‫د پښتو پنځه ( ی ‪ ،‬ي ‪ ،‬ې ‪ ،‬ۍ ‪ ،‬ئ )‬

‫ليکونکی ‪ :‬عبدالعلي رسول زاده‬

 ‫( ی ‪ ،‬ي ‪ ،‬ې ‪ ،‬ۍ ‪ ،‬ئ ) په پښتو کي ‪:‬‬

‫په پښتو کي ( ی ) دغه الندي ډولونه لري ‪ .‬که څه هم لنډه ( ي ) او اوږده‬

‫( ې ) مخکي د واول او کونسونانت په برخه کي را وړلي سوې ‪ ،‬خو‬
‫بده به نه وي چي دلته ئې يو شمېر نوري ځانګړتياوي هم را وړلي‬
‫سي‪:‬‬

‫‪ 1‬ــ ملينه يا نرمه ( ی )‬

‫‪ 2‬ــ معروفه يا لنډه ( ي )‬
‫‪ 3‬ــ مجهوله يا اوږده ( ې )‬
‫‪ 4‬ــ ثقيله تانيثي يا درنه ښځينه ( ۍ )‬
‫‪ 5‬ــ ثقيله فعلي يا درنه فعلي ( ئ )‬

‫که څه هم دلته پورته د ( ی ) ګانـو ډولونــه پنځه را وړل سـوي دي ‪ ،‬خو‬

‫درنه يا ثقيله ( ۍ‪ ،‬ئ ) اصالً د تلفظ له لحاظه يوه ( يې ) ده ‪ .‬دا چي په‬
‫کارولو کي سره جال دي ځکه دوې را غلي دي ‪ ( .‬ی ‪ ،‬ۍ او ئ ) د الفبې‬
‫د نورو کونسونانتو تورو لکه ( ت ‪ ،‬خ ‪ ،‬ر ‪ ،‬س ‪ ،‬م او نورو ) په شان‬
‫کارول کيږي ‪ .‬ږغ د ( ي ) ور کوي مګر د واول په ډول نه کارول کيږي‪،‬‬
‫خو يوه ځانګړتي ا ئې دا ده چي د تر مخ توري د زور يا زورکي‬
‫تعيينوونکي دي ‪.‬‬

‫‪۱‬‬
‫څوک چي غواړي په لنډ ډول د پښتو ژبي ( ی ) ګاني زده کړي دلته‬
‫الندي د مثالو سره را غلي دي لکه ‪:‬‬

‫نرمه ( ی ) هغه کونسونانت يا بې‬ ‫‪ .1‬ملينه يا نرمه ( ی ) لکه ‪:‬‬

‫ږغه توری دئ چي تر مخ توری ئې زور يا ( الف ) او يا لنډ ( و )‬
‫و لري لکه ‪ :‬سړی ‪ ،‬غمی ‪ ،‬لرګی ‪ ،‬منګی ‪ ،‬سپی ‪ ،‬ځای‪ ،‬دی ‪،‬‬
‫زوی‪ ،‬خوی ‪ ،‬لوی ‪ ،‬بوی او نور ‪.‬‬

‫ملينه يا نرمه ( ی ) دغه الندي خواص لري ‪:‬‬

‫❖ په کلمه کي د ( ی ) تر مخ توری يا زور لري‪،‬يا ( الف ) او‬

‫يا معروف ( و ) وي ‪.‬‬

‫❖ دغه ( ی ) د کلمې په سر کي نه را ځي او د کلمې په‬

‫منځ کي دوه ټکي اخلي ‪.‬‬

‫❖ ملينه ( ی ) که د اسمونو په پای کي را غلې وي هغه‬

‫اسمونه مذکر ( نرينه ) مفرد اسمونه وي او يا د هغونسبتي‬
‫حالت وي لکه ‪ :‬کابلی ‪ ،‬کندهاری ‪ ،‬مزاری او نور ‪.‬‬

‫مثالونه ئې ‪:‬‬
‫سړی پر خپله الر ځي ‪.‬‬

‫‪۲‬‬
 ‫په ( سړی ) کي تر ( ی ) له مخه توری ( ړ ) زور لري ‪.‬‬
‫د ماللۍ د امېل غمی بريښي ‪.‬‬
‫په ( غمی ) کي تر ( ی ) له مخه توری ( م ) زور لري ‪.‬‬
‫احمد لرګی اره کړ ‪.‬‬
‫په ( لرګی ) کي تر ( ی ) د مخه توری ( ګ ) زور لري ‪.‬‬
‫لېونی سپی ډېر خطر ناک وي ‪.‬‬
‫په ( لېونی ) او سپی کي تر ( ی ) له مخه توري ( ن او پ ) زور لري ‪.‬‬
‫د دغه ځای ټول خلک په پښتو پوهيږي ‪.‬‬
‫په ( ځای ) کي تر ( ی ) له مخه توری ( ا ) دئ ‪.‬‬
‫دَی د ماللۍ ورور دئ ‪.‬‬
‫په ( دی ) کي تر ( ی ) له مخه توری ( د ) زور لري ‪.‬‬
‫احمد ډېر بد خوی لري ‪.‬‬
‫په ( خوی ) کي تر ( ی ) له مخه توری لنډ ( و ) دئ ‪.‬‬
‫ماللۍ په هغه لوی کور کي ژوند کوي ‪.‬‬
‫په ( لوی ) کي تر ( ی ) له مخه توری لنډ ( و ) دئ ‪.‬‬

‫( ي ) ‪ :‬لکه پشي‪ ،‬نالي ‪ ،‬کالي ‪ ،‬پاکي ‪ ،‬دي‪،‬‬ ‫‪ .2‬معروفه يا لنډه‬

‫لري او نور ‪ .‬معروفه ( ي ) دغه الندي خواص لري ‪:‬‬
‫❖ د کلمې په سر ‪ ،‬منځ او پای کي را ځي ‪.‬‬

‫‪۳‬‬
‫❖ معـــروفـــه ( ي ) د کلــمې يــا هېجا پـه پای کي تر واول‬
‫( الف ) او مجهول يا اوږد ( و ) وروسته نه را ځي ‪.‬‬

‫مثالونه ئې ‪:‬‬
‫پشي موږک ته غلې ده ‪.‬‬
‫ماللۍ پر نالي ناسته ده ‪.‬‬
‫سدو خپل کالي پاک ساتي ‪.‬‬
‫د بدن پاکي روغتيا ته ګټه لري ‪.‬‬
‫د دغه کلي خلک غښتلي دي ‪.‬‬
‫دوی په خپل کور کي يوه پشي لري ‪.‬‬

‫کله چي معروفه يا لنډه ( ي ) د کلمې په سر کي راسي کونسونات ده‬

‫او په خپله يوه بل واول ته اړتيا لري چي حرکت ور کي لکه ‪:‬‬

‫په ( يو ) يعني ( ‪ ) 1‬کي ( يَـ ) زورکی لري او تر وروسته چي ئې ( و ) را‬

‫غلی دئ ساکن او کونسونانت دئ ‪.‬‬

‫په ( بيا ) کي ( بـ ) ساکنه ده او ( ـيـ ) کونسونانت ده ‪ ،‬په ( الف ) واول‬

‫دئ‪.‬‬

‫( ې ) ‪ :‬لکه ادې ‪ ،‬شيدې ‪ ،‬مستې ‪ ،‬ډېـر ‪،‬‬ ‫‪ .3‬مجهوله يا اوږده‬

‫مېز ‪،‬کاسې او نور ‪ .‬مجهوله ( ې ) دغه الندي خواص لري ‪:‬‬
‫‪۴‬‬
‫مجهوله ( ې ) د کلمې په سر کي نه را ځي ‪ ،‬خو د کلمې په منځ او‬
‫پای کي را ځي ‪.‬‬

‫مثالونه ئې ‪:‬‬
‫د احمد ادې ډېره سپين سرې ده ‪.‬‬
‫د غوا شيدې پروتين لري ‪.‬‬
‫مستې د شيدو څخه جوړيږي ‪.‬‬
‫موږ ډېر کتابونه لرو ‪.‬‬
‫ستا کتابچې پر مېز پرتې دي ‪.‬‬

‫ثقيله ( ئ ‪ ،‬ۍ ) دوه ډوله ده ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ثقيله يا درنه ( ۍ ‪ ،‬ئ )‪:‬‬

‫➢ د ښځينه اسمونو درنه ( ۍ ) ‪ :‬د مونثو يا ښځينه نومونو او هم‬

‫د دغو مونثو اسمو د ځينو صفتو لپاره راځي لکه ‪ :‬ماللۍ ‪،‬‬
‫ګاډۍ‪ ،‬لنګۍ ‪ ،‬غالۍ ‪ ،‬لکۍ ‪ ،‬بېړنۍ‪ ،‬لېونۍ او نـور ‪ .‬هغه‬
‫کلمې چي دغه ( ۍ ) ئې په پای کـي را غلې وي مونث يا ښځينه‬
‫نومونه يا د ښځينه نومونو لپاره صفتونه دي ‪ .‬دغه ( ۍ ) الندي‬
‫خواص لري لکه ‪:‬‬

‫❖ هغه کونسونانت ( ۍ ) ده چي تر مخ توری ئې ( زورکی )‬

‫لري ‪.‬‬

‫‪۵‬‬
 ‫❖ دغه ( ۍ ) د کلمې په سر کي نه را ځي ‪.‬‬
‫❖ ثقيله ( ۍ ) د کلمې په پای کي تر ( الف ) وروسته نه را‬
‫ځي ‪.‬‬
‫❖ د ښځينه اسمو او صفتو لپاره را ځي ‪.‬‬

‫مثالونه ئې ‪:‬‬

‫ماللۍ په ښوونځي کي ده ‪.‬‬

‫پاچا امان اهلل خان غوښتل چي هيواد ته رېل ګاډۍ را ولي ‪.‬‬
‫ميرويس خان د افغاني غيرت لنګۍ تړلې وه ‪.‬‬
‫افغاني غالۍ نړۍ وال شهرت لري ‪.‬‬
‫هغه کوچني هلک پشي تر لکۍ کش کړه ‪.‬‬
‫د ارغنداو د اولسوالۍ مځکي ښه حاصل ور کوي ‪.‬‬

‫➢ ثقيله فعلي ( ئ ) ‪ :‬د فعلونو لپاره راځي لکه ‪ :‬مه کوئ !‪ ،‬و‬
‫خورئ !‪ ،‬را وړئ ! ‪ ،‬خورئ او نور ‪ .‬ثقيله فعلي ( ئ ) دغه الندي‬
‫خواص لري ‪:‬‬

‫❖ هغه کونسونانت ( ئ ) ده چي تر مخ توری ئې زورکی لري ‪.‬‬

‫❖ ثقيله فعلي ( ئ ) هم د کلمې په پای کي تر ( الف ) وروسته‬
‫نه را ځي ‪.‬‬

‫‪۶‬‬
 ‫❖ ثقيله فعلي ( ئ ) د کلمې په سر او منځ کي نه را ځي ‪.‬‬

‫مثالونه ئې ‪:‬‬

‫کوچنيانو‪ ،‬بد کارونه مه کوئ !‬

‫ژر را سئ ‪ ،‬ډوډۍ و خورئ !‬
‫خپل کتابونه کور ته را وړئ !‬
‫کوم خواړه چي تاسي خورئ ښه ګټه نه لري ‪.‬‬

‫په پورتنيو جملو کي تـر هـر سره رنګ سوي تـوري د مخه تـوری زورکی‬
‫لري ‪.‬‬

‫ځيني خلک دغه ( ئ ) امريه ( ئ ) بولي ‪ .‬په هر صورت دغه ( ئ ) د مونث‬

‫اسمونو لپاره نه را ځي بلکي يواځي د فعلونو لپاره را ځي ‪.‬‬

‫کله کله ځيني خلک ليکي ‪ :‬احمد خپل کار کړۍ دۍ ‪ .‬په لوېديځه‬
‫لهجه کي ( کړۍ ) او ( دۍ ) په ثقيله فعلي ( ئ ) تلفظ کيږي ‪ ،‬نو که ئې‬
‫موږ په ليکلو کي په ثقيله فعلي ( ئ ) تلفظ و کړو بايد په ليکلو کي‬
‫ئې د ث قيلي فعلي ( ئ ) څخه کار وا خلو نه د ثقيلي ښځينه ( ۍ ) څخه ‪.‬‬
‫دا چـي دغه دواړي ( ۍ ‪ ،‬ئ ) ګاني يو ډول تلفظ کيږي ځکه ئې ځيني‬
‫خلک استعمال سره ګډوي ‪.‬‬

‫‪۷‬‬