TYT Konu Anlatımı Coğrafya

Bu not x sayfadır, ayrıca konuların KİŞİSEL DEĞERLENDİRMEYE önem seviyesi ve şimdiye kadar TYT’lerde
çıkmış 25 soru bulunmaktadır.
e

Doğa ve İnsan Çıkmış Sorular

• Çıkmış Soru Sayısı: 3

• Önem Seviyesi: 6/10

• İnsanın yaşamı doğal koşullara bağlıdır. Örneğin;

sıcaklık ve yağışın elverişli olduğu yerlerde orman bitki
örtüsü görülmektedir. Bu nedenle o bölgelerde
yaşayan insanların evleri ahşap malzemelerden
yapılmıştır. Aynı zamanda gelişen teknoloji ve
insanlarda oluşan bilgi birikimleri sayesinde insan da
doğa üzerinde etkili olmaya başlamıştır. Mesela
barajların kurulması, köprülerin kurulması…
• Atmosfer: İklim ve Meteorolojik olayların
gerçekleştiği, %78 azot ve %21 oksijenden oluşan
hava küre. CEVAP: C
• Litosfer: Yer kabuğunun en dış bölümü olan, taş küre.
• Hidrosfer: Okyanusları, denizleri, gölleri vb.
kapsayan, su küre.
• Biyosfer: Doğal ortama bağlı olarak varlığını sürdüren
canlılar, canlı küredir.
• Coğrafyanın İlkeleri:
Nedensellik İlkesi: Örneğin, yanardağların
oluşumunu volkanizma ile açıklanır ve yanardağ olan
bölgelerdeki doğa olaylarının sonuçlarını açıklar.
Dağılış İlkesi: Örneğin coğrafya dağılış ilkesi ile
“Hortumların en yaygın görüldüğü yer, Kuzey
Amerika’dır.” bilgisini ortaya koyar.
Karşılıklı İlgi İlkesi: Örneğin coğrafya; iklim
koşullarıyla tarım ürünleri arasındaki ilişkiyi
inceleyerek yoğun yağışlı bölgelerde nelerin
yetiştirilmesi gerektiği hakkında bilgi verir.
• Fiziki Coğrafya:
Jeomorfoloji: Yer Şekillerinin oluşumunu inceler.
Klimatoloji: İklim ve iklim elemanlarını inceler.
Hidrografya: Yer altı ve üstü sularını inceler.
Biyocoğrafya: Bitki ve Hayvan topluluklarını inceler.
Kartografya: Harita bilimine verilen addır.
• Beşeri Coğrafya:
Nüfus Coğrafyası
Yerleşme Coğrafyası
Tarım Coğrafyası
Sanayi Coğrafyası
Ulaşım Coğrafyası
Enerji Coğrafyası
Kültürel Coğrafya CEVAP: A
Sağlık Coğrafyası
Tarihi Coğrafya

-1-
 TYT cCoğrafya

• Dünyanın Yörüngesinin Elips Şeklinde Olmasının

Çıkmış Sorular Sonuçları: Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüş hızı
değişir. Mevsim süreleri yarıkürelerde farklılaşır.
Sonbahar ekinoksu 21 Eylül yerine 23 Eylül’e sarkar.
Günberi (3 Ocak) ve günöte (4 Temmuz) konumları
oluşur. Şubat ayı 28 gündür, 4 yılda bir 29 olur.
• Dünya Ekseninin 23°27′ Eğik Oluşunun Sonuçları:
Dönencelerin ve kutup dairelerinin sınırlarını
belirleyerek, matematik iklim kuşaklarının oluşumuna
neden olur.

CEVAP: C

Dünya’nın Şekli ve Hareketleri

• Çıkmış Soru Sayısı: 1

• Önem Seviyesi: 5/10 • Özel Tarihler:
• 21 Haziran: Güneş ışınları Yengeç Dönencesi’ne
90°lik açı ile düşer. Yaz mevsiminin başlangıcıdır.
• Dünya’nın Şeklinin Sonuçları: Ekvator yarıçapı,
Kuzey Yarım Küre’de En uzun gündüz, en kısa gece
kutuplar yarıçapından daha uzundur. Dolayısıyla güneş
yaşanır. Yengeç Dönencesi’nden kuzeye gidildikçe
ışınları yeryüzüne farklı açılarla düşer. Ekvator’dan
gündüz süresi uzar, gece süresi kısalır. Bu tarihten
kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık değerleri düşer.
itibaren gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya
Dünya’nın bir yarısı karanlıkken diğer yarısı aydınlıktır.
başlar. Aydınlanma çemberi Kuzey Kutup
Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı
Dairesi’ne teğet geçer. Yengeç Dönencesi’nin
Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azalır. Ekvator’dan
kuzeyi, güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en dik
kutuplara gidildikçe, paralel boyları ve meridyenler
açı ile alır. Yengeç Dönencesi’nin kuzeyinde en kısa
arası mesafe azalır.
gölge yaşanır. Güney Yarım Küre ve Oğlak
• Dünya’nın Kendi Ekseni Etrafındaki Dönüşünün
Dönencesi’nde bunların tam tersi yaşanır.
Sonuçları: Günlük sıcaklık farkları meydana gelir.
• 23 Eylül: Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a 90°lik açı
Bunun sonucunda Fiziksel çözülme ve Meltem
ile düşer. Gölge boyu Ekvator’da sıfırdır. Güneş
rüzgarları oluşur. Merkez kaç kuvveti meydana gelir.
ışınları bu tarihten itibaren Güney Yarım Küre’ye dik
Bunun sonucunda sürekli rüzgârların (Alize, Batı,
düşmeye başlar. Bu tarih Kuzey Yarım Küre’de
Kutup) yönlerinde sapmalar meydana gelir. Okyanus
Sonbahar, Güney Yarım Küre’de İlkbahar
akıntıları halkalar oluşturur ve yönlerinde sapmalar olur.
başlangıcıdır. Aydınlanma çemberi kutup
Dünya kendi ekseni etrafında Batıdan Doğuya
noktalarına teğet geçer. Dünya’da gece ve gündüz
döndüğünden ötürü Güneş doğuda erken doğar,
birbirine eşit olur. Bu tarih Kuzey Kutup Noktası’nda 6
batar ve batıda geç doğar, batar. Dinamik basınç
aylık gecenin, Güney Kutup Noktası’nda ise 6 aylık
kuşakları meydana gelir.
gündüzün başlangıcıdır.
• Dünya’nın Güneş Etrafındaki Dönüşünün Sonuçları:
• 21 Aralık: 21 Haziran’da yaşananlar Yarım Küre
Mevsimler oluşur ve mevsimlik sıcaklık farkları
değiştirir.
meydana gelir. Muson rüzgârları meydana gelir. Gece-
• 21 Mart: 23 Eylül’de yaşananlar Yarım Küre değiştirir.
gündüz uzunlukları değişir. Güneş ışınları yıl
boyunca dönencelere bir kez, dönenceler arasına iki
kez dik düşer.

-2-
 TYT cCoğrafya

• Türkiye’nin en doğusu ile en batısı arasında 76

Çıkmış Sorular dakikalık bir zaman farkı vardır. [İki meridyen
(Kutuplardan geçen paralellere dikey olarak uzandığı
var sayılan hayali çizgiler) arasında 4 dakikalık bir
zaman farkı vardır]. Türkiye’nin en kuzeyi ile en
güneyi arasındaki kuş uçumu uzaklık 666 Km’dir [İki
paralel (Meridyenlere dikey Ekvator’a paralel
uzandığı varsayılan hayali çizgiler) arası mesafe
111 km’dir.]
• NOT: Meridyenlerin boyları eşittir fakat aralarındaki
mesafe yalnızca Ekvator’da 111 km’dir. Kutuplara
doğru gidildikçe mesafe daralır.
• Bulunduğu Boylamın Türkiye Üzerindeki Etkileri:
Ulusal saati başlangıç meridyeni saatinden ileridir.
Doğu’daki noktalarında yerel saat ileridir.
• NOT: Aynı boylam üzerinde iki noktanın yerel
saatleri, öğle vakitleri yani güneşin tepe noktasına
ulaştığı an, 21 Mart ve 23 Eylül’de güneşin doğuşu
ve batışı aynıdır.
• Türkiye’nin Bulunduğu Enlemin Etkisi: Kuzey
Yarım Küre’de yer aldığı için Güneyden kuzeye
doğru gidildikçe sıcaklık, buharlaşma ve denizlerin
tuzluluk oranı, kalıcı kar sınırı, orman, yerleşme ve
tarım üst sınırı azalır. Gölge boyu uzar. Dönenceler
dışında yer aldığı için Güneş ışınları hiçbir zaman dik
düşmez, gölge boyu asla sıfır olmaz. Orta kuşakta
CEVAP: E yer aldığı için Batı rüzgârları kuşağındadır, cephe
yağışları görülür.
• NOT: Türkiye, matematik konumundan ötürü +2 ve
Coğrafi Konum +3 zaman dilimindedir.

• Çıkmış Soru Sayısı: 0 Harita Bilgisi

• Önem Seviyesi: 3/10

• Çıkmış Soru Sayısı: 1

• Enlem: Bir yerin Ekvator’a olan açısal uzaklığıdır.
• Boylam: Bir yerin başlangıç meridyenine olan açısal • Önem Seviyesi: 5/10
uzaklığıdır.
• Çizgisel Hız: Dünyanın her enleme göre değişen • Haritayı Oluşturan Unsurlar: Kuşbakışı görünüş,
dönüş hızıdır. ölçek ve düzlemdir.
• Türkiye’nin Özel Konumu ve Etkileri: Üç tarafı • Çizgi Ölçek: Çizgi şeklinde uzanan ölçek türüdür.
denizlerle çevrilidir. Ortalama yükseltisi fazladır. Bu • Kesir Ölçek: Bu Ölçek türünde Pay ve Payda
nedenle gerçek sıcaklıkları ile indirgenmiş sıcaklıkları bulunmaktadır. Payda haritanın ne kadar
(bir yerin rakımının sıfır olduğu kabul edilerek küçültüldüğünü gösterir.
hesaplanan sıcaklığı) arasındaki fark fazladır. Önemli • Haritada Projeksiyon:
boğazlara ve ticaret yollarına sahiptir. Aynı anda 4 Silindirik Projeksiyon: Ekvator ve çevresini
mevsim özellikleri birden yaşanabilir. Üç kıtayı gerçeğe yakın gösterir.
birbirine bağlayan köprü konumundadır. Konik Projeksiyon: Orta Kuşağı gerçeğe yakın
• Türkiye’nin Matematik Konumu ve Etkileri: Türkiye olarak gösterir.
Ekvator’un kuzeyindeki 36° kuzey ve 42° kuzey Düzlemsel Projeksiyon: Kutuplara yakın ülkeleri
paralleri ile başlangıç meridyeninin doğusundaki 26° gerçeğe yakın gösterir.
doğu ve 45 °doğu meridyenleri arasında yer alır.

-3-
 TYT
• Haritaların Sınıflandırılması:
Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçeği büyük paydası
küçüktür. Hata Payı, bozulma oranı ve yükselti farkı az;
ayrıntı ve kağıt üzerinde kapladığı alan fazladır.
Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçeği küçük paydası büyük
olan haritadır. Büyük ölçekli haritanın tersidir.
• Kullanım Alanlarına Göre Haritalar:
Fiziki Haritalar: Bu haritalar yeryüzü şekilleri dikkate
alınarak hazırlanan haritalardır.Bu haritalarda her bir
rengin bir anlamı bulunmaktadır.
Siyasi (İdari) Haritalar: Ülke sınırlarını veya İl
sınırlarını gösteren haritalardır. Bu haritalarda renklerin
hiçbir anlamı yoktur, rastgele yerleştirilmiştir.
Beşeri Haritalar: Nüfus, göç, yerleşme, tarım,
hayvancılık, sanayi, turizm, vb. dağılışını gösteren
haritalardır.
Ekonomik Haritalar: Ekonomik Faaliyetlerin dağılışını
gösteren haritalardır.
Çıkmış Sorular
CEVAP: A
• Haritada Yüzey Şekillerinin Gösterilmesi:
• Renklendirme Yöntemi: Yeryüzü şekilleri yükselti
basamağına göre hazırlanan yöntemdir. Bu yöntemde
her bir rengin bir anlamı bulunmaktadır.
• Tarama Yöntemi: Bu yönteme göre çizgiler uzun
seyrek ve ince ise eğim az,çizgiler kısa kalın ve sık ise
eğim fazladır.
• Gölgelendirme Yöntemi: Bu yönteme göre
hazırlanmış haritalarda güneş ışınları dikkate alınarak
hesaplanır gölge kalan yer gri renk tonu kullanılır.
• Kabartma Yöntemi: Yer şekillerine göre 3 boyutludur.
-4-
cCoğrafya
• İzohips Yöntemi: Aynı yükseltide bulunan noktaların
birleştirilmesiyle elde edilen eğriye izohips bu yönteme
ise İzohips Yöntemi denir. Bütün eğriler iç içe şeklinde
çizilir; ve her eğri kendisinden daha yüksek olan bir
eğriyi çevreler. Deniz Seviyesi her zaman 0 metredir.
Çizilen eğriler birbirine yakınsa eğim fazla, uzaksa
azdır. İzohips eğrisinde dıştan içe doğru yükselti artar.
Eğriler arasındaki yükselti farkı her yerde aynıdır.
İzohipsi kesen Çizgiler Akarsulardır. İzohipslerin nokta
halini aldığı yerlerde dağ ve zirve kısmını oklar ile
gösterilen yerlerde ise çukur olduğunu gösterir.
İklim Bilgisi
• Çıkmış Soru Sayısı: 4
• Önem Seviyesi: 9/10
• İklim: Bir atmosfer olayının uzun yıllar boyunca
göstermiş olduğu ortalama karakter.
• Hava Durumu: Bir atmosfer olayının kısa bir süre
boyunca göstermiş olduğu ortalama karakter.
• Cephe: Farklı hava kütleleri karşılaştığında oluşan
sınır.
• Atmosfer: Atmosfer içinde yükseldikçe yoğunluk hızla
azalır.
• Atmosferin Katları:
• Troposfer: Atmosfer en alt ve en yoğun katmanıdır.
Hava olayları bu katmanda meydana gelir.
Atmosferdeki gazların çoğu burada bulunur. Yerden
yansıyan ışınlarla ısındığı için her 200 metrede 1
derece sıcaklık düşer. Kalınlığı ekvatorda kutuplara
göre daha kalındır.
• Stratosfer: Ozon tabakası bu katmanda başlar ve
mezosferin altına kadar yükselir.
• Ozonosfer: O3 gazından oluşur, Güneş’ten gelen
zararlı ışınların gelmesini engeller.
 TYT
Çıkmış Sorular
CEVAP: B
• Mezosfer: Atmosferin en soğuk katmanıdır. Dünya’ya
düşen meteorlar bu katmanda yanmaya başlar.
• İyonosfer: Radyo dalgalarını yansıtan katmandır.
Kutup ışıkları bu katmanda oluşur.
• Termosfer: Atmosferin en sıcak katmanıdır.
• Egzosfer: En dış ve yoğunluğu en düşük katmandır.
Yapay uyduların yörüngesi bu katmandadır.
Sıcaklık
• Sıcaklığın Dağılışını Etkileyen Faktörler:
Dünya’nın Şekli: Güneş ışıklarının yüzeye çarpma
açısının ekvatordan kutuplara doğru eğikleşmesine
Enlem Etkisi denir.
Dünya’nın Günlük Hareketi: Gün doğumundan öğle
vaktine kadar Güneş ışınlarının geliş açısı sürekli
büyürken bu durum öğleden sonra tersine döner.
Dünya’nın Yıllık Hareketi: Güneş ışınlarının dik geldiği
konum yıl boyunca değiştiği için Mevsimler oluşur.
Atmosfer: Güneşten gelen enerjinin sadece yarısına
yakını bize yansır.
Yüzey Özellikleri: Farklı bitki örtüleri farklı sürelerde
ısınır.
Kara ve Denizlerin Dağılışı: Yaz mevsiminde karalar
denizlere göre daha hızlı ısınırken kışın ise denizler
daha geç soğur. Bu yüzden denizden esen rüzgarlar
yazın serinletici, kışın ılıtıcı niteliktedir.
Yükselti: Hava yerden ısındığından ötürü yukarı
çıktıkça sıcaklık azalır.
-5-
cCoğrafya
• Bakı: Bakı yamaçlar, dağların, tepelerin Güneş alan
kısımları için kullanılır. Bu bölgede sıcaklık ve tarımsal
verim daha yüksektir.
• Nem: Kuru bir havanın sıcaklığı hızlı artıp azalırken
nemli havada bu durum tam tersidir. Ekvatordan
kutba, deniz seviyesinden yükseğe ve kıyıdan iç
kesimlere doğru azalır.
• Okyanus Akıntıları: Kutuplardan başlayıp ekvatora
doğru akanlar sıcaklığı azaltırken, ekvatordan
başlayanlar için durum tam tersidir.
• Rüzgar: Alçak enlemlerden yüksek enlemlere esen
rüzgarlar sıcaklığı arttırken yüksek enlemlerden
esenlerde tam tersi olur.
• İzoterm Haritaları: Eş sıcaklık değerinde bulunan
bölgelerin birleştirilerek oluşturduğu hayali eğrilerdir.
İzotermler ile enlemlerin paralel olmadığı durumlara
anomali denir.
• Yıllık Sıcaklık Dağılışı: Alçak enlemlerde karalar
denizlerden, yüksek enlemlerde denizler karalardan
daha sıcaktır.
• Ocak Ayı Sıcaklık Dağılışı: En yüksek sıcaklıklar
GYK’de tropikal kuşakta görülürken en düşük
sıcaklıklar Sibirya ve Kanada içlerinde görülür.
• Temmuz Ayı Sıcaklık Dağılışı: En yüksek sıcaklıklar
KYK’de tropikal kuşakta görülürken en düşük sıcaklık
Grönland tarafında görülmektedir.
Basınç ve Rüzgar
• Yerçekimi ve Yoğunluk arttıkça basınç artarken
sıcaklık ve yükselti arttıkça basınç azalır. 30 derece
enlemlerinde yüksek basınç oluşurken 60 derece
enlemlerinde alçak basınç oluşur.
• Alçak Basınç: Yükselici hava hareketleri görülür.
Rüzgar çevreden merkeze doğru eser. Bulutluk oranı
yüksektir, yağış görülebilir.
Yüksek Basınç: Alçalıcı hava hareketleri görülür.
Rüzgar merkezden çevreye eser, bulutluk oranı azdır.
Yağış görülür.
 TYT
• Sürekli Basınç Kuşakları:
• Termik Kökenli Basınç Kuşakları: Sıcaklık etkisi ile
oluşur.
• Dinamik Kökenli Basınç Kuşakları: Dünyanın günlük
hareketinin etkisi ile oluşur.
• Rüzgar her zaman yüksek basınçtan alçak basınca
doğru eser, basınç merkezleri arasındaki basınç farkı
arttıkça veya mesafe azaldıkça rüzgar hızı da artar.
Dünya’nın günlük hareketinden dolayı rüzgarlar KYK’de
sağa, GYK’de sola sapma yapar.
• Sürekli Rüzgarlar:
Alize: 0-30 derece arasında DYB’den TAB’a doğru
eser. Kuru ve sıcaktır. Sıcak okyanus akıntılarını
oluştururlar.
Batı: 30-60 derece arasında DYB’den DAB’a doğru
eser. Sıcaklığı arttırırlar. Orta kuşak karalarının Batı
kıyılarına yağış bırakırlar.
Kutup: 60-90 derece arası TYB’den DAB’a doğru eser.
Soğuk ve kurudur. Batı rüzgarları ile karşılaştığı DAB’da
Cephe Yağışları bırakırlar.
-6-
cCoğrafya
• Muson Rüzgarları: Karalar ve denizlerin yaz-kış veya
gece-gündüz arasındaki ısınma farkından doğar. Yaz
ve kış musonu olmak üzere iki çeşittir.
• Meltem Rüzgarları: Deniz, Dağ, Vadi ve Kara meltemi
olmak üzere 4 çeşittir. Devirli yerel rüzgarlar olup
iklimleri etkilemezler.
Nem ve Yağış
• Mutlak Nem: 1 metreküp havanın içinde bulunan
nemin gram cinsinden ifadesi. Ekvatordan kutba, deniz
seviyesinden yükseklere ve kıyıdan iç kesimlere doğru
azalır.
• Maksimum Nem: 1 metreküp havanın taşıyabileceği
en yüksek nem miktarıdır, sıcaklık arttıkça artar.
• Bağıl Nem: Mutlak nemin maksimum neme oranıdır.
%100’e ulaştığında yağış oluşur.
• Yağış Türleri:
Yamaç (Orografik) Yağışları: Denizden gelen hava
kütlelerinin kıyıya paralel uzanan dağ yamaçları
boyunca yükselmesi sonucu oluşur.
Yükselim (Konveksiyonel) Yağışları: TAB
alanlarında görülür, ısınan havanın yükselerek
soğuması sonucu oluşurlar.
Cephe Yağışları: Farklı hava kütlelerinin Alçak Basınç
merkezlerinde karşılaşması sonucu oluşur.
Dünya’da İklim Tipleri
• Ekvatoral İklim: Ekvator çizgisi ve yakın çevresinde
Amazon ve Kongo Havzaları’nda etkili olmaktadır.
Yıllık ortalama sıcaklıklar 25 °C dolaylarında, yıllık
sıcaklık farkı ise 2-3 °C’dir. Bir günlük hava
koşullarının yılın diğer günlerinde de görüldüğü bu
iklim tipinde yıllık yağış miktarı 2.000 mm’den
fazladır. Bitki örtüsü tropikal yağmur ormanlarıdır.
• Çöl İklimi: Orta kuşakta denizel etkinin giremediği iç
kesimlerde görülür, en belirgin özelliği yağışların
oldukça az olmasıdır. Sıcaklık farkları gün içinde 50
°C’yi geçebilir. Otlar ve çalılar bu iklimin bitki
örtüsünü oluşturur.
• Savan İklimi: 10°-20° kuzey ve güney enlemlerinde
görülür. Yıl boyunca sıcaklık değerleri yüksek
olmasına karşın yağış rejimi düzensizdir. Yıllık yağış
miktarı 1.000-1.500 mm civarındadır. Bu iklimin bitki
örtüsü, yağışlı aylarda yeşeren; kurak aylarda ise
sararan uzun boylu otlar (savan)’dır.
 TYT cCoğrafya

• Muson İklimi: Güneydoğu Asya başta olmak üzere Hint

Okyanusu çevresinde görülür. Muson rüzgârlarının Çıkmış Sorular
etkisiyle bu iklimde yaz mevsimi yağışlı, kış mevsimi ise
kurak geçer. Yıllık yağış miktarı 2.000 mm’den fazladır.
Bu iklimin bitki örtüsü, kışın yaprağını döken gür
ağaçlardan oluşan ormanlardır.
• Akdeniz İklimi: Akdeniz çevresi, ABD’de Kaliforniya,
Afrika’nın güneyi (Kap Bölgesi), Orta Şili ve
Avustralya’nın güneyi bu iklimin en tipik görüldüğü
yerlerdir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır.
Yıllık ortalama sıcaklıklar 15°-20 °C’dir. Yıllık yağış
miktarı 1.000 mm civarındadır, yağış rejimi düzensizdir.
Bu iklimin bitki örtüsü makiler ve kızılçam ormanlarıdır.
• Ilıman Okyanusal İklim: Batı Avrupa, Alaska
Körfezi’nin güneyi, Güney Şili, Avustralya’nın
kuzeydoğusu ve Yeni Zelanda bu iklimin en tipik
görüldüğü alanlardır. Yağışların yıllık ortalaması 1.000
mm civarında olup yağış rejimi düzenlidir. Yıllık
ortalama sıcaklık 10-15 °C, yıllık sıcaklık farkı ise 10 °C
dolaylarındadır. Bu iklimin bitki örtüsü, karışık
ağaçlardan oluşan ormanlardır.
• Sert Karasal İklim: Sibirya, Kanada ve Doğu Avrupa CEVAP: B
bu iklimin en tipik görüldüğü alanlardır. Kışlar oldukça
uzun ve soğuk, yazlar ise kısa ve ılık geçer. Yıllık
ortalama sıcaklık 5 °C iken yıllık sıcaklık farkı oldukça
fazladır. Yıllık yağış miktarı 500-600 mm civarındadır.
Bu iklimin bitki örtüsü çayırlar, bozkırlar ve iğne yapraklı
(tayga) ormanlardır.
• Ilıman Karasal İklim: Bu iklimin en belirgin görüldüğü
yer Orta Asya’da çöllerin etrafındadır. Yıllık sıcaklık
farkı oldukça fazladır. Kışlar soğuk, yazlar sıcaktır. Yıllık
yağış miktarı 300-500 mm civarındadır. Bitki örtüsü
seyrektir, bozkırlar (step) oluşturur.
• Tundra İklimi: 65°-80° enlemlerinde bulunan
Grönland Adası kıyılarında, Kanada’nın kuzeyinde,
Kuzey Sibirya ve İskandinav Yarımadası’nın
kuzeyinde belirgin olarak görülür. Sıcaklık ve yağış
değerleri yıl boyunca düşük olup sıcaklık yılın birkaç ayı
0 °C’nin üzerine çıkar. Bu iklimin bitki örtüsü çalı, yosun
ve cılız otlardan oluşan tundralardır.
• Kutup İklimi: Kuzey Kutbu çevresinde, özellikle
Grönland Adası’nın iç kesimlerinde ve Antarktika’da
görülür. Sıcaklık şartlarından dolayı bitki örtüsünden
yoksundur.
CEVAP: B

-7-
 TYT
Türkiye İklimi
• Türkiye’de Sıcaklık: Güneyden kuzeye doğru
gidildikçe enleme bağlı olarak sıcaklık azalır. En yüksek
sıcaklıklar enlem ve karasallık nedeniyle Güneydoğu
Anadolu bölgesinde görülür. En düşük sıcaklıklar ise
yükselti, karasallık ve soğuk hava kütleleri nedeniyle
Erzurum-Kars çevresindedir. Yıllık sıcaklık farkının en
çok olduğu bölgemiz Doğu Anadolu Bölgesi iken en az
olduğu bölgemiz Karadeniz kıyılarıdır. Denizellik ve
nemlilik nedeniyle kıyılarımızda sıcaklık farkları az iken
Karasallık nedeniyle iç kesimlerimizde sıcaklık farkı
daha fazladır.
• Türkiye’de Etkili Basınç Merkezleri: Yazın ülkemizde
Basra Termik Alçak Basıncı görülebilirken, kışın ise
Sibirya Termik Yüksek Basıncı’nın etkisi görülebilir.
Ülkemize batı ve kuzeybatı’dan giriş yapan ve Kışın
etkili olan İzlanda Dinamik Alçak Basıncı ve Yaz
aylarında genişleyerek Akdenizi etkisi altına alan Asor
Dinamik Yüksek Basıncından da etkilenir.
• Türkiye’de Nem ve Yağış: Karadeniz ve Akdeniz
bölgelerinde Yamaç yağışları görülürken İç Anadolu’da
ilkbaharda konveksiyonel yağışlar görülür. Karadeniz’de
sonbahar, iç anadoluda ilkbahar, Akdeniz’de kış en çok
yağışın düştüğü mevsimlerdir.
Çıkmış Sorular
CEVAP: A
-8-
cCoğrafya
• Karasal İklim: Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç
Anadolu ve Trakya bölgelerinde karasal iklim yaşanır.
Yazlar sıcak, kışlar ise soğuk geçer. Kar, don ve yağış
olayları bu iklimin yaşandığı bölgelerde sıkça kış
aylarında görülür. Yaz aylarında daha çok kurak bir
hava hakimdir. Bitki örtüsü sert geçişe sahip bu iklim
özelliklerinden dolayı zayıftır. Yağış ve nem oranı az
olduğu için bitki örtüsü daha çok bozkır, kuru orman,
kurakçıl çalılar şeklinde oluşmuştur.
• Akdeniz İklimi: Akdeniz, Ege ve Güney Marmara
bölgelerinde görülen iklim tipidir. Don ve kar yağışı
nadir görülür. Turunçgillerin yetiştirilmesi için uygun
koşullara sahiptir. Kış ayları alçak kesimlerde daha ılık
ve yağışlı, yükseklerde soğuk geçer. Yaz ayları ise kuru
ve sıcak yaşanır. Bitki örtüsü geniş yapraklı ve nemcil
bitkilerden oluşur.
• Karadeniz İklimi: Karadeniz ve Kuzey Marmara
bölgesinde yaşanan iklim tipidir. Her mevsim çok yağış
alır. Yazlar serin ve yağışlı geçer. Kışlar alçak
kesimlerde ılık yaşanırken yükseklerde soğuk olur.
Geniş yapraklı nemcil bitkilerden oluşan ormanlar, bu
iklim türünün bitki örtüsünde sıklıkla görülür.
İç ve Dış Kuvvetler
• Çıkmış Soru Sayısı: 3
• Önem Seviyesi: 6/10
• Yerküre’nin Yapısı: Dıştan içe yerkabuğu (Sial,Sima),
Manto ve Çekirdekten meydana gelir. Magma manto
katmanında bulunur.
• Kayaçlar:
• Püskürük Kayaçlar: Mağmanın yerkabuğunun belirli
yerlerine sokularak katılaşması sonucu oluşan iç
püskürük (granit ve siyanit) ve Mağmanın yeryüzünde
soğuyup katılaşması sonucunda oluşan dış püskürük
(andezit ve bazalt) kayaçlardan oluşur.
• Tortul Kayaçlar: Sularda erimiş halde bulunan
maddelerin kimyasal yollarla çökelmesi sonucunda
oluşan kimyasal tortul [Kireçtaşı (kalker), traverten,
kayatuzu, jips (alçı taşı)] canlı kalıntılarının üst üste
birikerek katılaşması sonucu oluşan canlı tortul (Turba,
linyit, taşkömürü, antrasit) ve akarsular, rüzgârlar ve
buzullar gibi dış kuvvetlerin aşındırdığı materyalleri
taşıması ve çukur alanlarda biriktirmesi sonucu oluşan
Mekanik tortul kayaçlar (Kiltaşı, Kumtaşı, buzultaşı,
konglomera)’dan oluşur.
 TYT
• Başkalaşım (Metamorfik) Kayaçlar: Püskürük ve
tortul taşların, aşırı sıcaklık ve basınç altında kalarak
değişime uğramasıyla oluşurlar (Mermer, killi şist,
kristalli şist, gnays, kuvars).
İç Kuvvetler
• Orojenez (Dağ Oluşumu): Akarsular, rüzgârlar ve
buzullar gibi dış kuvvetlerin aşındırdığı maddeler, yer
kabuğunun büyük çukurluklarında biriktirilir. Biriktirilen
tortul maddeler, çeşitli yan basınçlara uğrarlarsa
kıvrılarak deniz yüzeyine çıkarlar. Böylece yeryüzünün
büyük kıvrım dağları oluşmuş olur. Avrupa’da Alp’ler,
Asya’da Himalaya’lar, Türkiye’de Toros ve Kuzey
Anadolu Dağları bu tür hareketlerle meydana
gelmişlerdir.
Yer kabuğunun eskiden beri kara haline geçmiş,
katılaşmış kısımları, yan basınçlara uğradığı zaman
bükülüp katlanamazlar. Bu nedenle, bu gibi yerlerde
kıvrılmalar yerine kırıklar meydana gelir. Türkiye’de en
yaygın Kırık Dağlar Ege Bölgesi’nde bulunmaktadır.
• Epirojenez (Kıta Oluşumu): Kara ve denizlerde düşey
doğrultudaki alçalma yükselme hareketleridir. Başka bir
ifade ile yer kabuğunun geniş alanlı yaylanma
hareketleridir. Epirojenik hareketlere örnek olarak,
İskandinav Yarımadası ve Kanada, Türkiye’de Çukurova
Havzası ile Ergene Ovası verilebilir.
• Volkanizma: Yerin derinliklerinde bulunan mağmanın,
yerkabuğunun zayıf kısımlarından yeryüzüne doğru
yükselmesine volkanizma denir.
• Deprem (Seizma): Yerkabuğundaki herhangi bir
sarsıntının, çevreye doğru yayılan titreşim biçimindeki
hareketine deprem denir. Volkanik, çöküntü (karstik
sahalarda, zamanla yer altında oluşan boşlukların
çökmesi sonucu oluşur) ve tektonik olmak üzere üçe
ayrılırlar.
Dış Kuvvetler
• Kayalar ve taşlar dış olayların etkisi ile zamanla iki
şekilde çözülürler:
• Fiziksel (Mekanik) Çözülme: Aşırı sıcaklık farkı
görülen yerlerde (çöl, karasal, step, tundra), kayaların
gündüzleri aşırı sıcaktan genişlemesi, geceleri de aşırı
soğuktan dolayı büzülmesi sonucu gerçekleşir.
• Kimyasal Çözülme: Sıcaklık farkının az olduğu sıcak
ve nemli iklim bölgelerinde (Ekvatoral, Muson,
Okyanus ve Akdeniz) kayaları oluşturan unsurların
erimesi ile oluşur.
-9-
cCoğrafya
• Toprak Çeşitleri:
• Taşınmış (Azonal) Topraklar: Akarsular (alüvyal),
rüzgârlar (lös) ve buzullar (moren) gibi dış kuvvetlerin,
çeşitli sahalardan aşındırarak taşıdıkları materyalleri
biriktirmeleriyle oluşan topraklardır.
• Yerli (Zonal) Topraklar: Kayaların, bulundukları
yerlerde çözülmeleriyle oluşan topraklardır.
• Tundra Toprakları: Kutuplara yakın, soğuk tundra
bölgelerinin topraklarıdır. Toprak genelde ya donmuş
haldedir ya da bataklık halinde bulunur. Bu nedenle
tarım yapmaya elverişli değildir.
• Podzol Topraklar: İğne yapraklı ormanlarla kaplı,
soğuk ve nemli iklim bölgelerinin topraklarıdır.
Türkiye’de, Batı Karadeniz Bölümü’nde yaygındır.
• Kahverengi Orman Toprakları: Türkiye’de, bu tür
topraklar, Karadeniz Bölgesi’nde yaygındır. Humus
bakımından zengin oldukları için verimlidirler.
• Kırmızı Topraklar (Terra-Rossa): Akdeniz iklim
bölgelerinde görülür.
• Laterit Topraklar: Humus oranı azdır. Buna bağlı
olarak verimli değildir. Dönenceler arasında yer alan,
sıcak ve nemli iklim bölgelerinin karakteristik toprak
tipidir.
• Çernezyomlar: Ülkemizde en yaygın olarak, Erzurum-
Kars Plâtosu’nda oluşmuştur. Fazla yıkanmadıkları için
mineral ve kireç bakımından zengindir.
• Kestane veya Kahve Renkli Step Toprakları: Az
yağış alan step iklimlerinde görülen topraklardır.
Üzerindeki bitki örtüsü seyrek olduğu için, humus oranı
azdır.
• Çöl Toprakları: Çöl iklim bölgelerinde görülür.
Verimsizdir.
• Akarsu Aşınım Şekilleri
• Vadi: Akarsuyun çok uzun yüzyıllar boyunca yatağını
aşındırarak oluşturduğu genel olarak V şeklindeki
yeryüzü şekilleri.
• Menderes: Akarsu eğimlerinin azaldığı yerlerde
kıvrılarak akması sonucu oluşur.
• Kırgıbayır: Şiddetli yağmurların oluşturduğu selinti
suları, bitki örtüsünün bulunmadığı ve kolay aşınabilen
arazileri aşındırır. Bunun sonucunda, arazi yüzeyi
girintili çıkıntılı bir görüntü alır. Bu tür arazilere kırgıbayır
adı verilir.
• Çağlayan: Şelale. yüksekten düştüğü kısım aşınırsa,
derin oyuklar oluşur. Bu oyuklara dev kazanı adı verilir.
• Peribacaları: Volkanik arazilerde, selinti sularının,
aşınmaya karşı farklı dirençteki tabakaları aşındırması
sonucunda oluşan şekillerdir.
• Peneplen: Akarsu aşındırmasıyla deniz seviyesinde
oluşan hafif dalgalı düzlükler.
 TYT
• Akarsu Birikim Şekilleri
• Ovalar: Genellikle alçak bölgelerde bulunan ama
yanlış bilinenin aksine bazen yükseklerde de
bulunabilen, akarsu alüvyonlarının oluşturduğu
birikimli, düz bir arazi alanıdır. Farklı çeşitleri vardır.
• Taraça (Seki): Alüvyal tabanlı vadi üzerindeki
akarsuların, yeniden canlanarak, yatağını kazması
sonucunda oluşan yüksekte kalmış eski vadi
tabanlarıdır.
• Karstik Aşındırma Şekilleri: Kayatuzu, jips
(alçıtaşı), kalker (kireçtaşı) gibi suda kolay eriyebilen
kayaçların bulunduğu arazilere karstik araziler adı
verilir. Bu arazilerde suların etkisiyle birtakım şekiller
oluşur. Bu şekillere karstik şekiller denir. Lapya,
dolin, uvala, polye ve obruklar aşındırma şekillerine
örnektir. Akdeniz Bölgesi’nde, Konya’da görülür.
• Karstik Birikim Şekilleri: Sarkıt, dikit, sütun,
travertenler bunlara örnektir. Akdeniz bölgesinde
yaygındır.
• Buzulların Oluşturduğu Şekiller: Buzul Vadisi,
Hörgüç Kaya, Sirk Çanağı gibi aşınım; Moren,
drumlin ve Sander gibi birikim şekilleri oluştururlar.
Türkiye’de, buzul birikim şekillerinden sadece
morenler bulunur. Ancak, bunlar da pek yaygın
değildir.
• Rüzgarların Oluşturduğu Şekiller: Rüzgârlar,
kopardıkları parçacıkları havalandırarak taşımak, bu
parçacıkları çarptırarak aşındırmak ve gücü bitince de
biriktirmek yoluyla yeryüzünde şekillendirme yaparlar.
En fazla kurak ve yarı kurak bölgelerde etkilidirler.
Çünkü bu bölgelerde bitki örtüsü zayıf, arazi kuru,
rüzgâr hızlıdır. Mantar kaya ve şahit kayalar aşınım,
kumul barkan ve lös ise birikim şekillerine örnektir.
• Dalga ve Akıntılıların Oluşturduğu Şekiller:
Falez: Yüksek kıyılarda dalgaların etkisiyle kıyıların alt
kısımları aşındırılır ve bazı oyuklar oluşur. Bu oyuklar
büyüdüğü zaman tavanları çöker ve denize dik kıyılar
meydana gelir.
Falezler haricinde plajlar, kıyı ok ve kordonları,
lagünler ve tombololar diğer örneklerdir.
• Başlıca Kıyı Tipleri:
• Fiyort Kıyılar: İskandinav Yarımadası’nın Atlas
Okyanusu kıyıları.
• Skyer Kıyılar: Baltık Denizi’nin kuzeydoğusu.
• Ria Tipi Kıyılar: Ülkemizde’de Güneybatı Ege kıyıları,
İstanbul ve Çanakkale boğazları ile Haliç örnektir.
• Liman tipi kıyılar: Ülkemizde de örnek olarak Büyük
ve Küçük Çekmece kıyıları gösterilebilir.
• Dalmaçya tipi kıyılar: Ülkemizde Kaş (Antalya)
çevresinde bu tür kıyılara rastlanır.
-10-
cCoğrafya
• Haliç Tipi Kıyılar: Gelgit olayı sonucunda akarsu
ağızlarının aşındırılmasıyla oluşan ve huniye
benzeyen kıyılardır. Dünya’nın en büyük halici
Hamburg halicidir.
• Enine Kıyılar: Dağların denize dik uzandığı yerlerde
enine kıyılar görülür. Bu kıyılarda girinti-çıkıntı son
derece fazladır. Ege kıyıları bu tiptendir.
• Boyuna Kıyılar: Dağların denize paralel uzandığı
yerlerde boyuna kıyılar görülür. Karadeniz ve Akdeniz
bölgelerinde görülür.
• NOT: Ülkemizde Fiyort, Skyer ve Haliç tipi kıyılar
görülmez.
Göller ve Oluşumları
• Tektonik Göller: Yer kabuğunun çökmesi veya
kırılması neticesinde meydana gelen çukurluklara
suların dolmasıyla oluşurlar. Dünya’da örnekleri
Baykal, Lut, Hazar gölleri iken ülkemizde Sapanca,
İznik, Ulubat, Manyas, Tuz, Seyfe ve Tuzla ve Van
gibi birçok örnekleri vardır.
• Karstik Göller: Bu tür göller, kayatuzu, jips, kalker
gibi çözünebilen tabakaların bulunduğu sahalarda
meydana gelir. Ülkemizde en fazla Toros Dağları’nın
batı kesiminde bulunur.
• Volkanik Göller: Volkanik faaliyetler esnasında
oluşan patlama çukurları içerisinde meydana gelen
göllerdir. Başlıca volkanik göllerimiz, Meke Gölü,
Acıgöl, Nemrut ve Gölcük gölleri ile Süphan Dağı’nın
yan kraterlerinden birinde bulunan Aygır Gölü’dür.
• Buzul (Sirk) Gölleri: Ülkemizde Sat, Ağrı, Erciyes,
Kaçkar ve Bolkar dağları ile Aladağlar üzerinde yer yer
bu türden göller bulunmaktadır.
• Set Gölleri: Alüvyal, kıyı, heyelan, volkanik ve baraj
olmak üzere beş çeşittir. Çeşitli maddelerin birikerek
vadi ağzını kapatması ile oluşan göl çeşitleridir.
TYT cCoğrafya

-11-
TYT cCoğrafya

Çıkmış Sorular Çıkmış Sorular

CEVAP: A

CEVAP: E

-12-
 TYT
Çıkmış Sorular
CEVAP: C
Nüfus
• Çıkmış Soru Sayısı: 5
• Önem Seviyesi: 10/10
• Nüfus; Sınırları belirli bir alanda, belirli zaman
diliminde yaşayan insan sayısına denir. Nüfus artış
hızı ise Doğum oranı ile ölüm oranı arasındaki farktır.
• Nüfus Artış Hızını Artıran Nedenler: Doğum
oranının ölüm oranından yüksek olması, Eğitim
seviyesinin düşük olması, Sağlık hizmetlerinin
iyileşmesi, Dışarıdan yapılan göçler vb.
• Nüfus Artış Hızını Azaltan Nedenler: Aile
planlamaları, Bebek ölümlerinin fazla olması, Doğal
afetler ve salgın hastalıklar, Sanayileşme ve kadının iş
hayatına atılması vb.
• Nüfus Artış Hızının Yüksek Olmasından
Kaynaklanan Olumsuz Sonuçlar: İşsizlik, Çarpık
kentleşme, Doğal kaynakların tüketimi ve çevre kirliliği
artarken Kişi başına düşen milli gelir, İhracat azalır.
• Nüfus Artış Hızının Yüksek Olmasından
Kaynaklanan Olumlu Sonuçlar: Daha fazla vergi
toplanır, yeni endüstriyel alanların oluşması sağlanır.
Mal ve hizmetlere olan rağbet artar. Ülke nüfusu
dinamik bir yapı kazanır.
-13-
cCoğrafya
• NOT: Gelişmiş ülkelerde gelişmemiş ülkelere göre
Doğum oranı, Bebek ölüm oranı, İşsizlik oranı düşük
iken Kalkınma hızı, Yaşam standardı, Kişi başına
düşen milli gelir yüksek; yaşlı nüfus oranı fazladır.
• Nüfus Yoğunluğu
• Aritmetik Nüfus Yoğunluğu: Bir ülke veya bir
bölgedeki toplam nüfusun, o ülkenin ya da bölgenin
yüz ölçümüne bölünmesiyle elde edilir. Türkiye’de
aritmetik nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu bölge
Marmara Bölgesi, en az olduğu bölge Doğu Anadolu
Bölgesi’dir.
• Tarımsal Nüfus Yoğunluğu: Tarımla uğraşan
nüfusun, tarım alanlarına bölünmesiyle bulunan
kavrama tarımsal nüfus yoğunluğu denir. Engebe
artarsa tarımsal nüfus yoğunluğu da artar. Çünkü
engebeli alanlarda tarım alanı dardır. Türkiye’de
tarımsal nüfus yoğunluğunun fazla olduğu yerler Doğu
Anadolu, Doğu-Batı Karadeniz’dir.
• Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu: Toplam nüfusun tarım
alanlarına bölünmesi ile elde edilen rakama Fizyolojik
Nüfus Yoğunluğu denir.
• Türkiye’de Nüfus Dağılışı ve Nüfus Dağılışını
Etkileyen Faktörler
• Doğal Faktörler: Türkiye’de nüfus dağılımı
incelendiğinde kıyı kesimler yani kışları çok soğuk ve
yazları çok sıcak ve kurak geçmeyen yerlerde
(Akdeniz, Ege, Marmara) nüfusun daha fazla olduğu
görülmektedir. Aynı sebepten ötürü Doğu Anadolu’da
nüfus daha azdır. Yer şekilleri de ülkemizde nüfus
dağılımında büyük bir faktör olarak görülmektedir.
Çünkü engebeli arazilerin olduğu coğrafyalarda tarım
ve ulaşım güçlüğü yaşanır. Ayrıca toprak verimliliği
(Çukurova, Gediz ve Büyük Menderes) oldukça
önemli bir faktördür.
• Beşeri Faktörler: Sanayileşme, Tarım, Turizm, Eğitim
vb. faaliyetlerin artmasıyla yeni iş imkanları dolayısıyla
nüfus artışı yaşanır.
• Doğum Oranı: Bir yıl içindeki doğum sayısının aynı
yılın toplam nüfusuna oranına doğum oranı denir.
Genel olarak gelişmiş ülkelerde doğum oranı düşük
iken gelişmekte ve geri kalmış (az gelişmiş) ülkelerde
yüksektir.
• Ölüm Oranı: Bir yıl içindeki ölümlerin aynı yılın toplam
nüfusuna oranı ölüm oranıdır. gelişmiş ülkelerde ölüm
oranı düşük gelişmekte olan ülkelerde biraz daha
yüksek, gelişmemiş ülkelerde ise en yüksek
konumdadır.
• Ortalama Yaşam Süresi: Bir ülkede ortalama yaşam
süresinin uzun olması gelişmişlik kriterlerinden biridir.
Ortalama yaşam kısa ise daha az gelişmiştir.
 TYT cCoğrafya

• Nüfusun Eğitim Durumu: Okuma yazma oranı ABD,

İngiltere, Almanya ve İsveç’te %100 civarında iken
Bangladeş, Kenya, Sudan ve Etiyopya’da %50 – 60
civarındadır. Şüphesiz bu ülkelerde eğitim ve okuma
yazma oranının artması geliştiğinin bir işaretidir.
• Nüfusun Bağımlılık Oranı: Bağımlı nüfusun oranı,
çalışma çağının dışındaki 0 – 14 yaş grubu ile 65
yaşın üstündeki nüfusun toplam nüfusa olan oranıdır.
Başka bir ifadeyle üretken olmayan gruptur. Genel
olarak gelişmemiş ülkelerde nüfusun önemli bir
bölümü 0 – 14 yaş grubundadır. Çünkü doğum
oranları ve nüfus artış hızı yüksektir.
• Kent ve Kır Nüfusu: Kır veya kent nüfusunun toplam
nüfus içindeki oranı kent ve kır nüfus oranıdır.
CEVAP: A
Kentleşme oranıyla nüfus artış hızı ters orantı gösterir.
• Nüfusun Cinsiyet Durumu: Çoğunlukla göç veren
ülkelerde kadın oranı fazla iken göç alan ülkelerde
erkek oranı daha yüksektir. Savaşlar ile baskı ve
zulümler erkek nüfus oranını düşüren faktörlerdendir.

Çıkmış Sorular

CEVAP: C

CEVAP: D

-14-
TYT cCoğrafya

CEVAP: E

Ekonomik Faaliyetler

• Çıkmış Soru Sayısı: 1

• Önem Seviyesi: 4/10

CEVAP: C
• İnsanların hayatlarını sürdürebilmek ve ihtiyaçlarını
karşılayabilmek için yaptıkları etkinlikler ekonomik
faaliyet olarak adlandırılır. Ekonominin temeli üretimdir.
Üretim ise ham maddenin işlenerek mamul maddenin
elde edilmesine kadar geçen süreçtir. Üretimin karşılığı
ise üretilen malların tüketimidir.
• Birincil Ekonomik Faaliyetler (Tarım): Üretimin ilk
aşaması ham madde elde etmektir. Bu faaliyetlerden
elde edilen ürünler genellikle sanayide ham madde
olarak kullanılır. Günümüzde bu sektörde çalışan nüfus
oranı giderek azalmaktadır. Tarım, hayvancılık,
balıkçılık, ormancılık, madencilik bu sektöre örnek

-15-
 TYT
verilebilir.
• İkincil Ekonomik Faaliyetler (Sanayi): Ham
maddenin işlenip insanların kullanabileceği ürünlere
dönüştürüldüğü faaliyetlerdir. Sanayi, enerji üretimi ve
inşaat faaliyetleri ikincil ekonomik faaliyetler
grubundadır. Sanayi, inşaat, enerji üretimi bu sektöre
örnek verilebilir.
• Üçüncül Ekonomik Faaliyetler (Hizmet): Ürünün
doğrudan doğadan elde edilmediği, atölye ya da
fabrikaya dayalı üretim süreci gerektirmeyen ancak
Birincil ve ikincil ekonomik faaliyetler sonucunda
üretilen ürünlerin tüketiciye ulaştırılması ve
pazarlanması ile ilgili ekonomik faaliyetlerin
tamamıdır. Eğitim, Bankacılık, Ticaret, Güvenlik,
Sağlık, Sigortacılık, Turizm, Pazarlama, Ulaşım,
Basın-yayın, Yargı, Muhasebe hizmetleri örnek olarak
verilebilir.
• Dördüncül Ekonomik Faaliyetler: İleri düzeyde
gelişmiş ülkeler veya şirketlerde kısaca Ar-Ge olarak
tanımlanan araştırma, geliştirme birimleri
oluşturulmaktadır. Bu birimlerdeki insanlar bilgi
toplama, işleme, değiştirme ve yayma işiyle
uğraşmaktadırlar. Reklamcılık, donanım hizmetleri
örnek verilebilir.
• Beşincil Ekonomik Faaliyetler: Karar verme
faaliyetleri olarak tanımlanabilir. Büyük işletme ve
şirketlerin yöneticileri ile ülke yönetiminde söz sahibi
olan insanları beşincil ekonomik faaliyetlerde çalışan
kişilere örnek olarak gösterebiliriz.
Çıkmış Sorular
CEVAP: E
-16-
cCoğrafya
Bölgeler
• Çıkmış Soru Sayısı: 2
• Önem Seviyesi: 5/10
• Şekilsel Bölgeler: Sahip oldukları doğal ve beşerî
özellikleriyle dünyanın diğer alanlarından ayrılan
bölgeler. İklim özellikleri, yer şekilleri, bitki örtüsü, su
özellikleri, toprak ve doğal afet gibi unsurlar doğal
şekilsel bölgelerin sınırları belirlenirken kullanılan
unsurlardır. Beşerî şekilsel bölgelerin sınırları
belirlenirken ise nüfus, yerleşme, kültür, ekonomik ve
siyasal özellikler gibi beşerî unsur ve özelliklerden
faydalanılır.
• Doğal Şekilsel Bölgeler: Yer şekillerine, iklimine,
hidrografik özelliklerine göre, bitki örtüsü toprak
özelliklerine göre veya doğal afet bölgeleri olarak da
nitelendirilebilir.
• Beşerî Şekilsel Bölgeler: Nüfus, Yerleşim, Tarım,
Sanayi, Madencilik, Sanayi bölgeler bu gruba girer, BM,
NATO, İİT gibi iş briliği örgütleri de bu kapsama dahildir.
• İşlevsel (Fonksiyonel) Bölgeler: Ekonomik ve kültürel
bakımdan yerel, bölgesel, ulusal ve küresel anlamda
diğer bölgelerle etkileşim hâlinde olan bölgelere işlevsel
bölge denir. Mekânsal yapıyı ve mekân üzerindeki
ekonomik ve kültürel işleyişi daha iyi organize
edebilmek amacıyla oluşturulmuştur. Şekilsel
bölgelerden en önemli farkı yönetim merkezlerinin
olmasıdır. Bazı ülkelerdeki eyaletler, Türkiye’deki
il,ilçe,köyler işlevsel yönetim bölgelerine örnektir.
Devlet Su İşleri, Boğaziçi Üniversitesi gibi kurumlar
işlevsel hizmet bölgelerine örnektir. GAP, DAP, KOP
bölgeleri de İşlevsel Proje bölgelerine örnektir.
• Bölge Sınırlarının Değişkenliği: Doğal özelliklerine
göre belirlenen bölge sınırları kısa sürede
değişmezken Beşerî özelliklerine göre belirlenen
bölgelerin sınırları kısa sürede değişebilir.
TYT cCoğrafya

Çıkmış Sorular Doğal Afetler

• Çıkmış Soru Sayısı: 5

• Önem Seviyesi: 10/10

• Yeryüzündeki afetlerin dağılışı özelliklerine göre farklılık

gösterir. Bazı afetler, benzer alanlarda meydana gelir.
Örneğin volkanik olaylar ile depremlerin önemli bir kısmı
levha sınırlarında gerçekleşir.
• Bazı afetlerin görüldüğü yerler ise birbirinden farklıdır.
Örneğin depremler hemen her sıcaklık kuşağında
gerçekleşirken kasırgalar tropikal kuşakta ve buraya
yakın yerlerde meydana gelir.
• Deprem: Göçme depremlere karstik alanlarda
CEVAP: D rastlanırken; volkanik depremlere, aktif volkanların
çevresinde rastlanır. Büyük Okyanus kıyıları bu tür
depremlerin görüldüğü yerlerin başında gelir. Tektonik
depremlerin görüldüğü yerler levha sınırlarıdır (harita
diğer sayfadadır).
• Volkanizma: Yeryüzündeki aktif volkanların büyük bir
kısmı, Büyük Okyanus kıyılarında yer almaktadır. Bu
nedenle Büyük Okyanus kıyılarına “ateş çemberi”
denilmektedir.
• Tsunami: Görüldüğü bölgelerin ortak özelliği büyük
ölçekli depremlerin ve volkanik olayların sık görüldüğü
alanlardır. Yeryüzünde tsunami olayı genellikle Pasifik
Okyanusu ve çevresinde oluşmaktadır.
• Heyelan: Fazla yağış alan dağlık bölgelerde
heyelanlara daha çok rastlanmaktadır. Endonezya,
Papua Yeni Gine, Alaska, Çin, Bolivya, Afganistan,
Filipinler, Hindistan ve Meksika can ve mal kayıplarına
neden olan heyelanların görüldüğü yerlerin
başlıcalarıdır.
• Erozyon: Yeryüzünde bulunan kayaçlar akarsu ve
diğer dış etkenler sebebi ile yıprandığı için yerinden
koparak eriyip başka yerlere taşınmaktadır. Bu olay
erozyonun oluşumunu ortaya çıkarmaktadır. Bitki örtüsü
yetersiz yerlerde görülmektedir.
• Çığ: Kar yağışlarının fazla engebenin çok olduğu
yerlerde çığ olayı da fazladır.
CEVAP: B • Yıldırım: Her mevsimi yağışlı olan ekvatoral ve
okyanusal iklim bölgelerinde bu tür olaylara yıl boyunca
rastlanır.
• Kuraklık: Kuzey Afrika’da yer alan Sahra, Güney
Afrika’da yer alan Kalahari, Asya kıtasında yer alan
Arabistan, Tar, İran ve Orta Asya çölleri, Avustralya’nın
orta ve batısı görülen yerlerden bazılarıdır.

-17-
 TYT cCoğrafya

• Orman Yangını: Orman yangınlarının en fazla olduğu

kıtaların başında Afrika ve Güney Amerika gelir.Bu
bölgelerde meydana gelen yangınların önemli bir
kısmının, tarım ve mera alanı elde etmek için kasıtlı
olarak insanlar tarafından çıkarıldığı görülmüştür.
Akdeniz ülkeleri, Güneydoğu Asya ve Kanada da
orman yangınlarının etkili olduğu yerlerdendir.
• Fırtına ve Kasırgalar: Kasırgalara çoğunlukla tropikal
kuşakta rastlanmaktadır. Fırtınalara, komşu bölgeler
arasında basınç farkının fazla olduğu her yerde
rastlanır. Kasırgalardan en çok etkilenen ülkeler ABD,
Endonezya, Bangladeş, Hindistan, Filipinler, Panama,
Küba, Venezuela ve Meksika’dır.

Çıkmış Sorular
CEVAP: C

CEVAP: D

CEVAP: B

CEVAP: D

CEVAP: D

-18-
TYT cCoğrafya

Kaynakça

https://bikifi.com/

https://www.derscalisiyorum.com.tr/

https://www.basarisiralamalari.com/

https://kunduz.com/

https://www.ozgurcografya.com/

https://webders.net/

https://cografyahocasi.com/

https://www.cografyasever.com/

https://eodev.com/

https://www.bilgipedia.com.tr/

https://www.cografyadefterim.com/

https://yelkenokulu.com/

https://egitim.com/

-19-
TYT cCoğrafya

-20-
TYT cCoğrafya

-21-
TYT cCoğrafya

-22-
TYT cCoğrafya

-23-
TYT cCoğrafya

-24-
TYT cCoğrafya

-25-
TYT cCoğrafya

-26-
TYT cCoğrafya

-27-
TYT cCoğrafya

-28-
TYT cCoğrafya

-29-
TYT cCoğrafya

-30-
TYT cCoğrafya

-31-
TYT cCoğrafya

-32-
TYT cCoğrafya

-33-
TYT cCoğrafya

-34-
TYT cCoğrafya

-35-
TYT cCoğrafya

-36-