां या दै नं दन ाथ मक कामकाजा तर बँक ा इतर अनेक सु वधा दे तात

सहा यक सेवा यांना सहायक सेवा हणतात. या काही मह वा या सेवा पा

यांना

रे मट स सेवा

o याचा अथ बँके या एका ाखेतून याच बँके या स या ाखेत नधी ह तांत रत करणे

कवा वेगळ बँक .

o बँक स चेक BC ारे ा नक ेषण क कतो आ ण एकाकडू न नधी पाठवू कतो

डमांड ा ट DD टे ा फक ा सफर TT मे ा सफर ारे स या क ाकडे

Machine Translated by Google

MT नॅ न इ े ॉ नक फं ड ा सफर NEFT आ ण रअ टाइम ॉस सेट मट

RTGS न द सेवा ु कावर.

o ाहकाने पैसे पाठव याबाबत संपूण तप ी भरावा जसे

o रे मट सचे व प हणजे DD TT MT इ याद भ न.

o ाभाथ चे नाव आ ण प ा.

o या ाखेत पैसे पाठव े जाणार आहेत या ाखेचे नाव.

o आव यक अस यास पैसे पाठवणा या ाहकाचे नाव प ा खाते मांक .

क टो डअ सेवा

o ही सु वधा सुर त ठे व ॉकर हणून स आहे.

o हे ाहकांना यां या मौ यवान व तू मह वा या व तू ठे व यास स म कर यासाठ व ता रत के े आहे

कागदप े खास डझाइन के े या ॉकरम ये. यां याकडू न व हत भाडे आकार े जाते.

o ॉकस अ पवयीन नाही फम मया दत कं प या न द के े या भा ाने घेऊ कतात

संघटना आ ण सं ा.

o ॉकस कमान एक वषा या का ावधीसाठ भा ाने द े जाऊ कतात.

o ॉकसचे चार वेगवेगळे कार आहेत हणजे हान म यम मोठे आ ण अ त र मोठे

भ भाडे.

o नामांक न सु वधा वैय क भा ाने घेण ा यासाठ उप आहे.

o थक त भा ा या बाबतीत बँक दं ड आका कते.

फॉरे स सेवा

o जे हा एखाद वेगवेग या दे ांम ये वास करते कवा कोणतीही परदे ी व तू खरेद क इ त असते

मग यांना परक य च न आव यक आहे.

o बँक आप या ाहकांना ही च ने दान करते.

o सव वहार काउं टरवर के े जातात आ ण के वळ अ धकृ त बँक ाखाच क कतात

ही काय.

o जे हा एखाद परदे ातून परक य च न कमावते कवा ा त करते ते हा तो यांना पाठवू कतो
बँक ा

o हे परक य च न वहार नयम व नयमांनुसार के े जातात

संबं धत दे ां या म यवत बँक ा.

Machine Translated by Google

o भारतात सव वहार परक य च ना या नयमां या अधीन असतात

व ापन कायदा FEMA .

काड सेवा

o ामु याने काड सेवा सु वधा आ ण सुर तते या उ े ाने सु कर यात आ या हो या परंतु

आजका हा ोकांम ये सवात ोक य पेमट मोड बन ा आहे.

o बँक ाहकांना े डट काड आ ण डे बट काड अ ी दोन मू भूत कारची काड जारी करते.

o े डट काड या मदतीने काडधारक व तू कवा सेवा मळवू कतो

ापारी त ान जेथे अ ी व ा अ त वात आहे. यानंतर ब पाठव े जाते

काडधारकाने दवसां या का ावधीत दे य द े दे यके द वतात. ते

न त ाज आहे.

o डे बट काड े डट काड सारखेच असतात. फरक एवढाच आहे क येक ासाठ अनेक दे य र कम

येक वहाराची सूचना द याने काडधारका या खा यात वहार डे बट के ा जातो.

ई बँ कग सेवा

o आजका बँ कग ऑपरे न कर याची ही सवात ोक य प त आहे जथे तु ही करत नाही

कोणतेही काय ऑपरे न कर यासाठ बँके या ाखेत य उप त असणे आव यक आहे.

o हे ऑन ाइन बँ कग कवा इंटरनेट बँ कग हणूनही ओळख े जाते.

o एखा ा या संगणका या नसमोर बसून कवा अनेक याक ाप क कतात

माट फोन. जसे क एकाच बँके ती एका खा यातून स या खा यात नधीचे ह तांतरण कवा

व वध बँक ा मुदत ठे व खा यात अ त र नधी ठे वा ऑन ाइन खरेद इ.

o या ा त ा फ एकच गो करायची आहे ती हणजे या या त या ह युअ खा यात वे करणे

आयडी आ ण पासवड बँके ने दान के ा आहे. ई बँ कग सेवा

वमा सेवा

o बँक ा वमा उ पादनां या व याची व तृत ेण ी दे तात यात जोखीम समा व असते

मानवी जीवनाती जवळजवळ येक पै ू जसे क जीवन आरो य वैय क सार या मौ यवान मा म ा

वाहने डे बट आ ण े डट काड इ.

o या ा बँक ासुर स असेही हणतात याम ये बँक आ ण वमा कं पनी तयार होते

भागीदारी
Machine Translated by Google

o वमा कं पनी आप वेगवेगळ उ पादने बँके या ाहकांना वकते.

o ही भागीदारी दो ही कं प यांसाठ फायदे ीर आहे. ारे बँक ा अ त र महसू मळवू कतात

उ पादने वकणे आ ण वमा कं पनी आप ा ाहक आधार वाढवू कते.

o उदाहरण ICICI ुडे य बजाज अ या झ इ.

o काही बँक ा यां या कॉप रेट ाहकांसाठ गुंतवणूक सेवा दे ख ी दे तात. याचीही मा हती आहे

पोटफो ओ सेवा हणून. ते यां या ाहकांना व ेषत पुरे ी गुंतवणूक क ी करावी याब मागद न करतात

यां या वसायासाठ आ थक भांडव उभारावे. कोणताही वैय क ाहक दे ख ी या कारचा ाभ घेऊ कतो

यां या संबं धत बँके कडू न सेवा.

ाहक संर ण

ाहक संर णाची गरज आ ण मह व व ेषत नॉट् स या वेगाने व तारत आहे

भारतीय बँ कग े . बँ कग े ात आ हा ा अनेक घटनांचा सामना करावा ाग ा आहे

बँके या ऑपरे न मते या अपय ामुळे ाहकांची द ाभू के जाते यामुळे आ थक नुक सान होते

न पाप ाहकांम ये असुर तता. पंज ाब आ ण महारा हे याचे ताजे उदाहरण आहे

सहकारी बँक सम या याम ये क म A अंतगत भारतीय रझ ह बँक RBI

बँ कग नयमन कायदा ने नयामक नबध आ ण पैसे काढ यावर नबध ाद े .

रझ ह बँके कडे उघड झा े या अ नय मततेमुळे या बँके वर याचा प रणाम झा ा आहे

नद ष ाहक.

भारतीय बँ कग े ाची काळजीवा अस याने आरबीआयची ापना कर याची यो य जबाबदारी आहे

हे नाग रकांना दान कर यासाठ भारताती सव बँक ांवर याचे मजबूत आ ण भावी नयं ण आहे

पारद क बँ कग णा सह जमीन. हे सा य कर यासाठ बँक ांना भावीपणे सम वय साधावा ागे

पुढाकार ाहक सेवा वभाग ाहक ण वभाग यां या ारे RBI सह

ाहक संर ण वभाग बँ कग ोकपा इ.

भारतीय बँ कगम ये मह वपूण ाहक संर ण वातावरण नमाण कर यात RBI ची आतापयतची भू मका

गे या काही द कांपासून आरबीआयने व ासू संबंध मजबूत कर यात वतः ा गुंतव े आहे

बँक ा आ ण ाहक यां यात कारण ती आ थक दे ख रेख ीची जबाबदारी घेते

भारतीय बँ कग े ाती आरो य. याचवेळ आरबीआयची उभारणी कर याचे मुख कत आहे

Machine Translated by Google

रता आ ण सुर तता सु न त क न सामा य ोकांम ये मजबूत ाहक आ म व ास

भारतीय बँ कग णा .

RBI या पूव या कामांचा ोध घेत ा असता आ ही बँ कगची ओळख क न दे यासाठ के े या य नांची न द घेऊ कतो

ोकपा BO योजना . BO ही पयायी ववाद नराकरण यं णा आहे

बँक आ ण तचे ाहक यां याती ववादांचे नराकरण करणे. आज मतीस म ये बीओ काया ये आहेत

आप ा दे . तथा प भारतीय बँ कग े एकाच वेळ असं य गो ना सामोरे जात आहे

ात आ ण अ ात धोके आ ण अ न तता जसे क सायबर सुर ा उ ं घन फ ग व ग

फसवणूक डेटा चोरी डेटाचा गैरवापर डेटा गोपनीयतेचे उ ं घन मा वेअ र ह े इ.

हे धोके अ त वात आहेत ते कोण या पो ाखात कधी आ ण कोण या ती तेने कट होतात हे अ ात आहे. म ये

या पा भूमीवर यात वाढ होत अस याने ोकपा ाची भू मका आ हाना मक बन आहे

त ार ची सं या यांची ज ट ता तसेच डायनॅ मक ा सामोरे जा याची मता

आ थक वातावरण.

जे हा आ ही ाहक ण आ ण संर ण मधी RBI या अ कडी उप मांना भेटतो ते हा आ ही

ाहक ह कांची सनद तयार करा याम ये बँके या मू भूत अ धकारांचा समावे आहे

ाहक ते आहेत

या य उपचारांचा अ धकार

पारद कता न प आ ण ामा णक वहाराचा अ धकार

यो यतेचा अ धकार

गोपनीयतेचा अ धकार

त ार नवारण आ ण नुक सान भरपाईचा अ धकार

तसेच RBI ने म ये ाहक सेवा वभागाची ापना क न एक मुख काम के े आहे

कडू न ा त झा े या त ार चे नवारण कर यासाठ RBI म ये नोड वभाग हणून काम करा

सावज नक या वभागाचे ाहक ण आ ण संर ण वभाग असे नामकरण कर यात आ े आहे

सीईपीडी आ ण पुरवठादार आ ण पुरवठादार यां यात एक समान खेळ ाचे े दान कर यावर क त करणे सु ठे वते

व ीय सेवांचे ाहक मा हती या अ नय मततेमुळे उ वणारे असंतु न कमी क न

अपुरे कट करण आ ण अयो य वागणूक .

बँके कडे उप त ार नवारण यं णा मजबूत कर यासाठ एक मह वाचा ट पा

ाहक म ये अंतगत ोकपा IO यं णेचे सं ा मक करण होते

सव सावज नक े ाती बँक ा नवडक खाजगी े ाती आ ण परदे ी बँक ा. आता IO चे क हरेज

योजना सव अनुसू चत ावसा यक बँक ांम ये व ता रत आहे ादे क ामीण बँक ां तर

भारतात कवा अ धक बँ कग आउट े ट आहेत. याची खा ी करणे हा IO ापन कर याचे उ आहे

Machine Translated by Google

बँक ांमधी ाहकां या त ार चे नराकरण कर याकडे अ वभा य द े जाते

बँक ां या ाहकांना यां या त ार चे वतं आ ण वयं पुनराव ोकन मळते जे अं तः कवा आहेत

बीओकडे जा यापूव ते पूण पणे अनपेड.

सरीकडे अ कडे जून रोजी आरबीआयने नावाचे सॉ टवेअ र ॲ के न ाँच के े

ोकपा ा भावीपणे समथन दे यासाठ त ार व ापन णा CMS .

े मवक . आता नाग रक आरबीआय या वेबसाइटवर CMS पोट वर वे क कतात.

RBI ारे नयमन के े या कोण याही सं ां व त ारी. सीएमएस ाँच के याने या

बँ कग ोकपा BO आ ण ाहक ण काया यात ा त झा े या त ारी

आ ण आरबीआयचे संर ण क CEPCs ड जट के े गे े आहेत.

ाहक संर णाम ये बँ कग सेवेची भू मका

बँक ांना के वळ यां या कामकाजा या सव पै ूं वर पुरेसे खु ासे कर याची गरज नाही

ऑपरे स पण ऑफर के े या उ पादनांब ाहकांना त कर यासाठ स य भू मका बजाव पा हजे

ऑपरे न तं जोखीम सुर ा उपाय आ ण नवारण पयाय उप आहेत. बँक ा

कमत सेवा ु क ु क आ ण दं ड याम ये पारद कता राखणे आव यक आहे. येक बँके ा आहे

ाहकांसाठ सुर त वातावरण तयार कर यासाठ खा गो ची खा ी करा

अन धकृ त इ े ॉ नक बँ कग वहारांम ये ाहकांचे दा य व मया दत करणे.

या नयामक काय े ात आ थक सेवा दा यां ारे नै तक वतनाची अंम बजावणी करणे

RBI.

ाहक ण वर भर का प नक ऑफर नधी वर जा हरात मोहीम

बद या सायबर गु हे वभागा ी सम वय इ. ब जाग कता पसरवणे

ामीण आ ण नम हरी भागात बँ कग ोकपा . अंतगत त ार चे नवारण सुधारणे

प रणामकारकता आ ण वेळे वर तसादासाठ बँक ांची यं णा. बँक ांचे ं ट ाइन कमचारी संवेदन ी करणे

ाहक सेवे या मह वावर.

त ार चे मूळ कारण व े षण क न सतत णा गत सुधारणा घडवून आणणे. पुनराव ोकन करा

पयावरणाती उदयो मुख बद ां या का ात BO योजना. वषयासंबंधीचे आयोजन

व े ावरी सव ण आ ण अ यास. ाहकां या चाटर या अंम बजावणीवर दे ख रेख

अ धकार.

सेवेती कमतरतेसाठ बँक ांना जबाबदार धर े जाते

Machine Translated by Google

मो ा सं येने करणांम ये सेवेती कमतरतेसाठ बँक ांवर ता ेरे ओढ े गे े आहेत आ ण

त ारदारांना ाहक याया यांनी भरपाई द आहे. काही मह वाचे

खा करणांचे व े षण के े आहे

अ एसबीआय व एन. रव न नायर बँक ा टचा चुक चा अनादर

रा ीय आयोग असा होता क बँके ने या कारणा तव डमांड ा टम ये अडक यास नकार द ा

बँके या दोन अ धका यांपैक एकाची वा री गायब होती. असे रा य आयोगाने मान े

मसु ाचा अनादर हा बँके या चुक मुळे झा ा होता आ ण यामुळे यात कमतरता होती

बँके ारे सेवा. .ची भरपाई. आयोगाने द े होते

गैरसोय आ ण मान सक ास. रा ीय आयोगाने यांचे अपी फे टाळू न ाव े

रा य आयोगा या नणया व बँक .

ब सो वटॉग इं डया मटे ड व एसबीआय म ये जमा के े या चेक चे नॉन े डट

सु ीम कोटासमोर मु ा होता क बँके त जमा झा े या चेक चे पैसे

वसु साठ त ारदारा या खा यात पैसे जमा झा े नाहीत

बँके ने गोळा के े . रा य आयोगाने के वळ १२ ट के ाज द े

त ारदारा या ट के ाजा या दा ा व ाहकाचे पैसे रोखणे आ ण

भरपाई भरणे. त ारदारा या अपी वर रा ीय आयोगाने पु ी के

रा य आयोगाचा आदे . यांनी सव याया यात पुढ अपी के यावर

त ारदार सव याया याने ाज भर याचे नद दे ऊ न अपी अं तः मंज ूर के े

ट के दराने भरपाईचा दावा नाकार ा या कारणा तव

न काळजीपणाचा आरोप स झा ा नाही.

c यो य पावती न दे ण े जेथे बँके ने परतफे ड के े या कजाची र कम या या वहीत समायो जत के नाही कवा

त ारदारास यो य पावती दे ण े ज हा मंचाने नुक सान भरपाईचा नवाडा

ज ा सहकारी क ाम ये छ ीसगड रा य आयोगाने सेवेती कमतरता पु ी के आहे

बँक ा व बँक ा सारदा राम नायक.

d आभा भां थया व SBI म ये कमी ाजदराचे पेमट

त ारदाराने बँके त एफडी के होती यावर त . ाज होते

जारी के े या पावतीनुसार ट के . मुदतपूत वर बँके ने . ट के कमी ाज द े . ते होते

बँके ने सां गत े क ाजदर हा च त दर आहे

RBI. यानंतर बँके या सेवेत कोणतीही कमतरता नस याचे ज हा मंचाने नमूद के े

RBI चे नद . त ारदाराने के े या अ प ावर रा य आयोगाने बँके चे होते

Machine Translated by Google

यावर सहमती द व या माणे ाज दे यास बांधी आ ण दा य वाखा आहे आ ण कोणतीही चूक कवा अनवधानाने

बँक कमचा यांचा एक भाग अपी ाथ ठे वीदारा या अ धकारांवर वप रत प रणाम करणार नाही.

e युक ो बँक व सुर कु मार बारा म ये बँके या एजंटचे डफॉ ट ओ रसासमोरी सम या

रा य आयोग असा होता क त ारदाराने बँके त अ अंतगत खाते उघड े होते

घु बचत योजना नावाची योजना. बँके चा एजंट यां याकडू न ठे वी गोळा करत असे

त ारदार वेळ ोवेळ आ ण या या नावाखा बँके ने जारी के े या पासबुक म ये न द करा.

बँके या एजंटने काही रकमेचा गैरवापर के ा. आयोगाने बँके ा नद द े

एजंटने गैरवापर के े र कम ाजासह परत करणे आ ण ते दे ख ी भरणे

मान सक ास छळ आ ण खट या या खचासाठ भरपाई.

f PPF नयमांचे उ ं घन क न जमा के े या जादा रकमेवर ाज द े जात नाही एक ऐवजी मनोरंज क

एसबीआय व पीएस कृ णन मधी के स ता मळनाडू रा य आयोगा ा यावर नणय घे यास सांग यात आ े

या के सम ये त ारदाराने . आ थक वषात या या PPF a c म ये

१९९५ ९६. काही काळानंतर बँके ने त ारदारा ा पीपीएफ खाते यावर ाज द याची मा हती द

एकू ण . वर द े जाती . ६० ००० फ . बँके ने पये परत के े . ते

कोण याही ाजा वाय ठे वीदार. म ये ठे वी ठे व याचा यु वाद बँके या वतीने कर यात आ ा

PPF खाते सरकारी खा यात जमा के े जाते आ ण बँके या ठे व चा भाग बनत नाही.

पीपीएफ खा या या नयमांनुसार ठे वीची कमा मयादा . . बँक आहे

नयमांनी बांधी आहे आ ण सेवेती क थत कमतरतांसाठ जबाबदार नाही. ारे आयो जत कर यात आ ा होता

हान बचत संचा ना याने जारी के े या मा हतीप कात आयोगाने पणे नमूद के े आहे क

. पयत ठे वी आयट क म अंतगत आयकर कपातीसाठ पा ठरती

कायदा आ ण PPF खा याती क रकमेवरी ाज पूण पणे करमु आहे. ची कृ ती

बँके ने .ची मोठ र कम राखून ठे व आहे. जवळपास एक वषासाठ आ ण ते न परत करणे

ाज न तपणे एक अ यायकारक कृ ती आहे. आयोगाने बँक ांनाही सोपव े

सावज नक पैसे जामीनदारा या तीत आहेत आ ण यांना सावध गरीने आ ण काळजीपूवक काय करावे ागे

ते जामीनदाराकडू न अपे त आहे.

त ारदार जरी नयमांबाबत अन भ अस ा तरी बँक अ धका यांनी असाय ा हवे होते

एवढ मोठ ठे व यां याकडू न मळा यावर अ धक सतक. आयोगाकडे गे ा

बँ कग अ धकारी नाकार यात ावसा यक नै तकते या वरोधात गे े होते असे हण याइतपत

ाज याचा त ारदार कायदे ीर र या ह कदार होता. असे आयोगानेही धर े

एखा ाचे पैसे राखून ठे व यासाठ आ ण या ा या रकमेवर ाजाचा ह क नाकारणे न तपणे होई
Machine Translated by Google

अयो य ापार था ची र कम आ ण ाहक संर ण काय ा या क ेत येते

जरी अ यथा.

यु नट IV

नगो एब इ टमट् स ऍ ट

ावसा यक जगात नगो एब इ टमट् स ही े डटची मह वाची साधने आहेत. ए

नगो एब इ टमट हे ह तांतरणीय द तऐवज आहे. ही वा े एकाकडू न मु पणे पुढे जातात

सया हातात हात. भारतात नगो एब इ टमट् स ी संबं धत वहार नयं त के े जातात

नगो एब इ टमट् स कायदा. .

नगो एब इ टमट् स मोडेम ावसा यक ापार आ ण अगद मुख ान ापतात

सावज नक उप म. ची आ थक आ ण बँ कग सेवा गम तसेच ामीण भागात पसर

नगो एब इ टमट् सने पर र वहारांम ये य रोख रकमेची जागा घेत आहे

आ ण रोख र कम दे या या जोखीम मो ा माणात कमी के . एक नगो एब इ टमट ह तांतरणीय आहे

सा या ड हरी ारे कवा समथनासह वतरण. अ ी ड हरी पूण झा आहे आ ण पुढे नाही

काय ानुसार ह तांतरणासाठ औपचा रकता आव यक आहे.

सोयी आ ण सहजतेने वाटाघाट साधने एका कडू न ह तांत रत करता येती

सरा यांना बंधुभावाने कागद च ना या जवळ आणतो.

नगो एब इ टमट् सची ा या

Machine Translated by Google

नगो एब इ टमट् स ऍ ट भारतात या साधनां या वापरावर नयं ण ठे वतो.

या काय ा या क म नुसार नगो एब इ टमट हणजे एकतर दे य वचनप

ऑडर कवा वाहक कर यासाठ .

थॉमस या मते एखादे साधन जे हा कायदे ीर मा यता ा त थेनुसार असते ते हा ते वाटाघाट यो य असते

ापार कवा काय ानुसार ड हरी ारे ह तांत रत कर यायो य कवा समथन आ ण वतरणा ारे सूचना न दे ता

प जबाबदार अ ा कारे क

a ता पुरता तो धारक वतः या नावाने यावर दावा दाख क कतो आ ण

b याती मा म े ा वा त वक ह तांत रत के े जाते कवा या या ीषकाती कोण याही दोषापासून मु मू य

या कडू न याने ते मळव े .

यायमूत के सी व स यांचे मत आहे क नगो एब इ टमट ही एक मा म ा आहे जी

जो कोणी ते ामा णकपणे घेतो आ ण मधी ीषकाती कोण याही दोषाचा सामना न करता मू यासाठ वकत घेत े

या कडू न याने ते घेत े .

नगो एब इ टमटची वै पूण वै े

i ह तांतरणीयता एक नगो एब इ टमट अ नवायपणे ह तांतरणीय असणे आव यक आहे. ते दे य असू कते

एकतर वाहका ा कवा ना मत ा तक या या ऑडरसाठ . जर इ टमट बेअ रर ा दे य असे तर ते असू कते

के वळ वतरणा ारे ह तांत रत.

ii बोनाफाईड ा सफरीने चांग े ीषक मळव े कदा चत सवात मह वाचे वै अ

नगो एब इ टमट असे आहे क एखा ा जागेसाठ यो य ह तांतरण के े जाते या या काही गो चे पा न कर या या अधीन

इतर अट इ टमट ा प रपूण आ ण चांग े ीषक मळवा जरी ह तांतरणक याकडे नाही

ीषक कवा सदोष ीषक. अ ा ह तांत रतास यो य वेळे त धारक असे संबोध े जाते.

iii दे य अ यास माती धारक वतः या नावाने दावा दाख क कतो तसरे मह वाचे वै अ

नगो एब इ टमट हणजे यो य वेळ धारक वतः या नावाने इ टमटवर दावा क कतो.

या ा स या या उपाधीवर अव ं बून राह याची गरज नाही कवा थम या या पदवीचे समथन करणे या या कोण याही कत ाखा नाही

उदाहरण बो णी कर यायो य साधन मा नाही

जर ते नामां कत ा तक या ा दे य के े असे तर यावर नगो एब कवा ह तांतरणीय नाही असे ह े आहे.

फ आ ण या या आदे ा ा कवा वाहका ा.

Machine Translated by Google

iv ऑडर कर यासाठ दे य एक नगो एब इ टमट ऑडर कर यासाठ दे य आहे जे तसे के े आहे

दे य कवा जे एखा ा व ा दे य अस याचे के े जाते. एक साधन जे करते

याची ह तांतरण मता तबं धत क नका द ऑडर नमूद आहे कवा नाही हे वाटाघाट यो य आहे.

v. वाहका ा दे य एक नगो एब इ टमट वाहका ा दे य आहे जे तसे के े जाते

दे य कवा जर ेवटचे समथन र आहे.

vi पेमट एक नगो एब इ टमट दोन कवा अ धक ा तक याना संयु पणे दे य असू कते कवा ते कदा चत

पयायी एक कवा दोन कवा काही अनेक दे यधारकांम ये दे य के े जावे.

vii वचार करणे नगो एब इ टमटम ये वचारात घेत े जाते.

viii गृ हतके जोपयत व स होत नाही तोपयत खा गृ हतक के े जाती

सव नगो एब साधनांचे करण

a इ टमट तयार के े गे े कवा वचारासाठ काढ े गे े .

b येक वा यावर दसणा या तारखे ा काढ े होते.

c ए सचजचे येक वीकार े े ब वाजवी वेळे त आ ण या या प रप वतापूव वीकार े गे े .

d इ टमटचे येक ह तांतरण या या प रप वतापूव के े गे े .

e इ टमटवर कामोतब के े गे े या माने ते तेथे दसतात.

f साधनावर व धवत का मार ा होता.

g धारक यो य का ावधीत धारक असतो.

h नषेधा या पुरा ावर साधना या अनादराची व तु ती गृहीत धर जाई .

ॉ मसरी नोटची ा या वभाग ४

एक ॉ मसरी नोट हे खत व पात एक साधन आहे बँक नोट कवा च न नोट नसून

ठरा वक र कम भर यासाठ नमा याने वा री के े े बन त हमीप अस े े

के वळ एखा ा व ा कवा वा ाचा वाहक यां या आदे ानुसार.

ॉ मसरी नोट आव यक आहे

Machine Translated by Google

a े ख न एक वचनप खत व पात असणे आव यक आहे. त डी घोषणा कवा पैसे दे याची तब ता अ

रकमेची र कम हे साधन नाही आ ण यामुळे ते काय ा या क ेबाहेर येते.

b पैसे दे याचे वचन ॉ मसरी नोटमधी मह वाचा घटक हणजे यात असणे आव यक आहे

पैसे दे याचे वचन. इ टमटम ये ॉ मसी हा द वापर ा जाणे आव यक नाही

परंतु भाषा अ ी अस पा हजे क पैसे दे याचे े ख ी वचन तेथे सहज काढता येई

पासून

c बन त वैध हो यासाठ ॉ मसरी नोटम ये पैसे दे याचे बन त वचन असणे आव यक आहे हणजे

पेमट कोण याही व घटने या कवा पूतते या अधीन के े जाऊ नये

कोणतीही अट. नगो एब इ टमट् सम ये न तता ही एक उ म व तू आहे आ ण प रणामी अ

ॉ मसरी नोट जी आक मक प र तीत दे य आहे ती खरोखरच वाटाघाट यो य साधन नाही.

d नमा याने वा री के े ॉ मसरी नोटवर नमा याची वा री असणे आव यक आहे. नमा यापयत

द तऐवज अपूण आहे आ ण याचा कोणताही प रणाम होत नाही अ ा साधनावर याची वा री जोडते.

e प ांची न तता ॉ मसरी नोटचे प वाजवीपणे नयु के े पा हजेत

न तता साधारणपणे वचनप ासाठ दोन प असतात उदा. नमाता जो बनवतो.

ॉ मसरी नोट आ ण पैसेदार या ा वचन द े आहे. एक वचनप आव यक आहे

नद न तपणे द व पा हजे

ए सचजची ब े

नगो एब इ टमट् स ऍ ट या क म म ये ए सचजची ब े प रभा षत के आहेत. यानुसार

ा या ए सचजचे ब हे बन त ऑडर अस े े खत साधन आहे.

वाय ब तयार करणारा ठरा वक ा एकतर व ा काही पैसे दे याचे नद दे तो

कवा याचा वाहक.

ही ा या ॉ मसरी नोट् ससारखीच आहे परंतु यां याम ये काही फरक आहेत.

हणून या दोन नगो एब इ टमट् सना नयं त करणारे आव यक घटक प आ ण नयम आहेत

ब ऑफ ए सचजचे प
Machine Translated by Google

ब ऑफ ए सचजम ये खा प भू मका बजावतात

१ ॉवर ही मुळ ात ब काढणारी असते.

ॉई ॉवर या उ ट ॉई ही या या नावे ब काढ े जाते.

वीकारकता ही अ ी आहे जी ए सचजचे ब वीकारते. साधारणपणे वीकारणारा असतो

drawee पण एक अनोळखी दे ख ी ते वीका कते.

ा तकता एकतर ॉ घेण ारा कवा अनोळखी ा तकता असू कतो ती या ा ब े द जातात.

दे य

धारक हा सामा यतः ब ाचा ा तकता असतो. हे दे ख ी कोणीतरी इतर असू कते यांना

दाता ब ा ा मा यता दे तो. वाहक ब ां या बाबतीत वाहक वतः धारक असतो.

अनुमोदक जे हा धारक स या ा ब मंज ूर करतो ते हा तो अनुमोदक बनतो.

अनुमोदक ही ती आहे ज यासाठ समथनक या ारे ब मंज ूर के े जाते.

ब स ऑफ ए चज या आव यक गो ी

ब स ऑफ ए चज या आव यक गो ी

वरी ब ऑफ ए सचज इं ोड नआणप समजून घेत यानंतर यांची वै े पा या

तप ी ए सचज या सामा य ब ाम ये खा घटक असतात

o ते नेहमी खत व पात अस े पा हजे आ ण त डी असू कत नाही.

o ॉवरने ब ावर वा री के पा हजे आ ण व र कम भर याचे वचन द े पा हजे.

oप न त अस े पा हजेत ते अ असू कत नाहीत.

Machine Translated by Google

o हे सव कायदे ीर आव यकतांचे पा न करणे आव यक आहे जसे क मु ांक तारीख वा री इ.

चेक ची ा या वभाग

चेक हे एका व न द बँक रवर काढ े े ए सचजचे ब असते आ ण ते तसे के े जात नाही

मागणी पे ा अ यथा दे य आहे आ ण यात ं क के े या चेक ची इ े ॉ नक तमा समा व आहे आ ण

इ े ॉ नक फॉमम ये चेक .

चेक चे व वध कार कार

. बेअ रर चेक

धनादे ा या चेह यावर दसणारे कवा वाहक हे द जे हा र के े जात नाहीत ते हा चेक आहे

बेअ रर चेक हणतात. बेअ रर चेक याम ये न द के े या स कवा कोण याही स दे य आहे

इतर कोण ते पेमटसाठ बँके कडे सादर करतो. तथा प अ ा धनादे धोकादायक आहेत हे आहे

कारण असे धनादे हरव े तर धनादे ोधणारा बँके कडू न पेमट गोळा क कतो.

. ऑडर तपासा

चेक या चेह यावर दसणारा वाहक हा द के हा र के ा जातो आ ण या या जागी के हा

चेक या त डावर कवा ऑडर हा द ह े ा असतो चेक ा ऑडर चेक हणतात. अ ा

धनादे याम ये दे य हणून न द के े या ा कवा तो यां याकडे आहे या ा दे य आहे

मंज ूर ह तांत रत .

. अन ॉ ड ओपन चेक

जे हा चेक ओ ांड ा जात नाही ते हा तो ओपन चेक कवा अन ॉस के े ा चेक हणून ओळख ा जातो. द

अ ा चेक चे पेमट बँके या काउं टरवर मळू कते. एक खु ा चेक असू कतो

बेअ रर चेक कवा ऑडर एक.

. ॉस चेक

चेक ओ ांडणे हणजे चेक या चेह यावर कवा या वाय दोन समांतर रेषा काढणे

& CO सारखे अ त र द. कवा खाते ा तकता कवा नगो एब नाही . ॉस के े ा चेक

बँके या कॅ काउं टरवर कॅ के े जाऊ कत नाही परंतु ते फ ा तक यास जमा के े जाऊ कते
खाते
Machine Translated by Google

. अँट डेटेड चेक

धनादे बँके त सादर के या या तारखेपे ा आधीची तारीख असे तर या ा असे हणतात

अँट डेटेड चेक . असा चेक चेक या तारखेपासून तीन म ह यांपयत वैध असतो.

. पो ट डेटेड चेक

जर धनादे ावर अजून यायची तारीख असे भ व याती तारीख तर तो पो ट डेटेड चेक हणून ओळख ा जातो.

पो ट डेटेड चेक चेक वरी तारखेपे ा आधी द ा जाऊ कत नाही.

. ळा चेक

धनादे ा या तारखेपासून तीन म ह यांनंतर धनादे दे यकासाठ सादर के ा गे ा तर या ा हणतात

ळा चेक . ळा धनादे बँके कडू न बहा के ा जात नाही.

चेक ओ ांडणे

ॉ सग हणजे पैसे दे ण ा या बँक र ा चेक ची र कम भर यासाठ द े सूचना आहे

काउं टरवर सादर करणा या ा थेट नाही तर फ बँक र ारे. एक चेक

अ ी सूचना अस या ा ॉस चेक हणतात अ ा ॉ सग वाय इतर खु े आहेत

चेक जे पैसे दे ण ा या बँक र या काउं टरवर दे ख ी रोख े जाऊ कतात. ॉ सग वर अ

धनादे यो य ा तक या ा याचे पेमट के े जाई याची खा ी कर यासाठ आहे.

नगो एब इ टमट् स काय ा या क म ते म ये ॉ सग ी संबं धत तरतुद आहेत.

क म अ नुसार हे क म मसु ां या बाबतीतही ागू होतात. यामुळे के वळ नाही

चेक पण बँक ा ट दे ख ी पार के े जाऊ कतात.

चेक साधारणपणे ओ ांड ा

जथे चेक या त डावर आ ण कं पनी कवा कोणतेही द जोड े े असतात

याचे सं ेप दोन समांतर आडवा रेषांमधी कवा दोन समांतर आडवा रेषांचे

फ एकतर नगो एब नाही या दांसह कवा या वाय ती जोडणी अ मान जाई

ॉ सग आ ण चेक सवसाधारणपणे ओ ांड ा अस याचे मान े जाई . एस. १२३

चेक ओ ांड ा व ेष
Machine Translated by Google

जेथे चेक वर या या चेह यावर बँक रचे नाव जोड े े असते एकतर कवा सह

नगो एब नाही या दां वाय ती जोडणी ॉ सग आ ण चेक समज जाई

व ेषत ओ ांड े े मान े जाई आ ण या बँक र ा पार के े जाई . एस.१२४ .

चेक चे पेमट सवसाधारणपणे कवा व ेषत ॉस के े जाते

सामा यत धनादे ओ ांड ा गे यास या बँक रवर तो काढ ा जातो तो तो भरणार नाही

अ यथा बँक र पे ा. जथे चेक व ेषत ॉस के ा जातो तो या बँक रवर काढ ा जातो

या बँक र ा ते ओ ांड े आहे कवा या या एजंट ा जमा कर या तर ते दे ऊ कत नाही.

क म .

चेक बेअ रग वाटाघाट कर यायो य नाही

चेक घेण ा या ने सवसाधारणपणे कवा व ेषत दो ही बाबतीत द धारण के े

नगो एब नाही चेक ा अ धक चांग े ीषक नसावे आ ण दे यास स म नसावे

या या पात याने ते घेत े या याकडे जे होते. क म . अ ा कारे फ द हणे

नॉट नगो एब याचा अथ चेक ा सफर कर यायो य नाही असा नाही. हे अ ाप ह तांतरणीय आहे परंतु

बद करणा या ा जे ह तांत रत होते यापे ा चांग े ीषक मळू कत नाही

खाते ा तकता ॉ सग NI कायदा खाते ा तकता ॉ सग ओळखत नाही परंतु हे आहे

भारताती बँक ां या प तीनुसार च त. हे ात घेऊ न RBI ने बँक ांना नद द े आहेत क

खातेदार धनादे ांची र कम पणे द व या वाय इतर प ांना जमा करणे

धनादे जारी करणा यां या सूचनांम ये अन धकृ त आहे आ ण ते कोण याही कारे के े जाऊ नये
पर ती.

२ जर कोण याही बँके ने धनादे ात नाव द े े ा तकता नस े या घटका या खा यात जमा के े तर

ॉवर या यो य आदे ा वाय ते वतः या जोखमीवर असे करे आ ण जबाबदार असे

अन धकृ त पेमटसाठ . रझ ह बँके नेही ताक द द आहे क या बँक ांचे ाड आहेत

वरी सूचनांपासून वच न के यास कठोर दं डा मक कारवाई ा आमं ण मळे .

Machine Translated by Google

३ खाते ा तकता चेक या बाबतीत जेथे बँक दे यक आहे ा तकता बँके ने नेहमी

या ॉवरमधून धनादे ा या उ प ाची व हेवाट ाव यासाठ सूचना आहेत याची खा ी करा

चेक अ ा कोण याही सूचना नस यास चेक ॉवर ा परत के ा पा हजे. ४

तथा प सहकारी पतसं े या सभासदांना येण ा या अडचणी कमी कर या या ीकोनातून

PP BL&P क े नमधी सोसाय ा खातेदार धनादे थ ता वाढ व यात आ आहे

सहकारी पतसं ांचा आदर.

बँक अकाऊं ट पेई चेक जमा कर याचा वचार क कतात या रकमेसाठ नाही

सहकारी पतसं ा अस े या यां या ाहकां या खा यात ` पे ा जा त जर

अ ा धनादे ांचे अदा करणारे हे अ ा सहकारी पतसं ांचे घटक असतात.

हेरी ॉ सग

व ेष ॉ सग अस े ा चेक न द के े या बँक र ारे गोळा के ा जातो

यात हणून तो व ेषत पु हा स या बँक रकडे जाऊ कत नाही हणजे चेक क कत नाही

दोन े ॉ सग आहेत कारण प ह या े ॉ सगचा उ े च नरा झा ा आहे

सरा तथा प व हेतूसाठ या नयमात एक अपवाद आहे. बँक र अस यास ते

या याकडे चेक मूळ त खास ॉस के ा जातो तो स या बँक रकडे जमा कर यासाठ जमा करतो

एजंट अ ा प र तीत नंतर या ॉ सगने न द करणे आव यक आहे क तो प ह या बँक रसाठ एजंट हणून काम करत आहे

यांना चेक व ेषत ॉस के ा जातो.

चेक आ ण ब ऑफ ए सचजमधी फरक

साठ मू भूत धनादे व नमयाची पावती

तु ना
अथ एक द तऐवज सोपे कर यासाठ वापर े एक े ख ी द तऐवज जो कजदाराकडे कजदाराची
कजबाजारीपणा द वतो.
मागणीनुसार पेमट आ ण क कता

हाताने ह तांत रत करा

वतरण चेक हणून ओळख े जाते.

म ये प रभा षत नगो एब चे क म नगो एब इ टमटचा क म

साधन कायदा १८८१ कायदा १८८१

वैधता का ावधी म हने ागू नाही

मागणीनुसार बेअ रर ा दे य नेहमी मागणीनुसार दे य करता येण ार नाही

RBI कायदा
Machine Translated by Google

वीकृ ती चेक ा वीकृ ती आव यक नसते. ब ऑफ ए सचज वीकारणे आव यक आहे.

मु ांक न अ ी कोणतीही आव यकता नाही. का मार ा पा हजे.

ॉ सग होय नाही

ॉ सग होय नाही

ावी बँक कवा बँक

धनादे ाचा अनादर झा यास नोट स दे ण े कवा नषेध करणे ए सचज या ब ाचा अनादर झा यास याची न द कवा नषेध
न द कवा नषेध के ा जाऊ कत नाही के ा जाऊ कतो.

चेक आ ण ॉ मसरी नोट मधी फरक

नाही धनादे पथप

१ चेक चा अथ ॉ मसरी नोटचा अथ

चेक हणजे बँके ा द े ा आदे ॉ मसरी नोट हणजे एका ने स या ा ह े े बन त

व ेष मु त फॉमवर ह े या ॉवर या खा यातून वचन नमा याने वा री के े े मागणीनुसार कवा न त कवा न त भ व यकाळात पैसे
सां गत े र कम ा. दे यास गुंत े े न द या आदे ानुसार न त र कम कवा वाहक

ा या ा या

नगो एब इ टमट ऍ ट या नगो एब या क म नुसार

क म नुसार चेक हे एका व न द बँक रवर काढ े े इ टमट ऍ ट ॉ मसरी नोट हे खत व पात बँक नोट कवा च नी
ए सचजचे ब आहे आ ण मागणी तर दे य अस याचे नोट नसून एक साधन आहे याम ये नमा याने वा री के े े बन त हमीप
के े जात नाही. असते के वळ व र कम अदा कर यासाठ कवा ऑडर कर यासाठ एक व
Machine Translated by Google

कवा इ टमट या वाहका ा.

तीन प आहेत ॉ मसरी नोटम ये दोन प आहेत

ॉवर
नमाता आ ण

ॉई आ ण
२ पैसे घेण ारा
ा तकता

ते फ बँके या खातेदारा ाच काढता येते. कोणतीही ॉ मसरी नोट बनवू कते.

५ चेक म ये बँके ा पैसे भर याची ऑडर द जाते ॉ मसरी नोटम ये पैसे दे याचे वचन आहे.

चेक नेहमी मागणीनुसार दे य आहे. ते मागणीनुसार कवा न द वेळे नंतर दे य असू कते

७ कृ पा वेळ कृ पा वेळ

ए म ये तीन दवसांची कृ पा द जात नाही ॉ मसरी नोट् सम ये तीन दवसांची कृ पा द जाते

धनादे न द वेळे नंतर दे य.

ॉवर आ ण पैसे घेण ारा एकच असू कतो. नमाता आ ण ा तकता ॉअर एकच असू कत नाही.

९ कोणतेही के चकट वणे आव यक नाही. ॉ मसरी नोटम ये के चकट वणे आव यक आहे.

चेक ओ ांडता येतो. ॉ मसरी नोट ओ ांडणे आव यक नाही.

असाइनमट आ ण वाटाघाट
Machine Translated by Google

असाइनमट हणजे अ धकार ीषक आ ण एखा ा या दे य कवा जमा झा े या कजामधी ाज

सया कडे ह तांत रत. जे कज नयु करायचे आहे ते वतमान भ व याती असू कतात.

असाइनमट या मागाने स त कवा आक मक ु क कारवाईयो य दा ाअंतगत तयार के े जाऊ कते.

ाइफ इ ुर स पॉ सी नॅ न से हग स ट फके ट् स स ाय ब े इ.चे नावावर ह तांतरण

कज घे या या उ े ाने बँक ही असाइनमटची उदाहरणे आहेत.

वाटाघाट हणजे काय

एखादे साधन जे हा एका कडू न स या कडे अ ा कारे ह तांत रत के े जाते ते हा वाटाघाट के जाते

ह तांत रत धारक तयार करणे. वाहका ा दे य अस यास वतरणा ारे वाटाघाट के जाते तर

ऑडरसाठ दे य धारका या इंडॉसमट ारे वाटाघाट के जाते आ ण वतरणा ारे पूण के जाते.

मुळ ात वाटाघाट आ ण असाइनमट हे मा म ा अ धकार स या ा ह तांत रत कर याचे कार आहेत

यां याम ये एक न त फरक आहे. ते खा त याम ये द े आहेत.

वाटाघाट अंतगत असाइनमट अंतगत

वाटाघाट वहार नगो एब इ टमट काय ां ारे नयं त के े जातात. असाइनमट वहार मा म ा काय ा या ह तांतरणा ारे नयं त के े जातात.

वाटाघाट हणजे ॉ मसरी नोट ब ऑफ ए सचज कवा कोण याही ा

असाइनमट सहसा इतर कार या कागदप ांसाठ के े जाते.
ह तांत रत के े ा चेक .

वाटाघाट या बाबतीत यो य वेळ धारका ा या कडू न ीषक मळव े

असाइनमटम ये कारवाई कर यायो य दा ाचा नयु के े ा अ धक
आहे यापे ा चांग े ीषक मळते कारण या याकडे आधी या प ां या
चांग या ीषकासाठ पा नाही
ीषका या कोण याही दोषांपासून मु साधन आहे.
ह तांतरणक या या ीषकाम ये अ त वात अस े े दोष.

वाटाघाट या बाबतीत वचारात घेत े जाते इ टमट मळ व याब अनुमोदकाने असाइनमट या बाबतीत वचारात घेत े जात नाही इ टमट या असाइनमटसाठ
वचार स कर याची गरज नाही. वचार स कर याची जबाबदारी नयु वर असे .

वाटाघाट भावी कर यासाठ ह तांतरणाची सूचना आव यक नाही. असाइनमट या बाबतीत ह तांतरणाची नोट स ह तांतरणक याने कजदारा ा
द पा हजे.
वाटाघाट फ ड हरी कवा पाठपुरावा क न ड हरी के जाऊ कते. असाइनमट न के े जाते. सामा यतः ह तांतरणक या ारे एक वतं द तऐवज
ह तांत रत के े या या नावे के ा जातो.
Machine Translated by Google

पेइंग बँक र

नगो एब इ टमट् स ऍ ट चे क म

न त वेळे त पेमट

न त का ावधीत दे य हणजे का ावधीनुसार पेमट

स ावनेने आ ण या या ता यात अस े या कोण याही कडे न करता साधन

या प र तीत तो ह कदार नाही असा व ास ठे व यासाठ वाजवी कारण परवडत नाही

यात नमूद के े या रकमेचे पेमट ा त करा.

या बँके वर धनादे काढ ा जातो या बँके चे नाव चेक वर छाप े े असते आ ण कोणते

चेक यासाठ ह ा गे ा आहे ती र कम दे ते आ ण ती र कम ाहकाकडू न वजा करते

खाते पैसे दे ण ा या बँक रची खबरदारी सव थम पैसे दे ण ा या बँक रचे चेक चे सादरीकरण

चेक चे सादरीकरण यो य आहे क नाही हे ात यावे.

खा घटक ात घेऊ न ते ोधता येते.

अ धनादे ाचा कार धनादे साधारणपणे दोन कारचे असू कतात उघडे कवा ओ ांड े े . जर ते उघडे असे तर

पेमट काउं टरवर द े जाऊ कते. जर ते ओ ांड े असे तर पेमट फ अ

सहकारी बँक र.

b ाखा पैसे दे ण ा या बँक रने चेक या ाखेत काढ ा आहे ते पहावे

खाते ठे व े आहे.

c बँ कग तास पैसे दे ण ा या बँक रने हे दे ख ी ात घेत े पा हजे क चेक दर यान सादर के ा गे ा आहे क नाही

वसाया या दव ी बँ कग तास.

ड वकृ तीकरण जर धनादे ाचे तुक डे झा े असती कवा र झा े असती कवा वकृ त के े असती तर पैसे दे ण ारा बँक र

याचा स मान क नये.

धनादे ाचा स मान करणे

a मु त फॉम ाहकाने पुरवठा के े या छापी पानांवरच धनादे काढावेत

बँक स अय वी झा यास बँक र याचा स मान कर यास नकार दे ऊ कतो.

b बन त ऑडर चेक म ये कोणतीही अट नसावी

Machine Translated by Google

c तारीख चेक चा स मान कर यापूव पैसे दे ण ा या बँक रने तारीख आहे क नाही हे पाहणे आव यक आहे

साधन जर धनादे दनांक ापूव चा असे तर तो सहा म ह यांपे ा जा त नसे तर तो अदा के ा जाऊ कतो

या या इ यूची तारीख नाहीतर ती ळ होई . चेक पो ट दनां कत अस यास याने याचा स मान के ा पा हजे

फ या या दे य तारखे ा.

d र कम पैसे दे ण ा या बँक रने चेक म ये नमूद के े र कम दो ही इन आहे क नाही हे पाहावे

द आ ण आकडे एकमेक ां ी सहमत आहेत.

e सा ह य बद जर काही भौ तक बद असे तर बँक रने ते अ सह परत करावे

मेमोरँडम बद ासाठ ॉवरची पु ी आव यक आहे .

धनादे ाती भौ तक बद ाचा अथ

मटे रय अ टरे न हणजे साधनाचे काही भौ तक भाग बद णे कवा बद णे आ ण य न करणे

या इ टमट या व पा या उ े ाने तयार के े े वैध बनवणे.

मटे रअ अ टरे न या भावामुळे हे साधन ू य होते. पण एक गो आ ही

मटे रअ फे रफार हा रका या चेक भर यापे ा वेगळा आहे हे मा हत अस े पा हजे

चेक धारक.

परंतु हे दे ख ी ात घेत े जाते क तपासणीम ये येक बद ाचा अथ भौ तक बद नाही. फ

अ ा कारचे बद जे स या बाजूने नकारा मक प रणाम घडवून आणतात या ा भौ तक हट े जाऊ कते

बद

नगो एब इ टमट ऍ ट या क म अंतगत तरतुद नुसार ते पणे प रभा षत के े आहे

क नगो एब इ टमटमधी कोणताही भौ तक फे रफार तोच रकामा करतो जो असे करतो

मूळ प ां या संमती वाय बद .

सा ह य बद ाची ा या

भौ तक बद ाची ा या येथे खा द आहे.

नगो एब इ टमटमधी कोणताही भौ तक फे रबद कोणा याही व समान ू यता दान करतो

असे फे रफार करताना तो प कार आहे आ ण तो अस या वाय या ा संमती दे त नाही

मूळ प ांचा सामा य हेतू पूण कर यासाठ बन व े े

इंडोस ारे बद आ ण असा कोणताही फे रबद जर इंडोस ने के ा असे तर याचे ड चाज

या या वचारा या संदभात या या सव जबाबदा यातून इंडोसर.

Machine Translated by Google

येथे नगो एब इ टमट ऍ टमधी काही व तू आहेत या ा सा ह य हणून मान े जात नाही

फे रफार जसे

S. Inchoate मु ां कत उपकरणे हणजे अपूण नगो एब इ टमट भरणे.

S. रका या इंडॉसमटचे पूण इंडोसमटम ये पांतर.

S. संमती न दे ण ारे प पा कवा मया दत वीकृ तीने ड चाज.

अंक ानंतर S. ॉ सग.

धनादे ाती भौ तक बद ाचे प रणाम

• चेक सह नगो एब इ टमट वे े ने पु हा मा णत कर यासाठ ॉवर.

वीरा ए ोट् स व ट . क ावथी यांनी सव याया याने धनादे अवैध ठरव े

तारखांम ये बद क न वे े ने पु हा मा णत के े जावे जेण ेक न आणखी तपास यांना नवीन जीवन मळे

म हने नधा रत का ावधी संप यामुळे अवैध ठर े ा धनादे

तारखांम ये बद क न वैध के े जाई . नगो एब इ टमट् स ॲ टम ये कोणतीही तरतूद नाही कवा

नगो एब इ टमटचे ॉअर पु हा माणीकरण क कत नाही अ ी अट घा णा या इतर कोण याही काय ात. ते

चेक सह नगो एब इ टमट वे े ने पु हा मा णत कर यासाठ ॉवरसाठ नेहमी खु े असते.

• जे हा द तऐवज वतःच नरथक असे ते हा यावर कोणतेही कायदे ीर र या वसू कर यायो य कज ठे वता येत नाही

या द तऐवजाचा आधार.

के रळ उ याया याने रामचं न व के . दने न आ ण आणखी एका करणात नरी ण के े

काय ाचे मू भूत त व हणजे खत साधनाती कोणताही बद यामुळे कायदे ीर बद होतो

इ टमटची ओळख कवा वसाय वण एकतर या या अट म ये कवा कायदे ीर संबंधात

याती प एक भौ तक फे रबद आहे आ ण असा बद व इ टमट अवैध ठरतो

बद ास संमती न दे ण ारी . काय ाचे हे त व अखंडतेसाठ आव यक आहे आ ण

करारांची प व ता. बद क न साधनाची ओळख न होते. तर चा भाव

बांधी प ा या संमती वाय नगो एब इ टमटवर भौ तक बद करणे

या अंतगत ते इ टमट र कर यासारखेच आहे.

• धनादे ा या तारखेत बद क न ते पो ट डेटेड चेक ही साम ीची र कम आहे

बद

एम.बी. राज ेख र व स व ा मा या खट यात कनाटक उ याया याने ती तारीख ठे व .

चेक म ये फे रफार क न ते पो ट डेटेड चेक ह त े ख नात बद के े गे े नाही

Machine Translated by Google

ॉवरचे ह त े ख न जुळ े कवा त यावर वा री के गे नाही हट यावर फे रफारने सा ह यात बद के ा

ॉवरची तारीख स झा नाही असे साधन अव ं बून राह यास पा नाही.

• कोरे वा री के े े धनादे ाचे पान धर े आहे ते S या अथाम ये चेक आहे असे हणता येण ार नाही.

कायदा .

नख पी. गांधी व गुज रात रा य आ ण एनआर या करणात. असे गुज रात उ याया याने ठणकाव े

जे हा वा री के े े र धनादे ाचे पान द े जाते ते हा ते कधीही भर े जाऊ कत नाही आ ण ते भर े तर

हे NI काय ा या क म वापर या या अथाम ये भौ तक फे रफार होई

यमक कवा कारणासाठ उभे नाही. याच माणे एन.आय.ॲ टचे क म आहे

न भर े या कवा को या धनादे ा या पानावर ागू दे ख ी वीकार े जाऊ कत नाही. यावर अव ं बून असे

येक करणाती त य. हणून हे NI काय ा या क म ा आक षत करणारे करण नाही कवा नाही

अ ी के स जथे त ारदार NI काय ा या क म वर वसंबून रा कतो आ ण असा दावा क कतो क अ

वा री के े े कोरे धनादे ाचे पान द े जाते ते हरीनुसार ते भर याचे अ धकार दे ते

आ ण पैसे दे ण ा याची फॅ सी.

• इ टमटम ये नंतर टाक यात आ े तारीख ही मटे रअ फे रफार आहे.

जयंती ा गोय व ीमती. झुबेदा खानुम आं दे उ याया याने यावर नणय द ा

जथे ो नोटवर एक नजर टाक यावर हे होते क ती तारीख वेग या ाईत होती

साधना या मु य भागासाठ वापर या जाणा या ाई वाय ते नंतरचे होते

द तऐवजाती प रचय यानंतरचे समा व करणे मटे रअ अ टरे न माणे असे .

पुढे असे मान े जाते क मटे रअ ऑ टरे न के वळ या बाबतीतच घेत नाही जेथे व गो आहे

आधीच ह े े बद े आहे कवा पुस े गे े आहे परंतु एक नवीन अंतभूत दे ख ी आहे.

f पुरे ी क उप नधी चेक चा स मान कर यासाठ पुरेसा नस यास पैसे भरणे

बँक र ते परत करणे या य आहे. g ॉवरची वा री हे पैसे दे ण ा या बँक रचे कत आहे

चेक वर आढळ े या या या ाहका या वा रीची या या नमु या ी तु ना कर यासाठ

वा री

h पृ ांक न बँक रने पृ ांक नाची नय मतता स या पत करणे आव यक आहे जर असे तर जे वर दसते

साधन
Machine Translated by Google

i कायदे ीर बार गान ी ऑडर सार या कायदे ीर बारचे अ त व बँक र या दे य कत ावर मयादा घा ते

एक चेक . ऑडर चेक या बाबतीत पैसे दे ण ा या बँक र संर णास वैधा नक संर ण

ऑडर चेक .

क म खा माणे दे य बँक र ा वैधा नक संर ण दान करते

जेथे दे य धनादे ा तक या ारे कवा या या वतीने मंज ूर करायचा आहे

अ न णत ा यो य वेळे त पैसे दे ऊ न सोड े जाते.

अ ा संर णाचा ाभ घे यासाठ दोन अट पूण के या पा हजेत.

अ समथन नय मत असणे आव यक आहे वैधा नक संर णाचा ाभ घे यासाठ बँक रने पु ी करणे आव यक आहे

क समथन नय मत आहे.

b दे य कोसम ये पेमट करणे आव यक आहे पैसे दे ण ा या बँक रने दे य वेळे त पेमट करणे आव यक आहे

अ यास म तसे न के यास पैसे दे ण ारा बँक र वैधा नक संर णापासून वं चत राही .

बेअ रर चेक या बाबतीत संर ण हा वभाग सू चत करतो क मूळ तः जारी के े ा चेक

वाहक चेक नेहमी वाहक राहतो. स या दांत ते याचे वाहक वण टकवून ठे वते

पूण कवा रकामे कवा कोणतेही समथन अस े तरीही

पुढ वाटाघाट कवा नाही तबं धत करते. यामुळे बँक ांना नय मततेची पडताळणी कर याची आव यकता नाही

वाहक धनादे ावर कामोतब जरी इ टमट् सम ये पूण समथन असे .

बँक रने पेमट के यास कोण याही दा य वातून ड चाज मु होई

यो य वेळ वाहका ा अन ॉस के े ा बेअ रर चेक ा. जर असा धनादे चोरी ा गे ा असे तर

बँक र अ ा चोरीची मा हती न घेता याचे पेमट करतो या ा याची सुटका के जाई

बंधन आ ण क म अंतगत संर त के े जाई .

ॉस चेक या बाबतीत संर ण

या सूचनेनुसार पैसे भरणा या बँक रने ॉस के े या चेक चे पेमट के े पा हजे

ॉवर ॉ सगमधून पराव तत होते. जर ते के े असे तर या ा क म ारे संर त के े जाते. या

क म सांगते या बँक रवर ॉस चेक काढ ा गे ा आहे याने ते दे य द े आहे

अथात धनादे दे ण ारा बँक र आ ण असा धनादे हातात आ यास

ा तकता याचा ॉवर म ः समान अ धकारांचा ह कदार असे आ ण यात ठे व ा जाई जर

चेक ची र कम या या ख या मा काने अदा के होती आ ण ा त के होती.

अ ा कारे पैसे भरणारा बँक र ॉस चेक वर कोण याही दा य वापासून मु आहे जरी

पैसे जमा करणा या बँक र ा ख या मा क नस े या या वतीने ा त झा े .

Machine Translated by Google

उदाहरणाथ X या नावे अस े ा धनादे Y ारे चोर ा जातो. तो खोटे क न या या वतः या नावे याचे समथन करतो

X ची वा री क न ती जमा कर यासाठ या या बँके त जमा करते. या करणात पैसे दे ण ारा बँक र करे

जर याने वर नमूद के या माणे पेमट के े असे तर या ा ड चाज के े जाई आ ण ते दे यास तो जबाबदार राहणार नाही

X चेक चा खरा मा क. धनादे ाचा ॉवर दे ख ी संर ण अस याने ड चाज के ा जातो

या ाही या क माखा मंज ूर के े . तथा प दान के े या संर णास एक मयादा आहे

या क माखा . जर बँक र या इतर वभागा ारे दान के े या संर णाचा ाभ घेऊ कत नाही

अ ध नयम क म १२८ अंतगत संर ण या ा उप होणार नाही.

क े टं ग बँक र

जमा करणारा बँक र असा आहे जो या या ाहकासाठ धनादे गोळा कर याचे काम हाती घेतो.

आजका बँक ा बँक ा ट ब े यांसारखी इतर साधने गोळा कर याचे काम हाती घेतात.

व नमय ाभां वॉरंट इ.

गोळा करणा या बँक रची भू मका

. या या ाहकांक डू न धनादे गोळा करणे.

. यांना वेगळे करणे

a ा नक चेक आ ण

b आउट टे न चेक .

अ ा नक धनादे ा या बाबतीत बँक र पैसे दे ण ा या ा धनादे सादर करतो

बँक र ॉवी आ ण जर चेक चा स मान के ा गे ा तर तो ाहका या खा यात जमा करतो

ा त झा े या रकमेसह.

ब आउट टे न चेक या बाबतीत बँक र चेक अर ससाठ पाठवे

पो टा ारे संबं धत बँके कडे आ ण धनादे वट यास खाते

ाहका ा मळा े े पैसे जमा के े जाती .

. धनादे ाचा अनादर झा यास

याची मा हती ाहका ा द जाई आ ण चेक परत के ा जाई

ट पणी R. D ॉअरचा संदभ या .

संक त बँक रची सामा य कत े

. जमा करणा या बँक रने चेक ा ट ब े इ याद गोळा कर याचे काम फ या यासाठ च करावे.

ाहक
Machine Translated by Google

. नवीन ाहका या नावाने खाते उघड यापूव याने समाधानकारक असा आ ह धर ा पा हजे.

प रचय कवा संदभ ाहका या सचोट आ ण ामा णकपणाची सा दे तो.

. ाहका या वतीने संक नासाठ धनादे वीकार यापूव याने तपास े पा हजे

चेक ा ाहका या ीषकाची वैधता.

. संक नासाठ धनादे वीकार यापूव याने सवाची ु ता तपास पा हजे

चेक ची मा यता.

. जमा न के े े धनादे जमा के े अस यास जमा करणा या बँक रने ते थम ा त के े पा हजेत

ाहकाने ओ ांड े आ ण नंतर ते संक नासाठ वीकार े . बँक रने कधीही घेऊ नये

चेक वसु साठ वीकार यानंतर तो पार कर याची जबाबदारी.

खा करणांम ये गोळा करणारा बँक र मू याचा धारक बनतो

a जमा करणारा बँक र जे हा चेक चे मू य ाहका ा या या आधी दे तो

संक त ात आ े

b जमा करताना बँक र रोखी या बद यात ाहकाकडू न धनादे घेतो.

c जमा करणारा बँक र ाहका ा धनादे ावर पैसे काढ याची परवानगी दे तो ते हा

जमा ते साकार हो यापूव

d जे हा बँक र ाहकाकडू न धनादे वीकारतो ते हा या रकमेचे व नयोग कर यासाठ

ाहकाचे कज कवा जे हा बँक र चेक या उ प ावर याचा धारणा धकार वापरतो.

e जमा करताना बँक र ॲड हा स पैसे जमा कर यासाठ अस े या चेक वर.

मू यासाठ धारक हणून अ धकार

. संक नाची र कम बँक रकडे ठे व जाई .

. धनादे ाचा अनादर झा यास जमा करणारा बँक र सवाकडू न भर े े पैसे वसू क कतो.

कवा चेक चा कोणताही अनुमोदक.

. जमा के े या धनादे ाचे बनावट समथन अस यास जमा करणा या बँक र ा वसू कर याचा अ धकार आहे

सव संबं धत समथनक याकडी र कम यानंतर खोटे पणा.

धनादे ाचे बनावट समथन कवा सदोष ीषक अस यास आ ण जर संक त बँक र हणून दा य वे

गोळा करणारा बँक र वतःसाठ धनादे गोळा करतो तो ख या मा का ा कवा कायदे ीर जबाबदार असतो

चेक चा मा क.
Machine Translated by Google

बँक र ा या या ाहकाचा एजंट हणून गोळा करणे या करणात क े टं ग बँक र फ हणून काम करतो

या या ाहकाचा एजंट हणजे तो ाहकाकडू न चेक गोळा करतो या ा पाठवतो

अ रगहाऊस आ ण जमा झा े या रकमेसह खा यात जमा करते.

बँक र ा या या ाहकाचा एजंट हणून गोळा कर याचे अ धकार

जे हा गोळा करणारा बँक र या या ाहकाचा एजंट हणून धनादे गोळा करतो ते हा या ा अ धकार नसतात

या या वत या. चेक वरी याचे अ धकार कवा ीषक ाहका या अ धकारा माणेच असे .

दा य वे

. संक त करणा या बँक रने संक नाचे काम ामा णकपणे आ ण कोणतेही काम न करता पार पाडावे

न काळजीपणा. न काळजीपणामुळे कोणतेही नुक सान झा े अस यास अ ा नुक सानाची भरपाई सरकारकडू न करावी ागे

बँक र गोळा करणे

. बनावट समथन वैधा नक नद ा या बाबतीत वसू के े र कम यांना द जाऊ नये

ाहक. याने पैसे द यास जमा करणारा बँक र जबाबदार असे .

मू यासाठ धारक हणून काम करताना क े टं ग बँक रने घेत े खबरदारी

. जमा करणा या बँक र ा ाहकाकडू न संमतीप घेण े आव यक आहे. स ा द ा जातो

बँक र ा ाहकाकडू न हमीप घेण े याचा चेक आहे

एका मू यासाठ ा त झा े याची ाहक चेक या बाबतीत बँक र ा परतफे ड करे

अपमा नत आहे.

. जमा करणा या बँक रने वाजवी वेळे त पेमटसाठ चेक सादर करणे आव यक आहे. . म ये

अनादर झा यास वाजवी वेळे त सव संबं धतांना नोट स ावी ागे

समथन करणारे

संक त बँक र ा वैधा नक संर ण

अ ध नयमाती क म आण अक े न बँक र ा द े या संर णा ी संबं धत आहे.

बनावट समथन अस े या धनादे ा या संदभात कवा अ या संदभात गोळा करणारा बँक र

ाहकाचे कोणतेही ीषक नाही कवा सदोष ीषक आहे ते तपासा. या वभागात असे हट े आहे क ए

या बँक रने स ावनेने आ ण न काळजीपणा न करता ाहकासाठ पेमट ा त के े आहे अ

चेक चे ीषक स झा यास चेक सामा यत कवा व ेष वत ा ओ ांड ा जाणार नाही

Machine Translated by Google

सदोष के वळ ा त झा या या कारणा तव धनादे ा या ख या मा कावर कोणतेही दा य व असे

असे पेमट

क े टं ग बँक र क म अंतगत संर णासाठ दावा क कतो फ खा गो ी अस यास

अट समाधानी आहेत

. हे संर ण फ ॉ ड चेक साठ उप आहे.

. धनादे संक नापयत पोहोच यापूव च तो पार के ा गे ा तरच संर णावर दावा के ा जाऊ कतो

बँक र जर गोळा करणा या बँक र ा खु ा धनादे मळा ा आ ण जर याने वतः तो ओ ांड ा आ ण पैसे पाठव े

पेमट गोळा करणा या बँक र ा संर ण मळू कत नाही.

. जमा करणारा बँक र या संर णाचा दावा क कतो जे हा याने धनादे हणून जमा के े असे

या या ाहकासाठ एजंट. जर तो मू याचा धारक असे तर या ा संर ण मळू कत नाही.

. जमा करणा या बँक रने धनादे चांग ा जमा के ा असे तरच या संर णावर दावा के ा जाऊ कतो

व ास आ ण न काळजीपणा वाय. या नगो एब इ टमट् स काय ाचे क म A संर ण दे ते

बनावट बनव े या बँक ा ट या संक ना व गोळा करणा या बँक रचे हत

समथन कवा सदोष ीषक.

परंतु काय ांतगत संर ण मळ व यासाठ वरी सव अट असणे आव यक आहे

पूण . बँक र गोळा करणारा आ ण भरणारा बँक र हणून काम करतो काहीवेळ ा धनादे काढ े जातात

एकाच बँक रवर एका ाहकाने स या ाहकासाठ .

या करणात बँक र पेइंग बँक र आ ण गोळा करणारा बँक र हणून काम करे . तो

जर याने दो ही ी संबं धत अट ची पूतता के असे तर या ा दो ही मतेनुसार संर ण द े जाई

संर णासाठ द े या तरतुद .

धारक वभाग

ॉ मसरी नोट ब ऑफ ए चज कवा चेक चा धारक हणजे ह क अस े कोणतीही

या या वत या नावावर याचा ताबा घेण े आ ण या याकडू न दे य र कम ा त करणे कवा वसू करणे

याती प . जथे नोट ब कवा धनादे हरव ा कवा न झा ा तथे ती धारक ती असते

अ ा नुक सान कवा ना ा या वेळ ह कदार.

यो य वेळे त धारक क म

यो य वेळे त धारक हणजे कोणतीही जी वचारात घे यासाठ मा क बन आहे

ॉ मसरी नोट ब ऑफ ए सचज कवा धारकास दे य आहे का ते तपासा.

Machine Translated by Google

अनुमोदन

क म खा माणे समथन प रभा षत करते

जे हा नगो एब इ टमटचा नमाता कवा धारक यावर वा री करतो अ यथा जसे

असा नमाता वाटाघाट या उ े ाने या या मागे कवा चेह यावर कवा कागदा या पवर

यावर सं न के े े कवा याच हेतूसाठ च हे अस े ा एक टँ प के े ा कागद अ

नगो एब इ टमट याने याचे समथन के े असे हट े जाते आ ण या ा एंडोसर हणतात.

समथनाम ये नगो एब या नमा याची कवा ॉवर वा री असते

इ टमट कवा याचा कोणताही धारक परंतु इ टमटवर वा री कर याचा हेतू असणे आव यक आहे

वाटाघाट करणे आव यक आहे अ यथा ते समथन तयार करणार नाही. वा री करणारी

वाटाघाट या हेतूसाठ साधना ा अनुमोदक आ ण या या बाजूने हणतात

इ टमट ह तांत रत के े जाते या ा एंडॉस हणतात.

अनुमोदक एकतर त डावर कवा नगो एब इ टमट या मागी बाजूस वा री क कतो

सामा य वापरानुसार समथन सहसा वा ा या मागी बाजूस के े जाते. तर

या उ े ासाठ मागी बाजूची जागा अपुरी आहे कागदाचा तुक डा या ा अ ज हणून ओळख े जाते

फार ची न द कर या या हेतूने या या ी सं न के े आहे.

फार बाबत कायदे ीर बाबी

अनुमोदनां या संदभात काय ात खा तरतुद आहेत

अनुमोदनांचा भाव

नगो एब इ टमटचे एंडोसमट यानंतर ड हरी हे ॲडॉस के े े ह तांत रत करते

पुढ वाटाघाट या अ धकारासह याती मा म ा क म . अ ा कारे अनुमोदक ा त करतो

मा म ेचे कवा साधनाचे धारक हणून ाज. तो पुढे वाटाघाट ही क कतो. याचा ह क असू कतो

अथातच तबंधा मक समथना या बाबतीत समथनक या ारे तबं धत करा.

क म अनुमती दे ते क एखा ा इ टमट ा दे ख ी अनुमो दत के े जाऊ कते जेण ेक न अनुमोदक तयार होई

समथनक याचा एजंट.

पुढे इ टमट ा मा यता दे यासाठ कवा

Machine Translated by Google

२ याची र कम अनुमोदकासाठ कवा इतर व साठ ा त कर यासाठ . द

अ ा समथनांची उदाहरणे खा माणे आहेत

i मा या वापरासाठ C पे.

ii या खा यासाठ नगो एब इ टमट ा मा यता द जाते या खा यासाठ C पे कवा ऑडर ा

वरी पैक कोण याही उ े ाने अनुमोदक हा याचा धारक बनतो आ ण याती मा म ा वर पास के जाते

समथन

कुं जू प ई आ ण इतर व. पे रयासामी II. MIJ

उ याया याने धारण के े क एक नगो एब इ टमट धारक जो ते सुर त करतो

समथन मूळ ा तक या या मृ यू या कारणा तव या या कृ तीचा अ धकार गमावत नाही.

म ये मो थरे ी व. पोथीरे ी AIR AP

आं दे हायकोटाने असेही सां गत े क अस े या अनुमोदनावर आधा रत अ धकार

व हेतूसाठ के े गे े आहे हणजे र कम गोळा करणे तो उ े होईपयत वैध असे

सेवा के . यामुळे एज सीसंबंधीचा सामा य कायदा अ ा करणांम ये ागू होत नाही.

२ अनुमोदक

येक एकमेव नमाता ॉवर पैसे घेण ारा कवा समथन दे ण ारा कवा सव अनेक सामी नमाते पैसे घेण ारे कवा

नगो एब इ टमटचे समथन याचे समथन आ ण वाटाघाट क कतात. हे या अधीन आहे

वाटाघाट कर याचा अ धकार तबं धत कवा वगळ यात आ े ा नाही अ ी अट क म . अ ा कारे बाबतीत

इ टमट अनेक ारे संयु पणे आयो जत के े जाते या सवाचे समथन आव यक आहे.

एक स याचे तनधवक कत नाही.

३ वेळ

एखादे नगो एब इ टमट जोपयत याचे पेमट के े जात नाही तोपयत वाटाघाट के जाऊ कते

बँक र मुदतपूत या वेळ कवा नंतर वीकारणारा परंतु यानंतर नाही क म .

रकमे या काही भागासाठ समथन

Machine Translated by Google

इ टमट ा या या संपूण रकमेसाठ मा यता दे ण े आव यक आहे. क म दान करते क नाही

नगो एब इ टमटवर हणे हे नगो एब या उ े ाने वैध आहे जर असे े ख न अ भ ेत असे

इ टमटवर दे य दसत अस े या रकमेचा फ एक भाग ह तांत रत कर यासाठ . अ ा कारे अ

इ टमट या रकमे या काही भागासाठ मा यता अवैध आहे.

५ मृत चा कायदे ीर त नधी के वळ ड हरी वचनप ा ारे वाटाघाट क कत नाही

न द दे वाणघेवाणीचे ब कवा ऑडर कर यासाठ दे य अस े ा चेक आ ण मृत ने मंज ूर के े ा परंतु वत रत के ा नाही

क म . ऑडर दे यासाठ दे य अस े या परंतु या वाय इ टमट ा मा यता द यानंतर जर पृ ांक नक याचा मृ यू झा ा

अनुमोदका ा ते वत रत करणे असे समथन वैध आ ण कायदे ीर असणार नाही

त नधी के वळ या या वतरणाने याची वाटाघाट पूण क कत नाही.

जोपयत व स होत नाही तोपयत क म अ वये असे गृहीत धर े जाते क द त होणारे समथन

वाटाघाट साधनावर ते या माने दसतात या माने तयार के े होते. याचा अथ

क इ टमटवर थम दसणारे समथन पूव के े गे े असे मान े जाते

स या ा.

फार या व पाबाबत सामा य नयम

भावी हो यासाठ पृ ांक न नय मत आ ण वैध असणे आव यक आहे. यो यता

कवा अ यथा एका व व पाचे समथन बँक समधी सरावावर अव ं बून असते.

या संदभात सहसा खा नयम पाळ े जातात.

. अनुमोदकाची वा री

कामोतब कर या या हेतूने द तऐवजावरी वा रीची वा री असणे आव यक आहे

अनुमोदक कवा इतर कोणतीही जी या या वतीने समथन कर यास अ धकृ त आहे. चेक असे तर
Machine Translated by Google

दोन ना दे य आहे या दोघांनी यां या नावावर वतः या ह ता रात सही करावी. जर

ॉक अ रांम ये अनुमोदक च हे ते नय मत समथन मान े जाणार नाही.

. द े खन

अनुमोदकाने या या नावाचे े ग चेक वर कवा याचे नाव जसे दसते तसे हावे

याचे ा तकता कवा अनुमोदक हणून ब . जर या या नावाचा उ ार चुक चा असे कवा याचे पद द े गे े असे

चुक या प तीने याने इ टमटम ये द े या प तीनेच सही करावी.

यानंतर जर या ा तसे करायचे असे तर तो याच ह ता रात याची यो य वा री दे ख ी क कतो. या साठ

उदाहरणाथ पैसे घेण ा याचे नाव वीर ऐवजी वीर पका असे चुक चे ह यास

का यांचे नय मत समथन खा माणे असे वीर का फ यो य े ख न

नाव नय मत समथन असणार नाही.

. नावा या आ ा रात कोणतेही जोडणे कवा वगळणे नाही

ारं भक नाव ा तक या या नावात जोड े े कवा वगळ े े नसावे कवा

चेक म ये द या माणे मा यता ा. उदाहरणाथ एससी गु ता यांना दे य अस े ा चेक नसावा

एस. गु ता कवा याउ ट. तसेच हरी स सेना यांना दे य अस े ा धनादे नसावा

एच. स सेना हणून कामोतब के े कारण पैसे दे ण ा या बँक र ा हे तपासणे सं या द असे क एच.

स सेना हणजे हरी स सेना आ ण सरे कोणीही नाही. यावर काही हरी स सेना यांनी वा री के अस याची यता आहे

एच. स सेना हणून तपासा.

. वगळ यात येण ारे उपसग आ ण यय

ा तकता कवा अनुमोदक यां या नावांचे उपसग आ ण यय समा व करणे आव यक नाही

समथन उदाहरणाथ ी मेसस मसेस मस ी ीमती ा ा बाबू

जनर डॉ. मेज र इ. अनुमोदकाने दे ण े आव यक नाही अ यथा समथन मळणार नाही

नय मत हा. तथा प अनुमोदका ा या या वा रीनंतर ीषक कवा पद इ. या साठ

उदाहरणाथ मोजोर राजा राम कवा डॉ. मी चं यांना दे य अस े ा धनादे राजा हणून मंज ूर के ा जाऊ कतो

राम मेज र कवा मी चं एमडी प ी व णू कांत यांना दे य धनादे असू कतो

व णू कांत प ी हणून मा यता द .

समथनाचे कार

a रका या सामा य म ये समथन

Machine Translated by Google

जे हा अनुमोदक फ याची वा री ठे वतो ते हा अनुमोदन र कवा सामा य असे हट े जाते

इ टमटवर आ ण कोणाचेही नाव हत नाही या ा कवा कोणा या ऑडरवर पेमट के े आहे

बनवायचे आहे.

b पूण व ेष म ये समथन

अनुमोदक व ेष कवा पूण असे तर अनुमोदक या या वा री तर

या ा कवा कोणा या आदे ाने पेमट करायचे आहे या चे नाव नमूद करा. तेथे आहे

नद त के े या ा समथना ारे जोड े द ा या ा इ टमटचे समथन हणतात

आता याचा ा तकता इ टमटवरी दे य रकमेसाठ दावा कर यास पा आहे.

c स त समथन

स त समथन ही वाटाघाट आहे जी सां गत े या घटनेवर भावी होते

घटना कवा अ यथा नाही. नगो एब इ टमट ऍ ट चे क म दान करते द

नगो एब इ टमटचा अनुमोदक समथनाती दां ारे याचे वतःचे वगळू कतो

यावर उ रदा य व कवा असे दा य व करा कवा दे य र कम ा त कर याचा समथनक याचा अ धकार

यावर व घटना घड यावर अव ं बून असते जरी अ ी घटना कधीच घडू कत नाही.

जेथे अनुमोदनकता याचे दा य व वगळतो आ ण नंतर याचा धारक बनतो

साधन सव म यवत अनुमोदक या ा जबाबदार आहेत.

उदाहरणे

a नगो एब इ टमटचा अनुमोदनकता या या नावावर वा री करतो आ ण आ य न घेता द जोडतो.

या समथनानंतर या ा कोणतेही उ रदा य व नाही.

b A हा नगो एब इ टमटचा दे यक आ ण धारक आहे. ारे वैय क दा य व वगळू न

समथन आ या वाय तो इ टमट B कडे ह तांत रत करतो आ ण B ते C ा अनुमोदन दे तो जो

A ा मा यता दे ते

बी आ ण सी व .

d तबंधा मक समथन

तबंधा मक समथन नगो एब ची मु य वै े संपु ात आण याचा य न करते

इ टमट आ ण सी या या पुढ वाटाघाट . हे थोडेसे असामा य वाटू कते परंतु अनुमोदक आहे
Machine Translated by Google

जर याने असे वा री के क याचे यानंतरचे ह तांतरण तबं धत असे तर या या अ धकारांतगत. हे तबं धत करते

अन धकृ त ने फसवणूक कवा बनावट आ ण ॉवर ारे पेमट मळव याचा धोका

याचे पैसे गमावणे.

e वीकृ ती वना आ य

Sans Recourse हणजे आ य कवा संदभा वाय. ज हा संप ी

नगो एब इ टमटम ये सहा या वाय ह तांत रत के े जाते समथनकता याचे दा य व नकारा मक करतो आ ण

यानंतर या सव अनुमोदकां या जबाबदारीपासून वतः ा वगळते. हे सवात सामा यांपैक एक आहे

पा समथनाचे व प आ ण अनुमोदकाने हट यापासून वाटाघाट कर यास अ र ः तबं धत करते

प रणाम

f फॅ क ट ह एंडोसमट

फॅ क टे ट ह एंडोसमट हे एक एंडोसमट आहे जथे समथन करणारा काही ह क सोडू न दे तो

याचा ह क आहे. उदाहरणाथ अनुमोदका ा अनादराची सूचना दे यास अनुमोदक जबाबदार आहे आ ण

सामा यत सूचना दे यात अय वी झा यास अनुमोदक या या दा य वातून मु होई .

वीकृ तीसाठ सादरीकरण

अद ाबद चे ब हे बन त ऑडर द द न अस े े खत व पाती एक नगो एब साधन आहे

एखा ा व ने व कवा वाहका या आदे ानुसार व र कम अदा करणे.

ॉअर ही अ ी आहे जी ब काढते आ ण वीकार यासाठ ॉवर सादर करते. सग यांपैक

नगो एब इ टमट् स फ ए सचजची ब े वीकार यासाठ सादरीकरण आव यक आहे.

वीकृ तीसाठ सादरीकरणाचा प रचय

वीकृ ती कवा पेमटसाठ या ा संबो धत के े या कोण याही ब ाबाबत ॉवर कोणतेही दा य व नसते

ब वीकारतो. याने ब ावर वीकार े े द हणे आव यक आहे आ ण माने खा या या नावावर वा री करणे आव यक आहे

वीकृ ती पूण कर यासाठ .

Machine Translated by Google

ॉईने द े े ब वीका न ॉवर या ऑडर ा संमती द जाते. अ ा कारे ाथ मक

ब ाची जबाबदारी वीकारणा याची असते.

वीकृ ती एकतर सामा य कवा पा असू कते. एक नयम हणून वीकृ ती सामा य असणे आव यक आहे. सामा य

वीकृ ती नरपे आहे. पा वीकृ ती काही अट कवा पा ते या अधीन के जाते.

यामुळे ब ाचा प रणाम बद तो. ब धारक पा वीकृ ती घे यास नकार दे ऊ कतो. म ये

या करणात तो ब वीकार न के यामुळे तो अनादर मानू कतो आ ण ॉवरवर दावा क कतो.

स मानासाठ वीकृ ती

कोणतीही जी आधीपासून ब ासाठ जबाबदार नाही धारका या संमतीने ते ब वीका कते

कोण याही प ाचा स मान जे हा ब ाची न द घेत गे असे कवा वरोध के ा गे ा असे ते हा ब ावर न

वीकृ ती कवा चांग सुर ा.

ही स मान वीकारणारा आहे. या यो य सादरीकरणानंतरच तो पैसे दे यास जबाबदार आहे

मुदतपूत वर ब भरणा करणा या ा आ ण याने पैसे दे यास नकार द ा आ ण ब ाची न द कवा नषेध के ा जातो

नॉन पेमट

वीकृ तीसाठ सादरीकरण

सव कार या व नमय ब ांना वीकृ तीसाठ सादरीकरणाची आव यकता नसते. मागणीनुसार दे य ब े

कवा न त तारखे ा याची आव यकता नाही. तथा प खा वधेयकांसाठ सादरीकरण आव यक आहे

वीकृ ती या या अनुप तीत प यावर जबाबदार राहणार नाहीत

. ब ांची प रप वता न त कर यासाठ यानंतर दे य ब .

. वीकृ तीसाठ सादरीकरण आव यक अस याची अट अस े े वधेयक

दे यक सादर कर यापूव .

क म नुसार वीकृ तीसाठ सादरीकरण ॉवर कवा या या रीतसर के े जाई

अ धकृ त एजंट या या कायदे ीर त नधी ा ॉईचा मृ यू झा यास आ ण या या दवाळखोरी या बाबतीत

या या अ धकृ त ा तकता कवा नयु क या ा.

Machine Translated by Google

आ ही खा ना वधेयक सादर क

. ॉई कवा याचा रतसर अ धकृ त एजंट.

. एकापे ा जा त सोडत अस यास सव सोडतांना.

. अजदारा या मृ यू या बाबतीत या या कायदे ीर त नधी ा.

. जथे अजदार दवाळखोर होतो या या अ धकृ त ा तक याकडे.

. मूळ अजदाराने ब वीकार यास नकार द यावर गरज पड यास ॉधारका ा.

. स मानासाठ वीकारणारा.

वीकृ तीसाठ सादरीकरण प रप वतेपूव नंतर वाजवी वेळे त के े जाई

काढ े या ावसा यक दव ी वसाया या वेळे त वसाया या ठकाणी कवा ॉ घेण ा या या नवास ानी.

नोटबंद आ ण नषेध

नगो एब इ टमट ऍ ट चे क म असे दान करते

जे हा ॉ मसरी नोट कवा ब ऑफ ए चजचा अनादर के ा गे ा असे कवा न वीकारता

पेमट के यास धारक नोटरी प क ारे इ टमटवर अ ा कारची अनादर न दवू कतो

कवा तेथे जोड े या कागदावर कवा अं तः येक ावर. अ ी न द अ म ये करणे आव यक आहे

अपमानानंतर वाजवी वेळ आ ण अपमानाची तारीख कवा इ टमटम ये अस यास न द करणे आव यक आहे

धारकाने हे अपमा नत आ ण नोटरीचे ु क का मान े याचे कारण पणे अनादर के े नाही.

नगो एब इ टमट ऍ ट चे क म खा माणे दान करते.

जे हा ब ऑफ ए चज वीकारणारा दवाळखोर झा ा कवा याचे े डट सावज नक र या द े गे े

ब ा या मुदतपूत पूव महा भयोग धारका ा वाजवी वेळे त कारणीभूत ठ कते

नोटरी प क वीकारणा या या चांग या सुर ततेची मागणी कर यासाठ आ ण यास नकार द यावर ए

वाजवी वेळ पूवीर् हट या माणे अ ा त यांची न द या आ ण मा णत करा. असे माणप आहे

चांग या सुर ेसाठ आंदो न पुक ार े आहे .

चांग या सुर ेसाठ आंदो न हणजे काय

Machine Translated by Google

ब ा या मुदतपूत पूव वीकारणा या या दवाळखोरीवर धारक याचा नषेध क कतो

चांग सुर ा. याचा प रणाम असा आहे क या ा ब स मानाथ वीकारायचे असे तो ते वीका के

जणू काही वधेयकाचा अनादर के याब नषेध के ा गे ा आहे.

नोटबंद आ ण नषेध याबाबत कायदा काय हणतो

नो टग आ ण ोटे ट हे धारका या व आ य घे या या अ धकाराचे संर ण कर यासाठ एक स य उपाय आहे

अपमा नत ब काढणारे आ ण अनुमोदक. नो टग हणजे रेक ॉ डग नो टग ची म नटे

अपमा नत ब ावर नोटरी प क ारे अपमान. ा चकटव े या कागदावर टपणे

अपमा नत ब कवा अं तः अपमा नत ब ावर आ ण अं तः ब ा ी सं न कागदावर आहे

नगो एब ॲ ट अंतगत परवानगी. नषेध ही नोटबंद ची पुढची पायरी आहे. औपचा रक माणप द े जाते

नोटरी या सी सह ब ाचा अनादर झा याची व तु ती मा णत करणे.

नगो एब इ टमटसाठ प ाचे दा य व आ ण दा य व

नगो एब इ टमट ऍ ट या क म म ये काही दा य वे आ ण दा य वे आहेत

नगो एब इ टमट वीकार यासाठ कवा पेमटसाठ प . ॉ मसरी नोट तयार करणारा कवा

चेक काढणारे कवा ब ऑफ ए सचज वीकारणारे हे मु य कजदार मान े जातात

धारक आ ण इतर सव प समथक नमाता ॉवर कवा वीकारणा यासाठ जामीन हणून जबाबदार आहेत

के स असू कते. ब ऑफ ए सचज या बाबतीत वीकारक याचे दा य व आ ण दा य व हे आहे

मु य कजदार आ ण ब काढणारे आ ण यानंतरचे समथन करणारे जामीन बनतात. जे हा ए

नगो एब इ टमटची वीकृ ती न के यामुळे कवा अदा न के यामुळे अनादर के ा जातो

धारकाने मु य कजदार आ ण जामीनदारांना अनादराची नोट स पाठवणे आव यक आहे. अंतद ीय बाबतीत

वधेयके नो टग आ ण नषेध अ नवाय नाही परंतु परदे ी ब ां या बाबतीत व तु ती आहे क वधेयक

अपमानाची न द घेत पा हजे आ ण नषेध के ा पा हजे. हे आधीच द े या अनादराची सूचना तर आहे

वधेयकाती सव प ांवर.

नगो एब इ टमट कसे ात यावे

जे हा एखाद ॉ मसरी नोट कवा ब ऑफ ए चजची न द करायची असते ते हा ब धारक या याकडे जातो

अपमानाचे अ धकृ त पुरावे सुर त कर यासाठ अपमा नत साधनासह नोटरी प क. द

त ार मळा यावर नोटरी प क वीकृ तीसाठ अपमा नत इ टमट पु हा सादर करा

कवा चूक करणा या प ांना दे य ा. ॉई कवा वीकारकता अ ाप नकार दे त अस यास

Machine Translated by Google

ब वीकारणे कवा भरणे नोटरी प क ब ा या अनादराचे कारण ात ठे वते

याम ये NI काय ा या क म अंतगत दान के या माणे खा तप ी ांचा समावे आहे.

. अपमानाची तारीख . अनादरासाठ नयु के े अस यास कारणे. . जर इ टमट नसे तर

पणे अनादर के ा तर ब आहे असा न कष धारकास ये याचे कारण

अपमा नत .नोटरी ु क.

नो टग अपमाना या तारखेनंतर वाजवी वेळ होणे आव यक आहे सामा यत नो टग घडते

अपमा नत तारखे ा कवा पुढ ावसा यक दवस .

नषेध नषेध ही नोट कर याची अ धक औपचा रक या आहे. नषेधाम ये खा गो ी असणे आव यक आहे

. इ टमट कवा इ टमटचे वतःचे त ेख

. या या वरोधात वाद घात ा आहे यांची नावे.

. वीकृ ती कवा दे य कवा अ धक चांग सुर तता द वणारे वधान आहे

नोटरीने या व हे साधन आहे यां याकडू न मागणी के आहे

नषेध के ा. रेक ॉड ऑफ टे टमट तयार के े पा हजे याम ये प ांचे उ र अस यास कवा प रणाम अस यास

नोट स ा प ांक डू न कोणतेही उ र मळा े नाही कवा प सापड े नाहीत ा आवडते

नोटरी इ.

. अनादराचे ठकाण आ ण वेळ आ ण अ धक सुर तता असताना नकार दे याची जागा आ ण वेळ

मागणी के .

. नोटरीची वा री.

ब ांचा संच

क म
Machine Translated by Google

ए सचजची ब े भागांम ये काढ जाऊ कतात येक भाग मां कत आ ण तरतूद अस े

जोपयत बाक चे पैसे भर े े नाहीत तोपयतच ते दे य राही . सव भाग एक

एक संच तयार करा परंतु संपूण संच फ एकच ब बनवतो आ ण जे हा एक भाग असतो ते हा तो वझतो

एक वेगळे ब बुज व े जाई .

अपवाद जे हा एखाद ब ा या वेगवेग या भागांना वेगवेग या बाजूने वीकारते कवा मा यता दे ते

तो आ ण येक भागाचे यानंतरचे अनुमोदक अ ा भागावर उ रदायी आहेत जणू ते अ

वेगळे ब .

क म १३८ नगो एब इ टमट् स ॲ ट अंतगत गु हा

क म एनआय कायदा चेक या अनादरासाठ दं ड करते तथा प अनादर

चेक हा वतःच NI काय ा या क म अंतगत गु हा नाही. गु हा हो यासाठ द

खा घटकांची पूतता करणे आव यक आहे

. धनादे काढणे.

. धनादे बँके ा सादर करणे.

. अ न णत बँके ने न भर े ा धनादे परत करणे.

. धनादे ा या ॉवर ा े ख ी नोट स जारी क न धनादे भर याची मागणी करणे

र कम

. नोट स मळा यापासून दवसां या आत पैसे भर यात ॉवर अय वी.

धनादे काढ या या तारखेपासून तीन म ह यां या आत सादर करणे आव यक आहे.

धनादे ा या यो य का ावधीत ा तकता कवा धारकाने पैसे भर याची मागणी के पा हजे

चेक या ॉवर ा दवसां या आत े ख ी नोट स दे ऊ न दे य र कम

चेक या अनादराब बँके कडू न या याकडू न मा हतीची पावती. से.

तरतुद ब

धनादे काढणा या ा पैसे दे ण ा या ा कवा धारका ा र कम भर यात अय वी हावे ागते

सदर नोट स मळा यापासून दवसां या आत दे य कोस Sec. proviso c . ड द

या तारखे ा कारवाईचे कारण समोर आ े या तारखेपासून एक म ह या या आत त ार दाख करावी ागे

क म c या तरतुद चे क म. NI कायदा. से. .

एनआय काय ा या क म अंतगत ा

Machine Translated by Google

क म एनआय काय ानुसार दोषी ठर े या ा कारावासाची ा होऊ कते.

मुदत जी दोन वषापयत वाढ व जाऊ कते कवा दं डासह जी पट रकमेपयत वाढू कते

चेक कवा दो हीसह.

येथे हे ात घे यासारखे आहे क क म Cr.PC या वा यां ी संबं धत आहे

दं डा धकारी पास होऊ कतात. मु य यायदं डा धकारी यांना कोणतीही ा सुनाव याचा अ धकार आहे

काय ा ारे अ धकृ त मृ यूची ा कवा ज मठे पेची ा कवा मुदतीसाठ कारावास वगळता

सात वषापे ा जा त .

सरीकडे क म चे उपक म यायदं डा धका यां या याया या ा अ धकार दे ते.

थम ेण ी तीन वषापे ा जा त नस े या कारावासाची ा कवा दं ड नाही

. पे ा जा त कवा दो हीपैक . पूव संबं धत वेळ द

थमवग यायदं डा धकारी जा तीत जा त . दं ड आका कतात. यामुळे असे वाटे

थम ेण ी दं डा धकारी . पे ा जा त दं ड आका कणार नाहीत.

चेक चा अनादर

नगो एब इ टमट आप या आ थक जीवना या येक कोप यात मह वाची भू मका बजावते.

चेक हे नगो एब इ टमटचे एक मुख कार आहे. ट काळापासून ते च त आहे

का ावधी चेक हा ावसा यक मागाने खाती सेट कर याचा एक सामा य माग आहे. या नंतर

वमु करण दा य वाची पुतता कर यासाठ अ ा प तीचा वापर करणे अप रहाय झा े आहे.

यापूव भारतीय दं ड सं हतेचे क म के वळ यासाठ च उप होते

फौजदारी उ रदा य व आ ण याम ये पु ष कारण स करायचे होते. फ नागरी दा य व य आहे

अपरा या व आरोप ाव े जाती आ ण पी डत प हानीचा दावा क के .

पुरे ा नधी वाय धनादे जारी कर या या वृ ी ा ध का बस ा

समाजाचा आ थक वकास आ ण दै नं दन जीवनात अडथळा बन ा होता.

आव यक सुधारणा सुचव यासाठ सरकारने एक आयोग नेम ा आ ण

इतर सुधारणा. प र तीचा सामना कर यासाठ नगो एब म ये संबं धत तरतूद समा व करणे

धनादे ाची वीकायता वाढ व या या ीने इ टमट सुधारणा कायदा

दा य वां या नपटाराम ये मी बाऊ स या बाबतीत ॉवर ा दं डासाठ जबाबदार बनवतो

नधी या अपुरेपणामुळे धनादे . यामुळे दं डाचा फौजदारी उपाय होता

नगो एब इ टमट् स ऍ ट म ये सुधारणा क न सादर के े .

Machine Translated by Google

I. धनादे ा या अपमानाची संक पना

चेक हे ए सचजचे ब आहे जे ाहका या खा यातून पैसे काढ यासाठ वापर े जाते.

हे इतर ी नगो एब आहे. मुदतीत ॉवर पैसे घेण ारा कवा धारक मळ यास पा आहे

बँके तून पैसे. हा वहाराचा सवात सोयी कर माग आहे.

जे हा चेक सादर के यावर ा तकता बँक र ारे धनादे द े ा नाही ते हा ारे जारी के ा जातो

ॉवर तो चेक चा अपमान अस याचे हट े जाते. स या दांत जारी कर यापूव ए

चेक धनादे काढणा याने या या खा यात पुरेसा नधी अस याची खा ी करावी.

अ यथा तो अपु या नधी अ ा ेरेबाजीने उसळ घेई . सामाईक बाऊं सग

पा स हणजे चेक चा अनादर. वर पैसे भर यासाठ चेक दे य होतो

यावर तारीख नमूद के आहे.

ाहका ी सामा य संबंध अस याने कजदार हणून बँक रचा असतो

ाहका या आदे ाचे पा न क न याचे पा न कर याचे बंधन. पण नसताना

खा यात पुरेसा नधी कवा ॉवरने के े या व ेपे ा जा त

पुरे ी सुर ा बँक र ा अप रहायपणे चेक चा अनादर करावा ागतो. तबंध कर यासाठ

ामा णक ॉवरचा छळ क म टाक यात आ े आहे. धनादे सादर करणे हणजे अ

या वभागासाठ पूव अट. पेमट मळ व यासाठ धनादे ॉई ा सादर करणे आव यक आहे

बँक दे य आव यकतेनुसार. एनआय काय ा या क म नुसार जे हाही द

ाहकाची मागणी कवा धनादे इतरांना द ा जातो हे बँक रचे कत आहे

याचा स मान करा. ाहकावर एकच आव यकता आहे क ते यो य फॉमम ये सादर करणे दर यान

वसायाची वेळ आ ण यो य ठकाणी. अ यथा बँक र नुक सान भरपाईसाठ जबाबदार आहे

धनादे ाचा अनादर के याब या याकडू न डीफॉ टमुळे झा े या नुक सान कवा नुक सानासाठ ॉवर
पुरेसे कारण नसताना.

या प र तीत बँक रचा नकार या य आहे

बँक र ठरा वक अंतगत चेक नाकारणे कवा अनादर करणे यो य ठरवू कतो

पर ती उदा. नधीची अपुरीता ाहक पेमट काउं टरमांड करतो बँक र

चेक धारकाकडू न काउं टरमांडची नोट स ा त होते ाहक नयु करतो

तृतीय प ा ा नधी सादर करणा या प ाचे सदोष ीषक पो ट डेटेड चेक जुना चेक

हणजे जेथे म ह यांची वैधता संप आहे तेथे वकृ त चेक ॉवरची वा री नाही
Machine Translated by Google

नमुना वा रीसह टॅ अयो य सादरीकरण खाते बंद करणे मृ यू

ाहक ाहकाची दवाळखोरी ाहक अ व मनाचा बन ा आहे गा न

ऑडर आयकर आ ण अ ा वभागांतगत सं नक बनावट सं या द कायदे ीरपणा

इ.

सरी उ े ख नीय ती हणजे संसदे ने कायदा के ा ते हा

नगो एब इ टमट् स सुधारणा आ ण व वध तरतुद कायदा जो आहे

ुट र कर याचा हेतू आहे. आ ण अ कडे म ये सरी ती हणून ागू कर यात आ

अ धकार े ा या संदभात.

II. चेक बाऊ स करणांची या आ ण अंम बजावणी

क म म ये अ ी तरतूद आहे क जर कोण याही ाहकाने पुरेसे धनादे काढ े तर

क कवा उप रकमेपे ा जा त असे तर तो दं डनीय असे

जा तीत जा त वष तु ं गवास कवा दं ड जो पट रकमेपयत वाढू कतो

चेक चे कवा दो हीसह. मे स रया अ ासं गक आहे आ ण ते स कर याची गरज नाही.

जे हा धनादे ॉवर ारे जारी के ा जातो यानंतर अनादर के ा जातो

पी डत प ा ा एनआय काय ा या क म अंतगत या या अ धकाराची अंम बजावणी करणे आव यक आहे.

से. साठ आव यक अट . १३८

. धनादे कोण याही कजा या कवा इतर कायदे ीर उ रदा य वासाठ जारी के ा गे ा असावा

. धनादे यावर नमूद के े या तारखे ा कवा का ावधी या आत सादर के े ा असावा

वैधता हणजे म ह यां या आत पूव ची वैधता का ावधी म हने होती

. धनादे बँके ने न भर े ा नधी या अपुरेपणामुळे कवा परत के े ा असावा

बँके सोबत के े या व े या रकमेपे ा जा त

• कजदार बँक ा तक या या बँक र ा चेक रटन मेमो जारी करते

पैसे न भर याचे कारण सांगून. या बद यात दे यकाचा बँक र ह तांत रत करे

अनादर के े ा धनादे आ ण ा तक या ा मेमो.

• यो य का ावधीत ा तकता कवा धारकास एकतर पु हा सादर कर याचा पयाय आहे

चेक या तारखेपासून तीन म ह यां या आत तपासा कवा कायदे ीर र या पुढे जा

ॉवर खट ा चा वा.
Machine Translated by Google

. ा तकता कवा धारकाने यो य वेळ मागणी करणा या ॉवर ा नोट स ावी

अपमानाची नोट स मळा यापासून दवसां या आत पेमट

• ॉवर ा या ारे चांग र कम कमाव याची संधी द पा हजे

े ख ी नोट सचे साधन. नोट स न दणीकृ त ारे पाठवावी ागे

पो ट पैसे दे ण ा या ारे ॉवर ा े ख ी व पात तारखेपासून तीस दवसां या आत

बँके कडू न चेक रटन मेमो ा त करणे आ ण चेक ची मागणी करणे

अ ी र कम मळा या या तारखेपासून पंधरा दवसां या आत या ा द े र कम

ॉवर ारे सूचना.

. धनादे काढणारा धनादे दे ण ा या ा कवा धारका ा यो य वेळे त पेमट कर यात अय वी झा ा

नोट स मळा यापासून १५ दवसां या आत

. ा तकता कवा धारकाने या समा तीपासून म ह या या आत त ार दाख करणे आव यक आहे

मे ोपॉ टन मॅ ज े ट कवा यु ड य मॅ ज े टसमोर म ये संद भत दवसांचा का ावधी

थम ेण ी जसे के स असे . त ार दाख कर यास व ं ब झा यास ा तकता मे

त ारीसह मॅ ज े टसमोर एक अज करा ीकरण दे यासाठ

व ं बाची कारणे आ ण व ं बासाठ मा मागणे

हे सव घटक कवा अट अंतगत गु हा पूण हो यासाठ आव यक आहेत

से. .क म हणते क या करणाखा गु ांचा खट ा दं डा धका यामाफत चा व ा जाई

थोड यात दै नं दन आधारावर आ ण दाख के यापासून म ह यां या आत चाचणी पूण करणे

त ार आ ण क म नुसार या काय ा वये दं डनीय अस े या येक गु ा ा

सं म असणे.

गु ांची दख

त ार दे यदार कवा धारकाने यो य वेळ े ख ी व पात के पा हजे

थम ेण ी यायदं डा धकारी महानगर दं डा धकारी यां यासमोर. नमूद के या माणे

क म म ये अ ा कारची त ार तारखे या एका म ह या या आत के जाते याचे कारण आहे

या उ वते. परंतु व हत का ावधीनंतर याया य वचार क कते जर

त ारदार याया याचे समाधान करतो क त ार न कर यामागे या याकडे पुरेसे कारण होते

का ावधीत. बँक स मेमो हे ात ये यासाठ थमद नी पुरावा हणून वीकार े जाऊ कतात
Machine Translated by Google

गु हा. यानंतर याया य ीड पो ट ारे कवा मंज ूर कु रयर ारे सम स पाठवते

स याया या ारे.

कं प यांक डू न गु हा

क म नुसार कं पनीने से. अंतगत गु हा के यास. सोबत

कं पनीसह येक भारी होती आ ण ते आयो जत कर यासाठ जबाबदार होते

वसाय दोषी मान े जाई आ ण यानुसार ा अ ी घेऊ कते

या या नकळत गु हा के ा आहे कवा याने के े ा बचाव

असा गु हा घडू नये यासाठ सव यो य प र म. पुढे एक नामां कत के

सरकारी कवा व ीय महामंडळा या मा क या नोकरीमुळे संचा क हणून

ासना या नयं णाखा ेस पा राहणार नाही.

III. या यक ीकोन

इ े ॉन स ापार आ ण तं ान वकासात सव याया य

कॉप रे न व. मेसस इं डयन टे नॉ ॉजीज अँड इं जनीअस . ने नरी ण के े क याचा उ े

से. आणत आहे. बँ कग ऑपरे न या प रणामकारकतेवर व ास नमाण करत अस याचे दसते आ ण

नगो एब साधनांवर वहार वसायात व ासाहता.

क म साठ अ याव यक अट त ार दाख कर यासाठ अ याव यक आहेत. द

सु ीम कोटाने IL Sung Construction P Ltd. V. वकु मारहास यांनी घटकांचा उ े ख के ा आहे

क म १३८ म ये नमूद के े या गु ाची पूतता करायची आहे. गु ाचे आव यक घटक अस यास

के े नाही फौजदारी कायवाही सु के जाऊ कत नाही. कोण आहे या ासाठ

उ रदायी सव याया याने ीमती अपणा ए. ॉ बी. ेठ डे ह पस ा. मटे ड आयो जत

एकटा ॉवर जबाबदार असे .

अ कडेच सु ीम कोटाने एमएसआर े दस व एस. प ानी पन आ ण

Anr reversed its earlier judgment in Sadanandan Bhadran vs Madhavan Sunil Kumar

आ ण असे धर े क ा तकता कवा धनादे धारक आता ॉवर ा वैधा नक नोट स जारी क कतो

येक वेळ धनादे ाचा अनादर के ा जातो आ ण एका सेकं दा या आधारावर सं ेची कायवाही होते

तसेच स ग वैधा नक सूचना. हे पैसे दे ण ा या ा जमे तसे अनुकू कर याचा हेतू होता

येक सादरीकरणासह दवसां या मयादा का ावधीवर मात करा.

Machine Translated by Google

वाय यानंतर या ेझ टे नवर चेक चा स मान के ा गे ा तर हे दाख हो यास तबंध करते

त ारी आ ण यामुळे करणे कमी होतात. सु ी मी डायके म व

गुज रात रा य आ ण Ors आ ण े दस व प ानी पन सव याया याचे वभागीय खंडपीठ

गुज रात उ याया याचा नका बाजू ा ठे वा याने या फौजदारी कारवाईचा नणय घेत ा होता

धनादे ाचा अनादर ते हाच के ा जाऊ कतो जे हा धनादे ाचा अनादर के ा जातो

बँक खा यात पुरे ी र कम नसणे आ ण चेक परत आ यावर नाही

खातेदारा या वा रीची जुळ वाजुळ व न झा यामुळे आ ण स यावर आधा रत खट ा चा व ा गे ा

चेक चा स ग अनादर अनु ेय असे .

Supreme Court in Dashrath Rupsingh Rathod v. State of Maharashtra and Anr

क म चा खट ा धनादे धारकाकडू न या या जागी सु के ा जाऊ कतो

ची ाखा अस े या ठकाणी वसाय कवा नवास ान कवा के स सु करणे आव यक आहे

या बँके वर धनादे काढ ा होता ती बँक आहे आ ण नका ागू होई

पूव ीपणे.

या बद ामागी तक असा आहे क दे य दे ण ारे ब सं य ापारी आहेत आ ण

या तरतुद ती उदासीनतेमुळे ापारी बेपवाईने कजाचा व तार करीत होते

क म सं े या जागे या संदभात गैरवापर के ा जात होता कधीतरी

धनादे कोठे जारी के ा गे ा आ ण अनाव यकपणे पैसे दे ण ा या ा या या ी काहीही संबंध न हता

ा तक या ा ास दे ण े यां यानुसार खट या या सं े या जागेचा ास होतो

सु वधा या थे ा आळा घा यासाठ या नका ाचे उ या सम ये या मुळ ा ी जाणे आ ण

याचे नराकरण कठोर प दतीने करा जेण ेक न पैसे दे ण ा या ा गैरवापर कर यापासून कवा न काळजीपणे परावृ करता येई

चेक जारी करणे. ॉई बँके या ठकाणी जा याचा ास आता सु झा ा आहे

पैसे दे ण ारा स याचा कायदा दे ण ा यावर होणारी गैरसोय आ ण ास बद तो कारण आता

या ठकाणी धनादे ाचा अनादर होतो या ठकाणी या ा जावे ागे

नधी या अपु यापणामुळे . हणून येथे दे यकाकडू न अ धक सावध गरी बाळग याची हमी

चेक जारी कर याची वेळ . यानुसार या सुधारणा काय ात NI काय ाचे ीकरण द े

द रत करणात क म १४२ आ ण १४२अ टाकू न अ धकार े ाबाबत ग धळ

पूव ी ऑपरे न दे ऊ न.

कज दे ताना व ीय सं ांक डू न कोरे धनादे गोळा करणे हे एक आहे

चेक बाऊ स या अनेक करणांम ये हे मुख कारण आहे. कडकपणाची गरज आहे

थकबाक दारां व कारवाई आ ण गु हेगारांना स म कारावास अ ा कारची ा चा ू ठे वू नये

Machine Translated by Google

गु हा. सवयीचे गु हेगारांक डे गांभीयाने पा ह े पा हजे. नागरी दा य व असूनही पांत रत

गु हेगारी उ रदा य व आ ण सा या कारावासात कमा वषापयत वाढ झा आहे

कमी होत नाहीत. असे गु हे रोख यासाठ कठोर येची गरज आहे. ा

गु हेगारांची नावे वृ प ांम ये स करावीत जेण ेक न करणांची सं या वाढू के

कमी खट यां या कायवाहीत व ं ब दवाणी खट या माणे वषानुवष चा तो

पै ाची वसु नगो एब इ टमट् स काय ा या उ े ा ाच हरवते. पुढ

फा ट ॅ क कोटासारखे खट े नका काढ यासाठ व ेष याया ये उप क न द जाणार आहेत.

बँक स बु स ए हड स ऍ ट

बँक स बु स पुरावा कायदा कायदा . १८९१ या १८ १ ऑ टोबर १८९०.

बँक स बु स या संदभात पुरा ा या काय ात सुधारणा करणारा कायदा. जेथे आहे

बँक स या पु तकां या संदभात पुरा ा या काय ात सुधारणा करणे यो य आहे हे या ारे अ ध नय मत के े आहे

खा माणे . ीषक आ ण व तार. या काय ा ा बँक स बु स ए हड स ऍ ट हट े जाऊ कते

. ते संपूण भारताम ये व ता रत आहे ज मू आ ण का मीर रा य वगळता.

ा या. या काय ात जोपयत वषय कवा संदभात काही तकू नाही तोपयत १

कं पनी हणजे कं पनी कायदा चा या क म म ये प रभा षत के यानुसार कोणतीही कं पनी.

आ ण या काय ा या क म ५९१ या अथाम ये परदे ी कं पनी समा व आहे A

कॉप रे न हणजे कोण याही काय ा ारे ा पत के े कोणतीही सं ा कॉप रेट

भारत आ ण रझ ह बँक ऑफ इं डया टे ट बँक ऑफ इं डया आ ण कोणतीही उपकं पनी बँक समा व आहे

टे ट बँक ऑफ इं डया स स डयरी बँ स कायदा चा म ये प रभा षत

२ बँक आ ण बँक र हणजे अ कोणतीही कं पनी कवा कॉप रे न याचा वसाय करत आहे

बँ कग ब कोणतीही भागीदारी कवा यां या पु तकांम ये या काय ा या तरतुद असती

यापुढे दान के या माणे वाढ व यात आ े आहे c कोणतीही पो ट ऑ फस बचत बँक कवा मनी ऑडर काया य

३ बँक स बु स म ये े ज र डे बु स कॅ बु स अकाउं ट बु स आ ण इतर सव पु तके समा व आहेत

बँके या सामा य वसायात वापर े जाते

४ कायदे ीर कायवाही हणजे i कोणतीही कायवाही कवा चौक ी याम ये पुरावा आहे कवा असू कतो.

द े े ii वाद आ ण iii फौजदारी सं हते या अंतगत कोणताही तपास कवा चौक ी

या चा कवा संक नासाठ स या ागू अस े या इतर कोण याही काय ानुसार

पो स अ धका याने कवा इतर कोण याही ने दं डा धकारी नसताना के े या पुरा ाचे

यायदं डा धका या ारे कवा स या ागू अस े या कोण याही काय ा ारे या न म ाने अ धकृ त
Machine Translated by Google

५ याया य हणजे यां यासमोर कायदे ीर कायवाही चा ते कवा घेत जाते ती कवा

६ यायाधी हणजे उ याया या या वभागाचे यायाधी

७ चाचणी हणजे याया यासमोरी कोणतीही सुनावणी याम ये पुरावे घेत े जातात आ ण

मा णत त हणजे बँके या पु तकाती कोण याही न द ची माणप ासह त

अ ा त या तळा ी ह े े आहे क ती अ ा न द ची खरी त आहे अ ी न द यात समा व आहे

बँके या सामा य पु तकांपैक एक आ ण वसाया या नेहमी या आ ण सामा य अ यास मात बनव े गे े

आ ण असे पु तक अजूनही बँके या ता यात आहे आ ण याची त कोठू न मळा होती

यां क कवा इतर या याने वतःच कॉपीची अचूक ता सु न त के पुढ माणप

या प रणामासाठ परंतु या पु तकातून अ ी त तयार कर यात आ होती ते पु तक कोठे न कर यात आ े आहे

त तयार के या या तारखेनंतर बँके या कामकाजाचा नेहमीचा अ यास म अ

या प रणामासाठ पुढ माणप असे येक माणप ाचायाने दनां कत आ ण सद य व घेत े आहे

या या नावासह आ ण अ धकृ त पदासह बँके चे अकाउं टंट कवा व ापक.

क म . काय ा या तरतुद चा व तार कर याचा अ धकार. रा य सरकार वेळ ोवेळ

अ धकृ त राजप ाती अ धसूचने ारे या काय ा या तरतुद कोण याही पु तकांपयत व ता रत करा

भागीदारी कवा या या अंतगत अस े या दे ांम ये बँक सचा वसाय चा ू ठे वणारी

ासन आ ण कमीत कमी तीन सामा य खाते पु तकांचा संच ठे वणे हणजे अ

कॅ बुक डे बुक कवा जन आ ण खातेवही आ ण अ ा कारे र क कतात

सूचना

क म . बँक स या पु तकाती न द या पुरा ाची प त. या काय ा या तरतुद या अधीन रा न अ

बँक र या पु तकाती कोण याही न द ची मा णत त सव कायदे ीर कायवाहीम ये थम हणून ा त के जाई

अ ा वे ा या अ त वाचा समोरी पुरावा आ ण करणांचा पुरावा हणून वीकार के ा जाई

यामधी वहार आ ण खाती येक बाबतीत न दव े आहेत जेथे आ ण याच माणात द

मूळ एं आता काय ाने मा य आहे परंतु पुढे कवा अ यथा नाही.

क म . या करणात बँके चा अ धकारी पु तके तयार कर यास भाग पाडत नाही. अ.चा अ धकारी नाही

बँक कोण याही कायदे ीर येत याम ये बँक प कार नाही ते सादर कर यास भाग पाड े जाई

कोण याही बँक र या पु तकाती मजकू र या काय ानुसार स के ा जाऊ कतो कवा सा ीदार हणून हजर होऊ कतो

यात न दव े या बाबी वहार आ ण खाती स कर यासाठ याया या या आदे ा वाय कवा अ

व ेष कारणासाठ यायाधी के े .

क म . याया य कवा यायाधी ां या आदे ाने पु तकांची तपासणी.

Machine Translated by Google

कायदे ीर कायवाहीसाठ कोण याही प कारा या अजावर याया य कवा यायाधी तसे आदे दे ऊ कतात

अ ा प ा ा बँक र या पु तकाती कोण याही न द ची तपासणी आ ण ती घे यास वातं य असे .

अ ा कायवाहीचे उ कवा बँके ा वेळे त तयार क न उ पादन कर याचे आदे दे ऊ कतात

ऑडरम ये न द के े या अ ा सव न द या मा णत ती पुढ माणप ासह

म ये जारी अस े या करणां ी संबं धत बँके या पु तकांम ये इतर कोण याही न द आढळू नयेत

अ ी कायवाही आ ण असे पुढ माणप दनां कत के े जाई आ ण रीतीने सद यता घेत जाई

येथे आधी मा णत त या संदभात नद त के े आहे.

२ या कवा मागी क मांतगत आदे सम ससह कवा या वाय के ा जाऊ कतो

बँक आ ण बँके वर तीन दवस बँके या सु ट् यांसह आधी सेवा द जाई

याया य कवा यायाधी अ यथा नद दे त नाहीत तोपयत याचे पा न के े पा हजे.

बँक अ ा कोण याही आदे ा या पा नासाठ मया दत वेळे पूव कधीही

उपरो एकतर चाचणी या वेळ यांची पु तके तयार कर याची ऑफर दे तात कवा द व या या यां या हेतूची सूचना दे तात

अ ा आदे ा व कारण आ ण यानंतर पुढ आदे ा वाय याची अंम बजावणी के जाणार नाही.

क म . खच.

१ या काय ा या उ े ाने कवा याखा याया या ा कवा यायाधी ाकडे के े या कोण याही अजाची कमत आ ण

याया या या आदे ानुसार कवा अंतगत कवा याखा यायाधी ाने के े या कोण याही गो ीची कमत

या काय ाची उ े याया य कवा यायाधी यां या ववेक बु नुसार असती जे पुढ आदे दे ऊ कतात

असे खच कवा याचा कोणताही भाग बँके ने कोण याही प ा ा द े ा असे तर

बँके या कोण याही दोष कवा अयो य व ं बाचा प रणाम.

२ बँके ा कवा बँके ा खचा या भरणा कर यासाठ या क मांतगत के े या कोण याही आदे ाची अंम बजावणी के जाऊ कते

जणू काही बँक या येत प कार आहे.

३ या क मांतगत कोणताही आदे दवाणी याया यात अज के यावर खच न त करता येई

आदे ात नयु के े े याय अ ा याया या ारे अंम ात आण े जावे जणू तो आदे एखा ा आदे ासाठ आहे

पैसे वतः पास परंतु या पोटक ममधी कोण याही गो ीचा अपमान के ा जाणार नाही

आदे दे ण ारे याया य कवा यायाधी यां या अंम बजावणीसाठ अस े या कोण याही अ धकारातून

खचा या भरणासंदभात याचे कवा याचे नद .

क म याया या या आदे ाचा अथ व न द अ धका याने के े ा आदे असा के ा जाई . म ये

क म आण या उपखंड iii म ये संद भत कोण याही तपास कवा चौक ीसाठ ागू

क म २ चे खंड ४ अ कोटाचा आदे कवा उ क मांम ये संद भत यायाधी

Machine Translated by Google

अ या रँक पे ा कमी नस े या रँक या अ धका याने के े या आदे ाचा संदभ हणून अथ ाव ा

पो स अधी क यो य ासना ारे यासाठ व न द के े जाती .

ीकरण. या वभागात यो य सरकार हणजे या ारे सरकार

तपास कवा चौक ी करणारी पो स अ धकारी कवा इतर कोणतीही कायरत आहे.

यु नट ही

बँक ांक डू न कज दे ण े

कज दे याची चांग त वे

बँक र कज दे या या काही मू भूत त वांचे पा न करतो

कज आ ण े डट ऑपरे स. बँक ा सावज नक पै ांचा वहार ठे वी वीकारतात आ ण यांना कज दे तात

Machine Translated by Google

नफा मळ व यासाठ कजदार. खा ी कर यासाठ बँक ा कज दे या या काही मू भूत त वांचे पा न करतात

सुर तता सुर तता आ ण कज दे ण ा या पै ांवर नफा. कज दे ण े सवात मह वाचे आहे

ापारी बँक ां ारे के े जाणारे काय आ ण बँके या उ प ाचा मुख ोत आहे.

कजदार यां या आगाऊ उ े याक ाप आ थक आरो य परतफे डी या संदभात भ असू कतात

मता जोखीम हणून काही मह वाची त वे वचार बँक घे यापूव पाळतात

कज दे याचा नणय.

बँ कग म ये कज दे याची मह वाची त वे े डट त वे

बँके या कजाची ही मू भूत त वे बँके या कज धोरणांवर े डट ऑपरे सवर मो ा माणावर प रणाम करतात

व तार कज दे याची काही मह वाची त वे येथे आहेत

• सुर ा

सुर तता हे कज दे याचे सवात मह वाचे मू भूत त व आहे. बँक ा जनते ी वहार करतात

पैसा यामुळे जनते या पै ाची सुर तता ही बँके ची प ह ाथ मकता आहे. जे हा एखादा बँक र कज दे तो ते हा तो

पैसे सुर त हातात आहेत आ ण न तपणे नय मतपणे परत येती याची खा ी असणे आव यक आहे

कोण याही डफॉ ट वाय परतफे डी या वेळ ाप कानुसार म यांतर. नधीची सुर तता यावर अव ं बून असते

सुर ततेचे व प कजदाराचे चा र य परतफे ड कर याची मता आ ण आ थक आरो य

कजदार बँक रने हे सु न त के े पा हजे क याने द े ा व यो य कारात जाई

कजदार आ ण हेतूसाठ वापर ा जात आहे. आ ण याचा यो य वापर के यानंतर

ाजासह परतफे ड हावी या हेतूने.

• तर ता

तर ता हे दे ख ी बँ कगम ये कज दे याचे मह वाचे त व आहे. बँक जनतेचे पैसे कज दे ते

जे ठे वीदारां या मागणीनुसार परतफे ड करता येते यामुळे बँक अ प का ावधीसाठ कज दे ते. एक बँक र

मागणीनुसार कवा परतफे डी या वेळ ाप कानुसार पैसे परत येती याची खा ी करणे आव यक आहे. द

कजदाराने मागणी के यानंतर वाजवी वेळे त कजाची परतफे ड कर यास स म असणे आव यक आहे

परतफे ड के जाते.
Machine Translated by Google

नधी या सुर े इतके च मह व व डट ा आहे. यामागचे कारण हणजे ए

यां या डपॉ झटचा बराचसा भाग मागणीनुसार कवा अगद कमी नोट सवर परत के ा जातो. बँक रने खा ी करणे आव यक आहे

तो पैसा बराच काळ बंद आहे. जर कज तर झा े तर ते य होणार नाही

ठे वीदारां या तु नेत बँक सना यां या जबाबदा या पूण कर यासाठ .

•उ े

अजदार या हेतूसाठ कज मागत आहे तो हेतू फ दायी असावा.

कजाचा उ े जोखमीची पातळ न त कर यात आ ण ाजदरावर प रणाम कर यास मदत करतो

कज कजाची सुर तता सु न त कर यासाठ कजाचा उ े उ पादक असावा

तर ता सु न त कर यासाठ अ प मुदतीसाठ वाढवावी.

• व वधता जोखीम सार

सव अंडी एका टोप त ठे वू नका बँक या प तीचे अनुसरण करा व वधतेचे त व

याचा ॲड हा स पोटफो ओ तयार करताना. कोण याही कारचा व तार करताना धोका नेहमीच असतो

कोण याही कार या कजदाराकडे आगाऊ. जोखीम कमी कर यासाठ बँके ने कजदारांना कज द े पा हजे

व वध ापार उ ोग जसे ेती ण आयट फामा ै णक इ.

मंद या वेळ व े ा ाअतर कज द याने बँके वर वपरीत प रणाम होऊ कतो.

बँक रने याचा गुंतवणूक पोटफो ओ नवडताना व वधतेचे त व दे ख ी पाळ े पा हजे.

याने वेगवेग या उ ोगां या वेगवेग या ेअ स आ ण डबचसवर नधी गुंतव ा पा हजे

व कार या सुर ततेम ये गुंतवणूक कर यापे ा.

• नफा

बँक ा ोकांक डू न ठे वी वीकारतात आ ण नफा कमाव यासाठ कज दे तात. खचही बँक ा करतात

ठे वी राख यासाठ जसे क भाडे र जागेचे भाडे घसारा साठ तरतूद

यांची र मा म ा बुडीत कज. असा खच के यानंतर बँके ा काही कमाई करणे आव यक आहे

इतर व ीय सं ां माणे नफा.

Machine Translated by Google

यामुळे बँक रने आगाऊ र कम अ ा कारे वाढव पा हजे क ती बँके साठ आ ण फाय ाचीही आहे

धा मक कज दराने.

• सुर ा

बँक र कोण याही सुर तते वाय कजदारा ा कज दे ण े टाळतो. वमा हणून सुर ा कायदा

कजदाराने डफॉ ट झा यास सावकार बँक . बँक र सव गो ची काळजीपूवक तपासणी करतो

आगाऊ मंज ूर कर यापूव व वध पै ू . याच वेळ तो एक दान करतो

पर तीती अनपे त बद यामुळे सुर तता आ ण तर ता भा वत होऊ कते

गती. तो फ अ ा आक मक प र त व दान कर यासाठ आहे क तो सुर ा घेतो जेण ेक न तो

हे ात येऊ कते आ ण जर चांग या कारे मोज े गे े आ ण जवळजवळ न त ोत असे तर ते वतः ा परतफे ड क कतात

परतफे ड अनपे तपणे अय वी.

गरीब जनते ा कज दे ण े

रझ ह बँक ऑफ इं डया या मागद क त वांनुसार ाधा य े कज PSL चे य

समायो जत नेट बँक े डटची ट के वारी ANBC कवा े डट समतु य रकमेचा ताळे बंद

ए सपोजर OBE यापैक जे जा त असे माच या आधी या यासाठ अ नवाय के े आहे

दे ांतगत अनुसू चत ावसा यक बँक ा आ ण परदे ी बँक ां ारे ाधा य े ा ा कज दे ण े

ाखा आ ण यावरी . या अंतगत ANBC कवा े डटचे आण ट के उप य

OBE ची समतु य र कम यापैक जी जा त असे ती माच पूव ची आहे

अनु मे ब घटक आ ण कृ षी यांना कज दे यासाठ अ नवाय.

पुढे ेतीसाठ ट के या या आत ANBC चे ट के उप य

कवा OBE यापैक जे जा त असे ते हान आ ण सीमांत ेतक यांसाठ व हत के े े आहे.

आ थक ा कमकु वत वग EWSs आ ण न न वगासाठ कमी कमती या घरांना एक फ प दे यासाठ

उ प गट PSL अंतगत पा तेसाठ गृह कज मयादा सुधा रत क न .

महानगर क ांम ये ाख दहा ाख आ ण या न अ धक ोकसं येसह आ ण . ाख

काही अट सह इतर क े
Machine Translated by Google

गरीबांना ाभ दे यासाठ ासना या व वध कज योजना आहेत. या काही योजना

ासन खा माणे आहेतः

I. धानमं ी मु ा योजना PMMY सं ा मक व उप क न दे ते

वना नधी सू म हान वसाय यु नट् स उ पादनासाठ . ाखांपयत कज दे ऊ न

या ापार सेवा आ ण ेती ी संबं धत याक ाप. पयत एकू ण कज मंज ुरी

. . या योजने या ारंभापासून . ाख कोट ते . कोट पये

कजदार

II. धानमं ी आवास योजना हरी PMAY U सरकार या पाठपुरा ात

पयत सवासाठ घरे उप क न दे याचे येय सरकारने धानमं ी आवास सु के े आहे.

योजना . . रोजी हरी PMAY U म न. म न ा सहा य दान कर याचे उ आहे

सव रा ये क ा सत दे हरी ग रबां या घरांची गरज आ थक ा पूण करतात

ब वभाग EWS कमी उ प गट LIG .

III. क य े ाज अनुदान योजना CSIS ही एक अनोखी योजना आहे जी मु य आहे

उ ण घेऊ इ णा या कोण याही व ा या ा संधी नाकार जाणार नाही या ीकोनातून

जर तो ती आ थक ा गरीब असे . या योजनेचा आ थक ा ब अस े या सव वगाना फायदा होतो

भारताती ावसा यक तां क अ यास म कणारे व ाथ आ ण परवडणारे अ यास म उप क न दे याचा यांचा मानस आहे

उ ण. या योजनेअ ंतगत . ाख पयांपयत या ै णक कजावर पूण ाज अनुदान

भारतीय बँक ां या अंतगत घेत े या कजावरी गती या का ावधीत उप आहे.

असो सए न IBA अनुसू चत बँक ांक डू न मॉडे ै णक कज योजना.

IV. द नदया अं योदय योजना रा ीय ामीण उपजी वका अ भयान DAY NRLM उ े

ग रबां या मजबूत सं ा नमाण क न ग रबी कमी कर यास ो साहन दे यासाठ व ेषतः

म ह ा आ ण या सं ांना व वध कार या आ थक सेवा आ ण उपजी वका मळव यासाठ स म करणे

services.DAY NRLM मधी फरक भ न काढ यासाठ ाज सव तीची तरतूद आहे

बँक ांचा कज दर आ ण बँक व ीय सं ांक डू न सव कजावर वा षक ७

म ह ा बचत गटांनी SHGs जा तीत जा त . ाख त बचत गट. पुढ

सव त पर ा ती SHG साठ या अ त र ाज सव तीची तरतूद आहे

नवडक ज ांमधी खाती.

Machine Translated by Google

ही. द नदया अं योदय योजना रा ीय हरी उपजी वका अ भयान DAY NULM आहे

ारे हरी गरीब कु टुं बांची ग रबी आ ण असुर तता कमी कर यासाठ क पुर कृ त योजना

यांना फायदे ीर वयंरोजगार आ ण कु मजुरी या रोजगारा या संधी उप क न दे ण े.

सहावा. डफर य रेट ऑफ इंटरे ट डीआरआय योजना डीआरआय योजनेअ ंतगत बँक ा व पुरवठा करतात

ब घटकांना पयत वा षक ट के ाजदराने

उ पादक आ ण फायदे ीर याक ापांम ये गुंत यासाठ समुदाय.

ॲड हा सेससाठ स यु रट ज कार

बँक ांनी परवानगी द े या ऍड हा स आ ण कजाचा बॅक अप अ ा प र तीत क हर कर यासाठ स यु रट ज ारे घेत ा जातो

डीफॉ ट जर बँके कडे पुरे ा स यु रट ज असती आ ण आगाऊ र कम न पाहता खराब होई

स यु रट जची व हेवाट ावून प र तीचे कायदे तयार के े जाऊ कतात.

स यु रट जचे कार

स यु रट ज वैय क आ ण मूत ाथ मक आ ण संपा क असू कतात.

. जमीन ावर मा म ा जमीन ही ावर मा म ा आहे यात ज मनीपासून होणारे फायदे समा व आहेत

आ ण पृ वी ी जोड े या गो ी. ज मनी या व आगाऊ करणे हणजे नसगात वत ची वडे न नाही आ ण

उ ट कज दे ण ा या बँक र ा अडचणीत आणते. बँक र खा कारणांमुळे या ा ाधा य दे त नाही

कारणे

. कागदप ां या पडताळणीसाठ बराच वेळ ावा ागे

. मू यांक न कर यात अडचण

. सहज ात येत नाही

तथा प जमीन आ ण इमारती न तपणे एक वैध सुर ा तयार करतात. या व वधीकरणासह

बँक व हे वाढ या माणात वीकार े जात आहेत.

. व तू एकू ण सुर त ॲड हा सचा समावे अस े ा हा सवात जुना कजाचा कार आहे.

गुण . सहज मौ यवान . सहज वपदाथ

तोटे
Machine Translated by Google

. साठवणे कठ ण

. गुण व ा आ ण माणाबाबत फसवणूक हो याचा धोका

. बघड याचा धोका

. कमत चढउतार

. जादा वाहतूक ु क

. ीषकाचे द तऐवज हे द तऐवज भूतपूव व तूं या व काढ े े आहेत अ ग य ब

रे वे या पाव या इ.

गुण . व सनीय सुर ा . सोयी कर हँड . ह तांत रत करणे सोपे

तोटे

. कजदाराची जोखीम इतर काही ड हाइसवर ड हरी मळवू कते

. वाटाघाट कर यायो य नसणे

. ह तांत रत चांग या तीत असणार नाही.

. पॅके जेसची सं या आ ण मू य दे ख ी बद याची यता

. पॅके जची साम ी हणून फसवणूक हो याचा धोका

. टॉक ए सचज स यु रट ज

जेथे स यु रट जची खरेद आ ण व के जाते तेथे टॉक ए चज मू त खेळ ते

गुण

. ीषक न त करणे सोपे

. बाजार मू य न त करणे सोपे

. सरकारी आ ण चांग या कं प यांना मागणी आहे

. सहज व कर यायो य

. . ह तांत रत करणे सोपे

. कमाव े े ाज हणजे ाभां

. कमी खचासह ु कासाठ साधी औपचा रकता

अवगुण
Machine Translated by Google

. अं तः दे य ेअ सम ये अडचण

. धारणा धकारा या अ धकारात अडचण

. टॉक ए चजम ये ते उ त के े नस यास बाजार मू य न त कर यात अडचण

. खाजगी कं पनी या ेअ सचे ह तांतरण कर यात अडचण

. कमतीती चढउतार

. बनावट माणप े तयार कर याची यता

. जीवन वमा पॉ सी

ॲड हा ससाठ ए आयसी पॉ सी स यु रट ज हणून दे ऊ न कज मळू कते

मे रट् स

. मूत सुर ा

. समपण मू याची हमी

. LIP चे मू य न त करणे सोपे

. ात घेण े सोपे आहे

. बँक रची बाजू न त करणे सोपे

. कमतीत चढ उतार हो याचा धोका नाही

तोटे

. नय मत ी मयम भर याची कोणतीही हमी नाही

. स ावनेने करारात वे न कर याची यता

. वमायो य ाजाचा अभाव

कजाची परतफे ड

जीवनबचती ारे व पुरवठा के े मा म ा सोडू न दे ण े हा एक आ या ा चरडणारा अनुभव असू कतो. तथा प ते

मंद े रत नोकरी गमाव या या कवा वसाया या बाबतीत तु हा ा तयार राह याची गरज आहे

अपय ात ठे वा जरी कजदाराने डफॉ ट के े तरी ती मा म ेचे सव अ धकार समपण करत नाही

वाजवी उपचार.
Machine Translated by Google

सावकारांनी यांची थकबाक वसू कर यासाठ कायवाही सु करताना यो य येचे पा न के े पा हजे. बाबतीत

सुर त कजा या अंत न हत गहाण मा म ा सावकारांक डू न परत मळवता येते

यांची दे य र कम वसू कर यासाठ कायवाही सु करताना यो य येचे अनुसरण करा. सुर त बाबतीत

कज अंत न हत गहाण ठे व े या मा म ेची कजदारांक डू न स यु रटायझे न अंतगत परत मळवता येते

आ ण आ थक मा म ेची पुनरचना आ ण सुर ा हतसंबंधांची अंम बजावणी सरफे सी कायदा.

तथा प आप या ा पुरे ी सूचना द या वाय ते तसे क कत नाहीत.

. पुरे ी सूचना दे याचा अ धकार.

परतफे ड झा यास कजदाराचे खाते नॉन परफॉ मग ॲसेट NPA हणून वग कृ त के े जाते.

दवसांनी थक त. अ ा करणांम ये कजदारा ा थम डफॉ टर ा दवसांची नोट स जारी करावी ागते.

जर कजदार नोट स या का ावधीत परतफे ड कर यात अय वी झा ा तर बँक मा म ेची व क कते.

तथा प व कर यासाठ बँके ा तप ी नमूद करणारी आणखी दवसांची सावज नक सूचना ावी ागे

व चे VN कु कण बँ कग स ागार आ ण माजी े डट स ागार हणतात.

. मा म ेचे वाजवी मू यमापन कर याचा अ धकार

मा म ेची व कर यापूव सावकाराने मा म ेचे वाजवी मू य न द करणारी नोट स जारी के पा हजे

राखीव कमत तारीख आ ण ावाची वेळ यासह. याची मू यमापनक या ारे गणना के जाते

बँक . जर कजदारा ा मा म ेचे मू य कमी आहे असे वाटत असे तर तो वतमाना ी धा क कतो

ाव इं डया ड् सचे एमडी आ ण सीईओ गौरव चो ा हणतात. तु हा ा नवीन ोध याचा अ धकार आहे

मा म ेचे अवमू यन झा े आहे असे तु हा ा वाट यास खरेद दार आ ण यांना सावकारा ी प रचय क न ा.

. क रकमेचा अ धकार

तुमची मा म ा पु हा ता यात घेत अस तरीही ावा या येवर ठे वा. सावकार परतावा दे यास बांधी आहेत

यांची थकबाक वसू के यानंतर कोणतीही जा तीची र कम. हे पैसे तु हा ा तसे मळती याची खा ी करा

कायदे ीर र या तुम या मा क चे आहे.

. मानवी उपचारांचा अ धकार

कजदार कजदारांना यां या कजाची परतफे ड कर यास भाग पाड यासाठ रक हरी एजंटना गुंतवून ठे वतात. मा एजंट
Machine Translated by Google

यां या वचनब ते या सं हतेचा भाग हणून बँक ांनी मा य के े रेषा ओ ांडू कत नाही

ाहक हे तृतीय प डफॉ टस ी एकतर नंतर न द के े या ठकाणी संपक साधू कतात

नवास कवा कामाचे ठकाण. वाय ते साधारणपणे सकाळ ७ ते सं याकाळ ७ या वेळे त अ ा भेट दे ऊ कतात.

या भेट म ये ते स यता आ ण नागरी वतना या नयमांचे उ ं घन क कत नाहीत. एजंटां या बाबतीत

कजदारांना कवा यां या कु टुं बाती सद यांना धमकाव याचा कवा यांचा अपमान कर याचा य न नंतरचे कजदार वाढवू कतात

सावकारां ी आ ण ेवट बँ कग ोकपा काया यां ी करण.

डीफॉ ट आ ण पुन ा ती

ोन डफॉ टर असणं ही ाज वाट यासारखी कवा घाबर यासारखी गो नाही जोपयत तुम याकडे खरोखर आहे

ास

जे हा कजदार कज घेतो ते हा तो कजदारा ी कायदे ीर करार करतो याम ये तो जबाबदार असतो

याने सावकाराकडू न घेत े या पै ासाठ एखाद बँक कवा इतर कोणतीही व ीय सं ा यासाठ पा आहे

अ ा हेतूने तसेच बँके कडू न पैसे वसू कर यासाठ कोणतेही अ त र ु क आकार े जाऊ कते

कजदार

यामुळे बँके ा कज वसू कर यासाठ काय ानुसार कोणतीही पाव े वापर याची काय ाने परवानगी आहे

जर यावर डफॉ ट असे .

तथा प या पै ू त वचारात घे याचा मु य मु ा काय ानुसार आहे.

बँक ांक डू न कज वसु

बँक ा ा पत कायदे ीर सं ा आहेत आ ण या काय ाने कठोर मागद क त वांचे पा न कर यास बांधी आहेत

जे हा कज वसू कर याची वेळ येते.

कजाची वसु ही ब याचदा एक संवेदन ी या असते आ ण एक अ ी या असते जी मह वपूण ठ कते

डफॉ टरवरी ताणाचे माण. हे ओळखून भारतीय रझ ह बँक आ ण भारतीय

बँ कग असो सए नचे कठोर नयम आ ण मागद क त वे आहेत जी बँक ां या कायवाहीची परेषा दे तात

कजाची वसु कर यासाठ आ ण कोण याही संपका ा नयं त करणा या सामा य आचारसं हतेचे पा न के े पा हजे

बँक अ ा येसाठ कजदारा ी संपक साधू कते.

Machine Translated by Google

कज थकबाक दार अस याने तुमचे ह क आ ण मू भूत मानवता हरावून घेत जात नाही. आपण अ ाप ह कदार आहात

आदरणीय हणून वाग े जावे.

येथे काही अ धकार आहेत जे तु ही डफॉ ट के े े अस याची पवा न करता तु हा ा ह क आहे

तुमचे कज

• बँके ी संवाद साधणे

बँके ची ाहकां ी आ ण कोण याही व पा या संपकात नागरी राह याची कायदे ीर जबाबदारी आहे

गुंड गरी कवा छळ हा फौजदारी गु हा मान ा जातो.

• तु हा ा तुम या कजाची परतफे ड कर यात अडचण येत अस यास तु ही बँके ी संपक साध यास संक ोच क नये

काही अनपे तपर त साठ . बँक ांनी कोणताही खरा वचार करणे अपे त आहे

कज वसु या चरणांचा वचार करताना वचारात आ े या अडचणी.

• तु ही तुम या कजाचा का ावधी वाढ व याब बो याचा य न क कता यामुळे मा सक EMI कमी होई .

तु ही कजाची पुनरचना कर याबाबत बँके ी संपक साधू कता यांना काही थ कर यास सांगू कता
नयम आ ण अट .

• तु हा ा तुम या आ थक बाबतीत ता पुरती सम या येत अस यास तु ही बँके ी संपक साधू कता

ता पुर या सव तीसाठ जे काही अ त र दं ड आकार यानंतर मंज ूर के े जाऊ कते.

• तुम याकडे असुर त कज अस यास तु ही ते असुर त हणून सुर त कजात पांत रत कर याचा य न क कता

कजावर साधारणपणे जा त ाज आकार े जाते. यां या ी संपक साध याचा नेहमीच स ा द ा जातो

तु हा ा परतफे डीबाबत सम या येत अस यास बँक आ ण यांना तुम या प र तीब सू चत करा

कजाचे.

बँक ांना टाळ याचा य न के याने तुम या सम या आणखी वाढती आ ण बँक ा बनती

कजा या परतफे डीबाबत तुम या हेतूब सं य आहे.

• सरीकडे जर तु ही बँके ा कोण याही ख या सम येब सू चत के े आ ण यांना पटवून द े तर

कज फे ड याचा तुमचा हेतू ते तु हा ा आ थक प र ती ी सामना कर यासाठ मदत दे ऊ कते

पर ती चांग .
Machine Translated by Google

कजावर जमा झा े े ाज मूळ रकमेपे ा जा त अस यास बँक सहसा वग करण करते

नॉन परफॉ मग ॲसेट NPA सारखे कज. अ ा प र तीत बँक डफॉ टर ा ऑफर क कते

एक वेळ सेट मटचा पयाय जथे तु ही छो ा पेमट ारे कज सेट क कता.

जरी अ ा सेट मटमुळे तुम या े डट कोअरवर नकारा मक प रणाम होत अस ा तरी हा पयाय असू कतो

कजाची परतफे ड कर या या तीत नाहीत.

• कज डफॉ टर ी संपक साधणे

कज थकबाक दारा ी संपक साध याबाबत बँके ने कठोर मागद क त वांचे पा न करणे अपे त आहे

व ेषत अ ा कोण याही संपकाची वेळ आ ण ठकाण यां या संदभात.

तु हा ा हे समज े पा हजे क कजदार हणून एखादे व ठकाण ठरवणे तुम या अ धकारात आहे जेथे

बँक तुम या ी संपक क कते. जर अ ी जागा न त के गे असे आ ण यावर सहमती असे तर बँके ने स मान के ा पा हजे

असा करार. संपकाचे ठकाण न त न झा यास बँक संपक क कते

तू तु या घरात.

बँक तुम या कामा या ठकाणी तुम या ी संपक साध याचा य न दे ख ी क कते परंतु जर ती तुम या ी येथे संपक क कत नसे तरच

तुमचे घर. तुमची गोपनीयता अ यंत मह वाची आहे आ ण अ ा गोपनीयतेचे कोणतेही उ ं घन हे अ यंत गंभीर आहे

बँ कग नै तकतेचे गंभीर उ ं घन.

या गोपनीयतेचा आदर कर यासाठ बँक एखा ा व वेळ कवा ठकाणी कज चुक वणा या ी संपक साधू कत नाही

डफॉ टरने व वेळ कवा व ठकाणी संपक न कर याची पणे वनंती के आहे.

IBA ने नमूद के यानुसार बँक ांना डफॉ टस ी फ फोन ारे संपक कर याची परवानगी आहे

नधा रत काया यीन तास तास ते तासां या दर यान तुम या कामाचे व प नस यास

इतर वेळ संपक आव यक आहे. भ व याती पुरा ासाठ असा कोणताही संपक पणे न दव ा गे ा पा हजे

वेळ वारंवारता आ ण अ ा संभाषणांची साम ी द वत आहे.

• सूचना का ावधी

डफॉ ट आ ण या नोट सनंतर डफॉ टर ी संपक साध यासाठ बँक ा सहसा काही मागद क त वांचे पा न करतात

परतफे डीचा का ावधी सहसा कजा या कारानुसार बद तो.

Machine Translated by Google

तथा प कोण याही कजासाठ बँके ने कजदारा ा या या त या दे य रकमेची कायदे ीर नोट स दे ऊ न मा हती द पा हजे

डफॉ टर व कोणतीही कायवाही सु कर यापूव . कमान सात दवसांचा का ावधी असावा

डफॉ ट कजा व वसु ची कायवाही सु कर यापूव बँके ने द े आहे.

• मा म ेचा ताबा घेण े

इं डयन बँ कग असो सए नकडे परत ता यात घे याबाबत धोरण मागद क त वे आहेत

कोणतीही कज वसू कर यासाठ मा म ा. कोण याही पुन ा त कर यासाठ अ ा कोण याही परत ता यात घे याचा एकमेव भाग

थ कत कज आ ण कजदारा ा या या त या मा म ेपासून वं चत ठे वू नये.

ए पाठ व या या यो य येचे पा न के यावरच बँक मा म ेचा ताबा घेऊ कते

कायदे ीर सूचना आ ण बँके ने मा म ेची सुर तता आ ण सुर तता सु न त कर यासाठ वाजवी काळजी घेण े आव यक आहे

ताबा परत के यानंतर.

• पुन ा ती येम ये काय ानुसार पारद क मू यमापन आ ण पारद क व यांचा समावे असे . तर

तुम या सुर ेचे अवमू यन के े जात आहे असे तु हा ा वाटते तु ही वतः संभा खरेद दारां ी संपक साधू कता

तु हा ा कोण वाटे ते बँके या मू यांक नापे ा चांग कमत दे ई आ ण बँके ा कळवे

यां याब .

• नंतर डफॉ टरकडू न कोणतीही थकबाक वसू कर यासाठ बँक कायदे ीर पाव े उच ू कते

व आ ण ारे ा त के े कोणतीही अ त र र कम परत कर याचे कायदे ीर बंधन दे ख ी आहे

सव थकबाक आ ण संबं धत खच ात आ यानंतर व . हणून काहीही नका

मा म ा पु हा ता यात घेत या या णी आ ण हे ात ठे वणे व ेषतः उपयु आहे जे हा ए

मा म े या वाढ या कमती या या दवसांम ये सुर ा हणून मा म ा गहाण ठे व जाते.

• कजाची परतफे ड कर याचा माग हणून बँक ांक डू न सुर तता परत घेण े हा ेवटचा हेतू आहे

रसॉट आ ण बँक ा परत ता यात घेत े मा म ा कजदारा ा परत दे यास बांधी आहेत

परत ता यात घेण े आ ण व दर यान कोण याही वेळ याची थकबाक पूण पणे साफ के अस यास

सुर ा या तर जर तु ही बँके ा तुम या मतेवर प रणाम करणा या ख या कारणांची मा हती द

वेळे त ह ते भर यासाठ बँक तु हा ा नंतर सुर ा परत कर याचा वचार क कते

थकबाक चे ह ते ा त करणे आ ण यावर चकटू न राह या या आप या मतेची खा ी पट यास

भ व यात परतफे ड टाइम ाइन.

Machine Translated by Google

• रक हरी एजंट ी संबं धत अ धकार

रक हरी एजंट नावा या कजा या वसु साठ बँक ा सहसा व ेष ोकांना नयु करतात

रक हरी एजंटांनी नयम आ ण आचारसं हतेचे कठोर पा न करणे अपे त आहे.

• एखा ा ा इं डयन इ ट ूट ऑफ बँ कग अँड फायना स ारे दे ख ी अ धकृ त के े पा हजे

रक हरी एजंट हणून काम करा आ ण कोण याही त ारीची यो य चौक ी करणे हे बँके चे कत आहे

या या रक हरी एजंट्स या वरोधात आ ण बँके ने अ ा कारचे संपूण तप ी पो ट करणे आव यक आहे

एजंट यां या वेबसाइटवर. त ी मा हती बँके तही उप क न ावी

सव ाहकां या मा हतीसाठ ाखा आ ण बँके कडे अस यास ते तु हा ा कळवती

तुम या कजा या वसु साठ एक रक हरी एजंट नयु के ा.

• बँके ने नयु के े या सव रक हरी एजंटकडे ओळखप आ ण अ धकृ तता असणे आव यक आहे

बँके कडू न प . पुन ा ती एजंटांनी तुमची गोपनीयता राख पा हजे आ ण तुम या ी वाग े पा हजे

सुसं कृ त प तीने कोणतेही संभाषण ावसा यक बाब पुरतेच मया दत आहे. ते

जर ते तुम या ी कोण याही कारे संपक साधू कत नसती तरच तुम या कु टुं बा ी संपक साधू कतात

तुम या ेज ा यांना आ ण सहका यांना तुम या थक त कजाब सांग याची धमक ा हे बेक ायदे ीर आहे

आ ण तु हा ा बँके कडे त ार कर याचा कायदे ीर अ धकार आहे.

• रक हरी एजंटकडू न तुमचा छळ झा याचे तु हा ा वाटत अस यास तु ही बँक आ ण बँके कडे त ार क कता.

बँके ा तुम या त ारीचे ३० दवसां या आत नवारण करावे ागे . जर त ारीकडे द े नाही तर

समाधानासाठ तु ही बँ कग ोकपा ी संपक साधू कता.

• हे खरे आहे क कोणतेही कज हा एक कायदे ीर करार असतो याम ये तुम याकडू न एक बंधन असते

याची परतफे ड करा. तथा प हा कायदे ीर करार अस याने आपण एकदा तो पुन ा त कर याची या

करारानुसार ते अदा कर यास अ म अस यास याचे पा न कर यासाठ कायदे ीर चौकट दे ख ी आहे. एक डफॉ टर आहे

याचे तचे ह क आ ण बँक ांनी या अ धकारांचे संर ण करणे अपे त आहे.

• डफॉ टर ची अ धकृ त घोषणा आ ण व वसु ची कायवाही सु करणे

कोणीतरी कजा या कारानुसार बद ते आ ण आप या ा पुरेसा वेळ ाय ा हवा

अ ा कोण याही करणासाठ तयारी करा.

Machine Translated by Google

कजाचा कार वचारात न घेता कजदारा ा नेहमीच मानवतेने वाग याचा अ धकार असतो आ ण

कजदाराचा कोणताही अनु चत छळ अपमान कवा गोपनीयतेचा भंग हा गंभीर उ ं घन आहे

बँ कग नयम आ ण नै तकता जे काय ाने दं डनीय आहेत.

हे ात ठे वणे अ याव यक आहे क कज कायदे ीर तसेच नै तक बंधनासह येते

ते परत करा. तथा प असे बंधन दो ही कारे काय करते. जसे कजदाराने परत करणे अपे त असते

कज हणून घेत े े पैसे कज दे ण ारा दे ख ी काही कायदे आ ण नै तक प त नी बांधी आहे.

अ ा कजाची वसु कर यासाठ कोणतीही पाव े उच ताना अनुसरण करणे. जर एखा ा ा अनुसरण कर यात अडचणी येत असती

कज परत कर या या टाइम ाइनवर सहमती डीफॉ ट वृ ी संपक टाळ याची आहे

कजदार सं ेसह.

तथा प असे पाऊ अनेक दा आ थक प र ती आणखी गुंतागुंतीचे करते आ ण बँक ांना बनवते

तु हा ा येण ा या कोण याही ख या अडचण ब सहानुभूती नाही. सरीकडे मा हती दे त आहे

तु हा ा येत अस े या कोण याही ख या अडचणी आ ण कोण याही अनपे त आ थक बाबतीत बँक ा

पर तीमुळे ते तुम या प र तीचा वचार क कतात आ ण तु हा ा स ा दे ऊ कतात

तु हा ा परतफे ड येत मदत कर यासाठ आ थक बाबी आ ण कवा कजाची पुनरचना करा. अगद ए

कु टुं ब आ ण म ां ी स ामस त के याने एखा ा ा ता पुर या सम यांवर मात कर यास मदत होऊ कते

रोख तुटवडा. पुढे एखाद ावसा यक े डट समुपदे न सेवांचा स ा घेऊ कते

अ ी करणे.

जरी एखाद या या त या कजाची परतफे ड कर यात अय वी ठर तरीही एखा ा ा काही अ धकार मळतात. सवात पुढे

या अ धकारांपैक कोण याही छळ आ ण अपमानापासून आ ण अ ा दबाव रणनीती पासून संर ण आहे

कज दे ण ा या सं े या कायदे ीर आ ण नै तक मानकांम ये अवाजवी छळवणुक ा ान नाही

अनुसरण करणे अपे त आहे. कजदारांनी कजदारां या गोपनीयते या अ धकाराचा आ ण कोण याही गो ीचा आदर के ा पा हजे

पुन ा ती येसाठ पारद क आ ण न प परेषा संबं धत आ थक काय ां ारे सेट के यानुसार अनुसरण करणे आव यक आहे

आ ण भारतीय रझ ह बँक RBI आ ण इं डयन बँ कग असो सए नने जारी के े मागद क त वे

IBA आ ण अ ी मागद क त वे डफॉ टर ी या य आ ण मानवी वागणुक ची हमी दे तात.

कज वसु याया धकरण

Machine Translated by Google

कज वसु याया धकरण हे याया धकरण आहेत जे बँक ांचा समावे अस े या कजाची वसु सु भ करतात.

इतर व ीय सं ा यां या ाहकांसह. डीआरट आता बँक ांक डू न के सेस घेऊ कतात

ाखांपे ा जा त ववा दत कज.

कज वसु याया धकरण DRTs पा भूमी

बुडीत कज आ ण नॉन परफॉ मग ॲसेट्स एनपीए बँक ांसाठ कायमचा ासदायक ोत आहेत.

भारत. पूव या काळात ही एक गंभीर सम या होती कारण अ ी करणे दवाणीम ये सूचीब होती

याया ये जथे वषानुवष खट े चा त असत.

म ये बँक ा आ ण व ीय सं ा RDDBFI काय ामुळे कजाची वसु झा .

पास झा े यामुळे कज सु भ कर यासाठ डेट रक हरी युन DRT ची ापना झा

बँक ा आ ण इतर व ीय सं ांचा समावे अस े वसु .

आ थक मा म ेचे स यु रटायझे न आ ण पुनरचना आ ण सुर ा ाजाची अंम बजावणी

SARFAESI कायदा म ये मंज ूर झा ा आहे.

बँक ा आ ण व ीय सं ा RDDBFI काय ामुळे कजाची वसु

• आरडीडीबीएफआय कायदा कजदार आ ण कजदारांना फाय ग ारे ज द नवारण दान करतो

डेट रक हरी युन डीआरट मधी मूळ अज ओए आ ण कजामधी अपी

पुन ा ती अपी याया धकरण DRATs .

डेट रक हरी युन DRT हणजे काय

• DRTs आ ण DRATs क सरकारने ापन के े आहेत आ ण यात एका चा समावे आहे

येक ा ा याया धकरणाचे पीठासीन अ धकारी आ ण चेअ रपसन हणून संबोध े जाते

अनु मे अपी य याया धकरण.

• DRT ा स ह ो सजर कोड या प कडे जा याचा आ ण सवसमावे क पास कर याचा अ धकार आहे

आदे . हे ॉस सूट तदावे ऐकू कते आ ण सेट ऑफ ा परवानगी दे ऊ कते.

• DRT ा दहा ाख पयां या कवा यापे ा जा त दा ां या नणयासाठ अ धकार दे यात आ े होते. या

म ये ही मयादा वीस ाख पये कर यात आ .

Machine Translated by Google

• नणयानंतर DRT र कम मा णत क न ऑडर आ ण पुन ा ती माणप जारी करते

कजदारा ारे दे य. वसु अ धका यांक डू न या येची अंम बजावणी के जाते

आयकर वसु .

• स या DRT आ ण DRAT आहेत.

कज वसु याया धकरणाचे काय े

• डीआरट कजा या वसु साठ बँक ा आ ण व ीय सं ांक डू न अज वीका कतात

जे यां यामुळे आहेत.

• यां या ा नक मयादे त बँक ा याया धकरणाकडे अज क कतात

अ धकार े तवाद राहतो कवा वसाय करतो.

• हा कायदा इतर सव याया यांना कज वसु ी संबं धत करणां या नणयापासून तबं धत करतो

सव याया य आ ण उ याया या तर .

कज वसु याया धकरणाची कायवाही

• बँक ांनी DRT कडे अज करणे आव यक आहे याचे अ धकार े आहे

जे बँक चा वते आ ण आव यक फ भरते.

• तवाद प ह या सुनावणीपूव या या बचावाचे े ख ी वधान सादर करे आ ण

सुनावणी दर यान त दावा सेट करा.

• याया धकरण अजदार आ ण तवाद यांना अस याची संधी द यानंतर

ऐक े असा अंत रम कवा अं तम आदे पास करा.

• तवाद व द े ा अंत रम आदे या ा नका काढ यापासून तबं धत क कतो कवा

याया धकरणा या पूव संमती वाय याची मा म ा ह तांत रत करणे.

• DRT दो ही प ांचे आ ण यां या सब म नचे ऐक यानंतर अं तम नणय दे ई

सुनावणीपासून दवसां या आत. DRT पासून दवसां या आत पुन ा ती माणप जारी करे

नका ाची तारीख आ ण ती पुन ा ती अ धका याकडे पाठवा.

• याया धकरण संपूण कवा कोण याही भागाचे स त सं नक नद त क कते

अजदाराने न द के े मा म ा.

• याया धकरण एक रसी हर दे ख ी नयु क कते आ ण या ा खट याचा बचाव कर यासाठ सव अ धकार दे ऊ कते

याया य आ ण मा म ा व ा पत कर यासाठ .
Machine Translated by Google

• जेथे अंतगत न दणीकृ त कं पनी व वसु चे माणप जारी के े जाते

कं पनी कायदा याया धकरण अ ा कं पनी या व तून मळा े या रकमेचे आदे दे ऊ कते.

या या सुर त कजदारांम ये वतरीत के े .

आ थक मा म ेचे स यु रटायझे न आ ण पुनरचना आ ण सुर ा ाजाची अंम बजावणी

कायदा सरफे सी

• RDDBFI कायदा ागू झा यानंतरही तर तेचा अभाव मा म ा दा य व यासार या सम या

जुळ त नाही आ ण मा म ेचे द घका न अवरोध कायम रा ह े . बँक ांना यांची थकबाक वसू करता आ नाही

डीआरट या ापनेनंतरही अपे त माणात. यामुळे कायदा ागू झा ा

म ये सरफे सी कायदा.

• हा कायदा या काय ांतगत समा व अस े या बँक ा आ ण व ीय सं ांम ये वे दान करतो

येथी याया यां या ह त ेपा वाय कजदारांक डू न सुर त कजाची वसु

पह पायरी.

• जे हा कजाचे नॉन परफॉ मग ॲसेट NPA हणून वग करण के े जाते ते हा यांना नोट स पाठव जाते.

कजदार कजदार याचे पा न कर यात अय वी झा यास कजदार घे यास पा आहे

मा म ा ह तांत रत कर या या अ धकारासह सुर त मा म ेची मा क .

• जे हा संपा क मा म ा पूण कर यासाठ पुरे ी नसते ते हा DRTs म ये सं मण होते

कजदारांना जबाबदा या. अ ा प र तीत कजदार डीआरट कडे अज दाख क कतात

थकबाक या उव रत भागा या पुन ा तीसाठ .

कज वसु याया धकरणाती सम या

• मो ा हरांमधी काही याया धकरणांवर ब तां डीआरट चा भार जा त असतो

ते द े या वेळ आद पणे हाताळू कते. याचा य ा या दरावर वपरीत प रणाम होत आहे

याया धकरण.

• DRTs गौण सम यां ी गुंफ े गे े आहेत जसे क रा य दे ण ी कामगारांची दे ण ी इ.

• कजदार दवाणीम ये सावकारां व दावे दाख क न व ं ब कर याचे डावपेच वीकारतात

याया ये

• काही याया यांनी काय ाती काही तरतुद चा अथ कजदारां या बाजूने के ा आहे आ ण

कजदारांचे संर ण कर यासाठ नैस गक याया या त वांचे पा न करणे.

Machine Translated by Google

• डीआरट काय ा या गुंतागुंती या ांना सामोरे जा यासाठ स नाहीत आ ण वक सत प ती आ ण

फसवणूक कर याचे तं .

• स या पे ा कमी डीआरट ा पत आहेत आ ण ते मो ा माणात हाताळ यासाठ पुरेसे नाहीत

दे भरात उ वणा या करणांची सं या.

डीआरट ी संबं धत सुधारा मक उपाय

म ये RDDBFI काय ात सुधारणा के या

• हे नणय ये या व वध चरणांम ये वेळ मयादा दान करते.

• क सरकार ा सव डीआरट म ये या मक नयम एकसमान कर याचा अ धकार आहे आ ण

DRATs.

पीठासीन अ धकारी आ ण अ य ांचे नवृ ीचे वय वाढवणे .

• बँक ा बँके या ाखे या े ावरी अ धकार े अस े या DRT म ये खट े दाख करती

तवाद या नवास ाना या कवा वसाया या े ाऐवजी जेथे कज ं बत आहे.

दवाळखोरी आ ण दवाळखोरी कोड DRT ा दवाळखोरी या करणांवर वचार कर याचे अ धकार दे तात

कडू न आ ण अमया दत दा य व भागीदारी.

रोजगार कवा गत नधी

जे हा आपण ावसा यक बँक ां ारे नधी या गतीब बो तो ते हा याचा अथ फायदे ीर आ ण सुर त असतो
नधीचा वापर.

ापारी बँके चा मु य वसाय ाहकाकडू न पैसे मळवणे आ ण यात गुंतवणूक करणे हा आहे

पैसे तो नफा कमावतो आ ण या न यातून ाहकांना ाज दे तो. यामुळे ते नजरेसमोर ठे वते

याचे वतःचे हत आ ण ाहक दे ख ी यामुळे दोन उ े आहेत

i यातून ाहकांना नफा मळतो.

ii ाहकांची मागणी पूण कर यासाठ पुरे ी रोकड ठे व पा हजे.

यामुळे नफा आ ण तर ता ही दोन मु य उ े आहेत.

बँक कं प या कं प या आ ण ना कज दे ते. यामुळे मुख काय ते आहे

कज पुढे के पा हजेत. पण पैसे उधार दे ण े खूप धोकादायक आहे. कज पुढे ठे व यापूव

Machine Translated by Google

काही खबरदारी कवा त वे ात घेऊ न. हे खा माणे आहेत

. नफा

बँ कग वसायात हे मुख उ आहे. बँक गुंतवणूक क न जा तीत जा त नफा मळवू कते

कजाची गती करताना स यु रट जमधी ठे व ना उं चीचा परतावा मळतो. हा घटक वचारात घेत ा जातो

बँक र ारे.

. तर ता

जर मा म े ा कमीत कमी खचासह अ पावधीत तर ता हणतात. साठ मू भूत त व आहे

बँक रसमोर नधी गुंतवणे. जर गुंतवणूक तर नसे तर बँक पूण कर यात अपय ी ठरे

या या ठे वीदारांची मागणी. यामुळे येक बँक रेडी क ह टब म ये नधी गुंतव याचा य न करते

स यु रट ज

. परतफे ड कर याची मता

फं ड गुंतवणुक साठ हे सवात मह वाचे त व आहे. बँक कजदारा ा ात ठे वते

पैसे उधार दे यापूव कजाची परतफे ड कर याची मता. या चा र य स ावना आ ण ावसा यक अखंडता

कजदाराची तपासणी करणे आव यक आहे.

. उ पादक उ े

बँक रने उ पादक हेतूसाठ कज अ म के े पा हजे. ते खूप सुर तआण न त असे

परतफे डीचा ोत. अनु पादक कजाना परावृ के े पा हजे. हे हान ात येते

मुदत उ पादक कज अ त य आद आहेत.

. वाजवी सुर ा

कजाची गती करताना बँक र कजदाराकडू न वाजवी सुर ा मळवून कज सुर त करतो.

या ा परतफे ड न कर या या जोखमीवर वमा हणतात. कजापोट दे ऊ के े सुर ा असणे आव यक आहे

पुरेसे आहे आ ण तोटा आ ण व ं ब न करता याची व हेवाट ाव जाऊ कते.

. तयार रोख

ठे वीदारांची मागणी पूण कर यासाठ बँके ने तयार रोख ठे व पा हजे. कोणतीही व मयादा क कता

दै नं दन अनुभव ात घेऊ न न त करा.

Machine Translated by Google

७. आगाऊ वतरण

कज दे ताना येक वेळ तोटा हो याचा धोका असतो यामुळे कज न द े े च बरे

कोणतेही एक व े . ते मो ा सं येने मो ा सं येने कजदारांना द े जाऊ कते

े े यामुळे धोका कमी होतो.

. रा ीय हता ा ाधा य

बँके ने रा याचे धोरण ात ठे व े पा हजे. जर सरकार ा कज दे यास सांगतो

ेतकरी आ ण घुउ ोजक याकडे करता कामा नये.

भारताती बँ कग णा चे अ कडी ड

बँक ा हे भारताती सवात जुने सवात मोठे आ ण वेगाने वाढणारे व ीय े आहे. बँक ा गरजा पूण करतात

ेतकरी ापारी उ ोजक सरकार आ ण समाजाती इतर घटकांचे. बँक ा

आ थक जमवाजमव क न दे ा या आ थक वाढ स हातभार ावणे

उ पादक हेतूंसाठ संसाधने. बँ कग ही बँक ां ारे वापर जाणारी या कवा याक ाप आहे

ाहकांना सेवा दान करणे. भारताती बँ कग उ ोगाचा इ तहास खूप मोठा आहे.

बँक कज दे या या कवा गुंतवणुक या उ े ाने ठे वी वीकारते चेक ारे पैसे काढते

मसुदा कवा अ यथा. आता दवस दवस बँक ा अ धक चांग े काय म दान कर यासाठ इ े ॉ नक मोड वापरत आहेत.

ाहकांना वारंवार पारद क ज द सेवा. ई बँ कग कवा इंटरनेट बँ कग हा एक कार आहे

इ े ॉ नक बँक जी इंटरनेट या मा यमातून वैय क ायंटसाठ आ थक सेवा दान करते.

ई बँ कग ाहकांना सहजतेने आ ण वहारा या खचा या ीने फायदे दे ते

इंटरनेट टे फोन कवा इ े ॉ नक वतरण.

म ये झा े या सुधारणांमुळे भारतीय बँ कग े ात अभूतपूव वाढ झा आहे. द

करकोळ कजा या मागणीत वाढ एट एमचा सार वाढ यास हातभार ावणारे मुख घटक आहेत

आ ण डे बट काड स यु रटायझे नमुळे एनपीए कमी होणे सुधा रत मॅ ो इकॉनॉ मक प र ती

व वधीकरण ाज दर ेड आ ण नयामक आ ण धोरण बद . सारखे काही ड

वाढती धा उ पादन नवक पना आ ण ँ डग जोखीम व ापन मजबूत कर यावर क त करा

णा तं ानावर भर अ कड या काळात उदयास आ ा आहे. बँ कग े ाकडे आहे

अ कड या काळात उ कृ तं ाना या अंम बजावणीचा खूप फायदा झा ा

भूतकाळाती जगाती जवळजवळ येक रा ात. उ पादकता वाढ ना व यपूण उ पादने ज द

Machine Translated by Google

वहार आ ण नधीचे ह तांतरण रअ टाइम मा हती णा आ ण काय म जोखीम व ापन

तं ाना ारे मळव े े काही फायदे आहेत. भारता या बँ कग े ाने के े आहे

नवीन धा मक वसाय वातावरणात वतः ा सुधार यासाठ ज द गती. तां क

बँ कग व ेती सुधारणा येचा पायाभूत सु वधा हा एक अप रहाय भाग बन ा आहे.

भारतीय बँ कग उ ोगाने वतःम ये मो ा माणात प रवतन के े आहे. व वध नवीन ड

बँ कग े ाचे सा ीदार खा माणे आहेत

इ े ॉ नक पेमट सेवा आजका आपण काही संक पनांचे सा ीदार आहोत जसे क ई ग हन स ई

मे ई कॉमस ई टे इ. याच प तीने अमे रके त नवीन तं ान वक सत के े जात आहे.

ई चेक चा प रचय जो अखेरीस पारंपा रक पेपर चेक ची जागा घेई . भारत जसे

ई चेक या प रचयाचा आ यदाता नगो एब इ टमट् स कायदा आधीच झा ा आहे

समा व कर यासाठ सुधा रत ं के टे ड चेक आ ण ई चेक साधने.

रअ टाइम ॉस सेट मट आरट जीएस रअ टाइम ॉस सेट मट णा म ये सु कर यात आ

भारत माच पासून या ारे बँक ांक डू न ह तांत रत कर यासाठ इ े ॉ नक सूचना द या जाऊ कतात

यां या खा यातून स या बँके या खा यात नधी. आरट जीएस णा राख जाते आ ण

RBI ारे संचा त आ ण बँक ांम ये काय म आ ण ज द नधी ह तांतरणाचे साधन दान करते

यां या आ थक ऑपरे स सु भ करणे. नावा माणेच आ ण बँक ा दर यान ह तांतरण घेते

रअ टाइम आधारावर ान. यामुळे ाभा यापयत पैसे व रत पोहोचू कतात.

इ े ॉ नक फं ड ा सफर EFT इ े ॉ नक फं ड ा सफर EFT ही एक णा आहे या ारे

या ा इतर कं पनी इ याद ना पेमट करायचे आहे ते यां या बँके त संपक साधू कतात

आ ण रोख पेमट करा कवा थेट नधी ह तांत रत कर यासाठ सूचना अ धकार ा

ा तकता ाभाथ या बँक खा यात याचे वतःचे खाते. संपूण तप ी जसे क

ा तक याचे नाव बँक खाते मांक खाते कार बँके चे नाव हर ाखेचे नाव इ.

अ ा ह तांतरणाची वनंती करताना बँके कडे जमा के े पा हजे जेण ेक न र कम

ाभा या या खा यावर यो य आ ण ज द पोहोचते.

इ े ॉ नक अ रग स हस ECS इ े ॉ नक अ रग स हस ही करकोळ पेमट स टम आहे

समान व पाची मो ा माणात दे यके पाव या कर यासाठ वापर ा जाऊ कतो व ेषत येक जेथे
Machine Translated by Google

दे यक पुनरावृ ी व पाचे आ ण तु नेने कमी रकमेचे आहे. ही सु वधा यासाठ आहे

कं प या आ ण सरकारी वभाग मो ा माणात पेमट कर यासाठ ा त कर यासाठ .

ऑटोमॅ टक टे र म ीन एट एम ऑटोमॅ टक टे र म ीन हे सवात ोक य यं आहे

भारत जे ाहकांना यांचे पैसे आठव ातून दवस दवसाचे तास काढ यास स म करते. हे आहे

एट एम काड अस े या ाहकांना नय मत बँ कग वहार कर यास अनुमती दे ण ारे उपकरण

मानवी टे र ी संवाद न साधता. रोख र कम काढ या तर एट एमचा वापर के ा जाऊ कतो

यु ट ट ब े भरणे खा यांमधी नधी ह तांतरण धनादे जमा करणे आ ण कॅ इन

खाती क चौक ी इ.

पॉइंट ऑफ से ट मन पॉइंट ऑफ से ट मन हे एक संगणक ट मन आहे जे ऑन ाइन क के े े आहे

बँके ती संगणक कृ त ाहक मा हती फाइ आ ण चुंबक य ए कोड के े े ा टक

वहार काड जे ाहका ा संगणकावर ओळखते. वहारादर यान द

ाहकाचे खाते डे बट के े जाते आ ण करकोळ व े या या खा यात संगणका ारे े डट के े जाते

खरेद ची र कम.

टे बँ कग टे बँ कग ाहका ा संपूण नॉन कॅ संबं धत बँ कग कर याची सु वधा दे ते

टे फोन या उपकरणांतगत ऑटोमॅ टक हॉईस रेक ॉडरचा वापर सो या ांसाठ के ा जातो आ ण

वहार आण वहारांसाठ मानवयु फोन ट मन स वापर े जातात.

मोबाइ हॅन बँ कग तां क गतीसह संपूण बँक बाजू संकु चत क कते

यो य ॅ पटॉप जो कोण याही प ती ारे तेथे अनेक नवडी वक सत क न कधीही वा न ने ा जाऊ कतो

से यु र बँ कग म ये. अनेक बँक ांनी मोबाई मोटारबाईक बँ कग दे ख ी सु के े आहे.

ॉबी बँ कग रसे न बँ कग जगभराती वेब बँ कग कओ क से दान करते

फोन बँ कग ॉप मता आ ण एट एमची तपासणी करा सव काही एका टे रने तयार के े या ॉबीम ये जसे क

आवारात. बरेच काही याचा अथ म न ामु याने आधा रत कमचारी जेथे कमी बँ कग आहे

येक वहार साधारणपणे वयं व ा पत म ीन ारे के ा जातो.

इ े ॉ नक डेटा इंटरचज EDI इ े ॉ नक डेटा इंटरचज हे इ े ॉ नक आहे

वसाय द तऐवजांची दे वाणघेवाण जसे क खरेद ऑडर पाव या पग सूचना ा त करणे

Machine Translated by Google

स े इ. एक मानक संगणकावर या के े े े डग दर यान सव वीकार े े व प

भागीदार EDI चा वापर आ थक मा हती आ ण दे यके इ े ॉ नक व पात सा रत कर यासाठ दे ख ी के ा जाऊ कतो.

उ ोगाती बद ांना बँक ांनी वरीत तसाद द ा व ेषतः नवीन पढ

बँक ा या ड या सात याने बँ कगची पु हा ा या आ ण पुनरचना के आहे

तं ानाचा फायदा घेऊ न अ धक सानुकू नासह संपूण ऑपरे स. तं ान हणून

बँ कग सोयी कर करते ाहक बँ कग सेवांम ये वे क कतात आ ण बँ कग वहार क कतात

कोण याही वेळ आ ण कोण याही भां ातून. भौ तक ाखांचे मह व कमी होत चा े आहे.

बँ कग म ये मा हती तं ान

भारतीय बँ कग उ ोग आयट ांतीतून जात आहे. नयामक आ ण संयोजन

धा मक कारणांमुळे एकू ण बँ कग ऑटोमे नचे मह व वाढ े आहे

भारतीय बँ कग उ ोग. मा हती तं ानाचा वापर मुळ ात दोन वेगवेग या कारे के ा जातो

बँ कग थम दळणवळण आ ण कने ट हट म ये आ ण सरे हणजे वसाय या पु हा

अ भयां क मा हती तं ान अ याधु नक उ पादन वकास स म करते चांग े

बाजार पायाभूत सु वधा जोखीम नयं णासाठ व सनीय तं ांची अंम बजावणी आ ण मदत करते

भौगो क ा र या आ ण वै व यपूण बाजारपेठांपयत पोहोच यासाठ आ थक म य . धा कर यासाठ

आज या आ थक वातावरणात भारतीय बँक ांनी नवीनतम गो चा अव ं ब करणे अ याव यक आहे

तं ान. बँक ांना के वळ ाहकांसाठ तं ानाचा वापर वाढव याची गरज नाही

काय म आ ण धा मक वसाय परंतु यांना नवीन उ पादने दान कर यासाठ तं ान दे ख ी आव यक आहे

आ ण वाढ या ग तमान आ ण जाग तक करणा या वातावरणात सेवांचे नवीन कार.

मा हती तं ान बँक ांना नवीन णा तयार कर याची संधी दे ते जी व तृत ेण ी ा संबो धत करते

ाहकां या गरजा यांची आज क पना करता येण ार नाही अ ा अनेक ांचा समावे आहे.

या फाय ांचे मू यांक न आ ण पडताळणी करणे बँक ांसाठ अ याव यक होत आहे

तं ान अंम बजावणी. बँक ांनी तं ानाचा वापर सावध गरीने आ ण सुर ा जा यांसह के ा पा हजे.

• बँक ांमधी तं ाना या वाढ या वापरामुळे सुर ेचा ही नमाण झा ा आहे. ा

या खा यावर कोणतीही अडचण कवा घटना टाळा बँक ांनी एक चांग े द तऐवजीकरण के े पा हजे

नेटवक सुर ा आ ण अंतगत सुर ेसह सुर ा धोरण. मा हती पा सग

तं ान कायदा बँ कग े ासाठ वरदान ठर ा असून बँक ांनी अ ा नयमांचे पा न के े पा हजे

Machine Translated by Google

नयम दे ा या ाहक काय ांम ये ई वसायाचा अंतभाव कर याचाही य न हाय ा हवा.

काही वसाय वाढ साठ यात गुंतवणूक करत आहेत तर काह ना या वाय पयाय नाही

वसायात राह यासाठ गुंतवणूक करा. यो य चॅने ची नवड ROI वर IT गुंतवणूक चे औ च य

ई ग हन स ाहक संबंध व ापन सुर ा चता तं ान

अ च तपणा व नीकरण आ ण अ ध हण ामीण भागात आयट चा वे आ ण आयट चे आउटसो सग

बँ कग ऑपरे सम ये आयट या वापराम ये ऑपरे स ही मुख आ हाने आ ण सम या आहेत. द

तथा प ाहकांना अ धका धक IT चा वापर कर यास वृ करणे हे मु य आ हान आहे

बँक ां ी वहार करताना. हान बँक ांसाठ मो ा गुंतवणुक ची गरज कमी करणे आव यक आहे

यां या भांडव ा या गरजा तर आव यक आहे. बँक ांना यां या संसाधनांची पुनरचना करावी ागे

पुनग ठत ाखा नेटवक कमी झा े े मनु यबळ नाटक य घट या व पात

ापना खच कमचा यांचे कौ य वाढवणे आ ण तभावानांना आक षत कर याचे ना व यपूण माग

व ापक य पू . भारत सरकार आ ण रझ ह बँक ऑफ इं डया RBI यां या बाजूने

यां या कामकाजाचे संचा न आ ण नद कर या या ीने व मान नकषांना बळकट करे

बँक ा. बँक ांनी यांचे े ख ापरी ण काय मजबूत करणे आव यक आहे. यां या आधारे यांचे मू यमापन के े जाई

बाजारपेठेती काम गरी.

आ हाने

ाहक समाधान आज े ाती ाहक यां या सेवांम ये अ धक मू या भमुख आहेत

कारण यात यांना पयायी पयाय आहेत. जेण ेक न येक बँके ने काळजी यावी

आम या ाहकां या समाधानाची पूतता. अनेक कमचारी सेवा दान कर यासाठ स याचा काळ

बँक ांनी अनेक सेवा पुरवा ात यासाठ यांना सेवेचा व तार करावा ागतो अ ी मागणी

आ थक यतांसह सामा जक बँ कग नवडक अप ेडे न संगणक करण आ ण

ना व यपूण यां क करण उ म ाहक सेवा भावी व ापक य सं कृ ती अंतगत

पयवे ण आ ण नयं ण पुरे ी नफा मजबूत संघटना सं कृ ती इ. यामुळे बँक ा

अपे ांसह आ े या ाहकांना संपूण वैय क सेवा दान कर यास स म असणे आव यक आहे.

करकोळ कज अ कडे बँक ांनी ाहक वग करण वीकार े आहे यामुळे मदत झा आहे

यांचे उ पादन फो ओ चांग े सानुकू त करणे. अ ा कारे करकोळ कज दे ण े हे व ेषत फोकस े बन े आहे

ाहकोपयोगी व तू गृह नमाण वाहन इ याद या व पुरव ाबाबत करकोळ कज दे ख ी

जोखीम र कर यात आ ण चांग या वसु दरांसह बँक ांचे उ प वाढ व यात मदत झा .
Machine Translated by Google

भारतीय ाहक भारतीय बँ कग े ासाठ आज सवात मोठ संधी भारतीय आहे

ाहक भारतीय ाहक आता त ण वयात या या जीवन ै या आकां ा पूण क पाहतात

इ वट आ ण कजा या इ तम संयोजनासह व उपभोग आ ण मा म ा न मतीसाठ . तो

हरे हरे आ ण खे ांम ये हणजेच ामीण भागात त न ध व करते. ाहकोपयोगी व तू कं प या आहेत

आधीच या संभा तेचा वापर के याने बँक ांना वतरणा या संधीचा पुरेपूर फायदा घेता येई

या च हावर उपाय. तां क आ हाने याबाबत जाग कते या अभावामुळे

तं ान जे ाहकांना या या वापरात गती मळत नाही. यो यतेचा अभाव आहे

ई वतरण वा ह यां या ापनेसाठ पायाभूत सु वधा.

सुर ा सम या ई बँ कगचा मु य तोटा हणजे या या सभोवता या सुर ा सम या.

हे खरे आहे क ऑन ाइन वहार कर याम ये बनव या या तु नेत खूप मोठा धोका असतो

भौ तक ाखेती वहार. हे हॅ कग सम या आ ण ओळख चोरीमुळे आहे.

त णा चा वापर
त णा ची ा या दान करणे खरोखर कठ ण आहे जी सव असे

मा य अस े तरी त णा या काही ा या आहेत या भ आहेत

वकसक ते वकसक. हणून े ाती ब तेक ोक ान आधा रत णा या दा ा ाधा य दे तात

KBS जे त णा पे ा व तृत आ ण सामा य व पाचे आहे. KBS ची संक पना सांगते

अ याधु नक प तीने ान कवा उ दजाची मा हती वापरणा या ो ामची क पना

प त

नॉ े ज बे ड स ट म ए ट स ट मचा अथ आ ण ा या ही सॉ टवेअ र पॅके जेस आहेत

मानवी त ांचे ान आ ण नणय नयम ए कोड कर याचा य न करतात जेण ेक न पॅके ज

वापर े े वतःचे नणय घे यासाठ या कौ याचा वापर क कतात.

ए सपट स ट म एक कारचा नणय सपोट स ट म आहे आ ण कडू न अजाचे त न ध व करतात

कृ म बु म ेचे े .आटफ य इंटे ज स ही कॉ युटर साय सची संबं धत ाखा आहे

डेटा ऐवजी तीकां या हाताळणीसह. यामुळे त क नाही असा नमाण होतो

स टम या स या नावाने नणय समथन णा आहेत. यासाठ काही ोक यांना मा हत आहे

नणय समथन णा त णा ना बु मान नणय समथन णा हणून प रभा षत करते जे

आपण बु मान ची ा या क कत नाही हे ात घेता थोडी ी मदत होई अ णा हाट . इतर अ धकारी

फोड दोघांम ये फरक करा असे सुच वते क ते दोघेही सुधार याचे येय ठे वतात
Machine Translated by Google

नणय घेण े. नणय समथन णा वापरक या ा मदत कर यासाठ एक वातावरण दान करते

प रमाणा मक तं आ ण उ रे न दे ता मॉडे तयार करा जेथे त णा हणून

अ धक काया भमुख आहेत यामुळे कमी व चक आहेत आ ण व सम यांना उ र दे तात. स या दात

त णा ा व कार या सम यांब मा हती असते आ ण ती नराकरणे दान कर यास स म असते कवा

वापरकता या या ांची उ रे दे ऊ कत अस यास मागद न. यासाठ त णा तयार के आहे

सम यांचे व े सामा य साधन हणून नाही.

सु वाती या त णा आता यापैक काह चे थोड यात वणन दे ण े यो य आहे

स पाय नयर त णा .

. DENDRAL Dendral क प या म यात सु झा ा आ ण पुढे गे ा

चे द क. टॅ नफोड यु न ह सट या ा ांची एक ट म जी तयार कर या या तयारीत आहे

उ तरीय कौ याने काय करणा या के म टसाठ माट अ स टं ट

परंतु मनु यासारखी सै ां तक समज असणे आव यक नाही

त . Dendral अ ात संयुगे साठ आ वक रचना detennine मदत करते

मास े ो ाफ आ वक चुंबक य अनुनाद ारे उ पा दत डेटाचे व े षण क न

आ ण इतर तं े. ते ापन कर यासाठ योजना ुप आ ण चाचणीचे धोरण वापरते

सव संभा स य संबं धत डेटा वाप न आ वक रचना

के म ट ारे पुरव े े संयुगे हे करताना ो ाम ब चे ान वापरतो

रसायन ा संभा उपायांचा संच मया दत कर यासाठ आ ण यांचे मू यांक न कर यासाठ .

. माय सन माय सन ही एक अ त य स त णा आहे जी नदान कर याचा य न करते

र सं मण आ ण उपचार फारस. अ न तता अंतगत Mycin कारणे आ ण

कोण याही गृहीतकासाठ l चुक चे ते उजवे पयतचे न तता घटक वापरते

आ ण पुरावे. हे मु य व ास मु य अ व ास आ ण अ व ासाची गणना करते

फरक जे न तता घटक आहे. या घटकांचा सार के ा जातो

णा वाप न नयमां या साखळ तून प रणाम एक त करणारी तक णा

रझी ॉ जक सारखे.

. ॉ े टर ही एक णा आहे याने बात यांना हट के े आ ण कॅ चर के े

अनेक ोकांची क पना. म ये बांध े े ते ख नजां या मदतीसाठ डझाइन के े े आहे

पूव ण अ वेषण . वापरकत व दे ाब डेटा पुरवतात

Machine Translated by Google

खडक ख नजे इ याद चे वणन करणे आ ण णा या संभा तेब स ा दे ते

अनुकू ता नका े तयार क न दे . हे संभा ता वाप न अ न तता हाताळते

उपाय बे चे मेय आ ण अ न ततेचा सार कर यासाठ संभा गुण ो र.

. XCON ही णा जॉन मॅक डरमॉट आ ण कॅ मेगी मे ॉन यांनी वक सत के होती

व ापीठ VAX संगणक णा चे कॉ फगरे न तयार करे . हे मानते

जागा तप ी आ ण तां क मयादा. XCON हाताळत नाही

अन तता डोमेन एक आहे जेथे मो ा सं येने य आहे

संयोजन हे नयोजना ी संबं धत सम यांऐवजी हाताळते

नदान

त णा या संक पना

आधी चचा के या माणे त णा हा एक संगणक ो ाम आहे जो त न ध व करतो आ ण

सम या सोडव या या कवा दे या या ीकोनातून काही त वषया या ानासह कारणे

स ा अ ी णा एक काय पूण क कते यासाठ सामा यत मानवी कौ य आव यक असते.

कवा ते मानवी नणय घेण ा या या सहा यकाची भू मका बजावू कते. नणय घेण ारा असू कतो

वतः या अ धकारात त . त णा चा वकास हा सवात जा त वेळ घेण ारा आहे

आ ण नोकरी करताना वेदना. अ यास ाना या ोतावर अव ं बून असतो यामुळे रचना

एखा ा व सम येवर अ धक संबं धत ान ागू कर यासाठ अ ा प तीने ान

त णा चे एक वेगळे वै आहे. हणून ानाची रचना कर याचे काय कवा

ानाचा आधार तयार करणे कवा हान ानात अ भयां क ानाचे मनोरंज न करते

संपादन ानाचे त न ध व आ ण ानाचा उपयोग.

ान संपादन हे संभा तेचे पारद क आ ण प रवतन हणून प रभा षत के े जाऊ कते

काही ान ोतापासून ो ामपयत सम या सोडव याचे कौ य.

नॉ े ज र ेझ टे न या प तीने मा हती मानवी म म ये साठव जाऊ कते

आ ण ाना या गणने या उ े ाने याचे औपचा रक वणन के े जाऊ कते हे तकसंगत आहे

पया तता र टक पॉवर आ ण नोटे न सु वधा.

Machine Translated by Google

ानाचा उपयोग हे उप े मधी नयोजन आ ण नयं णा या मु ा ी संबं धत आहे

सम या सोडव याचे े त णा डझाइनम ये तप ी ांक डे बारकाईने दे ण े समा व आहे

उपाय ोधताना ान कसे मळव े जाते आ ण ते कसे ागू के े जाते.

त यं णा कामावर आण याची गरज

एखा ा सं े ात णा का वक सत करायची आहे त वक सत कर याचे कारण

कं पनी त नवृ झा यास राजीनामा द यास कवा मरण पाव यास गमाव े जाणारे ान जतन करणे ही णा आहे.

आ ण सरे कारण हणजे एखा ा त ाचे कौ य ोन करणे जेण ेक न वेगवेग या ठकाणी नव या

त ां माणे काय कर यासाठ ण द े जाऊ कते.

त णा ची भू मका

णा म ये समा व अस े े ान अ ा कारे तुत के े पा हजे क वापरकता इ े नुसार

दो ही इ ुक आ ण स ामस त कर यास स म असणे हे गेच आहे क भ वापरकत भ आहेत

आव यकता णा व वापरकता भू मका दे ख ी मह वाची आहे. कोण अ धकार घेतो आ ण

नणयाची जबाबदारी णा कवा वापरकता वापरक या ा अपे त कवा नद द े पा हजे ते

णा चे पा न करा. पे ा कतीतरी जा त जाणकार अस े णा तयार करणे हे उ असे तर

वापरकता नंतर पंख य आहे. मा अ ा व ेचे रगामी प रणाम होतात जे

नंतर रेख ां कत के े आहेत. अगद न प वी वातावरणातही जवळजवळ न क च मळ असे

उ जोखीम आ ण मह वपूण प रणामांचा समावे अस े े नणय. पयायाने व ा असू कते

स ागार हणून संबं धत. या करणात वापरकता नयं ण अ धकार आ ण जबाबदारी राखून ठे वे

पण स ा या. या ा त ा स ा कवा पु ीकरण हवे अस यास णा . सराव म ये हे सोपे असू कते

आ ण अ धक वीकाय पयाय परंतु तरीही तो एक ु क उप म नाही. जर वापरक याने स ा घेत ा तर

जबाबदारी राखून ठे वते मग णा ने द े या ीकरणाची पातळ आ ण गुण व ा असणे आव यक आहे

वापरक या ा पटवून दे यासाठ पुरेसे आहे. स या दांत वापरक याने या ओळ चे अनुसरण कर यास स म असणे आव यक आहे

णा ने द े ा तक आ ण नंतर या या ी सहमत कवा असहमत. त णा एक सहकारी आहे.

जे तुम या सार याच पातळ वर आहे. सहकारी पर र व ास आ ण आदर वक सत करतात म यभागी वाद घा तात

एकमेक ांना कधी सहकारी तुमची मन वळवायचा तर कधी तु ही तुमची नगा राखता

वतः या व ास. हे त वतः त णा वर ागू होऊ कते. वापरकता स टमचा स ा घेई आण

Machine Translated by Google

मग याचा स ा वीकारायचा क नाकारायचा ते नवडा. त णा या तीन वै पूण भू मका आहेत

त सहकारी आ ण स ागार.

वापरक याने त णा ी यां या हेतू अस े या संबंधांब अगद असणे आव यक आहे. व ापक

णा चा वकास अ धकृ त करायचा असे तर याची भू मका समजून घेण े आव यक आहे

ोकांना ते वापर यास सांगा.

बँ कगमधी त णा

तं ानाचा वापर कर यासाठ व ीय सं ा आ ण बँक ा सतत नवीन माग ोधत असतात

एक कडे यां या ाहकांना उ पादने आ ण सेवांची वाढती सं या वत रत करते सरीकडे

सम या सोडवणे आ ण नणय समथनासाठ तं ानाचा वापर करणे. त णा म ये त न ध व करतात

ब सं य बँक ांम ये आ ादायक आ ण धोरणा मक भू मका अस े े मुख े आण

आ थक सं ा. यूएसए आ ण कॅ नडामधी बँक ा स यपणे वक सत कवा तपास करत आहेत

ावसा यक अनु योगांसाठ त णा जरी काही ात त णा आहेत

स या वापरात आहे परंतु भ व यात संगणकाम ये त णा चा उदय होई

कॉप रेट जगाचे वातावरण. आधी चचा के या माणे त णा एक संगणक ो ाम आहे

मानवी त ांचे ान आ ण अनुभव मॉडे कर यासाठ डझाइन के े े . हे कौ य मु य आहे

सम या सोडव यासाठ कवा योजना कवा तावाचे मू यांक न कवा मू यांक न कर यासाठ वापर े ा घटक.

अ ा कारे त णा स या आ थक सम यांना सामोरे जा यासाठ यो य आहेत

सेवा सं ा. ते त ां या वचार येचे अनुक रण क कतात आ ण बनवू कतात

कमी कु कमचा यांसाठ कौ य उप आहे. त णा काम गरी क न आ थक ाभ दान करते

उ पगार अस े या त ां या कायाचे कार. त णा ोकांची जागा घेत नाही परंतु

अ धक भावी हो यासाठ यांना वाढवा मदत करा सामा यत ते स ा दे ण े कवा नणयाचे समथन आहे

णा

भारताती बँ कगमधी त णा ची उपयु ता

भारतीय बँके ने आ थक गरजा पूण के यापासून आतापयत खूप पुढे आ े आहे

राजे आ ण यांची यु े स या या तीपयत जथे या ा सवागीण वकासात मह वाची भू मका बजावावी ागे

भारतीय अथ व ेचे.
Machine Translated by Google

व ेषत रा ीयीकृ त बँक ा कवा ावसा यक े ू बँक ांचे सद य हणून अ धकतर या पा भूमीवर

उदारीकरण जाग तक करण आ ण यांचे प रणाम हणजे उ आ थक याक ाप उ

नयात उ वदे ी गुंतवणूक यामुळे औ ो गक े ाती गुंतवणुक त वाढ झा आहे.

या घटकांमुळे भारतीय बँ कग े ा ा २०१५ म ये यांचे याक ाप आ ण ऑपरे स तयार कर यास भाग पाड े आहे

या या ाहकांना उ म उ पादन आ ण सेवांचे व प. भारताती बँक ा याची तयारी करत आहेत

संभा ता तं ानाचा वापर चांग या सेवा दे यासाठ आ ण एक साधन हणून सु के ा आहे

जट पर तीत सम या सोडवणे.

बँ कगचे व वध पै ू

आ थक े ख ा

डे बुक

जनर े जर

े बॅ स

ाखा ह तांतरण

बँक आ ण ाखा पूरक आ ण सामंज य वधान

नफा आ ण तोटा े ख ा ववरण

सव ाखां या े बॅ स खा याचे एक ीकरण

सव ाखां या नफा तोटा खा यांचे एक ीकरण

सव ाखां या ताळे बंद खा यांचे एक ीकरण

ेअ स अकाउं टग

पे रो

वैय क याद

कज आ ण आगाऊ र कम

काउं टर ऑपरे न
Machine Translated by Google

वादाची अ तदे य वधाने

वधाने साफ करणे

ठे वी

व ापन मा हती णा

बँ कगचे े जेथे त णा कायरत आहेत

बँ कग ऑपरे नम ये व े असे का झा े आहे याची अनेक कारणे आहेत

त णा अनु योगांसाठ ोक य डोमेन. व आ ण बँ कग ऑपरे स मो ा माणावर वहार करतात

मयादे पयत अ न त डेटासह परंतु व े ाती ब तेक सम या प रमाणा मक म ये वघ टत के या जाऊ कतात

भाग आ ण गुण ा मक भाग आ ण काही माणात नयम आ ण त ये करणे कवा े स हणून तयार के े े कवा

सम टक नेटवक. हणून व आणत णा या अनु योगा या े ांचा ोध घेण े

महान फायदे ा त कर यासाठ बँ कग डोमेन या य असू कते. वरवर पाहता बँ कगचे सव पै ू

त णा ारे चा व े जाऊ कते व ा पत के े जाऊ कते परंतु त कोठे नयु करावे हे ठर वणे मह वाचे आहे

रोजगारा या गरजेनुसार णा . स या दांत डोमेन नवडावे ागते.

. ाहकां या आ थक नयोजनासाठ एक व ेष णा

आप या पै ाचे सु पणे व ापन करणे ही आज आपण क कणारी सवात मह वाची गो असू कते. म ये

च ना या अ या त वाढ आ ण घसरणीसह आपण या ज ट युगात राहतो ते आव यक आहे

आम याकडे जे आहे याचा जा तीत जा त फायदा घे यासाठ ट म. या वाय येक ा ा पैसे कमव यात रस असतो.

या ाहकांना गुंतवणूक करायची आहे यांना मागद न करणा या त व ापकाची भू मका

काही कवा इतर ठे व योजनांम ये पैसे योजनांब कजदारां या चौक ीची उ रे दे ख ी ा

ते अन भ आहेत. मॅनेज र ा वेगवेगळे टाकू न व तु ती जाणून यावी ागते

आ ण व वध ठे व योजनांम ये पैसे गुंतव याची गरज ोधणे. यामुळे ही एक वेळ आहे

उपभोग नोकरी आ ण खूप य न आव यक. त वक सत क न याची काळजी घेत जाऊ कते

णा जी ाहकांना मागद न कर यासाठ त व ापक हणून काम करते. आ थक नयोजन हे एक अफाट आहे

वषय सा या संगणक ो ामसाठ खूप कठ ण आहे. तथा प एक अ यास के ा जाऊ कतो

आ थक गरजा आ ण वयानुसार या गरजा पूण कर यासाठ अनुकू आ थक काय म

गट आ ण जीवन ै वक सत के जाऊ कते. आ ही आम या त णा साठ नवड े भू मका कणे आहे

द े या वयोगटासाठ उप सव म आ थक धोरणे. त णा वक सत क न ते
Machine Translated by Google

सव उ े ीय आ थक नयोजनासाठ वापर े जाऊ कते. यानुसार आ थक नयोजन करता येते

यांची जीवन ै वय आ ण उ प ाचा दजा.

. नफा नयोजनासाठ एक व ेष णा

नफा हा खचापे ा उ प ाचा अ त र असतो. हे मोज याचे साधन दे ख ी मान े जाते

बँ कगसह सं ेची काम गरी. जर ते काही के े नाही तर ते टकू कत नाही

नफा बँक ा न याकडे क कत नाहीत आ ण यात सुधारणा क ी करता येई यावर क त करावे ागे . म ये

बँके या ाखे या नफा कमाव या या योजने या बाबतीत या े ात काम के े े त आहेत

आ ण यां या मागी अनुभवा या आधारे अ या अपय ाची कारणे द व यास स म आहेत

व बँक ाखा. हणून हे त न यासाठ त णा वक सत कर यात मदत क कतात

योजना तयार करणे कवा एखा ा व बँके साठ ाखेसाठ करा आ ण नको अ ा व पात वाढ ची खा ी दे ण े

कोण याही व का ावधीत व े ाचा आदर करा.

. का मक व ापन नणय घेण े

कमचारी व ापन नणय घे या या या े ात मानव संसाधन व ापन ए

त णा एक नणय समथन णा DSS हणून वक सत के जाऊ कते जी टा फगम ये मदत करते

एखा ा व नोकरीसाठ आव यक अस े या गुण ांचे मू यमापन पदो तीसाठ फारस करणे

वेतनवाढ आ ण इतर वभागांम ये बद इ.

. कज आ ण आगाऊ तावांचे मू यमापन कर यासाठ त णा

कज दे ण े हे व आ ण बँ कगचे एक मुख काय आहे जेथे द घका न कज आ ण अ पका न

कज े डट् स ॲड हा सचा मुख भाग बनतात. द घका न कजाना सामा यतः असे संबोध े जाते

मुदत कज जी मु य वे न त मा म ा संपादन कर यासाठ वापर जातात. ते हानांपे ा वेगळे आहेत

मुदत कज याचा वापर अ पका न कायरत भांडव ा या गरजा पूण कर यासाठ के ा जातो आ ण ते व

सामा यतः वषापे ा कमी का ावधीत वडे न. मुदतीची कज मळ व यासाठ वापर जातात

र मा म ा ही मुदत कज व पुरवठा आहे जी औ ो गक यु नट् स उ पादन ापन कर यासाठ वापर जाते

सु वधा ता वत यु नट या मुदत कजा या गरजा तावा या पाया या व पात सादर के या जातात कवा

बँक कवा व ीय सं ांना क प अहवा या तावाचे मू यांक न ही मू यमापन या आहे

अनुदान कवा नाकार याचा नणय.

बँ कगमधी त णा चे फायदे
Machine Translated by Google

फायना स डोमेन ा त णा तं ाना या वापराचा पणे फायदा होऊ कतो. द

अ ा कारे मळव े े फायदे खा माणे सूचीब के े जाऊ कतात

काय स XSEL या गतीत वाढ

स टमने तासांचे स टम कॉ फगरे न काय म नटांपयत कमी के े .

वाढ े गुण व ा कमी चुक ा

आव यक कमचारी कमी करा

Canon या Optex कॅ मेरा े स डझाईन स टमने अ यंत कु े स डझायनर बनव े आहेत

पट अ धक उ पादक

कमी खच

णाचा वेळ कमी के ा

सुधा रत नणय अमे रकन ए स ेसने आप या ऑथरायझर अ स टं ट स टम एएसएस असा दावा के ा आहे

ारे आप या ाहकांना े डट मंज ूर करायचे क नाकारायचे याचे मू यांक न करते

एक तृतीयां जे कं पनी या अंदाजानुसार त वष $ द पे ा जा त आहे.

अ र कवा पोटब ान टकवून ठे वणे

सुधा रत ाहक सेवा ट सरकारचे DHSS PC आधा रत काय द न व े षक

णा ने मू यमापन कायासाठ ागणारा वेळ तासांव न म नटांपयत कमी के ा आहे

उ पादकता वाढ.