Professional Documents
Culture Documents
ADEEGSIGA KALKULETARKA
ADEEGSIGA KALKULETARKA
1
(SANTIFIC TIRCES)
copywrite ©sadaam abdirahmaan mahamuud. Year 2024
Book contents
Chapter 1: analytic trigonometry……………………………………
1.1 Angles value.
1.2 sum and difference identities for cosine and sine.
1.3 som important points of trignometry.
1.4 som identities.
Chapter 2: complex number…………………………………
2.1 Elementary operation of complex numbers.
2. squer roots of complex numbers.
2.3 modulus and argument of complex numbers.
2.4 complex numbers in polar form.
Chapter 3: probability…………………………………
3.1 factorial
3.2 permutation.
3.3 combination
Chapter 4: statistics…………………………………………
4.1 Standard deviation of grouping data.
4.2 Standard deviation of ungrouping data.
Chapter 5: limits and continuity…………………………………………
5.1 Limits direct substation.
5.2 undefined Limits.
5.3 Limits at infinity.
5.4 Limits of trigonometric functions.
Chapter 6: Differentiation…………………………………………
6.1 Derivatives
Chapter 7: integration....…………………………………………
7.1 indefinite integrals.
7.2 definite integrals.
7.3 integration of trigonomertric funtions
1. Angles value.
some Examples.
Find the value of these angles?
−√6+√2
I. Cos 105. 4
√2
II. Sin 45. 2
√3
III. Tan 30. 3
Si aad u saaratid Degree riix shift kadibna dheh mode kadib doore
lambar 3, kadibna dheh = . Jawaabtaada waxaa loo rogi doonaa
degree waxayna u soo muuqan doontaa sida tan.
a. Sin 75°
−√6+√2
jawaabta
4
7𝜋
b. tan 12 −2 − √3
xal: si Aad ugaliso kalkuleetarka riix tan kadibna
∎
isticmaa claamada jajabka qeybta kore gali 7 kadibna 𝜋 baay
∎
si Aad u galiso riix shift kabna badhanka hoose ee X10X , hoos usoo dag adigo
Jawaabta −2 − √3
√3
jawaabta
2
Xal: xisaabtan si Aad ugaliso kalkuleetarka isticmaa claamada jajabka gali qeebta kore
kadibna ku soo xir baraakat 2 tan( 15), kadibna usoo dag qebta hoose adigoo adegsanayo
falaaraha badhanka Replay. Maadaama hooseyaha iskuweer saaran yahay waxad u galin kartaa
laba qaab. 1: 1-( tan(15) )2 2: 1-tan(15)2
√𝟑
Jawaabta 𝟑
𝜋
2𝑡𝑎𝑛
3
3. 2 𝜋
1−𝑡𝑎𝑛
3
∎
Xal: si Aad ugaliso kalkuleetarka ugu horeeyn isticmaa claamada jajabka ∎ kadibna qor 2 tan
∎ 𝜋 𝜋
kadibna isticmaa claamada jajabka ∎ kadibna gali 3 kadibna ku sooo xir baraaket. 2 tan( 3 )
kadibna u soo dag hoos. gali 1- kadibna tan madaama ay tan iskuweerantahay ka hor mari
𝜋
baraakat kadibna gali barakatka tan ay wadato soo xir kadibna ku soo xir baraakat kale
3
𝜋 𝜋 2
kdib iskuweer gareey. 1-( tan( ) )2 ama 1- tan( )
3 3
Jawaabta: −√3
Ogow: Marwalba walba oo angalkaagu yahay 𝜋 cabirka waxad saraneysaa Radies si Aad u
sararatid riix badhanka shift, kadibna mode kadibna dooro lambar 4.
√6−√2
Xal: hadaba sida aan ognahay Sin 15° waxa ay lamid tahay habkaan waa hab stander form
4
ah siaad ugu badasho hab dicmal ah kaliya adeegso badhnakaan S ⇔D riix badhankan.
Jawabtaadu waxay isku badali dontaa dicmal. Waxayna noqondoontaa sida tan. 0.2588190451.
obshanada lagu siiyay adiga oo u galinaayo sida uu qoranyahay kadibna riix badhanka SD, hadii
ay obshan ka mida obshanada lagu siiyay kuu soo baxdo isla jawaabtaan 0.2588190451. wa
obshnka saxda ah.
3 2 √6
a) √ 4√ is 4
to decimal is
√2−√3
jawaabta waa c) 2
√2 1 1
a) b) c) d) 3
2 2 4
7𝜋
3. the exact value of tan is
12
√2
a) b) −2 − √3 c) -3 d) 2 − √3
4
√6+√2 √2 √6−√3 √3
a) b) c) d)
4 2 4 2
5. cos(87°)cos(93°) – Sin(87°)sin(93°)
3
a) b) −√3 c) 0 d) −1
3
𝜋 𝜋 𝜋 𝜋
6. the exact value of cos( )cos( ) – Sin( )sin( )
3 3 3 3
1 1
a) b) √2 c) 0.34 d) −
2 2
√2 −2−√3 √3+√2
a) b) √2 − √3 c) d)
3 2 4
𝜋 𝜋
8. the value of cos2 - sin2 is
6 6
1 −√3 1
a) b) √2 c) d)
2 3 4
9. cos2Χ + sin2Χ is
a) 2 b) -4 c) 1 d) 0
1−cos(60°)
10. the value of √ is
1+cos(60°)
√6−√2 √3 √2
a) b) -2 c) d)
4 3 2
part two:
𝜋
2 cos √√𝟐 − √𝟐
8
𝟐
𝜋
3 tan (- ) 1+√𝟐
8
4 tan 67.5 2− √𝟑
5 Cos 67.5
√√𝟐 − √𝟑
𝟐
Jawaabta 2+3i
Example2.
Add the flowing complex numbar.
(4+7i) + (1-6i)
xal: ugali kalkuleetarka sida ay u qorantahay.
Jawaabta 5+i
Ogow: inata Aad ku guda jirtid cahaptarkaa waa in kalkuleetarkaaga uu ku saaranyahay complex.
Jawaabta 4-3i
➢ Multiplication.
Example.
(3+2i) (3-2i)
Xal: si Aad u xalisid u gali kalkuleetarka sida ay u qorantahay adigo baraakat galinayo labada
dhinac taas oo ka dhigan isku dhifasho. Adigoo isku dhifanayo qeybta hore oo ah z1 (3+2i) iyo
qeybta danbe oo ah z2 (3-2i)
Jawaabta 13
➢ Divistion.
z1
If z1 = 3 + 2i and z2 = 5 + 3i determaine
𝑍2
Xal: sia Aad u xalisho gali klaku leetarka si aad isugu qeybisid z1 iyo z2 adeedgo calaamda
3+2𝑖
jajabka qeybta kore gali z1 hoos u soo dag kadibna gali z2 . .
5+3𝑖
21 1
Jawaabta + 𝑖
34 34
a) -5 + 12i
Xal: si Aad xalisid iskuweer ruutka marka hor furo claamada iskuweer ruutka √∎
kadibna kali absulut value oo ah calamadaan lzl, si Aad ugaliso lzl adeegso badhanka hyp
h hyp
adigoo ka hormarinaayo shift marka ay kuu soo muuqato calmada lzl gudeheeda gali tirada lagu
siiya. l -5 + 12i l. kadibna laba mar ku dhufo faalarta midig ee badhanka replay si Aad bananka
uga soo baxdo iskuweer ruutka. Inata kadib si Aad u raadiso argumanti adigoo halkaga joga ku
dhufo shift kadibna adeegso badhanka (−) sidan ayow u soo muqan doonaa ∠ kadib furo
baraakat (, si Aad u galiso arg, riix shift kadibna lambar 2 waxa kuu soo muuqandoono 4 qaab
ka dooro lambar 1 oo ah arg. Kadibna gali isla tiradii lagu siiyay kadibna ku soo xir baraakatka.
arg(-5+12i) kadibna u qybi labo ÷ 2 kadiba ku soo xir baraakat ).
Jawaabta 2+3i
b) −2𝑖
xal: si Aad u xalisid adeegso isla wadadii aad u adegsatay qeybta a) .
√𝐼 − 2𝑖 𝐼 ∠ (arg(-2i) ÷ 2)
Jawaabta 1−𝒊
lzl = 5
2. Agr: si Aad argumentiga u soo saaratid riix shift kadibna lambar 2 waxa kuu soo muuqan
doona 4 qaab ka doro lambar 1 oo ah arg, kadibna gali kombalakiska lagu siiyay kadibna ku soo
xir baraakatka. arg(3 + 4i)
Arg. Waxaa lagu cabiraa radies marwalba oo aad arg radineysid saaro radies. hadi
kalkulertarka uu kaa saranyahay degree saaro radies ado rixaya shift, mode kadibna 4:rad.
Arg: 0.927rad.
a) 4i
xal: soo hel marka hore lzl, ka dibna (arg).
lzl : shift, hyp l 4i l
lzl = 4
1
arg: shift, 2, 1:arg, arg( 4i ) = deg= 90 rad= 𝜋
2
1
arg: = 𝜋 rad.
2
𝜋 𝜋
Jawabta √2 (cos + sin )
4 4
b) √3 + 𝑖
xal: marka hore gali complex numberka lagu siiyay √2 + 𝑖 kadib riix shift,
1 1 𝜋
kadibna 2, kadib doorolambar 3 kadibna dheh =. 2 ∠ 𝜋. 𝜋 u qaado
6 6 6
𝜋 𝜋
intaa ka dib ku badalo qaacidadii z = 𝑟 (𝑐𝑜𝑠𝜃 + 𝑠𝑖𝑛𝜃 )2 ( cos 6 + sin 6 )
𝜋 𝜋
Jawabta 2 (cos + sin )
6 6
1. If z1 = ( 4 + 7i ) and z2 = ( 1- 6i ) z1+z2 is
a) −3 + 𝑖 b) −4 + 𝑖 c) 5 + 𝑖 d) 7 + 2𝑖
2. If z1 = ( 3i - 2 + 3i ) and z2 = ( 2 + 5i ) z1−z2 is
a) 2 + 𝑖 b) −4 + 𝑖 c) 5 + 12𝑖 d) 3𝑖
3. If z1 = ( 3 + 2i ) and z2 = ( 5+ 3i ) z1×z2 is
a) 9 + 19𝑖 b) 6 − 𝑖 c) 5 + 𝑖 d) 3𝑖 + 9𝑖
z1
4. If z1 = ( 2 + 𝑖 ) and z2 = ( 1− 𝑖 ) is
z2
1 3 3
a) + 𝑖 b) √2 − 𝑖 c) 3𝑖 d) − 𝑖
2 2 1
part two.
Matching.
Match each expressino in column 1 with its result in standard form in
column 2 Using calculetor
2 (3 + 𝑖)𝑖 −5 − 12𝑖
3 (2 − 3𝑖)2 −1 + 3𝑖
4 (4𝑖) × (−8𝑖) 32 + 0𝑖
5 (3 − 6𝑖)2 −3 + 4𝑖
1. factorial.
Example.1
How many ways can 9 different books be arranged on a shelf
Xal: si Aad u so heshid inta qaab ee loo hagaji karo 9 ka buug adeegso calaamada factorial ! .
si Aad u galiso calaamada factorial waxa ay kalkuletarka kaga jirtaa badhanka x-1 ka hor
inta Aadan adeegsan ka hormari shift, hadaba tirada guud ee aad heysatid waa 9! .si Ad u agliso
9! gali lambar 9 kadibna dheh shif kadibna adeegso badanka x-1 . 9!
Example.2
Find the total number of different of permutation of all letters of the word Math.
Xal: sida aad u galiso kalkuleetarka marka hore soo hel tirada guud ee xarfaha ku
jiro erayga Math . hadaba waxa uu ka koobanyahay 4 xaraf. gali 4 kadibna raaci !
dheh shift kadibna badhanka x-1 . 4 ! = .
Jawaabta 24
Example.3
evaluite 5 !
Jawaabta 120.
Jawaabta 15,120
Example 2.
Evalute 10p4
Jawaabata 5040.
Example 3.
Find the number of different possible of
5p ×8p4
3
Xal: ugali sida example ka hore o kale adoo isku dhufanyao labada qiimo eelagu siiyay.
Jawaabta 100800.
Jawaabta 330.
Example 2.
Evaluate 30c3
Xal: siad u galiso kalkuleetarka ncr marka hore gali n- oo ay u taagantahay 30 kaidna “C” adoo
dhahaya shofti, kadibna badhanka isku qeeybinta kadibna r- oo u ay u taagantahay 3 kadibna = .
Jawaabta. 4060.
Example 3.
Evaluate 18c2
Xal: ncr n=18 r=2 . 18c2
Jawaabta 153.
mode
3:stat
1:1-var
shift
1: on mode
hoos u
4:STAT
dag
Marka hore soo saaro class marka inta Aadn kalkuleetaeka u adeegasan kadibna raac
talaaboyinka Aad hore u soo aragtay.
Inaa kadib qeybta x gali class mark aad soo saaratay.Qeeyta frequency gali frequecy ga lagu
siiyay.
Xal: si Aad xaliso marka hore soo saaro class mark, siaad u soo saaratid class mark tirada yar ku
dar tirada weyn tusaale 20-30 tirada yar waa 20 + tirada weyn 30 waa 50, kadibna loo qeybsho
2 = 25. Mid walba sidaan u so saro calass marka waxa uu noo naqan doonaa sidan.
si Aad u galiso calss mark lambarka kore kasoobilaaw ila lambarka hoose lambar walba oo aad
galiso ku dheh = marka aad sidaa ku dhameyso imoow qeybta frequencyga adigoo adeegsanayo
falaaraha badhanka relpay kadibna calamada xariiqint ah ee x hosteeda taalo
gey qeybta kore ee frequency ga hostisa kadibna u gali freqancyga lagu siiyay
sida class mark aad u galisay.
Kadina dheh AC. Xogta waa la keydin doonaa intas marka Aad sameyso dheh
shift, kadibna dheh lambar 1 , kadibna dooro lambar 4: var, waxaa kuu soo bixi doono afar
qaab dooro lambar 2:x baar oo u taagan mean, kadibna dheh =
Jawaabta 25.2.
Xal: marka hore nadiifi klalkuleetarkaaga si Aad u soo saaratid mean, kadibna standard
devistion, kadibna variance. Si Aad u soo saratid mean: riix mode kadibna doore lambar
mesha x 15, 16, 17,18,19,20,22,24. Kadibna dheh AC. Xogtad way ku keydsameysa intaa
kadibna dheh shift, kadibna riix lambar 1, kadibna dooro lambar 4:var kadibna doore
Mean= 18.875.
Standard deviation: si Aad u soo saaratid ado wax kale sameyn kaliya riix shift, kadibna
Variance si aad u so saaratid variance adoon wax kale sameey oo aan tirtirin jawaabta
Variance =8.109375
𝑓𝑟𝑒𝑞𝑢𝑒𝑛𝑐𝑦 8 15 18 3 2
47°c,52°c,41°c,49°c,51°c,. is
5. the mean, variance and standard deviation of following un groping data is.
4°c,22°c,15°c,19°c,18°c,. is
6. the mean, variance and standard deviation of following groping data is.
𝑐𝑙𝑎𝑠𝑠 𝑚𝑎𝑟𝑘 0 1 2 3 4 5 6
𝑓𝑟𝑒𝑞𝑢𝑒𝑛𝑐𝑦 26 27 19 11 3 3 1
Example 1.
Evaluate lim (𝑥 2 − 4𝑥 + 1)
𝑥→2
Xal: si Aad u xaliso marka hore iska nadiifi kalkuleetarka. Si Aad ugaliso xisaabtada.
Ugali sida ay u qorantahay. Marka hore gali X sida Aad hro u soobaratay marka aaad u
baahato xaraf waxala adeegsanaayay badhanka ALPHA kadibna xarafka Aad rabtid
qorantahat CALC . waxa uu ku weydiin doonaa qiimaha X?. Gali qiimaha uu ku siqayo
Jawabta -3.
Example 2.
Xal: marka hore gali 2X kadibna squeer root kadibna iskuweerka gudihiisa gali 2x+7
kadibna dhe calculas. X? Gali qiimaha x oo ah 1 kadibna dheh =.
Jawaabta 6.
sharaxaad.
Marka Limitakaagu yahay direct substution . Waa marka Aad si toos ah u galineysid
kalkuleetarka qiimaha X-kaagu ku siqayo oo uu jawabta saxda ah ku soo saarayo . Hadii uu ku
soo saariwaayo jawaabta oo uu kuu soo saaro cillad (error) sidaan
Limitkaagu waa undefined si aad u xalisid X? X-kaag qiimaha uu ku
siqayo qiima u dhaw u qaado. Tusaale 1) hadii uu ku siqay 2, Labo Waxaa u dhaw oo Aad u
qaadaneeysa 1.999999999. 9-ka inta aad donto ayaad qori kartaa 8 mar ilaa 15 mar. 2) hadii u
ku siqayo 0. Waxaa u dhaw 0. 00000000001, 3) haduu ku siqayo 1 waxa u dhaw 0.9999999999.
Example1.
𝑥 2 −4
Evalute lim
𝑥→2 𝑥−2
∎
Xal: si Aad u xaliso marka hore adeegso calaamada jajabka ∎ qeybta kore gaali x2-4 kadibna
hoos u soo dag gali x-2 inta kadib ha dhihin = adeegso badhanka CALC. X? Hadii aad galiso
qiimaha x-kaagu ku siqayo oo ah 2 waxa uu kuu soo saridonaa error. Adigoon waxa dhan
kansalin riix falaarta bidix ee badhanka replay , kadibna dheh CALC Si Ad u xaliso x? booska 2 u
qaado qiima u dhaw. 2 waxa u dhaw. 1.99999999999 x? U qaado 1.999999999 kadibna dheh =.
Jawaabta 4.
Example 2.
√𝑥−2
Evalute lim
𝑥→4 𝑥−4
Xal: si Aad u xaliso u gali kalkuleetarka sida ay u qorantahay isticmaal calamada jajabka
∎
qeybta kor gali √𝑥 − 2 kadibna u soo dag qeybta hose gali 𝑥 − 4 kadibna dhe CALC, X? gali
∎
tiro u dhaw qiimaha x-kaaga u ku siqayo oo ah 4, lambar 4 waxaa u dhaw 3.99999999 gali
3.999999999. 9-ka inta Aad doonto gali kadibna dheh =
1
Jawaabta
4
Example 1.
1
Evalute lim (2 − )
𝑥→−∞ 𝑥
Xal: si aad u xaliso u gali kalkuleetarka sida ay u qorantahay marka hore gali 2 – kadibna
∎ 1
isticmaal calaamada jajabka ∎ kadbna gali 𝑥 kadibna dheh CALC. Qiimaah X? waxa u heysataa
infintive (∞) hadaba X-kaagu waxa u ku siqayaa (∞) infintive ku waa undefined, hadii X-kaagu
ku siqaayo −∞ waxa aad u qaadaneysaa. −999999999999 hadii uu ku siqaayo +∞ waxad u
qaadaneysaa 99999999999.
Jawaabta 2.
Example 2.
√𝑥 2 +1
Evalute lim ( )
𝑥→+∞ 𝑥
√𝑥 2 +1
Xal: si Aad u xaliso ugali kalkuletarka sida ay u qorantahay 𝑥
kadibna dhe CALC. 𝑥? = +∞ u
qaado 999999999999 ilaa inta aad doonto kadibna dheh =.
Jawaabta 1.
Example 3.
3𝑥−1
Evalute lim ( )
𝑥→+∞ √2+𝑥 2
∎
Xal: si Aad u xaliso ugali sida ay u qorantahay marka hore adeegso calaamda jajabka ∎ qeybta
kore gali 3x-1 hoos uga so dag kadibna gali √2 + 𝑥 2 kadibna dheh CALC. X? Madaama uu
(+∞). u qaado 99999999999999. Ilaa shaada aad ka buuxiso.
Jawaabta 3.
Xal: si aad ugu xaliso kalkuleetarka limits of trigonometry u gali sida lim infinitive ka oo kali
marka hore saaro kalkuleetarkaga radias kadibna adeegso calaamada jajabka qeybta kore
gali sin 2𝑥 hoos u soo dag kadibna gali x kadibn adhe CALC. X? hadaba X-kaagu waxa uu ku
siqayaa 0 marwalba oo lagu siiyo limit of trigonometry. 0 waxa aad u qaadaneysaa tiro aad ugu
dhaw 0 waxa u dhaw 0.000000000000000001. 0-u qaado inta Aad doonto 8-10
Jawaabta 2.
Example.2
tan(3𝑥)
Evalute lim ( )
𝑥→0 sin(4𝑥)
Xal: si aad u xaliso u gali qaabka ay u qorantahay kdibna dheh CALC . X? u qaado
0.000000000001 kadibna dheh =.
3
Jawaabta .
4
Example.2
(1−𝑐𝑜𝑠𝑥)
Evalute lim ( )
𝑥→0 𝑥2
𝑥 2
Xal: marka hore drive gareey (1 − cos 𝑥) meeshaad ku aragtid u qaado 2sin( ) .
2
𝑥 2
2sin( )
2
lim ( ) Marak Aad soo saaratid kadib u gali sida ay u qrantahay kadibna dheh CALC.
𝑥→0 𝑥2
X? waxa ay ku siqeysaa marwalba 0. U qaado 0.00000000000001 kadibna dheh =.
1
Jawaabta .
3
a) 3 b) 7 c) 5 d) 9
𝑥+1
2. evalution of lim (
𝑥 3 +𝑥−1
) is
𝑥→1
a) 7 b) 9 c) 0 d) 2
a) 20 b) o.909 c) 0 d) 1
𝑥 2 −𝑥
4. evalution of lim (
𝑥
) is
𝑥→0
a) x b) 0 c) -1 d) 2.4
𝑥 3 −1
5. evalution of lim (
𝑥−1
) is
𝑥→1
a) 1 b) 0 c) 3 d) 24
a) 14 b) 8 c) 12 d) 2
𝑥+1
7. evalution of lim ( ) is
𝑥→∓∞ 𝑥−3
a) 0 b) -8 c) 1 d) 76
a) 3.5 b) 2 c) 7 d) 0
𝑥𝑡𝑎𝑛𝑥
9. evalution of lim ( ) is
𝑥→0 (1−𝑐𝑜𝑠𝑥)
1
a) 2 b) 0.90.3 c) d) 8
5
𝑠𝑖𝑛𝑥
10. evalution of lim ( ) is
𝑥→0 (6𝑥)
2
a) 4 b) c) 47 d) 0
3
sin(4𝑥)
11. evalution of lim ( )
𝑥→0 tan(7𝑥)
1 2
a) b) c) -1 d) 20
4 3
sin(4𝑥)
12. evalution of lim ( ) is
𝑥→0 tan(7𝑥)
1 2
a) b) c) -1 d) 20
4 3
tan(3𝑥)
13. evalution of lim ( ) is
𝑥→0 tan(5𝑥)
1 0 3
a) b) c) 8 d)
2 0 5
(1−𝑐𝑜𝑠𝑥)
14. evalution of lim ( ) is
𝑥→0 (1−𝑐𝑜𝑠𝑥)
11 24
a) b) c) 0 d) -3
2 4
(2𝑐𝑜𝑠𝑥)
15. evalution of lim ( ) is
𝑥→0 (1−sin 𝑥)
19
a) b)4 c) 2 d) -0
3
1. Derivatives.
Sharaxaad.
“ Derivative waa ka duwan yahay dhamaan cutubyada Aan horay u soo qaadanay maxaayeelay
looguma adeegsankaro kalkuleetarka si toos ah” hadaba marka Aad kalkuletarka u
adegsaneysid derivative waxaa kaliya oo Aad u adeegsan kartaa su’aalaha doorashada ah
(multiple chose question). Adigo options ka lagu siiyay marba mid ku tijaabinaayo. Hadii see
𝑑𝑦
loogu adeegsadaa su’aalaha doorashada?.. derivativ ka waxaa loo qaataa 𝑑𝑥 kalkuleetarkana
waxa ay kaga jirtaa badhanka integration ka hadii Aad ku dhufato calaamadan waxa ku
soo bixi dooni inegration si Aad u soo saaratid derivative ka hor mari dhift.
qiimaha lagu siiyay wax aad gali doontaa halkaan
booska x waxa Aad la imandoontaa trio mida
ay rabta hanoqotee. 6, 9, 2, 3, 5,1. tirada Aad
rabto ayaad u qaadan kartaa. Tiradaa Aad u
qaadtay x waxa Aad kubadalan doontaa meel
walba oo Aad ku aragtoxarafka X, marka Aad
𝑑𝑦
galiso qiimaha lagu siiya kadibna Aad
𝑑𝑥
iimaadi qeybta X oo aad u qaadatid lambar 2
waxaa kuu soo bixi dooono tiro. Tusaale (420) intaa kadib options ka lagu siiyaya ayaad
kalkuleetarka mid mid u gali doontaa adoo meeshi Aad X ku aragto ku badalanaayo qiimiha Aad
markii hore u qaadatay,oo ah 2. hadii ay mid kamid ah obshanadaada ay kuu soobaxdo
islajawaabti marki hore kuu soo baxday obshankaas ayaa noqan doona jawaabta saxda ah ee
derinitive kaaga.
a) 𝑥 2 − 5) = b) 𝑥 3 − 4𝑥1) =
c) 2𝑥 − 4 = d) 2𝑥 + 4) =
jawaabta aad horay u soo saaratay waxa ay aheed 2, marka boska X ku badalatay 3 obshanka
ay kuu soo baxady isla jawaabtii hore ayaa ah obshanka saxda ah. Hadaba obshanka C ayay soo
baxday isla jawaabtii. 2.
Jawaabsta (C) 2𝑥 − 4
Example 1.
The Integration of 3𝑥 2 respect to x is.
a) 𝑥 3 + 𝑐 b) 33 + 𝑐 c) 𝑥 2 + 𝑐 d) 2𝑥 3 + 𝑐
xal: si Aad u xaliso raac talaaboyinkaan. Marka hore u gali suashaada sida ay u qorantahay
kadibna dheh CALC. Kadibna X? u qaado 0.1 kadibna dheh =. Jawaabta kuu soo baxday ku
keydso kalkuleetarka si Aad u keydsato riix shift kadibna mode kadibana riix badhanka RCL
kadiba ku keydso xarafka Aad doono. Tusaale waxa Aan ku keydsaneynaa xarafka C oo ku jiro
badhanka hyp, “hadii Aad fahmi weydo sida wax loo keydiyo horaad u soo baratay dib ugu
laabo” .. marka Aad keydsatid jawaabtaada kadib adeegso wadada drivtive ka. Adigoo
obshanada lagu siiyay mid mid u soo qaadanaayo. Marka hor riix shift kadibna badhanka
intgration kadibna u gali sida ay u qorantahay kadibna qeybta X? u qaado 0.1 inta ka dib
jwaabta kuu soo bado u qeybi jawaabtii hore oo oo Aad keydsatay adigoo riixaya badhanka isku
qeybinta kadibna dheh ALPHA kadibna xarafki Aad wax ku keysatay oo Ahaa C oo ku jiro
badhanka hyp. Midwalba ku tijaabi kii ay kuu soo baxdo 1 ayaa noqon doono kan saxda ah.
a) 23 + 𝑐 = b) 33 + 𝑐 =
c) 𝑥 2 + 𝑐 = d) 𝑥 3 + 𝑐=
marka Aad sidan u saarato midwalba u qeybi jaawbi ada hoee u keydsatay. Obshankii ay ku
soo baxdo 1 ayaad ah midka saxda ah kadibna raacsii + c .
Jawaabta (d) 𝑥 3 +𝑐
2. difinite integrals.
Example1.
2
Evaluate ∫0 𝑥 5 𝑑𝑥
Xal: marka Aad ka shaqeyneysid difinite integrals way ka duwan tahay indifinit integrals.
Difinite si toos ah ayaad kalku leetarka u galineysaa. Hadaba si Aad u xaliso tusaalahaan marka
∎
hore riix badhanka ay ku taalo calaamada integral ka ∫∎ ∎ 𝑑𝑥 lamada adeegso falaaraha
badhanka replay si ugu guurto mesha Aad rabto qeybta kore iyo qeybta hoose ee clamada
integral ka gali qaiimaha lagu siiyay kadibna kadibna qeybta dhexe gali 𝑥 5 . kadibna dheh =.
32
Waxa kuu soo bixi doonto siadatan qaabkaan waa qaab polar form
3
ah si Aad ugu bashid dicmal form riix shift kadibna badhanka 𝑆 ⇔ 𝐷
waxa ay naqan dontaa sida tan.
Jawaabta 1023
Xal: marka hore gali calaamada integralka qeybta kore iyo hoose ee calaamada
gali qiimaha lagusiiyay kadibna furo baraakat gali 3𝑥 + 2 kadibna ku soo xir
barakatka akdibna taabo calaamada iskuweerka. Kadina dheh =.
Jawaabta 56.
Xal: sida Aad ugu xaliso kalkuleetarka integratin of tirgnometry. Raac talaabaoyinkaan. Marka
hore saaro kalkuleetarkaaga radiase, kadibna riix badhanka inegration ka qeybta kore ee
𝜋
calaamada gali 3 si Aad u galiso riix calaamada jajabka kadibna riix shift kadibna badhanka
× 10𝑥 oo ay ku jirto baay hoos uga soo dag kadibna gali 3 qeybta hoosane gali 0 kadinna
(2cosx +1) dheh =.
𝜋
Jawaabta buuga uu soo saaraayana waa √3 +
3
Example2.
𝜋
Evalute ∫0 (3𝑠𝑖𝑛2𝑥) 𝑑𝑥
4
𝜋
Xal: ugali sida ay u qorantahay ∫04 (3𝑠𝑖𝑛2𝑥) 𝑑𝑥 .
3
Jawaabta .
2
4
1. evalution of is
𝑥2
1 2
a) 𝑥 2 + 𝑐 b) 𝑥 3 + 𝑐 c) − + 𝑐 d) − +𝑐
𝑥 𝑥2
3
2. evalution of ∫2 (5𝑥 3 ) 𝑑𝑥 is
1 10
a) 2 b) 81 c) 𝑥 2 + 1 d) 22
4 8
2
3. evalution of ∫1 (3𝑥 2 ) 𝑑𝑥 is
1
a) 3.4 𝑢𝑛𝑖𝑡 2 b) 𝑢𝑛𝑖𝑡 2 c) 7 𝑢𝑛𝑖𝑡 2 d) 22 𝑢𝑛𝑖𝑡 2
2
3
4. evalution of ∫0 (10 − 𝑥 2 )𝑑𝑥 is
3
a) 6.950 b) 1.6039 c) d) 4.5
2
𝜋
7. evalution of ∫0 ( cos(2𝑥 ) )𝑑𝑥 is
4
1 5
a) b) −9 c) 65 d)
2 3