The Serious Leisure Perspective: A

Synthesis 1st ed. Edition Robert A.

Stebbins
Visit to download the full and correct content document:
https://ebookmass.com/product/the-serious-leisure-perspective-a-synthesis-1st-ed-ed
ition-robert-a-stebbins/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Leisure in Later Life (Leisure Studies in a Global Era)

1st ed. 2021 Edition Tania Wiseman

https://ebookmass.com/product/leisure-in-later-life-leisure-
studies-in-a-global-era-1st-ed-2021-edition-tania-wiseman/

Global Leisure and the Struggle for a Better World 1st

ed. Edition Anju Beniwal

https://ebookmass.com/product/global-leisure-and-the-struggle-
for-a-better-world-1st-ed-edition-anju-beniwal/

The Business Environment: A Global Perspective 9th

Edition Ed Thompson

https://ebookmass.com/product/the-business-environment-a-global-
perspective-9th-edition-ed-thompson/

Language, Biology and Cognition: A Critical Perspective

1st ed. Edition Prakash Mondal

https://ebookmass.com/product/language-biology-and-cognition-a-
critical-perspective-1st-ed-edition-prakash-mondal/
NATO at 70: A Political Economy Perspective 1st ed.
Edition Keith Hartley

https://ebookmass.com/product/nato-at-70-a-political-economy-
perspective-1st-ed-edition-keith-hartley/

Public Policy in ALS/MND Care: An International

Perspective 1st ed. Edition Robert H. Blank

https://ebookmass.com/product/public-policy-in-als-mnd-care-an-
international-perspective-1st-ed-edition-robert-h-blank/

Positive Sociology of Leisure: Contemporary

Perspectives 1st ed. Edition Shintaro Kono

https://ebookmass.com/product/positive-sociology-of-leisure-
contemporary-perspectives-1st-ed-edition-shintaro-kono/

Precipitation Partitioning by Vegetation: A Global

Synthesis 1st ed. 2020 Edition John T. Van Stan

https://ebookmass.com/product/precipitation-partitioning-by-
vegetation-a-global-synthesis-1st-ed-2020-edition-john-t-van-
stan/

The Assessment of L2 Written English across the MENA

Region: A Synthesis of Practice 1st ed. Edition Lee
Mccallum

https://ebookmass.com/product/the-assessment-of-l2-written-
english-across-the-mena-region-a-synthesis-of-practice-1st-ed-
edition-lee-mccallum/
 The Serious
Leisure Perspective
A Synthesis
Robert A. Stebbins
The Serious Leisure Perspective
Robert A. Stebbins

The Serious Leisure

Perspective
A Synthesis
Robert A. Stebbins
University of Calgary
Calgary, AB, Canada

ISBN 978-3-030-48035-6    ISBN 978-3-030-48036-3 (eBook)

https://doi.org/10.1007/978-3-030-48036-3

© The Editor(s) (if applicable) and The Author(s), under exclusive licence to Springer Nature
Switzerland AG 2020
This work is subject to copyright. All rights are solely and exclusively licensed by the Publisher, whether
the whole or part of the material is concerned, specifically the rights of translation, reprinting, reuse of
illustrations, recitation, broadcasting, reproduction on microfilms or in any other physical way, and
transmission or information storage and retrieval, electronic adaptation, computer software, or by similar
or dissimilar methodology now known or hereafter developed.
The use of general descriptive names, registered names, trademarks, service marks, etc. in this publication
does not imply, even in the absence of a specific statement, that such names are exempt from the relevant
protective laws and regulations and therefore free for general use.
The publisher, the authors and the editors are safe to assume that the advice and information in this book
are believed to be true and accurate at the date of publication. Neither the publisher nor the authors or the
editors give a warranty, expressed or implied, with respect to the material contained herein or for any
errors or omissions that may have been made. The publisher remains neutral with regard to jurisdictional
claims in published maps and institutional affiliations.

This Palgrave Macmillan imprint is published by the registered company Springer Nature Switzerland AG.
The registered company address is: Gewerbestrasse 11, 6330 Cham, Switzerland
Preface

The serious leisure perspective (SLP) treats of leisure at all levels of individual,
organizational, societal, and cultural complexity. Notwithstanding that it started in
fieldwork, which tends to favor discovery of micro-level groups and processes (a
social psychological focus), the Perspective has in its 47 years of development
incorporated numerous propositions that also bear on relevant meso- and macro-­
level phenomena. At these latter levels, the SLP is sometimes cultural, sometimes
historical, sometimes geographical, sometimes economic. Throughout, philosophy
occasionally dominates the discussion (eg, Aristotle). I recently developed an ana-
lytic scheme based on these three levels (Stebbins 2017), which is used in the pres-
ent book as the framework for presenting its promised synthesis. I call this
“contextual analysis,” one strength of which is to yield a “big picture” of the subject
being considered, in this case the SLP and its component concepts.
In other words, the SLP is interdisciplinary, as leisure studies itself, which indi-
cates that there is no core discipline such as sociology or psychology around which
all other component fields revolve. The full SLP – considered on all three of its
contextual levels – shows how disciplines like geography, history, philosophy, and
economics are also crucial for a complete explanation of leisure. True, sociology
and social psychology loom large in present-day leisure studies, but the so-called
non-core fields are also contributing significantly to the SLP and hence to leisure
studies.
The present book has three goals, namely, to take stock of the research on the
SLP, to provide a badly needed synthesis of the Perspective’s years of extensive
theoretical and empirical growth, and to conduct a contextual analysis to show most
effectively the complexity of the SLP. In this sense the present book is a sequel to
the 2017 volume, but only in the sense of the third goal. Thus, in the chapters that
follow, I also review supporting data and provide where needed clarification and
refinement of the component concepts. Additionally, this volume can also be used
as a handbook, in that research and theory in the area are reviewed by way of the
conceptual rubric to which they are related. To facilitate this function, I have pre-
pared an exceptionally detailed index that can serve as a map through the jungle of
terms, research studies, and levels of analysis that constitute today’s SLP.

v
vi Preface

This review is also critical. From time to time in the text, weaknesses and
strengths of empirical support are noted as are the needs for confirmatory precision
and improvement in existing instruments, especially the various measurement
scales (listed in www.seriousleisure.net). Moreover, conceptual precision is some-
times weaker than desirable thus demanding further work. In other words, the SLP
in 2020 is in its adolescence, awaiting future maturation.
Finally, to write this synthesis, it has been necessary to reprint key sections from
some of my earlier publications. The sources of those sections are acknowledged in
the text.

Calgary, AB, Canada Robert A. Stebbins

Reference
Stebbins, R. A. (2017). Leisure activities in context: A micro-macro/agency-­structure interpreta-
tion of leisure. New Brunswick: Transaction.
Acknowledgments

I am deeply indebted to Poppy Hull, acquisitions editor at Palgrave Macmillan, for

her patience and understanding while helping me prepare the final text for this book.
The trickiest part of this process was dealing with the copyright restrictions on cer-
tain of my past publications needed for this project, a synthesis of 47 years of theory
and research on the serious leisure perspective. The theoretic parts of this material
had to be presented verbatim to avoid losing the carefully chosen wording in the
definitions as they have grown over the years from the soil of qualitative exploratory
research.
Then, once in production, M. Vipin Kumar, project manager, worked diligently
and in detail to ensure that the text met the publisher’s editorial standards. I am
grateful for this effort. That this volume has been published as both a textbook and
a scholarly monograph made the editorial process that much more complex and
demanding.

vii
Contents

1 Introduction to the Serious Leisure Perspective ������������������������������������   1

2 The Essential SLP: Foundational Concepts�������������������������������������������� 13

Part I Micro Level

3 Leisure, Attitudes and Identity ���������������������������������������������������������������� 43
4 Individual Participation in Leisure���������������������������������������������������������� 63

Part II Meso Level

5 Small-Scale Social Organizations ������������������������������������������������������������ 89
6 Middle-Range Processes���������������������������������������������������������������������������� 103

Part III Macro Level

7 Social Institutions�������������������������������������������������������������������������������������� 129
8 Culture and Social Change ���������������������������������������������������������������������� 151

Part IV Theory and Practice

9 The SLP in Practice ���������������������������������������������������������������������������������� 173
10 Conclusion: The Conceptual Composition of the SLP �������������������������� 191

References ���������������������������������������������������������������������������������������������������������� 199

Author Index���������������������������������������������������������������������������������������������������� 221
Subject Index���������������������������������������������������������������������������������������������������� 227

ix
List of Figures

Fig. 2.1 The serious leisure perspective 21

Fig. 4.1 SLP involvement scale 74
Fig. 7.1 Structural Complexity: From Tribes to Social Worlds.
(From: Stebbins (2002)) 141
Fig. 9.1 Serious and casual leisure in arts administration.
(Source: Stebbins (2005b)) 184

xi
Introduction to the Serious Leisure
Perspective 1

The serious leisure perspective (SLP) is the theoretic framework that synthe-
sizes three main forms of leisure, known as serious leisure (later changed to
serious pursuits to include devotee work), casual leisure, and project-based
leisure. Many of the roots of the SLP date to late 1973, even though the con-
cept itself was only formally introduced and elaborated much later in Stebbins
(2007/2015). It takes its name from serious leisure, mainly because that form
was the first to be studied. Research began in 1973 on the first of these (it
examined amateurs in classical music and was reported in, for example,
Stebbins 1976). Work continued from thereon, with more studies of other
amateurs, then various hobbyists, career volunteers, casual leisure partici-
pants, and those engaged in project-based leisure. Within each form numerous
types and subtypes have also emerged over the years.

It should be noted at the outset that parts of the SLP had been discussed
before, or were being discussed as, I entered this area. Nash (1960), De Grazia
(1962, pp. 332–336), Glasser (1970, pp. 190–192), Kaplan (1975, pp. 80,
183), and Kando (1980, p. 108) had all recognized the distinction between
serious and casual leisure. Super’s (1984) discussion of the nature of leisure
is, from the standpoint of the SLP, the most sophisticated of these works.
Nevertheless, they conceived of them much more particularly, in terms of
illustrative activities like creatively playing a musical instrument or skillfully
playing a sport vis-à-vis lounging before the TV or strolling in a park.
Furthermore, in a far more simplistic way than suggested now by the SLP, the
first four were inclined toward serious leisure as the ideal way for people in
post-industrial society to spend their free time.

© The Author(s) 2020 1

R. A. Stebbins, The Serious Leisure Perspective,
https://doi.org/10.1007/978-3-030-48036-3_1
2 1 Introduction to the Serious Leisure Perspective

That the Perspective (wherever Perspective appears as shorthand for serious

leisure perspective, to avoid confusion, the initial letter will be capitalized)
takes its name from the first of these should, in no way, suggest that I regard
it, in some abstract sense, as the most important or superior of the three.1 I
hope the following pages will demonstrate the folly of such thinking. Rather,
the Perspective is so titled, simply because it got its start in the study of seri-
ous leisure; that kind of leisure is, viewed strictly from the standpoint of intel-
lectual invention, the godfather of the other two.

Furthermore, serious leisure has become the point of reference from which
analyses of casual and project-based leisure have often been undertaken. So,
naming the SLP after the first facilitates intellectual recognition; it keeps the
idea in familiar territory for all concerned. Be that as it may, I might have
titled it “core activity perspective,” for all three forms are labels for kinds of
distinctive sets of interrelated actions or steps that must be followed to achieve
an outcome or product that the participant finds attractive. For instance, in
serious leisure, a core activity of alpine skiing is descending snow-covered
slopes, that of cabinet making is shaping and finishing wood, and that of vol-
unteer fire fighting is putting out blazes and rescuing people from them. In
each case the participant takes several interrelated steps to successfully ski
down hill, make a cabinet, or rescue someone. In casual leisure core activities,
which are much less complex than in serious leisure, are exemplified in the
actions required to hold sociable conversations with friends, savor beautiful
scenery, and offer simple volunteer services (e.g., handing out leaflets, direct-
ing traffic in a parking lot, clearing snow off the neighborhood hockey rink).
In leisure projects core activities are intense, though limited in time and mod-
erate in complexity, as seen in the actions of serving as scorekeeper during an
amateur sports tournament or serving as museum guide during a special exhi-
bition of artifacts.

Engaging in the core activity (and its component steps and actions) is a
main feature that attracts participants to the leisure in question and encour-
ages them to return for more. That is, the core activity is a value in its own
right, even if more strongly held for some leisure activities than others.
Nevertheless, pursuit of this kind of activity and the experience it generates is
only part of the full explanation of leisure, as such analytic avenues as leisure
institution, leisure organizations, leisure context, and leisure career suggest.
1 Introduction to the Serious Leisure Perspective 3

Similarly, I might have dubbed this framework the “leisure experience per-
spective.” After all each of the three forms refers to an identifiable kind of
experience had during free time. Indeed, it fits all three of Mannell’s (1999)
conceptualizations of this experience, as subjectively defined leisure, as
immediate conscious experience, and as post hoc satisfaction. Still this label
would be too limiting, for the Perspective is broader than what people experi-
ence in their leisure. It also provides a way of looking on the social, cultural,
and historical contexts of that experience (see Stebbins 2017a).2 A similar
problem bedevils Tomlinson’s (1993) suggestion that serious leisure be called
“committed leisure.” Though we shall see in Chap. 3 that commitment is cer-
tainly an important attitude in serious leisure, it is, nevertheless, too narrow to
serve as a comprehensive identifier of the latter. Moreover, the other two
forms in the Perspective also generate commitment on occasion (e.g., fan
commitment to a sport team or genre of music).

Because the serious and casual forms have sometimes stirred discussion
about the relative merit of one or the other, let us be clear from the outset
that the SLP treats of each as important in its own way. That is, it is much
less a question of which is best, than a question of how combinations of
two or three of the forms serve individuals, categories of individuals (e.g.,
sex, age, social class, religion, nationality), and their larger communities
and societies. This, in turn, leads to such considerations as general leisure
lifestyle, optimal leisure lifestyle, and leisure constraints and facilitators,
all of which have become important concepts in their own right in this
framework. Furthermore, casual leisure and less often project-based leisure
sometimes give birth to serious leisure careers (see Chap. 4). Finally, note
that my earlier discussions of serious leisure were felt to be too heavily
weighted toward that form, sparking challenges that I was neglecting casual
leisure (e.g., Rojek 1995; Kleiber 2000). See Chap. 2 for further consider-
ation of this matter of imbalance.
4 1 Introduction to the Serious Leisure Perspective

The idea of perspective communicates at least three important points. One,

any perspective is a way of theoretically viewing leisure phenomena. So, this
one, too, provides a unique prism through which to look at what people do in
their free time. Two, as a theoretic framework, the SLP synthesizes the three
forms, showing at once their distinctive features, their similarities, and their
interrelationships. Three, although it was never my intention as I moved from
one study of free-time activity to the next, my findings and theoretic musings
have nevertheless evolved into a typological map of the world of leisure (pre-
sented later in Fig. 2.1). That is, so far as I can tell at this moment, all leisure
(at least in Western society) can be classified according to one of the three
forms. But, consistent with the exploratory approach that has guided much of
basic research in this field, open-ended inquiry and observation could, some
day, suggest adding one or more new forms or changing ones previously con-
ceptualized. Briefly put, the grounded theoretic construction of scientific
typologies, in principle, never results in completed intellectual edifices.

Need for a Synthesis

As this book will show the SLP has flowered bountifully since 1973, and with this
efflorescence, has made it increasingly difficult for all but the most dedicated of
scholars to grasp the present complex theoretic construction in all its detail. For this
reason alone a user-friendly synthesis is badly needed, one based on the many con-
cepts and propositions comprising the Perspective and including a close, up-to-­date
look at the research bearing on them. There have been four stock takings (Stebbins
1992, 2001a; 2007/2015; Elkington and Stebbins 2014), none of which however,
has attempted to organize the entire framework while noting all available relevant
empirical work and sometimes the absence thereof.3 This is not therefore a mere
update of the four stock takings. For a proper synthesis accomplishes what they
were never designed to do; namely, integrate the Perspective along conceptual and
contextual lines with attention to level of empirical support and validation of each
concept. And, unlike the earlier updates, this synthesis is based in part on certain
critiques of aspects of the SLP, which have sometimes inspired further conceptual
clarification and on occasion even led to new concepts. The Index contains refer-
ence to these passages, which are found throughout. The main goal in all this is to
offer a present-day version of the SLP such that people interested in an aspect of it
can find that aspect with minimal effort and learn about its empirical basis at the
same time. Hopefully this will obviate for most people the necessity of scouring the
SLP literature to gain an understanding of a particular concept or type of activity
beyond reading what is set out in this book.
This synthesis is also an updated amalgamation of its three main forms. Serious
leisure, being the oldest object of theory and research, dominates in terms of publi-
cations (see next chapter). Casual leisure and especially the project-based form
came on stream later and have generated fewer publications. But are the latter two
Need for a Synthesis 5

therefore less important? No. For this synthesis shows how closely interrelated the
three forms actually are and, for a more comprehensive understanding of leisure,
how important it is that we grasp that interrelationship. The concept of serious lei-
sure perspective also communicates this vital theoretic link.
This synthesis is also a literature review, albeit not your conventional type. First,
the only literature reviewed will be that centering either substantially or wholly on
the SLP or one of its three forms. For instance, I will review the available literature
on commitment and serious leisure, but not that on commitment to deviance and
commitment in work organizations. The same holds for the literature on leisure
identity, the review of which will ignore unrelated material on, for instance, work,
gender, and ethnic identities. To bring in these extraneous elements, is to divert
attention from the business at hand, namely, to examine and enhance the present-­
day coherence of the SLP and its empirical foundation.
There is another need for this synthesis, one recently set out by Snelgrove (2017).
He argues that “connections between paradigms and ways of conducting research
need to be explicated. Thus, the purpose of this critical commentary is to argue for
a more widespread adoption of such practices in leisure studies and discuss possible
connections among various epistemologies, theoretical perspectives, methodolo-
gies, and methods.” A properly synthesized SLP can meet these challenges, espe-
cially if the synthesis is as I have just stated: user-friendly.

Data Supporting the SLP

Even today, most of the data bearing on the SLP are qualitative/exploratory. They
add to the validity of its concepts and propositions, whether inductively generated
or carefully imported, sometimes doing so initially, other times doing so through
concatenation.4 Confirmatory data are comparatively rarer in the SLP but will be
noted where they exist. The exploratory data have been generated by semi-­structured
interview, participation observation, open-ended analysis of documents, and the like
as well as by unsystematic general observation of leisure-related social life. Such
observation consists of observer-based generalizations about that social life, which
are presented along with illustrative instances of them. The illustrations are typi-
cally found in publicly-available written, filmed, and oral accounts (today the
Internet is a major source) and in the observed human involvements in real life
experienced throughout our everyday existence. As explained in the concepts sec-
tion of Chap. 10, one searches for answers to the six Ws and 1 H (who, what, [to,
with, for] whom, when, where, why, and how). These instances, though seldom
gathered systematically, nonetheless constitute an important level of support, of
validation, that lends grounded empirical credibility to the generalization. Where
they appear in this book, such data will be referred to as general observations.5
Because they are inductively generated, all grounded theoretic concepts and the
generalizations incorporating them are initially hypothetical. Subsequently, concat-
enated studies add validity and hence credibility to these concepts and generaliza-
tions, whereas it takes confirmatory, hypothesis-testing research to move both into
the realm of established fact. Even then, in the study of leisure especially, it is
6 1 Introduction to the Serious Leisure Perspective

necessary to remain alert to changes in leisure interests and behavior that suggest
the conventional wisdom needs revision. In short, exploratory work on leisure will
never be complete, given the unusual capacity of free time for generating new activ-
ities (see Stebbins 2009).
The SLP is a grounded theoretic construction (GT), meaning that concepts and
their interrelationship sometimes change as we become aware of new data and new
imported ideas. Imported concepts are appropriate in GT when the imports (possi-
bly with some modification) fit the grounded data (i.e., the data are not forced into
a concept initially developed outside the sphere of leisure). The goal is not to change
substantially the import, but to adapt it such that it helps explain particular sets of
grounded data (Glaser 1978). As Goldkuhl and Cronholm (2010) observe:

Outside theories and categories can through this theory matching process be brought into
the theory development in a much stronger way than is the case in orthodox GT [grounded
theory]. Other theories can be used in active ways. Theories can be used for interpretation
of data or generated categories …. They can also be used to structure the analysis process
into different themes; that is, existing theories and concepts might have an organizing func-
tion to the analysis process and the evolving theory …. Theories can also be used in hypoth-
eses testing purposes towards the generated data. We claim that not only the evolving theory
but other theories, too, should inform theoretical sampling, which is the later, more focused
parts of data generation, according to GT.

A number of imported concepts comprise the SLP of today, which will be reviewed
only for their fit within it. A full-scale review of them – a review covering their full
application – is therefore unnecessary and would, to repeat, constitute a lengthy
detour away from reaching the principal goal of this book; namely, to synthesize the
decades of work that have led to the present development of the SLP.6
The SLP is the result of a long period (starting in 1973) of exploratory research
(Glaser and Strauss 1967; Stebbins 2001b), some of it more systematic, some of it
less so. In general, it may be said that the Perspective has emerged inductively from
open-ended observations or interviews, often both, conducted on a fair range of
leisure activities. Today, the SLP would seem to warrant the label of “formal
grounded theory,” as defined by Glaser and Strauss (1967).7 Valid or not the
Perspective is no longer strictly exploratory in scope, for as shown later consider-
able confirmatory work has now been carried out, work designed to add precision,
detail, and at times, verificational proof to the basic Perspective as previously
explored.

Homo Otiosus

This creature has three close relatives: homo faber, homo ludens, and homo volun-
tas. The concept of homo otiosus includes, but is significantly broader than, homo
ludens (Huizinga 1955) and homo voluntas (Smith 2000, pp. 259–261). Meanwhile,
use of the term homo faber is so old as to seemingly lack a clearly identifiable pro-
genitor. In fact, describing humanity in this fashion is a remarkably common
Homo Otiosus 7

practice, as Wikipedia’s “List of Alternative Names for the Human Species” attests
(retrieved 16 September 2016). In addition to homo sapiens it inventories 42 such
types. Moreover, according to the site’s author the list is incomplete. Indeed it is, for
neither homo otiosus nor an equivalent is mentioned.

Do We Need the Concept of Homo Otiosus?

Do we need this idea and hence yet another Latin-based descriptor of humankind?
Yes, and for at least three reasons. First, after examining the University of Notre
Dame Latin Dictionary and Grammar Aid (www.nd.edu/~archives/latin.htm,
retrieved 16 September 2016), it is evident that none of the others so crisply identi-
fies leisure man as does homo otiosus. Homo in Latin denotes a human being, while
homo otiosus refers to a human oriented toward leisure. The English translation of
“leisure man” will do, providing both sexes are conceived of in this gender-neutral,
Latin conception. Meanwhile, homo ludens comes from the Latin verb ludere,
meaning “to play, sport; to play at or with; to imitate, banter; deceive, delude.”
Homo ludens goes in for certain types of casual leisure, especially that of play.
Homo voluntas expresses his or her “will, wish, inclination, goodwill.” This is man
the volunteer, casual, career, and project-based.
By contrast homo otiosus seeks otium, or free time, leisure, ease; peace, repose.
As a concept homo otiosus is by far the broadest of these three. It subsumes play,
volunteering and much more (e.g., amateur and hobbyist activities, such casual lei-
sure as entertainment and relaxation, and project-based leisure).
Second, it is true that much of the time we should not be speaking of leisure in
such general terms, for it varies immensely by culture, demographic category, his-
torical period, structural location, and many other differentiating conditions. Yet,
there are occasions where we must discuss leisure in general. A stirring example is
Article 24 of the United Nations Declaration of Human Rights, which holds that
people are entitled to rest and leisure. Additionally, we sometimes want to compare
the institution of leisure with other institutions in society, most often that of work.
In religion the historical analysis of the Protestant Ethic showed leisure in general
to be anathema. And, for several decades there has been discussion about whether
the leisure society has arrived and the conditions leading toward or away from this
state (see most recently Veal 2012). On the psychological level John Neulinger
(1981) argued that leisure is a state of mind. In all these instances leisure is treated
of holistically, the positive activity of homo otiosus.
Finally, in discussions about enhancing well-being we could surely argue that
people must first of all find more free time, without specifying at that point how it
might be filled, such as with serious, casual, or project-based leisure. Finding free
time is a major, albeit, initial step in improving the quality of life. For those who
have succeeded in this regard, there might then be discussion of how to use free
time, a discussion in which homo otiosus would learn about particular kinds of lei-
sure and their costs, rewards, and place in his life (in effect a kind of leisure
education).
8 1 Introduction to the Serious Leisure Perspective

Homo otiosus is no more a part of the SLP than any other aspect of the study of
leisure. I introduce it here to make communication easier in this book, primarily in
signaling the absence of gender differences and in considering leisure in general
without need to refer to its forms and types. This idea will be especially useful in
discussions of the many contexts of leisure.

Plan of the Book

Chapter 2 provides the latest presentation of the essential SLP, which will serve as
the reference point for the chapters that follow. Chapters 3 and 4 begin the concept-­
by-­concept elucidation on the micro level of the Perspective accompanied by a
review of the available relevant research literature. The framework organizing the
layout of the chapters is that of a contextual analysis: micro, meso, and macro con-
texts. This is more than a matter of convenience. Rather, the intent is to drive home
the point that the SLP treats of leisure at all levels of individual, organizational,
societal, and cultural complexity, which themselves help explain leisure.
Why organize this book by way of the three contexts? The answer is that leisure
studies, as nearly all fields in the social sciences, is poorly integrated across them. In
other words, nearly all these fields lack a sense of the big picture of the field. Stebbins
(2017a) serves as an attempt to correct this deficiency in leisure studies, and its frame-
work of contexts is used in the present book to organize the promised synthesis. That
volume used research and concepts from the SLP to illustrate how a discipline can be
understood according to the three contexts. The present book has three goals, namely,
to take stock of research on the SLP, to provide a badly-needed synthesis of the
Perspective’s 46 years of extensive theoretical and empirical growth, and to conduct a
contextual analysis in order to show most effectively the complexity of the SLP.
It is now evident that this synthesis will proceed not only by level of context but
also by the many concepts that comprise the SLP, including those that show how it
fits in the larger society. Concepts and their interrelationship are the very essence of
any theory and hence the field within which it develops. Each concept will be
defined, its place in the SLP described, and its empirical support reviewed. Quick
access to each will be available through the Index.
Chapters 5 and 6 examine at the meso level another set of SLP concepts, some of
which have roots in the micro level. The condition of embeddedness of certain con-
cepts (Turner 2005) is often evident on this and the macro levels. The macro level
encompasses a number of large-scale phenomena including time and history (see
Chaps. 7 and 8). This, a societal level of analysis, includes a look at, among others,
the SLP in the institutions of work and leisure and its place in leisure trends. Data
and theory about the SLP at macro-level of analysis are comparatively thin, consti-
tuting thus an agenda for the future.
Chapter 9 covers the main extensions of the SLP into a diversity of fields where
leisure has been found to be an important approach to solving one or more key
problems. This bears on the Perspective’s utility for practitioners. Chapter 10 is
devoted to an assessment of the future of the SLP, as this is assured with its rich and
reasonably well-validated conceptual structure.
Notes 9

I have not included a glossary. Instead definitions of basic terms (many are set
out in Chap. 2) are referenced in the Index with page numbers where they are
defined. The advantage of this approach is that the definition in question is embed-
ded in a broader discussion of the idea’s place in leisure and leisure studies.
Moreover, some of the concepts are not decently defined in laconic dictionary-style,
the stock-and-trade of educational glossaries.

Conclusions

Should the chapters that follow be gathered together in a handbook rather than a syn-
thesis? There are certainly handbook-like qualities about the present volume: it offers
easy access to the concepts comprising the SLP along with a statement for each about
its empirical grounding. There is also a discussion of the SLP informing certain fields
of practice, a not uncommon feature of handbooks nowadays. Yet, these works are
rarely also synthetic, perhaps because synthetic material is seen as complicating or
subverting the mission of providing handy information of immediate value. Nonetheless,
a synthesis of the many years of work that have gone into the SLP is badly needed. It
is a field that has ridden off in numerous directions, both theoretical and applied, which
must be interrelated in a coherent statement so that further extensions and new internal
conceptual developments can be effectively related to earlier work.

Notes
1. The remainder of this section is paraphrased and elaborated from Stebbins, R.A. Serious
Leisure: A Perspective for Our Time (Transaction/Routledge, 2007/2015, pp. 1–3).
2. Not everyone agrees with my position on the alternative title of leisure experience per-
spective (e.g., Veal 2016, 2017).
3. “Available” means sources to which the author has access that are written in languages he
reads, which are mainly English, French, Spanish, and Portuguese. I have no access to
many of the anthologies containing one or more chapters bearing on the SLP, nor do I have
access to the Chinese, Japanese, and Korean journals and anthologies that occasionally
publish SLP-related communications. The same must be said for the scholarly publica-
tions written in the eastern European languages.
4. Concatenation is, at once, a longitudinal research process and the resulting set of field
studies that are linked together, as it were, in a chain, leading to cumulative, often formal,
grounded theory. Studies near the beginning of the chain are wholly or dominantly explor-
atory in scope. Each study, or link, in the chain examines or at times re-examines a related
group, activity, or social process or aspect of a broader category of groups or social pro-
cesses (Stebbins 2001b).
5. Dellwing (2016) holds that Erving Goffman (1959) pioneered this kind of data collection
in modern times, without however, giving it a name or even commenting on its explor-
atory nature. Still, Charles Baudelaire’s flaneur of nineteenth century Paris gathered his
data much the same way, as did sociologist Georg Simmel and phenomenologist Alfred
Schutz, among others. Dellwing calls this kind of data collection the “flaneur approach.”
6. I am not treating as imported social science concepts of long-standing, concepts that are
now part of our received wisdom. Only more recent ideas will be regarded as imported and
shaped to fit in the SLP.
7. I have in the past (Stebbins 2013a, b) been perhaps too bold about this claim, suggesting
that the SLP is now a formal grounded theory. For some leisure studies scholars have
10 1 Introduction to the Serious Leisure Perspective

expressed doubts (e.g., Veal 2016, 2017; Gallant 2017, p. 448). Meanwhile, Glaser and
Strauss never crisply defined substantive and formal grounded theory, and they remained
vague about when the second emerged from the first. Still, the Bibliography in www.
seriousleisure.net contains as of 2020 over 2500 references to theoretical and empirical
works, where each work listed centers, either substantially or wholly, on the SLP or one
of its three forms. Perhaps the most defensible claim is that parts of the SLP have reached
the status of formal ground theory, whereas other parts are not there yet, if they ever
get there.

References
de Grazia, S. (1962). Of time, work, and leisure. New York: Twentieth Century Fund.
Dellwing, M. (2016). A guide to training your own horses: The flaneur approach and Erving
Goffman’s uninhibited research practices in sociology. Symbolic Interaction, 39(1), 126–142.
Elkington, S., & Stebbins, R. A. (2014). The serious leisure perspective: An introduction.
Abingdon: Routledge.
Gallant, K. (2017). Serious leisure: Past, present, and possibilities. In K. Spracklen, B. Lashua,
E. Sharpe, & S. Swain (Eds.), The Palgrave handbook of leisure theory (pp. 537–541).
Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Glaser, B. G. (1978). Theoretical sensitivity: Advances in the methodology of grounded theory.
Mill Valley: Sociology Press.
Glaser, B. G., & Strauss, A. L. (1967). The discovery of grounded theory: Strategies for qualitative
research. Chicago: Aldine Atherton.
Glasser, R. (1970). Leisure: Penalty or prize? London: Macmillan.
Goffman, E. (1959). The presentation of self in everyday life. New York: Anchor Books.
Goldkuhl, G., & Cronholm, S. (2010). Adding theoretical grounding to grounded theory: Toward
multi-grounded theory. International Journal of Qualitative Methods, 9(2), 187–205.
Huizinga, J. (1955). Homo ludens: A study of the play element in culture. Boston: Beacon.
Kando, T. M. (1980). Leisure and popular culture in transition (2nd ed.). St. Louis: C. V. Mosby.
Kaplan, M. (1975). Leisure: Theory and policy. New York: Wiley.
Kleiber, D. A. (2000). The neglect of relaxation. Journal of Leisure Research, 32, 82–86.
Mannell, R. C. (1999). Leisure experience and satisfaction. In E. L. Jackson & T. L. Burton (Eds.),
Leisure studies: Prospects for the twenty-first century (pp. 235–252). State College: Venture.
Nash, J. B. (1960). Philosophy of recreation and leisure. Dubuque: W. C. Brown.
Neulinger, J. (1981). To leisure: An introduction. Boston: Allyn and Bacon.
Rojek, C. (1995). Decentring leisure: Rethinking leisure theory. London: Sage.
Smith, D. H. (2000). Grassroots associations. Thousand Oaks: Sage.
Snelgrove, R. (2017, January 16). Advancing paradigmatic consistency and distinction in leisure
studies: From epistemology to method. Annals of Leisure Research, online edition. https://doi.
org/10.1080/11745398.2017.1287579.
Stebbins, R. A. (1976). Music among friends: The social networks of amateur musicians.
International Review of Sociology (Series II), 12, 52–73.
Stebbins, R. A. (1992). Amateurs, professionals, and serious leisure. Montreal/Kingston: McGill-­
Queen’s University Press.
Stebbins, R. A. (2001a). New directions in the theory and research of serious leisure (Mellen stud-
ies in sociology) (Vol. 28). Lewiston: Edwin Mellen.
Stebbins, R. A. (2001b). Exploratory research in the social sciences. Thousand Oaks: Sage.
Stebbins, R. A. (2007/2015). Serious leisure: A perspective for our time. New Brunswick/New
York: Transaction/Routledge, 2017. (Published in paperback in 2015 with new Preface).
Stebbins, R. A. (2009). New leisure and leisure customization. World Leisure Journal, 51(2), 78–84.
References 11

Stebbins, R. A. (2013a). The longitudinal process of grounded theory development: A case study
in leisure research. Thousand Oaks: Sage. https://doi.org/10.4135/978144627305013509771.
Stebbins, R. A. (2013b). Formal grounded theory, the serious leisure perspective, and positive
sociology. In J. Low & G. Bowden (Eds.), The Chicago School diaspora: Epistemology and
substance (pp. 366–379). Montreal: McGill-Queens University Press.
Stebbins, R. A. (2017a). Leisure activities in context: A micro-macro/agency-structure interpreta-
tion of leisure. New Brunswick: Transaction.
Super, D. E. (1984). Leisure: What it is and might be. Journal of Career Development, 11(2), 71–80.
Tomlinson, A. (1993). Culture of commitment in leisure: Notes towards the understanding of a
serious legacy. World Leisure & Recreation, 35(1), 6–9.
Turner, J. H. (2005). A new approach for theoretically integrating micro and macro analysis. In
C. Calhoun, C. Rojek, & B. Turner (Eds.), The SAGE handbook of sociology (pp. 405–423).
London: Sage.
Veal, A. J. (2012). The leisure society II: The era of critique, 1980–2011. World Leisure Journal,
54, 99–140.
Veal, A. J. (2016). The serious leisure perspective and the experience of leisure. Leisure Sciences.
https://doi.org/10.1080/01490400.2016.1189367.
Veal, A. J. (2017, June). The leisure experience and the serious leisure perspective: A response to
Robert Stebbins. Published in Research Gate. www.researchgate.net/publication/317740871.
https://doi.org/10.13140/RG.2.2.31471.23203.
Another random document with
no related content on Scribd:
 “Die vent is zot!” riep de waard lachende.
Lodewijk en zijn makker stegen weldra te paard en trokken
tusschen de scharen des volks, onder de Kipdorppoort door. Na de
voorstad Borgerhout met verdubbelden tred doorgereden te hebben,
kwamen zij eindelijk dáár, waar de predikatie zou gedaan worden.
Deze plaats heette toen het Luisbekelaer. Het was een wijd stuk
land, in gedaante eenen driehoek gelijk, waarvan de langste zijde
door de Herenthalsche vaart bespoeld werd. Hier waren duizenden
menschen verspreid. Allen, behalve vrouwen en kinderen, waren
gewapend. Velen lagen op den boord der vaart en warmden zich in
afwachting bij de zachte morgenstralen; anderen, te paard, reden
langzaam het wijde veld over. Verder, in het midden, stond eene
dikke wolk menschen, waaruit menigvuldige stemmen in lofpsalmen
ten hemel stegen. De meeste mannen hadden de geuzenschotels
op hunne kleederen; velen droegen de gulden medaille met den
bedelzak als een vereenigingsteeken aan den hals.
Schuermans ontdekte menigeen zijner vrienden onder hen. Na de
zang ten einde was, rende hij hun glimlachend te gemoet.
“Alles is wel,” suisde hem Van der Voort in het oor, “er is een
gebod afgelezen, niet meer gewapend ter predikatie te gaan, en nu
heeft het volk, rechtstreeks tegen het gebod strevende, in grooter
getal en beter gewapend, de wacht tot stilzwijgen gedwongen.”
“Laat de Spanjaarden maar begaan,” antwoordde Schuermans,
“zij bewerken hun eigen smaad en verderf.”
Herman Stuyck, de prediker, klom op eenen heuvel, van aarde
gemaakt en met planken afgeslagen. Al de roeren werden te gelijk in
de lucht afgeschoten, om het woelende volk tot stilte te roepen. In
een oogenblik predikten verscheidene leeraars op de boorden van
het Luisbekelaer.
Eene doodsche stilte heerschte onder het volk, gretig was het, om
de nieuwe leer, die tegen de Spanjaarden streed, te ontvangen.
Deze preek was den Roomschen godsdienst zeer vijandig, want
de leeraren poogden de aanhoorders tot het breken der beelden en
het verwoesten der kerken op te maken. Het volk luisterde met
nieuwsgierigheid, geen enkele zucht kwam uit deze zee van hoofden
der redenaars woorden verdooven.
Na eene wijl deze prediking met pijn en wanhoop aangehoord te
hebben, vatte Lodewijk de hand van Schuermans, groette hem met
eenen oogwenk en deed zijn paard het hoofd naar den grooten weg
keeren. Dáár ontmoette hij een tiental ruiters met geladene roeren,
om al degenen, welke iets tegen de predikatie wilden ondernemen,
er van verwijderd te houden. Zij lieten den jonker zonder hinder van
het Laer wegrennen. Hij bevond zich weldra op de baan, die hem
moest leiden, en vervorderde nadenkend zijnen weg.
Nu dacht hij aan Geertruid, wier liefderijk vaarwel hem nog in het
oor suisde, dan weder aan haren vader, dien vurigen Vlaming, wat
verder aan de edelmoedige gevoelens des vermaarden schilders
Van Hort, doch tusschen al deze afwisselende gedachten kwam
Geertruids beeld zich steeds levendig en toelachend mengen.
Op eens versomberde zijn gelaat, zijn hoofd zonk neer op zijne
borst, de toom ontsnapte aan zijne achtelooze hand.... Daar, vóór
hem, was de baan als in eenen schouwburg veranderd. Hij zag in de
verte allerlei schriktooneelen, die hem door zijnen droomenden
geest werden voorgeschetst. Met starende oogen van onder zijne
gezonkene wimpers blikkende, scheen het hem, dat hij ontellijke
menschen elkander zag vermoorden, tusschen hen herkende hij
zijne vrienden en bekenden, alsook de predikers van het
Luisbekelaer, stroomen bloeds rolden rookend over de baan en
sleepten de lijken der vermoorden voort, een akelig
krijgsgeschreeuw heerschte over de velden.... Weldra rees uit dit
bloedbad een statige tempel in de hoogte. De jonker zag daarin een
groot getal priesters, die met de armen ten hemel vóór het altaar
geknield zaten.... Eensklaps kwamen duizenden mannen als
razende dieren den tempel ingeloopen, zij rukten de priesters bij
hunne grijze haren achterover van de trappen des altaars en
sleurden hen, onder het uitbraken van ongehoorde lasteringen,
langs den vloer. En dan, dan zag hij het altaar met slijk bedekken en,
als eene uitdaging, vuiligheden ten hemel werpen!... Nog zag hij
eene wraakroepende, eene bloedige heiligschenderij.... maar hij
sloot de oogen met schrik en benauwdheid.... De stemme Gods
klonk als een donder in den tempel, zijn vloek en zijn bliksem vielen
te gelijk op de schenders, de tempelmuren stortten in, de aarde
opende zich, en uit eene zee van vuur klom het wee! wee! der
verdoemden verward en ijselijk in de ooren van Lodewijk, die met
eenen schreeuw uit dien naren droom ontwaakte.
Nu had hij reeds het dorp Wyneghem achter zich, en nog drie uren
gaans zou hij het doel zijner reis bereiken; doch de lucht, die bij den
gezichteinder duister en zwart werd, voorspelde onzen jongen
pelgrim geen gunstig weder. Hij reed niettegenstaande moedig voort,
en, zijn paard de sporen in de zijde gedrukt hebbende, nam hij
eenen snellen draf, om, zoo het mogelijk ware, den storm te
ontgaan, zonder zijne zending te verachteren. De wolken verhieven
zich langzaam en drijvende boven zijn hoofd, reeds zag hij eenige
waterdruppelen op het getuig zijns paards blinken.
Hij was het dorp Schilde verre voorbij en bereikte juist het
grondgebied van Zoersel, wanneer de lichtende bliksem over de
toppen der boomen rees, en een brullende donderslag de zwarte
wolken openscheurde. De wind joeg den regen schuins en met
geweld voort. Het water leekte bij beken van des reizigers kleederen,
de wegen werden bijna onbruikbaar, en het paard, door de
gedurende bliksems verschrikt, wilde niet dan door slagen en tegen
dank voort. Nu zag Lodewijk eene hut voor zich staan en spoedde
zich, zooveel hij kon, om deze te bereiken.
“Wie klopt daar?” werd er bevende gevraagd.
“Een reiziger, die u verzoekt hem voor het onweder te bergen,”
antwoordde Lodewijk.
Op des jongelings zachte stem herstelden zich de inwoners der
hut, en de deur werd geopend.
“Welkom, mijnheer,” sprak een man, wiens rug onder den arbeid
gebogen was, “kom binnen!”
Lodewijk, zijn paard aan den landman overlatende, trad de arme
woning in. De moeder des huisgezins zat, met vier kleine kinderen
voor een Lieve Vrouwebeeld geknield, te bidden.
 “Zagen de verdwaalden welk een heilzamen troost deze
menschen in dit beeld vinden,” dacht Lodewijk, “zij zouden niet in
hun voornemen voortgaan.”
De landman had het paard onder een afhangend dak geplaatst, en
kwam zich bij zijnen gast voegen.
“Het is leelijk weder, mijnheer,” sprak hij op eene beleefde wijze.
“Ja, vader,” antwoordde de jonker, “ik acht mij gelukkig zoo gastvrij
door u onthaald te worden.”
Intusschen zette de heibewoner brood en boter op de tafel.
“Mijnheer,” hernam hij, “dit is alwat wij bezitten, zoo het u belieft
iets daarvan te eten, het is u uiterharte gegund.”
“Vader,” antwoordde de jongeling met dankbaren glimlach, “de
Kempenlanden zijn vermaard om de liefde, welke de inwoners den
vreemdelingen betoonen. Ik kan ook niet nalaten u over uwe
dienstbaarheid te prijzen, en wil derhalve dezen maaltijd gretig en in
dank aannemen.”
Terwijl hij deed wat hij zeide, werd de lucht klaarder, de donder
had zich verwijderd, evenwel sloeg de regen nog met geweld in de
bladeren der boomen. De vrouw had haar gebed geëindigd en blies
in het vuur, waarvóór zij Lodewijks mantel had te drogen gehangen.
De lieve kinderen, als roosjes blozende en als wilde geitjes rond de
kamer huppelende, kwamen langzaam dichter en dichter bij
Lodewijk en wezen elkander het schitterende goud zijner kleederen
aan. Eindelijk zich meer verstoutende, waren zij op des jonkers
knieën geraakt. Hij kuste menigmaal de streelende wichtjes. De
goede vrouw wilde hem van hare kinderen ontlasten, doch hij bad
haar hen te laten begaan.
“Die heer ziet gaarne kinderen,” zeide zij zachtjes tot haren man.
Een fiere moederblik kwam in hare oogen schitteren. Vroolijk was
zij, daar zij zag, dat haar kroost waardig was door zulk een
treffelijken jonkheer geliefkoosd te worden.
“Gij zijt gelukkig,” sprak Lodewijk, “omdat gij weinig bezit;
voorwaar, ik zeg u, dat bij ons, in de wijde prachtige wereld, niet
zulke zuivere vreugd als in deze hut te vinden is.”
“Het is waar,” antwoordde de landman, “God heeft den vrede niet
alleen aan de rijken gegund, wij kennen ook blijdschap en geluk.”
Zijne kinderen beziende, voegde hij er bij met eenen diepen zucht:
“Nogtans, jonkheer, overweeg in uw hart wat pijn het mij
onophoudend zijn moet, aan mijne beminde kinderen niets in deze
wereld te kunnen nalaten, om hen voor honger en ellende te
bewaren! Die dagelijksche smart kent gij niet.”
“Inderdaad,” hernam Lodewijk, “wat zouden deze arme kinderkens
doen, indien de dood u ontijdig van hen wegnam?”
“Mijn vader had zich eene hut in het bosch gebouwd,” sprak de
landman, “en door zwoegen en zorgen een deel lands vruchtbaar
gemaakt; na zijnen dood heeft mijn oudste broeder alles behouden.
Ik en mijne goede vrouw, zoo arm als ik zelf, hebben deze hut met
zwaren arbeid, stuk voor stuk te zamen gevoegd, en, als kinderen
der natuur, de vogelen der lucht nagevolgd; zij bouwen zich een nest
om hun kroost voor regen en koude te bergen: zoo ook deden wij:
want onze eerstgeborene kwam den voltooiden arbeid bekronen.
Van dan af hebben wij, met ’s hemels zegen, de dagen rustig bij het
zweet onzes aanschijns geteld, en de heide met geweld gedwongen
ons te voeden. Maar zoo de Almogende ons vroegtijdig aan onze
kinderen ontrukt, dan zullen zij, nog jong zijnde, geene kracht of
vernuft bezitten om zich ook, als wij, hutten te bouwen.... en bedelen
zal hunne eenige hulp zijn.”
Door droevig nadenken gefolterd, liet hij het hoofd op de borst
zakken.
Eensklaps blonk er eene zonderlinge vreugd op Lodewijks gelaat;
hij antwoordde niet op de klachten van den droeven vader, maar
ging droomend uit de hut naar de plaats, waar zijn paard stond. Iets
uit zijne reismaal getrokken hebbende, kwam hij terug bij het
huisgezin, dat nog in dezelfde houding zat.
“Vader,” sprak hij, terwijl hij de beurze, die hij in de hand hield,
opende, “ik wil uw vriendelijk onthaal en vaderlijke teederheid
beloonen.”
 Hij legde vier hoopen gelds, waarvan elke uit tien stukken gouds
bestond, op de zwarte tafel neder.
“Hier hebt gij, goede vader,” ging hij voort, “tien geldstukken voor
ieder uwer kinderen. Gebruik ze ten hunnen voordeele, en dat zij bij
Gods genade zich nimmer genoodzaakt vinden eene hut te
bouwen.”
Te vergeefs wachtte hij op het antwoord der verbaasde lieden.
Allen zagen hem verdwaald aan. Tranen leekten over des grijsaards
wangen, en de moeder was zeker van gevoel beroofd, want in haar
was geen ander teeken van leven te vinden, dan de stijve
uitdrukking harer oogen.
“Wel, vader, gij verwerpt mijne gift niet?” vroeg Lodewijk.
“God zende over u, edelmoedige jongeling, en over degene, die
uw lot zal deelen, den eeuwigen zegen, dien Hij den barmhartigen
beloofd heeft!” riep de vader in verrukking uit.
En de vrouw zat weenende voor Lodewijk op den grond.
“Voor u, weldoener mijner kinderen,” schreide zij met doffe
stemme, en op het Lieve-Vrouwebeeld wijzende, “voor u zal ik
eeuwig, eeuwig bidden. En die bank zal onder mijne knieën
verslijten, eer ik u, die ons een engel van troost zijt, vergete!...”
Hare tranen vloeiden van dankbaarheid en blijdschap over
Lodewijks handen. Deze gebood haar te vergeefs op te staan.
“Laat mij, lieve jonkheer,” zuchtte zij, “mijne tranen voor u storten.
Mijn hart is te vol van dankbaarheid en liefde. Ik bid u, dat ik de
schuld mijner kinderen moge betalen. Onttrek mij uwe hand niet,
jonkheer, God ziet mijne blijde tranen en zal deze voor mij aan u
vergelden....”
Zij snikte hoorbaar, en licht zou men gedacht hebben dat
droefheid haar kwelde. De hemelsche glimlach, die tusschen hare
tranen zweefde, en de blikken, welke zij smeekend den jonker
toestuurde, toonden hoezeer zij van geluk en dankbaarheid was
vervuld.
 Lodewijk, die zich aan deze vurige eerbewijzing wilde onttrekken,
stond van zijnen zetel op en wierp het geld in een potje, dat op de
kas stond. Na veel moeite had hij de opgetogene ouders tot stilte
gebracht. Hij zette zich, welgemoed over zijne daad, bij het krakend
vuur neder.
“Zeg mij,” vroeg hij, toen hij zag, dat het maar weinig meer
regende, “waar is toch het Zoerselbosch gelegen?”
“Het Zoerselbosch! Het Zoerselbosch!” riep de landman verbaasd,
alsof hij dit niet verstond. “Wilt gij daar naartoe?”
“Heden moet ik nog dáár zijn,” antwoordde de jongeling.
De verschrikte man legde hem de hand op den schouder, om
meer nadruk aan zijne woorden te geven.
“Jonker,” sprak hij, “de dood wacht u in het Zoerselbosch!”
“Waarom?” vroeg Lodewijk.
“Wel, heer,” antwoordde de landman, “hoe gelukkig acht ik mij, dat
gij mij daarvan gesproken hebt. Nu kan ik u, mijnen weldoener, toch
van eenen zekeren dood bevrijden. Weet dat Wolfangh, een man,
die schrik en moord met zich sleept, dat bosch bewoont, en dat geen
mensch, daarin getreden, zijne roekeloosheid niet met het leven
betaald heeft. Eergisteren is nog een reiziger, jong en moedig als gij
zijt, bij het bosch gevonden. Twintig dolksteken hadden hem het hart
doorboord! Zoo gij mij eene gunst bewijzen wilt, luister naar mijne
woorden. Keer terug, of wij zouden bittere tranen over uw lijk te
storten hebben.”
“Vader,” antwoordde Lodewijk, “ik moet, wat gevaar er ook zij, den
schrikkelijken Wolfangh zelven zien en spreken. Niets kan mij van dit
voornemen doen afwijken.”
“Ik beklaag u, jonker,” sprak de landman treurig. “Niettemin ben ik
vergenoegd, eene gelegenheid te vinden om u mijne dankbaarheid
te bewijzen, en zal u zelfs tegen uwen wil vergezellen.”
“Neen, neen,” viel Lodewijk in zijne rede, “dit wil ik niet. Laat mij
mij zelven aan het gevaar blootstellen; uwe kinderen eischen uwe
vaderlijke zorg: en ik,” zuchtte hij, “heb kinderen noch vrouw!”
 “Neen, heer,” riep de landman, “daarin zal ik u niet gehoorzamen.”
De moeder luisterde met bange aandacht op dezen woordenstrijd
en wakkerde haren man aan, om niet voor des jongelings bevel te
zwichten.
“Volg hem, ja, volg hem!” sprak zij hem toe, “Bevrijd onzen
weldoener voor ongeval, of ik zal geen rustig oogenblik meer
hebben.”
En twee tranen leekten haar blinkend op de wangen.
Zij naderde de Lieve Vrouw en zag het beeld met smeekende
blikken aan.
“Gaat,” riep zij, “gaat! Ik zal God voor u beiden bidden.”
Lodewijk wilde de dankbare heibewoners niet langer weerstreven.
“Welnu,” hernam hij, na de kinderen omhelsd en de vrouw de
hand gedrukt te hebben, “volg mij, vader. Ik hoop, dat ik met Gods
hulp hier nogmaals eenen smakelijken maaltijd houden zal.”
Nu werd het paard, dat beter dan zijn meester gegeten had, voor
de deur gebracht. Lodewijk en de landman verlieten de hut, om het
Zoerselbosch in te treden en Wolfangh met zijne bende op te
zoeken.
 IV
Er ist ein Unglücksohn; kein Bösewicht.
Die Ahnfrau.

“Ter linkerzijde, mijnheer!” riep de landbouwer.

Lodewijk trad in eenen tamelijk breeden weg, die dwars door het
woud scheen te leiden. Beide de boorden waren met
ondoordringbaar heestergewas bezet, en hooge mastboomen
beletten de zon, die nu vrij laag aan de kim brandde, hare
verlichtende stralen op de baan te laten nedervallen.
“Waar leidt deze weg naartoe?” vroeg Lodewijk.
“Het is weinige jaren geleden,” antwoordde de landman, “dat hij in
het bosch gehakt is tot het vervoeren der zwaarste boomen; doch nu
wordt deze baan verzuimd en alleen door roovers en kwaaddoeners
bewandeld.”
Sedert het begin der onstuimige jaren waren weinige of geene
schepen op de Antwerpsche timmerwerf geplaatst geweest; daarom
was het, dat men nu geene zware boomen meer uit het woud
haalde. De schelmen konden het dus vrij bewonen, wijl er geene
geregelde macht in de dorpen bestond, en de soldaten de steden,
waar het zoo roerig was, niet mochten verlaten.
Na over deze en andere zaken eenigen tijd gesproken te hebben,
kwamen onze reizigers in eene dicht bewassene plaats, waar de
weg zich tusschen boomen en heesters verloor. Hier zagen zij een
steenen kruis bij de gracht geplant.
“Waarom staat dat teeken dáár?” vroeg de jonker.
“Hier is een moord begaan,” antwoordde zijn leidsman. “Zoo gij de
moeite wilt nemen het kruis te naderen, kunt gij er den naam van
den rampzaligen reiziger op lezen.”
 En Lodewijk las:
D. O. M.
HIER IS IAN VAN HERCK
DEIRELICK VERMOORD
OP SINTE GEERTRUIDIS DAGE
IN ’T IAER MDXXI.
BIDT VOOR DE SIELE.
De landbouwer, die zijn hoofd ontdekt had en een vurig gebed
voor de ziele des overledenen stortte, werd door Lodewijk hierin
gevolgd. De jonkheer steeg van zijn paard en zette zich
godsdienstiglijk bij het kruis neder. Veel bad hij niet, want droevig
nadenken had hem van het doel zijner kniebuiging onttrokken. De
naam zijner minnares op een zoo bloedig kruis had hem het hart
gebroken.
Zoo zat hij eenige oogenblikken, wanneer hij, het hoofd naar zijn
paard keerende, twee afgrijselijke menschenaangezichten tusschen
de bladeren en heesters ontwaarde. Vier zwarte verglaasde oogen
waren op hem met ijver gevestigd, en de monden van twee
zinkroeren mikten hem naar de borst.
“Uw geld of uw leven!” schreeuwden deze twee mannen, uit het
kreupelbosch komende en altijd met hunne roeren gereed om den
jonkheer eene van de twee hoofdzaken, die zij geëischt hadden,
door geweld te ontnemen.
“Hier hebt gij mijne beurze,” sprak Lodewijk een weinig verschrikt.
“Mannen,” ging hij voort, “ik zoek Wolfangh, en bid u, mij zijne
woning aan te wijzen!”
“Leg uwe wapens op den grond neder!” riep een der roovers.
De jonker vatte zijne pistolen en wierp ze met zijn rapier verre van
zich. De roover naderde hem.
“Wat hebt gij met Wolfangh te doen?” vroeg hij.
“Ik heb hem eenen brief te geven,” was het antwoord.
 “Komt gij van de stad en zijt gij een Geus?” vroeg de roover
nogmaals.
“Dat ben ik en moet Wolfangh nog vóór den avond spreken.”
“Dit weet ik,” hernam hij. “Mijn meester is heden in de stad
geweest en heeft uwe komst door eenen anderen Geus vernomen.
Sedert twee uren verwacht hij eenen jonker, en vermits gij zelf deze
jonker zijt, kunt gij uwe wapenen hernemen en ons zonder vreezen
in het bosch volgen.”
De landman, die dit alles met angst had nagezien, raapte
Lodewijks wapenen van den grond op en reikte ze hem over.
“Vader,” sprak de jongeling, “ik dank u uiterharte mij zoo wijd
vergezeld te hebben, en smeek u terug te keeren, om uwe vrouw en
kinderen, die zorgend voor uw leven bekommerd zijn, te gaan
vinden. Binnen een paar uren zult gij mij, zoo ’t God belieft, in uwe
woning wederzien.”
Hij drukte des heibewoners hand, en deze bleef met tranende
oogen staan, totdat Lodewijk tusschen het boomgewas verdween.
Een der roovers had het paard gevat en trok het door omwegen
voort. De andere poogde, zooveel hij kon, beleefd te zijn en met
Lodewijk een gesprek aan te gaan; doch deze, met verachting op
hem ziende, antwoordde niet dan met bondige woorden.
“Er zal in ’t kort wat omgaan, eh, mijnheer? Ze gaan in de stad
weer woelen, en dan zal er voor ons ook wat te pakken zijn!”
“Dat weet ik niet,” morde Lodewijk.
“Ik wel,” hernam de binder, “onze meester heeft ons gezegd, dat
wij genoeg zouden plunderen om met ons lastig ambacht een einde
te maken en gelijk heerkens van ’t geroofde te leven.”
“Waar zoudt ge dit alles rooven?” vroeg Lodewijk treurig.
“In Onze-Lieve-Vrouwekerk alleen is genoeg om onze bende
schatrijk te maken.”
De jongeling liet eenen fieren blik op den roover vallen en riep
toornig:
 “Hoe durft gij het verachtelijk inzicht om Gods tempel te rooven,
opvatten?”
“Wij hebben dat niet opgevat,” viel de roover driftig in, “gijlieden
hebt het ons gegeven. En ik weet zeker, dat in dien brief niets
anders staat, dan de belofte om ons op dien dag te laten doen wat
wij willen.”
Lodewijk antwoordde op des roovers verwijt niet; hij zuchtte met
diepen weemoed bij het overdenken der rampen, die zijne vaderstad
bedreigden.
Na een groot half uur door boomen en heesters gedrongen te
hebben, kwamen zij eindelijk bij de legerplaats van Wolfangh en
zijne makkers.
Het was een groot open plein, aan alle kanten dicht met het
duister bosch omsingeld. Men had er de boomen in eenen kring
afgehakt en den grond effen gemaakt, om er zonder belemmering te
kunnen wonen. In het midden stond eene groote hut, van hout en
klei te zamen gevoegd; vijf kleinere hutten stonden ook hier en daar
in eenen kring, doch dusdanig verspreid, dat er eene plaats, die wel
eene markt geleek, overbleef.
Zoodra de jonker deze plaats genaakte, trok zijn leidsman een
beenen fluitje uit zijn wambuis en deed het woud driemaal de
kwaadvoorspellende klanken herhalen. Er werd op dezelfde wijze
geantwoord, en Lodewijk trad de legerplaats binnen. Zijn leidsman
verliet hem, om, zoo hij zeide, Wolfangh van zijne komst te gaan
verwittigen.
De jongeling staarde met afgrijzen op het onmenschelijk gelaat
der roovers, die hij daar bemerkte. Zes der leelijksten stonden bij
een groot vuur, waarop een ketel, die het avondmaal bevatte, hevig
dampte. De vlam, welke rood op de wangen dezer roovers kaatste,
gaf hun een buitengemeen fantastisch voorkomen, en maakte hen
eer den duivelen dan den menschen gelijk. Verder zaten er eenige
anderen, zich aan het wisselvallig lot overgevende en elkander met
de teerlingen eenige geldstukken betwistende. Zij dachten niet eens
dat dierbaar menschenbloed hunne winst alleen uitmaakte. Vloeken
en zweren deden zij zoo ijselijk, dat Lodewijk eenige stappen
achteruitdeinsde, om zoo weinig mogelijk hunne godslasteringen te
hooren. Anderen weder waren ter aarde gezeten en kuischten de
eene zijn roer, de andere zijnen dolk. Dezen hadden groote stoopen
bij zich en schonken zonder ophouden den drank rond. Toen de
jonker de legerplaats binnentrad, zongen zij met verwarde stemmen
een liedje, dat in dien tijd onder het volk liep. Degene, die onder hen
de voorzanger scheen te zijn, begon dus:

Des winters als het reghent,

Dan syn de paetjes diep, ja diep,
Dan comt dat loose visschertje,
Visschen al inne dat riet,
Met synen rysstock, met synen strycstock,
Met synen lapsack, met synen cnapsack.

En dan antwoordden de overigen te gelijk:

“Met syne leire van dirre domdeire,

Met syne leire leirsen aen.”

En na de stoop rondgegaan was, en ieder zijnen mond en knevels

met de hand had afgeveegd, hernam de voorzanger:

Dat loose Molenarinnetje

Ghinck in heur deurtje staen, ja staen,
Opdat het aerdich visschertje
Voorby heur heen sou gaen,
Met synen rysstock, met synen strycstock,
Met synen lapsack, met synen cnapsack.

En de twintig stemmen:

Met syne leire van dirre domdeire,

Met syne leire leirsen aen.

“Wat zei de visscher dan?” riep eene stem.

 Wat heb ick jou misdreven,
Wat heb ick jou misdaen, ja daen,
Endat ick niet met vrede
Voorby jouw deur mag gaen?
Met mynen rysstock, met mynen strycstock,
Met mynen lapsack, met mynen cnapsack.

En weder het gansche gezelschap:

Met myne leire van dirre domdeire,

Met myne leire leirsen aen.

“Nu ga voort, drink straks!” — “Ja:

Ghy hebt my niet misdreven,

Ghy hebt my niet misdaen, ja daen,
Maer moet my drymael groeten,
Eer ghy van hier meught gaen.

Met jouwen rysstock, met jouwen strycstock,

Met jouwen lapsack, met jouwen cnapsack.”

En de anderen klapten in de handen, en raasden en lachten

dusdanig, dat zij van vreugde dol schenen. Met nieuwe kracht
schreeuwden zij:

“Met jouwe leire, van dirre domdeire,

Met jouwe leire leirsen aen.”

Allen waren zij bruin van aangezicht, met lange verwarde

haarlokken. Hunne kleeding zou op eenen anderen tijd zeker
Lodewijks lach verwekt hebben; want, terwijl velen eenen nieuwen
fijnen rok aanhadden, hingen hun de overige kleedingstukken slordig
en verscheurd aan het lichaam. Anderen, bij een met goud gestikt
wambuis, hadden eenen groven en versleten monniksmantel op de
schouders. Hunne wapens alleen waren in zeer goeden staat en
blonken als zilver op hunne bedelaarsplunje uit. Te zamen genomen,
geleken zij wel een hoop gemaskerde personen. Twee stonden recht
bij de deur der groote hut; eene zware hellebaard blikkerde in hunne
handen bij de laatste stralen der avondzonne. Deze mannen riepen
op Wolfanghs bevel den verbaasden Lodewijk binnen.
Het vertrek, waarin hij trad, was niet prachtig: dit is wel te denken.
Evenwel was het zeer zuiver. De muren waren met kalk wit gemaakt
en als marmer met andere kleuren besprengd, schitterende wapens
versierden den wand; nette zetels stonden rondom eene tafel. Bij
deze zat Wolfangh. Zijne kleeding was zedig en scheen eenen man,
die nooit de stad verlaten had, te behooren. Hij kon niet boven de
veertig jaren oud zijn; dit was aan zijne nog fraaie wezenstrekken
zichtbaar. Zwarte oogen, waarin een nijdig vuur blaakte, een mond,
waarop haat en spijt te lezen was, en eene koude en misschien
droeve uitdrukking waren do teekens, waaruit een gelaatskundige de
voorspelling van des roovers inborst trekken kon.
Zoodra hij Lodewijk ontwaarde, stond hij van zijnen zetel op en
boog zich beleefdelijk voor zijnen nieuwen gast.
“Wees welkom, jonker!” sprak hij, en hij reikte den jongeling eenen
stoel om zich neder te zetten.
“Wat nieuws brengt gij mij?” vroeg hij.
Lodewijk gaf hem stilzwijgend den brief.
Wolfangh scheurde het zegel met haast er af en vatte, na de
lezing, een elpenbeenen fluitje. Op den klank kwamen twee roovers
in het vertrok. Hij fluisterde hun iets aan het oor. “Te elf uren!” riep hij
met luider stemme.
Nu werd er wijn gebracht en in bekers voor hen uitgeschonken.
“Jonker,” sprak Wolfangh, “op der Geuzen gezondheid!”
“Op der Geuzen gezondheid!” herhaalde Lodewijk zachtjes.
Hij bracht den romer aan zijne lippen, doch dronk niet.
“Ho, ho! heer jonker!” riep de roover met spijtige aandoening, “Mijn
glas is ledig: ik verzoek u, mij ook aldus bescheid te doen. Ledig ook
uw glas, en verder staat het u vrij, niet meer te drinken.”
 Lodewijk dronk met eene uitdrukking, die genoeg aanduidde, dat
deze daad tegen zijnen dank geschiedde.
“Ik versta u wel, jonker!” zei Wolfangh. “Een roover is u een al te
verachtelijk mensch, om in zijn gezelschap te drinken, ja, dit versta ik
wel!”
Een bittere grimlach bewoog zijne wangen, terwijl hij, in diep
gepeins verzonken, dus voortging:
“Waarom vraagt gij dan mijne hulp, mits gij mij veracht? Gij
antwoordt niet. Ik weet het: als het werk voltooid is, verbrijzelt men
een noodeloos werktuig, of men werpt het weg, niet waar,
jonkheer?....”
Lodewijk bezag den roover met verwondering.
“Wolfangh,” antwoordde hij, “ik ken den inhoud dezes briefs niet,
dus kan ik ook op uwe vraag niet antwoorden. Wat mij aangaat, ik
zeg u, dat, zoo gij in de omwenteling deelneemt, gij zonder twijfel,
indien gij wilt, een groot nut voor u er uit kunt trekken.”
“Welk nut, jonkheer?”
“De vergetelheid over het verledene halen, en als lid der
maatschappij eerlijk en rustig leven.”
Hier ging een glimlach van vergenoegen over Wolfanghs
aangezicht, doch onmiddellijk kwam hopeloosheid die uitdrukking
vervangen, en hij sprak, het hoofd schuddende:
“Terugkeeren, terugkeeren is zoo moeilijk! En nogtans, het moet
zijn. Ik kan de geheime stem, die mij toeroept, niet langer
wederstaan. Waarom hebben de menschen mij verstooten, toen ik
nog onschuldig was? Ja, jonker, er was een tijdstip in mijn leven, dat
ik ook beschaamd was om met eenen schelm te drinken!”
“Dit is mogelijk,” antwoordde de jongeling, “zeker moeten het
gewichtige voorvallen geweest zijn, welke u dus van het pad der eer
deden verdwalen.”
“Ja, eenmaal was ik een jong en fraai kerel als gij zijt, vol
hersenschimmen, die mijn leven als bloemen versierden; doch de
boosaardigheid der menschen heeft mij het hart verbrijzeld.”
“Gij zijt niet geboren om in dezen staat te leven, Wolfangh. Ik zie
dit wel. Uwe wezenstrekken verraden geene wreedheid, uwe
woorden getuigen van geene woeste onwetendheid. Niets toont mij
in u dit verworpen schepsel, dat het bloed zijner broederen zonder
ontsteltenis zou vergieten. Kom terug in de samenleving, Wolfangh,
uw hart is nog vatbaar voor het goede. Slijt het overige uwer dagen
in eenen eerlijken arbeid en in deugd. Misschien zullen de rust en de
vrede des gemoeds het loon uwer bekeering worden. Gedenk dat
Gods barmhartigheid oneindig is, en zich afmeet naar de wijdte der
zonden en naar de innigheid van een oprecht berouw.”
“Heb dank, jonkheer, om uwe troostende woorden. Gij hebt een
edel en goed hart. Zie, indien gij mij met verachting en misprijzen
had toegesproken, zoo zou de spijt mijne goede gedachten in mijn
hart gedoofd hebben, maar gij hebt mij met vriendelijkheid den weg
aangewezen, die eene omwenteling in ’s lands zaken voor mij kan
openen. O, ik zweer u, dat uw raad niet zal verloren gaan. Gij hebt
niet op de steenen gezaaid, geloof mij.”
Lodewijk werd ontroerd bij de uitdrukking, die op des roovers
gelaat deze woorden vergezelde. Hij zag de ziel van Wolfangh
geheel in zijn aangezicht schijnen, en begreep, dat die misdadige
naar vergiffenis haakte.
“O, Wolfangh,” zeide hij, “wat moet gij toch ongelukkig geweest
zijn om, met eene inborst als de uwe, tot een zoo schandelijk leven
te zijn vervallen.”
“Ja, jonker, zoo is het. Mocht ik mijn schuldig en misdadig hart in
uw edel hart uitstorten, dan zoudt gij hooren hoe rampvol mijne
jeugd was.”
“Spreek, Wolfangh, ik zal u met genoegen hooren.”
“Welaan dan, om u te doen gevoelen, dat in het menschenleven
rampen zijn, wier gevolgen men niet kan ontwijken, zal ik u de
oorzaak mijns ongeluks in bondige woorden verhalen. Zoo gij eenige
zuivere gevoelens er in bespeurt, zie dan niet op hetgeen ik nu ben,
want er is eene schrikkelijke verandering in mij omgegaan. — Ik
woonde in het dorp Rethy. Jong en fraai van gestalte was ik. Onder
al mijne makkers was er geen, die zulke zoetluidende stemme had
als ik, en menigmaal heb ik den ouden lindeboom onder de klanken
mijner weemoedige liederen doen zuchten....”
Hij werd gestoord door degenen, die de lampen, welke van het
verdiep daalden, kwamen ontsteken. Na eene poos gezwegen te
hebben, hernam hij:
“Denkt gij, jongeling, dat de loftuitingen van allen, die mij zagen en
aanhoorden, mij eenige vreugde konden toebrengen? Neen, de
goedkeuring der jonge Helena alleen kon mij het geluk schenken.
Onze harten waren van onze kindsheid onscheidbaar verknocht, en,
daar de mannenjaren mij dan toegekomen waren, was dit gevoel in
innigheid aangegroeid. Zoo bleef ik in mijn dorp menig jaar rustig
doorbrengen. Ongeduldig wachtte ik het oogenblik af, dat mijne
Helena haar achttiende jaar zou bereikt hebben, om haar met
toestemming haars vaders te trouwen, doch het lot, dat niet op der
menschen wensch let, had mij eerst het zoete van den kelk laten
drinken en de gal er van bewaard, om mij deze in eens als vergif te
doen smaken. Hier begint het treurige mijns verhaals.... Een
voornaam Fransch heer, die machtig aan het hof van keizer Karel
was, kwam dikwijls bij het landgoed van Postel ter jacht. Eens dat hij
in Helena’s woning trad, werd hij door hare zuivere wezenstrekken
en zedigen glimlach diep getroffen. Zeker kwam de ontucht zich in
zijn hart vesten, doch, mits hij van hoogen adel en gehuwd was,
bleef hem niets over tot voldoening zijner lusten, dan verleiden of
schaken. Lang poogde hij door dit eerste middel te gelukken, na veel
nutteloozen arbeid, stelde hij het laatste zeer wreedelijk in ’t werk.
Op eenen avond dat ik Helena te vergeefs had gewacht, begaf ik mij
naar hare woning. De vader mijner vriendin stond verbaasd, dat ik
haar niet gezien had. Twaalf uur weergalmde op de torenklok, en
allen wachtten wij nog op het meisje, dat ons was ontrukt. Veertien
lange dagen wachtten wij, en van Helena hoorden wij niet spreken.
Ik acht het nutteloos u onze wanhoop te beschrijven, mijne wangen
verbleekten onder mijne tranen, mijn moed begaf mij. Kwijnend en
door mistroostigheid afgemat, wandelde ik door de dichte bosschen,
en dan, door bittere smart ongevoelig geworden, zakte ik op het gras
neder, en mijne tranen liepen als beken over mijne wangen.”
“Ik beklaag u, ongelukkige Wolfangh,” zuchtte Lodewijk, “ik versta
hoe oneindig bitter uw lot geweest is.”
“Ja, jonkheer,” hernam de roover, “bid God, dat u nooit een zoo
bitter lot treffe. De dood zou u alsdan eene bekoorlijke vriendin
toeschijnen. Maar luister, welke dolk er mij nog door het hart moest
gaan. Dertig dagen had ik met nauwkeurige hardnekkigheid geteld,
en des avonds was ik bij den vader mijner vriendinne gezeten. Door
onze tranen scheen ons ongeluk een weinig te verzachten, toen de
deur met eenen naren schreeuw openvloog. Helena hing haren
vader huilend aan den hals! Na deze eerste beweging van liefde viel
zij voor hem op hare knieën neder, en een onuitsprekelijke vloed van
hartbrekende tranen liep haar aangezicht af. Eenige woorden
kwamen haar in wanorde uit den mond, zij smeekte om vergiffenis,
sprak van vlek en schande, — en een razende nijd drong mij de
tranen terug in de oogen.
“Helena!” riep ik, haar strengelijk beziende, “waar zijt gij geweest?”
“Wolfangh,” schreide zij bevende, “ga heen! oh, ga heen! uwe
oogen doen mij wee.”
“Waar zijt gij geweest?” riep ik.
Zij wees met hare hand wijd ten venster uit.
“Voor u eeuwig verloren,” voegde zij er bij.
Langer kon ik mij niet wederhouden. Denkende, dat zij zelve uit
eigen wil mij verzaakt had, sprak ik al de smaadwoorden, die ik maar
vinden kon, tegen haar uit; bij ieder woord beefde zij van schrik en
schaamte. Nog lang ware ik op denzelfden toon voortgegaan, hadde
haar vader mij niet tot stilzwijgen gedwongen, door mij zijne dochter
roerloos en koud aan te toonen. Wat medelijden drong in mijn hart,
wanneer ik, haar beter beziende, op hare uitgemagerde wangen en
in hare diepgezonkene oogen al haar lijden had doorgrond! Nu werd
ik over mijne wreedheid ten hoogste verbolgen en smeekte
wanhopig Helena om vergiffenis, doch zij hoorde mij niet. Jonker,
geloof mij, al de tormenten der pijnbank zijn niets bij het hartzeer, dat
ik dien avond doorgestaan heb. — Des anderen daags was Helena
van hare zinnen beroofd en antwoordde door lachen op onze bittere
tranen. Bleek en mager was zij, als de dood zelf, en wanneer een
grimlach over haar aangezicht ging, maakten de diepe rimpels en
het uitstekende gebeente haar dusdanig afgrijselijk, dat het ons allen
van schrik deed beven. Den vierden dag lag zij op het sterfbed. Hare
zinnen waren eenigszins wedergekomen, en zij had hare biecht
gesproken. Toen de priester haar verliet, zei hij, dat Helena mij nog
eenmaal zien wilde. Ik snelde de duistere kamer in. Dáár lag dat
lieve roosje, zoo ontijdig onder den adem van eenen boozen
hoveling verslenst, tusschen vier gele waskaarsen te zieltogen.
“Wolfangh!” zuchtte zij, hare magere hand doodkoud op de mijne
leggende, “ik verlaat u voor eeuwig, — ginds schijnt mij de hemel
toe!.... Daar vóór mij — wenken de engelen mij van de wereld....”
“Helena,” vroeg ik, “wat is u gebeurd? In Gods naam, spreek!”
“Wat mij gebeurd is?” zeide zij, “kent gij Alfons de Noirmont?”
“Ja.”
“Wel, die heeft mij.... door macht en geweld gekrenkt en mijne ziel
— kan in dit mijn onzuiver lichaam — niet meer wonen, — daarom
zie ik — dáár — eene baan, die mij meteen ten hemel zal leiden!”
“Noirmont!” morde ik wraakgierig en van bloeddorst blakende,
“Noirmont!”
“Noirmont,” suisde nog van hare lippen. “Vaarwel, mijn Wolfangh!
ééns zult gij met mij daar.... dáár in den hemel wonen, en ik.... zal
zuiver.... en God.... God.... vaarwel! vaarwel, Wolfangh!....” En ik
voelde, als een langen adem, mijnen naam met hare ziel onder
mijne lippen weggaan. Zij was dood, dood en koud!
Een traan rolde over des roovers wangen, en hij zweeg.
Lodewijk, door medelijden aangedaan, drukte troostend zijne
hand.
“Jonker,” vroeg de roover voortgaande, “denkt gij, dat deze
Noirmont den dood verdiend heeft?”