Hz. Muhammed’in Aile Ve Akraba Atlası - Hayati Yılmaz

HADİS RİVAYETİNE K ATKILARI BAĞLAMINDA
HZ. MUHAMMED’İN
AİLE VE AKRABA ATLASI
u
DOÇ. DR. HAYATİ YILMAZ
Hz. Muhammed’in Aile ve Akraba Atlası
Doç. Dr. Hayati Yılmaz
© Hayati Yılmaz, 2012

© Paradoks Kitap, 2012
© Bütün yayın hakları BSR YAYIN GRUBU’na aittir. İzinsiz basılamaz,

kopyalanamaz, çoğaltılamaz, kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.
Yayın No: 67
ISBN: 978-9944-491-26-6
Sertifika No: 16092
Koordinatör: Yusuf Aydın

Editör: Nun Yayıncılık
Sayfa Düzeni: Adem Şenel
Kapak Tasarım: Volkan Topkaya
Baskı-Cilt: Alioğlu Matbaacılık
Orta Mah. Fatin Rüştü Sok. No. 13/A
Bayrampaşa/İstanbul
1. Baskı Ekim 2009

2. Baskı Ocak 2012
“Bu bir BSR YAYIN GRUBU ürünüdür.”
BSR YAYIN GRUBU

Alemdar Mah. Çatalçeşme Sok. Gendaş Han No: 19/2
Cağaloğlu–Fatih / İstanbul
Tel: 0 212 528 22 06 – 0 212 528 02 72
Fax: 0 212 528 02 73
info@bsryayingrubu.com / www.bsryayingrubu.com
HADİS RİVAYETİNE K ATKILARI BAĞLAMINDA
HZ. MUHAMMED’İN
AİLE VE AKRABA ATLASI
u
DOÇ. DR. HAYATİ YILMAZ
Cennetmekân Babam’a
Muhterem Annem’e
ve
Yakınlarının değerini bilenlere…
İÇİNDEKİLER
u
ÖNSÖZ..........................................................................................................19
KISALTMALAR.............................................................................................23
GİRİŞ
KONUNUN SINIRLARI ve
HZ. MUHAMMED’İN SOYAĞACI
KONUNUN SINIRLARI ve HZ. MUHAMMED’İN SOYAĞACI........27

I. KONUNUN SINIRLARI..........................................................................27
II. HZ. MUHAMMED’İN SOYAĞACI.....................................................29
BİRİNCİ BÖLÜM
HZ. MUHAMMED’İN AİLESİ
HZ. MUHAMMED’İN AİLESİ...................................................................43

I. BABASI, ANNESİ, DEDELERİ ve NİNELERİ......................................43
A. BABASI: ABDULLAH b. ABDÜLMUTTALİB .............................43
B. ANNESİ: ÂMİNE bt. VEHB ............................................................45
C. DEDELERİ ve NİNELERİ................................................................47
1. Babasının Babası: Abdülmuttalib ..................................................47
2. Babaannesi: Fâtıma bt. Amr .........................................................48
3. Annesinin Babası: Vehb ................................................................49
4. Anneannesi: Berre ..........................................................................49
II. SÜT AKRABALARI..................................................................................50
A. SÜTANNESİ ve SÜTBABASI...........................................................50
1. Süveybe ..........................................................................................51
2. Halime bt. Ebû Züeyb - Hâris b. Abdüluzzâ................................52
3. Diğer Sütanneleri............................................................................54
7
B. SÜTKARDEŞLERİ.............................................................................54
1. Süveybe’den Sütkardeşleri:.............................................................54
a) Mesrûh .....................................................................................54
b) Hamza b. Abdülmuttalib.........................................................55
c) Ebû Seleme Abdullah b. Abdülesed el-Mahzûmî...................55
d) Ümmü Hakem bt. Zübeyr......................................................55
2. Halîme’den Sütkardeşleri:..............................................................55
a) Üneyse bt. Halîme ..................................................................56
b) Şeymâ bt. Halîme ...................................................................56
c) Abdullah b. Halîme ................................................................57
d) Ebû Süfyân b. Hâris................................................................57
C. SÜTAMCASI .....................................................................................57
1. Ebû Servân .....................................................................................57
D. SÜT TEYZELERİ VE SÜT DAYILARI..........................................58
1. Harâm b. Milhân ..........................................................................60
2. Süleym b. Milhân ..........................................................................60
3. Ümmü Harâm bt. Milhân ............................................................60
4. Ümmü Süleym bt. Milhân ...........................................................61
E. DADISI................................................................................................62
1. Ümmü Eymen Bereke ..................................................................62
III. EŞLERİ, ÇOCUKLARI, TORUNLARI................................................64
A. EŞLERİ.................................................................................................64
1. Hatîce bt. Huveylid .......................................................................64
2. Sevde bt. Zem’a .............................................................................67
3. Âişe bt. Ebû Bekir .........................................................................69
4. Hafsa bt. Ömer .............................................................................71
5. Zeyneb bt. Huzeyme .....................................................................72
6. Ümmü Seleme bt. Ebû Umeyye ..................................................74
7. Cüveyriye bt. Haris .......................................................................76
8. Zeyneb bt. Cahş ............................................................................77
9. Reyhâne bt. Şem’ûn ......................................................................79
10. Ümmü Habîbe ............................................................................ 81
11. Safiyye bt. Huyey ........................................................................82
12. Meymûne bt. Hâris .....................................................................84
13. Ümmü Veledi: Mâriye bt. Şem’ûn .............................................87
8
B. ÇOCUKLARI......................................................................................88
1. ÖZ ÇOCUKLARI.........................................................................89
a) Kâsım b. Muhammed .............................................................90
b) Zeyneb bt. Muhammed ......................................................... 91
c) Rukayye bt. Muhammed ........................................................93
d) Ümmü Gülsüm bt. Muhammed ...........................................94
e) Fâtıma bt. Muhammed ...........................................................95
f) Abdullah b. Muhammed .........................................................98
g) İbrahim b. Muhammed ..........................................................99
2. ÜVEY ÇOCUKLARI.................................................................. 101
a) Hatîce’nin Çocukları.............................................................. 101
a1) Hâle bt. Ebû Hâle ........................................................102
a2) Hind b. Ebû Hâle .........................................................102
a3) Hind bt. Atik b. Âiz .....................................................102
a4) Abdullah b. Atîk b. Âiz ................................................103
b) Sevde’nin Çocukları...............................................................103
b1) Abdurrahman b. es-Sekrân ...........................................103
b2) Abdullah b. es-Sekrân ...................................................104
c) Ümmü Seleme’nin Çocukları................................................104
c1) Seleme b. Ebû Seleme ..................................................104
c2) Ömer b. Ebû Seleme ....................................................105
c3) Dürre bt. Ebû Seleme ...................................................106
c4) Zeyneb bt. Ebû Seleme ................................................106
c5) Ümmü Gülsüm bt. Ebû Seleme ..................................107
d) Ümmü Habîbe’nin Çocukları...............................................108
d1) Habîbe bt. Ubeydullah ................................................108
C. TORUNLARI.............................................................................109
1. Zeyneb’in Çocukları...............................................................110
a) Ali b. Ebü’l-Âs .................................................................110
b) Ümâme bt. Ebü’l-Âs ......................................................111
c) Bir bebek..........................................................................113
2. Rukayye’nin Çocukları...........................................................113
a) Abdullah b. Osmân ........................................................113
3. Fâtıma’nın Çocukları.............................................................114
a) Hasan b. Ali ....................................................................114
9
b) Hüseyin b. Ali .................................................................116
c) Zeyneb bt. Ali .................................................................117
d) Ümmü Gülsüm bt. Ali .................................................119
e) Muhassin b. Ali ...............................................................120
İKİNCİ BÖLÜM
HZ. MUHAMMED’İN AKRABALARI
HZ. MUHAMMED’İN AKRABALARI....................................................123

I. BABA TARAFINDAN AKRABALARI..................................................123
A. AMCALARI.......................................................................................124
1. Hâris b. Abdülmuttalib ...............................................................124
2. Zübeyr b. Abdülmuttalib ............................................................125
3. Abdülka’be b. Abdülmuttalib .....................................................127
4. Ebû Tâlib Abdümenâf b. Abdülmuttalib ...................................127
5. Kusem b. Abdülmuttalib ............................................................129
6. Dırâr b. Abdülmuttalib ...............................................................129
7. Abbâs b. Abdülmuttalib ..............................................................130
8. Hamza b. Abdülmuttalib ............................................................131
9. Mukavvim b. Abdülmuttalib ......................................................134
10. Hacl b. Abdülmuttalib ..............................................................135
11. Ebû Leheb b. Abdülmuttalib ....................................................136
12. Gaydâk b. Abdülmuttalib .........................................................138
B. AMCA ÇOCUKLARI......................................................................139
1. HÂRİS’İN ÇOCUKLARI...........................................................140
a) Nevfel .....................................................................................141
b) Rebî’a .....................................................................................142
c) Ebû Süfyân el-Mugîre ...........................................................143
d) Abdüşems / Abdullah ...........................................................145
e) Ümeyye ..................................................................................145
f) Ervâ ........................................................................................145
2. ZÜBEYR’İN ÇOCUKLARI.......................................................146
a) Abdullah ................................................................................146
b) Tahir ......................................................................................147
c) Dubâ’a ...................................................................................147
10
d) Ümmü Hakem .....................................................................147
e) Safiyye ....................................................................................147
f) Ümmü’z-Zübeyr ....................................................................147
3. EBÛ TÂLİB’İN ÇOCUKLARI..................................................148
a) Tâlib .......................................................................................148
b) Akîl ........................................................................................148
c) Ca’fer .....................................................................................152
d) Ali ..........................................................................................152
e) Ümmü Hâni .........................................................................154
f) Cümâne ..................................................................................155
g) Rayta ......................................................................................156
h) Esmâ ......................................................................................156
4. ABBÂS’IN ÇOCUKLARI..........................................................156
a) Fazl .........................................................................................157
b) Abdullah ................................................................................158
c) Ubeydullah ............................................................................159
d) Kusem ...................................................................................160
e) Abdurrahman ........................................................................160
f) Ma’bed ...................................................................................161
g) Ümmü Habîb .......................................................................161
5. HAMZA’NIN ÇOCUKLARI.................................................... 161
a) Ya’la .......................................................................................162
b) Bekir ......................................................................................162
c) Amr ........................................................................................162
d) Umâre ...................................................................................162
e) Ümâme ..................................................................................162
6. MUKAVVİM’İN ÇOCUKLARI...............................................163
a) Ervâ ........................................................................................163
b) Hind ......................................................................................164
c) Ümmü Amr Fâhite ...............................................................164
7. HACL’IN ÇOCUKLARI............................................................164
8. EBÛ LEHEB’İN ÇOCUKLARI................................................165
a) Utbe .......................................................................................165
b) Uteybe ...................................................................................165
c) Mu’attib .................................................................................166
11
d) Dürre / Sübey’a .....................................................................166
e) Azze ........................................................................................167
f) Hâlide .....................................................................................168
C. HALALARI.................................................................................168
1. Ümmü Hakîm Beyzâ bt. Abdülmuttalib .............................168
2. Berre bt. Abdülmuttalib ........................................................169
3. Âtike bt. Abdülmuttalib ........................................................169
4. Ümeyme bt. Abdülmuttalib .................................................170
5. Ervâ bt. Abdülmuttalib .........................................................171
6. Safiyye bt. Abdülmuttalib .....................................................172
D. HALA ÇOCUKLARI................................................................173
1. ÜMMÜ HAKÎM BEYZÂ’NIN ÇOCUKLARI.................174
a) Âmir b. Kureyz ...............................................................174
b) Ervâ bt. Kureyz ...............................................................175
c) Ümmü Talha bt. Kureyz ................................................175
d) Âmine bt. Kureyz ...........................................................176
2. BERRE’NİN ÇOCUKLARI................................................176
a) Ebû Seleme Abdullah b. Abdülesed ...............................176
b) Ebû Sebre b. Ebû Ruhm ................................................177
3. ÂTİKE’NİN ÇOCUKLARI.................................................177
a) Abdullah b. Ebû Ümeyye ...............................................177
b) Züheyr b. Ebû Ümeyye .................................................178
c) Kureybe bt. Ebû Ümeyye ...............................................179
4. ÜMEYME’NİN ÇOCUKLARI...........................................179
a) Abdullah b. Cahş ............................................................179
b) Ubeydullah b. Cahş ........................................................180
c) Zeyneb bt. Cahş ..............................................................180
d) Hamne bt. Cahş .............................................................181
e) Ebû Ahmed b. Cahş ......................................................181
f) Ümmü Habîbe bt. Cahş .................................................182
5. ERVA’NIN ÇOCUKLARI...................................................183
a) Tuleyb b. Umeyr ............................................................183
b) Fâtıma bt. Ertât ..............................................................184
6. SAFİYYE’NİN ÇOCUKLARI..............................................184
a) Safî b. Hâris ....................................................................185
12
b) Zübeyr b. Avvâm ............................................................183
c) Sâib b. Avvâm .................................................................187
d) Ümmü Habîb bt. Avvâm .............................................188
II. ANNE TARAFINDAN AKRABALARI................................................188
A. DAYILARI.........................................................................................190
1. Abdüyegûs b. Vehb .....................................................................190
2. Esved b. Vehb ............................................................................191
B. DAYI ÇOCUKLARI.........................................................................191
1. ABDÜYEGÛS’UN ÇOCUKLARI............................................191
a) Erkam b. Abdüyegûs .............................................................191
b) Esved b. Abdüyegûs .............................................................192
2. ESVED’İN ÇOCUKLARI..........................................................193
a) Vehb b. Esved .......................................................................193
C. TEYZELERİ......................................................................................193
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HZ. MUHAMMED’İN HISIMLARI
HZ. MUHAMMED’İN HISIMLARI........................................................197

I. KAYINPEDERLERİ ve KAYINVALİDELERİ......................................199
A. KAYINPEDERLERİ.........................................................................199
1. Hatîce’nin Babası: Huveylid b. Esed ..........................................199
3. Âişe’nin Babası: Ebû Bekir b. Ebû Kuhâfe..................................201
4. Hafsa’nın Babası: Ömer b. el-Hattâb .........................................204
5. Zeyneb bt. Huzeyme’nin Babası: Huzeyme b. el-Hâris ............208
6. Ümmü Seleme’nin Babası: Ebû Ümeyye b. el-Mugîre ...........208
7. Cüveyriye ’nin Babası: Hâris b. Ebû Dırâr ................................ 210
8. Zeyneb bt. Cahş’ın Babası: Cahş b. Riyâb .................................211
9. Reyhâne’nin Babası: Ebû Reyhâne .............................................211
10. Ümmü Habîbe’nin Babası: Ebû Süfyân b. Harb.....................212
11. Safiyye’nin Babası: Huyey b. Ahtab .........................................214
12. Meymûne’nin Babası: Hâris b. Hazn .......................................216
13. Mâriye’nin Babası: Şem’ûn .......................................................216
B. KAYINVALİDELERİ........................................................................216
13
1. Hatîce’nin Annesi: Fâtıma bt. Zâide b. el-Esam.........................216
2. Sevde’nin Annesi: Şemûs bt. Kays b. Zeyd ................................217
3. Âişe’nin Annesi: Ümmü Rûmân bt. Âmir..................................218
4. Hafsa’nın Annesi: Zeyneb bt. Maz’ûn ........................................218
5. Zeyneb bt. Huzeyme’nin Annesi: Hind bt. Avf..........................219
6. Ümmü Seleme’nin Annesi: Âtike bt. Âmir.................................219
7. Cüveyriye ’nin Annesi: ?...............................................................220
8. Zeyneb bt. Cahş’ın Annesi: Ümeyme bt. Abdülmuttalib...........220
9. Reyhâne’nin Annesi: ?..................................................................220
10. Ümmü Habîbe’nin Annesi: Safiyye bt. Ebü’l-Âs......................220
11. Safiyye’nin Annesi: Berre bt. Samuel ........................................221
12. Meymûne’nin Annesi: Hind bt. Avf ........................................221
13. Mâriye’nin Annesi......................................................................221
II. KAYINLARI ve BALDIZLARI..............................................................221
A. KAYINLARI......................................................................................222
1. HATİCE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ.....................................222
a) Adî b. Huveylid .....................................................................222
b) Avvâm b. Huveylid ...............................................................222
c) Hizâm b. Huveylid ...............................................................223
d) Nevfel b. Huveylid ...............................................................223
2. SEVDE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ.......................................224
a) Mâlik b. Zem’a ......................................................................224
b) Abd b. Zem’a ........................................................................225
c) Abdurrahmân b. Zem’a ........................................................225
3. ÂİŞE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ............................................225
a) Abdullah b. Ebû Bekir ..........................................................225
b) Abdurrahman b. Ebû Bekir ..................................................226
c) Muhammed b. Ebû Bekir ....................................................227
4. HAFSA’NIN ERKEK KARDEŞLERİ.......................................228
a) Abdullah b. Ömer .................................................................228
b) Abdurrahman b. Ömer el-Ekber...........................................229
c) Âsım b. Ömer ......................................................................229
d) Zeyd b. Ömer el-Ekber ........................................................230
e) Ubeydullah b. Ömer .............................................................230
f) Zeyd b. Ömer el-Asgar ..........................................................231
14
g) İyâz b. Ömer .........................................................................231
h) Abdurrahman b. Ömer el-Evsat............................................ 231
ı) Abdurrahman b. Ömer el-Asgar ...........................................232
i) Abdullah b. Ömer el-Asgar ...................................................232
5. ZEYNEB bt. HUZEYME’NİN ERKEK KARDEŞLERİ.........232
6. ÜMMÜ SELEME’NİN ERKEK KARDEŞLERİ.....................232
a) Muhâcir b. Ebû Ümeyye ......................................................233
b) Mes’ûd b. Ebû Ümeyye .......................................................233
c) Hişâm b. Ebû Ümeyye .........................................................234
7. CÜVEYRİYE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ.............................234
a) Abdullah b. Hâris b. Ebû Dırâr ...........................................234
b) Amr b. Hâris b. Ebû Dırâr ...................................................234
c) Abdurrahmân b. Hâris b. Ebû Dırâr ...................................235
d) Âmir b. Hâris b. Ebû Dırâr .................................................235
8. ZEYNEB bt. CAHŞ’IN ERKEK KARDEŞLERİ......................235
9. REYHÂNE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ.................................235
10. ÜMMÜ HABÎBE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ....................235
a) Yezîd b. Ebû Süfyân ..............................................................236
b) Muâviye b. Ebû Süfyân ........................................................236
c) Utbe b. Ebû Süfyân ..............................................................238
d) Hanzala b. Ebû Süfyan .........................................................238
e) Amr b. Ebû Süfyân ...............................................................238
f) Muhammed b. Ebû Süfyân ..................................................239
g) Anbese b. Ebû Süfyân ...........................................................239
h) Ziyâd b. Ebû Süfyân .............................................................239
11. SAFİYYE bt. HUYEY’İN ERKEK KARDEŞLERİ.................239
12. MEYMÛNE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ............................239
a) Kutn b. el-Hâris ....................................................................240
b) Sâib b. el-Hâris .....................................................................240
13. MÂRİYE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ...................................240
B. BALDIZLARI....................................................................................240
1. HATÎCE’NİN KIZ KARDEŞLERİ...........................................241
a) Hâle bt. Huveylid .................................................................241
b) Rukayka bt. Huveylid ...........................................................241
c) Hâlide bt. Huveylid ..............................................................242
15
2. SEVDE’NİN KIZ KARDEŞLERİ..............................................242
a) Ümeyme bt. Zem’a ...............................................................242
b) Hüreyre bt. Zem’a ................................................................242
c) Ümmü Gülsüm bt. Zem’a ...................................................243
d) Ümmü Habîb bt. Zem’a ......................................................243
3. ÂİŞE’NİN KIZ KARDEŞLERİ..................................................243
a) Esmâ bt. Ebû Bekir ...............................................................243
b) Ümmü Gülsüm bt. Ebû Bekir .............................................244
4. HAFSA’NIN KIZ KARDEŞLERİ..............................................245
a) Fâtıma bt. Ömer ...................................................................245
b) Rukayye bt. Ömer ................................................................246
c) Zeyneb bt. Ömer ..................................................................246
d) Âişe bt. Ömer .......................................................................247
5. ZEYNEB bt. HUZEYME’NİN KIZ KARDEŞLERİ...............247
6. ÜMMÜ SELEME’NİN KIZ KARDEŞLERİ............................247
a) Kureybe el-Kübrâ bt. Ebû Ümeyye ......................................247
b) Kureybe es-Sugrâ bt. Ebû Ümeyye ......................................248
7. CÜVEYRİYE’NİN KIZ KARDEŞLERİ....................................248
a) Umra bt. Hâris ......................................................................248
8. ZEYNEB bt. CAHŞ’IN KIZ KARDEŞLERİ............................248
9. REYHÂNE’NİN KIZ KARDEŞLERİ.......................................248
10. ÜMMÜ HABÎBE’NİN KIZ KARDEŞLERİ..........................249
a) Cüveyriye bt. Ebû Süfyân .....................................................249
b) Ümmü Hakem bt. Ebû Süfyân ...........................................249
c) Umeyme bt. Ebû Süfyân ......................................................250
d) Hind bt. Ebû Süfyân ............................................................250
e) Sahra bt. Ebû Süfyân ............................................................250
f) Meymûne bt. Ebû Süfyân .....................................................250
g) Âmine bt. Ebû Süfyân ..........................................................251
h) Azze bt. Ebû Süfyân .............................................................251
ı) Fâri’a bt. Ebû Süfyân .............................................................251
11. SAFİYYE bt. HUYEY’İN KIZ KARDEŞLERİ........................252
12. MEYMÛNE’NİN KIZ KARDEŞLERİ...................................252
a) Ümmü’l-Fazl Lübâbe ............................................................252
b) Azze bt. Hâris ........................................................................253
16
c) Berze bt. Hâris .......................................................................253
d) Hüzeyle bt. Hâris ..................................................................254
e) Lübâbe es-Suğra bt. Hâris .....................................................254
f) Esmâ bt. Umeys .....................................................................254
g) Selmâ bt. Umeys ...................................................................256
h) Sülâme bt. Umeys .................................................................256
13. MÂRİYE’NİN KIZ KARDEŞLERİ.........................................256
a) Sîrîn bt. Şem’un ....................................................................256
III. DAMATLARI.........................................................................................257
A. Ebü’l-Âs b. Rebî ................................................................................258
B. Osman b. Affân .................................................................................259
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
HZ. MUHAMMED’İN AİLE ve AKRABALARININ
HADİS RİVAYETİNE KATKILARI
HZ. MUHAMMED’İN AİLE ve AKRABALARININ

HADİS RİVAYETİNE KATKILARI..........................................................265
I. HZ. MUHAMMED’İN AİLE VE AKRABALARININ RİVAYET
ETTİKLERİ HADİS SAYILARI.................................................................265
II. DEĞERLENDİRME..............................................................................272
SONUÇ........................................................................................................277
BİBLİYOGRAFYA.......................................................................................287
ŞAHIS İSİMLERİ İNDEKSİ.......................................................................303
YER İSİMLERİ İNDEKSİ..........................................................................323
17
ÖNSÖZ
u
İ lk insan Hz. Âdem’den Son Peygamber Hz. Muhammed’e

kadar gönderilen bütün peygamberler, toplumlarına/insanlığa
aynı kulluk bilincini öğretmek amacıyla gelmişlerdir. Dolayısıyla
peygamberler tarihi aslında insanlık tarihidir de… Diğer bütün
peygamberlerde olduğu gibi Son Peygamber de içinde yaşadığı
toplumun bir üyesi olarak dünyaya geldi, ulvî görevine başlayın-
caya kadar da büyük ölçüde onlar gibi yaşadı. Bu sebeple bulun-
duğu ve yaşadığı ortamın iyice bilinmesi, Hz. Muhammed’in ve
mesajının daha iyi anlaşılması ve yorumlanmasında çok önemli
katkılar sağlayacaktır.
O’nu, “Bizim gibi yiyip içen ve sokaklarda yürüyen” bir pey-
gamber olarak tanımak, örneklik ve modellik rolünün uygulana-
bilirliğini de gösterecektir. “Çakıl taşları arasındaki yâkût gibi”
de olsa, kendisinin de sıkça hatırlattığı üzere, Hz. Peygamber’in
bir “insan” olduğu hiçbir zaman göz ardı edilmezse eğer, O’nun
yaşadığı hayatın, bizim yaşadığımız hayattan çok da farklı olma-
dığı; dolayısıyla bizim de O’nun gibi yaşayabileceğimiz ortaya çı-
kacaktır. Çalışmamıza isim verirken “Hz. Peygamber” değil de
“Hz. Muhammed’in Aile ve Akraba Atlası” dememizin sebebi de,
bu “beşerî” yönü vurgulamak içindir.
19
HZ. MUHAMMED’İN AİLE VE AKRABA ATLASI
Hz. Muhammed’in içinde yaşadığı ortamı tanımanın en iyi

yollarından biri de şüphesiz ki, O’nun yakınları olan insanları ta-
nımaktır. Çünkü bir insanın yakınlarıyla olan ilişkilerinin, onun
ortaya koyduğu davranış ve tutumlarında son derece belirleyici
olduğu bilinmektedir.
Hz. Muhammed’in ailesini, akrabalarını ve hısımlarını tanı-
tarak bu insanların hadis rivayetine olan katkılarını tespit etmeyi
amaçladığımız bu çalışma, aslında öz itibariyle Hz. Peygamber’i
bu yönüyle de tanıma arzusunun bir sonucudur. İslam tarihinin
özellikle Asr-ı Saâdet ve Hulefâ-i Râşidîn dönemlerinde bir şekilde
adlarını duyduğumuz-okuduğumuz insanların Hz. Muhammed’in
“nesi” olduğunu bilmek, hem bu kişilerin içinde bulundukları
olayları değerlendirmede, hem de Hz. Peygamber’in onlara karşı
tutumlarını anlamada bize yardımcı olacaktır.
Çalışmamız bir giriş ile dört bölümden oluşmaktadır. Giriş’te
ilk olarak konunun sınırlarını belirleyen sistematik yapı üzerinde
durulmuş, ardından da konu bütünlüğünü sağlaması maksa-
dıyla, kaynakların verdiği bilgiler ışığında Hz. Âdem’den Hz.
Muhammed’e kadar olan soyağacı gösterilmiştir.
İlk üç bölüm sırasıyla Hz. Muhammed’in Ailesi, Hz. Muhammed’in
Akrabaları ve Hz. Muhammed’in Hısımları başlıklarını taşımakta-
dır. Bu bölümlerde, aynı metod uygulanarak, Hz. Muhammed’in o
bölümle ilgili yakınlarının kimler oldukları tespit edildikten sonra,
bu kişilerin hayatlarından “özgeçmiş” niteliğinde bahsedilmiştir.
Aksi halde mevcut bütün bilgiler değerlendirilecek olsa, ciltlerce
tutacak kadar zengin bilgi bulunduğu malumdur. Yine aynı se-
beple kaynaklar gösterilirken de pek çok yerde bulunan bilgiler
için yalnızca temel kaynaklara referans verilmiştir.
20
ÖNSÖZ
Hz. Muhammed’in Aile Ve Akrabalarının Hadis Rivayetine Kat-

kıları adını taşıyan dördüncü bölüm ise, ilk üç bölümde kendile-
rinden bahsedilmiş olan kişilerin hadis rivayet edip etmediklerini
tespit etmeyi, rivayeti bulunanların da ne kadar hadis rivayet et-
tiklerini belirlemeyi amaçlamıştır. Burada elde edilen bilgiler çe-
şitli tablolarla sunulmaya çalışılmıştır. Eğer çalışmamızın asıl mak-
sadının bu dördüncü bölüm olduğu kabul edilecek olursa, ilk üç
bölümün, dördüncü bölümdeki tabloya girecek kişilerin tespitine
yönelik olduğu da söylenebilir.
Çalışmamızda sıkça uyguladığımız çizimlerle kişilerin soy bil-
gilerinin net ve görünür bir şekilde anlatılmasına gayret edilmiş-
tir. Çizimler kişiler arasındaki bağın/bağların takibini de oldukça
kolaylaştırmış ve bazen kaynaklarda hiç bahsedilmemiş bağların
tespitini sağlamıştır.
Ancak şunu da ifade etmek gerekir ki, bu çalışma, her ne ka-
dar bu konudaki en kapsamlı ilk çalışma olsa da, son çalışma ol-
duğu iddiasında değildir. Zira hem konunun kapsamı sebebiyle,
hem de kaynaklardaki bilgi karmaşası sebebiyle gözden kaçmış
olan bilgiler mutlaka olmuştur ve bunların tespiti için yeni ve ta-
mamlayıcı çalışmalara ihtiyaç vardır. Bu konuda ehl-i ilimden
katkılar beklediğimizi özellikle belirtmek isteriz.
Ve tabi ki bu çalışma yalnızca müellifinin eseri değildir…
Katkıları sebebiyle kendilerine teşekkür etmem gereken çok de-
ğerli bilim adamları var. Prof. Dr. Abdullah Aydınlı, Prof. Dr. Fa-
ruk Beşer, Prof. Dr. H. Mehmet Günay, Doç. Dr. Ahmet Bos-
tancı, Yrd. Doç. Dr. Erdinç Ahatlı ve Yrd. Doç. Dr. Süleyman
Akkuş Bey’ler konunun şekillenmesinde ve olgunlaşmasında kıy-
metli fikir ve katkılarıyla hep yanımda oldular. Burada adlarını
21
sayamayacağım diğer hocalarıma ve dostlarıma da görüşlerine baş-
vurduğumda gösterdikleri ilgi için müteşekkirim.
Bilindiği üzere akademisyenlerin aileleri de, onların çalışma-
larında en az kendileri kadar hak sahibi olan kişilerdir; dolayısıyla
ben de sabırlarını zorladığım ve zamanlarından çaldığım çok değerli
eşim ve sevgili çocuklarıma teşekkür dışında çok şey borçluyum.
Muvaffâkiyet Allah’tandır…
Hayati YILMAZ
Sakarya – 2009
22
KISALTMALAR
a.mlf. aynı müellif

b. ibn/bin (oğlu)
bk. bakınız
bt. bint (kızı)
CÜİFD Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
çev. çeviren, tercüme eden
DEÜİFD Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
DİA Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
EKEV Erzurum Kültür ve Eğitim Vakfı
h. hicrî
hk. hakkında
Hz. Hazreti
İSTEM İslam San’at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikisi Dergisi
m. miladî
nşr. Neşreden, yayına hazırlayan
ö. ölümü
r.a. Radıyallâhü anh/anhâ
s. sayfa
s.a. Sallallâhü aleyhi ve sellem
sad. sadeleştiren
SAÜSBE Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
SDÜİFD Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Der-
gisi
SÜİFD Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
sy. sayı
thk. tahkik
ts. tarihsiz
v.dğr. ve diğerleri
vd. ve devamı
vs. ve saire
yy. yayın yeri yok
23
GİRİŞ
u
KONUNUN SINIRLARI ve
25
KONUNUN SINIRLARI VE
u
H z. Peygamber’i ve içinde yaşadığı toplumdaki yakınlarını

bilmek, O’nu daha iyi tanıyabilmenin ve anlayabilmenin
önemli vesilelerinden biridir. Bizzat kendileri de, bir yandan Ca-
hiliye döneminin kabile taassubuna dayanan asalet ve soy-sopla
övünme, başkalarının nesebini kötüleme adetini yasaklarken, diğer
taraftan, akrabalık hukukuna iyi bir şekilde riayet edilebilmesi için
kişilerin nesepleri hakkında bilgi sahibi olmalarını tavsiye etmiş,1
kendi hayatlarında da bunu en güzel bir biçimde yaşamışlardır.
I. KONUNUN SINIRLARI
Hz. Peygamber’in ailesini, akrabalarını ve hısımlarını konu
alan bu çalışmanın belli sınırlar dahilinde ele alınması gerek-
tiği, ilim ehlinin takdirinden uzak olmayacaktır. Zira hem Hz.
Peygamber’den önceki ataları konusunda, hem de sonraki torun-
ları hakkında kaynaklarımız oldukça fazla bilgi ve rivayet sunmak-
tadırlar. Bütün bunları kapsayacak bir çalışma uzun bir zamana
ihtiyaç duyacağı gibi bir hayli hacimli de olacaktır. Dolayısıyla
mecburen konunun sınırlandırılması ihtiyacı doğmuştur.
Bu sınırın belirlenmesinde Hz. Peygamber’in kendilerine ulaş-
tığı/gördüğü veya görme ihtimalinin bulunduğu kişiler esas
1 Dönmez, “Nesep”, DİA, XXXII, 573. İlgili hadisler için bk. Buhârî, “Menâkıb”, 16;
Müslim, “Cenâiz”, 29; Ebû Davud, “Edeb”, 111; Tirmizî, “Birr”, 49. Ayrıca bk. Fayda,
“Ensab”, DİA, XI, 244-249
27
alınmıştır. Bu sınırın içine de, kendilerinden iki öncesi ve iki son-

rası olmak üzere beş kuşakta bulunan fertler girmektedir. Bun-
lar, kuşak olarak:
1. Dedesi,
2. Babası,
3. Kendisi,
4. Çocukları,
5. Torunları
şeklinde ifade edilebilir. Başka bir deyişle, Hz. Muhammed, de-
desine yetiştiği ve onu gördüğü gibi, torunlarını da görmüştür.
Kendileri bu iki sınır kuşak arasında kalan dönemde yaşamış-
lar ve bu insanlarla akrabalık-hısımlık ilişkilerini sürdürmüşler-
dir. Bunlardan öncesi ve sonrası ise Hz. Peygamber’in yetişme-
diği-görmediği kişilerdir.
Sadece “kuşak” isimlendirmesi olan bu sınıflama, ilgili ku-
şakta bulunan bütün aile fertlerini,2 akrabalarını ve hısımlarını
içine almaktadır. Yani “dede” kuşağında dedeleri ve nineleri,
“baba” kuşağında, babası, annesi, süt akrabaları, amcaları, hala-
ları ve dayıları ile kayınpederleri ve kayınvalideleri, “kendisi” ku-
şağında amca-hala-dayı çocukları, eşleri, kayınları, baldızları ve
süt kardeşleri, “çocuklar” kuşağında öz ve üvey çocukları ve da-
matları, “torunlar” kuşağında da torunları bulunmaktadır. Bunu
şöyle gösterebiliriz:
2 Ev/aile fertleri anlamına gelen “Ehl-i Beyt”, bir kavram olarak, İslam ilim ve siyaset
tarihinde önemli açılımlara sahiptir. Hz. Peygamber’in “ev halkı”nın kimler olduğu
konusu İslam dünyasında çeşitli anlayış farklarına yol açmıştır. Bu konuda olduk-
ça geniş bilgiler için bk. Öz, “Ehl-i Beyt”, DİA, X, 498-501; Özel, “Âl”, DİA, II,
305-306; Uludağ, “Âl-i Abâ”, DİA, II, 306-307; Açıkel, Kur’an ve Hadisler Işığında
Geçmişten Günümüze Ehl-i Beyt, Ankara 2009; Varol, Ehl-i Beyt –Kavramsal Boyut-,
Konya 2004; a.mlf., “Hicrî I. Asırda Ehl-i Beyt İmajı”, SÜİFD, Konya 2003, sy. 16, s.
99-121
28
KONUNUN SINIRLARI VE HZ. MUHAMMED’İN SOYAĞACI
II. HZ. MUHAMMED’İN SOYAĞACI

Bilindiği üzere Hz. Muhammed’in soyu, Âsurlular, Keldâniler,
Süryânîler ve İbrânîler gibi Sâmî milletlerden biri olan Araplara
mensuptur. Tarihçiler Arap kabilelerini genellikle üç kısımda in-
celerler:
1. Arab-ı Bâide; haklarında yeterli bilgi bulunmayan eski Arap
kavimleridir. Bunlar İslam’dan önce yok olmuşlardır.
2. Arab-ı Âribe; Ya’rub b. Yeşcub b. Kahtân’ın soyundan ge-
len ve kendilerine Kahtânî Araplar denilenlerdir, Yemen bölgesine
yerleşmişler, bazıları daha sonra kuzeye göç etmişlerdir.
3. Arab-ı Müsta’ribe; Hz. İsmâil’in neslinden gelen ve Adnânî
Araplar denilen kabilelerdir, Arap Yarımadası’nın daha çok orta
(Hicaz) ve kuzey bölgelerine yerleşmişlerdir.3
Hz. İbrahim, karısı Hâcer ile oğlu İsmâil’i Arap Yarımadası’nda
bir bölgeye getirip yerleştirmişti. İkisinden başka hiç kimsenin
3 Bk. Seydişehrî, İslam Tarihi, I, 77-90; Şibli, Asr-ı Saadet, I, 87-88; Mübarekfûrî, er-
Rahîku’l-mahtûm, s. 22; Hamidullah, İslam Peygamberi, I, 31; Yıldız, “Arap”, DİA,
III, 272-276. Arap kabilelerinin nesep bilgisi ve bu bilgiler hakkındaki tartışmalar ko-
nusunda bk. Apak, Asabiyet, s. 34-46
29
bulunmadığı bu ıssız ve kurak yerde Zemzem suyunun çıkması,

daha sonra Mekke adını alacak bu bölgenin rağbet görmesini sağ-
ladı. Etrafta yerleşik bulunan Amâlik oğullarının bir kolu olan
Cürhümlülerin de buraya gelmesi sonucunda Mekke tarih sahne-
sine çıkmaya başladı.4 Hz. İsmâil’in, Cürhüm kabilesi liderlerinden
Mudad b. Amr’ın kızı olan ikinci eşi Ra’le’den oniki oğlu oldu ve
her birinden kabileler meydana geldi. Bu kabileler zamanla Arap
Yarımadası’nın çeşitli bölgelerine dağıldılar.5 Bunlardan Kaydâr
b. İsmâil Mekke’de kaldı. Hz. Peygamber’in mensubu bulunduğu
Kureyş kabilesi işte bu soya bağlanmaktadır.6
Kaynaklarımızda Hz. Muhammed’in soyunu, tâ Hz. Âdem’e
kadar götüren çeşitli bilgiler ve rivayetler nakledilmektedir. An-
cak bu bilgilerin ne kadarının sahih olduğu tartışmalıdır. Arala-
rında doğruluğu kesin olanlar bulunduğu gibi, son derece zayıf
ve hatta kabul edilemeyecek olanları da bulunmaktadır. O kadar
ki İbnü’l-Esîr gibi bazı alimler Adnân’dan yukarısı konusuna hiç
girmemeyi en sağlıklı yol görmüşlerdir.7
Mevcut bilgiler ve rivayetler ışığında Hz. Peygamber’in soy
ağacını iki bölümde ele almak mümkündür:
1. Neseb zincirinin sahih olduğunda ittifak edilen bölüm. Bu-
rada Hz. Peygamber’den itibaren 21. dedesi Adnân’a8 kadar olan
isimler sayılmaktadır.
2. Adnân’dan Hz. İbrahim’e, oradan da Hz. Âdem’e kadar
olan bölüm. Burada verilen isimler hakkında pek çok ihtilaflar
bulunmaktadır. Ancak, Hz. Peygamber’in, Hz. İbrahim’in oğlu
4 Bk. Buhârî, “Enbiyâ”, 9. Bk. Bozkurt-Küçükaşçı, “Mekke”, DİA, XXVIII, 556-557
5 Bk. Şibli, Asr-ı Saadet, I, 88 vd.
6 Arap kabilelerinin soy yapısını gösteren çeşitli şemalar için bk. Şevkî Ebû Halîl,
Atlasu’s-sîre, 29-32; Fârukî, İslam Kültür Atlası, s. 20-23; Şulul, Kronoloji, s. 624-632
7 Bk. İbn Kuteybe, el-Ma’ârif, s. 29-30; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, I, 121
8 Adnân hk. bk. Fayda, “Adnân”, DİA, I, 391-392
30
İsmâil’in neslinden olduğu da kesindir. Hz. İbrahim ile Hz. Âdem

arasındaki bölümde sayılan isimler ise, soy kütüğünün rivayet ba-
kımından en zayıf kısmını oluşturmaktadır.
İbn Abbâs’dan nakledildiğine göre Allah Rasûlü (s.a.) kendi
nesebini sayarken, Ma’ad b. Adnân’a gelince durmuş ve bundan
ötesi konusunda “Nesep alimleri yalan söylediler.” buyurarak “…
ve bunların arasında pek çok nesiller…”9 ayetini okumuştur. Hz.
Ömer’in, “Biz Adnân’a kadar nesebi sayarız; daha yukarısını bil-
meyiz.” dediği, Urve b. Zübeyr’in de “Adnân’dan yukarısını bi-
len birini görmedik.” dediği rivayet edilmiştir. Mâlik b. Enes de,
nesebin Hz. Âdem’e ya da Hz. İsmâil’e kadar sayılmasını hoş kar-
şılamamıştır.10
Hz. Peygamber de kendi soyu ile alakalı bazı hadislerinde
konu hakkında bir takım bilgiler vermektedir. Bunları şöyle
özetleyebiliriz:11
“Allah, İbrâhim’in oğullarından İsmâil’i, İsmâil’in oğullarından
Kinâne’yi, Kinâneoğullarından Kureyş’i, Kureyş`ten Hâşimoğullarını,
Hâşimoğullarından da beni seçmiştir.”12
“Allah insanları yaratmış ve beni en hayırlıları içine koymuştur.
Kabileleri yaratmış ve beni en hayırlı kabile içine koymuştur. On-
ları ailelere ayırmış, beni en hayırlı aile içine koymuştur. Şu halde
ben sizin aile bakımından en hayırlı olanınızım ve kişi olarak da
en hayırlı olanınızım.” 13
9 Furkân Sûresi (25), 38
10 Bk. İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 17; İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 56; Kalkaşandî, Subhu’l-
a’şâ, I, 359. Rivayete göre birkaç defa tekrarlanan “Nesep alimleri yalan söylediler”
ifadesinin İbn Mes’ûd’un sözü olduğu daha sahih kabul edilmiştir.
11 Genel olarak nesep konusu ve ilgili hadisler için bk. Dönmez, “Nesep”, DİA, XXXII,
573
12 İbni Sa`d, I, 20; Müslim: “Fezâil”, 1; Tirmizî, “Menâkıb,” 1; Ahmed, IV, 107
13 Tirmizî, “Menâkıb”, 1; İbn Mace, “Mukaddime”, 11; Ahmed, I, 166, 167, 210;
Hakim, el-Mustedrek, IV, 97; Beyhekî, Delâil, I, 168,169, 170
31
“Ben, Âdemoğulları soylarının en hayırlı, en temiz olanların-

dan, devirden devire, aileden aileye geçe geçe, nihayet, şu içinde bu-
lunduğum aileden vücuda getirildim.”14
“Ben, Muhammed b. Abdullah b. Abdülmuttalib b. Hâşim b.
Abdümenaf b. Kusay b. Kilâb b. Mürre b. Ka’b b. Lü’ey b. Gâlib
b. Fihr b. Mâlik b. Nadr b. Kinâne b. Huzeyme b. Müdrike b. İl-
yas b. Mudar b. Nizar’ım. Halk, ne zaman iki kısma ayrılsa, Al-
lah beni onların en hayırlı olanının içinde bulundurmuştur. Ben,
Cahiliye devrinin kötülüklerinden hiçbir şey bulaşmaksızın, ana ve
babamdan meydana geldim. Ben, tâ Âdem’den babama ve anneme
gelip ulaşıncaya kadar, hep nikâh mahsulü olarak meydana geldim,
asla zinadan olmadım. Ben, sizin kişi olarak da en hayırlınızım,
baba soyu yönünden de en hayırlınızım.”15
“Ben cahiliye devrinin kötülüklerinden hiçbir şey bulaşmadan,
ana ve babamdan meydana geldim. Adem’den, babama ve anneme
gelip ulaşıncaya kadar, hep nikah mahsulü olarak meydana geldim,
zinadan meydana gelmedim.”16
İbn Abbas da: “Kureyş’ten olan bütün batınların Rasûlullah
ile bir akrabalığı vardır, demiş ve “De ki: Ben buna karşılık sizden
akrabalık sevgisinden başka bir ücret istemiyorum.” ayetinin bu se-
beple indiğini ifade etmiştir.17
Bu bilgilerden sonra Hz. Peygamber’in nesep zincirinin birinci
bölümünü oluşturan, 21. dedesi Adnân ile kendisi arasındaki de-
delerinin isimleri şöyle gösterilebilir:18
14 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 25; Buhârî, “Menâkıb”, 23; Ahmed, II, 373; Beyhekî, Delâil,
I, 175
15 Hâkim, Ma’rifetü ulûmi’I-hadîs, s. 170-171; Beyhekî, Delâil, I, 174-175; Suyûtî, el-
Câmiu’s-sağîr, (Münâvî, Feyzu’l-kadîr), III, 36-37; Hindî, Kenzu’l-ummâl, XI, 401
16 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 60-61; Beyhekî, Delâil, I, 174-175; İbn Kesir, el-Bidaye, II,
256; Heysemî, Mecma’u’z-zevâid, VIII, 214; Hindî, Kenzu’l-ummal, XI, 402, 429-430
17 Şûrâ Suresi (42), 23. Hadis için bk. Buhârî, “Menâkıb”, 1; Tirmizî, “Tefsir”, 43
18 Bk. İbn İshâk, es-Sîre, I, 1-2; İbn Hişâm, es-Sîre, I, 3-5; İbn Sa’d, et-Tabakât, I,
32
33
Daha önce de geçtiği üzere bu isimlerde ve sıralamasında her-

hangi bir ihtilaf söz konusu değildir. Kaynaklarda verilen bilgilere
göre Hz. Peygamber’in, Hz. Âdem’e kadar olan nesebi de, bütün
olarak şöyle sıralanabilir: 19
1. ÂDEM
2. Şîs/Şît.
3. Enûş
4. Kaynân
5. Mehlâîl
6. Yerd
7. Ahnûh / İdris
8. Mettûşelah
55-56; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 3-4; Buhârî, “Menâkıbü’l-ensâr”, 28; a.mlf., et-
Târihu’l-kebîr, I, 5-6; İbn Kuteybe, el-Maârif, s. 51-52; Belâzürî, Ensâb, I, 12 vd.;
İbn Hıbbân, es-Sikât, I, 22 vd.,; Beyhekî, Delâil, I, 179; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, I,
25; İbn Asâkir, Târîh, III, 47-48; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, I, 43; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-
ğâbe, I, 121; Nevevî, Tehzîbu’l-esmâ, I, 21; İbn Seyyidünnâs, Uyunü’l-Eser, I, 73-74;
Mizzî, Tehzibül-Kemal, I, 174; Zehebi, Siyer-es-Sîre-, I, 29; İbn Hacer, Fethu’l-bârî,
VII, 162-164; Aynî, Umdetu’l-kârî, XVI, 301-303; İbnü’l-Mibred, eş-Şeceratü’n-
nebeviyye, s. 119-153; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, I, 281 vd.; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I,
57; Şibli, Asr-ı Saadet, I, 119 vd.; Mübârekfûrî, er-Rahiku’l-mahtûm, s. 55-56
Yukarıdaki soyağacında isimleri geçen bu kişilerin hayatı hakkında bilgiler için
bk. İbnü’l-Mibred, eş-Şeceratü’n-nebeviyye, s. 119-155; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, I,
287 vd.; Köksal, İslam Tarihi (Mekke), I, 28-143
19 Bir önceki dipnotta verilen eserlerden tespit edilen bu listedeki isimler kaynakların
hepsinde aynı şekilde geçmemektedir. Kimi kaynakta verilen isim berikinde yokken,
bir başkasında da farklı isimler bulunabilmektedir. Burada rivayetlerde verilen hemen
bütün isimlerden oluşan geniş bir liste hazırlanmaya çalışılmıştır. Ancak, Adnân’dan
sonraki kısımda bunun da oldukça eksik ve hatalı olduğu hatırdan uzak tutulmama-
lıdır. Pek çoğunun asılları Arapça olmayan bu isimlerin zabtında ve okunuşunda da
zorluklar vardır.
34
9. Lâmek
10. NÛH
11. Sâm
12. Erfahşed
13. Şâleh
14. Âbir
15. Fâleh
16. Râ’û
17. Sârûğ
18. Nâhûr
19. Târeh/Âzer
20. İBRAHİM
21. İSMAİL
22. Kaydâr
23. Arâm
24. Avda
25. Müzey
26. Sümey
35
27. Zârih
28. Nâhis
29. Muksir/Mukassir
30. Eyhâm
31. Efnâd
32. Aysar
33. Deyşân/Dîşân
34. Ayd
35. Er’ûy
36. Yelhan
37. Yahzan
38. Yesrebî
39. Senber
40. Hamdân
41. Da’â
42. Ubeyd
43. Abkar
44. Ayd
36
45. Mâhî
46. Nâhiş
47. Câhim
48. Tâbih
49. Yedlâf
50. Beldâs
51. Hazâ
52. Nâşid
53. Avvam
54. Ubey
55. Kimval
56. Bûz
57. Avs
58. Selâmân
59. Hemeysa’
60. Uded
61. Udd
62. ADNÂN
37
63. Ma’ad
64. Nizâr
65. Mudar
66. İlyâs
67. Müdrike
68. Huzeyme
69. Kinâne
70. Nadr
71. Mâlik
72. FİHR/KUREYŞ
73. Gâlib
74. Lü’ey
75. Ka’b
76. Mürre
77. Kilâb
78. Kusay
79. Abdümenaf
80. HÂŞİM
38
81. Abdülmuttalib
82. Abdullah
83. HZ. MUHAMMED
Yukarıdaki şecerede görüldüğü gibi verilen bütün isimler kay-

dedildiğinde bile sayı seksenleri geçmemektedir. Hz. Peygamber’in
dedesi Adnân’ın Hz. İsâ’nın çağdaşı olduğu bilgisine göre,20 Hz. İsâ
ile Hz. Muhammed arasında geçen yaklaşık 600 yıllık dönemde,21
kesin olarak 21 isim yer almaktadır. Buna göre yaklaşık MÖ 2000’li
yıllarda yaşamış bulunan22 Hz. İbrahim ile Adnân arasında 2000
yıl var demektir ki bu da ikisi arasında en az 65-70 civarında ismin
bulunması gerektiğini gösterir. Halbuki Hz. İbrahim ile Adnân
arasında verilen isim en fazla 40 kadardır. Hz. İbrahim ile Hz.
Âdem arasında ise sadece 20 kadar isim geçmektedir. Şu halde
kaynakların aktardığı rivayetler çerçevesinde Adnân’dan yukarısı
için kesin bir şey söylemek hiç mümkün değildir.23
20 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 57. Kaynaklardaki birbirinden oldukça farklı tarihleri gösteren
rivayetler, Adnân’ın ne zaman yaşadığı konusunda kesin bir şey söyleme ihtimali verme-
mektedir. Onun Hz. İsâ zamanında yaşadığını söyleyen rivayet ile Babil Kralı Buhtunnasr
zamanında (Milattan önce 604-561) yaşadığını ifade eden bilgi (Fayda, “Adnân”, DİA, I,
392) arasında hemen hemen 600 yıllık zaman farkı bulunmaktadır. İkinci rivayetin kabu-
lu durumunda Adnân ile Hz. Muhammed arasında yaklaşık 1150-1200 yıl kadar zaman
geçmiş olmalıdır. Ancak Adnân ile Hz. Muhammed arasındaki nesil sayısının kesinliği bu
ihtimali oldukça zayıflatmaktadır. Bk. Fayda, “Adnân”, DİA, I, 391-392
21 Buhârî, “Menâkıbü’l-ensâr”, 53
22 Harman, “İbrahim”, DİA, XXI, 267; Yiğit, Peygamberler Tarihi, s. 205-206
23 Matta İncili’nin birinci bâbı İsâ Mesih’in nesebi hakkındadır. Burada 16 ayet boyunca
Hz. İbrahim’den Hz. Îsâ’ya kadar olan nesep sayıldıktan sonra, 17. ayette şöyle denil-
mektedir: “İmdi İbrahim’den Davud’a, kadar olan nesiller on dört nesildir. Davud’dan
Babil’e sürgünlüğe kadar on dört nesildir; ve Babil’e sürgünlükten Mesih’e kadar on
dört nesildir.” Buna göre Hz. İbrahim ile Hz. Îsâ arasında 42 nesil bulunmaktadır.
İlginçtir ki, yukarıda verdiğimiz soy ağacında da, Hz. İbrahim ile Hz. Îsâ’nın “çağda-
şı” olan Adnân arasında 43 isim sayılmaktadır. Aynı zaman aralığında geçen isimlerin
sayılarının neredeyse aynı olması calib-i dikkattir. Bk. Kitabı Mukaddes, Matta, Bâb I,
1-17. Ayrıca bk. Luka, Bâb III, 23-38
39
BİRİNCİ BÖLÜM
u
u
H z. Muhammed’in içinde doğduğu ve yetiştiği ailesi bölü-

münde O’nun babası, annesi, dedeleri ve nineleri, süt akraba-
ları, eşleri, öz ve üvey çocukları ile torunları üzerinde durulacaktır.
I. BABASI, ANNESİ, DEDELERİ ve NİNELERİ

A. BABASI: ABDULLAH b. ABDÜLMUTTALİB
Hz. Muhammed’in babası Abdullah b. Abdülmuttalib b.
Hâşim, 25 yaşlarında vefat ettiği bilgisine göre, 544 yılı civarında
doğmuş olmalıdır. Ebû Kuşem, Ebû Muhammed veya Ebû Ah-
med künyeleriyle tanınan1 Abdullah’ın annesi Fâtıma bt. Amr’dır.2
Babası Abdülmuttalib, zemzem kuyusunu yeniden ortaya çı-
karması sırasında, o tarihte Hâris’ten başka oğlu olmadığı için
Kureyş kabilesinin önde gelenlerinin alaylarına maruz kaldı. Bu
sebeple, on erkek çocuğa sahip olduğu takdirde birini kurban et-
meyi adadı. Bu arzusu gerçekleştikten sonra nezrini yerine ge-
tirmek maksadıyla oğulları arasında çektiği kura en küçük oğlu
olan3 Abdullah’a çıktı.
1 Belâzürî, Ensâb, I, 91
2 Bk. “Babaannesi”
3 Abdullah’ın, babasının en küçük oğlu olması konusu tartışmalıdır. Ondan sonra doğan
kardeşlerinin bulunması sebebiyle bunu, ya aynı anneden doğan kardeşlerin en küçü-
ğü, ya da o tarihte doğmuş bulunanların en küçüğü şeklinde yorumlamak mümkündür.
Aslında Abdullah’ın, kurban edileceği sırada “babasının en küçük oğlu olduğu” tar
zında İbn İshâk’tan gelen rivayet için Süheylî “gayri mâruf” demekte ve tercih edi-
lecek rivayetin “annesinin en küçük oğlu” tarzında olabileceğini söylemektedir. Bk.
43
Abdülmuttalib, oğlu Abdullah’ı kurban etmeye kalkışınca, ak-

rabalarının yanısıra Kureyş’in ileri gelenleri de bu olaya şiddetle
karşı çıktılar ve bunun kendisinden sonra kötü bir âdet haline ge-
lebileceği endişesiyle, Abdullah’ın yerine deve kurban etmesinin
daha uygun olacağını söylediler. Abdülmuttalib, diyet olarak ka-
bul edilen on deve getirterek, Abdullah ile develer arasında kura
çektirdi, fakat kura Abdullah’a çıkınca; deve sayısını onar onar
artırarak kuraya devam etti. Nihayet sayı yüze ulaşınca kuranın
develere çıkması üzerine yüz deveyi kurban ederek Abdullah’ın
kurtulmasını sağladı.4
Akranları arasında çok beğenilen yakışıklı bir genç olduğu ri
vayet edilen Abdullah, pek çok evlenme teklifini geri çevirerek,5
babasının teşebbüsü üzerine 24 yaşı civarındayken, Yesrib’de (Me-
dine) yaşayan Âmine bt. Vehb ile evlendi.
Abdullah evlendikten sonra çok yaşamadı. Ticaret maksadıyla
yaptığı Şam (Gazze) seyahati dönüşünde hastalandı ve Yesrib’de
(Medine), babasının dayıları olan Adî b. Neccâr oğulları yanında
bir ay kadar hasta yattıktan sonra 569/570 yılında vefat etti ve orada
Nâbiğa adlı birine ait evin avlusuna defnedildi.6 Abdülmuttalib
Süheylî, er-Ravzü’l-ünüf, II, 137-138. Bu konuda bir değerlendirme için bk. Mustafa
Ağırman, “Hz. Peygamber’in Anneleri”, EKEV, sy. 32, s. 108-109
4 Abdullah hakkında bilgi veren bütün kaynaklar kurban hadisesinden bahsetmekte,
Arap örfünde insan diyetinin yüz deveye çıkışının bu hadiseyle başladığını, daha sonra
İslâm hukukunun da bunu kabul ettiğini ifade etmektedirler. Ayrıca Hz. Peygamber’in,
Hz. İsmail’i ve kendi babasını kastederek “Ben iki kurbanlığın oğluyum.” dediği ri-
vayet edilmektedir. Diğer bir rivayete göre ise bir bedevi Arap, Peygamber’e, “Ey iki
kurbanlığın oğlu!” diye hitap etmiş, o da bunu kabul mânasına gelen bir tebessümle
karşılamıştır. (bk. Hâkim, el-Müstedrek, II, 609; Aclûnî, Keşfü’l-hafâ, I, 230-231).
Ayrıca bk. Köksal, İslam Tarihi (Mekke), I, 130-139
5 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 95-96
6 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 99. Abdullah’ın, Mescid-i Nebevi’nin Ebû Bekir kapısı hi-
zasında, yaklaşık 500 metre uzaklıkta bulunan ve kendisine ait olduğu kabul edilen
kabri, mescidin 1976 yılında genişletilmesi sırasında yıkılmıştır. Bk. Topaloğlu,
“Abdullah”, DİA, I, 76
44
oğlunun hastalandığını haber alınca büyük oğlu Hâris’i Yesrib’e

gönderdi, fakat Haris şehre ulaşmadan Abdullah vefat etmişti.
Böylece Hz. Peygamber yetim kaldı.7 Abdullah ile Âmine’nin
Hz. Muhammed’den başka çocukları olmadığı da bilinmektedir.
Kaynaklar onun vefat tarihi ve yaşı hakkında oldukça farklı
rivayetler kaydetmektedir.8 Bazılarına göre Hz. Muhammed’in
dünyaya gelişinden yedi ay önce, bazılarına göre de O yirmi sekiz
aylıkken vefat etmiştir. Ancak Abdullah’ın oğlu Muhammed’in
dünyaya gelişinden önce öldüğü tarzındaki görüş tercih edilmek-
tedir. Zehebî, onun 25 yaşlarında vefat ettiğini söylemektedir.9
B. ANNESİ: ÂMİNE bt. VEHB

Hz. Peygamber’in annesi Âmine bt. Vehb b. Abdümenâf
b. Zühre b. Kilâb b. Mürre’dir. Âmine’nin hem babası Vehb b.
Abdümenâf, hem de annesi Berre bt. Abdüluzzâ Kureyş kabilesine
mensupturlar. Vehb’in Benî Zühre’nin önde gelen bir siması, kızı
Âmine’nin de seçkin bir hanım olduğu kaynakların çoğunda belir-
tilmektedir. Âmine’nin soyu ile kocası Abdullah’ın soyu Kilâb’da
birleşmektedir:
KİLÂB
KUSAY ZÜHRE
Abdümenâf Abdümenâf
Hâşim Vehb
Abdülmuttalib ÂMİNE
ABDULLAH
7 Bk. Duhâ Sûresi (93), 6

8 Bk. Zehebî, Siyer-es-Sîre-, I, 53; Âişe Abdurrahman, Terâcimü seyyidâti beyti’n-
nübüvve, s. 122
9 Zehebî, Siyer-es-Sîre-, I, 53. Geniş bilgi için bk. Topaloğlu, “Abdullah”, DİA, I, 75-76
45
Âmine’nin doğum tarihi hakkında kaynaklarda bilgi yoktur.

Ancak 30 yaşı civarında vefat ettiği rivayetine göre10 m. 547 yı-
lında doğduğu tahmin edilebilir. Çocukluğu ve gençliği hakkında
bilgi bulunmayan Âmine, Abdülmuttalib’in oğlunu evlendirmek
maksadıyla Yesrib’e gelip kendisini babası Vehb’den (veya vesayeti
altında bulunduğu amcası Vüheyb’den) istemesi sonucu Abdul-
lah ile evlendi. Geleneklere göre eşler evliliğin ilk üç gününde
Âmine’nin evinde kaldılar. Ancak kocası Abdullah’ın evlilikten
birkaç ay sonra vefat etmesi, Amine’nin daha sonra da kendi ai-
lesinin yanında kalmış olduğunu düşündürmektedir.
Âmine, Abdullah’ın vefatından kısa bir süre sonra yaptığı do-
ğumdan sonra, Muhammed adını verdikleri çocuğunu bir süre
yanında alıkoyduktan sonra sütanneye verdi. Sevgili oğlu dört
yaşlarına geldiğinde onu tekrar yanına aldı ve bir daha ayrıl-
madı. Belâzürî’nin tercihine göre11 Hz. Muhammed altı yaşında
iken Âmine, oğlu ve Ümmü Eymen adındaki cariyesiyle birlikte,
Abdülmuttalib’in annesi Selmâ dolayısıyla ailenin dayıları sayılan
Neccâroğulları mensuplarını ve Abdullah’ın kabrini ziyaret etmek
amacıyla Yesrib’e gitmek üzere yola çıktılar. Yesrib’de bir ay kal-
dıktan sonra Mekke’ye dönerken Âmine m. 575 veya 576 yılında
çok genç yaşta Ebvâ’da12 vefat etti ve orada defnedildi.
Abdullah’ın vefatından sonra bir daha evlenmemiş olan
Âmine’nin, Hz. Muhammed’den başka çocuğu olduğu da bilin
memektedir.13
10 Ya’kûbî, Târîh, II, 10

12 Ebvâ: Hz. Peygamber’in annesi Âmine’nin kabrinin bulunduğu yer. Mekke - Medine
yolu üzerinde Medine’ye daha yakın bir yer olup Bedir’den sonra Sukyâ ile Cuhfe ara-
sında, Medine’ye yaklaşık 190 km. uzaklıktadır. Geniş bilgi için bk. Fayda, “Ebvâ”,
DİA, X, 378-379
13 Bk. Topaloğlu, “Âmine”, DİA, III, 63-64
46
C. DEDELERİ ve NİNELERİ
1. Babasının Babası: Abdülmuttalib
Hz. Muhammed’in dedesi Abdülmuttalib b. Hâşim b.
Abdümenâf b. Kusay’ın asıl adı Şeybe’dir.14 82 yaşında vefat et-
tiği bilgisinden onun yaklaşık m. 498 yılı civarında doğduğu
anlaşılmaktadır. Babası Hâşim b. Abdümenâf, annesi Yesrib’li
Neccâroğullarına mensup Selmâ bt. Amr b. Zeyd’dir.
Şeybe’nin babası Hâşim Şam yolculuğuna çıktığı bir sefe-
rinde Yesrib’e uğradı ve babası Abdümenâf’ın yakın dostu Amr
b. Zeyd’e misafir oldu. Burada gördüğü Amr’ın kızı Selmâ ile ev-
lenmek isteyince Selma’nın babası, kızının kendi yanında doğum
yapması şartıyla bu evliliğe izin verdi. Hâşim’de bu teklifi ka-
bul ederek Selmâ ile evlendi. Doğum zamanı yaklaşınca, Hâşim
eşini Yesrib’e babasının evine getirip tekrar geri döndü. Bu se-
beple Selmâ Yesrib’de doğum yaptı ve çocuğunun adını da Şeybe
koydu. Selmâ’nın kocası Hâşim daha sonra yine ticaret için git-
tiği Gazze’de öldü ve oraya defnedildi.15
Babasının ölümü üzerine Yesrib’de yaşamaya devam eden
Şeybe, daha sonra amcası Muttalib tarafından Mekke’ye getirildi.
Mekke’ye girerken yanındaki çocuğu tanımayanlar onu, Muttalib’in
kölesi zannettiklerinden Şeybe’ye “Abdülmuttalib” dediler. O da
bundan sonra böyle bilindi. Abdülmuttalib’i amcası yetiştirdi ve
ölümüne yakın bir zamanda, “Babanın yerine sen lâyıksın” diye-
rek kabile reisliği görevini ona devretti.
Ebü’l-Hâris künyesiyle tanınan Abdülmuttalib birkaç ka-
dınla evlendi ve bu eşlerinden pekçok çocuğu dünyaya geldi.
14 Bu isim kendisine doğduğunda saçlarının bembeyaz olması veya perçem bölgesinde
beyazlık bulunması sebebiyle verilmiştir. Bk. İbn Hişâm, es-Sîre, I, 3; Şâmî, Sübülü’l-
hüdâ, I, 262
15 İbn Hişâm, es-Sîre, I, 269; İbn Kesîr, el-Bidâye, II, 254; Köksal, İslam Tarihi (Mekke),
I, 100-101; Lings, Hz. Muhammed’in Hayatı, s. 13
47
Kaynaklarımızda bu hanımların isimleri ve özellikle erkek ço-

cuklarının sayıları hakkında farklı bilgiler verilmektedir. Bu ih-
tilaflar değerlendirildiğinde Abdülmuttalib’in altı eşinden, 13 er-
kek, 6 kız çocuğunu olduğu sonucuna varılabilir.16
Sağlığında torunu Muhammed’e gereken ihtimamı göste-
ren Abdülmuttalib, kendisinden sonra onun bakımını oğlu Ebû
Tâlib’e vasiyet etmişti. Yaygın olan rivayete göre seksen iki ya-
şında (m. 577) Mekke’de öldü ve Cennetü’l-Muallâ’daki büyük
dedesi Kusay’ın mezarı yanına defnedildi. Hz. Peygamber’in, de-
desi Abdülmuttalib’in ölümünü hatırladığı, hattâ cenazesinin ar-
kasından bakıp ağladığı rivayet edilmiştir.17
Rivayetlerde “Kureyş’in en güzel yüzlüsü, uzun boylusu, yu-
muşak huylusu, cömert ve insanlara zararı dokunacak hususlar-
dan en çok uzak duranı idi; ölünceye kadar Kureyş’in efendisi
olmuştur.”18 diye tavsif edilen Abdülmuttalib, üstün karakterli,
inançlı, iyi kalpli bir insan, âdil bir reisti. Zaman zaman Hira
mağarasına çekilip ibadetle meşgul olurdu. Fil Vak’ası’nda Kabe’yi
yıkmaya gelen Ebrehe ile müzakerelerde bulunmuş ve Kabe’yi sa-
hibinin mutlaka koruyacağını ona hatırlatmıştı.19
2. Babaannesi: Fâtıma bt. Amr

Hz. Muhammed’in babası Abdullah’ın annesi Fâtıma bt. Amr
b. Âiz b. İmrân b. Mahzûm b. Yakaza b. Mürre b. Ka’b b. Lüey
16 Abdülmuttalib’in çocukları ve dolayısıyla Hz. Peygamber’in amca ve halaları
olan bu kişilerin hayatları ikinci bölümde ele alınacaktır. İlgili rivayetler ve kay-
nakları için bk. Kiraz, Hz. Peygamber’in Amcaları, s. 23-27
17 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 119; İbn Kuteybe, el-Ma’ârif, s. 33; Belâzürî, Ensâb, I, 84;
Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 253; Seydişehrî, İslam Tarihi, I, 406; Şiblî, Asr-ı
Saâdet, I, 130
18 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 85
19 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 92. Ayrıntı için bk. Sezikli, “Abdülmuttalib”, DİA, I, 272-
273
48
b. Gâlib b. Fihr el-Mahzûmiyye’dir.20 Kocası Abdülmuttalib ile

nesepleri Mürre’de birleşmektedir:
Mürre
Kilâb Yakaza
Kusay Mahzûm
Abdümenâf İmrân
Hâşim Âiz
ABDÜLMUTTALİB Amr
FÂTIMA
Abdülmuttalib’in dört oğlunun (Zübeyr, Abdülka’be, Ebû

Tâlib ve Abdullah) ve beş kızının (Ümmü Hakîm, Âtike, Berre,
Ümeyme ve Ervâ) annesi olan Fâtıma bt. Amr hakkında kaynak-
larımızda hemen hiç bilgi yoktur.
3. Annesinin Babası: Vehb

Âmine’nin babası Vehb b. Abdümenâf b. Zühre b. Kilâb b.
Mürre’dir. Kureyş kabilesinin Zühreoğulları koluna mensuptur.
İslam’dan önce kabilesinin reisliğini yapan Vehb, Ebû Kebşe kün-
yesiyle tanınıyordu.21 Annesinin ismi Kayle (Hind) bt. Ebû Kayle
(Vecz) b. Galib olup Huza’a kabilesinden bir kadındır.22
4. Anneannesi: Berre
Hz. Muhammed’in annesi Âmine’nin annesi Berre bt. Abdüluzzâ
b. Osman b. Abdüddâr b. Kilâb‘dır.23 Berre’nin annesi Ümmü
20 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 28; İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 64; İbn Kudâme, et-Tebyin, s.
96; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 383; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 159; Zapsu,
Büyük İslam Tarihi, s. 312
21 Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, I, 125
22 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 60; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, I, 1738. Ziriklî Vehb’in annesinin
ismini Âtike bt. el-Evkas b. Mürre olarak vermektedir. Bk. el-A’lâm, III, 242
23 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 59; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 20-21; İbn Habîb, el-Muhabber,
s. 9, 47; Belâzürî, Ensâb, I, 91
49
Habîb bt. Esed b. Abdüluzzâ b. Kusay, babası ise Abdüluzzâ b.

Osman b. Abdüddâr b. Kusay’dır.24 Hayatı hakkında başka bilgi
bulunmamaktadır.
Burada bir nokta dikkat çekmektedir. Hz. Peygamber’in
anneannesi Berre’nin annesi Ümmü Habîb’in şeceresi ile Hz.
Peygamber’in ilk eşi Hz. Hatîce’nin şeceresi çok yakın bir yerde
birleşmektedir:
Kusay
Abdüluzzâ Abdümenâf
Esed Hâşim
ÜMMÜ HABÎB Huveylid Abdülmuttalib
Berre HZ. HATÎCE Abdullah
ÂMİNE HZ. MUHAMMED
Buna göre Hz. Peygamber’in anneannesi Berre’nin annesi

Ümmü Habîb bt. Esed ile Hz. Hatîce’nin babası Huveylid b.
Esed kardeştirler. Dolayısıyla Ümmü Habîb, Hz. Hatîce’nin ha-
lası; Âmine de halasının torunu olmaktadır.
II. SÜT AKRABALARI

A. SÜTANNESİ ve SÜTBABASI
Hz. Muhammed doğduktan hemen sonra üç gün kadar an-
nesi Âmine tarafından emzirilmiştir.25 Bir şekilde O’nu emziren
başka kadınlar olduğu rivayetleri de bulunmakla birlikte26 Hz.
Muhammed’in sütanneliğini yaptığı kesin olan iki kadın vardır:
Süveybe ve Halîme.
24 İbn Hişâm, es-Sîre, I, 92; İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 59; Süheylî, er-Ravdu’l-ünüf, II, 6
25 Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 222
26 Bk. Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, I, 375
50
1. Süveybe
Hz. Muhammed’in amcası Ebû Leheb’in cariyesi olan Sü-
veybe el-Eslemiyye’nin hayatı hakkındaki bilgiler sınırlıdır. Kay-
naklarda kocasının ismi geçmeyen Süveybe, o sıralar dünyaya ge-
tirdiği oğlu Mesrûh’la birlikte hem Hz. Muhammed’i, hem de
halası Berre’nin oğlu Ebû Seleme b. Abdülesed’i emzirmiştir. Sü-
veybe daha önce amcası Hz. Hamza’yı da emzirmişti.27
Süveybe daha sonraları Mekke’de iken sık sık sütoğlu Hz.
Muhammed’i ziyaret eder, O da, eşi Hz. Hatîce de sütannesine
ikramda bulunurlar, saygı gösterirlerdi. Hz. Peygamber Medine’ye
hicret ettikten sonra da Süveybe’ye yardımlarını sürdürmüş, elbi-
seler göndermiştir.28
Ebû Leheb’in Süveybe’yi ne zaman azad ettiği konusunda iki
farklı rivayet vardır. Birincisine ve en yaygın bilinenine göre o,
yeğeni Muhammed’in doğumunu haber verir vermez Süveybe’yi
azat etmiştir.29 İkincisine göre ise çok sonradan Hz. Hatîce onu
azat etmek için Ebû Leheb’den satın almak istemiş, ama onu bir
türlü razı edememiştir. Hz. Peygamber’in Medine’ye hicretinden
sonra Ebû Leheb Süveybe’yi kendiliğinden azat etmiştir.30
Hz. Peygamber hicretin 7. yılında (628), Hayber Gazvesi’nden
dönerken sütannesi Süveybe’nin vefat ettiğini haber almıştır. Oğlu
Mesrûh annesinden önce vefat etmiştir.31
27 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 108; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, I, 91, II, 384; Şâmî,
Sübülü’l-hüdâ, I, 375; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 164; Seydişehrî, İslam Tarihi, I,
524
28 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, I, 28
29 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 108; Süheylî, er-Ravdu’l-ünüf, V, 191; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, I,
376; Seydişehrî, İslam Tarihi, I, 399
30 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 108-109; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, I, 28
31 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 109; Belâzürî, Ensâb, I, 96
51
Süveybe’nin ve oğlu Mesrûh’un Müslüman olup olmadıkla-

rını tartışmalıdır. Onların Müslüman olduğuna dair sağlıklı bir
rivayet bulunmamaktadır.32
2. Halime bt. Ebû Züeyb - Hâris b. Abdüluzzâ
Hz. Muhammed’in diğer sütannesi Halîme bt. Ebû Züeyb

Abdullah b. el-Hâris es-Sa’diyye, Hevâzin kabilesinin Sa’d b. Be-
kir koluna33 mensuptur. Ümmü Kebşe künyesiyle ve Halîme es-
Sa’diyye olarak anılan Halîme’nin Hz. Muhammed’e sütanne ol-
masından önceki hayatı hakkında bilgi bulunmamaktadır.
Mekkeli aileler yeni doğan çocuklarını, çeşitli sebeplerle bedevî
kabilelerden bir sütanneye verirlerdi.34 Halîme, bir kıtlık yılında
Mekke’ye gittiğinde, yetim olması sebebiyle Hz. Muhammed’i al-
makta tereddüt gösterdiyse de boş dönmemek için ona sütanneliği
yapmayı kabul etti. Halîme iki yıl sonra çocuğu sütten kesti ve ai-
lesine teslim etmek istedi.35 Fakat annesi Âmine, çocuğun bir süre
daha sütannesinin yanında kalmasını uygun gördü. Hz. Muham-
med dört-beş yaşına geldiğinde Halîme onu ailesine teslim etti.36
Halîme uzun zaman sonra bir kıtlık yılında Hz. Muham
med’i ziyarete gidince Hz. Hatîce ona kırk koyun ve bir deve
verdi. Müslüman olduğunda hemen bütün kaynakların ittifak
32 Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, I, 375. Bu tartışmaların bir hülasası için bk. H. Ahmet Özdemir,
Hz. Peygamber’in Anneleri, s. 67 vd.
33 Bu kabile hk. bk. İrfan Aycan, “Sa’d b. Bekir”, DİA, XXXV, 372
34 Süheylî, er-Ravdu’l-ünüf, II, 167
35 İbn Hişâm, es-Sîre, I, 134; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, I, 93
36 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 112; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, I, 29; Süheylî, er-Ravdu’l-ünüf,
II, 179
52
etmesi,37 Halîme’nin peygamberlikten sonra da Hz. Muhammed

ile görüştüğünü göstermektedir.38
Halîme’nin ne zaman öldüğü hususu ihtilaflıdır. Bi’setten önce
veya Mekke’nin fethinden önce yahut Hz. Peygamber’in vefatın-
dan sonra öldüğü şeklinde birbirinden oldakça farklı tarihler ileri
sürülmekteyse de onun Müslüman olduğu dikkate alındığında
bi’setten sonra ve Mekke’nin fethinden önce öldüğü tahmin edil-
mektedir.39 Halîme Medine’de Bakî Kabristanı’nda defnedilmiştir.
Halîme’nin kocası Ebû Züeyb Hâris b. Abdüluzzâ b. Rifâa
es-Sa’dî hakkında da fazla bilgi yoktur. Karısı ile aynı kabileden
olan Hâris’in künyesinin de Ebû Kebşe olduğu rivayet edilmek-
tedir. Emzirmek için Hz. Muhammed’i almalarının kendilerine
hayır ve bereket vereceğini ümit ettiğini söylemiştir.40
Hâris’in bi’setten sonra bir gün Mekke’ye geldiğinde Müslüman
olduğu görüşü genellikle kabul görmüştür.41 Hz. Peygamber’in,
yanına gelen sütbabası, sütannesi ve sütkardeşlerini ağırladığı ri-
vayet edilmiştir.42
Oğlu Abdullah ile birlikte Hz. Muhammed’i emziren Halîme’nin
Şeymâ ve Üneyse isminde iki kızı daha vardır. Onlar yaşça,
Abdullah’tan büyük oldukları için Hz. Muhammed’in bakımı
ile de ilgilenirlerdi.43
37 Bu konuda Moğultay b. Kılıç, et-Tuhfetü’l-cesîme li-islâmi Halîme adlı bir risale telif
etmiştir. Bk. İsmâil Paşa, Îzâhu’l-meknûn, I, 245; a.mlf., Hediyyetü’l-ârifîn, I, 695
38 Bk. Ebû Dâvûd, “Edeb”, 119
39 Halîme’nin Hz. Peygamber’in vefatından sonra Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer’e geldiği,
onların da kendisine ikramda bulunduğu şeklindeki rivayetler için bk. İbn Sa’d, et-
Tabakât, I, 114; Diyarbekrî, Târîhu’l-hamîs, I. 228
40 İbn Hacer, el-İsâbe, I, 582 vd., VII, 342
41 Hâris’in Müslüman olmasıyla ilgili Mekke’de yaşadığı olay için bk. İbnü’l-Esîr,
Üsdü’l-ğâbe, I, 622; İbn Hacer, el-İsâbe, I. 583
42 Ebû Dâvûd, “Edeb”, 119
43 İbnü’l-Kayyım, Zâdü’l-me’âd, I, 31. Geniş bilgi için bk. Çubukçu, “Halîme”, DİA,
XV, 338; Algül, “Hâris b. Abdüluzza”, DİA, XVI, 194-195
53
3. Diğer Sütanneleri
Kaynaklarımızda Hz. Muhammed’i emziren on kadının ismi
verilmektedir. Bunlardan üçü, annesi Âmine ile yukarıda belir-
tildiği üzere O’nun sütanneliğini yapmış olduğu kesin olarak bi-
linen Süveybe ve Halîme es-Sa’diyye’dir. Bunların dışında söy-
lenen yedi sütanne kesin olmayan rivayetlere dayanmaktadır.44
B. SÜTKARDEŞLERİ
Yukarıda geçtiği üzere Hz. Muhammed’in iki sütannesi olmuş-
tur. Dolayısıyla gerek bu kadınların kendi çocukları olsun gerekse
aynı kadından süt emen başka çocuklar olsun Hz. Peygamber’in
birçok sütkardeşi bulunmaktadır.
1. Süveybe’den Sütkardeşleri:
a) Mesrûh
Süveybe, Hz. Muhammed’in doğduğu sıralarda dünyaya ge-
tirdiği oğlu Mesrûh’la birlikte O’nu da emzirmiştir.45 Mesrûh’un
44 Bk. Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, I, 375 vd. Kaynaklarda kendilerinden sütanne olarak bahsedilen
bu kadınlar şunlardır: 1. Ümmü Eymen: Ümmü Eymen’in Hz. Peygamber’in sütannesi
olduğu şeklindeki rivayetler kabul görmemiştir. Onun Hz. Muhammed’in dadısı ve hiz-
metkarı olduğu konusunda ise ihtilaf bulunmamaktadır (Ümmü Eymen hk. bk. Dadısı).
2. Sa’d b. Bekir oğullarından bir kadın: İbn Sa’d’ın naklettiğine göre (et-Tabakât, I,
109) Hz. Muhammed sütannesi Halîme’nin yanında iken, amcası Hz. Hamza’nın da
süt annesi olan aynı kabileden başka bir kadın tarafından da emzirilmiştir. 3. Havle bt.
Münzir: Ensardan Adiy b. Neccâr oğullarından olan Havle’nin künyesi Ümmü Bürde’dir.
İbnü’l-Emin olarak anılan Ebü’l-Hasan İbrahim b. Yahya, Ümmü Bürde Havle’nin Hz.
Peygamber’in sütannesi olduğunu belirtmiştir. Ancak Havle, Hz. Peygamber’in değil,
Mâriye’den doğan oğlu İbrahim’in sütannesidir (Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 436;
İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1833; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 197, 626, VIII, 175; Şâmî,
Sübülü’l-hüdâ, I, 377-378. Ayrıca bk. Çocukları, İbrahim). 4. Süleym oğullarından üç
kadın: İbn Abdilberr, Hz. Peygamber‘in çocukluğunda Süleym oğullarından üç kadının
yanından geçerken bu kadınlar tarafından emzirildiğini rivayet etmiştir (Bk. İbn Abdilberr,
el-İstî’âb, II, 692). 5. Ümmü Ferve: Ümmü Ferve’nin Hz. Muhammed’in sütannesi oldu-
ğu el-Müstağfiri tarafından iddia edilmiştir (Bk. İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 278).
45 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 108; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, I, 91, II, 384; Şâmî, Sübülü’l-
hüdâ, I, 375; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 164; Seydişehrî, İslam Tarihi, I, 524
54
hayatı hakkında hiçbir bilgi bulunmamaktadır. Hz. Peygamber hic-

retin yedinci yılında, Hayber Gazvesi’nden dönerken Süveybe‘nin
vefat ettiği haberini alınca, oğlu Mesrûh’u sormuş, onun anne-
sinden de önce vefat ettiği kendisine bildirilmiştir. Mesrûh’un
Müslüman olduğuna dair sağlıklı bir rivayet bulunmamaktadır.46
b) Hamza b. Abdülmuttalib
Amcası Hz. Hamza, hem Süveybe’den, hem de bir rivayete
göre Halîme’den süt emmesi sebebiyle Hz. Peygamber’in sütkar-
deşi olmuştur.47
c) Ebû Seleme Abdullah b. Abdülesed el-Mahzûmî

Hz. Peygamber’in halası Berre’nin oğlu ve eşi Ümmü Seleme’nin
ilk kocası olan Ebû Seleme, Ebû Leheb’in cariyesi Süveybe’nin onu
da emzirmesi sebebiyle Hz. Muhammed ile sütkardeşi olmuştur.48
d) Ümmü Hakem bt. Zübeyr

Hz. Muhammed’in amcası Zübeyr’in kızı olan Ümmü Hakem’in
de sütkardeşi olduğu söylenmektedir. Fazla bilgi bulunmadığın-
dan hangi anneden sütkardeşi oldukları bilinmemektedir. Ancak
amcakızı olması sebebiyle onun da Süveybe’den emmiş olma ih-
timalinin daha kuvvetli olduğu düşünülebilir.49
2. Halîme’den Sütkardeşleri:
Oğlu Abdullah ile birlikte Hz. Muhammed’i emziren Halîme’nin
Üneyse ve Huzâfe/Cüdâme (Şeymâ) isminde iki kızı daha vardır.
46 Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, I, 375. Bu tartışmaların bir hülasası için bk. Özdemir, Hz.
Peygamber’in Anneleri, s. 67 vd.
47 Hz. Hamza hk. bk. “Amcaları”
48 Ebû Seleme hk. bk. “Hala Çocukları”
49 Ümmü Hakem hk. bk. “Amca Çocukları”
55
Hâlîme’nin bunlar dışında emzirdiği bir diğer çocuk da Hz.

Peygamber’in amcası Hâris’in oğlu Ebû Süfyân’dır.
a) Üneyse bt. Halîme

Üneyse’nin Halîme’nin iki kızından biri olduğu dışında bir
bilgi bulunmamaktadır.
b) Şeymâ bt. Halîme

Şeymâ’nın gerçek adı olarak Cüdâme, Huzâfe ya da Hudâme
şeklinde farklı rivayetler vardır.50 Kardeşi Abdullah’tan yaşça daha
büyük olduğundan annesine yardımcı olarak Hz. Muhammed’in
bakımıyla ilgilenir, sırtında taşırdı.51 Şeymâ Hz. Muhammed’i sü-
rekli bir bulutun gölgelediğini annesine anlatmıştır.52
Bundan sonraki hayatı hakkında bilgi bulunmayan Şeymâ,
Hevâzin Savaşı’nda elde edilen esirler arasında bulunuyordu. “Ben
peygamberinizin kızkardeşiyim.” deyince onu Hz. Peygamber’in hu-
zuruna çıkardılar. “Ey Muhammed ben senin kızkardeşinim.” di-
yerek kendini tanıtınca Hz. Peygamber, gözleri dolarak ona hoş
geldin deyip hırkasını altına serdi ve yanına oturttu. “İstersen bu-
rada yanımda kal; istersen halkına git.” buyurdular. O da dön-
meyi tercih etti. Müslüman olan Şeymâ’yı Hz. Peygamber çeşitli
hediyeler vererek gönderdi. Anlatıldığına göre “ben senin kızkar-
deşinim” dediği zaman Hz. Peygamber ona, “Bunun delili ne?”
diye sormuş, o da, “hayvanları otlatırken omuzumda senden ka-
lan küçük bir ısırık” diye cevap vermiştir.53
Şeymâ, Hz. Peygamber’in vefatından sonra Hz. Ebû Bekir ve
Hz. Ömer’i de ziyaret etmiş, onlar da kendisini ağırlamışlardır.54
50 İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 732; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, I, 380.
51 İbn Hişâm, es-Sîre, I, 132; İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 110; Belâzürî, Ensâb, I, 93; İbn
Kesîr, es-Sîre, I, 225; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 732
52 Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, I, 388
53 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1870-1871; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 733
54 Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 447
56
Bu rivayete göre onun Hz. Ömer dönemine kadar yaşadığı an-

laşılmaktadır.
c) Abdullah b. Halîme
Halîme’nin oğlu Abdullah, Hz. Muhammed’in birlikte süt
emdiği kardeşidir. Annesi süt emzirmek için çocuk almak ama-
cıyla Mekke’ye geldiğinde Abdullah yeni doğmuştu. Kaynaklar
hayatı hakkında her hangi bir bilgi vermemektedir.
d) Ebû Süfyân b. Hâris

Hz. Peygamber’in en büyük amcası Hâris b. Abdülmutta
lib’in oğlu olan Ebû Süfyân da O’nun sütkardeşi olup Halîme
tarafından emzirilmiştir.55
C. SÜTAMCASI
1. Ebû Servân
Adı Ebû Berkân diye de geçen56 Ebû Servân b. Abdüluzzâ es-
Sa’dî, Hz. Muhammed’in süt babası Hârîs b. Abdüluzzâ’nın kar-
deşidir. Hayatı hakkında bilgi bulunmayan Ebû Servân, Hevâzin
Savaşı’ndan sonra ganimetlerin dağıtılmasının ardından Ci’râne
mevkiinde Hz. Peygamber’le görüşmeye gelen ve esirlerin ken-
dilerine iade edilmesini isteyen ondört kişilik Hevâzin heyetinde
bulunuyordu. Hz. Peygamber’in bebeklik günlerinden gençliğine
kadar hayatına şahit olduğunu ifade ederek O’nu öven sözler söy-
lemiş ve kendilerine ihsanda bulunmasını istemiştir.57 Müslüman
olduklarını açıklayan Hevâzinlilerin bu talebi üzerine bütün esir-
ler kendilerine geri verilmiştir.58
55 Ebû Süfyân b. Hâris için bk. “Amca Çocukları”
56 İbn Sa’d, et-Tabakât, II, 153; İbnü’l-Kayyım, Zâdü’l-me’âd, III, 610; Şâmî, Sübülü’l-
hüdâ, V, 390, 416; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 39, 55
57 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 114; İbnü’l-Kayyım, Zâdü’l-me’âd, III, 610; İbn Hacer, el-
İsâbe, VII, 55
58 İbn Sa’d, et-Tabakât, II, 153
57
D. SÜT TEYZELERİ VE SÜT DAYILARI

Annesi Âmine’nin bir kız kardeşi olmadığından Hz. Peygamber’in
gerçek anlamda bir teyzesi yoktur. Kaynaklarımızda O’nun süt tey-
zesi ve dayısı olarak geçen bazı isimler yer almaktadır. Bu kişilerin
Hz. Muhammed’in nasıl süt akrabası oldukları konusu oldukça
belirsizdir. Hatta gerçekte bir yakınlık olup olmadığı bile tartış-
malıdır. Hz. Peygamber’in özellikle Ümmü Süleym bt. Milhân
ve kızkardeşi Ümmü Harâm bt. Milhân’ın evinde öğle uykusu
uyuması, saçlarını taratıp bakım yapmasına müsaade etmesi gibi
hususlar bu kadınla/kadınlarla arasında mahremiyet bulunmasını
gerektirdiğinden, bu mahremiyeti sağlayacak bir “yakınlık” bu-
lunmaya çalışılmaktadır.59
Kanaatimize göre bu “teyzeler” ve “dayılar”ın Hz. Peygamber ile
akrabalığı iki şekilde izah edilebilir: Bunlar ya Hz. Peygamber’in
dedesi Abdülmuttalib’in annesi Neccaroğullarından Selmâ se-
bebiyle -ki bu durumda dolaylı olarak- teyzesi ve dayısıdırlar ya
da süt emme yoluyla teyzesi ve dayısıdırlar. Birinci ihtimal arada
mahremiyet oluşturacak bir yakınlık sağlamamaktadır. Zira her
iki ailenin soyları oldukça yukarıda birleşmektedir. Mesela Ümmü
Harâm bt. Milhan ile Selmâ’nın soyağacı şöyledir:
Neccâr
Adiy
Ganem
Âmir
Hırâş Cündeb
Lebîd Harâm
Zeyd Zeyd
Amr Hâlid
SELMÂ Milhân
Abdülmuttalib ÜMMÜ HARÂM
59 Bu konudaki yorumlar için bk. Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, X, 444 vd. Neseb ya da süt se-
bebiyle mahremiyetin olduğuna delil bulamayanlar bunu Hz. Peygamber’in hasaisi
içinde değerlendirmektedirler.
58
Buna göre aradaki “teyzelik” mahremiyet doğuracak mahi-

yette değildir.
İkinci ihtimal “süt teyze” olmasıdır. Bu durumda da süt em-
menin kim yoluyla ve nasıl olduğunun açıklanması gerekmekte-
dir. Yukarıda sütanneleri kısmında geçtiği üzere Hz. Peygamber’in
bizzat kendisinin Ümmü Harâm ve kardeşleriyle doğrudan süt
akrabası olduğunu gösteren bir bilgi yoktur.60 Öyleyse süt emme
hadisesi daha yukarıda vuku bulmuş olmalıdır. Kaynaklarımız,
Ümmü Süleym ve Ümmü Harâm’dan özellikle “süt teyze” diye
bahsettiğine göre bu hanımların, Hz. Peygamber’in anne tara-
fından süt akrabası olmaları gerekmektedir. Mesela bu kadınla-
rın Âmine’nin sütkardeşi olması akla ilk gelen ihtimaldir; buna
göre Âmine ve bu kadınlar aynı sütanneden emmiş olacakların-
dan, annesinin sütkardeşi olan bu kadınlar, Hz. Muhammed’in
de süt teyzesi olmaktadırlar.
Başka bir ihtimal de şudur: Âmine, eşi Abdullah’ın vefatından
sonra sık sık Medine’ye giderek hem kendi akrabalarını, hem de
Neccaroğulları içinde eşinin teyze ve dayılarını ziyaret ederdi.61
Büyük ihtimalle onlar da Mekke’ye gelerek iade-i ziyarette bulu-
nuyorlardı. İşte bu karşılıklı ziyaretler esnasında bir süt emme du-
rumu gerçekleşmiş olabilir.62
Görüldüğü üzere özellikle Ümmü Harâm için söylenen “süt
teyze” yakınlığını kesin olarak belirleyebilmek için kaynaklarımız
60 İbn Abdilberr’in, Ümmü Haram’ın ya da Ümmü Süleym’in Hz. Muhammed’i em-
zirmiş olabileceğini söylediği nakledilmektedir (Bk. Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 330;
Ahmed Naim, Tecrid Tercemesi, VIII, 340-341). Ancak bu ihtimal, bu hanımların
yaşları sebebiyle neredeyse imkansız gibidir. Şehid düştüğünde 86 yaşlarında olan
Ümmü Haram’ın buna göre 561 yılı civarında doğmuş olması gerekir. Bu da onun Hz.
Muhammed doğduğunda en fazla 8-9 yaşlarında olduğunu gösterir. Bu yaşta bir “kı-
zın” Hz. Peygamber’i emzirmiş olabileceğini söylemek pek mümkün değildir. Üstelik
İbn Abdilberr’in dediği gibi doğrudan süt emme olsaydı, bu kadınlara süt teyze değil
süt anne denmesi gerekirdi.
61 İbn Hişâm, es-Sîre, I, 168; Yâkût, Mu’cemü’l-buldân, I, 79
62 Bk. Ahmed Naim, Tecrid Tercemesi, VIII, 340-341
59
yeterli bilgi vermemektedir. Kesin olan şudur ki, Hz. Peygamber

bu hanımların mahremi idi ve onlarla bu yakınlık çerçevesinde
görüşüyordu.
Hz. Peygamber’in süt teyzeleri ve dayıları olan dört kardeş
hakkında şu bilgiler verilmektedir:
1. Harâm b. Milhân
Babası Milhân’ın asıl adı Mâlik olup annesi de yine Neccâroğulları’ndan
Mâlik b. Adî’nin kızı Müleyke’dir. Ensardan olan Harâm b. Milhân
Bedir ve Uhud gazvelerine katıldı. 4/625 yılında vuku bulan ve
Müslümanları büyük bir üzüntüye boğan Bi’ri maûne’de ilk şe-
hid edilen sahabidir.63
2. Süleym b. Milhân
Süleym b. Milhân da kardeşi Harâm b. Milhân gibi Bedir
ve Uhud savaşlarına katıldı ve yine Bi’ri maûne’de şehid düştü.
3. Ümmü Harâm bt. Milhân

Enes b. Mâlik’in teyzesi olan Ümmü Harâm, cahiliye döne-
minde Amr b. Kays b. Zeyd ile evlendi; ondan Kays ve Abdullah,64
Amr’ın Müslüman olmaması üzerine ayrılıp evlendiği Ubâde b.
es-Sâmit’ten de Muhammed isimli çocukları oldu. Hz. Osman
zamanında 28/647 yılında Muaviye’nin komutasında yapılan Kıb-
rıs fethine katıldı. Karaya çıktıklarında bineğinden düşerek şehid
oldu. Böylece bir zamanlar Kuba yakınlarındaki evinde uyuyan65
63 Bk. Aykaç, “Harâm b. Milhân”, DİA, XVI, 106
64 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 495, VII, 402
65 İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 189. İbn Hacer Hz. Peygamber’in Ümmü Süleym ile Ümmü
Harâm’ı evlerinde ziyaret etmesini ve istirahat etmesini, iki kızkardeşin de aynı evde
oturduklarını söyleyerek izah etmektedir. Hz. Peygamber’in kendi eşleri ve Ümmü
Süleym dışında hiçbir kadının evine girmediği rivayeti de bu yorumu doğrular mahi-
yettedir.
60
Hz. Peygamber’in gördüğü rüya ve kendisi için yaptığı dua ger-

çekleşmiş oldu.66
Kıbrıs’ta şehid düştüğü yerde defnedilen Ümmü Harâm, Türk-
ler arasında “Hala Sultan” olarak bilinmektedir. Bu ifadede ge-
çen “hala” kelimesinin, Arapçada “teyze” anlamındaki “Hâle=
kelimesinin aynen kullanımı olduğu; Türkçedeki, baba-
nın kızkardeşi anlamındaki “hala” karşılığı olarak kullanılma-
dığı anlaşılmaktadır.67
4. Ümmü Süleym bt. Milhân

Ümmü Süleym’in gerçek ismi olarak verilen bilgiler arasında
Sehle, Rümeyle, Rümeyse, Müleyke, Üneyfe, Gumeysâ ve Rumeysâ
gibi çok farklı rivayetler vardır.68 Cahiliye döneminde Mâlik b.
Nadr’ın eşi idi ve ondan Enes b. Mâlik’i69 dünyaya getirdi. İslam
gelince kendisi Müslüman oldu, ancak kocası bunu kabul etmeyip
Şam taraflarına gitti ve bir daha dönmedi.70 Ümmü Süleym daha
sonra Müslüman olması şartıyla Ebû Talha en-Ensârî ile evlendi.
66 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 435; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 124-125; Ziriklî, el-A’lâm,
II, 172. Hadis için bk. Buhârî, “Ta’bîr”, 12, “İsti’zân”, 41; Müslim, “İmare 160”, 161;
Ebû Davud, “Cihâd”, 9; Tirmizî, “Cihad”, 15; Nesâî, “Cihâd”, 40.
Ümmü Harâm, şehid olduğu yerde yani bugünkü Güney Kıbrıs Rum Kesimi’nde ka-
lan Larnaka şehri yakınlarındaki Tuzgölü kıyısında defnedildi. Osmanlılar, 1570’de
Kıbrıs’ı fethettiklerinde, halk arasında “Saliha kadının kabri” olarak bilinen kabir üze-
rine bir türbe yaptırdılar. Türbe daha sonraları yapılan tekke, cami gibi yapılarla za-
man içinde bir külliye haline dönüşmüştür. Önemli bir ziyaretgâh olan türbe, I. Dünya
savaşına kadar buradan geçen Osmanlı gemilerince top atılarak selamlanagelmiştir.
Bk. Tanman, “Hala Sultan Tekkesi”, DİA, XV, 225
67 Ümmü Harâm hakkında müstakil bir çalışma için bk. Ali Çelik, Tarihte Kıbrıs ve Hala
Sultan, İzmir 2005
68 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 424; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1940; İbn Hacer, el-
İsâbe, VII, 656, VIII, 227
69 Enes için bk. Canan, “Enes b. Mâlik”, DİA, XI, 234-235
70 İbn Sa’d, onun bir düşman tarafından öldürüldüğünü, bu haber kendisine geldiğinde
Ümmü Süleym’in pek de üzülmediğini nakletmektedir. Bk. et-Tabakât, VIII, 425
61
Ebû Umeyr ismindeki çocuğu küçük yaşta vefat etti. Ardından

Abdullah adlı çocukları doğdu.71
Savaşlara katılıp çeşitli hizmetlerde bulunan Ümmü Süleym,
Huneyn Savaşı’na da oğlu Abdullah’a hamileyken katıldı; savaş
dönüşü yolda doğum yaptı.
Akıllı ve son derece dikkatli bir kadın olan Ümmü Süleym
oğlu Enes b. Mâlik’i Medine’ye hicret eden Hz. Peygamber’in hiz-
metine verdi. Enes 9-10 yaşlarında başladığı bu hizmetini Allah
Rasûlü’nün (s.a.) vefatına kadar sürdürdü. Hz. Peygamber zaman
zaman onların Kuba yakınlarındaki evlerine gider orada istirahat
ederlerdi. Ümmü Süleym 30/651 yılında vefat etti.
E. DADISI
1. Ümmü Eymen Bereke
Ümmü Eymen’in adı Bereke bt. Sa’lebe b. Amr el-Habeşiyye’dir.
İlk eşi Ubeyd b. Zeyd el-Habeşî’den72 Eymen isminde bir oğlu ol-
ması sebebiyle Ümmü Eymen künyesiyle tanındı.73
Ümmü Eymen‘in doğum tarihi ve ilk hayatı hakkında bilgi
yoktur. Siyah tenli olan Ümmü Eymen, Hz. Muhammed’in ba-
basından veya annesinden miras olarak kendisine intikal etmişti.
Annesi Ebvâ’da vefat ettiğinde Hz. Muhammed’i getirip dede-
sine teslim etti ve sürekli hizmetinde bulundu. Hz. Muhammed,
Hz. Hatîce ile evlendiği sırada onu âzat etti.74
71 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1940; İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 229
72 Belâzürî ilk kocasının ismini Ubeyd b. Amr el-Hazreci olarak, (Ensâb, I, 471), Zehebî
ise Ubeyd b. el-Hâris el-Hazrecî olarak vermektedir (Siyer, II, 224)
73 İbn Kesîr, es-Sîre, IV, 641. Ümmü Eymen’in oğlu Eymen de Müslüman olmuş, hicret
etmiş ve savaşlara katılmıştır. Eymen Huneyn Savaşında şehid olmuştur. Bk. Zehebî,
Siyer, II, 224
74 İbn Kesîr, es-Sîre, IV, 642
62
Ümmü Eymen, bi’setten hemen sonra ilk Müslüman olanlar-

dandır. Hem Habeşistan hem de Medine’ye hicret eden75 Ümmü
Eymen, Hz. Peygamber’e karşı her zaman tam bir anne gibi dav-
randı. Hz. Peygamber ondan bahsederken, “Ümmü Eymen annem-
den sonra benim annemdir.” der, kendisine karşı da “anne” diye
hitap ederdi.76 Hz. Peygamber’in vefatından sonra Hz. Ebû Bekir
ve Hz. Ömer de Ümmü Eymen’i ziyarete giderlerdi.77
Kocası Ubeyd öldükten sonra evlenmemiş olan Ümmü Ey-
men bi’setten sonra, Hz. Hatîce’nin düğünde Hz. Muhammed’e
hediye ettiği78 Zeyd b. Hârise b. Şerâhîl b. Ka’b el-Kelbî ile ev-
lendi ve bu izdivaçtan, Hz. Peygamber’in kendi torunu gibi sev-
diği Üsâme b. Zeyd dünyaya geldi.79
Ümmü Eymen Hz. Peygamber‘in babasının, annesinin, de-
desinin, amcasının, Hz. Hatîce’nin, oğullarının ve kızlarının ve-
fatlarına tanık olmuştu. En sonunda kucağında doğup büyüyen
Hz. Muhammed’in de vefatını gören Ümmü Eymen, O’ndan beş
ay kadar sonra vefat etti.80
Ümmü Eymen’in Hz. Muhammed’in sütannesi olup olma-
dığı tartışmalıdır. Onun sütanne olduğunu söyleyenler varsa da81
bu zayıf görülmüş ve Ümmü Eymen’in sütanne değil, dadı ol-
duğu kabul edilmiştir.82
75 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, I, 128

76 İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 169
77 Bk. Müslim, “Fezâilü’s-sahâbe”, 103; İbn Mâce, “Cenâiz”, 65
78 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 40-41; İbn Kuteybe, el-Ma’ârif, s. 63; Zehebî, Siyer, I, 223
79 İbn Kuteybe, el-Ma’ârif, s. 63; İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 170
80 Ümmü Eymen’in vefat tarihiyle ilgili farklı rivayetler için bk. İbn Kesîr, es-Sîre, IV,
642
81 Bk. İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, I, 98
82 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 223 vd.; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1793; İbnü’l-Kayyım,
Zâdü’l-me’âd, I, 31; İbn Kesîr, es-Sîre, I, 223; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, I, 378
63
III. EŞLERİ, ÇOCUKLARI, TORUNLARI

Hz. Peygamber, biri cariye (Mâriye) olmak üzere on üç ka-
dınla evlilik yapmıştır. Bu evliliklerinden de üçü erkek, dördü kız
olmak üzere yedi çocuğu olmuştur.
A. EŞLERİ
1. Hatîce bt. Huveylid
Hz. Peygamber’in ilk evlilik hayatı, Hz. Hatîce ile başlar.
Hatîce’nin nesebi, Hatîce bt. Huveylid b. Esed b. Abdüluzzâ b.
Kusay b. Kilâb b. Mürre b. Ka’b b. Lüey b. Gâlib b. Fihr şeklinde-
dir. Kusay, Hz. Peygamber ile Hatîce’nin ortak dedesi olmaktadır.
KUSAY
Abdümenâf Abdüluzzâ
Hâşim Esed
Abdülmuttalib Huveylid
Abdullah HATÎCE
HZ. MUHAMMED
Hz. Muhammed ile evlendiğinde kaynakların çoğu Hatîce’nin

kırk yaşında olduğunu ifade etmektedirler. Buradan onun miladi
555 yılı civarında doğmuş olduğu anlaşılmaktadır. Babası Huvey
lid ficâr savaşından önce ölmüştü.83 Annesi Fâtıma bt. Zâide b.
el-Esam el-Âmiriyye’dir. Annesinin soyu ile babasının soyu Lüey
b. Gâlib b. Fihr’de birleşir. İslâmiyet’ten önce “Tâhire” lakabıyla
anıldığı bilinen Hatîce’ye “Kübrâ” sıfatı ise hem Hz. Peygamber’in
en büyük hanımı olması, hem de üstün vasıfları sebebiyle daha
sonraki dönemlerde verilmiştir.84
83 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, Vlll, 16; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, I, 119
84 İbn Hişâm, es-Sîre, I, 153. Bk. Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 22; İbn Habîb, el-Muhabber,
s. 77; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1817; Kandemir, “Hatice”, DİA, XVI, 465
64
Gençliği hakkında pek bilgi bulunmayan Hatîce evlilik ça-

ğına gelince amcasının oğlu Varaka b. Nevfel ile evlenmesi dü-
şünüldüyse de bu evlilik gerçekleşmedi. Hz. Muhammed ile ev-
lenmeden önce iki defa evlenen Hatîce, ilk evliliğini Ebû Hâle
Hind b. Zürâre et-Temîmî ile yaptı. Bu evlilikten, Hind adlı oğlu
doğdu. Ebû Hâle’den bir de kızı olduğu söylenmektedir.85 Daha
sonra Atîk b. Abid (Âiz) el-Mahzûmî ile evlendi; ondan da Hind
adında bir kızı ile Abdullah adında bir oğlu oldu.86
İkinci eşinin ölümünden sonra yapılan bütün evlilik teklifle-
rini reddeden Hatîce güvendiği kimselerle ortak ticaret yapıyordu.
Bu vesileyle Hz. Muhammed ile de bir ortaklık anlaşması yaptı
ve kölesi Meysere’yi de yanına vererek mallarını Şam’a (Suriye)
gönderdi. Dönüşte Meysere’nin, ahlâkını ve davranışlarını anlata
anlata bitiremediği Hz. Muhammed’e, arkadaşı olan Nefise bt.
Ümeyye’nin aracılığıyla evlenme teklif etti.87
Bu teklifi amcalarıyla birlikte değerlendiren Hz. Muhammed,
başlarında Ebû Tâlib’in bulunduğu bir heyetle dünür gitti. Ebû
Tâlib Hatîce’yi, amcası Amr b. Esed’den yeğeni Muhammed için
istedi. Amr da bu evliliğe izin verdi.88 595 yılında gerçekleşen bu
evlilik sırasında Hatîce kırk yaşlarında,89 Hz. Muhammed ise
85 İbn İshâk, es-Sîre, s. 272
86 Hz. Hatîce’nin ilk olarak Atîk ile, onun ölümünden sonra da Ebû Hâle Hind ile ev-
lendiği de rivayet edilmektedir. Bk. İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, I, 119; İbn Kesîr,
es-Sîre, IV, 582. Ayrıca bk. “Üvey Çocukları”
87 İbn Hişâm, es-Sîre, I, 152-155.
88 Belâzürî, Ensâb, I, 97; Seydişehrî, İslam Tarihi, I, 419. Birçok müellif nikâh esnasın-
da babası Huveylid’in bulunduğunu, sarhoş iken evliliğe izin verdiğini, daha sonra
istemeyerek de olsa durumu onayladığını rivayet etmekle birlikte, Huveylid’in Ficar
savaşından önce ölmüş olduğunu ve Hatîce’yi amcası Amr’ın evlendirdiğini söyle-
mektedirler. Bk. İbn Hişâm, es-Sîre, I, 154; Süheylî, er-Ravdu’l-ünüf, II, 238-239; İbn
Kesîr, es-Sîre, I, 267; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, II, 165-166
89 Hz. Hatîce’nin Hz. Muhammed ile evlendiğinde yirmi sekiz yaşında olduğuna dair bk.
İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 17; Hamidullah, İslam Peygamberi, I, 60
65
yirmi beş yaşında idi. Hz. Muhammed’in İbrahim adlı oğlu dı-
şındaki bütün çocuklarının annesi Hz. Hatîce’dir.90
Hz. Hatîce’nin Resûlullah’ın hayatındaki en önemli rollerinden
biri, peygamberlik geldiği zaman kendisine herkesten önce iman et-
mesi ve onu bütün varlığı ile desteklemesidir. Hz. Muhammed’in,
kendisine peygamberlik vazifesi verilmesinin ardından kapıldığı
endişe ve heyecan, Hz. Hatîce’nin şu sözleriyle giderilmişti: “Öyle
deme! Yemin ederim ki Allah hiçbir zaman seni utandırıp üzmez.
Çünkü sen akrabanı gözetirsin, doğru konuşursun, işini görmekten
âciz kimselerin elinden tutarsın, yoksulları kayırırsın, misafirleri ağır-
larsın, haksızlığa uğrayan kimselere yardım edersin.”91
Daha sonra Hz. Muhammed’i alıp amcasının oğlu Varaka b.
Nevfel’e götüren Hatîce, Varaka’nın da O’nu tasdik etmesi üzerine92
Müslümanlığı kabul etti. Hz. Hatîce, dünyada sadece üç Müslü-
manın bulunduğu günlerde müşrikler karşısında Hz. Peygamber’i
hiçbir zaman yalnız bırakmadı; Müslümanlara ambargo uygula-
dıklarında üç yıl boyunca muhasaraya tahammül etti.93
Hz. Hatîce, yirmi beş yıl kadar süren mutlu bir evlilik ha-
yatından sonra 65 yaşlarındayken hicretten üç yıl kadar önce 10
Ramazan’da (19 Nisan 620) vefat etti ve Hacûn Kabristanı’na def-
nedildi.94 Kanunî Sultan Süleyman tarafından Hz. Hatîce’nin
kabri üzerinde yaptırılan türbe, diğer türbelerle birlikte 1926 yı-
lında yıktırılmıştır.95
90 Bk. “Çocukları”
91 Buhârî, “Bed’ü’1-vahy”, 3; Müslim, “Îmân”, 252
92 Buhârî, “Bed’ü’l-vahy”, 3
93 Bk. Hamidullah, İslam Peygamberi, I, 168-169
94 İbnü’l-Kayyım, Zâdü’l-me’âd, I, 40. Hz. Hatîce’nin vefatından üç gün önce Hz.
Muhammed’in amcası Ebû Tâlib de vefat etmiş olduğundan bu seneye “Senetü’l-
hüzn” denildi.
95 Bk. Fayda, “Cennetü’1-Muallâ”, DİA, VII, 388
66
Hz. Peygamber, Hz. Hatîce’nin vefatından sonra onu hiçbir

zaman unutmadı.96 Bir defasında Hatîce’nin kız kardeşi Hâle’nin
içeri girmek üzere izin istediğini duyan Hz. Peygamber, onun se-
sini Hatîce’nin sesine benzeterek heyecanlanmıştı. Bu sevgiyi kıs-
kanan Hz. Âişe, hayatında en çok Hatîce’yi kıskandığını bizzat
itiraf etmişti.97
Hz. Hatîce, bütün Müslümanlar tarafından çok sevilmiş ve
sayılmış; Arap olsun olmasın bütün İslâm toplumlarında Hatîce
adı kız çocukları için yaygın bir isim haline gelmiştir.98
2. Sevde bt. Zem’a

Hz. Peygamber Hatîce’nin vefatından sonra bi’setin 10. yı-
lında Ramazan ayında Kureyşli Sevde bt. Zem’a b. Kays b. Abdü-
şems el-Âmiriyye ile evlendi.99 Sevde’nin annesinin dedesi Zeyd,
Abdülmuttalib’in annesi Selmâ’nın kardeşidir:100
Lebîd
Amr
Zeyd Selmâ
Kays Abdülmuttalib
Şemûs
SEVDE
96 Mekke’nin fethi esnasında Hz. Peygamber’in Mekke’ye Hacûn tarafından girmeyi

tercih etmesinde de belki bu vefayı görmek mümkündür. Hacûn’un konumu için bk.
Şevkî Ebû Halil, Atlasu’s-sîre, s. 198
97 Hz. Hatîce hakkındaki bazı rivayetler için bk. Buhârî, “Umre”, 11, “Enbiyâ”, 45,
“Menâkıbü’l-ensâr”, 20, “Nikâh”, 108, “Edeb”, 23, “Tevhîd”, 32; Müslim, “Fezâ’ilü’s-
sahâbe”, 69, 71-78
98 Bk. Kandemir, “Hatîce”, DİA, XVI, 465-466
99 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 53; İbnü’l-Kayyım, Zâdü’l-me’âd, I, 40
100 Bk. “Kayınvalideleri”
67
Sevde bt. Zem’a hemen hemen Hz. Peygamber ile aynı yaş-
taydı. İlk dönem hayatı hakkındaki haberler arasında onun ilk
Müslümanlardan olduğu yer almaktadır. Aynı zamanda amcası-
nın oğlu da olan kocası es-Sekrân b. Amr ile birlikte Habeşistan’a
yapılan ikinci hicrete katıldı. Habeşistan’dan dönünce kocası
Mekke’de101 öldü. Havle bt. Hakîm’in tavsiyesi üzerine102 Hz. Pey-
gamber eşinin vefatından sonra ona talip olunca, Sevde bu teklifi
kabul etti. Hz. Hatîce’nin vefatından sonra Hz. Peygamber’in te-
sellisi olan Hz. Sevde, artık yaşlandığı yıllarda kendi gününü Hz.
Âişe’ye hibe etti.103 Dericilikle meşgul olduğu ve gelirini sadaka
olarak dağıttığı belirtilen Sevde’nin, önceki eşinden beş çocuğu
olduğu rivayet edilmekle birlikte104 kaynaklarda sadece Abdur-
rahman ve Abdullah adlarında iki oğlundan bahsedilmektedir.105
Ümmü’l-Esved künyesiyle tanınan106 Hz. Sevde, bir görüşe
göre Hz. Ömer’in hilafeti zamanında 19/640 yılında vefat etmiş-
tir.107 Bu rivayet, Hz. Peygamber’in vefatından sonra ilk ölen ha-
nımı olarak bilinen Zeyneb bt. Cahş’ın h. 20 yılında vefat ettiği
bilgisiyle çelişmektedir. Bu problem, ya Vâkidî’nin dediği gibi,
Sevde’nin 54/674 yılında Muâviye döneminde vefat ettiği görüşü
benimsenerek108 ya da Zeyneb bt. Cahş’ın h. 20’den daha önce
vefat ettiği kabul edilerek -ki onun Hz. Ömer’in hilafetinin baş-
larında vefat ettiğini söyleyenler de vardır109- çözülebilir. Ancak
üçüncü ve aslında daha kuvvetli bir ihtimal olan, Hz. Sevde’nin,
101 “veya Habeşistan’da” Bk. İbn Abdilberr, el-İstî’âb, II, 685-686
102 Zehebî, Siyer, II, 113-114
103 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 53
104 Bk. Ahmed, I, 318-319
105 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 204; Isâmî, Simtu’n-nücûm, I, 188
106 Nevevî, Tehzibü’l-esma, II, 348; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, XXXV, 200
107 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1867; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 393
108 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 55; Ziriklî, el-A’lâm, III, 145 (dipnotta)
109 Bk. İbnü’l-Kayyım, Zâdü’l-me’âd, I, 42
68
Hz. Ömer’in hilafetinin sonlarında (22/643 yılı civarında) vefat

ettiğini söyleyenlerin görüşü,110 hem bu konudaki ihtilafları hem
de diğer bilgilerle çelişkiyi ortadan kaldıracak mahiyette olması
sebebiyle daha uygun görünmektedir.111
3. Âişe bt. Ebû Bekir

Âişe bt. Ebû Bekr es-Sıddîk el-Kureşiyye’nin babası Ebû Bekir,
“Sıddîk” lakabıyla tanındığı için kendisine Âişe es-Sıddîka denil-
miştir. Annesi, Ümmü Rûmân bt. Âmir b. Uveymir’dir.
Bi’setin 4. yılında (614) Mekke’de doğan Hz. Âişe,112 babasına
uyarak Müslüman oldu. Çocukluğu hakkında fazla bilgi yoktur.
Hz. Peygamber ile nikâhı hicretten önce Mekke’de kıyıldı. Ba
bası daha önce hicret ettiği için aynı yıl ailenin diğer mensupları
110 Bk. İbn Habîb, el-Muhabber, s. 98; Nevevî, Tehzibü’l-esmâ, II, 348; Zehebî, Siyer, II,
266; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 721; Şiblî, Asr-ı Saadet, II, 140; Ziriklî, el-A’lâm, III,
145; Afzalurrahman, Sîret Ans. II, 161
111 Bk. Uraler, “Sevde bint Zem’a”, DİA, XXXVI, 584-584
112 Babası Hz. Ebû Bekir’in ilk hanımı Kuteyle isminde bir kadındı ve ablası Esmâ’nın
annesiydi. Peygamberlik geldikten sonra Hz. Ebû Bekir ilk Müslümanlardan oldu ve
İslam’ı kabul etmeyen eşi Kuteyle’yi boşayarak Ümmü Rûmân isminde bir kadın-
la evlendi; Hz. Âişe de bu kadından doğdu (Bk. “Kayınpederleri –Âişe’nin Babası:
Ebû Bekir b. Ebû Kuhâfe-”). Buna göre Hz. Âişe’nin bi’setten sonra doğduğu ke-
sindir. Hz. Âişe’nin, “Ben ebeveynimi bildim bileli onları Müslüman buldum.” (Bu
hârî, “Kefâlet”, 4) ifadesinden de kendisinin bi’setten sonra doğduğu anlaşılmaktadır.
Bununla birlikte Hz. Âişe’nin daha önce doğduğunu ve dolayısıyla Hz. Peygamber ile
evlendiğinde on dört ilâ on dokuz yaşlarında olduğunu ileri süren bazı görüşler için
bk. Şiblî, Asr-ı Saadet, II, 148-149; III, 259-267; Rıza Savaş, “Hz. Aişe’nin Evlenme
Yaşı İle İlgili Farklı Bir Yaklaşım”, D.E.Ü. İlahiyat Fak. Derg., IX, İzmir 1995, s.
139-144; Azimli, Mehmet, “Hz. Aişe’nin Evlilik Yaşı Tartışmalarında Savunmacı
Tarihçiliğin Çıkmazı”, İslâmî Araştırmalar, 2003, cilt: XVI, sy. 1, s. 28-37; Coşkun,
Selçuk, “Hadislerin Tarihe Arzı’nın Uygulamadaki Bazı Problemleri (Hz. Âişe’nin
Evlilik Yaşı Örnekleminde Bir İnceleme)”, EKEV Akademi Dergisi, Erzurum, Yıl: 8,
sy. 20 (Yaz 2004), s. 177-196; Yıldırım, Suzan, “Hz. Âişe’nin Evlilik Yaşı Etrafındaki
Tartışmalar”, İSTEM, Konya 2004, sy. 4, s. 237-245; Erul, Bünyamin, “Hz. Âişe Kaç
Yaşında Evlendi? Dokuz mu, On Dokuz mu?”, İslâmî Araştırmalar, 2006, c. XIX, sy.
4, s. 637-649
69
ile birlikte Medine’ye hicret etti. Hicretin 2. yılı Şevval ayında

(Nisan 624) Hz. Peygamber’le evlendi.113
Resûlullah’ın bakire olarak aldığı tek eşi olan Hz. Âişe’nin
Bedir Gazvesi’ne katılmadığı anlaşılmaktadır. Uhud Gazvesi’nde
ise sırtında su taşıma, haber toplama ve yaralılara bakma gibi
geri hizmetlerde çalışmıştır.114 Sonraki gazvelerde de bulunan Hz.
Âişe’nin iştirak ettiği en önemli seferlerden biri, hicretin 5/627 yılı
Şaban ayındaki Benî Mustalik Gazvesi’dir. İfk olayı bu gazve dö-
nüşü yaşanmıştır.115
Mekke’nin fethi için hazırlıklara başlandığında seferin ne ta-
rafa yapılacağını bilen tek kişi olan Hz. Âişe Veda haccına da ka-
tıldı. Vefatına yakın iyice rahatsızlanınca, diğer hanımlarının iz-
nini de alarak Hz. Âişe’nin odasına geçen Hz. Peygamber, onun
kucağındayken vefat etti ve yine onun odasına defnedildi. On se-
kiz yaşında dul kalan Hz. Âişe, Hz. Peygamber’den sonra kırk
yedi yıl daha yaşadı ve altmış beş yaşlarındayken 17 Ramazan
58 (14 Temmuz 678) Çarşamba gecesi Medine’de vefat etti. Ve-
fatına çok üzülen Medine ve civarındaki bölgelerde yaşayan bü-
tün halk geceleyin Cennetü’l-Bakî’a geldi, cenaze namazı me
zarlığın ortasında Ebû Hüreyre tarafından kıldırıldı ve vasiyeti
üzerine Bakî’a defnedildi.116
Gelişmesini ve yetişmesini Peygamber evinde tamamlayan
Hz. Aişe’nin çocuğu olmadı. Yine de Hz. Peygamber ona ablası
Esmâ’nın oğlu Abdullah b. Zübeyr’e nisbetle “Ümmü Abdullah”
künyesini vererek gönlünü aldı.
113 Zehebî, Siyer, II, 135, 141-142
114 Vâkıdî, el-Meğâzî, I, 249, 265, 292. Hz. Âişe’nin bu hizmetleri hk. bk. Öztürk, Sağlık
Hizmetlerinde Kadınların Yeri, s. 84-91
115 İfk olayı hk. geniş bilgi için bk. Fayda, “İfk Hadisesi”, DİA, XXI, 507-509
116 Zehebî, Siyer, II, 192-193; İbn Hacer, Fethu’l-bârî, VII, 107
70
Hz. Peygamber, hanımları arasında Hz. Hatîce’den sonra en

çok onu sevmişti. Hanımları içinde yalnızca Âişe ile birlikte bu
lunduğunda kendisine vahiy geldiğini açıklaması, Hz. Peygam
ber’in ona duyduğu sevginin bir ifadesi olarak algılanmalıdır.117
Hanımları arasında Hz. Peygamber’i en fazla kıskanan ve sevgisini
kazanmak için en çok gayret sarfeden de o idi. Hz. Peygamber’in
çok sevdiği ve sürekli hatırladığı Hz. Hatîce’yi bile kıskanır ve bu
husustaki hislerini ifade etmekten çekinmezdi.
Hz. Âişe’ye yılda on iki bin dirhem tahsis eden Hz. Ömer ka-
dınlarla ilgili fikhî meselelerde daima onun görüşünü alırdı. Hz.
Osman’ın son dönemlerdeki uygulamalarına karşı tavır alanların
içinde yer alan Hz. Âişe, ardında bu olayların sonucu olarak ge-
lişen ve İslam tarihindeki en acı olaylardan biri olan Cemel ola-
yında aktif rol oynadı.118
Hz. Peygamber vefat ettiği zaman çok genç olmasına rağ-
men Kur’ân’ı ve sünneti en iyi bilen, anlayan ve muhafaza eden
sahâbîlerin başında yer alan Hz. Âişe babasından da Arap tarihi,
ensâb ilmi, şiir ve Arap örf ve âdetleri hakkında geniş bilgiler öğ-
renmişti.119
4. Hafsa bt. Ömer

Hafsa bt. Ömer b. el-Hattâb el-Adeviyye 605 yılında Mekke’de
doğdu. Annesi Zeyneb bt. Maz’ûn el-Cumahiyye de sahabi olan
Hafsa, Abdullah b. Ömer ile ana baba bir kardeştir. İlk Müslü-
manlardan Huneys b. Huzâfe120 ile evlenen Hafsa, kocasıyla bir-
likte Medine’ye hicret etti. Bedir Gazvesi’ne katılan Huneys dönüş
117 Bk. Zehebî, Siyer, II, 141-143
118 Bu hadise için bk. Fığlalı, “Cemel Vak’ası”, DİA, VII, 320-321
119 Bk. Fayda, “Âişe”, DİA, II, 201-205
120 Bk. Aykaç, “Huneys b. Huzâfe”, DİA, XVIII, 380
71
yolunda hastalandı ve daha sonra Medine’de öldü.121 Bunun üzerine

Hz. Ömer, bir süre önce eşini (Resûlullah’ın kızı Rukayye’yi) kay-
beden Hz. Osman’ın, kızı Hafsa ile evlenmesini istedi. Hz. Osman
münasip bir dille bunu kabul etmeyeceğini bildirince aynı teklifi Hz.
Ebû Bekir’e yaptı. Hz. Ebû Bekir’in bu teklifi sükûtla karşılaması
üzerine gücenen Hz. Ömer, durumu Hz. Peygamber’e aktarınca
O, yakında Hafsa’nın daha hayırlı biriyle evleneceğini söyledi. Hz.
Peygamber, 3. yılın Şaban ayında (Ocak 625) Hafsa ile evlendi.122
Hz. Peygamber’in hanımları içinde en çok Hz. Âişe ile anla-
şabilen Hz. Hafsa, Hz. Peygamber’i kıskandıkları konularda za
man zaman iş birliği yaptılar.123
Hz. Ebû Bekir devrinde mushaf haline getirilen Kur’an, onun
ölümünden sonra Hz. Ömer’de kalmış, Hz. Ömer’in vefatı üze-
rine kızı Hafsa’ya intikal etmişti. Hz. Osman mushaf nüshalarını
çoğaltma işi bitince bu asıl nüshayı, Şifâ bt. Abdullah’dan okuma
yazma öğrendiği bilinen124 Hafsa’ya geri vermiştir.125
Babası gibi sert tabiatlı bir yapıya sahip olan ve ibadetlerine
bağlılığıyla bilinen Hz. Hafsa 45/665 yılında, 63 yaşı civarınday-
ken Medine’de vefat etti; cenaze namazını Medine Valisi Mervân
b. Hakem kıldırdı ve Bakî’ Mezarlığı’na defnedildi.126
5. Zeyneb bt. Huzeyme

Hz. Peygamber’in Hafsa’dan sonra evlendiği Zeyneb’in ne-
sebi, Zeyneb bt. Huzeyme b. el-Hâris b. Abdullah b. Amr b.
121 Buhârî, “Meğazî”, 12
122 Bk. Buhârî, “Nikah”, 33, 36, 46, “Megâzî”, 12; Nesâî, “Nikah”, 30
123 Hz. Hafsa’nın bal şerbeti içme ve bir sırrın başkasına aktarılması olaylarındaki rolü
için Tahrîm Sûresi’nin ilgili ayetlerinin tefsirlerine bakılabilir.
124 Ebû Davud, “Tıb”, 18; Ahmed, VI, 286
125 Buhârî, “Fezâ’ilü’l-Kur’ân”, 3
126 Geniş bilgi için bk. Kandemir, “Hafsa”, DİA, XV, 119-120
72
Abdümenaf b. Hilal b. Âmir b. Sa’sa’a el-Hilâliyye şeklindedir.

Vefat ettiğinde 30 yaşında olduğu bilgisinden anlaşıldığına göre
hicretten 27 yıl önce (m. 594) doğan Zeyneb bt. Huzeyme,127 Hz.
Muhammed’in halasının oğlu Abdullah b. Cahş ile evli idi. Ko-
casının Uhud Savaşı’ndan bir süre sonra şehid olmasının ardın-
dan Hz. Peygamber 3/624 tarihinde onunla evlendi.128 Evlilikleri
bir kaç ay129 kadar sürdü. Zeyneb bt. Huzeyme Hz. Peygamber’in
sağlığında, 4/625. yılın Rebîulâhır ayında, otuz yaşındayken ve-
fat etti ve Medine’de Bakî’a defnedildi.130
Hz. Abbâs’ın eşi Ümmü’l-Fazl Lübâbe ve Hz. Peygamber’in di-
ğer bir eşi Meymûne bt. el-Hâris’in anne bir kızkardeşi olan131 Zey-
neb, cahiliye döneminde, fakirlere son derece iyi davrandığı, onlara
127 Bk. Tuğ, “Kronolojik Yapı”, s. 205
128 Bk. İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV 1853; İbn Kesîr, es-Sîre, IV, 584; İbn Hacer, el-İsâbe,
VII, 672.
Başka rivayetlere göre Zeyneb bt. Huzeyme önce et-Tufeyl b. el-Haris b. Muttalib
b. Abdümenâf ile evliydi. Boşanmalarından sonra evlendiği Tufeyl’in kardeşi
Ubeyde b. el-Haris de Bedir’de şehid olmuştu. Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII,
115; Belâzürî, Ensâb, II, 62; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 396; Ziriklî, el-
A’lâm, III, 66.
Zeyneb bt. Huzeyme’nin Ubeyde’den önce, amcasının oğlu Cehm b. Amr b. el-
Hâris’le evli olduğu hk. bk. İbn Hişâm, es-Sîre, IV, 222; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf,
VII, 539. Bu konudaki farklı rivayetler için bk. Âişe Abdurrahman, Terâcimü
seyyidâti beyti’n-nübüvve, s. 315
129 Hz. Peygamber’in Zeyneb bt. Huzeyme ile ne kadar evli kaldığı konusu, onun önceki
kocasının kim olduğuna göre değişmektedir. İlk kocasının Abdullah b. Cahş olduğu
kabul edilirse, kaynaklar onun iki-üç ay kadar evli kaldığını ve vefat ettiğini söyle-
mektedir. Buna göre evliliğin Uhud’dan en az üç ay sonra olması gerekir. H. 3. yılın
Şevval ayında yapılan Uhud savaşından sonra Zeyneb bt. Huzeyme’nin iddetini ta-
mamlamasının ardından yapılan evlilik, Zeyneb bt. Huzeyme’nin vefat ettiği h. 4. yılın
Rebiulâhir ayına kadar üç ay kadar sürmüştür. Kocasının Bedir’de şehid olan Ubeyde
b. el-Hâris olduğu kabul edildiğinde ise onun Hz. Peygamber ile 8 ay kadar evli kaldı-
ğı anlaşılmaktadır.
130 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 115-116; Belâzürî, Ensâb, II, 62; İbn Abdilberr, IV, 1853;
İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 396
131 Bk. “Kayınvalideleri -Zeyneb bt. Huzeyme’nin Annesi-”
73
her konuda yardımcı olduğu için “Ümmü’l-mesâkîn=Yoksulların

annesi” diye isimlendirilmişti.132
6. Ümmü Seleme bt. Ebû Umeyye

Asıl ismi Hind bt. Ebû Umeyye Huzâfe b. el-Mugîre b. Ab-
dullah b. Ömer b. Mahzûm el-Kureşiyye el-Mahzûmiyye olan
Ümmü Seleme’nin annesi, Âtike bt. Âmir b. Rebî’a b. Mâlik b.
Cüzeyme b. Alkame el-Kinâniyye’dir.133 Nesebi Mürre’de Hz. Pey-
gamber ile birleşen Ümmü Seleme, Hâlid b. Velid ile Ebû Cehil
b. Hişâm’ın da amcakızıdır:
MÜRRE
Kilâb Yakaza
Kusay MAHZÛM
Abdümenâf Ömer
Hâşim Abdullah
Abdülmuttalib Mugîre Hilâl
Abdullah Ebû Ümeyye Velid Hişâm Abdülesed
Hz.Muhammed Ümmü Seleme Hâlid Ebû Cehil Ebû Seleme
Vefatında 84 yaşında olduğu konusundaki rivayetlerden

onun m. 596 yılı civarında doğduğu anlaşılmaktadır.134 İlk ko-
132 İbn Kesîr, es-Sîre, III, 173, IV, 584
133 Ümmü Seleme’nin annesinin, Hz. Peygamber’in halası Âtike bt. Abdülmuttalib oldu-
ğunu söyleyenler de vardır. Bu onun öz annesinin adının da Âtike olmasından kaynak-
lanmış olmalıdır. Zira babası Ebû Ümeyye’nin Hala Âtike’den önce evlendiği kadının
ismi Âtike bt. Âmir b. Rebî’a’dır. Dolayısıyla Ümmü Seleme Hz. Muhammed’in ha-
lası Âtike’nin üvey kızıdır. Bk. “Kayınvalideleri –Ümmü Seleme’nin Annesi-”
134 Bk. Zehebî, Siyer, II, 202; Ziriklî, el-A’lâm, VIII, 97-98
74
cası, Hz. Peygamber’in halası Berre bt. Abdülmuttalib’in oğlu ve

aynı zamanda sütkardeşi olan Ebû Seleme Abdullah b. Abdüle-
sed b. Hilâl el-Mahzûmî idi. Ümmü Seleme, amcasının oğlu da
sayılan eşi Ebû Seleme ile birlikte, Mekkelilerin zulmünden kur-
tulmak için Habeşistan’a hicret etti. Mekke’ye döndükten sonra,
Hz. Peygamber’in ve Müslümanların hicretlerinin ardından on-
lar da Medine’ye hicret ettiler.135
Ümmü Seleme’nin kocası Ebû Seleme Uhud Savaşı’nda yara-
lanmıştı. Bir ay kadar tedavi olduktan sonra iyileşince 1 Muhar-
rem 4’te seriyye komutanı olarak görevlendirildi, bundan birkaç
ay sonra da yeniden rahatsızlanarak Cemaziyelâhir ayının sonla-
rında vefat etti.136 Kocasının vefatından sonra Hz. Peygamber ken-
disine talip olduğunda Ümmü Seleme, çocuklarının olduğunu,
ayrıca da kıskançlığını ileri sürerek özür beyan etti.137 Hz. Pey-
gamber bunların mazeret olmadığını belirtince h. 4. yılın Şev-
val ayının sonlarında evlendiler.138 Ümmü Seleme, altı ay kadar
önce vefat etmiş bulunan Zeyneb bt. Huzeyme’nin evine yerleşti.
Kocası Ebû Seleme’yle birlikte katıldığı Uhud Savaşı’nın ardın-
dan hemen bütün gazvelere de iştirak eden, bu arada Hudeybiye’de
bulunan dört kadından biri olan139 Ümmü Seleme 61/680 yılında
84 yaşlarındayken vefat etti. Namazını Saîd b. Zeyd veya Ebû Hü-
135 İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 222 vd.
136 İbn Sa’d, et-Tabakât, II, 50, III, 239-242; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, II, 940; İbn Hacer,
el-İsâbe, IV, 154
137 Çeşitli kaynaklarda bu mazeretler arasında zikredilen, “yaşlı olduğunu” söylediği
rivayetler (Bk. İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 223; Ziriklî, el-A’lâm, VIII, 98) –Ümmü
Seleme’nin kendisini böyle gördüğünü düşünmezsek eğer- doğru olmasa gerektir. Zira
vefatında neredeyse doksan yaşına gelmiş olması onun Hz. Peygamber ile evlendiğin-
de 28-30 yaşlarında olduğunu göstermektedir. Ayrıca “küçük çocukların varlığı” ma-
zereti, kızı Zeyneb’i emziriyor olması ve Hz. Âişe ile Hz. Hafsa’nın onun güzelliğini
kıskanmaları da onun henüz genç bir kadın olduğunu göstermektedir.
138 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 87, 95; İbn Hişâm, es-Sîre, IV, 220; Süheylî, er-
Ravdü’l-ünüf, VII, 535
139 Vâkidî, el-Meğâzî, II, 467, 574
75
reyre kıldırdı. Medine’deki Bakî’a defnedildi.140 Hz. Peygamber’in

en son vefat eden hanımı olan Ümmü Seleme de Hz. Âişe gibi di-
rayetli bir kadındı.141 Onun, özellikle toplumun kadın kesiminin
çeşitli konulardaki sorunlarının çözümünde etkin bir yeri vardı.142
7. Cüveyriye bt. Haris

Huzâa kabilesinin Mustalikoğulları kolunun reisi Hâris b. Ebû
Dırâr b. Habîb’in kızı olan Cüveyriye el-Mustalikiyye, 607 yılı
civarında doğdu. Asıl adı Berre olup Hz. Peygamber tarafından
“küçük kız” anlamında Cüveyriye olarak değiştirildi.
Medine’deki Yahudi kabilelerinden biri olan Mustalik
oğulları’nın Hendek Savaşı öncesinde Müslümanlara karşı saldırıya
hazırlandıklarını haber alan Hz. Peygamber, bir gazveyle143 onları
mağlûp etti144 ve yüzlerce esir ele geçirildi. Bu esirler arasında bu-
lunan Cüveyriye’nin kocası Müsâfî b. Safvân145 da bu savaşta öl-
müştü.146 Esirler Medine’ye götürülerek gazveye katılan askerlere
dağıtıldı. Sâbit b. Kays b. Şemmâs’ın hissesine düşen Cüveyriye
onunla mükatebe anlaşması yaptı.147 Hz. Peygamber’in yanına gi-
derek kendisini tanıtıp borcunun ödenmesi hususunda yardımcı
olmasını istedi. Ücreti ödeyip kendisinin serbest kalmasını sağla-
yan Hz. Peygamber’in evlilik teklifini de kabul eden Cüveyriye,148
140 Zehebî, Siyer, II, 202; Safedî, el-Vâfî, XXVII, 229; İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 224
141 Bu konuda özellikle onun Hudeybiye’de Hz. Peygamber’e gösterdiği çözüme işaret
edilmektedir. Bk. Zehebî, Siyer, II, 203; İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 224; Ziriklî, el-
A’lâm, VIII, 98
142 Bu hususta bazı bilgiler için bk. Öztürk, Sağlık Hizmetlerinde Kadınların Yeri, s. 137-
140
143 5/626-27 yılında yapılan bu gazve tarihte Benî Mustalik ya da Müreysî Gazvesi adıyla
anılmaktadır.
144 İbn Hişâm, es-Sîre, III, 227
145 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 116; İbn Habib, el-Muhabber, s. 89
146 İbn Sa’d, et-Tabakât, II, 64, VIII, 116; Belâzürî, Ensâb, I, 441, II, 76
147 İbn Hişâm, es-Sîre, IV, 220
148 Bizzat babasının Medine’ye gelip esir düşen kızını fidyesini ödedikten sonra kurtar-
76
onun hısımları olarak kabul edilen Mustalikoğulları’na mensup

yaklaşık 700 kadar esirin de serbest bırakılmasını sağlamış oldu.
Bu gelişmeler bütün kabilenin Müslüman olmasıyla sonuçlandı.
İbadete çok düşkün olduğu bildirilen ve Hz. Peygamber’den
yedi hadis rivayet eden Cüveyriye 56/676 yılında Medine’de ve-
fat etti, cenaze namazını Mervân b. Hakem kıldırdı.149
8. Zeyneb bt. Cahş

Hz. Peygamber’in halası Ümeyme bt. Abdulmuttalib’in kızı
olan Zeyneb bt. Cahş b. Riyâb el-Esediyye, hicretten 33 yıl önce
(m. 589 yılında) dünyaya geldi. Asıl adı Berre iken Hz. Peygam-
ber tarafından Zeyneb olarak değiştirildi.150 İlk iman edenlerden
olan Hz. Zeyneb, Mekke’den Medine’ye de ilk hicret edenler ara-
sında yer aldı. Ümmü’l-Hakem künyesiyle tanınan Zeyneb bt.
Cahş Medine’ye hicret ettiğinde bekârdı.
Hicretten sonra Hz. Peygamber onun Zeyd b. Hârise ile evlen-
mesini istedi. Zeyneb, Kureyşli olan soyu ve Zeyd’in köle olması
dolayısıyla denk olmadıkları gerekçesiyle bu evlilikten kaçındı.
Bunun üzerine, “Allah ve Resulü herhangi bir meselede hüküm bil-
dirdikten sonra, hiçbir erkek veya kadın müminin, o konuda başka
bir tercihte bulunma hakları yoktur. Kim Allah’a ve elçisine isyan
ederse besbelli bir sapıklığa düşmüş olur.”151 ayet-i kerimesi nazil
oldu. Neticede Zeyneb bt. Cahş Zeyd ile evlenmeye razı oldu.152
dığı ve onu Hz. Peygamber’le evlendirdiği de rivayet edilmektedir. Bk. Vâkıdî, el-
Meğâzî, I, 406 vd.; İbn Hişâm, es-Sîre, IV, 220
149 Zübeyr b. Bekkâr, el-Müntehab, s. 46. Bazı kaynaklarda 5O/670’de vefat ettiği kayde-
dilmektedir. Bk. Savaş, “Cüveyriye”, DİA, X, 146
150 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 127
151 Ahzâb Sûresi (33), 36.
152 Bazı kaynaklarda Zeyneb bt. Cahş’ın, Abdurrahman b. Avf ile de evlendiği söylen-
mektedir (Bk. Mâlik, “Tahâret”, 29). Ancak bu durum Zeyneb’in, kızkardeşi Ümmü
Habîbe bt. Cahş ile karıştırılmasının bir sonucu olmalıdır. Çünkü Abdurrahman b.
Avf’ın eşi olan Ümmü Habîbe’dir. Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 242; İbn Abdilberr,
77
Fakat bu evlilik iyi yürümedi. Büyük ihtimalle Hz. Zeyneb’in

sebep olduğu153 aralarındaki geçimsizlik Zeyd’i zor durumda bı-
rakıyor, eşinden ayrılmak istiyordu. Hz. Peygamber ise evlilikle-
rinin devamını arzuluyor, Zeyd’e eşiyle geçinmesi hususunda tav-
siyelerde bulunuyordu.154 Bütün bunlara rağmen sonuçta onların
boşanmalarından sonra, h. 5. yılın Zilkade ayında,155 o sıralarda
37 yaşlarındaki Zeyneb ile Hz. Peygamber evlendiler. Onların bu
evliliği Hz. Peygamber’in kendi talebiyle değil, ilâhî vahiyle ger-
çekleşmiş156 ve toplumda yerleşmiş olan yanlış bir geleneğin orta-
dan kaldırılması amacına yönelik olmuştur.157
On bir hadis rivayet eden Zeyneb bt. Cahş, Hz. Peygamber’in
vefatından sonra “O’na ilk kavuşan”158 hanımı olarak, 20/641 yı-
lında, 53 yaşlarındayken Medine’de vefat etti.159 Cenaze nama-
zını Hz. Ömer kıldırdı ve Bakî mezarlığına defnedildi.160 Hz.
Peygamber’in diğer eşlerine karşı, O’nun halasının kızı olduğunu
ve kendisinin doğrudan Allah tarafından evlendirildiğini söyleye-
rek iftihar ederdi.161 Hz. Âişe onun hakkında, “Rasûlullah’ın gö-
zünde benimle aynı derecedeydi. Ondan daha dindar, takvalı, doğru
sözlü, akrabasını gözeten ve çok sadaka veren bir kadın görmedim.”
demiştir.162 Müslüman kadınların örtünmesini emreden ayetlerin163
el-İstî’âb, IV, 1928. Ayrıca bk. “Hala Çocukları –Ümmü Habîbe bt. Cahş”
153 İbn Habîb, el-Muhabber, s. 85; Belâzürî, Ensâb, I, 434
154 Bk. Ahzâb Sûresi (33), 37
155 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 114-115. Bu evliliğin hicretin 4., hatta 3. yılında olduğunu
söyleyen kaynaklar bulunmaktadır. Farklı rivayetler için bk. Şulul, Kronoloji, 276-277
156 Ahzâb Sûresi (33), 37
157 Ahzâb Sûresi (33), 4. Ayrıca bk. Aydın, “Evlat Edinme”, DİA, XI, 527-529
158 Bk. Müslim, “Fezâilü’s-sahâbe”, 101
159 Zeyneb bt. Cahş’ın vefatı ile Sevde bt. Zem’a’nın vefatı konusundaki ihtilaf için bk.
“Eşleri -Sevde bt. Zem’a-”
161 Buhârî, “Tevhîd”, 22; Nesâî, “Nikâh”, 26. Bk. İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 667-668
162 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1850-1851; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 398; İbn
Kesîr, es-Sîre, III, 283-284
163 Ahzâb Sûresi (33), 59
78
nüzulüne de konu olan Hz. Zeyneb, elinin emeğiyle yapıp sattığı

ürünlerin karşılığını sadaka olarak dağıtırdı.164
9. Reyhâne bt. Şem’ûn

Bazı kaynaklarda Hz. Peygamber’in iki cariyesinden biri ola-
rak bahsedilen Reyhâne’nin nesebi, Reyhâne bt. Şem’ûn b. Zeyd
b. Amr b. Hunâfe’dir. Babasının ismini Şem’ûn olarak değil, Zeyd
olarak verenler de vardır. Babası Ebû Reyhâne Şem’ûn b. Zeyd el-
Ezdî diye bilinen bir sahabidir.165 Annesinin ismi bilinmemektedir.
Doğum tarihi kesin olarak belli olmayan Reyhâne, aslen Benî
Nadîr kabilesine mensuptur. Benî Kureyza’lı el-Hakem (veya Ab-
dülhakem) adında biriyle evliydi. Bu yüzden bir kısım kaynak-
lar166 onun Benî Kureyza’ya mensup olduğunu söylemişler, Benî
Nadîr’den olduğu görüşünü ise zayıf bulmuşlardır.
Reyhâne, hicretin beşinci yılının sonlarında Hendek savaşının
hemen ardından muhasara edilen ve sonunda malları, mülkleri,
çocukları ve kadınları ile birlikte ganimet olarak Müslümanların
eline geçen Benî Kureyza Yahudîlerinin arasında bulunuyordu.
Kocası da esirler arasındaydı ve diğer erkekler gibi öldürülmüştü.
Ganimet ve esirler Müslümanlar arasında taksim edilmeden önce,
Hz. Peygamber Reyhâne’yi kendisi için seçti ve onun Ümmü’l-
Münzir Selmâ bt. Kays’ın evine götürülmesini istedi. Reyhâne
orada bir âdet dönemi kadar kaldıktan sonra167 Hz. Peygamber
onunla görüşmek için geldi ve Müslüman olduğu takdirde ken-
disiyle evleneceğini söyledi. Reyhâne’nin bu teklifi kabul etmesi
164 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 108; İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 668
165 Ebû Reyhâne için bk. Kandemir, “Ebû Reyhâne”, DİA, X, 213
166 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1847; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 121
79
üzerine de Hz. Peygamber onu azad etti ve diğer eşlerine yaptığı

gibi kendisine mehir vererek evlendi.168
Zührî, Hz. Peygamber’in mehir olarak kendisini azad etme
karşılığında Reyhâne ile evlendiğini ve daha sonra onu boşadı-
ğını söyler. Vâkidî de bu bilgiyi, Reyhâne’yi bir defa boşadığı, an-
cak sonra geri döndüğü ve Hz. Peygamber’den önce vefat edin-
ceye kadar O’nunla evli kaldığı şeklinde verir.169 Bu boşamanın
sebebi Reyhâne’nin Hz. Peygamber’i diğer hanımlarına karşı aşırı
bir şekilde kıskanmasıdır. Bu kıskançlık sebebiyle Hz. Peygam-
ber onu ric’î talakla boşamış, ancak Reyhâne’nin kendisine çok
ağır gelen bu boşama sebebiyle sürekli ağlaması üzerine ona geri
dönmüştür.170
Kaynaklarda Reyhâne’nin önceleri Müslüman olmayı kabul et-
mediği ve Yahudi olarak kalmak istediği de nakledilmektedir. Bu
rivayete göre, böyle bir tavır beklemeyen Hz. Peygamber bu du-
ruma üzüldü. Bir gün ashabıyla otururken Sa’lebe b. Şu’be (Sa’ye),
Reyhâne’nin Müslüman olduğu müjdesini getirdi. Hz. Peygam-
ber de onu azad edip evlenmeyi teklif etti. Ancak o, cariye ola-
rak kalmayı seçti ve: “Bu hem benim hem de senin için daha ko-
laydır”, dedi.171 Reyhâne Hz. Peygamber’in cariyesi olunca önce
Meymûne’nin evinde kaldı, sonra Aişe’nin evine geçti ve ölünceye
kadar cariye olarak kaldı.172 Ancak bu rivayetler zayıf kabul edil-
miş ve Reyhâne’nin Hz. Peygamber’in cariyesi değil eşi olduğu
tercih edilmiştir.173
168 Bk. Zübeyr b. Bekkâr, el-Müntehab, s. 47; Belâzürî, Ensâb, I, 454, II, 91; İbn
Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 399; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 659
169 Belâzürî, Ensâb, II, 91-92
170 İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 659
171 İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 658; Hamidullah, İslam Peygamberi, II, 690
172 Belâzürî, Ensâb, II, 91; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 659
173 İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 659. Konuyla ilgili değerlendirme için bk. Şibli, Asr-ı
Saadet, I, 300-301
80
Hz. Peygamber’in çok beğendiği ve istediği her şeyi kendisine

verdiği174 Reyhâne, veda haccından döndükten bir müddet sonra,
Hz. Peygamber’in vefatından altı ay kadar önce hicri 10. yılda
Medine’de vefat etti ve Bakî kabristanına defnedildi.175
10. Ümmü Habîbe

Gerçek ismi Remle olan Ümmü Habîbe’nin babası Mekke’nin
reisi Ebû Süfyân Sahr b. Harb, annesi ise, Hz. Osman’ın halası
da olan Safiyye bt. Ebü’l-Âs’tır.176
Abdümenâf
Hâşim Abdüşems
Abdülmuttalib Ümeyye
Abdullah Ebü’l-Âs Harb
HZ. Affân Safiyye Ebû Süfyân

MUHAMMED
Osmân ÜMMÜ HABÎBE
Bi’setten 17 yıl kadar önce (m. 593 yılında) dünyaya gelen177

Remle, Hz. Peygamber’in halasının oğlu Ubeydullah b. Cahş178 ile
evlendi. Onunla birlikte ikinci Habeşistan hicretine katıldı. Kızı
Habîbe burada doğdu; bu sebeple de Ümmü Habîbe künyesiyle
174 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 130; Zübeyr b. Bekkâr, el-Müntehab, s. 48; İbn Hacer, el-
İsâbe, VII, 659
175 Bk. Yılmaz, “Reyhâne”, DİA, XXXV, 41-42
178 Ubeydullah b. Cahş için bk. “Hala Çocukları”
81
anılmaya başlandı. Ancak kocası burada Hıristiyan olunca, dinine

bağlılığını sürdüren Ümmü Habîbe ondan ayrıldı.179
Ülkesinden uzaklarda dini uğrunda kızı Habîbe ile birlikte180
yapayalnız kalan Ümmü Habîbe, Hz. Peygamber’in kendisiyle ev-
leneceğini duyarak teselli oldu. Allah Rasûlü (s.a.), Amr b. Ümeyye
ed-Damrî’yi, Ümmü Habîbe’yi kendisine istemesi için, Habeşis-
tan Necâşîsi’ne gönderdi.181 Necâşî de 7/628 yılında onu Hz. Pey-
gamber ile gıyabında evlendirdi. Ümmü Habîbe’nin nikah velisi,
kendisinin vekil tayin ettiği amcasının oğlu Hâlid b. Saîd idi.182
Necâşî Ümmü Habîbe’yi, Şurahbil b. Hasene’nin refakatinde Hz.
Peygamber’e gönderdi.
Hz. Peygamber’den altmış beş hadis rivayet eden Ümmü
Habîbe 44/664 yılında, kardeşi Muâviye b. Ebû Süfyân zama-
nında vefat etti ve Bakî’a defnedildi.183
11. Safiyye bt. Huyey

Hz. Musâ’nın kardeşi Hz. Harûn’un soyundan gelen ve aslen
Medine’li olan Safiyye’nin gerçek adı Zeyneb idi. Babası Huyey b.
Ahtab, Nâdiroğullarının reisi, annesi Berre bt. Samuel el-Kuraziyye
de Kureyzaoğullarının reisinin kızıydı.184 Doğumu hakkında her-
hangi bir bilgi verilmemekle birlikte, onun Hz. Peygamber ile ev-
lendiğinde 17 yaşında olduğu rivayetinden185 612 yılı civarında
doğduğu anlaşılabilir. Daha önce evlendiği Sellâm b. Mişkem’den
180 Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, VI, 543
182 Ümmü Habîbe’yi kimin evlendirdiği konusundaki bazı farklı görüşler için bk. İbn
Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1844, 1930-1931
183 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 100; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1845. Ümmü Habîbe
hk. geniş bilgi için bk. Aynur Uraler, Peygamberimizin Hanımı Ümmü Habîbe ve
Rivayetleri, İstanbul 1995
184 Şibli, Asr-ı Saadet, II, 162
185 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 129; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 401
82
boşandı ve Kinane b. Rebî’ b. Ebü’l-Hukayk en-Nadrî ile evlendi.

Her iki eşinden de çocuğu olmadı.186
Safiyye’nin babası Kurayzaoğullarıyla birlikte öldürülmüştü.
Kocası Kinâne de Hayber savaşında öldürülmüş; Safiyye Hay-
ber savaşı esirlerinden biri olmuştu. Esirlerin dağıtılması sonucu
Dihye b. Halîfe el-Kelbî’nin istediği Safiyye’yi Hz. Peygamber
kendisi için seçip serbest bıraktı ve bunu mehri sayarak onunla
evlendi.187 Dönüş yolunda bir konaklama yerinde zifaf oldukla-
rında Ebû Eyyûb el-Ensârî sabaha kadar çadırın önünde nöbet
tutmuş; sebebi sorulduğunda da, babası, kocası ve pek çok yakını
öldürülmüş bulunan bir kadının suikast düzenleyebileceği endi-
şesini ifade edince, onun bu tedbirli davranışı Hz. Peygamber’in
takdirini kazanmıştı.188
Bir seyahatte Safiyye’nin devesi rahatsızlanca, develerinden bi-
rini ona vermesini söylediği Zeyneb bt. Cahş’ın, “Şu Yahudi ka-
dına mı?” sözüne kızan Hz. Peygamber’in, Zeyneb ile iki üç ay
kadar görüşmemesi, Hz. Safiyye’nin duygularına değer verdiğini
gösteren olaylardan biridir.189 Birgün yanına girdiğinde Safiyye’nin
ağladığını gören Allah Rasûlü (s.a.), sebebini sorunca, Âişe ile
Hafsa’nın, Hz. Peygamber’in yakınları olmakla övünerek kendi-
sini küçük gördüklerini söyledi. Bunun üzerine Hz. Peygamber:
“Sen de onlara, benden daha üstün nasıl olabilirsiniz ki? Benim ba-
bam Harun, amcam Musa, kocam da Muhammed’ dir, deseydin
ya!” buyurmuşlardır.190
Akıllı, faziletli, ibadete düşkün, cesur ve cömert bir hanım
olan Safiyye, isyancılar Hz. Osman’ın evini kuşattığında bile
186 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1871; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 401
188 Bk. Hâkim, el-Müstedrek, IV, 30; Beyhekî, Delâil, IV, 232-233
189 Ahmed, VI, 337-338; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 759
190 Tirmizî, “Menâkıb”, 63
83
bütün engellemelere rağmen halifeye yiyecek ve su göndermeyi

başarmıştır.191
Hz. Peygamber’den on hadis rivayet etmiş bulunan Hz. Sa-
fiyye 50/670 yılında 58 yaşı civarındayken vefat etti ve Medi-
ne’deki Bakî’a defnedildi.192
12. Meymûne bt. Hâris

Hz. Peygamber’in son olarak evlendiği hanımı olan Meymûne
bt. el-Hâris b. Hazn el-Hilâliyye, 592 yılı civarında doğdu. Asıl
adı Berre iken Hz. Peygamber tarafından Meymûne olarak de-
ğiştirildi. Annesi, meşhur damatlarıyla ünlü olan Hind bt. Avf’tır.
Hz. Abbas’ın eşi Ümmü’l-Fazl Lübâbe ve Hâlid b. Velîd’in an-
nesi Lübâbe es-Suğrâ ile öz kardeş, Hz. Hamza’nın eşi Selmâ bt.
Umeys, Ca’fer b. Ebû Tâlib’in eşi Esma bt. Umeys ve Hz. Pey-
gamber ile üç ay kadar evli kaldıktan sonra vefat eden hanımı
Zeyneb bt. Huzeyme ile anne bir kardeştirler.193
İlk eşi Mes’ûd b. Amr es-Sekafî ile İslam’dan önce evlenmişti.
Ondan ayrıldıktan sonra Ebû Ruhm b. Abdüluzzâ ile evlenen
Meymûne kocasının ölümü üzerine Hz. Peygamber ile evlenme
arzusunu ablası Ümmü’l-Fazl Lübâbe’ye açtı. Hz. Peygamber de,
umretü’l-kazaya hazırlanırken Mekke’deki amcası Abbas’a ha-
ber göndererek Meymûne ile evlenmesine aracılık yapmasını is-
tedi. Hicretten önce Müslüman olan Meymûne’nin o zamanlar
kendini Hz. Peygamber’e hibe ettiği ve bir daha evlilik yapma-
dığı belirtilmektedir.194
192 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1872; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 741
193 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1908-1909, 1916
194 Kendisini Peygamber’e hibe eden mümin kadının evliliğini, Peygamber de onu
nikâhlamayı dilediği takdirde sadece Peygamber’e mahsus olmak üzere onaylayan
ayetin (Ahzâb Sûresi (33), 50) bu olay üzerine indiği rivayet edilmektedir.
84
Allah Rasûlü (s.a.) Meymûne’yi umre için bulunduğu Mekke’de

nikâhlamak istedi, fakat müşrikler kendilerine verilen sürenin
dolduğunu söyleyerek onu şehri bir an önce terketmeye zorlayınca
bu evlilik Zilkade 7’de (Mart 629) Mekke-Medine yolu üzerinde
Serif (bugünkü Nüveyriye) mevkiinde gerçekleşti.195. Bu evlilik,
Hz. Meymûne’nin mensubu bulunduğu Âmir b. Sa’saa kabilesine
mensup heyetler Medine’ye gelip Hz. Peygamber’le görüşüp ka-
bile halkının İslâm’ı kabul emesiyle sonuçlandı.
Hz. Peygamber’den yetmiş altı hadis naklettiği kaydedilen
Meymûne 51/671 yılında, yine Serif’te vefat etti ve aynı yerde def-
nedildi. Cenaze namazını yeğeni Abdullah b. Abbas kıldırdı.196
u
Yukarıda geçtiği üzere Hz. Peygamber’in evlendiği hanımların
toplam sayısı 12’dir. Bunlar içinde dokuz eşi (Hatîce, Sevde, Âişe,
Hafsa, Zeyneb bt. Huzeyme, Ümmü Seleme, Zeyneb bt. Cahş,
Ümmü Habîbe ve Meymûne) Arapların Adnânî kolundan, Cü-
veyriye ise Kahtânî (Huzâa kabilesinin Mustalikoğulları) kolun-
dandır. Adnânîlerin de altısı (Hatîce, Sevde, Âişe, Hafsa, Ümmü
Seleme ve Ümmü Habîbe) Kureyş kabilesindendir. Bunlar dışında
kalan diğer iki hanımı (Safiyye ve Reyhâne) ise Yahudi asıllıdır.
Hz. Peygamber’in Adnânî Arap olan dokuz hanımının nesepleri
ve O’na olan yakınlıkları şöyle gösterilebilir:
195 Nikâhın ihramlıyken kıyıldığı, zifafın umreden sonra gerçekleştiği konusunda bk.
Buhârî, “Meğâzî”, 43; Müslim, “Nikâh”, 48
196 Hz. Meymûne’nin vefatıyla ilgili farklı bilgiler ve detaylar için bk. Kandemir,
“Meymûne”, DİA, XXIX, 506-507
85
MUDAR
Aylân İlyas
Kays
Hasafe Müdrike
İkrime Huzeyme
Mansûr Kinâne Esed
Hevâzin Nadr Devdân
Bekr Mâlik Kebîr
Fihr/Ku-
Muâviye Mürre
reyş
SA’SA’-
Gâlib Sabra
A
Âmir Lüey Ya’mur
Hilâl Âmir Ka’b Riâb
Abdü- Abdullah Hısl Mürre Adiy Cahş

menâf
Amr Ruveybe Mâlik Kilâb TEYM Yakaza Rezâh Zeyneb
MAH-
Abdullah Hüzem Nasr KUSAY Sa’d Kurt
ZÛM
Hâris Büceyr Abdüvüd Abdül- Abdü- Ka’b Ömer Abdullah

uzzâ menâf
Abdü- Abdü-
Huzeyme Hazn Esed HÂŞİM Amr Abdullah Riyâh
şems şems
Abdül- ÜMEY- Abdül-

Zeyneb Hâris Kays Huveylid Âmir Mugîre
muttalib YE uzzâ
Meymû- Ebû Ebû

Zem’a Hatîce Abdullah Harb Nüfeyl
ne Kuhâfe Ümeyye
Sevde Muham- Ebû Ebû Ümmü Hattâb

med Süfyân Bekir Seleme
Ümmü Âişe Ömer

Habibe
Hafsa
86
Kaynaklarda Hz. Peygamber’in nişanlanıp nikâh kıymaktan

vazgeçtiği veya nikâhladığı halde bir takım sebeplerle beraber ol-
madığı bazı hanımlarla ilgili bilgiler de nakledilmektedir.197
u
Hz. Peygamber’in nikahlı eşleri dışında kendisinden çocuğu
olduğu için ümmü veled198 statüsü kazanan bir cariyesi vardı:
Mâriye bt. Şem’ûn.
13. Ümmü Veledi: Mâriye bt. Şem’ûn

Hz. Peygamber, hicretin 7. (628) yılında komşu ülkelerin hü-
kümdarlarını İslâmiyet’e davet etmeye başlayınca Bizans’ın İsken-
deriye valisi ve Mısır mukavkısı199 olan Cüreyc b. Mînâ’ya da bir
mektup gönderdi. Mukavkıs Cüreyc Hz. Peygamber’e yazdığı
cevabî mektupla birlikte diğer birçok hediyelerin yanında, cari-
yelerinden Mâriye (Maria) bt. Şem’ûn el-Kıbtiyye ile kız kardeşi
Sîrîn’i yolladı. Babaları Mısır’ın Saîd bölgesinden ve Kıbtî deni-
len yerli halkından,200 anneleri ise Hıristiyan bir Rum201 olan bu
197 Birçoğunun isimlerinin birbirine karıştırıldığı, böylece sayılarının arttığı anlaşılan bu
kadınların isimleri şöyledir: 1.Âliye bt. Zabyân, 2.Amra bt. Hazn, 3.Amra bt. Zeyd,
4.Sena bt. Esmâ b. es-Salt es-Sülemiyye, 5.Esmâ bt. Numân el-Gıfâriyye, 6.Fatıma bt.
Dahhâk b. Süfyân, 7.Kuteyle bt. Kays, 8.Havle bt. Hakîm, 9.Leyla bt. Hatim b. Adiy,
10.Esmâ bt. Ka’b el-Cevniyye, 11.Müleyke bt. Ka’b el-Kinâniyye, 12.Şerâf bt. Halife
el-Kelbiyye, 13.Ümâme bt. Haris el-Hilâliyye, 14.Ümeyme bt. Şerahil el-Cevniyye,
15.Ümmü Şerîk en-Neccâriyye, 16.Senâ bt. Süfyân el-Kilâbiyye, 17.Şekıyye el-
Kindiyye. Bk. İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, I, 143; Zehebî, Siyer, II, 253-261; Kandemir,
“Muhammed –Eşleri ve Çocukları-” DİA, XXX, 427-428; Birekul, Peygamber
Günlerinde Kadın, s. 165, 166, 174, 175, 180, 185, 190, 193, 201, 204, 209
198 Ümmü veled, efendisinden çocuğu olan cariyeye denmektedir. Hukukî statüsü gereği
efendisinin vefatından sonra başka bir işleme gerek kalmaksızın hürriyetini kazanmış
olur. Bk. Aydın-Hamidullah, “Köle”, DİA, XXVI, 237-246
199 Mukavkıs için bk. Özkuyumcu, “Mukavkıs”, DİA, XXXI, 137
200 Onun aslen İranlı veya Rum olabileceği hk. bk. Hamîdullah, İslam Peygamberi, II,
745
201 Âişe Abdurrahman, Terâcimü seyyidâti beyti’n-nübüvve, s. 396
87
kadınlardan Mâriye’yi Allah Rasûlü (s.a.) kendine cariye olarak

aldı, Sîrîn’i de şair Hassan b. Sâbit’e hediye etti.
Medine’ye doğru gelirken yolda mı yoksa Hz. Peygamber’in
tebliği üzerine mi İslâm’a girdiği hususunda farklı rivayetler bu-
lunan202 Mâriye bir müddet Ümmü Süleym bt. Milhân’ın evinde
misafir edildi, ardından Medine’nin Kuf bölgesinde bulunan bir
eve yerleştirildi.
Hz. Hatîce dışında hiçbir hanımından çocuğu olmayan Hz.
Muhammed’in Mâriye’den İbrahim adındaki bir erkek çocuğu
dünyaya gelince Mâriye ümmü veled statüsü kazandı.203
Hz. Peygamber’in vefatından sonra sessiz ve sakin bir hayat
yaşayan Mâriye 16/637 tarihinde Medine’de vefat etti; cenaze
namazı Hz. Ömer tarafından kıldırıldıktan sonra Cennetü’l-
bakî’de defnedildi. Mâriye dolayısıyla Mısırlılar’ı kendine hısım
kabul eden Allah Rasûlü (s.a.), ileride Mısır fethedildiği zaman
oranın halkına iyi davranılmasını istemişti.204 Bu evlilik ve Hz.
Peygamber’in bu tavrı, muhtemelen Mısırlılar üzerinde büyük bir
te’sir icra ettiğinden, Müslümanlar Mısır önlerine geldiklerinde,
çıkan savaşta Mısırlılar tarafsız kalarak Bizanslılara arka çıkma-
mışlar, böylece Mısır’ın fethi kolaylaşmıştır. Mısır’ı fetheden ordu
da, Hz. Peygamber’in bir nevi vasiyeti olan isteğini yerine getire-
rek halka dokunmamıştır.205
B. ÇOCUKLARI
Hz. Peygamber’in çocukları denildiğinde doğal olarak akla
ilk gelenler O’nun öz çocuklarıdır. Ancak bunun yanında, Hz.
202 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 134; Zübeyr b. Bekkâr, el-Müntehab, s. 56
203 Güzel bir hanım olduğu belirtilen Mâriye’nin, Hz. Peygamber’in diğer eşleri tarafın-
dan kıskanılması sonucu Tahrim Sûresi’nin 1-2. ayetlerinin nazil olması konusunda
ilgili ayetlerin çeşitli tefsirlerdeki yorumları konu hakkında detaylı bilgiler ihtiva et-
mektedir.
204 Müslim, “Fezâ’iIü’s-sahâbe”, 226, 227
205 Bk. Uraler, “Mâriye”, DİA, XXVIII, 63-64
88
Peygamber’in, Hz. Âişe dışındaki bütün hanımlarının “dul” ol-

dukları dikkate alındığında, bunlardan bir kısmının önceki evli-
liklerinden çocuklarının olduğu da görülecektir. Dolayısıyla Hz.
Peygamber’in çocukları denildiğinde bütün bu öz ve üvey çocuk-
ların bir arada düşünülmesi gerekmektedir.
1. ÖZ ÇOCUKLARI
Genellikle kabul edildiği üzere Hz. Peygamber, ilk evliliğini
595 yılı civarında Hz. Hatîce ile yaptığında 25 yaşlarındaydı. En
büyük çocuğu Kâsım’ın nübüvvetten kısa bir süre önce dünyaya
gelmesinden, onların ilk birkaç yıl çocuklarının olmadığı anlaşıl-
maktadır. Hz. Peygamber’in kaç çocuğu olduğu hususunda kay-
naklar ihtilaf halindedirler. Hepsinin ittifakla kabul ettiği, iki er-
kek dört kız olmak üzere altı çocuğu bulunmaktadır. İbn İshak
iki erkek çocuğunun daha olduğunu söyleyerek sayıyı sekize çı-
karmaktadır.206 Diğer bütün rivayetler göz önüne alındığında ise
çocuk sayısı 12’ye kadar varmaktadır.207
Ancak ilgili rivayetler bir arada değerlendirildiğinde Hz.
Peygamber’in üçü erkek (Kâsım, Abdullah ve İbrahim), dördü
kız (Zeyneb, Rukayye, Ümmü Gülsüm ve Fâtıma) olmak üzere
yedi çocuğunun olduğu sonucuna varılmaktadır. Bu yedi ço-
cuğun altısı Hz. Hatîce’den, yedincisi İbrahim ise cariyesi Hz.
Mâriye’den doğmuştur. Hz. Peygamber’in diğer hanımlarından
hiçbir çocuğu olmamıştır.
206 İbn İshâk’a göre bu çocukların isimleri Tâhir ve Tayyib’tir. Bk. es-Sîre, s. 130, 272
207 Buna göre bütün çocuklarının isimleri şöyledir: 1.Kâsım, 2.Zeyneb, 3.Rukayye,
4.Ümmü Gülsüm, 5.Fâtıma, 6.Abdullah, 7.Tayyib, 8.Mutayyib, 9.Tâhir, 10.Mutahhar,
11.Abdümenâf (ya da Abdüluzzâ), 12.İbrahim. Bk. İbn Hazm, Cevâmi’u’s-sîre, s. 38-
39; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, II, 241; İbn Seyyidünnâs, Uyunü’l-eser, II, 378-379;
Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 16; Şibli, Asr-ı saadet, II, 170; Afzalurrahman, Siret Ans. II,
234
89
Konuyla ilgili bazı ihtilaflar göz ardı edildiğinde Hz. Muhammed’in

çocuklarının büyükten küçüğe sıralaması da şöyle olmaktadır: 1.
Kâsım, 2. Zeyneb, 3. Rukayye, 4. Ümmü Gülsüm, 5. Fâtıma, 6.
Abdullah, 7. İbrahim.
HZ. MUHAMMED
Hz. Hatîce Hz. Mâriye
1. Kâsım 7. İbrahim
2. Zeyneb
3. Rukayye
4. Ümmü Gülsüm
5. Fâtıma
6. Abdullah
a) Kâsım b. Muhammed
Kâsım, Hz. Peygamber’in nübüvvetinden kısa bir süre önce,
yaklaşık m. 598 yılında Mekke’de dünyaya geldi.208 Buna göre
29 yaşlarındayken baba olan Allah Rasûlü (s.a.), ilk çocuğu ol-
duğu için Ebü’l-Kâsım künyesiyle anıldı.209 Kâsım’ın ebesi Ümmü
Râfi Selmâ olup akika için iki kurban kesildi. Onun ne kadar
yaşadığı ve ne zaman öldüğü konusunda; yedi gün veya yedi ay
208 Hamidullah Kâsım’ın doğum tarihini hicretten 27 yıl evvel olarak (596) vermekle
birlikte Hz. Peygamber’in çocukları konusundaki diğer bilgilerle birlikte değerlendi-
rildiğinde 598 tarihi daha tutarlı gözükmektedir. Bk. Hamidullah, İslam Peygamberi,
I, 64; Afzalurrahman, Sîret Ans. II, 234-236
209 Ebü’l-Kâsım, Hz. Peygamber’in künyesi olup, Hz. Hatîce’den olan ilk oğlu Kâsım’a
nisbetle bu künyeyi almıştır. Ayrıca Hz. Peygamber, “Ben yalnız taksim ediciyim, ve-
ren ise Allah’tır” (Buhârî, “İlim”, 13; Müslim, “Zekât”, 100) ve “Ben Ebü’l-Kâsım’ım,
aranızda paylaştırırım” (Müslim, “Âdâb”, 5) şeklindeki hadislerinde, kasm kökünden
gelen kâsım (taksim eden, bölüştüren kimse) kelimesinin sözlük anlamına da telmihte
bulunmuştur. Geniş bilgi için bk. Fayda, “Ebü’l-Kâsım”, DİA, X, 332-333
90
yaşadığı, süt emme yaşını tamamladığı, hatta hayvana binecek

yaşta öldüğü şeklinde farklı rivayetler nakledilmektedir. İbn İs-
hak Hz. Peygamber’in erkek çocuklarının hepsinin nübüvvetten
önce öldüğünü kaydeder.210 Ancak İbn Mâce’nin Sünen’inde yer
alan bir rivayetten,211 Kasım’ın nübüvvetten sonra süt emme ça
ğını tamamlamasına az bir süre kala, iki yaşını doldurmadan212
öldüğü anlaşılmaktadır.213
b) Zeyneb bt. Muhammed

Hz. Peygamber’in ikinci çocuğu ve kızlarının en büyüğü olan
Zeyneb, nübüvvetten yaklaşık on yıl önce (m. 600 yılı civarında)
dünyaya geldi. Bu sırada Allah Rasûlü (s.a.) otuz yaşlarındaydı.214
Çocukluğu ve gençliği hakkında bilgi bulunmayan Zey-
neb, babası Hz. Muhammed’e risâlet gelince, ailenin diğer fert-
leriyle birlikte iman etti. Evlenme çağına gelince215 teyzesi Hâle
210 Kâsım’ın nübüvvetten sonra vefat ettiğini kabul edenlerin en önemli delili, onun ölü-
münün Kevser sûresinin nüzul sebepleri arasında zikredilmesidir. Ancak bu sebeb-i
nüzulün, diğer oğlu Abdullah hakkında olması daha uygun gözükmektedir. Bk. İbn
Kesîr, es-Sîre, IV, 607. Ayrıca Kevser Sûresi’nin çeşitli tefsir eserlerindeki yorumları-
na da bakılabilir.
211 İbn Mâce, “Cenâiz”, 27
213 Bk. Çubukçu, “Kâsım”, DİA, XXIV, 538
214 Zeyneb’in Rukayye’den sonra veya Kasım’dan önce doğduğunu söyleyenlere karşı,
ekseri kaynaklar Hz. Zeyneb’in Kasım’dan sonra dünyaya geldiğini ve Rasûlüllah’ın
kızlarının en büyüğü olduğunu kaydetmektedirler. Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 133-
134; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1853, 1854; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 131; İbn
Hacer, el-İsâbe, VII, 665
215 İbn Sa’d, Zeyneb’in bi’setten önce evlendiğini söylemekte (et-Tabakât, VIII, 30-31.
Ayrıca bk. İbn Hişâm, es-Sîre, II, 222), Zehebî ise bunu doğru bulmamaktadır (Siyer,
II, 246).
Hem Zeyneb’in yaşı, hem de çocukları Ali’nin hicretten bir-iki yıl önce doğdu-
ğu dikkate alındığında bu evliliğin bi’setten sonra olduğu ağırlık kazanmaktadır.
Müşriklerle evlenmeyi yasaklayan hükmün Hudeybiye Barışı’ndan sonra nazil
olması da bunu desteklemekte; bi’setten sonra evlenmelerine bir engel bulunma-
dığını göstermektedir.
91
bt. Huveylid’in oğlu ve Mekke’nin itibarlı işadamlarından biri

olan Ebü’l-Âs b. er-Rebî ile evlendi.216 Zeyneb, Müslüman olduğu
halde, Bedir Savaşı’ndan sonra hicret edinceye kadar müşrik ko-
casıyla birlikte kaldı.
Bedir Savaşında ele geçirilen esirler arasında Ebü’l-Âs b. er-
Rebî de vardı. Zeyneb kocasını kurtarmak için bazı mallarla bir-
likte, annesi Hz. Hatîce’nin kendisine düğün hediyesi olarak ver-
diği gerdanlığı da gönderdi. Hz. Peygamber’in bundan son derece
duygulandığını gören sahabe de hem Ebü’l-Âs’ı serbest bıraktı,
hem de Zeyneb’e ait bütün malları geri gönderdi.217
Ebü’l-Âs serbest bırakılırken, Rasûlullah (s.a.), Zeyneb’in
Medine’ye hicret etmesine izin vermesini şart koşmuştu. Ebü’l-Âs
Mekke’ye gidince bir ay kadar sonra Zeyneb’e hicret için izin verdi.
O da hazırlığını yapıp kayınbiraderinin oğlu Kinâne b. Adî b. er-
Rebî ile yola çıktı.218 Kureyşliler bunu haber alınca peşlerine düş-
tüler. Zû-Tuva denen yerde yetiştikleri Zeyneb’i, Hebbâr b. Es-
ved219 mızrağı ile dürterek bineğinden yere düşürdü. Bu olay, o
sırada hamile olan Zeyneb’in düşük yapmasına sebep oldu. Ge-
lenler onu alıp tekrar Mekke’ye götürdüler. Kinâne daha sonra bir
gece onu Mekke’den çıkardı ve almaya gelen Zeyd b. Harise’ye
teslim etti. Onlar da Zeyneb’i babasına getirdiler.220
Zeyneb Medine’de dört yıl kadar kocasından ayrı olarak kaldı.
Ebü’l-Âs, h. 6. yılda Müslüman olduktan221 sonra Medine’ye
216 İbn Hişam, es-Sîre, II, 222; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, V, 162. Zeyneb’in kocası Ebü’l-
Âs b. Rebî için bk. “Damatları”
217 İbn Hişam, es-Sîre, II, 222-223; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 249; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ,
IV, 71
218 Bk. İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 1330; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, IV, 473. Süheylî bu
kişiyi Kinâne b. er-Rebî olarak vermektedir (er-Ravdü’l-ünüf, V, 165). İbn Hacer de
Kinâne’nin Ebü’l-Âs’ın kardeşinin oğlu değil amcasının oğlu(nun oğlu) olduğunu be-
lirtmektedir (el-İsâbe, IV, 473, V, 625).
219 Bk. Topaloğlu, “Hebbâr b. Esved”, DİA XVII, 148
220 İbn Hişam, es-Sîre, II, 225
221 Zehebî, Siyer, I, 331. İbn Hacer, Muharrem 7 tarihini vermektedir. Bk. el-İsâbe, VII,
665
92
geldi. Hz. Peygamber de kızı Zeyneb’i yeniden Ebü’l-Âs’a verdi.222

Zeyneb’in, Ebü’l-Âs b. er-Rebî’den Ümâme, Ali ve ismi bilinme-
yen bir bebek olmak üzere üç çocuğu oldu.223
Hicreti esnasında yaşadığı düşük olayı Zeyneb’in sağlığının
bozulmasına neden olmuştu. O günden sonra sürekli kan akın-
tısı olan Zeyneb, 8/630 yılında 30 yaşındayken Medine’de vefat
etti, kabrine babası (s.a.) indirdi.224
c) Rukayye bt. Muhammed

Hz. Peygamber’in ikinci kızı225 olan Rukayye,226 603 yılında
doğduğu zaman babası otuzüç yaşı civarında bulunuyordu.227
Rukayye, annesi Hz. Hatîce Müslüman olduğunda Müs-
lüman oldu. Mekke’de amcasının oğlu Utbe b. Ebû Leheb ile
nikâhlanmıştı. Hz. Muhammed peygamber olarak gönderilip, bir
de Tebbet Sûresi nazil olunca Ebû Leheb’in isteği üzerine, oğlu
Utbe, henüz zifafa girmeden Rukayye’yi boşadı.228
Rukayye Utbe’den ayrıldıktan sonra Osman b. Affân ile ev-
lendi.229 Hz. Osman ile birlikte Habeşistan’a yapılan hicrete ka-
222 İbn İshâk, Hz. Peygamber’in, Zeyneb’i yeni bir mehir belirlemeden ilk nikâhla Ebu’l-
Âs’a iade ettiğini nakleder. Başka rivayetlerde ise, eski mehre benzer bir mehir ve yeni
nikâhla eski kocasına iade ettiği söylenir. Bk. İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 132; İbn
Hacer, el-İsâbe, VII, 665
223 Bu çocuklar için bk. “Torunları”
224 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1854; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, V, 165; Kurtubî, el-Câmi’
li ahkâmi’l-Kur’ân, XIV, 242.
225 Farklı görüşler için bk. İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1839
226 Daha çok “Rukiyye” diye bilinen ismin bu şekilde okunması gerektiği hk. bk. İbn
Mâkûlâ, el-İkmâl, IV, 88
227 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1839; İbn Seyyidünnâs, Uyunü’l-eser, II, 380; Şâmî,
Sübülü’l-hüda, XI, 33
228 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1839-1840; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 648
229 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1840. Dûlâbî, onların İslam’dan önce evlendiklerini riva-
yet etse de kaynaklar bunu zayıf bulmaktadırlar. Üstelik bu evliliğin vahiyle olduğu
ifade edilmektedir. Bk. Şâmî, Sübülü’l-hüda, XI, 33
93
tıldı.230 Hz. Osman’ın Ebû Abdullah künyesini almasını sağlayan

çocukları Abdullah, h. 4 yılında altı yaşındayken öldü.231 Bun-
dan sonra başka bir çocuk dünyaya getirmeyen232 Rukayye, Babası
(s.a.) ve Müslümanlar hicret ettikten sonra Medine’ye hicret etti.
Hz. Peygamber Bedir için hazırlanırken Rukayye hastalanınca
kocası Hz. Osman, ona bakmak için Allah Resûlü’nün (s.a.) em-
riyle Medine’de kaldı.233 Rukayye, Hz. Peygamber Bedir’deyken
2/624 yılında, 22 yaşında vefat etti.234 Zeyd b. Hârise, Müslü-
manların Bedir savaşında zafer kazandıklarını müjdelemek için
Medine’ye girdiğinde Rukayye Bakî mezarlığında defnedilmiş ve
üzerindeki toprak düzeltilmişti. Bu sebeple Hz. Peygamber, kızı-
nın defninde bulunamadı.235
İki güzel yüzlü insan olduklarına vurgu yapılan Hz. Osman
ile eşi Rukayye’nin birbirlerine son derece yakışan bir çift olduk-
ları çeşitli rivayetlerde ifade edilmektedir.236
d) Ümmü Gülsüm bt. Muhammed

Peygamberlikten 6 yıl önce, ablası Rukayye’den bir sene sonra
604 yılında doğan237 Ümmü Gülsüm’ün çocukluğu ve gençliği
230 Zehebî, Siyer, II, 251; Şâmî, Sübülü’l-hüda, XI, 33
231 Abdullah için bk. “Torunları”
232 İbn Sa’d, Rukayye’nin Habeşistan’da bir düşük yaptığını belirtmektedir. Bk. İbn Sa’d,
et-Tabakât, VIII, 36
233 İbn Hişâm, II, 242; İbn Sa’d, et-Tabakât, II, 12, III, 56; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV,
1842; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, V, 361; İbn Seyyidünnâs, Uyunü’l-eser, I, 383; Şâmî,
Sübülü’l-hüdâ, IV, 111
234 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 56; VIII, 36; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, V, 361-362
235 Vâkıdî, el-Meğâzî, I, 115; İbn Sa’d, et-Tabakât, II, 19, VIII, 36-37; İbn Hazm,
Cevâmiu’s-sire, s. 115; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1841; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf,
V, 362-363; İbn Kesîr, es-Sîre, II, 545
236 Bk. Şâmî, Sübülü’l-hüda, XI, 34
237 Ümmü Gülsüm’ün Fâtıma’dan sonra doğduğu, dolayısıyla da Hz. Peygamber’in en
küçük kızı olduğu konusundaki rivayetler genelde zayıf bulunmuştur. Bk. İbn Hacer,
Tehzîbü’t-Tehzîb, XII, 468; a.mlf., el-İsâbe, VII, 648
94
hakkında kaynaklar bilgi vermemektedir. İslâmiyet gelmeden

önce Ebû Leheb’in ikinci oğlu Uteybe ile nikahlanmıştı. Ancak
o da ablası gibi, Ebû Leheb’in Uteybe’yi zorlamasıyla ayrılmak
durumunda kaldı.238 Bundan sonra babası Allah Resûlü (s.a.) ile
Mekke’de kalmaya devam etti. Ümmü Gülsüm, annesi Hatîce
Müslüman olduğunda Müslüman oldu ve Resûlullah’ın (s.a.)
Medine’ye hicretinin hemen peşinden hicret etti.239
Bedir Savaşı akabinde ablası Rukayye’nin ölümünden bir yıl
kadar sonra, h. 3 yılında o da Hz. Osman’la evlendi. Bu evli-
lik Hz. Osman’a, Hz. Peygamber’in iki kızı ile evlendiği için,
“İki nur sahibi” manasına gelen “Zinnûreyn” sıfatını kazandırdı.
Altı yıl kadar süren bu evlilik Ümmü Gülsüm’ün 28 yaşınday-
ken, 9/631 yılında vefatıyla sona erdi.240 Hz. Osman ile Ümmü
Gülsüm’ün çocuğu olmadı.241 Cenaze namazını bizzat babası kıl-
dırdı. Kabrine Hz. Ali, Fazl b. Abbas ve Üsâme b. Zeyd tarafın-
dan konuldu. Hz. Peygamber, eşi Ümmü Gülsüm’ü kaybeden
Hz. Osman için: “On kızım daha olsaydı onları da Osman ile ev-
lendirirdim.” buyurdular.242
e) Fâtıma bt. Muhammed

Hz. Peygamber’in en küçük kızı243 olan Fâtıma, bi’setten yak-
laşık bir yıl önce (m. 609) Mekke’de doğdu.244 Zehebî’nin belirt-
241 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 38; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1952; İbn Seyyidünnâs,
Uyûnü’l-eser, II, 380; Zehebi, Siyer, II, 252; İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 288-289
242 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 38; Zehebî, Siyer, II, 253
243 İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, XII, 468; a.mlf., el-İsâbe, VII, 648, VIII, 53
244 İbn Sa’d’a göre Fâtıma Kureyş’in Kabe’yi yeniden inşası sırasında (m. 605) doğmuş-
tur. Bk. et-Tabakât, VIII, 19. İbn Hacer onun Hz. Âişe’den beş yaş kadar büyük ol-
duğunu söylediğine göre 609’da doğduğu görüşü daha doğru olmalıdır. Bk. el-İsâbe,
VIII, 54.
95
tiğine göre künyesi “babasının annesi” manasına gelen “Ümmü

ebîhâ” idi. “Zehrâ” ve “Betûl” lakaplarıyla da anılmaktadır.245
Hz. Fâtıma’nın çocukluk ve gençlik yıllarına dair çok az bilgi
verilmektedir.246 Hz. Fâtıma, babasının hicretinden bir müddet
sonra Mekke’de kalan diğer aile fertleriyle birlikte Medine’ye hic-
ret etti.
Fâtıma on beş yaşlarındayken kendisine talip olan Hz. Ali ile
evlendi.247 Düğünleri 2/624 yılında gerçekleşti. Hz. Fâtıma 3/625
yılında ilk çocuğu Hasan’ı, bir yıl sonra da Hüseyin’i dünyaya ge-
tirdi. Daha sonraki yıllarda Zeyneb ve Ümmü Gülsûm ile küçük
yaşta ölen Muhassin248 doğdu. Hz. Ali ile Hz. Fâtıma arasında
zaman zaman yaşanan bazı anlaşmazlıklar,249 Hz. Peygamber’in
aralarını bulması ile son bulmuştur.
Uhud Gazvesinde savaşanlara yiyecek ve su taşıyan Hz. Fâtıma
aynı zamanda yaralıları tedavi etti. Bu savaşta Hz. Peygamber’in
dişinin kırılması üzerine yüzündeki kanları temizleyip, akan kanı
durdurdu.250
Hz. Peygamber, Mekke’nin fethinden sonra Hz. Ali’nin Ebû
Cehil’in kızı Cüveyriye ile evlenmek istemesine karşı çıkmış,251
Şiî kaynakları Hz. Fâtıma’nın bi’setin 2. veya 5. yılında doğduğunu iddia ederler.
Hatta Hz. Hatîce’nin Fâtıma’ya isrâ ve miraç hadisesinden sonra hamile kaldığını ileri
süren kaynaklar da vardır. Bu tür rivayetlerde, Hz. Peygamber’in mi’racda bulunduğu
sırada kendisine ikram edilen cennet meyvesinden yediği, Fâtıma’nın bu meyveden
hâsıl olduğu, Hz. Peygamber’in o meyvenin kokusunu özledikçe Fâtıma’yı öptüğü
kaydedilir. (Bu rivayet ve tenkidi için bk. Kandemir, Mevzu Hadisler, s. 185-186).
246 Kâbe’de namaz kılmakta olan babasının omuzlarına müşrikler tarafından pislik atıl-
ması üzerine küçük Fâtıma’nın koşarak babasının üzerini temizlemesi ve bunu yapan-
lara kızıp söylenmesi hk. bk. Buhârî, “Vudû”, 69; Müslim, “Cihâd”, 107-110
247 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII. 19
248 İbn Kuteybe, el-Ma’ârif, s. 92; İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 243
249 Bk. Buhârî, “Edeb”, 113, “İsti’zan”, 40
250 Müslim, “Cihâd”, 101. Hz. Fâtıma’nın savaşlardaki hizmetleri için bk. Öztürk, Sağlık
Hizmetlerinde Kadınların Yeri, s. 96-98
251 Buhârî, “Fezâ’ilü ashâbi’n-nebî”, 16, “Nikâh”, 109
96
bunun üzerine Hz. Ali Fatıma’nın vefatına kadar bir başka ka-
dınla evlenmediği gibi cariye de edinmemiştir.
Hz. Peygamber’in son hastalığı sırasında vefatının yaklaştığını
söylemesi üzerine ağlamaya başlayan Fâtıma, ailesinden ilk önce
kendisine onun kavuşacağını söylemesi üzerine de sevinmiştir.252
Hz. Fâtıma babasının vefatından bir süre sonra, Halife Hz.
Ebû Bekir’e gelerek babasının Fedek ve Hayber’deki hurmalık-
larla Medine’deki bir bahçeden ibaret olan mirasından hisselerini
istedi. Halife, peygamberlerin miras bırakmayacağına dair hadisi
hatırlatarak mirasın söz konusu olamayacağını söyledi.253 Halife-
nin bu tavrına gücenen Hz. Fâtıma, vefat edinceye kadar onunla
konuşmadı.254
Babasına çok düşkün olan Hz. Fâtıma, O’na, konuşma tar-
zından yürüyüşüne kadar birçok özelliğinde çok benziyordu.255
Son derece sade bir hayat yaşayan Hz. Fâtıma, babasının vefatın-
dan yaklaşık altı ay kadar sonra 3 Ramazan 11 (22 Kasım 632)
tarihinde, yaklaşık 24 yaşındayken vefat etti. Ölümünden sonra
vücudunu kimsenin görmemesi için vasiyeti üzerine onu Hz. Ali
252 Buhârî, “Fezâ’ilü ashâbi’n-nebî”, 12, “İsti’zân”, 43; Müslim, “Feza’ilü’s-sahâbe”, 97-
99
253 Buhârî, “Humus”, 1, “Fezâ’ilü ashâbi’n-nebî”, 12, “Meğâzî”, 14, 38, “Nafakât”, 3,
“İ’tisâm”, 5; Müslim, “Cihâd”, 51-55
254 Bk. Buhârî, “Ferâ’iz”, 3. Hz. Ebû Bekir’in, Hz. Fâtıma’yı vefatından bir müddet önce
ziyaret ederek gönlünü aldığı rivayeti için bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 27; Zehebî,
Siyer, II, 121.
Fedek arazisinin Hz. Peygamber’in şahsî mülkü olduğunu, Ebû Bekir’in bu ara
ziyi Fatma’ya vermemekle ona haksızlık ettiğini ileri süren Şiîler, peygamber
lerin miras bırakmayacağına dair rivayetin Süleyman’ın Davud’a mirasçı oldu
ğunu belirten âyete (Neml Sûresi (27), 16) ters düştüğünü iddia ederler. Geniş
bilgi için bk. Algül, “Fedek”, DİA, XII, 294-295
255 Hz. Peygamber ile kızı Fâtıma arasındaki sevgi iklimini anlatan rivayetler için
bk. Buhârî, “Fezâilü ashâbi’n-nebî”, 9, “Nafakât”, 6-7, “Da’avât”, 11; Müslim,
“Fezâ’ilü’s-sahâbe”, 98; Ebû Dâvûd, “Tereccül”, 21, “Edeb”, 143, 144; Tirmizî, “Me
nâkıb”, 60. Hz. Fâtıma’nın fazileti hakkındaki diğer bazı hadisler için bk. Buhârî,
“Fezâ’ilü ashâbi’n-nebî”, 12, 29; Müslim, “Fezâ’ilü’s-sahâbe”, 93-94; Ahmed, I, 293.
97
ile Hz. Ebû Bekir’in hanımı Esmâ bt. Umeys’in yıkadığı zikre-
dilmektedir.256 Cenaze namazını Hz. Abbas veya Hz. Ali kıldırdı.
Vasiyeti üzerine geceleyin Hz. Ali, Hz. Abbas ve oğlu Fazl tara-
fından Cennetü’l-bakî’a defnedildi.
Kendisinden on sekiz hadis rivayet edilmiş olan Hz. Fâtıma ile
ilgili önemli hususlardan biri de Hz. Peygamber’in neslinin onun
çocukları257 vasıtasıyla devam etmiş olmasıdır.258
f) Abdullah b. Muhammed
Hz. Peygamber’in çocukları arasında varlığı kaynaklarca tar-
tışmalı olan Abdullah, bi’setten sonra259 Mekke’de doğdu; bu se-
beple “Tâhir ve Tayyib” lakaplarıyla da anıldı.260 Genel kabule göre
Hz. Hatîce’den doğan çocukların en küçüğüdür.261 Çok kısa bir
süre yaşayan Abdullah, ağabeyi Kâsım gibi vefat edince, Amr b.
el-Âs’ın babası el-Âs b. Vâil es-Sehmî, “O’nun soyu kesildi; o zür-
riyetsizdir.” demiş, bunun üzerine Kevser Sûresi nazil olmuştur.262
256 Zehebî, Siyer, II, 128-129
257 Şiilerin öne sürdüğü hilâfetin Hz. Ali ile onun soyuna ait olduğu iddiasının önem-
li dayanaklarından biri, Hz. Fâtıma’nın da günahlardan korunmuş olduğu görüşüdür
(Detaylı bilgi için bk. Öz, “Ehl-i Beyt”, DİA, X 498-501; Uludağ, “Âl-i âbâ, DİA,
II, 306-307). Fâtımîler, Hz. Fatma’nın soyundan geldiklerini iddia ederek kurdukları
hanedana ona izafeten bu adı vermişlerdir. Bk. Seyyid, “Fâtımîler”, DİA, XII, 228
258 Geniş bilgi için bk. Kandemir, “Fâtıma”, DİA, XII, 219-223
259 Bi’setin 10. yılında vefat eden annesi Hz. Hatîce’nin yaşı da dikkate alındığında,
Abdullah’ın bundan önceki bir tarihte, büyük bir ihtimalle de ablası Fâtıma’dan son-
raki bir-iki yıl içinde 610-611 yıllarında doğmuş olduğu düşünülebilir.
260 Belâzürî, Ensâb, I, 405; İbn Abdilber, el-İstî’âb, IV, 1818-1819; İbn Seyyidünnâs,
Uyûnü’l-eser, II, 378; İbnü’l-Esîr, Üsdül-ğâbe, VII, 82-83; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl,
I, 191. İbn İshâk’a göre Tâhir ve Tayyib isimleri Hz. Peygamber’in iki ayrı oğlu-
nun adlarıdır. Bk. es-Sîre, s. 130, 272. Ayrıca bk. İbnü’l-Esîr, Üsdül-ğâbe, VII, 82-83;
Kandemir, “Muhammed –Eşleri ve Çocukları-”, DİA, XXX, 427
261 Farklı görüşler için bk. İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 378-379; İbn Kesîr, es-Sîre,
IV, 607; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 17
262 İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 378; İbn Kesîr, es-Sîre, IV, 607. Birçok tefsir ese-
rinin ilgili ayetin tefsiri bölümlerinde bu olay sebeb-i nüzul olarak anlatılmaktadır.
98
g) İbrahim b. Muhammed
Hz. Peygamber’in, Hz. Hatîce’den olan çocukları dışındaki tek
çocuğu olan İbrahim’in annesi, Mısır Mukavkısı’nın gönderdiği
hediyeler arasında bulunan Mâriye’dir. İbrahim, h. 8. yılın Zil-
hicce ayında (Mart 630),263 Medine yakınlarında, sonradan Meş-
rebetü Ümmi İbrahim denilen yerde dünyaya geldi.264 İbrahim’in
ebeliğini yapan ensardan Ümmü Râfi Selmâ’nın265 kocası Ebû
Râfi doğumu Hz. Peygamber’e müjdeleyince, bu habere çok se-
vinen Hz. Peygamber yanındakilere, “Bu gece bir oğlum oldu; ona
atam İbrahim’in adını verdim” dedi.266 Doğumun yedinci gününde
İbrahim için akika kurbanı kesildi ve saçları kesilip ağırlığı kadar
gümüş sadaka olarak dağıtıldı.267
İbrahim, sütanne Ümmü Bürde Havle bt. Münzir’e verildi.268
Beyaz tenli ve gürbüz bir bebek269 olan İbrahim’in on altı, on yedi
veya on sekiz aylıkken270 hastalanması üzerine Hz. Peygamber,
Abdurrahman b. Avf ile birlikte sütanne Ümmü Bürde’nin evine
263 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 134; İbn Abdilberr, I, 54; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, I, 152; İbn
Hacer, el-İsâbe, I, 172
265 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 135; İbn Kesîr, es-Sîre, IV, 648
266 Müslim, “Fezâ’il”, 62. Bu İsmin, Cebrail’in Hz. Peygamber’i “İbrahim’in babası”
diye selâmlamasından dolayı verildiği de belirtilmektedir. Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, I,
135.
Hz. İbrahim’in (a.s.) eşi Hz. Hacer, Mısır hükümdarının Sâre’ye hediyesi idi;
Hz. İsmail’i (a.s.) dünyaya getirdi… Hz. Mâriye de yine bir Mısır hükümdarının
hediyesi olarak İbrahim’in annesi oldu…
268 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 436; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, I, 55, IV, 1833; İbn
Hacer, el-İsâbe, VII, 197, VIII, 175; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, I, 377-378.
Medine’de demircilik yapan Ebû Seyf’in hanımı Ümmü Seyf’in de İbrahim’i
emzirdiği hk. bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 136; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, I, 152;
İbn Abdilberr, el-İstî’âb, I, 54; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 197
269 Hz. Peygamber onun bu haliyle kendisine benzediğini söylemiştir. Bk. İbn Sa’d, et-
Tabakât, I, 137
270 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, I, 56; İbnü’l-Kayyım, Zâdü’l-me’âd, I, 210; İbn Kesîr, es-
Sîre, IV, 612-613, 615; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 172-175
99
gitti ve çocuğu kucağına aldı; bir müddet sonra da İbrahim öl-

dü.271 Aynı gün güneş tutulunca, bu olayla oğlunun ölümü ara-
sında irtibat kuranlar olduğunu gören Allah Rasûlü (s.a.) güneşle
ayın bir kişinin ölümü için tutulmayacağını belirtmiştir.272 Kay-
naklarda, İbrahim’in h. 10. yılın Rebîülevvelinde (Haziran 631)273
vefat ettiği kaydedilmekle birlikte, bu yıl içinde gerçekleşen güneş
tutulmasının tarihi 29 Şevval 10 (28 Ocak 632) olarak hesaplan-
dığına göre274 İbrahim bu tarihte ölmüş olmalıdır.275
İbrahim’in cenazesini yıkayan Fazl b. Abbas, onu Üsâme b.
Zeyd ile birlikte kabre indirdi.276 Kabul edilen görüşe göre cenaze
namazı kılınan277 İbrahim Cennetü’l-bakî’a, Osman b. Maz’ûn’un
yanıbaşına defnedildi, babası su isteyerek kabrin üzerine serpti ve
yakınında duran bir taşı da başucuna dikti.278
272 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 142; Buhârî, “Küsûf”, 1, 15, 17; Müslim,”Küsûf, 10, 23, 29
273 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 143-144; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, I, 56; İbn Hacer, el-İsâbe, I,
172
274 Bk. Apaydın, Resûlullah’ın Günlüğü, s. 96
275 Ancak bu durumda da İbrahim’in 18 aylıkken öldüğü bilgisi tartışmalı hale gelmekte-
dir. Zira doğum tarihi Mart 630 olarak alındığında, Haziran 631’e kadar 16 ay, Ocak
632’ye kadar da yaklaşık 23 ay yaşamış olması gerekir. Vefatındaki güneş tutulması
olayının, bir anlamda onun vefat tarihini kesinleştirdiği kabul edilirse ya doğum ta-
rihi ya da kaç ay yaşadığı bilgisi yeniden araştırılmalıdır. Bu hususta İbn Hazm’ın
verdiği “İbrahim, iki yılı tamamlayamadı ve Hz. Peygamber’den dört ay önce öldü.”
(Cemheratü ensâbi’l-arab, s.15-16), ve “İbrahim iki yıldan iki ay eksik yaşadı ve ba-
basından üç ay önce, güneş tutulduğu gün öldü” (Cevâmiu’s-sire, I, 38-39) bilgileri
değerli olabilir. Çünkü Haziran 632’de vefat ettiği bilinen Hz. Peygamber’den üç-dört
ay öncesi, hemen hemen Ocak 632’ye denk gelmektedir. Güneş tutulmasından bağım-
sız düşünüldüğünde ise onun 16 ay yaşadığını ve sütten kesilmeden vefat ettiğini söy-
leyen kaynaklar daha tutarlı gözükmektedirler. Babanzâde Ahmed Naim de İbrahim’in
doğumu, ölümü ve ne kadar yaşadığı konusundaki rivayetleri oldukça güzel bir şekil-
de değerlendirmektedir. Bk. Ahmed Naim, Tecrid Tercemesi, III, 323-324, 328-329
276 Cenazeyi sütannesi Ümmü Bürde’nin yıkadığı da rivayet edilmiştir. Bk. İbn Abdilber,
el-İstî’âb, I, 56, 59
277 İhtilaflar için bk. İbn Abdilber, el-İstî’âb, I, 58; Nevevî, Tehzîbü’l-esmâ, I, 103; İbnü’l-
Kayyım, Zâdü’l-me’âd, I, 210
278 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 143-144; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 393; Belâzürî, Ensâb, II,
88. İbrahim hk.bk. Çubukçu, “İbrahim”, DİA, XXI, 273-274
100
2. ÜVEY ÇOCUKLARI
Hz. Peygamber’in evlendiği on iki hanımı arasında Hz. Âişe
dışındakilerin tamamının dul olduğu malumdur. Dolayısıyla bu
hanımların bazılarının Hz. Peygamber’den önceki evliliklerinden
doğan çocukları Allah Rasûlü’nün (s.a.) üvey çocukları olmuşlardır.
Eşleri kısmında geçtiği üzere bu onbir dul hanımdan sadece
dördünün önceki evliliklerinden çocukları bulunmaktadır. Bun-
lar Hz. Hatîce, Hz. Sevde, Hz. Ümmü Seleme ve Hz. Ümmü
Habîbe’dir. Bu hanımların ilk eşleri ve onlardan olan çocukları
şöyle gösterilebilir:
Dul Eşleri
Hatîce Sevde Ümmü Ümmü

Seleme Habîbe
Ebû Hâle Atîk b. Âiz Sekrân b. Ebû Ubeydullah

Amr Seleme b. Cahş
Abdurrah-
Hâle Hind Seleme Habîbe
man
Hind Abdullah Abdullah Ömer
Dürre
Zeyneb
Ümmü
Gülsüm
a) Hatîce’nin Çocukları
Hatîce, ilk evliliğini Ebû Hâle Hind b. Zürâre et-Temîmî ile
yaptı. Daha sonra Atîk b. Abid (Âiz) el-Mahzûmî ile evlendi ve
her iki eşinden de ikişer çocuğu oldu.279
279 Bk. “Eşleri –Hatîce-”. İbn Hazm’ın bu konuda farklı bir bilgi olarak belirttiğine göre
Hz. Hatîce’nin Ebû Hâle’den Hind ve Hâris adlarında iki oğlu ile Zeyneb adında bir
101
a1) Hâle bt. Ebû Hâle

Babası Ebû Hâle’nin kullandığı bu künyeden Hâle’nin Hz.
Hatîce’nin ilk çocuğu olduğu sonucu çıkarılabilir. Ancak kaynak-
larda adı dışında bir bilgi bulunmamaktadır.280
a2) Hind b. Ebû Hâle

Babası, Hz. Hatîce’nin ilk kocası olan Ebû Hâle Hind b.
Zürâre et-Temîmi’dir. Hz. Peygamber’in evinde yetişen Hind an-
nesiyle birlikte Müslüman oldu, Medine’ye hicret etti, Bedir ve
Uhud gazvelerine katıldı. İlk üç halife zamanındaki hayatı hak-
kında bilgi bulunmayan Hind b. Ebû Hâle, Hz. Ali döneminde
onun yanında yer aldı ve 36/656 yılında Cemel Vak’ası’nda şehid
düştü.281 Kendisiyle aynı adı taşıyan oğlu Hind’in ölümüyle Hind
b. Ebû Hâle’nin neslinin tükendiği söylenmektedir.
Hind b. Ebû Hâle, Hz. Peygamber’in şemailini çok güzel bir
şekilde anlatmasıyla tanınmaktadır.282
a3) Hind bt. Atik b. Âiz

Hz. Hatîce’nin Atîk b. Âiz’den olan bu kızının sadece ismi ve-
rilmekte; Ümmü Muhammed diye bilindiği, Müslüman olduğu ve
amcasının oğlu Sayfî b. Ümeyye (Ebû Rifâ’a) ile evlenip Muham-
med b. Sayfî el-Mahzûmî’yi dünyaya getirdiği belirtilmektedir.283
kızı olmuştur. Hâris, Rükn-i Yemânî’de bir “kâfir” tarafından öldürülmüştür. Bk. İbn
Hazm, Cevâmiu’s-sîre, s. 32
280 Bk. İbn İshâk, es-Sîre, s. 272; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 22; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI,
159
281 Onun Basra’da bir veba salgınında öldüğü de rivayet edilmektedir. Bk. Süheylî, er-
Ravdü’l-ünüf, II, 246; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 159
282 Tirmizî, eş-Şemâ’ilü’n-nebeviyye, s. 11; Kettânî, et-Terâtib, III, 240-241; Yardım,
Peygamberimizin Şemâili, s. 65-67. Hind hk. bk. Algül, “Hind b. Ebû Hâle”, DİA, XVIII,
64
283 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, V, 92; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, I, 119; İbn Kesîr, es-
102
a4) Abdullah b. Atîk b. Âiz

Kaynakların sadece adını zikrettiği bu çocuğun hayatı hak-
kında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.284
b) Sevde’nin Çocukları
Sevde bt. Zem’a Hz. Peygamber ile evlenmeden önce, amca-
sının oğlu ve Hudeybiye görüşmelerinde Kureyş heyetinin baş-
kanı Süheyl b. Amr’ın kardeşi olan Sekrân b. Amr ile evliydi.
Hz. Sevde ile Sekrân’ın kaynaklarda geçtiğine göre iki çocuk-
ları bulunmaktadır: Abdurrahman ve Abdullah.285 Hz. Sevde’nin
Ümmü’l-Esved künyesini kullanmasından286 onun Esved adlı bir
çocuğunun daha olduğu tahmin edilebilir, ancak bunu destekle-
yen herhangi bir kayıt bulunmamaktadır.
b1) Abdurrahman b. es-Sekrân

Hayatı hakkında bilgi bulunmayan Abdurrahman b. es-
Sekrân, Kadisiye Savaşı’nın ardından İran ordusuyla 16/637 yı-
lında Celûlâ’da yapılan savaşta öldürülmüştür.287
Sîre, IV, 582; İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 16, VIII, 157; Şâmî, Sübülü’l-hüda, XI, 159.
İbn Hişâm’ın ismini vermeden zikrettiği ve Sayfî b. Ebû Rifâ’a ile evlendiğini söy-
lediği kızı da muhtemelen bu olmalıdır. Bk. İbn Hişâm, es-Sîre, IV, 219; İbn Hazm,
Cemhera, s. 142
284 İbn Hişâm, es-Sîre, IV, 219; İbn Hazm, Cevâmiu’s-sire, s. 31-32; Süheylî Abdullah
yerine Abdümenâf ismini vermektedir. Bk. er-Ravdü’l-ünüf, II, 246
285 Hz. Sevde’nin, Hz. Peygamber’in evlilik teklifine verdiği cevapta beş çocuğunun ol-
duğunu söylediği belirtilmekle birlikte (bk. Ahmed b. Hanbel, I, 318-319) bu çocukla-
rın kimliği hakkında herhangi bir bilgi verilmemektedir. Kaynaklarda buna dair başka
bir bilginin bulunmaması ve Hz. Sevde’nin sadece iki çocuğundan bahsedilmesi, mez-
kur rivayette adı geçen hanımın Sevde olmayabileceğini (muhtemelen Ümmü Seleme)
düşündürmektedir.
286 Nevevî, Tehzîbü’l-esmâ, II, 348; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, XXXV, 200
287 Isâmî, Sımtu’n-nücûm, s. 188
103
b2) Abdullah b. es-Sekrân

Hz. Sevde’nin bu oğlunun ismini İbn Sa’d zikretmekte, an-
cak herhangi bir bilgi vermemektedir.288
c) Ümmü Seleme’nin Çocukları

Hz. Ümmü Seleme’nin ilk kocası, Hz. Peygamber’in ha-
lası Berre bt. Abdülmuttalib’in oğlu ve aynı zamanda sütkardeşi
olan Ebû Seleme Abdullah b. Abdülesed b. Hilâl el-Mahzûmî idi.
Ümmü Seleme’nin Ebû Seleme’den Seleme, Ömer, Dürre, Zeyneb
ve Ümmü Gülsüm adlarında beş çocuğu oldu. En büyük çocuğu
olan Seleme Habeşistan’da doğduğuna, babaları Ebû Seleme de
4/625 yılında vefat ettiğine göre çocukların hepsinin 616 ilâ 625
yılları arasında doğmuş oldukları anlaşılmaktadır.
c1) Seleme b. Ebû Seleme

Anne ve babası Habeşistan hicretine katılan Seleme burada
doğdu. Mekke halkının Müslüman olduğu haberi Habeşistan’a
ulaşınca Mekke’ye döndüler, fakat haberin yalan olduğunun anla-
şılması üzerine bir süre sonra Hz. Peygamber’in izniyle Medine’ye
gitmek için yola çıkmak istediler. Ancak müşrikler Ümmü Se-
leme ile oğlu Seleme’nin hicretine engel olunca babası yola yal-
nız çıkmak zorunda kaldı. Seleme, babasından yaklaşık bir sene
sonra annesi ile birlikte küçük yaşta Medine’ye hicret etti.289 Se-
leme, babasının vefatından sonra Hz. Peygamber ile evlenen an-
nesinin nikâhında velisi olarak bulundu.290
288 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 204
289 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 329-330
290 Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, VII, 535; Zehebî, Siyer, III, 408; İbnü’l-Kayyım, Zâdü’l-
me’âd, I, 41; İbn Kesîr, es-Sîre, III, 174, 444; İbn Hacer, el-İsâbe, III, 149; Şâmî,
Sübülü’l-hüdâ, XI, 146. Bu görevi kardeşi Ömer’in yerine getirdiği konusunda bk. İbn
Sa’d, et-Tabakât, VIII, 92; Zehebî, Siyer, III, 407
104
Hz. Peygamber Umretu’l-kazâ dönüşü, Seleme ile Hz.

Hamza’nın kızı Ümame’yi, her ikisi de çocuk denecek yaştayken
evlendirdi. Hz. Peygamber’den hiçbir hadis rivayet etmediği be-
lirtilen Seleme’nin Abdülmelik b. Mervân dönemine (65-86/685-
705) kadar yaşadığı genellikle söylenmekle birlikte,291 İbn Hacer
onun Ümâme ile zifafa giremeden vefat ettiğini daha doğru bul-
maktadır.292
c2) Ömer b. Ebû Seleme

Ümmü Seleme’nin ikinci oğlu Ömer b. Ebû Seleme, hicretten
iki yıl önce (620) Habeşistan’da dünyaya geldi.293 Medine’ye hicret
ettikten sonra babasının vefatı üzerine annesi Ümmü Seleme’nin
Hz. Peygamber’le evlenmesinden294 sonra Hz. Peygamber’in
evinde büyüdü.
Cemel Olayı’nda Hz. Ali’nin yanında yer alan Ömer b. Ebû
Seleme dirayetli bir kimse olduğundan Hz. Ali tarafından Bahreyn
ve Fars valilikleri görevlerine tayin edildi. Hz. Ali’nin vefatından
(40/661) sonra görevinden ayrılıp Medine’ye döndü. Hayatının
geri kalan kısmını Medine’de geçiren Ömer b. Ebû Seleme Abdül-
melik b. Mervân döneminde 83/702 yılında burada vefat etti.295
291 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, II, 641; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, II, 524; Zehebî, Siyer, III,
409; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 191
292 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 8-9; İbn Habîb, el-Muhabber, s. 64; İbn Hacer, el-İsâbe,
III, 149. Ancak bu durum onların Abdülmelik b. Mervân dönemine kadar yaşamadık-
ları anlamına gelmeyebilir. Eşlerden birindeki bir rahatsızlık sebebiyle –ki Belâzürî
bu konuda yardımcı olacak bir bilgi vererek Seleme’nin zihinsel bunalım diyebilece-
ğimiz bir rahatsızlığından söz etmektedir (Ensâb, IV, 382)- cinsel ilişki gerçekleşme-
miş; bununla birlikte onlar yaşamaya devam etmiş olabilirler. Buna göre Seleme’nin
Abdülmelik b. Mervân dönemi civarında vefat ettiği bilgisi de yanlışlanmış olmaz.
293 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, IV, 170. Hicretin 2. yılında (623) Habeşistan’da doğduğuna
dair bk. Zehebî, Siyer, I, 151; III, 407
294 Nikahta annesinin velisi olduğu rivayet edilmekle birlikte (İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII,
92; Zehebî, III, 407) bu görevi ağabeyi Seleme’nin yerine getirdiği yukarıda geçmişti.
295 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 1160; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, IV, 170
105
Ebû Hafs künyesiyle tanınan Ömer b. Ebû Seleme Hz.

Peygamber’den ve annesinden on iki hadis rivayet etmiştir ve bunlar
Kütüb-i Sitte’de yer almıştır. Onun çocuk eğitimi konusunda riva-
yet ettiği hadisler bizzat yaşadığı olayları anlattığı için önemlidir.296
c3) Dürre bt. Ebû Seleme

Doğumu hakkında bilgi bulunmayan Dürre’nin, ağabeyi
Ömer’den küçük olması ve Medine’ye hicret esnasında henüz
doğmamış olması dolayısıyla hicretten sonra 623-624 yılı civa-
rında doğduğu tahmin edilebilir. İsmi, kızkardeşi Zeyneb bt.
Ebû Seleme’nin Hz. Peygamber’in eşi Ümmü Habîbe’den riva-
yet ettiği bir hadiste geçmektedir. Buna göre Ümmü Habîbe, Hz.
Peygamber’e, “Dürre ile evlenmek istediğini duyuyoruz?” deyince Al-
lah Rasûlü (s.a.): “Eğer o benim üvey kızım olmasaydı yine de bana
helal olmazdı; çünkü sütkardeşimin kızıdır.” buyurmuştur.297 Di-
ğer kaynaklarda da sadece bu rivayet zikredilmekte, hayatı hak-
kında başka bilgi verilmemektedir.298
c4) Zeyneb bt. Ebû Seleme

Zeyneb de ablası Dürre’den küçük olduğuna ve annesi Hz.
Peygamber ile evlendiğinde henüz annesini emdiğine299 göre 4/625
yılı esnasında doğmuş olmalıdır.300 Esmâ bt. Ebû Bekir’den de
296 Bk. Karacabey, “İbn Ebû Seleme”, DİA, XIX, 438-439
297 Bk. Buhârî, “Nikâh”, 20, 25, 26; Müslim, “Radâ’”, 15, 16; Nesâî, “Nikâh”, 44, 45, 46
298 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 110; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1835-1836; İbnü’l-Esîr,
Üsdü’l-ğâbe, VII, 102-103
300 Buna göre bazı kaynakların, Zeyneb’in Habeşistan’da doğduğunu söylemesinin iza-
hı mümkün gözükmemektedir. Hatta İbn Sa’d, Zeyneb’in kardeşlerinin en büyüğü
olduğunu ifade etmektedir. Bk. İbn Hişâm, es-Sîre, IV, 9-10; İbn Sa’d, et-Tabakât,
VIII, 87; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1855; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 133; Mizzî,
Tehzîbü’l-Kemâl, XXXV, 185; Zehebî, Siyer, III, 200.
106
süt emdi.301 Gerçek ismi Berre iken Hz. Peygamber Zeyneb ola-
rak değiştirdi.302 Henüz küçük bir çocukken, yıkanmakta olan
Hz. Peygamber’in yanına girince, Allah Rasûlü (s.a.) bir avuç
suyu yüzüne serperek arkasını dönmesini istedi. Bu su sebebiyle
Zeyneb’in yaşlılığında bile yüzünün gençliğinin kaybolmadığı ri-
vayet edilmektedir.303
Teyzesi Kureybe’nin oğlu Abdullah b. Zem’a b. el-Esved ile ev-
lenen Zeyneb’in Abdurrahman, Vehb, Ebû Seleme, Ebû Ubeyde,
Kebîr/Kesîr, Yezîd, Kureybe, Ümmü Gülsüm ve Ümmü Seleme
adında çocukları oldu.304 Kebîr ve Yezîd Harre olayında öldürül-
düler. Çok bilgili bir kadın olduğu vurgulanan Zeyneb yüz ya-
şına yakın vefat etti.305
c5) Ümmü Gülsüm bt. Ebû Seleme

Kaynaklarda Ümmü Seleme’nin çocuklarının ismi verilirken
adı hiç geçmeyen Ümmü Gülsüm’ün adı, Hz. Peygamber’in üvey
kızı olarak belirtilmekte, ancak hayatı hakkında hiçbir bilgi ve-
rilmemektedir.306
302 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 461; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, III, 241-242; İbnü’l-Esîr,
Üsdü’l-ğâbe, VII, 133; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, IX, 358
303 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1855; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, VIII, 63, X, 39
304 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 461; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 222; İbn Hazm Cemhera,
s. 119; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, III, 242; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, XIV, 525-526, 535,
XXXIII, 115, XXXIV, 58; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, V, 192, 195, XII, 450
İbn Sa’d, bir yerde (et-Tabakât, V, 36) Zeyneb’in Mervân b. Hakem ile evliliğin-
den de Amr ve Ümmü Amr isimlerinde iki çocuğu olduğunu söylerken bir başka
yerde (et-Tabakât, V, 207) Ebû Bekir b. Abdurrahman’ın çocukları arasında Ebû
Seleme, Amr ve Ümmü Amr Rübeyha isimlerini vererek bunların Zeyneb bt. Ebû
Seleme’nin kızı Kureybe’nin çouklarını olduğunu söylemektedir.
305 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1855; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, III, 242; İbnü’l-Esîr,
Üsdü’l-ğâbe, VII, 133. Zehebî ise 74 yılı civarında öldüğünü söylemektedir. Bk. Siyer,
III, 201
306 Bk. İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 375; İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 290; Şâmî, Sübülü’l-
hüdâ, VIII, 104, IX, 34
107
d) Ümmü Habîbe’nin Çocukları

Ümmü Habîbe, Hz. Peygamber’in halasının oğlu Ubeydullah
b. Cahş ile evlenmiş ve ondan Habîbe isimli kızı dünyaya gelmişti.
d1) Habîbe bt. Ubeydullah

Habîbe’nin nerede doğduğu ihtilaflıdır. Bazı kaynaklarda,
Habeşistan’a yapılan ikinci hicretten önce Mekke’de doğduğu,
sonra Habeşistan’a hicret ettikleri ifade edilmekte,307 bazılarına
göre ise anne-babasının ikinci Habeşistan hicretine gittikleri za-
man orada doğduğu belirtilmektedir.308 Bu bilgilerden onun 618
yılı civarında doğduğu anlaşılmaktadır.
Habîbe’nin hayatı hakkında sadece, teyzesi Âmine bt. Ebû
Süfyân’ın oğlu Dâvud b. Urve b. Mes’ûd es-Sakafî ile evlendiği
bilgisi nakledilmektedir.309
u
Hz. Peygamber’in öz ve üvey bütün çocuklarının durumları
şöyle özetlenebilir.310
ÖZ ÇOCUKLARI
Doğumu Ölümü Yaş
Adı
H. M. H. M.
Kâsım -24 598 -22 600 2
Zeyneb -23 600 8 630 30
Rukayye -20 603 2 624 22
Ümmü Gülsüm -19 604 9 631 28
Fâtıma -14 609 11 632 24
Abdullah -13 610 -13 610 0
İbrahim 8 630 10 632 2
307 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 64; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, XXXV, 149, 176; Zehebî,
Siyer, II, 220; VII, 138 (dipnotta)
308 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1929; Zehebî, Siyer, I, 441; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-
eser, II, 400. Mekke’den çıktıklarında Ümmü Habîbe’nin hamile olduğu; çocuğunu
Habeşistan’da dünyaya getirdiği de rivayet edilmektedir.
309 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 96; İbn Hacer, el-İsâbe, II, 396, VII, 651
310 Hz. Peygamber’in çocukları ve çocuğu gibi gördüğü Zeyd b. Hârise ve onun oğlu Üsâme
ile olan ilişkileri konusunda geniş bir araştırma için bk. Ayar, “Hz. Muhammed’in
Çocuklarıyla İlişkileri”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, s. 81-123
108
ÜVEY ÇOCUKLARI
Adı
H. M. H. M.
Hâle bt. Ebû Hâle ?
Hind b. Ebû Hâle 36 656
Hind bt. Atîk ?
Abdullah b. Atîk ?
Abdurrahman b. Sekrân 16 637
Abdullah b. Sekrân ?
Seleme b. Ebû Seleme ?
Ömer b. Ebû Seleme -2 620 83 702 82
Dürre bt. Ebû Seleme 1 623 ?
Zeyneb bt. Ebû Seleme 3 625 103 721 97
Ümmü Gülsüm bt. Ebû Seleme ?
Habîbe bt. Ubeydullah b. Cahş 618 ?
C. TORUNLARI
Hz. Peygamber’in torunları bahsinde O’nun öz çocukların-
dan olan torunları ele alınacaktır. Daha önce zikredildiği üzere
Hz. Peygamber’in yedi öz çocuğu içinde sadece üç kızından to-
runları olmuştur. Bunlar Zeyneb, Rukayye ve Fâtıma’dır. Üç
oğlu henüz bebekken vefat etmiş, kızı Ümmü Gülsüm’ün de ço-
cuğu olmamıştır.
Hz. Peygamber’in, sayıları dokuz olan bu torunları, annele-
rine göre şöyle gösterilebilir:
HZ.
MUHAMMED
(Hz. Hatîce)
Hz. Zeynep Hz. Rukayye Hz. Fâtıma
(Ebü’l-Âs) (Hz. Osman) (Hz. Ali)
Ali Abdullah Hasan
Ümâme Hüseyin
Bir bebek? Zeyneb
Ümmü Gülsüm
Muhassin/Muhsin
109
1. Zeyneb’in Çocukları
Zeyneb’in, teyzesi Hâle bt. Huveylid’in oğlu Ebü’l-Âs b.
er-Rebî ile evliliğinden Ali ve Ümâme adında iki çocuğu oldu.
Üçüncü bir çocuklarının olduğu da rivayetlerden anlaşılmaktadır.
Bu çocukların ne zaman doğdukları hususunda hemen hiç bilgi
verilmemektedir. Ancak eldeki bilgiler ışığında Ali ve Ümâme’nin
Mekke’deyken doğdukları, üçüncü çocuğun ise Medine’de doğ-
duğu sonucuna varılabilir.
a) Ali b. Ebü’l-Âs
Doğduğunda babasının müşrik olduğu ve ergenlik çağına
yaklaşmış bir çocuk olarak Mekke fethi sonrası (8/630 yılı esna-
sında) vefat ettiği şeklindeki rivayetlerden, Ali’nin 621 yılı civa-
rında Mekke’de doğduğu ve annesiyle birlikte Bedir Savaşı’ndan
sonra Medine’ye hicret ettiği anlaşılmaktadır. Benî Gâdira kabi-
lesinde süt anneye verilmişti. Babası o sırada müşrik olduğundan
Hz. Peygamber onu yanına aldı.311
Medine’ye geldiğinde henüz iki-üç yaşlarında küçük bir oğ-
lan olan Ali’nin hayatı hakkında hemen hiç bilgi yoktur. Sadece
fetihten sonra Mekke’ye devesinin sırtında giren dedesinin terki-
sinde bulunduğundan bahsedilmektedir.312 O sıralarda 8-9 yaş-
larında olduğu anlaşılan Ali, birkaç ay önce vefat eden annesinin
acısını, dedesinin bu sıcaklığı ve yakın ilgisiyle hafifletmiş olma-
lıdır. Ancak Ali de, dedesi Hz. Peygamber hayattayken 9 yaşla-
rında vefat etti.313
311 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 1134; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, IV, 118; İbn Hacer, el-
İsâbe, IV, 570
312 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 1134; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, IV, 118; Şâmî, Sübülü’l-
hüdâ, VII, 379
313 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 1134; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, IV, 118; İbn Hacer, el-
İsâbe, IV, 570. İbn Asâkir, bazı nesep alimlerinin Ali’nin Yermük Savaşı’nda öldürül-
düğünü söylediklerini de nakletmektedir. Bk. İbn Asâkîr, Târîhu Dımeşk, XLVIII, 8
110
b) Ümâme bt. Ebü’l-Âs

Ümâme’nin ne zaman doğduğu konusunda da kaynaklar sus-
kundur. Allah Resûlü’nün (s.a.) Ümâme’yi namazda kucağına al-
dığını314 aktaran rivayetler, bunun ne zaman yaşandığını söyle-
mediği için Ümâme’nin yaşını tahmin etmek zordur. Dedesinin
(s.a.) onu kucağına alarak namaz kılması; secde ederken bırakıp,
ayağa kalkarken alması,315 onun bu sırada en fazla üç-dört yaşla-
rında olabileceğini düşündürmektedir. Eğer o da kardeşi Ali gibi
Mekke’de doğmuş ve annesiyle birlikte Medine’ye gelmişse Hz.
Peygamber’in o kucağındayken namaz kılması en erken 2/624
yıllarına rastlamış olacaktır.
İbn Kesîr’in işaret ettiği ikinci ihtimale göre ise Ümâme, ba-
bası Ebü’l-Âs’ın Müslüman olup Medine’ye gelişinden sonra, 7/628
yılı civarında doğmuş olmalıdır.316 Buna göre Ümâme, annesinin
vefatında bir-birbuçuk yaşları civarındadır.
Ancak Ümâme’nin, Hz. Fâtıma’nın ölümü üzerine Hz. Ali ile
evlenmiş olması, üstelik bir de çocuğunun doğması onun daha bü-
yük yaşlarda olması gerektiğini göstermektedir. Zira Hz. Fâtıma
babasından hemen sonra vefat ettiğine göre, İbn Kesîr’e göre 7/628
yılında doğan Ümâme’nin Hz. Ali ile evlendiğinde dört-beş yaşla-
rında olması icap eder ki, diğer rivayetlerle birlikte317 düşünüldü-
ğünde bu mümkün gözükmemektedir. Sonuç olarak bütün bunlar
değerlendirildiğinde Ümâme’nin de Mekke’de doğduğu; hangisinin
314 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1788; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, VIII, 182, XI, 31-32; İbnü’l-
Kayyım, Zâdü’l-me’âd, I, 103; İbn Kesîr, es-Sîre, IV, 609-610; İbn Hacer, el-İsâbe,
VII, 502
315 Buhârî, “Salât”, 106; Müslim, “Mesâcid”, 9; Ebû Davud, “Salât”, 169
316 Bk. İbn Kesîr, es-Sîre, IV, 609-610
317 Meselâ İbn Asâkîr onun Hz. Ali ile yaklaşık 30 yıl evli kaldığını söylemektedir. Bu
da Ümâme’nin, 40/661 yılında şehid edilen Hz. Ali ile, Hz. Fâtıma’nın vefatından
sonraki bir-iki yıl içinde evlendiğini göstermektedir. Bk. Târîhu Dımeşk, LXVII, 4
111
büyük olduğu belirsizliğini korumakla birlikte kardeşi Ali ile ara-

larındeki yaş farkının çok olmadığı ağırlık kazanmaktadır.
Babası Ebü’l-Âs’ın, vesayetini Zübeyr b. Avvâm’a verdiği318
Ümâme, teyzesi Fâtıma’nın vefatından sonra, onun da tavsiyesi
üzerine, Hz. Ömer’in halifeliği döneminde319 15 yaşı civarındayken
Hz. Ali ile evlendi ve ona Muhammed el-Evsat adında bir çocuk
doğurdu.320 Hz. Ali’nin şehit edilmesi üzerine, bu sefer de onun
tavsiyesi321 ile Muğire b. Nevfel b. Hâris b. Abdülmuttalib322 ile
nikâhlandı. Muğire’den Yahya adında bir oğlu olan Ümâme,323
Muğîre ile evliyken 50/670 yılında Safrâ’da324 vefat etti.325
Hz. Peygamber’in Ümâme’yi ne kadar çok sevdiğini anlatan
bir rivayete göre, Allah Rasûlü (s.a.), kendisine hediye olarak ge-
len akik taşından yapılmış son derece kıymetli bir kolyeyi, eşleri-
nin de bulunduğu bir ortamda, “Bunu ailemden en çok sevdiğime
vereceğim.” buyurmuş, oradakiler kolyenin Hz. Âişe’ye verilece-
ğini düşünmüşler, ancak Hz. Peygamber onu Ümâme’nin boy-
nuna takmıştır.326

319 Zehebî, Siyer, I, 335
320 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 31; Belâzürî, Ensâb, II, 27. Hz. Ali ile yaklaşık otuz yıl
evli kalan Ümâme’nin bu evlilikten çocuğu olmadığı birçok kaynakta, genellikle de
zayıf bir görüş olarak belirtilmektedir. Ancak İbn Asâkir bunu kesin bir ifadeyle dile
getirmektedir. Bk. İbn Asâkîr, Târîhu Dımeşk, LXVII, 4
321 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 20; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 139
322 Bk. Fığlalı, “Muğîre b. Nevfel”, DİA, XXX, 376
323 İbn İshâk, es-Sîre, s. 273; İbn Hazm, Cemhera, s. 16, 77; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV,
1789; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 20; Zehebî, Siyer, I, 335
324 Belâzürî, Muğîre’nin Safrâ’da vefat ettiğini söyledikten sonra eşi Ümâme’nin de bu-
rada öldüğünü eklemektedir. Bk. Ensâb, II, 28. Safrâ, Medine yakınlarında, Bedir’e
bir merhale uzaklıktaki bir vadide, hurma bahçeleri ve diğer ziraat ürünleriyle meşhur
bir yerleşim yeridir. Bk. Yâkût, Mu’cemü’l-buldân, III, 412
325 Zehebî, Siyer, I, 335. Zehebî, Siyer’de tarih vermezken, Târihu’l-İslâm’da Ümâme’yi
h. 41-50 yılı arasındaki kişiler arasında zikretmiştir.
326 Bk. Ahmed, VI, 101, 261; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 502
112
c) Bir bebek
Üsâme b. Zeyd’in rivayet ettiği bir hadiste anlatıldığına göre,
Hz. Peygamber’in kızı (Zeyneb327) babasına haber yollayarak oğ-
lunun/kızının/çocuğunun ölmek üzere olduğunu, bu sebeple eve
kadar gelmesini ister. Önce gitmeyerek selam yollayan ve sabır
dileyen Hz. Peygamber kızının ısrarı üzerine giderek torununu
kucağına alır; çocuğun zoraki nefes alışı üzerine gözyaşlarını tu-
tamaz…328
Bu hadisin çeşitli yorumlarında can çekişen çocuğun Ali b.
Ebü’l-Âs olduğu sonucuna varılmış,329 Ali olmadığını söyleyen-
ler de onun Ümâme olduğunu iddia etmişlerdir. Ancak yukarıda
belirtildiği üzere Ali, annesinden sonra vefat etmiştir. Dolayısıyla
hadiste bahsedilen çocuğun Ali olması mümkün değildir. Ümâme
de uzun yıllar yaşadığına göre hadisteki çocuk Hz. Zeyneb’in he-
nüz bebekken ölen ve adının kaynaklarda yer almadığı başka bir
çocuğu olmalıdır.330
2. Rukayye’nin Çocukları
Hz. Peygamber’in ikinci kızı Hz. Rukayye, Hz. Osman ile
evlenmiş ve ondan Abdullah adında bir tek oğlu olmuştur.
a) Abdullah b. Osmân
Babası Osman’la annesi Rukayye, Hz. Peygamber’in tavsiyesi
üzerine peygamberliğin beşinci yılı Recep ayında (615) Habeşistan’a
327 Bu kızının Hz. Zeyneb olduğu hk. bk. İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, III, 62
328 Buhârî, “Cenâiz”, 33; Müslim, “Cenâiz”, 9, 11; Ebû Davud, “Cenâiz”, 24; Nesâî,
“Cenaiz”, 22; İbn Mâce, “Cenaiz”, 53
329 Davudoğlu, Müslim Şerhi, V, 118-120; Kandemir v.dğr., Riyâzü’s-Sâlihin, I, 219
330 Burada zayıf bir ihtimal olarak şu da akla gelebilir: Hadisten anlaşıldığına göre “çok
zor nefes alabilen” bu çocuk vefat etmiştir. Ama acaba, bu sırada ağır bir hastalık ge-
çiren çocuk, şarihlerin dediği gibi eğer “Ali b. Ebü’l-Âs” ise daha sonra iyileşmiş ve
Mekke’nin fethinden sonra vefat edinceye kadar yaşamış olabilir mi?
113
hicret ettiler. Abdullah’ın burada dünyaya geldiğini söyleyenler varsa

da,331 hicretin dördüncü yılında (625) altı yaşında öldüğüne332 dair
rivayet esas alınırsa, onun hicretten iki yıl önce (620) doğmuş ol-
ması gerekir. Adını bizzat Hz. Peygamber koydu. Babası Hz. Os
man ona nisbetle Ebû Abdullah künyesini aldı.
Abdullah altı yaşlarındayken yüzünü/gözünü bir horozun gaga
laması sonucu hastalandı ve bu hastalıktan kurtulamayarak öl-
dü.333 Cenaze namazını dedesi Hz. Peygamber kıldırdı, babası da
kabre koydu.334 Dedesi mezar taşını da dikti ve torununun ölü-
münden dolayı ağladı.335
3. Fâtıma’nın Çocukları
Hz. Peygamber’in en küçük kızı Hz. Fâtıma’nın, Hz. Ali ile
evliliğinden, Hasan, Hüseyin, Zeynep, Ümmü Gülsüm ve Mu-
hassin adlarında beş çocuğu oldu.
a) Hasan b. Ali
Hz. Fâtıma ile Hz. Ali’nin en büyük çocuğu olan Hasan, 3/625
yılında Medine’de doğdu.336 Babası ona Harb adını koymayı dü-
331 Bk. İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, III, 331. Abdullah’ın Habeşistan’da doğduğu konusun-
daki rivayetler, onun h. 4. yılda altı yaşında vefat ettiğini söyleyen bilgilere uymamak-
tadır. Bu ihtilaf, İbn Sa’d’ın belirttiği, Rukayye’nin Habeşistan’da bir düşük yaptığı,
Abdullah’ın daha sonra olduğu şeklindeki bilgiyle izah edilebilir. Bk. İbn Sa’d, et-
Tabakât, VIII, 36. İbn Hacer ise, tercih eder bir tarzda, Abdullah’ın annesinden bir
yıl kadar önce vefat ettiğine dair bir rivayeti nakletmektedir. Bu rivayet esas alınırsa
Abdullah’ın Habeşistan’da (bulunulan yılların sonlarında) doğduğu bilgileri tutarlı
olabilir. Bk. el-İsâbe, V, 20
332 İbn Kesîr, es-Sîre, III, 172; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 380
333 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 54; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1840; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-
ğâbe, III, 332; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 380; Zehebî, Siyer, II, 251; İbn
Kesîr, es-Sîre, III, 172, IV, 610; Şâmî, Sübülü’l-hüda, XII, 59
334 İbn Kesîr, es-Sîre, III, 172; Şâmî, Sübülü’l-hüda, XII, 59
335 Bk. Uğur, “Abdullah b. Osmân b. Affân”, DİA, I, 126
336 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, II, 14; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, II, 257
114
şünmüşse de Hz. Peygamber Hasan adını verdi ve kulağına biz-

zat ezan okudu.337 Abbas’ın hanımı Ümmü’l-Fazl Lübâbe, kendi
oğlu Kusem’le birlikte Hasan’ı da emzirdi.338
İlk iki halife dönemindeki önemli olaylarda yer almayan Ha-
san, Hz. Osman’ın hilâfeti sırasında kardeşi Hüseyin ile birlikte
Horasan seferine katıldı.339 Hz. Osman’ın evi kuşatıldığında da
babası tarafından yine kardeşiyle birlikte onu korumak ve evine
su taşımakla görevlendirildi.340
Babasının hilâfetine destek sağlamak maksadıyla Kûfe’ye gi-
den Hasan, Cemel ve Sıffîn olaylarında da babasının yanında bu-
lundu. Hz. Ali’nin şehid edilmesinin ardından (40/661) Kûfe’de
kendisine biat edildi.341 Bu durumu haber alan Muâviye b. Ebû
Süfyân’ın yürüttüğü yoğun faaliyetler neticesinde Hasan, Muâviye
ile anlaşarak,342 dedesi Hz. Peygamber’in işaret ettiği gibi343 Müs-
lümanlar arasında kan dökülmesini önledi. Hulefâ-i Râşidîn’in
beşincisi olarak kabul edilen Hasan’ın hilâfette kalış süresi hak-
kında farklı görüşler bulunmaktadır.344
Daha sonra Medine’ye yerleşen Hasan hayatının geri kalan
kısmını siyasetten uzak geçirdi. Ancak sonunda Ca’de bt. Eş’as
337 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, II, 14; Zehebî, Siyer, III, 247-248; İbn Hacer, Tehzîbü’t-
Tehzîb, II, 257
338 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, II, 14
339 Belâzürî, Fütûh, s. 480; Taberî, Târih, IV, 269
340 Zehebî, Siyer, III, 260
341 Mes’ûdî, Mürûcü’z-zeheb, II. 426. Hz. Ali ölümünden kısa bir süre önce Hasan’a biat
konusunda tarafsız kaldığı halde, Şiîler onu veliaht tayin ettiğine inanırlar. Bk. Fığlalı,
İmâmiyye Şiası, s. 85
342 Cemâziyelevvel 41/Eylül 661 tarihinde yapılan bu uzlaşmadan dolayı İslâm tarihinde
hicrî 41 yılına “birlik yılı” denilmiştir.
343 Buhârî, “Sulh”, 9, “Fiten”, 20
344 Muâviye ile anlaşma 25 Rebîülevvel 41 (29 Temmuz 661) tarihinde yapıldığına göre,
babasının şehid edilmesinden hilâfeti Muâviye b. Ebû Süfyân’a devretmesine kadar
geçen sürede altı ay beş gün halifelik yaptığı görüşü daha doğru olmalıdır. Bk. Ziriklî,
el-A’lâm, II, 200
115
b. Kays ismindeki eşi tarafından zehirlendi345 ve 28 Safer 49 (7

Nisan 669) tarihinde 46 yaşlarındayken vefat etti. Medine Va-
lisi Saîd b. Âs’ın kıldırdığı cenaze namazından sonra Cennetü’l-
Baki’de annesinin yanına defnedildi.346
Dedesine çok benzeyen347 ve onun tarafından çok sevilen348
Hasan, halim selim, cömert, sakin ve vakarlı bir mizaca sahipti.
Pekçok evlilik yapan ve bu sebeple “mıtlak” (çok boşayan) laka-
bıyla da anılan Hz. Hasan’ın349 çocuklarının sayısı da ihtilaf-
lıdır.350 Hasan’ın soyundan gelenlere “şerif” unvanı verilmiştir.
Dedesinin vefatında sekiz yaşlarında olan Hasan, on üç hadis ri-
vayet etmiştir.351
b) Hüseyin b. Ali
Hz. Fâtıma ile Hz. Ali’nin ikinci oğlu olan Hüseyin 5 Şaban
4 yılında (10 Ocak 626) Medine’de doğdu. Doğduğu zaman Hz.
Peygamber, ağabeyi Hasan’a yaptığı gibi kulağına bizzat ezan oku-
yarak adını koydu.352
Hüseyin de ağabeyi Hasan gibi ilk iki halife döneminde ce-
reyan eden olaylarda fiilen yer almadı. Hz. Osman zamanında
Horasan’a yapılan sefere (30/651) ağabeyi ile birlikte katıldı. Daha
sonra Hz. Osman’ın evini kuşatan isyancılara karşı babası Hz. Ali
346 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, II. 20; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, II, 260; a.mlf., el-İsâbe,
II, 73
347 Buhârî, “Fezâilü’l-ashâb”, 22; Tirmizî, “Menâkıb”, 31
348 Hz. Peygamber’in onu ve kardeşi Hüseyin’i çok sevdiğini, onlarla oyun oynadığı-
nı, sırtına bindirip gezdirdiğini, hatta secdede iken sırtına bindiklerinde ininceye ka
dar kalkmadığını belirten ve onlara olan düşkünlüğünü gösteren rivayetler için bk.
Ebu Davud, “Salât”, 233; İbn Mâce, “Libâs”, 20; Tirmizî, “Menâkıb”, 30, 31; Nesâî,
“Cum’a”, 30, “Îdeyn”, 27; Ahmed, V, 254.
349 Zehebî, Siyer, III, 267
350 Zirikli, el-A’lâm, II, 200
351 Geniş bilgi için bk. Fığlalı, “Hasan”, DİA, XIV, 282-285
352 Zehebî, Siyer, III, 247-248, 280
116
tarafından yine ağabeyi ile birlikte halifeyi korumak üzere görev-

lendirildi.353
Babasının halifeliği sırasında Hüseyin Kûfe’ye giderek onun
bütün seferlerine katıldı; şehâdetinden sonra da yine onun va-
siyetine uyarak ağabeyine itaat etti ve daima yanında bulundu.
Hasan’ın vefatından (49/669) sonra ise uzun bir süre kendini iba-
dete vererek sakin bir hayat yaşadı.
Hüseyin’in Muâviye’ye karşı takındığı olumlu tavır, 56/676
yılında Muâviye’nin, oğlu Yezîd’e biat edilmesini istemesinden
sonra değişti. Hüseyin, yaşanan bir dizi üzücü olaylar sonucunda
Kerbelâ’da 10 Muharrem 61/10 Ekim 680 tarihinde 56 yaşında
şehid edildi. Bu sebeple “Şehîd” lakabıyla anıldı.354
Dedesi, annesi ve babası dışında Hz. Ömer ve diğer bazı
sahâbîlerden sekiz hadis rivayet eden Hüseyin’in soyu, birçok oğlu
arasında Ali Zeynelâbidîn’den devam ederek “seyyid” unvanıyla ta-
nındı. Ayrıca Fâtıma ve Sekîne/Sükeyne adlı iki de kızı355 vardı.356
c) Zeyneb bt. Ali

Hz. Ali ile Hz. Fâtıma’nın iki kızından biri olan Zeyneb (el-
Kübrâ)’nın ne zaman doğduğu konusunda kaynaklarda bilgi yok-
tur.357 Ancak teyzesi Zeyneb’in 8/630 yılında vefatının ardından
dünyaya geldiği için kendisine Zeyneb adının verildiği rivayetin-
353 Taberî, Târih, IV, 269; Zehebî, Siyer, III, 260
354 Şiîliğin temel şahsiyeti Hz. Ali olmakla birlikte, Hüseyin’in şehâdeti Şiîliğe hayat veren
asıl kaynak olarak görülmüştür. Bugün en büyük Şia mezhebini oluşturan İsnâaşeriyye
İmâmiyye’nin duygu ve gönül hayatını Hüseyin’in şehadeti yönlendirmektedir. Bk.
Fığlalı, “Hüseyin”, DİA, XVIII, 521; Köksal, İslâm Tarihi: Hz. Hüseyin ve Kerbelâ
Faciası, Ankara 1979
355 Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, II, 422
356 Bk. Fiğlalı, “Hüseyin”, DİA, XVIII, 518-521
357 Ancak onun ve kızkardeşi Ümmü Gülsüm’ün Hz. Peygamber’in sağlığında doğduk-
ları kuşkusuzdur; çünkü Hz. Fâtıma, babasının vefatından sonra doğum yapmamıştır.
Bk. İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 684
117
den358 onun bu yılda doğduğu anlaşılabilir. Amcası Ca’fer b. Ebû

Tâlib’in oğlu Abdullah b. Ca’fer ile evlenmiş ve ondan Ali, Ca’fer,
Avn, Muhammed, Abbas, Rukayye ve Ümmü Gülsüm adlarında
çocukları olmuştur.359
Zeyneb’in, Abdullah b. Ca’fer ile evliyken vefat ettiği söylen-
mekle birlikte,360 kocası Abdullah b. Ca’fer, kardeşi Muhammed
b. Ca’fer’in 37/657 yılında ölümünün ardından, onun eşi Ümmü
Gülsüm bt. Ali ile de evlendiğine göre, iki kız kardeşle aynı anda
evli bulunamayacağından, Zeyneb’in bu tarihten önce vefat et-
miş olması icap eder. Buna karşılık Zeyneb’in, ağabeyi Hüseyin’in
şehid edilmesi esnasında yanında bulunduğu da pek çok müel-
lif tarafından nakledildiğine göre Zeyneb 61/681 yılından sonra
vefat etmiş olmalıdır. Bu konuda İbn Hazm’ın ifade ettiği361 Ab-
dullah b. Ca’fer ile Zeyneb’in boşandıkları ve Zeyneb’in bundan
sonra da yaşamaya devam ettiği görüşü, tarihi verilere daha uy-
gun düşmektedir.362
Zeyneb’in, ağabeyi Hüseyin’in şehid edilmesinin ardından
Şam’a götürülüp Yezîd b. Muâviye’nin huzuruna çıkarıldığında
ona karşı yaptığı konuşma, çok akıllı ve basiretli bir kadın oldu-
ğuna delil gösterilmektedir.363 Zeyneb’in oğlu Ali’nin çocukları
tarihte “Zeynebîler” olarak bilinir.
358 Âişe Abdurrahman, Terâcim, s. 651

359 Burada ard arda toplu olarak verilen çocuklarının isimleri farklı rivayetlerde geçmek-
tedir. Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 465; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 134
360 İbn Kesîr, es-Sîre, IV, 611. Abdullah b. Ca’fer ise 80/699 yılında vefat etmiştir. Bk. İbn
Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, V, 149
361 Bk. İbn Hazm, Cemhera, s. 38.
362 62/683 yılında, 53 yaşlarındayken vefat ettiği hk. bk. Âişe Abdurrahman, Terâcim, s.
787
363 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 134; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 684
118
d) Ümmü Gülsüm bt. Ali

Hz. Fatıma’nın diğer kızı Ümmü Gülsüm 9-10/630-631 yılı ci-
varında doğmuş olmalıdır.364 Burada belki onun da teyzesi Ümmü
Gülsüm’ün vefatının ardından doğduğu, bu sebeple de onun adını
aldığı tahmini yapılabilir. Ümmü Gülsüm erken bir yaşta,365 ha-
lifeliği döneminde, sadece Hz. Peygamber’e soyca daha yakın ol-
mak maksadını güden Hz. Ömer ile evlendirildi.366 Hz. Ömer’in,
evlenip büyük ikramlarda bulunduğu Ümmü Gülsüm’den Zeyd
ve Rukayye adlı iki çocuğu oldu.367
Hz. Ömer, 23/644 yılında şehit edilince Ümmü Gülsüm
önce amcası Ca’fer’in oğlu Avn b. Ca’fer’le evlendi; ondan ço-
cuğu olmadı. Avn’ın ölümü üzerine, kayınbiraderi Muhammed
b. Cafer’le evlendi ve Besne adında bir kızı oldu. Muhammed de
vefat edince368 diğer kayınbiraderi Abdullah b. Cafer’le –ablası
Zeyneb’den sonra369- evlendi ve onunla evliyken, 50/670 yılı ci-
varında oğlu Zeyd b. Ömer b. el-Hattâb ile aynı gün vefat etti;
namazını Abdullah b. Ömer kıldırdı.370
364 Zehebî, Ümmü Gülsüm’ün hicrî 6. yıl civarında doğduğunu söylemektedir. Bk. Siyer,
III, 500
365 “Henüz büluğa ermeden…” İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 463
366 17/638 yılında evlendirildiğine dair bir rivayet vardır. Bk. İbn Hıbbân, es-Sikât, II,
217; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, II, 537
367 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 463; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 41; İbn Abdilberr, el-
İstî’âb, IV, 1956; Zehebî, Siyer, III, 501; İbn Kesîr, es-Sîre, IV, 611; İbn Hacer, el-
İsâbe, VIII, 293
368 Ümmü Gülsüm’ün, “Esmâ bt. Umeys’ten utanıyorum; iki oğlu benimle evliyken öldü,
bu üçüncüsünden de korkuyorum.” dediği rivayet edilir. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII,
463
369 Ümmü Gülsüm’ün Abdullah b. Ca’fer ile evliliğindeki “Zeyneb’ten sonra” kısmı ihti-
laflıdır. İbn Hazm, Abdullah’ın Zeyneb’i “boşadıktan sonra” Ümmü Gülsüm’le evlen-
diğini söylerken (Cemhera, s. 38), diğer alimler “vefatından sonra” demektedirler. Bu
konuda İbn Hazm’ın görüşünün daha muvafık olduğu anlaşılmaktadır. Bk. “Torunları
-Zeyneb bt. Ali-”
370 Belâzürî, Ensâb, II, 29-30; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1956; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-
ğâbe, VII, 378; Zehebî, Siyer, III, 502; İbn Kesîr, es-Sîre, IV, 611. Cenaze namazının
119
e) Muhassin b. Ali
Muhassin371 de dedesinin sağlığında doğdu. Hz. Fâtıma’nın
son çocuğu olduğuna göre 11/632 yılı civarında doğmuş olmalıdır.
Hz. Ali, oğulları Hasan ve Hüseyin’de olduğu gibi üçüncü oğluna
da Harb adını koymayı ve Ebû Harb diye anılmayı istemiş, fa-
kat Hz. Peygamber bu torununa da Muhassin adını koymuştur.372
Muhassin henüz bebekken öldü.373 Ahmed b. Hanbel’in konuyla
ilgili olarak naklettiği rivayet,374 Şiîlerin, Muhassin’in anne kar-
nında iken öldüğü şeklindeki iddialarını375 çürütecek niteliktedir.376
Hz. Peygamber’in torunları bir arada şöyle gösterilebilir:
TORUNLARI
Adı
H. M. H. M.
Ali b. Ebü’l-Âs/Zeyneb -2 621 8 630 9
Ümâme bt. Ebü’l-Âs/Zeyneb -1 622 50 670 49
Bir bebek- Ebü’l-Âs/Zeyneb ? ? 1?
Abdullah b. Osmân/Rukayye -2 620 4 626 6
Hasan b. Ali/Fâtıma 3 625 49 669 45
Hüseyin b. Ali/Fâtıma 4 626 61 680 55
Zeyneb bt. Ali/Fâtıma 8 630 61-? 680-? 50-?
Ümmü Gülsüm bt. Ali/Fâtıma 9 631 50 670 41
Muhassin b. Ali/Fâtıma 11 632 11 632 0?
Medine Valisi Saîd b. el-Âs tarafından kıldırıldığı da rivayet edilmektedir. Bk. İbn
Sa’d, et-Tabakât, VIII, 465
371 Bazı kaynaklarda “Muhsin” diye de geçen bu ismin, “Muhassin” şeklinde okunduğu
konusunda bk. el-İsâbe, VI, 243
372 Ahmed, I, 98, 118. Ayrıca bk. İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 243
373 İbn Kuteybe, el-Ma’ârif, s. 92. İbn Sa’d, Hz. Ali’nin çocukları arasında Muhassin’i
saymamaktadır. Bk. et-Tabakât, III, 19-20
374 Ahmed, I, 98, 118
375 İbn Hacer, Hz. Fâtıma’nın Hz. Ömer’in darbesi yüzünden Muhassin’i düşürdüğü yo-
lunda bir rivayet nakleden Ahmed b. Muhammed b. Serî b. Yahya’nın yalancı olduğu
hususunda rical âlimlerinin ittifak ettiğini nakletmektedir. Bk. Lisânü’l-Mîzân, I, 268.
Şii-Nusayrîlerin Muhasssin hakkındaki görüşleri için bk. Fığlalı, Çağımızda Îtikâdî
İslâm Mezhepleri, s. 186, 188-189
376 Bk. Üzüm, “Muhassin b. Ebû Tâlib”, DİA, XXXI, 21-22
120
İKİNCİ BÖLÜM
u
HZ. MUHAMMED’İN AKR ABALARI
HZ. MUHAMMED’İN AKR ABALARI
u
H z. Muhammed’in akrabaları bölümünde O’nun anne ve

baba tarafından akrabaları olarak amcaları, amca çocuk-
ları, halaları, hala çocukları, dayıları ve dayı çocuklarına yer ve-
rilecektir. Hz. Peygamber’in teyzesi bulunmamaktadır.
I. BABA TARAFINDAN AKRABALARI

Hz. Peygamber’in dedesi Abdülmuttalib’in hayatının verildiği
bölümde bahsedildiği üzere, Abdülmuttalib’in altı hanımından 13
oğlu ve 6 kızı olmak üzere toplam 19 çocuğu oldu.1 Kaynakları-
mızdaki bilgi yetersizliği sebebiyle ne yazık ki aralarında tam bir
yaş sıralaması yapılamamaktadır. Hz. Peygamber’in amcaları ve
halaları olan bu kişileri aşağıdaki tabloda bir arada gösterebiliriz:
1 Bazılarına göre bu kardeşler arasında Avvâm isminde biri daha vardır. Bununla sayı
yirmi olmaktadır. Bk. İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 28; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser,
II, 383
123
ABDÜLMUTTALİB
Safiyye Fâtıma bt. Nüteyle Hâle bt. Lübnâ bt. Mümenna’a

bt.Cündeb Amr bt. Cenab Vüheyb Hacir bt. Amr
Hâris Zübeyr Kusem Hamza Ebû Gaydak

Leheb
Abdülka’ Dırâr Safiyye

be
Ebû Tâlib Abbâs Mukavvi

m
ABDULL Hacl
AH
Ümmü
Hakim
Beyzâ
Âtike
Berre
Ümeyme
Ervâ
A. AMCALARI
1. Hâris b. Abdülmuttalib
Abdülmuttalib’in en büyük oğlu olan Hâris’in doğum tarihi
ile ilgili bilgi bulunmamaktadır. Babası Abdülmuttalib onun adına
izafeten “Ebü’l-Hâris” künyesiyle tanındı. Annesi, Âmir b. Sa’saa
kabilesinden Safiyye bt. Cündeb’dir.2 Abdülmuttalib’in bu hanı-
2 Annesinin isminin Semrâ bt. Cündüb (İbn Hişâm, es-Sîre, I, 91; Süheylî, er-Ravdü’l-
ünüf, I, 431; Köksal, İslam Tarihi (Mekke), I, 130), Safiyye bt. Cüneydib (İbnü’l-
Kelbî, Cemhera, s. 28; İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 93; Belâzürî, Ensâb, I, 90) ve Safiyye
124
mından doğan tek çocuğu olan3 Hâris’in hayatı hakkında neredeyse

bilgi yok gibidir. Abdülmuttalib’in Zemzem Kuyusu’nu kazması
sırasında diğer kardeşleri henüz dünyaya gelmediğinden babası-
nın yanında, kendisine sadece Hâris’in yardım ettiği bilinmekte-
dir. Bunun dışında verilen bir bilgiye göre de, Hz. Peygamber’in
babası Abdullah’ın bir kervanla Suriye taraflarına yaptığı ticarî
bir seyahatten dönerken Yesrib’de (Medine) hastalanıp orada kal-
ması üzerine, Abdülmuttalib, oğlu Hâris’i durumu öğrenmesi için
Medine’ye gönderdi. Ancak Hâris Yesrib’e vardığında Abdullah
vefat etmiş ve Nâbiga’nın bahçesine defnedilmiş idi.4
Hâris b. Abdülmuttalib, Guzeyye bt. Kays ile evlendi ve on-
dan Nevfel, Ebû Süfyân Muğîre, Rebî’a, Abdüşşems/Abdullah
ve Ümeyye adlarında beş oğlu ile Ervâ isminde bir kızı dünyaya
geldi.5 Hâris’in nesli, Hâşimoğullarının Hârisiyyûn diye bilinen
kalabalık bir kolunu oluşturmuştur.6
Hâris, Hz. Muhammed’in babası Abdullah’ın vefatından (569)
sonra, Abdülmuttalib’in vefatından (577) önce, Hz. Peygamber
henüz küçük bir çocukken ölmüş olmalıdır.7
2. Zübeyr b. Abdülmuttalib
Hz. Peygamber’in babası Abdullah ile ana-baba bir kardeş8
olan Zübeyr’in doğumu hakkında da bilgi mevcut değildir. Annesi
bt. Humeyd (İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 96) olduğu hususunda farklı rivayetler vardır.
3 Aynı anneden doğan kardeşleri olup olmadığı hakkında bk. Kiraz, Hz. Peygamber’in
Amcaları, s. 33
4 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 99; Taberî, Târih, II, 246; Zehebî, Siyer –es-Sîre-, I, 53
5 Çocuklarının sayısı ve isimleri konusundaki ihtilaflar için bk. Kiraz, Hz. Peygamber’in
Amcaları, s. 35-36
6 Bk. Sarıçam, “Hâris b. Abdülmuttalib”, DİA, XVI, 197
7 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 92-93, 99; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 18, 85-87; İbn Hazm,
Cemhera, s. 15, 70-71. Hâris’in, Hz. Muhammed’in doğumundan önce, babası
Abdullah’ın kurban edilmek istendiği yılda öldüğünü söyleyen Belâzürî’nin (Bk.
Belâzürî, Ensâb, IV, 399) bu konuda yanılmış olduğu söylenebilir.
8 Diğer öz kardeşleri Abdülka’be ve Ebû Tâlib ile Safiyye dışındaki kız kardeşleridir.
125
Fâtıma bt. Amr el-Mahzûmiyye’dir.9 Abdülmuttalib’in bu eşin-

den doğan çocukların en büyüğü olan10 Zübeyr, Mekke’nin ileri
görüşlü ve aktif insanlarından biriydi.11 Ficar savaşlarında aktif rol
oynadı ve arkasından gerçekleştirilen Hılfu’l-fudul teşkilatının fi-
kir babası ve kurucularından oldu.12 Şair13 ve sözü dinlenen bir
kişiliğe sahip olan Zübeyr babasının vefatından sonra Mekke’nin
bazı görevlerini üzerine aldı.14
Ticaretle uğraşan Zübeyr, Yemen taraflarına yaptığı bir seya-
hatte yanına, o sıralarda on ya da on yedi yaşlarında bulunan ye-
ğeni Muhammed’i de aldı.15 Zübeyr’in yeğenini ne kadar sevdiği,
babası Abdülmuttalib’in vefatına yakın O’nu kendisine emanet
etmesini çok istemesinden de anlaşılmaktadır.
Zübeyr, aynı zamanda dayısının kızı da olan Âtike bt. Ebû
Vehb b. Amr b. Âiz b. İmrân b. Mahzûm ile evlendi.16 Bu evli-
likten Abdullah ve Tâhir adlarında iki oğlu ile Dubâ’a, Ümmü
Hakem, Safiyye ve Ümmü Zübeyr isimlerinde dört kızı oldu.17
Bi’setten önce Mekke’de vefat eden Zübeyr’in vefat tarihi hak-
kında her hangi bir bilgi yoktur.18
9 Hz. Peygamber’in babaannesi Fâtıma bt. Amr için bk. “Babaannesi”
10 Bazı kaynakların Zübeyr’in Hz. Peygamber’in en büyük amcası olduğunu söyle-
meleri, aynı anneden olan amcalarının en büyüğü şeklinde anlaşılmalıdır. Zira daha
önce belirtildiği üzere Abdülmuttalib’in bütün çocuklarının en büyüğü Hâris’tir. Bk.
Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, I, 437; Ziriklî, el-A’lâm, III, 43
11 İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 140
12 Bk. Hamidullah, “Hılfu’l-fudûl”, DİA, XVIII, 31
13 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 28; Ziriklî, el-A’lâm, III, 43
14 Belâzürî, Ensâb, I, 57; Cevad Ali, el-Mufassal, IV, 61
15 İbn Kesîr, es-Sîre, I, 232; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, II, 139; Seydişehrî, İslam Tarihi, I,
409. Ayrıca bk. Hamidullah, İslam Peygamberi, I, 48
16 İbnü’l-Kelbî, Cemhere, s. 34-35; İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 46
17 Çocukların sayısı konusundaki farklı görüşler için bk. Kiraz, Hz. Peygamber’in
Amcaları, s. 47
18 Kızkardeşi Safiyye’nin, Avvâm b. Huveylid ile evliliğinden doğan oğluna, ağabeyi
Zübeyr b. Abdülmuttalib’in ölümü sebebiyle Zübeyr adını verdiği bilgisinden (Lings,
Hz. Muhammed’in Hayatı, s. 57) hareketle, Zübeyr b. Abdülmuttalib’in 588 yılı civa-
rında vefat ettiği tahmini yapılabilir. Bk. “Hala Çocukları –Safiyye’nin Çocukları-”
126
3. Abdülka’be b. Abdülmuttalib
Hz. Muhammed’in öz amcalarının en küçüğü olan Abdülka’be’nin
doğum ve ölüm tarihleri belirsiz olduğu gibi hayatı hakkında da
hemen hiç bilgi bulunmamaktadır.19
4. Ebû Tâlib Abdümenâf b. Abdülmuttalib

İslam tarihinde çok önemli bir yeri bulunan Ebû Tâlib’in
asıl ismi Abdümenâf b. Abdülmuttalib b. Hâşim el-Kureşî el-
Hâşimî’dir. Büyük oğlu Tâlib sebebiyle “Ebû Tâlib” künyesini
alan Abdümenâf 535 yılından sonra doğdu.20 Annesi Fâtıma bt.
Amr b. Âiz el-Mahzûmiyye’dir. Hz. Peygamber’in babası Abdul-
lah ile amcası Zübeyr’in öz kardeşidir.
Babası Abdülmuttalib ölümünden önce, sekiz yaşında olan to-
runu Muhammed’in bakımını ve himayesini Ebû Tâlib’e vasiyet
etti. Vefatına kadar Hâşimoğulları’nın reisliğini elinde tutan Ebû
Tâlib yeğeni Muhammed’i çok sever,21 seyahatlerinde onu da ya-
nında götürürdü.22 Yeğeninin Hatice ile evlenmesiyle de yakın-
dan ilgilenip dünürcü giden heyete başkanlık yaptı.23
Ebû Tâlib bi’setten sonra atalarının dinini bırakamayacağını
belirtmekle beraber yeğenini ömrünün sonuna kadar koruyacağını
söyledi ve bu sözüne sonuna kadar sadık kaldı. Hatta, Müslüman-
lara karşı başlatılan boykot hareketinde onlar Ebû Tâlib mahal-
lesinde toplanmışlar ve uzun süre zor bir hayat yaşamışlardı. Hz.
19 Belâzürî, Ensâb, IV, 7; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 387; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ,
XI, 84
20 Cevad Ali, el-Mufassal, IX, 697
22 Hz. Muhammed’in on iki yaşlarındayken amcası Ebû Tâlib ile beraber katıldığı
Şam yolculuğu hakkında bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 153; Tirmizî, “Menâkıb”, 3.
Şam yolculuğunun geniş bir değerlendirmesi için bk. Ahatlı, Peygamberlik ve Hz.
Muhammed’in Peygamberliği, s. 170-185
23 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 132; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, II, 149
127
Peygamber’i ve Müslümanları himaye konusunda elinden geleni

yapan Ebû Tâlib, Hz. Peygamber’in Müslüman olması yönün-
deki ısrarlı tekliflerini cevapsız bıraktı.24
Ebû Tâlib Müslümanlara uygulanan ve üç yıl kadar süren am-
bargonun kalkmasından bir süre sonra, bi’setin yaklaşık onuncu
yılında (620) 85 yaşları civarında vefat etti.25
Önde gelen şairlerden biri olan Ebû Tâlib, amcasının kızı Fâtıma
bt. Esed b. Hâşim b. Abdümenâf el-Kureşiyye el-Hâşimiyye ile ev-
lendi. Fâtıma, Ebû Tâlib’e, Tâlib, Akîl, Ca’fer ve Ali adında dört oğ-
lan ile Ümmü Hânî, Cümâne adında iki kız, bazı siyer âlimlerine
göre ise Rayta ve Esma ile birlikte dört kız dünyaya getirdi.26
Hz. Peygamber, dedesinden sonra amcası Ebû Tâlib tarafın-
dan himaye edilince yengesi Fâtıma ona sekiz yaşından itibaren
annelik yaptı. Kendi çocuklarından önce onu doyurup gözetirdi.
Bu sevgisine ve ilgisine rağmen peygamberlik gelince hemen Müs-
lüman olmadı. Hatta oğlu Ali’nin Hz. Peygamber’le birlikte na-
maz kıldığını görünce endişelendi. Ebû Tâlib’in bunu normal
karşılaması üzerine artık karışmadı.27 Fâtıma kocası Ebû Tâlib’in
ölümünden hemen sonra ve hicretten yaklaşık iki yıl kadar önce
İslâm’ı kabul etti. Oğlu Hz. Ali Hz. Peygamber’in kızı Fâtıma ile
evlenince geliniyle aynı evde yaşadı. Hz. Peygamber yengesinin
iyiliklerini hiç unutmaz, onu Medine’deki evinde ziyaret eder ve
zaman zaman orada öğle uykusuna yatardı.28
Hz. Peygamber’in “annemden sonra annem” diyerek çok sevgi
ve saygı duyduğu bir kadın olan Fâtıma bt. Esed29 4/625-26 yı-
24 Ebû Tâlib’in Müslüman olup olmadığı hususundaki tartışmalar için bk. Fığlalı, “Ebû
Tâlib”, DİA, X, 237-238; Kiraz, Hz. Peygamber’in Amcaları, s. 80-83
26 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 122; Aykaç, “Fâtıma bint Esed”, DİA, XII, 225;
28 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII. 222
29 Bk. Özdemir, Hz. Peygamber’in Anneleri, s. 141 vd.; Ağırman, “Hz. Peygamber’in
Anneleri”, s. 121-123
128
lında Medine’de vefat etti.30 Onun ölümüne üzülen Hz. Peygam-

ber sırtındaki gömleği çıkarıp ona kefen yaptı, cenaze namazını
kıldırdı ve kabrinin kazılmasıyla da bizzat ilgilendi.31
5. Kusem b. Abdülmuttalib
Abdülmuttalib’in Nüteyle bt. Cenâb b. Kuleyb el-Amriyye isimli
eşinden olan32 Kusem, Belâzürî’nin verdiği “Hz. Peygamber’in doğu-
muna üç sene kala dokuz yaşındayken vefat etmiştir”33 bilgisine göre
558 yılında doğup 567 yılı civarında vefat etti. Abdülmuttalib’in,
çok sevdiği bu çocuğunun küçük yaşta ölmesi üzerine, onun ve-
fatından birkaç yıl sonra doğan torunu Muhammed’e önce Ku-
sem ismini verdiği de belirtilmektedir.34
6. Dırâr b. Abdülmuttalib
Dırâr’ın annesi de Nüteyle bt. Cenâb el-Amriyye’dir. Öz kar-
deşi Abbâs’tan yedi yıl kadar önce doğduğu söylendiğine göre35
560 yıllarında doğmuş olmalıdır. Yakışıklı ve cömert bir genç olan
Dırâr, Ebû Amr künyesiyle tanınmakla birlikte hiç evlenmedi.36
Hayatı hakkında neredeyse bir bilgi bulunmayan Dırâr’ın ve-
fatı hakkında da çelişkili rivayetler vardır.37 Hz. Peygamber’e va-
hiy gelmeye başladığı sıralarda öldüğü söylenmekle birlikte,38 ev-
lenmediği de göz önüne alındığında onun henüz gençken vefat
ettiği daha kuvvetli bir ihtimal olarak düşünülebilir.
30 Köksal, İslâm Tarihi (Medine), XI, 135
31 Geniş bilgi için bk. Aykaç, Mehmet, “Fâtıma bt. Esed”, DİA, XII, 225
32 Kusem’in annesinin kim olduğu hususundaki diğer görüşler için bk. Kiraz, Hz.
Peygamber’in Amcaları, s. 51
33 Belâzürî, Ensâb, IV, 411
36 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 93; Belâzürî, Ensâb, IV, 381
37 Bk. Kiraz, Hz. Peygamber’in Amcaları, s. 55-56
129
7. Abbâs b. Abdülmuttalib
Kusem ve Dırâr ile öz kardeş olan Abbâs b. Abdülmuttalib’in
annesi de Nüteyle el-Amriyye’dir. Hz. Peygamberin doğumundan
iki üç yıl önce, 567 yılı civarında dünyaya geldi.39 Ebü’l-Fazl kün-
yesiyle bilinen Abbâs, ticaretle uğraştığından maddi durumu ga-
yet iyi idi. Bu sebeple Ka’be görevlerinden sikâye (su dağıtma) ve
rifâde (yemek verme) vazifelerini yürüttü.40 Ağabeyi Ebû Tâlib’in
geçimine yardımcı olmak için yeğeni Ca’fer’i yanına aldı.41
Abbâs, Mekke’nin fethine veya Bedir Savaşına kadar Müslüman
olmamakla birlikte Mekke’de kaldığı süre içinde karısı Ümmü’l-
Fazl Lübâbe ile oğlu Abdullah’ın Müslüman olmalarına karşı çık-
madı.42 Mekke’de yaşadığı için Bedir Savaşı’nda mecburen müş-
riklerin tarafında yer alan Abbâs, bu savaşta esir düştü. Kendisinin
ve diğer akrabalarının fidyelerini ödeyerek Mekke’ye döndü.43
Mekke’de Ebû Süfyân b. Harb ile çok iyi dost olan Abbâs, ağa-
beyi Hâris’in oğlu Nevfel ile de ticarî ortaklık kurdu.44 Mekke’nin
fethi günlerinde kendi kölesi Ebû Râfi’i Hz. Peygamber’e veren45
Abbâs oldukça zengin biri olduğundan pek çok kişiye faizli borç
verirdi. Veda hutbesinde ilk kaldırılan faiz Abbâs’ın faizleri olmuştu.
Hz. Peygamber, amcası Abbas’ı sever, kendisinden sadece iki
veya üç yaş büyük olmasına rağmen ona saygı gösterirdi.46 Onu,
“Kureyş’in en cömerdi ve akrabalık bağlarına en çok riayet edeni”
39 İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 385; Zehebî, Siyer, II, 79; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ,
XI, 93
40 İbn İshâk, es-Sîre, s. 119-120; İbn Hişâm, es-Sîre, I, 146; İbn Kesîr, es-Sîre, I, 173-174, 241
41 İbn Hişâm, es-Sîre, I, 198; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, III, 8; Hamidullah, İslam
Peygamberi, I, 66
42 Abbâs’ın Hz. Peygamber’in İslam’ı tebliğ etmeye başladığı günlerde Müslüman ol-
duğu, ancak bunu açığa vurmadığı ve Mekkelilerle birlikte yaşamaya devam ettiği de
ifade edilmektedir. Bk. DİA, “Abbâs”, DİA, I, 16-17
44 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 20, 46; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 161
46 Belâzürî, Ensâb, IV, 8, 11; Zehebî, Siyer, II, 92
130
diye övmüş, Abbas’ı incitenlerin kendini incitmiş olacaklarını

söylemiştir.47 Hz. Peygamber’in cenazesini kaldıranlardan biri de
Abbas’tır.48 Hz. Peygamber’in vefatından sonra Hz. Ebû Bekir,
Hz. Ömer ve Hz. Osman da halifelik dönemlerinde kendisine
büyük itibar göstermişlerdir.49
Uzun boyluca, beyaz tenli, uzun saçlı ve gür sesli biri olan50
Abbâs, Ümmü’l-Fazl Lübâbe el-Kübrâ bt. Haris b. Hazn el-
Hilâliyye ile evlendi ve ondan, Fazl, Abdullah, Ubeydullah, Ma-
bed, Kusem, Abdurrahman ve Ümmü Habîb adlı çocukları dün-
yaya geldi.51 Aynı zamanda Hz. Peygamber’in eşi Meymûne’nin,
Hamza’nın eşi Selmâ bt. Umeys’in ve Câfer b. Ebû Tâlib’in eşi
Esma bt. Umeys’in de kız kardeşi olan bu hanımın Hatice’den
sonra iman eden ilk kadın olduğu rivâyet edilmektedir.52
Hayatının sonlarına doğru gözlerini kaybeden Abbas, seksen
altı yaşlarında, Hz. Osman’ın halifeliği zamanında 32/653 yılında
Medine’de vefat etti.53 Kendisinden otuz beş hadis rivayet edilmiş
olup İslam tarihinin büyük devletlerinden biri olan Abbâsî hane-
danı onun soyundan gelmektedir.54
8. Hamza b. Abdülmuttalib
Hz. Peygamber’in en meşhur amcası olarak bilinen Hamza
b. Abdülmuttalib, 566 yılı civarında Mekke’de doğdu.55 Annesi,
47 Bk. Müslim, “Zekât”, 11; Tirmizî, “Menâkıb”, 28
48 İbn Sa’d, et-Tabakât, II, 291, 301
49 Bk. “Abbâs”, DİA, I, 17; Kiraz, Hz. Peygamber’in Amcaları, s. 155-157
50 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 18, 31; Belâzürî, Ensâb, IV, 29; Zehebî, Siyer, II, 79, 80;
Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 165
51 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 25-27; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 386; Zehebi,
Siyer, II, 84; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 166. Abbâs’ın diğer eşleri ve çocukları için
bk. Kiraz, Hz. Peygamber’in Amcaları, s. 158
53 Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 166; Ziriklî, el-A’lâm, III, 262
54 Bk. DİA, “Abbâs”, DİA, I, 16-17
55 Doğumu hakkındaki farklı görüşler için bk. Vâkıdî, el-Meğâzî, I, 70; İbn Sa’d, et-
Tabakât, III, 10; Belâzürî, Ensâb, IV, 383; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, I, 91,
131
Hz. Peygamber’in annesi Âmine’nin amcasının kızı olan Hâle bt.

Vüheyb’dir. Yaygın rivayete göre Abdülmuttalib, oğlu Abdullah’ı
Âmine ile evlendirdiği gün, kendisi de Hâle ile evlenmişti.56
Ebû Leheb’in cariyesi Süveybe’den süt emdikleri için Hz. Pey-
gamber ile sütkardeş,57 aynı zamanda çocukluk ve gençlik yılla-
rında arkadaş oldukları bilinen Hamza’nın, İslam öncesindeki
hayatı hakkında amcalarıyla birlikte ficâr savaşına katıldığı58 ve
Hatîce’yi Hz. Muhammed’e istemeye giden heyette yer aldığı59
dışında hemen hiç bilgi bulunmamaktadır. Müslüman olmasın-
dan sonraki hayatı çok daha iyi bilinmektedir.
Orta boylu,60 güçlü kuvvetli ve onurlu biri olan61 Hamza’nın
bi’setin 2. (612)62 veya 6. yılında (616)63 Müslüman olduğu nak-
ledilmektedir. Hamza Müslüman olunca Hz. Peygamber onu
Mekke’deyken Zeyd b. Hârise île kardeş ilân etti. Medine’ye
hicret ettiğinde ise muâhât sırasında onu Külsûm b. Hidm ile
kardeş yaptı.64
II, 384; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 164; Köksal, İslam Tarihi (Mekke), IV, 205,
(Medine), X, 142
56 Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, II, 140, III, 150; Köksal, İslam Tarihi (Medine), XII, 160;
Lings, Hz. Muhammed’in Hayatı, s. 30. Abdülmuttalib’in, Hâle ile birkaç yıl daha
önce evlendiği konusundaki değerlendirmeler için bk. Ağırman, “Hz. Peygamber’in
Anneleri”, s. 108
57 İbn Sa’d, et-Tabakât, et-Tabakât, I, 108; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, I, 91, II, 384;
Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, I, 375; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 164; Seydişehrî, İslam
Tarihi, I, 524
58 İbn Kesîr, es-Sîre, I, 526; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, I, 113; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ,
II, 152; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 259
59 İbn Hişâm, es-Sîre, I, 154; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, II, 232; İbn Seyyidünnâs,
Uyûnü’l-eser, I, 117
60 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 10; Belâzürî, Ensâb, IV, 385-386
61 Köksal, İslam Tarihi (Mekke), IV, 205
62 İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 144; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 90; Diyârbekrî, Târîhu’l-
hamîs, I, 164
63 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 9
64 Algül, “Hamza”, DİA, XV, 501
132
Hicretten sonra düzenlenmeye başlanan seriyyelerin ilki olduğu

rivayet edilen Sîf’ül-bahr65 seferinde Hz. Peygamber, Hamza’yı ku-
mandan tayin etti.66 Daha sonraki bazı seferlere katılan ve Kay-
nuka’ oğulları Gazvesi’nde de bulunan Hamza bu seferlerde or-
dunun sancağını taşıdı.
Bedir Savaşı’da (2/624) büyük bir cesaretle vuruşan ve savaş
esnasında Kureyş’in başka bazı ileri gelenlerini de öldüren Hamza,
teke tek dövüşte Şeybe b. Rebîa’yı öldürdü ve Ebû Süfyân’ın karısı
Hind’in babası Utbe b. Rebîa’nın öldürülmesine de yardımcı oldu.67
Uhud’da da kahramanca savaşan ve pek çok kişiyi öldüren68
Hamza’dan intikam almaya çalışan müşrikler, Cübeyr b. Mut’im’in
Habeş asıllı kölesi Vahşî b. Harb’e Uhud Savaşı’nda Hamza’yı öl-
dürürse azat edileceğine dair söz vermişlerdi. Bu yüzden savaşta
Hamza’yı takip eden Vahşî, kolladığı fırsatı yakalayınca mızrağını
fırlatarak onu şehid etti; daha sonra ciğerini çıkarıp Hind’e gö-
türdü. Hz. Hamza 3/625 yılında şehit olduğunda 59 yaşında idi.69
Hz. Peygamber çok değer verdiği amcasını bu durumda görünce
çok üzüldü ve ağladı. Hamza’nın öz kızkardeşi ve Zübeyr b. el-
Avvâm’ın annesi Safiyye’nin onu bu halde görmesini istememişse
65 Sîf’ül-bahr, Medine’nin batısında, Kızıl Deniz sahillerine yakın bir yerdir. Bk.
Hamîdullah, İslam Peygamberi, I, 219; Şulul, Kronoloji, s. 195-196
66 Vâkıdî, el-Meğâzî, I, 9; İbn Sa’d, et-Tabakât, II, 6; III, 9; Belâzürî, Ensâb, IV, 384;
Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, VI, 11; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 356; Seydişehrî, İslam
Tarihi, II, 630; Köksal, İslam Tarihi (Medine), VIII, 327
67 Vâkıdî, el-Meğâzî, II, 69; İbn Sa’d, et-Tabakât, II, 17; Belâzürî, Ensâb, IV, 384; İbn
Kudâme, et-Tebyîn, s. 145; İbn Kesîr, es-Sîre, II, 413-414, 423; İbn Seyyidünnâs,
Uyûnü’l-eser, I, 394; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, IV, 76
68 Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, IV, 186, 193, 216
69 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 10; Belâzürî, Ensâb, IV, 385; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 92.
Hz. Peygamber, bu olaydan yıllar sonra Müslüman olan Vahşî’yi cezalandırmadı; an-
cak kendisini görmeye tahammül edemeyeceğini de söyledi. Bu O’nun Hamza’yı ne
kadar çok sevdiğini göstermesi bakımından dikkat çekicidir.
133
de onun ısrarları üzerine izin vermek zorunda kaldı. Safiyye de

gördüğü manzara karşısında gözyaşlarını tutamadı.70
Hamza’nın cenaze namazını Hz. Peygamber kıldırdı; kab-
rini Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer, Hz. Ali ve yeğeni Zübeyr kazdı.
Hamza, yine bu savaşta şehid olan diğer bir yeğeni Abdullah b.
Cahş ile aynı kabre konuldu.71
İslâm tarihinde “Seyyidüşşühedâ” ve “Esedullah” unvanları ile
anılan Hamza, Bintü’l-Mille b. Mâlik, Havle bt. Kays ve Selmâ
bt. Umeys isimlerinde üç kadınla evlendi. Bintü’l-Mille’den Ya’lâ,
Bekir ve Amr, Havle’den Umâre isimli oğulları ile Selmâ’dan
Ümâme adlı kızı dünyaya geldi.72 Çocukları ve torunları zaman
içinde vefat eden Hamza’nın soyu devam etmemiştir.73 Hanımla-
rından Selmâ, Hz. Peygamber’in eşi Meymûne’nin, Abbâs’ın eşi
Ümmü’l-Fazl Lübâbe’nin ve Ca’fer’in eşi Esmâ’nın kız kardeşi idi.
Hz. Hamza Hz. Peygamber’den, “Allah’ım! Senden ism-i a’zamın
ve rızâyı ekberin hürmetine istekte bulunuyorum.” şeklindeki duaya
devam ediniz”74 şeklinde bir hadis rivayet etmiştir75
9. Mukavvim b. Abdülmuttalib
Bazı kaynaklarda Abdülka’be ile aynı kişi olarak verilen76
Mukavvim’in ayrı bir kardeş olduğu hemen bütün kaynaklarda
geçmektedir.77
70 Vâkıdî, el-Meğâzî, I, 289-290; İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 14, VIII, 41; Belâzürî, Ensâb,
IV, 385, 387; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, VI, 22; Köksal, İslam Tarihi (Medine), X, 203-
204; Lings, Hz. Muhammed’in Hayatı, s. 269
71 Hz. Hamza’nın şehid olma sürecinde ve sonrasında yaşanan olayların detayı için bk.
Kiraz, Hz. Peygamber’in Amcaları, s. 119-131
72 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 34; İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 8; Belâzürî, Ensâb, IV, 381
73 İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 385
75 Geniş bilgi için bk. Algül, “Hamza”, DİA, XV, 500-502
76 Bk. Ya’kûbî, Târîh, II, 11, Köksal, Köksal, İslam Tarihi (Mekke), I, 129
77 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 93; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 17; Belâzürî, Ensâb, IV,
395; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, I, 430; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 383; İbn
Kudâme, et-Tebyîn, s. 97
134
Hamza ile anne bir kardeş olan Mukavvim, babası Abdül-

muttalip vefat ettiğinde onun 15 yaşında olduğu söylendiğine göre
563’lü yıllarda doğmuş olmalıdır.78
Ebû Bekir olarak künyelenen Mukavvim’in79 kendisine ait
bir su kuyusu vardı ve bu kuyuyu, eskiden dedesi Hâşim, sikaye
vazifesi kendisine ait iken, Mekke’ye gelen hacılara su dağıtmak
için kullanırdı.80
Mukavvim, Kılâbe bt. Amr b. Cu’ûne b. Ğaziyye ile evlendi81
ve onun bu evliliğinden Bekir, Abdullah, Hind, Ervâ, Ümmü Amr
Fâhite ve Safiyye adlı çocukları oldu.82
Mukavvim, İslâm dini gelmeden beş altı yıl kadar önce (m.
605 yılı dolaylarında), 42 yaşında vefat etti.83
10. Hacl b. Abdülmuttalib

Hamza, Mukavvim ve Safiyye ile birlikte Hâle bt. Vüheyb’den
doğan84 ve öz kardeşi Mukavvim’den bir sene sonra dünyaya ge-
len85 Hacl’ın hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Asıl isminin
Muğîre veya Mus’ab olduğu belirtilen86 Hacl, kaynaklarda Gay-
dak ile birbirine oldukça karıştırılmış durumdadır.87
79 Belâzürî, Ensâb, IV, 395; İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 34; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 84
80 Cevad Ali, el-Mufassal, IV, 65
82 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 34; İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 49; Belâzürî, Ensâb, IV, 395;
İbn Hazm, Cemhera, s. 17
84 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 93; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 17; Belâzürî, Ensâb, IV, 397;
Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, I, 430; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 383; İbn Kudâme,
et-Tebyîn, s. 97
87 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 17; Belâzürî, Ensâb, IV, 397; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, I,
430; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 383, 390; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 84; Şevkî
Ebû Halîl, Atlas, s. 31
135
Hacl’in, Kurre b. Hacl adında bir oğlu olduğu rivayet edil-

mekle birlikte,88 onun hiç erkek çocuğunun olmadığını ve dola-
yısıyla neslinin devam etmediğini söyleyenler de vardır.89
Hacl, kardeşi Mukavvim’den bir sene sonra (m. 564) doğ-
duğu gibi, ondan bir sene sonra (m. 606) 42 yaşında vefat etti.90
11. Ebû Leheb b. Abdülmuttalib

Hz. Peygamber’in amcası olduğu halde O’nun en azılı düş-
manlarının başında gelen Ebû Leheb’in asıl adı Abdüluzzâ b.
Abdülmuttalib’tir. Büyük oğlu Utbe sebebiyle künyesi Ebû Utbe
iken91, babası ona, yüzünün parlaklığı ya da öfkelendiği zaman
yanakları kızardığı için “Ebû Leheb (Alevli)” demiştir.92 Anne-
sinin ismi Lübnâ bt. Hacir el-Huzâiyye olup bu anneden doğan
başka kardeşi yoktur.93
Doğumu ve gençliği hakkında herhangi bir bilgi bulunmayan
Ebû Leheb’in, çocuklarının daha sonra Hz. Muhammed’in kızla-
rıyla evlenmesinden ve bi’setten önceki arkadaşlıklarından, onun
Hz. Peygamber’den çok da yaşlı olmadığı düşünülebilir.94 Ticaretle
89 İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 97; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 387
91 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 74; Belâzürî, Ensâb, I, 90, IV, 413; Cevad Ali, el-Mufassal, IV,
112
92 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 28; İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 93; Belâzürî, Ensâb, IV, 413;
Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, I, 439; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 387; Diyârbekrî,
Târîhu’l-hamîs, I, 169
93 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 28; İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 93; Zübeyrî, Nesebü Kureyş,
s. 18; Belâzürî, Ensâb, I, 90; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, I, 431, 439; İbn Kudâme, et-
Tebyîn, s. 97; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 383; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I,
159; Köksal, İslam Tarihi (Mekke), I, 130.
Hassan b. Sabit’in söylediği bir şiirden hareketle, Ebû Leheb’in, Abdülmut
talib’in gerçek çocuğu olmadığı, annesinin Abdülmuttalib’ten önce Lihyanlı bi-
riyle evlendiği ve onun bu evlilikten doğduğu da ileri sürülmektedir. Bk. Kapar,
“Ebu Leheb”, DİA, X, 178
94 Kapar, “Ebû Leheb”, DİA, X, 178
136
uğraşan ve oldukça zengin olan Ebû Leheb’in, Hz. Muhammed’in

doğumuna çok sevindiği ve cariyesi Süveybe’yi O’nu emzirmekle
görevlendirdiği bilinmektedir. Hatta doğumu müjdelemesi sebe-
biyle onu azad ettiğini söyleyenler vardır.95
Hz. Muhammed’in gençlik dönemi boyunca ve Bi’set’in baş-
langıcında devam eden bu iyi ilişkiler, Ebû Leheb’in iki oğlunu
O’nun kızları Rukayye ve Ümmü Gülsüm ile evlendirmesine ka-
dar vardı. Ancak Ebû Leheb, peygamberliğin açığa vurulmasıyla96
Hz. Peygamber’in karşısına geçti ve bundan sonra da sürekli O’na
engeller çıkarıp eziyet etti. Hatta Ebû Leheb, Müslümanlarla bir-
likte diğer Hâşimîler’in de boykot edildiği dönemde maddî açı-
dan sıkıntıya düştüğünü söyleyerek müşriklerin yanında yer al-
maktan çekinmedi.97
Ebû Tâlib’in ölümünden sonra Hâşimîler’in başına geçen Ebû
Leheb, kabilesini başkalarına karşı koruma mecburiyetinden do
layı Hz. Peygamber aleyhinde yürütülen faaliyetlere karşı çıka-
rak bir süre onu himaye ettiyse de bu durum uzun sürmedi, çok
geçmeden eski eziyetlerine döndü.98
Ebû Leheb’in karısı, Ebû Süfyân’ın kız kardeşi olan Ümmü
Cemil Fâhite99/Avrâ100 bt. Harb b. Ümeyye idi ve Hz. Peygamber’e
95 Bu konuda bk. “Sütanneleri –Süveybe-“
96 “Bundan böyle yakın akrabalarını ikaz et” Şuarâ Sûresi (26), 214
97 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 209; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, III, 282; İbn Kesîr, es-Sîre, II,
48; Hamidullah, İslam Peygamberi, I, 113.
Ziriklî, Ebû Leheb’in Hâşimoğullarından ayrılış tavrını zengin ve kibirli olu-
şuna bağlamaktadır (Bk. el-A’lâm, IV, 12). Ebû Leheb’in bu karakterine daha
önce babası Abdülmuttalib de dikkat çekerek, torunu Muhammed’i kime emanet
edeceğini belirleme esnasında Ebû Leheb’e “Senin servetin, zenginliğin, izzet ve
ikbalin vardır. Lakin kalbin sert, merhametin azdır. Çocuk ise yetimdir. Kalbi ya-
ralı, hatırı kırıktır. Senin sert tutumundan ve haşin tavırlarından muzdarip olur.”
demişti. Bk. Seydişehrî, İslam Tarihi, I, 405
98 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 211; İbn Kesîr, es-Sîre, II, 147; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, II, 435-
436; Seydişehrî, İslam Tarihi, I, 547
99 İbn Hıbbân, Sikât, III, 118
137
eziyet etmekte kocasından hiç geri kalmazdı. Bu karı koca hak-

kında Tebbet Sûresinin nazil olması üzerine Ebû Leheb’in oğulları
babalarının emriyle, henüz nikahladıkları Hz. Peygamber’in iki
kızını boşadılar.101
Ebû Leheb ile Ümmü Cemil’in evliliğinden Utbe, Uteybe ve
Mu’attib adlı oğulları ile Dürre (Sübey’a), Azze ve Hâlide isimli
kızları doğdu. 102
Bedir Savaşı’na katılmayan Ebû Leheb bu savaşta Müslüman-
ların büyük bir zafer kazandıklarını öğrendikten birkaç gün sonra
2/624 tarihinde Mekke’de öldü.103 Oğulları onun bir süre önce
yakalandığı hastalığının kendilerine bulaşmasından korktukları
için babalarını gömemediler, ancak bir müddet sonra sürükleye-
rek götürüp bir çukura attılar ve üstüne taş yığdılar.104
12. Gaydâk b. Abdülmuttalib

Hz. Peygamber’in amcaları arasında, en karmaşık bilgiler
Gaydâk’la ilgili olanlardır. Gerçekte var olup olmadığı bile tar-
tışmalıdır. Ancak birçok kaynakta Abdülmuttalib’in ayrı bir oğlu
olduğundan bahsedilmektedir. Buna göre doğum tarihi belli ol-
mayan Gaydâk’ın annesi Huzâa kabilesinden Mümenna’a bt. Amr
b. Mâlik el-Huzâiyye’dir.105 Asıl isminin Nevfel ya da Mus’ab ol-
duğu, Gaydâk isminin cömertliğinden dolayı kendisine verildiği
101 Bk. Belâzürî, Ensâb, I, 121; İbn Kesîr, es-Sîre, II, 483; Seydişehrî, İslam Tarihi, I, 482,
492; Elmalılı, Hak Dini, IX, 6257-6268; Hamîdullah, İslam Peygamberi, I, 91
102 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 36; İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 50; Belâzürî, Ensâb, IV, 413;
İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 387; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 160, 170
103 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 73; Belâzürî, Ensâb, I, 131; İbn Kesîr, es-Sîre, II, 545;
Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 388; Seydişehrî, İslam Tarihi, II, 677; Köksal, İslam
Tarihi (Medine), IX, 186
104 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 74; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, V, 190; Diyârbekrî, Târîhu’l-
hamîs, I, 388; Köksal, İslam Tarihi (Medine), IX, 186. Ebû Leheb hk. geniş bilgi için
bk. Kapar, “Ebu Leheb”, DİA, X, 178-179
105 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 29; İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 93; Belâzürî, Ensâb, I, 90
138
belirtilmektedir.106 Gaydâk, babasının vefatından beş yıl kadar

sonra, 584 yılı civarında vefat etti. Evliliği ve varsa çocukları hak-
kında da bir bilgi yoktur.107
B. AMCA ÇOCUKLARI
Daha önce belirtildiği üzere Hz. Peygamber’in, küçükken ölen
ya da hiç evlenmeyen amcaları vardır. Dolayısıyla bütün amcaları-
nın çocukları olmamıştır. Bunlar çıkarıldığında geriye çocuğu bu-
lunan sekiz amcası kalmaktadır. Birçoğu hakkında kaynaklarda
isminden başka hiçbir bilgi bulunmayan ya da olup olmadıkları tar-
tışılanlarla birlikte amca çocuklarının sayılarını söyle gösterebiliriz:
Çocuk Sayısı
Amcasının adı
Erkek Kız
1 Hâris 5 1
2 Zübeyr 2 4
3 Abdülka’be - -
4 Ebû Tâlib 4 4
5 Kusem - -
6 Dırâr - -
7 Abbâs 9 4
8 Hamza 4 1
9 Mukavvim 1 4
10 Hacl 1 -
11 Ebû Leheb 3 3
12 Gaydâk - -
TOPLAM 29 21
Genel Toplam 50
Tablodan görüldüğü üzere Hz. Muhammed oldukça kalabala-

lık bir amca çocuğu grubuna sahiptir. Bu kişileri babalarına göre
bir şemada göstermek, aralarındaki ilişkiyi görmek bakımından
yararlı olacaktır: 108
106 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 29; İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 93; Belâzürî, Ensâb, I, 90; İbn
Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 383; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 81. Gaydâk’ın ismi ko-
nusundaki farklı bilgiler için bk. Kiraz, Hz. Peygamber’in Amcaları, s. 50
108 Şemaya çocuğu olmayan amcaları alınmamıştır. Aynı şekilde ileride “amca çocukları
tanıtılırken de çocuğu bulunmayan amcalara tekrar yer verilmeyecektir.”
139
Amcalar
Ebû Mukavvi Ebû

Hâris Zübeyr Abbâs Hamza Hacl
Tâlib m Leheb
Nevfel Abdullah Tâlib Fazl Ya’lâ Bekir Kurre Utbe
Rebîa Tâhir Akîl Abdullah Bekir Hind Uteybe
Ebû Ubeydul-
Dubâ’a Ca’fer Amr Ervâ Muattıb
Süfyân lah
Mugîre
Abdü- Ümmü Ümmü Amr Dürre
şems Hakem Ali Ma’bed Umâre Fâhite Sübey’a
Abdullah
Ümmü Azze
Ümeyye Safiyye Kusem Ümâme Safiyye
Hânî
Ümmü Ümmü
Ervâ Cümâne Hâlide
Zübeyr Habîb
Rayta Temmâm
Esmâ Kesîr
Âmine
Safiyye
Ümeyme
Hâris
Ümmü
Gülsüm
1. HÂRİS’İN ÇOCUKLARI
Abdülmuttalib’in en büyük oğlu Hâris, Guzeyye bt. Kays
ile evlendi ve ondan Nevfel, Rebî’a, Ebû Süfyân Muğîre, Abdüş-
şems/Abdullah ve Ümeyye adlarında beş oğlu ile Ervâ isminde
bir kızı dünyaya geldi.
140
a) Nevfel
Hâris’in en büyük çocuğu olan Nevfel’in doğum tarihi bilin-
memektedir. Amcaları Hamza ve Abbâs’tan daha büyük olup109
eskiden beri amcası Abbâs ile iyi bir dostlukları ve ticâri ortak-
lıkları vardı.110
Ebü’l-Hâris olarak künyelenen111 Nevfel, Zureybe bt. Said ile
evlendi ve ondan Hâris, Abdullah, Ubeydullah, Muğîre,112 Said,
Abdurrahman ve Rebia isimli erkek çocukları ile Ümmü Said,
Ümmü Muğîre ve Ümmü Hakîm adlı kız çocukları oldu.113
Nevfel amcasının oğlu Hz. Muhammed’in davetini hemen
kabul etmedi. Bedir savaşına Mekkelilerin yanında katıldı ve esir
düştü. Kurtuluş fidyesini, kendisi gibi esir olan amcası Abbâs’ın
ödemesiyle kurtuldu.114 Bazı kaynaklarda onun kendi fidyesini
kendisinin ödediği de rivayet edilir.115 İbn Sa’d’ın verdiği bilgiye
göre, Hz. Peygamber Nevfel’den fidyesini ödemesini isteyince,
Nevfel parasının olmadığını söyledi. Ancak Hz. Peygamber’in
ona, ticaretini yaptığı mızrakları bildirmesi yalan söylediğini or-
taya çıkarınca bu olay üzerine Müslüman oldu.116
Hendek savaşı esnasında Medine’ye hicret ettiği ifade edi-
len Nevfel, Hz. Peygamber’le beraber Hayber, Mekke’nin fethi
117
109 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 46; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 86; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s.
99; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 387; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 161
110 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 20, 46; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 161; Cevad Ali, el-
Mufassal, VII, 407
111 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 44; Belâzürî, Ensâb, V, 401
112 Nevfel’in oğlu Mugîre için bk. Fığlalı, “Mugîre b. Nevfel”, DİA, XXX, 376
113 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 44-45; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 86; Diyârbekrî, Târîhu’l-
hamîs, I, 161
114 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 13; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, V, 347; İbn Seyyidünnâs,
Uyûnü’l-eser, II, 385; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 161; Seydişehrî, İslam Tarihi, II,
678; Zapsu, Büyük İslam Tarihi, s. 814
115 Bk. İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 99; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 161
117 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 46; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 161
141
ve Taif seferlerine katıldı.118 Huneyn seferi öncesi İslâm ordusuna

3000 mızrak sağlayarak teçhizat yardımı yapması üzerine119 Hz.
Peygamber ona “Senin mızraklarınla müşriklerin nesillerinin kesil-
diğini görüyorum.” dedi.120 Bu savaşta, İslam ordusunun bir ara
dağılması üzerine Hz. Peygamber’i korumak için onun yanında
kalan az sayıda Müslümandan biri de Nevfel’di.121
Hz. Ömer’in halifeliği döneminde122 15/637 senesinde Medine’de
vefat eden Nevfel’in cenaze namazını Hz. Ömer kıldırdı ve Bakî’
Mezarlığına defnedildi.123
b) Rebî’a
Rebî’a b. Hâris, Hz. Peygamber’den yaklaşık yedi sene önce
563 yılında dünyaya geldi.124 Ebû Ervâ künyesiyle bilinen125 Rebî’a,
amcası Zübeyr b. Abdülmuttalip’in kızı Ümmü Hakem ile ev-
lendi ve ondan Muhammed, Abdullah, Abbâs, Hâris, Ümeyme,
Abdüşems, Abdülmuttalib, Ervâ126 Kübra –bu kızına Hind Kübra
da denilirdi- ve Hind Suğra adlı çocukları, cariyesinden de Ervâ
Suğra ve Âdem adlı çocukları oldu.127
118 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 46; Belâzürî, Ensâb, IV, 401; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 99;
119 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 46-47; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 99; Diyârbekrî, Târîhu’l-
hamîs, I, 161
121 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 47; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 87; Belâzürî, Ensâb, IV, 401
122 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 87; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 99; Diyârbekrî, Târîhu’l-
hamîs, I, 161. Hz. Osman’ın halifeliğinin ikinci yılında vefat ettiği de rivayet edilmek-
tedir. Bk. Belâzürî, Ensâb, IV, 401-402
123 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 47. Bk. Şenel, “Nevfel b. Hâris”, DİA, XXXIII, 51
124 Bk. Belâzürî, Ensâb, IV, 399
125 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 47; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 87; Belâzürî, Ensâb, IV, 399;
İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 103; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 162
126 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 47; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 88
127 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 47-48; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 87; Belâzürî, Ensâb, IV,
399; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 103; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 162.
Bu çocuklardan Âdem küçük yaşta kan davası sebebiyle öldürüldü. Hz. Peygamber’in,
142
Rebî’a da uzun zaman İslam’a karşı çıktı. Bedir savaşına müş-

riklerin safında katılıp esir düştüğü, fidyesinin amcası Abbâs tara-
fından ödendiği rivâyet edildiği gibi,128 müşrik ordusu ile beraber
Mekke’den ayrıldıktan sonra ortadan kaybolduğu da rivayet edi-
lir.129 Ağabeyi Nevfel ile beraber Hendek savaşı zamanında hic-
ret etmek için Mekke’den çıktı, bir ara geri dönmek istedi, fakat
ağabeyi Nevfel’in kendisini ikna etmesi sonucu geri dönmekten
vazgeçti ve yola devam etti. Müslüman olduktan sonra Hz. Pey-
gamber ile beraber Mekke’nin fethine, Taif ve Huneyn seferlerine
katılan Rebî’a, Huneyn de Hz. Peygamber’in yanında kalan sa-
habilerden biriydi.130
Hz. Osman ile de ticaret ortaklığı olan131 Rebî’a’nın, Hz.
Peygamber’in söylediği “Rebî’a saçını kısaltsa ve elbisesini düzeltse
ne güzel adam olur.”132 sözüne bakılırsa, biraz özensiz biri olduğu
söylenebilir. Rebî’a 23/644 senesinde Hz. Ömer’in hilafeti dev-
rinde 80 yaşlarındayken vefat etti.133
c) Ebû Süfyân el-Mugîre

Ebû Süfyân el-Mugîre b. Hâris b. Abdülmuttalib el-Hâşîmî,134
Hz. Muhammed ile aynı yıl Mekke’de doğdu. Hz. Muhammed’in
veda hutbesinde, “Câhiliyyet devrinde güdülen kan davaları da tamamen kaldı-
rılmıştır. Kaldırdığım ilk kan davası, Abdülmuttalip’in torunu Rebî’a’nın kan da-
vasıdır.” dediği bu çocuktur. Âdem, sütannesinin yanında, evin önünde oynarken,
Leys b. Bekir oğulları oraya gelerek, aralarındaki kan davası nedeniyle, başına
attıkları taşlarla onu öldürmüşlerdi.
130 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 48; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, VII, 167; İbn Seyyidünnâs,
Uyûnü’l-eser, II, 256; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 162
132 Belâzürî, Ensâb, IV, 399; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 162
133 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 48; Belâzürî, Ensâb, IV, 399; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 103;
134 Bir rivayete göre adı Ebû Süfyân olup Mugîre onun kardeşidir. Bk. İbnü’l-Kelbî,
143
sütkardeşi olup Halîme tarafından emzirildi.135 Yaşıt olmaları se-

bebiyle çocukluk ve gençlik yılları birlikte geçti.
Hz. Muhammed peygamberliğini ilân edinceye kadar onu çok
seven Ebû Süfyân, bu tarihten itibaren yaklaşık yirmi yıl süreyle
Hz. Peygamber’e şiddetle karşı çıktı. İyi bir şair olduğundan hem
O’nun hem de Müslümanların aleyhinde hicivler söyledi. Mekke’nin
fethinden kısa bir süre önce Müslüman olmak maksadıyla, Hz.
Muhammed’in halası Âtike’nin oğlu Abdullah b. Ebû Ümeyye ile
birlikte Medine’ye doğru yola çıktılar. Ebvâ’da karşılaştıkları Hz.
Peygamber’e Müslüman olmak istediklerini bildirdiler. Ancak, ken-
dilerine kırgın olan Allah Rasûlü’nün (s.a.) onlara yüz vermemesi
üzerine, Abdullah b. Ebû Ümeyye’nin üvey kardeşi de olan hanımı
Ümmü Seleme’nin ricada bulunması sonucu Hz. Peygamber onları
kabul etti. Ebû Süfyân da güzel bir şiirle yaptıklarına pişman oldu-
ğunu dile getirdikten sonra Müslüman oldular.136
Hayatının bundan sonraki döneminde çok iyi bir Müslüman
olarak yaşayan Ebû Süfyân, Mekke’nin fethinden başka Huneyn
ve Tâif Gazvelerinde de bulundu. Huneyn’de Hz. Peygamber’in
etrafında kimsenin kalmadığı esnada Hz. Peygamber’in yanından
ayrılmadığı gibi, simasının O’na olan benzerliğini137 kullanarak
kendisinin peygamber olduğunu etrafa duyurmak suretiyle ha-
yatını tehlikeye attı. Bu asil davranışı üzerine Hz. Peygamber de
kendisine dua etti.138
Cemhera, s. 35; İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 49; Belâzürî, Ensâb, IV, 400-401; İbnü’l-
Esîr, Üsdü’l-ğâbe, V, 236-237, VI, 141; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 387; İbn
Kudâme, et-Tebyîn, s. 105; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 160
135 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 49-50; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 391; İbn Kudâme,
et-Tebyîn, s. 105; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 160
136 Vâkıdî, el-Meğâzî, II, 807; İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 50; İbn’ül-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VI,
142; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 105; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 160; Seydişehrî,
İslam Tarihi, II, 874; Köksal, İslam Tarihi (Medine), XV, 208-212
137 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 51-52; İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 35; İbn Seyyidünnâs,
Uyûnü’l-eser, II, 391; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 160; Köksal, İslam Tarihi
(Medine), XV, 205
138 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 51-52
144
Ebû Süfyân, amcası Ebû Tâlib’in kızı Cümâne ile evlendi

ve ondan Ca’fer isminde bir oğlu oldu. Daha sonra da bir di-
ğer amcası Mukavvim’in kızları Ervâ ve Ümmü Amr ile evlendi;
Ervâ’dan isimleri verilmeyen kızları, Ümmü Amr’dan da Âtike
isimli bir kızı oldu.139 Ebû Süfyân 20/641 yılında Medine’de vefat
etti. Cenaze namazını Hz. Ömer kıldırdı. Ebû Süfyân b. Hâris’in
çocuklarından sonra neslinin devam etmediği belirtilmektedir.140
d) Abdüşems / Abdullah
Abdüşems b. Hâris’in doğumu ve gençliği hakkında herhangi
bir bilgi yoktur. Mekke’nin fethinden önce Müslüman oldu ve
Medine’ye hicret etti.141 Müslüman olduktan sonra Hz. Peygam-
ber ona Abdullah ismini verdi.142 Sarılık hastalığından vefat eden
Abdullah’ı Hz. Peygamber kendi gömleğiyle kefenledi.143
e) Ümeyye
Hâris’in oğulları arasında adı geçen Ümeyye’nin hayatı hak-
kında hiçbir kayda rastlanmamaktadır.144
f) Ervâ
Hâris’in tek kızı olarak adı geçen Ervâ’nın hayatı hakkındaki
bilgiler de son derece azdır. Müslüman olup olmadığı kesin de-
ğildir. Ebû Vedâa b. Sabra es-Sehmî ile evlenip ondan Muttalib
139 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 50. Ebû Süfyân’ın diğer evlilikleri ve çocukları hakkında
bk. Kiraz, Hz. Peygamber’in Amcaları, s. 38
140 Bk. Kandemir, “Ebû Süfyân el-Hâşimî”, DİA, X, 232
142 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 48; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 88; İbn Kudâme, et-Tebyîn,
s. 108; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 160. Bazı kaynaklarda ayrı bir kardeş olarak
bahsedilen Abdullah, büyük ihtimalle bu kişi olmalıdır.
143 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 49; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 88; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s.
108; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 160
144 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 35; Belâzürî, Ensâb, IV, 401
145
ve Ebû Süfyân isimli çocukları dünyaya geldi.145 İbn Sa’d, bu ço-

cukların haricinde Ümmü Cemîl, Ümmü Hakîm ve Rebî’a adlı
çocuklarının olduğunu da söylemektedir.146
2. ZÜBEYR’İN ÇOCUKLARI
Zübeyr’in eşi, aynı zamanda dayısının da kızı olan Âtike bt.
Ebû Vehb b. Amr b. Âiz b. İmrân b. Mahzûm’dur. Bu evlilikten
Abdullah ve Tâhir adlarında iki oğlu ile Dubâ’a, Ümmü Hakem,
Safiyye ve Ümmü’z-Zübeyr isimlerinde dört kızı oldu.
a) Abdullah
Kaynaklarımızın bir kısmında Abdullah b. Zübeyr b.
Abdülmuttalib’in, Hz. Peygamber vefat ettiğinde, diğer bazıla-
rında ise Ecnadeyn Savaşında şehit düştüğünde147 otuz yaşında
olduğu belirtildiğine göre doğum tarihi 602 veya 604 yılları ci-
varı olmalıdır. İyi bir süvari olan ve Hz. Peygamber’in “Amcamın
oğlu ve sevdiğim biridir.” buyurduğu148 Abdullah Müslümanlığı
kabul etti ve Huneyn’de Hz. Peygamber’in yanında kalanlardan
biri oldu.149 634 yılında Hz. Ebû Bekir’in halifeliği döneminde
yapılan Ecnadeyn Savaşı’nda şehit düşen Abdullah’ın soyu de-
vam etmemiştir.150
145 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 85; Belâzürî, Ensâb, IV, 408; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs,
I, 162
147 İbn Sa’d, et-Tabakât (nşr. Ali M. Ömer), VI, 472; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 141; İbn
Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 384; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 164
148 İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 140; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 384; Diyârbekrî,
149 İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 384; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 164. Buna
karşılık İbn Sa’d Hz. Peygamber’le birlikte herhangi bir savaşa katıldığına dair bir
bilginin olmadığını söyler. Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât (nşr. Ali M. Ömer), IV, 472
150 İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 384; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 164
146
b) Tahir
Tahir hakkında onun Kureyş’in en yakışıklı erkeklerinden biri
olduğundan başka hiçbir bilgi yoktur.151
c) Dubâ’a
Kaynaklardaki sınırlı bilgilere göre Hz. Peygamber Dubâ’a’yı
Mikdâd b. Esved/Amr b. Salebe152 ile evlendirdi153 ve bu evlilik-
ten Abdullah ve Kerîme isimli çocukları oldu.154
d) Ümmü Hakem
Adı, Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde Ümmü Hakîm diye
de geçen155 Ümmü Hakem hakkındaki bilgiler, amcasının oğlu
Rebî’a b. Hâris b. Abdülmuttalib ile evlendiği ve bu evlilikten do-
ğan çocuklarının isimlerinden öteye geçmemektedir.156 Onun Hz.
Peygamber’in sütkardeşi olduğu da söylenmektedir.157
e) Safiyye
f) Ümmü’z-Zübeyr
Safiyye ve Ümmü’z-Zübeyr hakkında, Hz. Peygamber’in on-
lar için Hayber gelirlerinden 40 vesk ayırttığı dışında bir bilgi bu-
lunmamaktadır.158
151 Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, I, 438

152 Mikdâd b. Amr için bk. Ertürk, “Mikdâd b. Amr”, DİA, XXX, 49
153 Beyhekî, es-Sünen, VII, 137; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 164;
154 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 46; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 141
155 Ahmed, VI, 371
156 Bk. “Hâris’in Çocukları –Rebî’a-”
147
3. EBÛ TÂLİB’İN ÇOCUKLARI

Ebû Tâlib, amcasının kızı Fâtıma bt. Esed b. Hâşim ile ev-
lendi; bu evlilikten Tâlib, Akîl, Ca’fer ve Ali adında dört oğlu ile
Ümmü Hânî, Cümâne adında iki kızı, bazı siyer âlimlerine göre
ise Rayta ve Esmâ ile birlikte dört kızı dünyaya geldi.159
a) Tâlib
Ebû Tâlib’in en büyük çocuğu olan Tâlib’in,160 kardeşleri
Akîl’den on yaş, Ca’fer’den yirmi yaş, Ali’den otuz yaş büyük ol-
duğu belirtilmektedir.161 Hz. Peygamber ile aynı yaşta olduğu be-
lirtilen162 Tâlib’in de 570 yılı civarında doğduğu anlaşılmaktadır.
Ebû Tâlib’in diğer çocukları Müslüman olduğu halde Tâlib
olmadı.163 Aklî dengesinin yerinde olmadığı rivayet edilen ve Be-
dir savaşına zorlamayla katılan164 Tâlib’in, savaşta ne olduğu bi-
linmediği gibi, kendisini bir daha gören de olmamıştır.165
b) Akîl
Ebû Tâlib’in Tâlib’ten sonra en büyük oğlu olan Akîl milâdî
580 yılında doğdu.166 Künyesi Ebû Yezîd167 veya Ebû Îsâ168 ola-
rak zikredilmektedir.
159 Bk. “Amcaları -Ebû Tâlib-“
161 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 30; İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 121-122; Zübeyrî, Nesebu Kureş,
s. 39; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 111; Nevevî, Tehzîbü’l-esmâ, I, 149; İbn Seyyidünnâs,
Uyûnü’l-eser, II, 384
162 Lings, Hz. Muhammed’in Hayatı, s. 51
163 Belâzürî, Ensâb, II, 296-297; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 111; İbn Seyyidünnâs,
164 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 30 (dipnotta); İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 121; İbn Kudâme,
et-Tebyîn, s. 111
165 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 30; İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 121; İbn Kuteybe, el-
Ma’ârif, s. 53; İbn Hazm, Cemhera, s. 37; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 112
166 Önkal, “Akîl b. Ebû Tâlib”, DİA, II, 264
167 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 121; IV, 42; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 1078; İbn Kudâme,
et-Tebyîn, s. 112; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, IV, 61; Zehebî, Siyer, I, 218, III, 99; İbn
Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, VII, 226
168 Nevevî, Tehzîbü’l-esmâ, I, 337; Zehebî, Siyer, III, 99; İbn Hacer, Tehzîbü’t-
Tehzîb, VII, 226
148
Zorla katıldığı Bedir savaşında esir düşen Akîl, amcası Abbâs’ın

ödediği fidye ile kurtuldu.169 Akîl’in Hudeybiye anlaşmasından
önce veya anlaşmadan hemen sonra ya da Mekke’nin fethinden
hemen önce Müslüman olduğu yönünde farklı rivayetler bulun-
maktadır.170 Hicretin sekizinci yılında Medine’ye hicret ettikten
sonra171 kardeşi Ca’fer ile birlikte Mûte savaşına katılan172 Akîl,
Mûte savaşından döndükten sonra yakalandığı bir hastalık sebe-
biyle Mekke’nin fethi, Huneyn ve Taif savaşlarına katılamadı.173
Akîl’in bu savaşlar dışında Hayber’in fethine katılıp katılmadığı
da tartışmalıdır.174
Belagatı, hazır cevaplılığıyla, ensâb ve tarih bilgisiyle tanınan175
ve Câhiliye devrinde hakemliğine başvurulan birkaç kişiden biri
olan176 Akîl, Hz. Ömer devrinde divanın düzenlenmesinde görev
aldı. Hz. Ali’nin halifeliği sırasında, bir borç meselesinde bekle-
diği yardımı göremediği kardeşinin yanından ayrılarak, gerekli
desteği sağlayan Muâviye’ye katılan ve Sıffîn’de Hz. Ali’ye karşı
savaşan Akil, 60/680 tarihinde yaklaşık 100 yaşındayken Şam’da
vefat etti. 177
169 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 43; İbn Kuteybe, el-Ma’ârif, s. 88; İbn Abdilberr, el-İstî’âb,
III, 1078; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 112; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, IV, 61; Nevevî,
Tehzîbü’l-esmâ, I, 337; Zehebî, Siyer, I, 218, III, 99, İbn Hacer, el-İsâbe, III, 631
170 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 1078; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 112; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-
ğâbe, IV, 61; Nevevî, Tehzîbü’l-esmâ, I, 337; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, VII, 226
171 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 43; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, IV, 61; Nevevî, Tehzîbü’l-esmâ,
I, 337; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, VII, 226
172 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 43; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 1078; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-
ğâbe, IV, 61; Nevevî, Tehzîbü’l-esmâ, I, 337; Zehebî, Siyer, I, 218, III, 99; İbn Hacer,
Tehzîbü’t-Tehzîb, VII, 226
173 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, IV,61; Nevevî, Tehzîbü’l-esmâ, I, 337; Zehebî, Siyer, I, 218
174 Bk. İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, VII, 226; Zehebî, Siyer, III, 99
175 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 121; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 112; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe,
IV, 62; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 1078; Nevevî, Tehzîbü’l-esmâ, I, 337; Zehebî,
Siyer, III, 99; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, VII, 226
176 İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 112; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, VII, 226
177 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 44; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 1078; İbn Kudâme, et-
Tebyîn, s. 112; Zehebî, Siyer, I, 219; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, VII, 226
149
Ümmü Saîd bt. Amr b. Yezid b. Müdlic ile evlenen Akîl’in

bu evliliğinden Yezîd ve Saîd isimlerinde iki çocuğu oldu. Akîl’in
Ümmü Saîd’den başka evlendiği iki eşinden biri olan Ümmü’l-
Benîn bt. Suğar’dan, Ca’feru’l-Ekber ve Ebû Saîd el-Ahvel isimle-
rinde iki çocuğu dünyaya geldi. Diğer eşi Halîle’den de Müslim,
Abdullah, Abdurrahman, Abdullah el-Asğar, Hamza, Osman,
Muhammed, Remle, Ümmü Hânî, Esma, Ümmü Kâsım, Fâtıma,
Zeynep ve Ümmü Nu’mân isimlerinde on dört çocuğu oldu.178
Akîl’in Hz. Peygamber’den rivayet ettiği hadis sayısı altıdır.179
c) Ca’fer
Ca’fer b. Ebû Tâlib yaklaşık 590 yılında Mekke’de doğdu.
Hz. Ali’den on yaş büyüktü.180 Ca’fer’in gençlik yılları, babası
Ebû Tâlib’in geçim sıkıntısı çektiği sırada kendisini yanına alan
amcası Abbâs’ın yanında geçti.181
Hz. Peygamber’e ilk iman edenler arasında yer alan Ca’fer,182
Mekkelilerin eziyet ve işkenceleri artınca, amcası Abbâs’ın baldızı
olan ve muhtemelen de bu evde bulunduğu sıralarda görüp evlen-
diği hanımı Esmâ bt. Umeys183 ile birlikte, kafile başkanı olarak184
Habeşistan’a hicret etti. Habeşistan’da dünyaya gelen oğlu Abdul-
lah, burada doğan ilk Müslüman olarak anıldı.185 Ebû Abdullah
179 Geniş bilgi için bk. Önkal, “Akîl b. Ebû Tâlib”, DİA, II, 264
180 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 30; İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 121-122; Zübeyrî, Nesebu
Kureyş, s. 39; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 111; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, I, 542; İbn
Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 384
181 İbn Hişâm, es-Sîre, I, 198
182 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, I, 541; Zehebî, Siyer, I, 216; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 485
183 Bk. “Baldızları –Esmâ bt. Umeys”
184 Ca’fer’in Habeşistan’a gitmesinin sebebinin özellikle bu olduğu düşünülebilir. Zira
Hâşimoğulları arasında Habeşistan’a hicret eden sadece Ca’fer ile eşi Esmâ bt.
Umeys’tir. Müslüman olan diğer Hâşimoğulları Mekke’de kalmışlardır. Bk. Savaş,
“Mekke’de İslamiyet’in Yayılışına Akrabalık Açısından Bir Bakış”, s. 37
185 İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 116; Nevevî, Tehzîbü’l-esmâ, I, 148; Önkal, “Ca’fer b. Ebû
Tâlib”, DİA, VI, 549
150
olarak künyelenen186 Ca’fer’in Avn ve Muhammed isimlerinde iki

oğlu daha dünyaya geldi.187 Kureyşliler, Müslümanların ülke dı-
şına çıkarılmaları talebiyle elçi olarak Habeşistan’a geldiklerinde
Necâşî Ashame’nin huzurunda Müslümanlan o temsil etti. Ca’fer
Habeşistan’a hicretinden sonra 7 (628] yılına kadar orada kaldı.188
Hudeybiye Antlaşması’ndan sonra Hz. Peygamber’in İslâm’a
davet mektubu yolladığı devlet hükümdarları arasında Necâşî de
bulunuyordu. Bu mektubunda onu İslâm’a davet eden Hz. Pey-
gamber, ayrıca ülkesinde bulunan Müslümanları artık Medine’ye
göndermesini de istedi. Bunun üzerine gemiyle Arap Yarımadası’na
dönen Ca’fer, doğruca Hayber’de bulunan Hz. Peygamber’in ya-
nına gitti. Hayber’in fethinden hemen sonra Ca’fer’i karşısında
gören Allah Rasûlü (s.a.) son derece sevindi ve onu kucaklayarak
“Hayber’in fethine mi, yoksa Ca’ fer’in gelişine mi sevineyim, bilmi-
yorum.” buyurdu.189
Ca’fer hem Habeşistan’a hem de dönüşünde doğrudan Medine’ye
gittiği için “Zü’l-hicreteyn” ve fakirleri daima gözettiğinden dolayı
“Ebü’l-mesâkîn” lakaplarıyla da anılıyordu.190 Mütevazı ve yumu-
şak huylu bir insan olan Ca’fer’e Hz. Peygamber, “Senin yaratılı-
şın da ahlakın da bana benzer” demişti.191
186 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 34; İbn Kuteybe, el-Ma’ârif, s. 89; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s.
113; Nevevî, Tehzîbü’l-esmâ, I, 148; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, V, 50; Zehebî, Siyer, I,
206; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 485
187 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 80; İbn Kuteybe, el-Ma’ârif, s. 89; İbn Kudâme, et-Tebyîn,
s. 115; Nevevî, Tehzîbü’l-esmâ, I, 149
188 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 121, IV, 34; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 113-114; Nevevî,
Tehzîbü’l-esmâ, I, 148; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 486
189 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 35; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, I, 542; Zehebî, Siyer, I, 207-
208; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, II, 83
190 İbn Kuteybe, el-Ma’ârif, s. 89; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 115; İbn Hacer, el-İsâbe, I,
486
191 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, I, 243; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 115; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-
ğâbe, I, 542; Nevevî, Tehzîbü’l-esmâ, I, 149
151
8/629 yılında Şam taraflarına gönderilen İslâm ordusunun

Mûte’de yaptığı savaşta Zeyd b. Hârise’nin şehit düşmesi üzerine
ordunun başına geçen Ca’fer, canla başla savaştı ve onlarca yara
alıp iki kolu da kesildikten sonra kırk yaşlarındayken şehit oldu.192
Hz. Peygamber’in Ca’fer’in kesilen iki koluna karşılık iki kanat
ihsan edildiğini ve onlarla cennette uçtuğunu haber vermesi sebe-
biyle kendisine “Tayyâr” (uçan) ve “Zü’l-cenâheyn” (iki kanatlı)
lakapları verildi.193
Uzun yıllar Habeşistan’da kalan ve döndükten kısa bir süre
sonra da Mûte’de şehit olan Ca’fer Hz. Peygamber’den çok az sa-
yıda hadis rivayet etmiştir.194
d) Ali
Ebû Tâlib’in en küçük oğlu olan Ali, hicretten yaklaşık yirmi
iki yıl kadar önce 600 yılında Mekke’de doğdu. Mekke’de ya-
şanan kıtlık üzerine Hz. Muhammed, amcası Ebû Tâlib’in yü-
künü hafifletmek için onu himayesine aldığı için195 Hz. Ali beş
yaşından itibaren hicrete kadar yaklaşık 17 yıl süreyle O’nun ya-
nında kaldı. Belki de bu sebeple çok yakından tanıdığı amca-
oğlunun peygamberliğine ilk iman edenlerden biri oldu. Hiçbir
zaman puta tapmamış olan Hz. Ali’nin Müslümanlığı kabul et-
tiğinde dokuz-on yaşlarında olduğu rivayet edilir.196
Hicretten önceki hayatı hakkında pek bilgi bulunmayan Hz.
Ali, Artık Mekke’de barınamayacağını görerek Medine’ye hicret
192 Buhârî, “Meğâzî”, 44
193 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 121-122, IV, 38; İbn Kuteybe, el-Ma’ârif, s. 89; Nevevî,
Tehzîbü’l-esmâ, I, 148-149
194 Zehebî, Siyer, I, 206. Geniş bilgi için bk. Önkal, “Ca’fer b. Ebû Tâlib”, DİA, VI, 548-
549
195 İbn Hişâm, es-Sîre, I, 197-198; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 121-122; Fığlalı, “Ali”,
DİA, II, 371
196 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 21; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 279; Köksal, İslam Tarihi
(Mekke), III, 93
152
etmeye karar veren Hz. Peygamber’in yokluğunu gizlemek ve O’nu

öldürmeye gelen müşrikleri oyalamak maksadıyla Mekke’de kaldı.
Geceyi Hz. Peygamber’in yatağında geçirdikten sonra da kendi-
sine bıraktığı emanetleri sahiplerine iade edip geride kalan Hz.
Muhammed’in kızı Fâtıma, kendi annesi Fâtıma bt. Esed ve ya-
nındakilerle Mekke’den ayrılarak Kubâ’da Hz. Peygamber’e yetişti.
Muhacirler ile ensar arasında kurulan muâhât sırasında Hz.
Ali’yi kendisine kardeş olarak seçen Hz. Peygamber, hicretin 2.
yılının sonlarında da onu kızı Fâtıma ile evlendirdi. Bu evlilik-
ten Hasan, Hüseyin ve çok küçükken vefat eden Muhassin/Muh-
sin adlı erkek çocukları ile Zeyneb ve Ümmü Gülsûm adlı kız-
ları oldu. Fâtıma’nın sağlığında başka bir evlilik yapmayan Hz.
Ali, onun vefatından sonra ise, aralarında Hz. Peygamber’in en
büyük kızı olan Zeyneb’in kızı (Fâtıma’nın yeğeni) Ümâme bt.
Ebü’l-Âs’ın da bulunduğu birçok kadınla evlendi ve çok sayıda
çocuğu dünyaya geldi. İslam tarihinde “Ali Evladı” olarak bilinen
bu kişlerin sayısı oldukça fazladır.197
Bütün gazve ve seriyyelere katılan, bu savaşlarda sancaktarlık
yapan ve büyük kahramanlıklar gösteren Hz. Ali’nin, özellikle
Hayber’in fethinde büyük payı oldu. Müslümanların zor anlar
yaşadığı bazı savaşlarda herşeye rağmen Hz. Peygamber’i bütün
gücüyle korudu, Tebük Gazvesi’nde ise Hz. Peygamber’in vekili
olarak Medine’de kaldı.
Hz. Peygamber’e kâtiplik de yapan Hz. Ali, bu görevi çerçe-
vesinde Hudeybiye Antlaşması’nı da yazdı. Mekke’nin fethinden
sonra çeşitli kabilelerin taptıkları putlarla Kabe’deki putları orta-
dan kaldırma görevi ona verildi. Hz. Peygamber vefat ettiğinde
197 Bk. Öz, “Ali Evladı”, DİA, II, 392-393; Uyar, Ehl-i Beyt İslam Tarihinde Ali-Fâtıma
Evladı, İstanbul 2004
153
cenazenin yıkanması, kefenlenmesi ve defni gibi hizmetleri ya-

panlardan biri de odur.
Hz. Ali, Hz. Peygamber’in vefatından sonra halifeliğe seçilen
Hz. Ebû Bekir’e, eşi Fâtıma’nın vefatına kadar altı ay biat etmedi.
İlk üç halife döneminde geri planda kalmayı tercih etti ve önemli
vazifeler almadı. Kur’an ve hadis konusundaki derin ilminden do-
layı hem Hz. Ebû Bekir’in hem de Hz. Ömer’in danışmanlığını
yaptı. Mekke’den Medine’ye hicret edilen günün İslâm tarihi için
başlangıç kabul edilmesi teklifi de ondan geldi.
Hz. Osman şehid edilince ısrarlı teklifler üzerine halife ol-
mayı kabul eden Hz. Ali, böylece Hulefâ-i Râşidîn’in dördün-
cüsü oldu. Onun hilâfeti döneminde İslâm dünyasını uzun yıllar
boyunca derinden etkileyecek olan Cemel ve Sıffîn gibi hâdiseler
vukû buldu. Hz. Ali 40/661 yılında Kûfe’de sabah namazında
Abdurrahman b. Mülcem tarafından zehirli bir hançerle yaralan-
dıktan iki gün sonra vefat etti.198
Büyük oğlu Hasan sebebiyle Ebü’l-Hasan künyesini alan Ali
b. Ebû Tâlib’in, “Ebû Türâb”,199 “el-Murtazâ” ve “Esedullâhi’l-
gâlib” gibi lakapları da vardı. Güzel yüzlü, orta boylu, esmer tenli,
iri siyah gözlü ve gür sakallı olarak tavsif edilen Hz. Ali, 586 ha-
dis rivayet etmiştir.200
e) Ümmü Hâni
Ebû Tâlib’in kızı Ümmü Hâni’nin asıl adının Hind201 veya
Fâhite202 olduğu yönünde farklı rivâyetler vardır. Doğumu, ço-
198 İbn Sa’d, et-Tabakât, VI, 12; Fığlalı, “Ali”, DİA, II, 374
199 Bk. Kandemir, “Ebû Turâb”, DİA, X, 243
200 Bk. Fığlalı, “Ali”, DİA, II, 371-374
201 Taberî, Târih, III, 169; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 138; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I,
271
202 İbn Sa’d, et-Tabakât (nşr. Ali M. Ömer), X, 146; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 139; Şâmî,
Sübülü’l-hüdâ, XI, 116, 236; Seydişehrî, İslam Tarihi, II, 913
154
cukluğu ve gençliği hakkında bilgi verilmeyen Ümmü Hani, ço-

cukluk dönemlerinde Hz. Peygamber ile aynı evde yaşamışlardı.
Evlenmek maksadıyla Hz. Peygamber’in kendisine talip olmasın-
dan, O’nunla yakın yaşlarda oldukları tahmin edilebilir. Ancak
onu Hübeyre b. Ebû Vehb el-Mahzumî de isteyince, Ebû Tâlib,
Hübeyre’nin kabilesinden daha önce kız aldıklarını, şimdi de ken-
disinin onlara kız vererek, onların yaptığı bu asil harekete karşı-
lık vereceğini söyleyerek Hübeyre’yi tercih etti ve kızını onunla
evlendirdi.203 Ümmü Hâni’nin, Hübeyre b. Ebû Vehb’den, Hâni,
Câde, Amr ve Yusuf204 isimli çocukları oldu.
Hz. Peygamber, Mekke’nin fethinde Müslüman olan Ümmü
Hâni’ye205 evlenmek için tekrar talip oldu, ancak bu sefer de o
mazeret beyan etti.206 Hz. Peygamber’den kırk altı hadis rivayet
eden Ümmü Hânî, h. 50 yılından sonra vefat etti.207
f) Cümâne
Ümmü Abdullah künyesiyle tanınan Cümâne bt. Ebû Tâlib208
amcasının oğlu ve Hz. Peygamber’in sütkardeşi olan Ebû Süfyân
b. Hâris b. Abdulmuttalib ile evlendi.209 Cümâne’nin bu evlilik-
ten Abdullah ve Ca’fer210 isimlerinde iki oğlu oldu. Daha sonra
Ebû Süfyân’ın kardeşi Rebî’a b. Hâris ile de evlenen Cümâne’nin
203 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 47; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 116; Seydişehrî, İslam Tarihi,
II, 913; Lings, Hz. Muhammed’in Hayatı, s. 51
204 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 47; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 138
205 İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 138; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 163
207 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 47; Zehebî, Siyer, II, 313. Ümmü Hânî hk. geniş bilgi için
bk. Yıldırır, Ümmü Hâni’nin Hayatı ve Hadis Rivayetindeki Yeri, SAÜSBE, Adapazarı
2009
209 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 48; Zübeyrî, Nesebu Kureyş, s. 40; İbn Seyyidünnâs,
155
bu evlilikten de Muhammed211 isminde bir oğlu doğdu. Ne za-

man Müslüman olduğu bilinmeyen Cümâne’ye Hz. Peygamber
Hayber gelirlerinden otuz vesk ayırttı.212
g) Rayta
İbn Sa’d, Ümmü Tâlib adıyla zikrettiği bir kızın, Ebû Tâlib’in
Rayta ismiyle bilinen çocuğu olabileceğini söyleyerek Ümmü Tâlib’e
Hayber’den kırk vesk pay ayrıldığını belirtmektedir.213
h) Esmâ
Varlığı bile tartışmalı olan Esmâ bt. Ebû Tâlib hakkında ismi
dışında bir bilgi mevcut değildir.
4. ABBÂS’IN ÇOCUKLARI
Abbâs, Hz. Hatice’den hemen sonra İslam’ı kabul eden ve aynı
zamanda Hz. Peygamber’in hanımı Meymûne’nin kız kardeşi
olan Ümmü’l-Fazl Lübâbe el-Kübrâ bt. Hâris ile evlendi ve on-
dan, Fazl, Abdullah, Ubeydullah, Kusem, Abdurrahman, Ma’bed,
ve Ümmü Habîb adlı çocukları dünyaya geldi.214 Abbâs’ın bunlar
dışında bir cariyesinden Temmâm, Ümeyme ve Kesîr, Huceyle bt.
Cündeb isimli bir eşinden de Hâris215 isimli çocukları oldu. Kız
çocukları olarak Ümmü Habîb ile Ümeyme dışında Âmine, Sa-
fiyye ve Ümmü Gülsüm isimleri de verilmektedir.216
211 İbn Sa’d, et-Tabakât, V, 20
212 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 48
214 Burada sadece Ümmü’l-Fazl Lübâbe’den doğan çocukları hakkında bilgi verilecektir.
Diğer çocuklar hakkında bk. Kiraz, Hz. Peygamber’in Amcaları, s. 158-159, 162-163
215 Zehebi, Siyer, II, 85
216 Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 169; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 83
156
a) Fazl
Ebû Abdullah217 veya Ebû Muhammed218 künyeleriyle tanı-
nan Fazl, 15/636 yılında yapılan Yermûk Savaşı’nda şehit oldu-
ğunda yirmi iki yaşı civarında olduğu219 bilgisine göre 614 yı-
lında doğmuş olmalıdır. Çocukluğu hakkında bilgi yoktur. Hz.
Peygamber’le birlikte Mekke’nin fethinde ve Huneyn Gazvesi’nde
bulundu. Huneyn’de Hz. Peygamber’in yanından ayrılmayıp onu
koruyanlardan biri olan Fazl,220 Veda haccında Müzdelife’den
Mina’ya kadar Hz. Peygamber’in devesinin terkisinde gittiği için
kendisine “Ridfü Rasûlillâh” denildi, o günden sonra da bu la-
kapla tanındı.
Yakışıklı bir delikanlı olan221 Fazl, Safiyye bt. Mahmiye b.
Cez ile evlendi; bu evlilikten Ümmü Gülsûm adında bir kızı ol-
du.222 Vefatına yakın zamanlarda Hz. Peygamber’in mescide çık-
masına yardım edenlerden biri olan Fazl, Allah Rasûlü’nün (s.a.)
vefatı sırasında da yanında bulundu ve techiz ve tekfin gibi hiz-
metlerinde yer aldı.223
Hz. Peygamber’in vefatından sonra Suriye seferine katılan
Fazl’ın daha sonraki hayatı hakkında fazla bilgi bulunmamakta-
dır. Yirmi dört hadis rivayet eden Fazl b. Abbâs’ın Hz. Ömer’in
halifeliği döneminde 18/639’de Amvâs veba salgınında öldüğünü
ileri süren kaynakların yanında, onun daha önce 13/634 yılında
219 İbn Hibbân, es-Sikât, III, 329-330
220 İbn Sa’d, et-Tabakât, II, 151, IV, 54; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, VII, 167; İbn
Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 386; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 166
221 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, 31; İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 54-55; Diyârbekrî, Târîhu’l-
hamîs, I, 166; Köksal, İslam Tarihi (Medine), XVII, 279
222 Ümmü Gülsûm önce Hz. Hasan’la, daha sonra da ondan ayrılarak Ebû Mûsâ el-Eşarî
ile evlenmiştir. Bk. Başaran, “Fazl b. Abbâs b. Abdülmuttalib”, DİA, XII, 273
157
yapılan Mercisuffer Savaşı’nda şehid edildiği de söylenmektedir.224

Buhârî ve İbn Hacer ise 15/636 yılında, Yermük veya Yemâme
Savaşı’nda, yirmi iki yaşında iken225 şehid olduğunu tercih et-
mektedirler.226
b) Abdullah
Kaynaklarda ve hadis kitaplarında daha çok İbn Abbas diye
meşhur olan Abdullah b. Abbâs, m. 619 yılında Mekke’de
doğdu. Medine’ye hicret edilen dönemde annesiyle birlikte kal-
dığı Mekke’den ne zaman Medine’ye gittiği ihtilaflıdır; bir süre
sonra annesiyle birlikte hicret ettiği yanında, babası Abbas’la fe-
tih yılı (630) hicret ettiği de söylenmektedir. Hicretinden sonra,
teyzesi Meymûne Hz. Peygamber’in eşi olduğu için bazı geceleri
teyzesinin yanında geçirir, Hz. Peygamber’in davranış ve ibadet-
lerini öğrenirdi.
Hz. Peygamber vefat ettiğinde 13 yaşlarında olan Abdullah,
Halife Hz. Osman devrinden itibaren Medine’den oldukça uzaklara
seyahatler yaptı, bu meyanda Kuzey Afrika, Cürcân, Taberistan ve
İstanbul’a gitti. Basra valiliği de yapan İbn Abbâs,227 Muaviye’ye
karşı Hz. Ali’nin yanında Cemel ve Sıffîn savaşlarına katıldı.228
Sonraki dönemlerde tefsir ve fıkıh ilimlerinde otorite ka-
bul edilen ve rivayet ettiği 1660 hadisle çok hadis rivayet edenler
(muksirûn) arasında yer alan Abdullah, Zür’a bt. Meşrah adında
bir kadınla evlendi ve ondan Abbas, Ali, Fazl, Muhammed, Ubey-
dullah, Lübâbe ve Esmâ isimli çocukları oldu.229 Hz. Peygamber’in
224 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 55; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 166
225 İbn Hibbân, es-Sikât, III, 330
226 Bk. Başaran, “Fazl b. Abbâs b. Abdülmuttalib”, DİA, XII, 272-273
227 İbn Sa’d, et-Tabakât (nşr. Ali M. Ömer), VI, 338
229 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 32; İbn Sa’d, et-Tabakât (nşr. Ali M. Ömer), VI, 320;
Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 167.
158
dua ve iltifatlarını kazanan,230 hayatı boyunca Müslümanların ken-

disinden çokça yararlandığı bir insan olarak yaşayan231 Abdullah
b. Abbas, 68/688 tarihinde yetmiş yaşlarında iken232 Tâif’te ve-
fat etti, cenaze namazını Hz. Ali’nin oğlu Muhammed b. Hane-
fiyye kıldırdı.233 Abdullah uzun boylu ve kumral tenli olup, sara-
ran sakallarını kına ile boyardı.234
c) Ubeydullah
Ağabeyi Abdullah’tan bir yaş küçük olan ve 620 yılında
Mekke’de doğan Ubeydullah’ın gençliği hakkında fazla bilgi yok-
tur. Hz. Peygamber vefat ettiğinde henüz 12 yaşında olan235 Ubey-
dullah, Ali b. Ebû Talib tarafından Yemen’de görevlendirildi ve
hac emirliği yaptı.236 Ticaretle uğraşan ve son derece cömert bir
kişiliği bulunan Ubeydullah,237 58/678 yılında, Yezid b. Muaviye
zamanında, Medine’de238 veya Yemen’de239 vefat etti.
Ubeydullah’ın, aralarında dayısı Kutn b. el-Hâris’in kızı
Fer’a’nın240 da bulunduğu birçok hanımından ve cariyelerinden
Muhammed, Âliye, Meymûne, Lübâbe, Ümmü Muhammed,
230 Bk. Buhârî, “İlim”, 17, “Vudû”, 10
231 İbn Sa’d, et-Tabakât (nşr. Ali M. Ömer), VI, 329, 332
232 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 31; İbn Sa’d, et-Tabakât (nşr. Ali M. Ömer), VI, 345;
234 Bk. Çakan-Eroğlu, “Abdullah b. Abbas b. Abdülmuttalib”, DİA, I, 76-79
235 İbn Sa’d, et-Tabakât (nşr. Ali M. Ömer), VI, 347; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 167
237 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 32; İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 6, VI, 348; Diyarbekrî,
238 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 32; İbn Sa’d, et-Tabakât (nşr. Ali M. Ömer), IV, 6;
240 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 31; Mizzî Tehzîbü’l-Kemâl, XXXV, 260. İbn Hacer, Kutn
b. Hâris’in kızı Fer’a’nın Ubeydullah’ın eşi değil annesi olduğunu söylemektedir. Bk.
İbn Hacer, el-İsâbe, V, 449
159
Abdurrahman, Kusem, Abdullah, Ca’fer, Ümmü Gülsüm, Amra

ve Ümmü Abbas adlı çocukları oldu. 241
d) Kusem
Doğum tarihi hakkında bilgi verilmeyen Kusem’in, Hz.
Hüseyin’in sütkardeşi olduğundan hareketle 4/626 yılı civarında
doğduğu tahmin edilebilir. Resûlullah kendisine benzetilen242
Kusem’i arkadaşlarıyla oynarken görmüş ve bineğinin arkasına
bindirmişti. Hz. Peygamber’in cenazesi yıkanırken hazır bulu-
nan Kusem, kabre indi ve kabirden en son o çıktı. Bu sebeple Hz.
Peygamber’e en son dokunan kişi olarak tanındı.
Hz. Ali’nin hilâfeti döneminde Mekke valiliğine tayin edi-
len Kusem hac emirliği de yaptı. Fetvasına başvurulan sahabi-
243
lerden biri olan Kusem, Muâviye döneminde Horasan Valisi Saîd

b. Osman b. Affân’ın kumandasında Horasan civarındaki fetih-
lere katıldı. 57/676 yılında Semerkant’ta şehid oldu ve orada def-
nedildi.244 Halk arasında “Şâh-ı zend” (Yaşayan Sultan) olarak
anılan ve çok itibar gören Kusem’in mezarına Bâbür devrinde
Mezarşâh adı verilmiştir.245
e) Abdurrahman
Hz. Peygamber zamanında doğan Abdurrahman hakkında çok
az bilgi bulunmaktadır. Buna göre Abdurrahman, Hz. Ömer za-
manında Şam’da vefat etmiştir.246 Onun, Hz. Osman zamanında
241 İbn Sa’d, et-Tabakât (nşr. Ali M. Ömer), VI, 347-348
242 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 32; İbn Sa’d, et-Tabakât (nşr. Ali M. Ömer), IV, 349;
Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 168; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 119
244 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 32; İbn Sa’d, et-Tabakât (nşr. Ali M. Ömer), VI, 350
245 Bk. Bakır, “Kusem b. Abbâs”, DİA, XXVI, 462-463
160
35/656 senesinde kardeşi Ma’bed ile birlikte Afrika’da şehit olduğu

da rivayet edilmektedir.247
f) Ma’bed
Abbâs’ın küçük çocuklarından biri olan248 ve Ebü’l-Abbâs
künyesiyle bilinen Ma’bed, Hz. Peygamber zamanında doğdu ve
Hz. Osman zamanında 35/656 yılında Afrika’da şehit edildi.249
Mabed’in çeşitli hanımlarından Abbâs, Abdullah, Meymûne,
Ömer ve Hafsa isimli çocukları oldu.250
g) Ümmü Habîb
Abbâs’ın Ümmü’l-Fazl Lübâbe’den doğan kızı Ümmü Habîb,
Esved b. Süfyân b. Abdülesed ile evlendi ve Zerkâ ile Lübâbe adlı
çocukları oldu. Mekke’de oturuyorlardı.251
5. HAMZA’NIN ÇOCUKLARI
Hz. Hamza, Bintü’l-Mille b. Mâlik el-Evsî, Havle bt. Kays ve
Selmâ bt. Umeys isimlerinde üç kadınla evlendi; Bintü’l-Mille’den
Ya’lâ, Bekir ve Amr, Havle’den Umâre isimli oğulları, Selmâ’dan
da Ümâme adlı kızı dünyaya geldi.252 Bu çocuklar içinde sadece
kızı Ümâme hakkında nisbeten yeterli bilgi bulunmakta, diğer-
leri ise hemen hiç tanınmamaktadır.
249 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, 32; İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 6
252 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 34 Belâzürî, Ensâb, IV, 381; İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 8.
İbn Seyyidünnâs, bu çocuklarını isimlerini Yâla, Umâre, Ümâme, Ümmü Fazl ve
Fâtıma olarak sayıp, bazılarının Ümmü Fazl ve Fâtıma’yı bir saydığını söylemiştir.
Bu çocukların hepsi vefat etmiş ve Hz. Hamza’nın nesli devam etmemiştir. Bk. İbn
Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 385
161
a) Ya’la
Hz. Hamza’nın oğlu Ya’la’nın Umâre, Ya’lâ, Fazl, Zübeyr,
Ukayl ve Muhammed isimli çocukları vardı. Ancak bu çocukla-
rın hepsi de vefat etmiştir. 253
b) Bekir
Sadece ismi verilmektedir.
c) Amr
Sadece ismi verilmektedir.
d) Umâre
Havle bt. Kays’tan doğan Umâre, Irak taraflarında katıldığı
savaşların birinde şehit düştü.254
e) Ümâme
Hz. Hamza’nın Selmâ bt. Umeys’ten doğan çocuğu olan
Ümâme onun tek kızıdır.255 Hz. Peygamber, hicretin 7. yılında
yaptığı kaza umresi dönüşünde, Mekke’de bulunan ve arkasından
seslenen Ümâme’yi yanına alıp Medine’ye getirdi. Medine’ye gel-
dikten sonra Ümâme’nin velisi olma konusunda, Hz. Ali, Zeyd b.
Hârise ve Ca’fer b. Ebû Tâlib arasında anlaşmazlık çıkınca, Hz.
Peygamber Ca’fer’in hanımı Esmâ bt. Umeys’in Ümâme’nin tey-
zesi olması nedeniyle, onu Câfer’e teslim etti.256 Hz. Peygamber,
253 Belâzürî, Ensâb, IV, 382; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 88; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I,
165
255 Bazı kaynaklarda Amâre, Fâtıma ya da Ümmü Varaka isimleriyle geçen kızların da bu
Ümâme olduğu hk. bk. İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 19; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 500
256 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 48, 159-160
162
kendisine Ümâme’yle evlenmesini teklif eden Hz. Ali’ye, onun

sütkardeşinin (Hamza’nın) kızı olduğunu hatırlatmıştır.257
Hz. Peygamber Ümâme’yi kendi eşi Ümmü Seleme’nin ilk
kocası Ebû Seleme b. Abdülesed’den olan oğlu Seleme ile evlen-
dirdi.258 Emetullah olarak da bilinen259 Ümâme, Abdülmelik b.
Mervan zamanında (65-86/685-705) öldü.260
6. MUKAVVİM’İN ÇOCUKLARI
Mukavvim, Kılâbe bt. Amr b. Cu’ûne b. Ğaziyye ile evlendi261
ve onun bu evliliğinden Bekir,262 Hind, Ervâ, Ümmü Amr Fâhite
ve Safiyye adlı çocukları oldu. Onun hiç erkek çocuğu olmadığı
ve bu yüzden neslinin devam etmediği de söylenmektedir.263
Mukavvim’in bu çocuklarından Bekir ve Safiyye ile ilgili her-
hangi bir bilgi mevcut değildir.
a) Ervâ
İbn Sa’d’a göre Ervâ, Hevazinlilerden Ebû Mesrûh Hâris b.
Yamer ile evlendi ve Abdullah b. Ebû Mesrûh adlı oğlu oldu.264
Ervâ’nın, amcası Hâris’in oğlu Ebû Süfyân b. Hâris ile evlendiği
ve isimleri verilmeyen kızlarının olduğu da rivayet edilmektedir.265
257 Buhârî, “Nikah”, 20; Müslim, “Radâ”, 11-12. Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 159;
Belâzürî, Ensâb, IV, 382; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 148; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI,
236; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 165
258 Bk. “Üvey Çocukları –Seleme-”
262 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 34
163
b) Hind
İbn Sa’d Hind’in, Ebû Amra Beşîr b. Amr b. Mihsan ile ev-
lenip, Abdullah ve Abdurrahman adlı çocuklarının olduğunu
söylerken,266 Belâzürî onun, Hazrec kabilesinin Neccar oğulla-
rından, Sıffîn’de Hz. Ali’nin yanında savaşırken öldürülen Amr
b. Mihsan ile evlendiğini ve Beşîr’in onun çocuğu olduğunu ileri
sürmektedir.267
c) Ümmü Amr Fâhite

İsmi (veya lakabı) Fâhite olan Ümmü Amr, Mes’ud b. Mu’teb
es-Sakafî ile evli idi. Sonra sırasıyla amcalarının oğlu Mu’attib b.
Ebû Lehep ve Ebû Süfyân b. Hâris ile evlendi.268 Mes’ud ile ev-
liliğinden, meşhur sahabi Abdullah b. Mes’ûd adlı oğlu,269 Ebû
Süfyân ile olan evliliğinden de Âtike adlı kız dünyaya geldi.270
7. HACL’IN ÇOCUKLARI
Eşi hakkında bilgi bulunmayan Hacl’in Kurre adında
bir oğlu bulunduğunu söyleyenler olduğu gibi, onun hiç erkek
271
çocuğunun olmadığını ve dolayısıyla neslinin devam etmediğini

söyleyenler de vardır.272 İbn Sa’d’ın, amcaları hakkında bir şiirini
verdiğine bakılırsa Kurre şair olmalıdır.273

273 Şiir için bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 94
164
8. EBÛ LEHEB’İN ÇOCUKLARI

Ebû Leheb’in, Ebû Süfyân’ın kızkardeşi Ümmü Cemîl bt.
Harb ile evliliğinden Utbe, Uteybe ve Mu’attib adlı oğulları ile
Dürre (Sübey’a), Azze ve Hâlide isimli kızları doğdu.274
a) Utbe
Doğumu ve çocukluğu hakkında bilgi bulunmayan Utbe Hz.
Peygamber’in kızı Rukayye ile nikâhlandı. Ancak, peygamberli-
ğin açığa vurulmasından sonra gelişen olaylar sonucu, anne-baba-
sının275 ya da Kureyşlilerin276 baskısı sonucu Rukayye’yi boşadı ve
Saîd b. el-Âs’ın kızıyla evlendi.277 Bundan sonraki hayatı da meç-
hul olan Utbe Mekke’nin fethinde ortalarda görünmeyince, Hz.
Peygamber onun bulunmasını istedi. Getirildiğinde Müslüman
olmayı kabul etti278 ve bundan sonra Huneyn ve Taif seferlerine
katıldı.279 Utbe’nin birkaç evliliğinden pek çok çocuğu oldu.280
b) Uteybe
Ağabeyi Utbe gibi hayatının ilk dönemleri hakkında bilgi
bulunmayan Uteybe, Hz. Peygamber’in kızı Ümmü Gülsüm ile
nikâhlanmıştı, ancak o da Utbe gibi aynı gerekçelerle eşini bo-
şadı. Uteybe birgün Hz. Peygamber’e gelerek hakaretler edince
Hz. Peygamber de ona bir köpeğin musallat olması için beddua
274 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 36; İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 50-51; Belâzürî, Ensâb, IV,
413; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 387; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 88, 140 vd.;
Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 160, 170
275 Belâzürî, Ensâb, I, 401; Seydişehrî, İslam Tarihi, I, 492; Köksal, İslam Tarihi
(Medine), X, 33; Hamîdullah, İslam Peygamberi, I, 91
276 İbn Hişâm, es-Sîre, II, 222; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, V, 162-163
277 Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, V, 162-163
279 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 60; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 143; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-
eser, II, 387; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 140; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 169
280 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 59-60
165
etti. Uteybe bir süre sonra arkadaşlarıyla Şam dolaylarından Hav-

ran’dayken bir aslan geldi ve onu parçaladı.281
c) Mu’attib
Mu’attib de Utbe gibi Mekke’nin fethinde bulunup getirildi
ve amcasının oğlu Hz. Muhammed’in huzurunda Müslüman
oldu. Huneyn ve Taif savaşlarına katıldı, Huneyn’de gözünden
yaralandı.282
Mu’attib, amcası Hâris’in torunu Âtike bt. Ebû Süfyân b.
Hâris ile evlendi ve ondan Abdullah, Muhammed, Ebû Süfyân,
Musa, Ubeydullah, Said ve Hâlide adlarında çocukları oldu. Di-
ğer amcası Mukavvim’in kızı Ümmü Amr Fâhite ile de evlen-
diği söylenmektedir.283 Şettâ isimli eşinden, Müslim, Ebû Müs-
lim ve Abbâs; Himyer’li bir kadından da Abdurrahman adlı bir
çocukları oldu.284 Utbe ile birlikte müslüman olan ve Taif dö-
nüşü Mekke’ye yerleşen285 Mu’attib’in sonraki hayatı ve ölümü
hakkında bilgi yoktur.
d) Dürre / Sübey’a
Ebû Leheb’in çocukları içinde ilk Müslüman olan Dürre,
daha Mekke’deyken Müslüman oldu.286 Hâris b. Âmir b. Nevfel
b. Abdümenaf ile evlendi ve ondan Velid, Ebü’l-Hasen ve Eslem/
Müslim adlı çocukları oldu. Kocası Bedir’de kâfir olarak öldürü-
lünce Medine’ye hicret etti. Daha sonra Dihye b. Halîfe el-Kelbî
281 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 36; Belâzürî, Ensâb, IV, 413-414; İbn Seyyidünnâs,
Uyûnü’l-eser, II, 387; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, X, 216 vd.
282 İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 143; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI,140
285 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 60; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI,140; Diyârbekrî, Târîhu’l-
hamîs, I, 169
286 İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 387; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 160, 169
166
ile evlendi.287 Amcası Hâris’in torunu Hâris b. Nevfel b. Hâris288

ile de evlendiği; ondan Ukbe/Utbe, Velid ve Ebû Müslim adlı ço-
cuklarının olduğu da ifade edilmektedir.289 Ancak iki eşinin is-
minin Hâris olması ve çocuklarının isim benzerlikleri sebebiyle,
bunların kaynaklarca karıştırılmış olabileceği ihtimali göz ardı
edilmemelidir.
Şair bir kadın olan Dürre Medine’ye hicret ettikten sonra bazı
kadınların, Ebû Leheb’in kızı olduğu gerekçesiyle kendisini rahat-
sız ettiklerini Hz. Peygamber’e şikayet edince, buna üzülen Hz.
Peygamber halkı toplayıp, “Ey insanlar! Sizin nesebiniz var da be-
nim yok mu? Dürre benim amcamın kızıdır. Onun hakkında hiç
kimse hayırdan başka bir şey söylemesin!” buyurdu ve “Diriler ölen
yakınları yüzünden rahatsız edilmezler.” diyerek onları ikaz etti.290
Üç hadis rivayet eden Dürre’nin 20/641 tarihinde vefat ettiği
tahmin edilmektedir.291
e) Azze
Azze bt. Ebû Leheb’in hayatına dair verilen bilgi, onun Evfâ
b. Hakîm b. Ümeyye b. Harise ile evlendiği ve Ubeyde, Saîd ve
İbrahim adlı çocuklarının olduğudur.292
287 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 50; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 634; Diyârbekrî, Târîhu’l-
hamîs, I, 169
288 Bk. Çubukçu, “Hâris b. Nevfel”, DİA, XVI, 200
289 İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 143-144; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1835; İbn Hacer, el-
İsâbe. VII, 634; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 169
290 Taberânî, el-Mu’cemü’l-kebîr, XXIV, 257, 259; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 422-423.
Bazı kaynaklarda bu olay Sübey’a bt. Ebû Leheb adıyla zikredilmektedir. İbn Hacer
bunu Dürre’nin iki adı bulunabileceği gibi bu adlardan birinin onun lakabı sayılabile
ceğini veya Sübey’a’nın Ebû Leheb’in diğer bir kızı olabileceğini söyleyerek açıkla-
maya çalışır. Bk. el-İsâbe, VII, 635
291 Bk. Yardım, “Dürre bint Ebû Leheb”, DİA, X, 30-31
167
f) Hâlide
Hâlide Osman b. Ebü’l-Âs es-Sakafî ile evlendi ve çocukları
oldu.293 İbn Hacer, Dârekutnî’den naklen Hâlide’nin sahabi ol-
madığını belirtmektedir.294
C. HALALARI
Daha önce bahsedildiği gibi Abdülmuttalib’in altı kızı oldu.
Hz. Muhammed’in halaları olan bu kadınların, Safiyye dışın-
dakilerin annesi Fâtıma bt. Amr, Safiyye’nin annesi ise Hâle bt.
Vüheyb’dir.295 Hz. Peygamber’in halalarının yaş sıralamasını tam
olarak yapmak mümkün değildir. Bu sebeple halaları, eldeki bil-
giler ışığında öngörülen bir sırayla verilecektir.
1. Ümmü Hakîm Beyzâ bt. Abdülmuttalib

Hz. Peygamber’in babası Abdullah’ın ikizi olan296 Ümmü
Hakîm’in asıl ismi Beyzâ’dır.297 Annesi Fâtıma bt. Amr olup,
bi’setin ilk zamanlarında 70 yaşlarındayken vefat ettiği söylendi-
ğine göre,298 muhtemelen 540’lı yıllarda doğdu.299
Ümmü Hakîm, Küreyz b. Rebî’a el-Abşemî ile evlendi ve bu
evliliklerinden Âmir, Ervâ, Ümmü Talha ve Âmine adlı çocukları
295 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 93; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 17; Belâzürî, Ensâb, I, 88, 90;
Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, I, 431; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 96; İbn Seyyidünnâs,
Uyûnü’l-eser, II, 383-384; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 85 vd.; Diyârbekrî, Târîhu’l-
hamîs, I, 159. İlgili tablo için bu bölümün başına bakılabilir.
296 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 17; Hamidullah, İslam Peygamberi, I, 34
297 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 45; Belâzürî, Ensâb, IV, 423; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s.
173; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 388; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 170
299 Hz. Peygamber’in babası Abdullah’ın ikizi olduğuna göre, Ümmü Hakîm’in de, m.
544 yılı civarında doğduğu söylenebilir.
168
oldu.300 Çocuklarından, Affân b. Ebü’l-Âs b. Ümeyye ile evlenen

Ervâ, Hz. Osman’ın annesidir.301
2. Berre bt. Abdülmuttalib

Berre’nin annesi de Fâtıma bt. Amr’dır.302 Abdülesed b. Hi-
lal b. Abdullah el-Mahzûmî ile evlenen Berre’nin ondan Ebû Se-
leme adlı çocuğu oldu, ki bu Ebû Seleme Hz. Peygamber’in hem
sütkardeşi hem de eşi Ümmü Seleme’nin ilk kocasıdır.303 Berre
daha sonra Ebû Ruhm b. Abduluzza el-Âmiri ile evlendi ve bu
evlilikten de Ebû Sebre adlı çocuğu oldu.304 Berre de bi’setten
önce vefat etti.305
3. Âtike bt. Abdülmuttalib

Ümmü Abdullâh künyesiyle tanınan Âtike bt. Abdülmuttalib’in
annesi de Fâtıma bt. Amr’dır. Doğum ve ölüm tarihleri bilinmemek
tedir. Âtike, Ebû Ümeyye b. Mugire b. Abdullah el-Mahzûmî ile
evlendi; bu evlilikten Abdullah, Züheyr ve Muhâcir adlı oğulları
ile Kureybe el-Kübrâ isimli kızı dünyaya geldi.306
300 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 45; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 18; Belâzürî, Ensâb, IV,
423; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 173; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 388; Şâmî,
Sübülü’l-hüdâ; XI, 85
301 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 45. Ümmü Hakîm’in Ukbe b. Ebû Muayt ile de evlendiği
söylenmekle birlikte (Zehebî, Siyer, II, 273; Ahmed Naim, Tecrid Tercemesi, VII, 87),
Ukbe ile evlenen kendisi değil, kızı Ervâ olmalıdır. Bk. Başaran, “Ervâ bint Kureyz”,
DİA, XI, 317
302 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 93; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 17; Süheylî, er-Ravdü’l-
ünüf, I, 431; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 96; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 383;
Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 159; Zapsu, Büyük İslam Tarihi, s. 312
303 Belâzürî, Ensâb, IV, 424; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 172; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-
eser, II, 388; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 85-86; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 170
304 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 45; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 19. İbn Kudâme evlilik
sırasını bunun tersi olarak göstermektedir. Bk. et-Tebyîn, s. 172
305 İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 172; Zehebî, Siyer II, 273
Sübülü’l-hüdâ, X1, 85; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 170
169
Kocası Ebû Ümeyye’nin Âtike’den önceki evliliğinden Ümmü

Seleme adlı bir kızı vardı. Bu kızı daha sonra Hz. Peygamber ile
evlendiğinden dolayı, Ümmü Seleme Hz. Muhammed’in halası
Âtike’nin üvey kızı, Abdullah ve Züheyr’in de üvey kardeşleridir.307
Diğer kızkardeşleri gibi şair olan Âtike bt. Abdülmuttalib, Be-
dir Gazvesi’nden önce bir rüya gördü.308 Daha sonra rüyası ger-
çek çıkan Âtike’nin İslâmiyet’i kabul ettiğitartışmalıdır.309 İbn
Sa’d, Âtike’nin Hz. Peygamber’i metheden üç ayrı şiirine eserinde
yer vererek, bunları onun Müslüman olduğuna delil gösterir.310
Medine’ye hicret ettiği de söylenen311 Âtike’nin bir şiiri Hz. Pey-
gamber hakkında dile getirilmiş bir mersiye olduğuna göre, onun
Hz. Peygamber’den sonra vefat ettiği söylenebilir.312
4. Ümeyme bt. Abdülmuttalib

Yine Fâtıma bt. Amr’’ın kızlarından biri olan, ancak doğumu
ve gençliği hakkında bilgi verilmeyen Ümeyme, Cahş b. Riyâb el-
Esedî ile evlendi; bu evlilikten, Abdullah, Ubeydullah, Ebû Ahmed,
307 Şâmî, Sübülü’l-hüdâ XI, 85; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 170. Âtike’nin Ümmü
Seleme’nin annesi olduğunu söyleyenler, onun öz annesinin isminin de Âtike olması
sebebiyle karıştırmış olmalılar. Ümmü Seleme’nin öz annesinin ismi Âtike bt. Âmir b.
Rebî’a’dır. Bk. “Eşleri-Ümmü Seleme-”
308 Suriye’den dönmekte olan Ebû Süfyân, Müslümanların Kureyş kervanına baskın ya-
pacağını haber vermek ve yardım istemek üzere Damdam b. Amr el-Gıfârî’yi haberci
olarak Mekke’ye gönderdi. Damdam’ın gelmesinden birkaç gün önce Âtike bir rüya
gördü. Âtike’nin, kardeşi Abbâs’a anlattığı rüyası, bir süre sonra Mekke’de yayıl-
dı. Üç gün sonra Damdam Mekke’ye gelip de kervanın başına gelen tehlikeyi ha-
ber verince Âtike’nin rüyası gerçekleşmiş oldu. Hz. Peygamber’in ve İslâm’ın azılı
düşmanlarından biri olmasına rağmen, bu rüyanın tesirinde kalan Ebû Leheb, Bedir
Savaşı’na katılmadı. Rüya için bk. Vâkıdî, el-Meğâzî, I, 29; İbn Hişâm, es-Sîre, II,
188; Belâzürî, Ensâb, IV, 26-27; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 169; İbn Seyyidünnâs,
Uyûnü’l-eser, I, 379; İbn Kesîr, es-Sîre, II, 381-382; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, IV, 19 vd.;
Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 370; Seydişehrî, İslam Tarihi, II, 652
310 Mersiye için bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, II, 326-327
311 İbn Sa’d, et-Tabakât, X, 44
312 Bk. Fayda, “Âtike bint Abdülmuttalib”, DİA, IV, 73
170
Zeynep, Ümmü Habîbe ve Hamne adlı çocukları oldu.313 Çocuk-

larından Zeyneb, Hz. Peygamber’in eşi olan Zeyneb bt. Cahş’dır.
İslam’ı kabul edip etmediği tartışmalı olan314 Ümeyme’nin bu hu-
susta, Hz. Peygamber’in amcasının oğlu Rebî’a b. Hâris’in kızı
Ümeyme ile karıştırıldığı ifade edilmektedir.315
5. Ervâ bt. Abdülmuttalib

Annesi Fâtıma bt. Amr316 olan Ervâ, Umeyr b. Vehb ile ev-
lendi ve Tuleyb adında bir oğlu oldu. İslam’ı kabul eden Tuleyb
annesinin de Müslüman olmasını sağladı317 Kaynaklarda daha
sonra Ertât b. Şürahbîl veya Kelede (b. Hâşim) b. Abdümenâf ile
evlenip Fâtıma isimli bir kızının olduğu rivayet edilmektedir.318
Diğer kız kardeşleri gibi şair kimliğiyle de tanınan Ervâ’nın,
babası Abdülmuttalib’in ve yeğeni Hz. Muhammed’in vefatı üze-
rine söylediği mersiyeler kaynaklarda zikredilmiştir. Hem cahiliyye
313 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 45-46; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 19; Belâzürî, Ensâb, IV,
Sübülü’l-hüdâ, XI,85; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 171
314 Hz. Peygamber’in halası Ümeyme için Hayber gelirlerinden 40 vesk ayırtmış olması,
onun Müslüman olduğu şeklinde yorumlanabilir. Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 46
315 Zehebî, Siyer, II, 274
316 Annesinin kim olduğu hakkındaki farklı görüşler için bk. Kiraz, Hz. Peygamber’in
Amcaları, s. 31
424; İbn Kudâme, et-Tebyîn,; 172; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 389; Şâmî,
Sübülü’l-hüdâ, XI, 86-87; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 171.
Ervâ’nın, oğlu Tuleyb’in tesiriyle Müslüman olduğu ifade edilmektedir. Tuleyb
b. Umeyr Erkam’ın evinde Müslüman olduktan sonra annesini dine davet etti.
Annesi Ervâ’nın kararsızlığını gören Tuleyb, dayısı Hamza’nın da Müslüman ol-
duğunu söyleyince Erva İslâm’ı kabul etti. Bu bilgilerden Ervâ’nın Mekke döne-
minde Müslüman olduğu, daha sonra da Medine’ye hicret ettiği anlaşılmaktadır.
Bk. Başaran, “Ervâ bint Abdülmuttalib”, DİA, XI, 317
318 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 42; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 20; İbn Seyyidünnâs,
Uyûnü’l-eser, II, 389; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 86; Diyârbekrî; Târîhu’l-hamîs, I, 171
171
döneminde hem Müslüman olduktan sonra itibarlı ve görüşlerine

başvurulan kadınlardan biri olan Ervâ 15/636 tarihinde vefat etti.319
6. Safiyye bt. Abdülmuttalib

Abdülmuttalib’ın Fâtıma bt. Amr dışında başka bir eşinden
doğan tek kızı olan Safiyye’nin annesi Hâle bt. Vüheyb olup,
Hamza, Mukavvim ve Hacl ile öz kardeştirler.320 Vefat ettiğinde
73 yaşında olduğundan hareketle,321 m. 567 yıllarında doğduğu
söylenebilir. Cahiliyye döneminde Ebû Süfyân’ın kardeşi Hâris b.
Harb b. Ümeyye b. Abdüşşems ile evli idi. Hâris’ten Safî isimli
çocuğu oldu.322 O ölünce Hz. Peygamber’in ilk eşi Hatice bt.
Huveylid’in kardeşi Avvâm b. Huveylid ile evlendi. Ondan da
Zübeyr, Sâib ve Ümmü Habib isimli çocukları dünyaya geldi.323
Müslümanlığı kabul eden Safiyye, oğlu Zübeyr b. Avvâm ile bir-
likte Medine’ye hicret etti.324
Son derece cesur bir kadın olan325 Safiyye, Uhud savaşın-
dan sonra savaş alanına geldiği zaman Hz. Peygamber onun kar-
319 Bk. Başaran, “Ervâ bint Abdülmuttalib”, DİA, XI, 317
320 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 93; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. I, 17; Belâzürî, Ensâb, IV, 425;
Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, I, 430; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 383; Diyârbekrî,
321 Belâzürî, Ensâb, IV, 425; İbn Kudâme, et-Tebyîn, 168; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-
eser, II, 390; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 86; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 172
322 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 41. Belâzürî bu çocuğun adını Safyâ olarak vermektedir.
Bk. Ensâb, I, 90
323 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s.20; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 390; İbn Hacer, el-
İsâbe, VII, 743. Abdülka’be adında bir çocuğundan da bahsedilmektedir (İbn Sa’d,
et-Tabakât, VIII, 41). Ancak Abdülka’be, Avvâm b. Huveylid’in Ümmü’l-Hayr bt.
Mâlik’ten doğan ve daha sonra Hz. Peygamber tarafından ismi Abdurrahman olarak
değiştirilen oğludur. Bk. İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 171; İbn Hacer, el-İsâbe, IV,
344
324 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 41; Belâzürî, Ensâb, IV, 425; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s.
167; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 390; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 743; Şâmî,
Sübülü’l-hüdâ, XI, 86; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 171
325 Vâkıdî, el-Meğazi, I, 288; İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 41;İbn Kudâme, et-Tebyîn, s.
167; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 86
172
deşi Hamza’nın içler acısı durumunu görmesini istemedi. Ancak

Safiyye öz kardeşi Hamza’yı görmek için ısrar edince Hz. Peygam-
ber ona izin verdi. Kardeşini o halde görünce çok üzülüp ağlayan
Safiyye’nin, yanında getirdiği hırkayla sarılan Hamza, kız kardeşi
Ümeyme’nin oğlu Abdullah b. Cahş ile aynı kabre konuldu.326
Hz. Ömer’in hilafeti zamanında 20/641 yılında vefat eden
Safiyye, Bakî mezarlığına veya Muğîre b. Şube’nin evinin avlu-
suna defnedildi.327
D. HALA ÇOCUKLARI
Kaynaklarda yer alan bilgilere göre Hz. Muhammed’in hala
çocuklarının sayıları şöyledir:
Çocuk Sayısı
Halasının adı
Erkek Kız
1 Ümmü Hakîm Beyzâ 1 3
2 Berre 2 -
3 Âtike 2 1
4 Ümeyme 3 3
5 Ervâ 1 1
6 Safiyye 3 1
TOPLAM 12 9
Genel Toplam 21
Birçoğunun sadece isimleri bilinen ve hayatları hakkında bilgi

bulunmayan bu çocukları annelerine göre şöyle bir tabloda gös-
terebiliriz:
326 Vâkıdî, el-Meğazi, I, 290; İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 41; Belâzürî, Ensâb, IV, 388-
389; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, IV, 219; Köksal, İslam Tarihi (Medine), III, 210, 211-212
327 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 42; Belâzürî, Ensâb, IV, 425; İbn Kudâme, et-Tebyîn, 168;
İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 390; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 86; Diyârbekrî,
Târîhu’l-hamîs, I, 172. Ayrıca bk. Uraler, “Safiyye bint Abdülmuttalib”, DİA, XXXV,
475-476
173
Halalar
Ümmü
Âtike Berre Ümeyme Ervâ Safiyye
Hakîm
Ebû
Âmir Abdullah Abdullah Tuleyb Safî
Seleme
Ubey-
Ervâ Züheyr Ebû Sebre Fâtıma Zübeyr
dullah
Ümmü Kureybe Ebû

Sâib
Talha Ahmed
Ümmü
Âmine Zeyneb
Habîb
Hamne
Ümmü
Habîbe
1. ÜMMÜ HAKÎM BEYZÂ’NIN ÇOCUKLARI

Ümmü Hakîm, Kureyz b. Rebîa el-Abşemî ile evli idi. Bu
evliliklerinden Âmir, Ervâ, Ümmü Talha ve Âmine adlı çocuk-
ları oldu.328
a) Âmir b. Kureyz
Âmir b. Kureyz, dedesi Abdülmuttalib zamanında doğdu.
Zayıf bir vücudu olduğu için dedesine getirilip kendisine sağlıklı
olması için dua etmesi istenen Âmir, Decâce bt. Esmâ b. es-Salt
es-Sülemî ile evlendi ve ondan Abdullah isminde bir oğlu oldu.329
423, IX, 355; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 173; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 388;
Şâmî, Sübülü’l-hüdâ; XI, 85
174
Kızkardeşi Ervâ, oğlu Hz. Osman’ın Müslüman olmasına karşı

çıkınca oğluna kızıp Âmir’in evine geçmiş, ancak bir süre sonra
geri dönmüştür.330 Âmir Mekke’nin fethinde Müslüman oldu ve
yeğeni Hz. Osman’ın halifeliği günlerine kadar yaşadı.331
b) Ervâ bt. Kureyz

Ervâ bt. Kureyz,332 câhiliye döneminde Affân b. Ebü’l-Âs ile
evlendi ve ondan Osman ile Âmine adlı çocukları oldu. Affân’ın
ölümünden sonra Ukbe b. Ebû Muayt ile evlenen Ervâ’nın, on-
dan da Velîd, Umâre, Hâlid, Ümmü Gülsüm, Ümmü Hakîm ve
Hind adlarında altı çocuğu dünyaya geldi; çocuklarının hepsi de
İslâm’ı kabul etti.
Ervâ’nın Mekke’deyken İslâm’ın ilk yıllarında oğlu Hz. Osman’ın
İslam’ı kabul etmesine önceleri karşı çıkmasına rağmen333 sonra-
dan onun da Müslüman olduğu rivayet edilmektedir. Kızı Ümmü
Gülsüm’ün ardından Medine’ye hicret eden Ervâ bt. Kureyz, oğlu
Hz. Osman’ın halifeliği yıllarında334 (644-656) doksan yaşlarında
iken Medine’de vefat etti ve Bakî’ Mezarlığı’na defnedildi.335
c) Ümmü Talha bt. Kureyz

Asıl ismi Erneb olan Ümmü Talha, Âmir b. el-Hadramî ile
evlendi.336 Hayatı hakkında bilgi bulunmayan Ümmü Talha’nın
künyesinden hareketle Talha isminde bir oğlu olduğu düşünülebilir.
330 Belâzürî, Ensâb, VI, 100
331 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 18; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 228; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ;
XI, 85
423; İbn Hazm, Cemhera, s. 74-75; Sem’ânî, Ensâb, V, 61
333 Belâzürî, Ensâb, VI, 100
335 Bk. Başaran, “Ervâ bint Kureyz”, DİA, XI, 317
336 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 18; Belâzürî, Ensâb, I, 88
175
d) Âmine bt. Kureyz

Âmine hakkında, el-Hakem b. Keysân ve Abdullah b. Ebû
Saîd ile evlenmiş olduğu dışında bir bilgi bulunmamaktadır.337
2. BERRE’NİN ÇOCUKLARI
Berre, Abdülesed b. Hilal el-Mahzûmi ile evlendi ve ondan Ebû
Seleme Abdullah adlı çocuğu oldu.338 Daha sonra evlendiği Ebû
Ruhm b. Abduluzza el-Âmiri’den de Ebû Sebre adlı oğlu doğdu.339
a) Ebû Seleme Abdullah b. Abdülesed

Berre’nin Abdülesed b. Hilâl’den doğan oğlu olan Abdul-
lah, Ebû Leheb’in cariyesi Süveybe’nin onu da emzirmesi sebe-
biyle Hz. Muhammed ile sütkardeşi olmuştur. Bu sebeple onun
da yaklaşık 570 yılında doğduğu anlaşılmaktadır. İslâm’a ilk gi-
renlerden biri olan Abdullah, hanımı Ümmü Seleme Hind ile
birlikte önce Habeşistan’a, sonra da 620 yılı civarında Medine’ye
hicret etti. Bedir ve Uhud gazvelerine katılan Ebû Seleme, Uhud
Gazvesi’nde yaralanıp bir ay kadar tedavi gördükten sonra iyile-
şince seriyye komutanı olarak görevlendirildi. Birkaç ay sonra ye-
niden rahatsızlanan Ebû Seleme 4/625 yılında, 54 yaşlarındayken
vefat etti.340 Seleme, Ömer, Dürre ve Zeyneb isminde çocukları
bulunan Ebû Seleme, Hz. Peygamber’den iki hadis rivayet etti.
Onun ölümünden sonra hanımı Ümmü Seleme ile Hz. Peygam-
ber evlendi.341
337 Belâzürî, Ensâb, IX, 355
338 Belâzürî, Ensâb, IV, 424; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 172; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-
eser, II, 388; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 85-86; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 170
339 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 45; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 19
340 İbn Sa’d, et-Tabakât, II, 50, III, 239-242; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 154. İbn Abdilberr,
Ebû Seleme’nin h. II. yılda Bedir Gazvesi’nden sonra öldüğünü söylemektedir. Bk.
İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 940
341 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 940; Ahmed Naim, Tecrid Tercemesi, II, 281. Ayrıca bk.
Polat, “Ebû Seleme”, DİA, X, 229
176
b) Ebû Sebre b. Ebû Ruhm

Berre’nin Ebû Ruhm b. Abduluzza’dan olan oğlu Ebû Sebre’nin
adı da Abdullah’tır Doğumu hakkında bilgi verilmeyen Ebû
Sebre’nin Habeşistan’a hicret ettiği kesin değildir. Eşi, Hudeybiye’de
Mekke’lilerin temsilciliğini yapan Süheyl b. Amr’ın kızı Ümmü
Gülsüm ile birlikte Medine’ye hicret eden Ebû Sebre, muâhâtta
Seleme b. Sülâme b. Vakş ile kardeş yapıldı. Hz. Peygamber’le bir-
likte Bedir ve Uhud savaşlarına katıldığı bilinmekle birlikte daha
sonraki hayatı hakkında bilgi bulunmayan Ebû Sebre teyzesinin
torunu Hz. Osman b. Affân’ın halifeliği döneminde vefat etti.342
3. ÂTİKE’NİN ÇOCUKLARI
Âtike, Ebû Ümeyye b. el-Mugîre el-Mahzûmî ile evlendi; bu
evlilikten Abdullah ve Züheyr adlı oğulları ile Kureybe isimli
kızı dünyaya geldi.343 Hz. Peygamber’in eşi Ümmü Seleme, Ebû
Ümeyye’nin Hala Âtike’den önce evlendiği aynı isimli (Âtike bt.
Âmir b. Rebî’a) eşinden olan kızıdır. Dolayısıyla Ümmü Seleme
Hz. Muhammed’in halası Âtike’nin üvey kızı durumundadır.344
a) Abdullah b. Ebû Ümeyye

Abdullah b. Ebû Ümeyye’nin doğumu ve gençliği hakkında
bilgi bulunmamaktadır. İslam’ın ilk dönemlerinde Hz. Peygamber’e
oldukça sert bir şekilde muhalefet eden Abdullah, Hz. Peygamber’i
bu işinden alıkoyması talebiyle dayısı Ebû Tâlib’e giden heyette
bulundu. Ölüm döşeğinde bulunan dayısı Ebû Tâlib’e dininden
dönmemesi için baskı yapan Abdullah, Uhud Savaşı sırasında da
342 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VI, 130; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 168
343 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 43; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 18; Belâzürî, Ensâb, I, 88,
IV, 424; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 169; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 388; Şâmî,
344 Şâmî, Sübülü’l-hüdâ XI, 85. Ayrıca bk. “Eşleri –Ümmü Seleme-”
177
Taif’e geçerek Mekkeliler’e bilgi göndermek suretiyle, İslam kar-

şıtı eylemlerde oldukça etkili oldu.
Mekke fethine kadar bu düşmanlığını devam ettiren Abdul-
lah fetih öncesinde, en büyük dayısı Hâris’in oğlu Ebû Süfyân b.
Hâris ile birlikte Medine’ye gitmeye karar verdi. Yolda karşılaş-
tıkları Hz. Peygamber onlara soğuk davrandıysa da, Abdullah’ın
üvey kardeşi ve Hz. Peygamber’in eşi olan Ümmü Seleme’nin ri-
cası üzerine huzura kabul edilerek Müslüman oldular.345 Abdul-
lah burada orduya katılıp Mekke’nin fethinde bulundu. Huneyn
Savaşı’na da katılıp İslâm’a karşı büyük bir düşmanlık besleyen
Sakif kabilesinin reisi Osman b. Abdullah’ı öldüren Abdullah,
8/629-30 yılında Tâif muhasarasında şehid düştü.346
b) Züheyr b. Ebû Ümeyye

Hayatı hakkındaki bilgiler son derece az olan Züheyr b. Ebû
Ümeyye de Hz. Peygamber’e olan düşmanlığıyla öne çıkmıştır.
Ancak o, Kureyş’in yazdığı ambargo belgesinin kaldırılmasına
yardım edenler arasında da yer aldı. Züheyr’in Bedir’e katılmak
için yola çıktığı, ancak devesinden düşerek hastalanıp öldüğü,
Bedir’de esir olduğu; Hz. Peygamber’in onu serbest bıraktığı ve
Mekke’ye varınca burada öldüğü ya da Uhud Savaşında bulun-
duğu ve savaştan sonra kendisine isabet eden bir okla öldüğü gibi
çelişkili rivayetler nakledilmektedir.347 Onun müellefe-i kulûbdan
biri olduğu ve Hz. Peygamber’in Huneyn ganimetlerinden ken-
disine yüz deve verdiği de rivayetler arasındadır.348 Mekke’nin
345 Vâkıdî, el-Meğâzî, II, 807; İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 50; Zübeyrî, Nesebü Kureyş,
s. 315-316; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 105; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 160;
Seydişehrî, İslam Tarihi, II, 874; Köksal, İslam Tarihi (Medine), XV, 205 vd.
346 İbn Sa’d, et-Tabakât, II, 158; Belâzürî, Ensâb, I, 146. Ayrıca bk. Köten, “Abdullah b.
Ebû Ümeyye”, DİA, I, 97
178
fethinden sonra Yemen’e gittiği ve orada kafir olarak öldüğü de

söylenmektedir.349
Zeyneb bt. Esram adında bir kadınla evlenen Züheyr b. Ebû
Ümeyye’nin Ma’bed ve Abdullah isimlerinde çocukları oldu.350
c) Kureybe bt. Ebû Ümeyye

Babası Ebû Ümeyye’nin Kureybe isimli iki kızından büyük
olanıdır. Bu yüzden Kureybe el-Kübrâ diye bilinmektedir. Zem’a
b. Esved ile evlendi ve ondan Abdullah, Vehb, Yezid ve Hâris
isimli çocukları oldu.351
4. ÜMEYME’NİN ÇOCUKLARI
Cahş b. Riâb ile evlenen Ümeyme bt. Abdülmuttalib’in bu
evlilikten, Abdullah, Ubeydullah, Ebû Ahmed, Zeynep, Ümmü
Habîbe ve Hamne adlı çocukları oldu.352
a) Abdullah b. Cahş
Abdullah b. Cahş’ın doğumu ve gençliği hakkında bilgi bu-
lunmamaktadır. Ancak şehid olduğunda kırk yaşlarında oldu-
ğundan hareketle 584 yılı civarında doğduğu söylenebilir.
Hz. Peygamber’e ilk inananlar arasında olan Abdullah, Zeyneb
bt. Huzeyme ile evlendi.353 Habeşistan’a yapılan hicretlerin ikisine
de katıldı; döndükten sonra ailesiyle birlikte Medine’ye hicret etti.
350 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 317
353 İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 672; Şiblî, Asr-ı Saadet, II, 153-154
179
Hz. Peygamber, hicretin on yedinci ayında Batn-ı Nahle se

feri diye bilinen ve İslâm tarihine ilk defa düşman kanı dökülen,
esir ve ganimet alınan seriyye olarak geçen seriyyeye Abdullah’ı
kumandan tayin etti.354
Abdullah daha sonra Bedir ve Uhud savaşlarına da katıldı.
3/624 tarihinde yapılan Uhud Savaşı’nda kırk yaşlarında iken şe-
hid edilen Abdullah, dayısı Hz. Hamza ile birlikte aynı kabre def-
nedildi.355 Şehid olmasından sonra eşi Zeyneb bt. Huzeyme ile
Hz. Peygamber evlenmiştir.
Ebû Muhammed künyesiyle tanınan Abdullah b. Cahş’dan
iki hadis rivayet edilmiştir.356
b) Ubeydullah b. Cahş
Ubeydullah b. Cahş da ilk Müslümanlardan biridir. Ağabeyi
Abdullah ile birlikte Habeşistan’a giderken yanında eşi Ümmü
Habîbe Remle bt. Ebû Süfyân da bulunuyordu. Habîbe isimli
çocuğu burada dünyaya geldi. Ubeydullah Habeşistan’da İslam
dinini terkedip Hristiyan oldu, sonra da burada öldü.357 Kocası-
nın irtidat etmesi üzerine ondan ayrılan Ümmü Habîbe, Necâşî
tarafından Hz. Peygamber ile evlendirildi.358
c) Zeyneb bt. Cahş

Zeyneb bt. Cahş hakkında, “Hz. Peygamber’in Eşleri” kıs-
mında bilgi verilmişti.359
354 İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 35-36
355 Vâkıdî, el-Meğâzî, I, 291; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 18; Belâzürî, Ensâb, IV, 389;
İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 147; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 388; İbn Hacer, el-
İsâbe, IV, 36; Seydişehrî, İslam Tarihi, II, 715-716
356 Bk. Çakan, “Abdullah b. Cahş”, DİA, I, 89-90
357 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 89, VIII, 213; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 388;
Zehebî, Siyer, I, 441-442, VII, 138 (dipnotta); Ziriklî, el-A’lâm, III, 33
358 Bk. “Eşleri –Ümmü Habîbe-”
359 Bk. “Eşleri –Zeyneb bt. Cahş-”
180
d) Hamne bt. Cahş

Mekke’den Medine’ye ilk hicret eden ve Hz. Peygamber’e biat
eden kadınlardan biri olan Hamne bt. Cahş360 Mus’ab b. Umeyr ile
evlendi ve ondan Zeyneb adında bir kızı oldu.361 Uhud Savaşı’nda
askerlere su dağıtan ve yaralıları tedavi eden Hamne,362 çok sev-
diği kocası Mus’ab’ın bu savaşta şehid düşmesinden sonra Talha
b. Ubeydullah ile evlendi ve Talha’dan Muhammed ve İmran
isimlerinde iki oğlu oldu.363 İbadete çok düşkün biri olduğu için
“Seccâd” lakabıyla anılan oğlu Muhammed Cemel Vak’ası’nda öl-
dürüldü, diğer oğlu İmrân ise, Fazl b. Abbâs’ın kızı Ümmü Gül-
süm ile evlendi.
Hz. Peygamber’in aynı zamanda baldızı olan Hamne bt. Cahş,
büyük ihtimalle kız kardeşi Zeyneb bt. Cahş’a olan sevgisinden
dolayı karıştığı İfk hadisesinde Hz. Âişe aleyhinde konuşanlardan
biri olduğu için kendisine kazf haddi uygulandı.364
Vefat tarihi bilinmeyen Hamne Hz. Peygamber’den bir ha-
365
e) Ebû Ahmed b. Cahş

Asıl adı “Abd” olan Ebû Ahmed’in doğumu ve hayatının ilk
dönemleri hakkında bilgi bulunmamaktadır. Diğer kardeşleri gibi
360 Bazı kaynaklarda Hamne ile kızkardeşi Ümmü Habîbe aynı kişi olarak gösterilmiş,
Ümmü Habîbe’nin Hamne’nin künyesi olduğu söylenmiştir. Bu sebeple de Ümmü
Habîbe ile evlenmiş olan Abdurrahman b. Avf’a ‘Hamne’nin kocası’ denilmiştir.
Bk. Zehebî, Siyer, II. 215-216. Ayrıca bu konudaki ihtilaflar için bk. Öztürk, Sağlık
Hizmetlerinde Kadınların Yeri. s. 101, 55 no’lu dipnot).
361 Vâkıdî, el-Meğâzî, I, 249-250; İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 241; Hamidullah, İslam
Peygamberi, I, 29
362 Vâkıdî, el-Meğâzî, I, 249-250; Öztürk, Sağlık Hizmetlerinde Kadınların Yeri, s. 100-
101
363 İbn Hacer, el-İsâbe, V, 69, VI, 18, VII, 586; Öztürk, Sağlık Hizmetlerinde Kadınların
Yeri, s. 102
364 Bk. Fayda, “İfk Hadisesi”, DİA, XXI, 508
365 Ebû Dâvûd. “Tahâret”, 95
366 Bk. Aykaç, “Hamne bint Cahş”, DİA, XV, 497
181
ilk Müslümanlardan olduğu halde Habeşistan’a hicret edip etme-

diği ihtilaflıdır.367 Medine’ye ilk hicret edenlerden biri olan Ebû
Ahmed, Fâri’a bt. Ebû Süfyân ile evlendi.368 Çocuklarından bah-
sedilmemekle birlikte, künyesinden Ahmed isimli bir oğlu olduğu
anlaşılabilir. Âmâ olan Ebû Ahmed’in Mekke’de rehbersiz ola-
rak rahatça dolaşabildiğinin söylenmesinden369 gözlerini sonradan
kaybettiği sonucu çıkarılabilir.
Çok iyi bir şair olan370 Ebû Ahmed Medine’de vefat etti. Ölüm
tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte onun, 20/641 yılında ve-
fat eden kız kardeşi Zeyneb bt. Cahş’tan önce vefat ettiği anlaşıl-
maktadır. Zira bir rivayete göre kardeşlerinden biri ölen Zeyneb
güzel koku sürünmüştü.371 Zeyneb’in üç kardeşinden Abdullah
Uhud Gazvesi’nde şehid düştüğüne, Ubeydullah da Habeşistan’da
hıristiyan olarak öldüğüne göre, rivayette bahsedilen kardeşin Ebû
Ahmed olduğu ortaya çıkmaktadır.372
f) Ümmü Habîbe bt. Cahş

Bazı kaynaklarda Habîbe ismiyle de geçen373 Ümmü Hâbîbe
bt. Cahş, meşhur sahabi Abdurrahman b. Avf’ın eşi idi.374
Bazı hadis kaynaklarında, hayız dönemi bittikten sonra da
kan kaybettiği ve bu durumunu Zeyneb bt. Cahş’ın evine gide-
rek Hz. Peygamber’e anlatıp hükmünü sorduğu rivayet edilen
368 İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 6. Bu konudaki bir ihtilaf için bk. “Baldızları –Fâri’a bt. Ebû
Süfyân”
369 İbn Hacer, el-İsabe, VII, 6
370 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VI, 5
371 Müslim, “Talâk”, 58
372 Bk. Küçük, “Ebû Ahmed b. Cahş”, DİA, X, 88
373 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 242; İbn Hacer, el-İsabe, VII, 574, VIII, 188
182
kadının, hem Hamne, hem de Ümmü Habîbe olduğunu göste-

ren farklı rivayetler bulunmaktadır.375
5. ERVA’NIN ÇOCUKLARI
Câhiliyye döneminde Umeyr b. Vehb ile evlenen Ervâ bt.
Abdülmuttalib’in, ondan Tuleyb adında bir oğlu oldu. Daha sonra
Ertât b. Şürahbîl veya Kelede b. Hâşim b. Abdümenâf ile evle-
nip Fâtıma isimli bir kızının olduğu da rivayet edilmektedir.376
a) Tuleyb b. Umeyr
Tuleyb b. Umeyr, 35 yaşlarında Ecnadeyn’de şehid olduğu
rivayetine göre377 599 yılı civarında doğdu. İlk Müslümanlardan
biri olan, Tuleyb de Mekkelilerin eziyetlerine maruz kaldı. O dö-
nemde çocuk denecek yaşta olmasına rağmen Kureyş’in ileri ge-
lenleri tarafından Hz. Peygamber’e yapılan kötülüklere cesaretle
karşı çıktı; Ukbe b. Ebû Muayt’ın kafasına vurdu, Ebû Cehil’i to-
katladı. Onlar da Tuleyb’i yakalayıp bağladılar, fakat dayısı Ebû
Leheb araya girerek onu kurtardı. Annesine şikayet ettiklerinde
de, annesi Ervâ, dayısının oğlunu korumasının çok güzel bir dav-
ranış olduğunu söyleyerek oğluna arka çıktı.
Tuleyb Müslüman olduktan hemen sonra annesini de dine
davet etti. Annesini biraz isteksiz gören Tuleyb, dayısı Hamza’nın
da Müslüman olduğunu söyleyince annesi de İslâm’ı kabul etti.378
375 Bk. Buhari, “Hayz”, 26, “Megâzî”, 34; Müslim, “Hayz”, 63, 64; Ebû Davud, “Tahâret”,
107, 109. İhtilafın çözümü konusunda bk. İbn Hacer, el-İsabe, VII, 586
377 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 19; Belâzürî, Ensâb, IV, 424
Sübülü’l-hüdâ, XI, 87; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 171. Ayrıca bk. Başaran, “Ervâ
bint Abdülmuttalib”, DİA, XI, 317
183
İkinci Habeşistan hicretine katılan, bundan sonra da Medine’ye

hicret eden Tuleyb’in Bedir’de bulunduğu da kaydedilmektedir.
Künyesi Ebû Adî olan, ancak evliliği hakkında bilgi bulun-
mayan Tuleyb, 35 yaşlarındayken 634 yılında yapılan Ecnadeyn
Savaşı’nda şehid oldu.379
b) Fâtıma bt. Ertât

Yeteri kadar tanınmayan Fâtıma hakkında kaynaklar onun
babasının Ertât b. Şurahbîl veya Kelede b. Hâşim olduğu dışında
bilgi vermemektedir.380
6. SAFİYYE’NİN ÇOCUKLARI
Safiyye bt. Abdülmuttalib, cahiliyye döneminde Ebû Süfyân’ın
kardeşi Hâris b. Harb b. Ümeyye ile evli idi. Hâris’ten Safî b.
Hâris adında bir oğlu oldu.381 Sonra o ölünce Hz. Peygamber’in
ilk eşi Hatîce bt. Huveylid’in kardeşi Avvâm b. Huveylid ile ev-
lendi. Ondan da Zübeyr, Sâib ve Ümmü Habib isimli çocukları
dünyaya geldi.382 Abdülka’be adında bir çocuğundan da bahsedil-
mektedir.383 Ancak Abdülka’be, Avvâm b. Huveylid’in Ümmü’l-
Hayr bt. Mâlik’ten doğan ve daha sonra ismi Hz. Peygamber ta-
rafından Abdurrahman olarak değiştirilen oğludur.384
379 Belâzürî, Ensâb, IV, 424; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 389
380 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 42; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 389; Zehebî, Siyer,
II, 272
381 Hâris’ten Safî dışında başka çocuğu olup olmadığı ihtilaflıdır. Belâzürî Safyâ
(‫ )ءايفصلا‬adında bir kızı olduğunu söylemekte ve onun Hayber’de şehid düşen
Rebî’a b. Eksem’in eşi olduğunu belirtmektedir. (bk. Belâzürî, Ensâb, I, 90).
384 Bk. İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 344
184
a) Safî b. Hâris
Kaynaklar Safî’nin ismi ve babasının Hâris b. Harb olduğu
dışında başka bir bilgiye yer vermemektedir.385
b) Zübeyr b. Avvâm
Aşere-i mübeşşereden meşhur sahabi Zübeyr b. el-Avvâm
b. Huveylid, Hz. Muhammed’in ilk eşi Hz. Hatîce’nin kardeşi
Avvâm’ın oğludur.
Annesi Safiyye’nin, ağabeyi Zübeyr b. Abdülmuttalib’in ölümü
sebebiyle adını verdiği386 oğlu Zübeyr’in doğum tarihi ve kaç ya-
şındayken Müslüman olduğu kesin olarak bilinmemektedir. An-
cak, babası Avvâm b. Huveylid’in Ficar savaşında öldürüldüğü
söylenmektedir. Hz. Peygamber’in 19-20 yaşlarındayken katıldığı
Ficar savaşının 589 yılında meydana geldiği bilindiğine göre387
Zübeyr’in en geç 589 yılında doğmuş olması gerekir. Buna göre
ilk Müslümanlardan olan Zübeyr, İslam’ı kabul ettiğinde en fazla
yirmi yaşlarında olmalıdır.388
Zübeyr b. Avvâm, babası ölünce amcası Nevfel b. Huveylid
tarafından büyütüldü. Annesi Safiyye’nin küçük yaşta yetim ka-
lan Zübeyr’e çok sert davrandığı rivayet edilmektedir. O günlerde
annesine karşı Zübeyr’i korumaya çalışan amcası, Müslüman ol-
duğunda yeğenine şiddetle karşı çıkıp işkence etti.389 Zübeyr yıl-
lar sonra, iki atlıdan biri olarak katıldığı390 Bedir Savaşı’nda am-
cası Nevfel’i öldürecektir.391
386 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, II, 307; Lings, Hz. Muhammed’in Hayatı, s. 57
387 Bk. Şulul, Kronoloji, s. 117-120
388 Müslüman olduğu yaş konusunda bk. İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, II, 307
389 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 101; İbn Hacer, el-İsâbe, II, 554; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, IV, 76
390 İbn Kesîr, es-Sîre, II, 388
391 İbn Hazm, Cemhera, s. 120
185
Hem Habeşistan’a, hem de Medine’ye hicret edenlerden olan

Zübeyr,392 Medine’ye hicret ettikten sonra yapılan bütün savaş-
lara katıldı, zor zamanlarda daima Hz. Peygamber’in yanında bu-
lundu. Mekke’nin fethinde Ensar’ın sancağını taşıyan393 Zübeyr,
“Her peygamberin bir havarisi vardır, benimki de Zübeyr’dir.” ilti-
fatını hak etti.394
Mısır fethinde de önemli bir rol oynayan Zübeyr, Halife Hz.
Ömer tarafından Amr b. el-Âs’a yardım için gönderildi.395 Halife
Hz. Osman’a isyan eden Mısırlılara karşı Hz. Osman’ı korumak
üzere oğullarını gönderen Zübeyr, Cemel olayında Hz. Ali’ye karşı
Hz. Âişe’nin tarafında yer aldı. Ancak yanlış yaptıklarını düşü-
nen ve Medine’ye dönmek üzere yola çıkan Zübeyr, kendisini ta-
kip eden Amr/Umeyr b. Cürmüz ve arkadaşları tarafından 36/656
yılında 67 yaşlarındayken şehit edildi.396
Uzunca boylu, esmer ve seyrek sakallı397 biri olan Zübeyr
birkaç kadınla evlendi ve yirmi civarında çocuğu dünyaya geldi.
İlk eşi, Hz. Ebû Bekir’in büyük kızı Esmâ’dır.398 Esmâ’dan, Ab-
dullah b. Zübeyr ve Urve b. Zübeyr ile birlikte, Münzir, Âsım,
Muhacir, Hatîcetü’l-Kübra, Ümmü’l-Hasan ve Âişe isimli ço-
cukları oldu. Büyük oğlu Abdullah’tan dolayı “Ebû Abdullah”
diye tanındı. Hâlid, Amr, Habîbe, Sevde ve Hind adlı çocuk-
ları Ümmü Halid Eme bt. Hafid b. Saîd adındaki hanımından
dünyaya geldiler. Diğer çocukları, Mus’ab, Hamza ve Remle, er-
Rebâb bt. Üneyf isimli hanımından; Ubeyde ve Ca’fer, Zeyneb
393 İbn Kesîr, es-Sîre, III, 550
394 Buharî, “Fezâilü ashâbi’n-nebî”, 13; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, II, 511-513
395 İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, II, 564
396 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 112, 113; İbn Kuteybe, el-Ma’ârif, s. 97; İbn Abdilberr, el-
İstî’âb, II, 515, 516; İbn Hacer, el-İsâbe, II, 557
397 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 107; İbn Kuteybe, el-Ma’ârif, s. 97; İbn Hacer, el-İsâbe, II,
554
398 Esmâ için bk. “Baldızları –Esmâ bt. Ebû Bekir-”
186
bt. Mersed’den; Zeyneb adındaki kızı, Ümmü Gülsüm bt. Ukbe

b. Ebû Muayt’tan; Haticetü’s-Suğra adındaki kızı da el-Halâl bt.
Kays’tan doğdular.399
Zübeyr şehid edildiği zaman evli bulunduğu kadınlardan biri
de Âtike bt. Zeyd b. Amr b. Nüfeyl’di. Âtike’nin evlendiği bir-
kaç kişi şehit olduğu için Medine halkı: “Şehit olmak isteyen Âtike
bt. Zeyd’le evlensin” diyorlardı.400 Otuz sekiz hadis rivayet etmiş
olan Zübeyr, miras olarak yüklü miktarda mal ve borç bırakmıştı.
Borçlarını ödemesini vasiyet ettiği oğlu Abdullah b. Zübeyr, ba-
basının borçlarını tasfiye etmek amacıyla birkaç yıl hac esnasında
duyuru yaptı, daha sonra kalan mirası paylaştırdı.401
c) Sâib b. Avvâm
Doğumu hakkında bilgi bulunmayan Sâib’in, ağabeyi Zübeyr’in
Müslüman olduğu zaman küçük yaşta olduğu ve onunlu birlikte
İslam’ı kabul ettiği rivayet edilmektedir. Sâib de, Bedir ve Uhud
savaşları başta olmak üzere Hz. Peygamber ile birlikte bütün sa-
vaşlara katıldı.402
Hicrî 10 yılı esnasında Müseylime peygamberlik iddiasıyla or-
taya çıkınca, Hz. Peygamber Amr b. Ümeyye ed-Damrî’yi403 bir
mektupla ona yollamış, ancak Müseylime Hz. Peygamber’e ceva-
ben bir mektup göndererek kendisinin de bir peygamber olduğu
iddiasını sürdürmüştü. Bunun üzerine Hz. Peygamber ikinci
bir mektup yazarak, Sâib b. Avvâm’ı elçi olarak ona gönderdi.404
399 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 100-101; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, II, 511; İbn Hacer, el-
İsâbe, I, 549; IV, 89, VII, 605, 683, VIII, 291
401 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 108 vd. Ayrıca bk. Buhârî, “Farzü’l–humus”, 13
403 Amr b. Ümeyye hk. bk. Hamidullah, İslam Peygamberi, I, 445-451
404 İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 273; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ; XI, 358; İbnü’l-Kayyım, Zâdü’l-
me’âd, I, 48
187
Daha sonra Hz. Ebû Bekir’in halifeliği döneminde 12/633 yı-

lında Müseylime’ye karşı yapılan Yemâme Savaşı’nda, bir ara da-
ğılan orduyu toparlamaya çalışanlardan biri olan Sâib bu savaşta
şehid oldu.405
d) Ümmü Habîb bt. Avvâm

Hakkında neredeyse bilgi bulunmayan Ümmü Habîb bt. el-
Avvâm, amcası Hizâm b. Huveylid’in oğlu ve meşhur sahabi
Hakîm b. Hizâm’ın kardeşi olan Hâlid b. Hizâm406 ile evlendi
ve ondan Ümmü’l-Hasan adlı bir çocuğu oldu.407
II. ANNE TARAFINDAN AKRABALARI

Hz. Muhammed’in akrabaları arasında hakkında en az bilgi
bulunanları ve dolayısıyla da en az tanınanları anne tarafından ak-
rabalarıdır. Genel bir ifadeyle Benû Zühre (Zühreoğulları) O’nun
dayıları olarak ifade edilmektedir. Hz. Peygamber, zaman zaman
Sa’d b. Ebû Vakkâs’a “dayı” diye hitap ederken,408 Abdurrahman
b. Avf’ın da O’nun anne tarafından yakını olduğu bilinmektedir.
Ancak bu kişilerle olan akrabalık bağının durumu ve öz dayı ve
teyzelerinin olup olmadığı gibi hususlar, pek üzerinde durulma-
mış konulardandır.409
Hz. Muhammed’in anne tarafı ile soy bağını aynı tabloda kı-
saca şöyle gösterebiliriz:
405 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 20; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, II, 398
406 İkinci Habeşistan hicretine katılan ve yolculuk esnasında vefat eden Hâlid b. Hizâm
için bk. İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, II, 117
407 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 20; İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 187
408 Mesela bk. Tirmizî, “Menâkıb”, 26
409 Hz. Peygamber’in anne tarafından akrabaları konusunda bahsedilmesi gereken bir bil-
gi de şudur. Hamidullah’ın verdiği bilgiye göre, Mekke’de sürdürdüğü tebliğ çıkmaza
girdiği zaman, Hz. Peygamber gidecek başka bir yer olarak Tâif’i düşünmüştü. Zira
burada bulunan Benû Abdüyelîl, O’nun annesinin amcaları olduğundan akrabası idi.
(Bk. Hamidullah, İslam Peygamberi, I, 116)
188
KİLÂB
KUSAY ZÜHRE
Abdümenâf Abdümenâf Hâris
HÂŞİM Vehb Vüheyb Abd
Abdül- Ebû
ÂMİNE Hâle Nevfel Abdüavf
muttalib Vakkâs
Abdullah Sa’d HAMZA Avf
Abdur-
Hz. MUHAMMED Safiyye
rahmân
Tabloda görüldüğü üzere ne Sa’d b. Ebû Vakkâs ne de Ab-

durrahman b. Avf Hz. Muhammed’in öz dayısıdır. Ancak Hz.
Peygamber’in annesi Âmine’nin amcasının oğlu olan Sa’d’ın yine
de oldukça yakın bir “dayı” olduğu söylenebilir. Kaynaklarımızda
Âmine’nin öz kardeşleri konusundaki bilgilerin azlığı dikkate alın-
dığında bu konunun üzerinde çok durulmamasını anlayışla kar-
şılamak gerekir.
Hz. Peygamber’in anne tarafından akrabaları olan Vehb b.
Abdümenâf’ın çocukları şöyle gösterilebilir:
VEHB b.
Abdümenâf
ÂMİNE Abdüyegûs Esved
Erkâm Esved Vehb
Abdurrah-
Abdullah man Hâlide
189
Kaynaklarda verilen bilgiler doğrultusunda oluşturulan yu-

karıdaki tablodan görüleceği üzere Hz. Peygamber’in iki dayısı,
üç de dayı çocuğu bulunmaktadır. Âmine’nin herhangi bir kız-
kardeşinin varlığından hiç kimse söz etmemektedir. Yani Hz.
Muhammed’in “teyzesi” yoktur.410 Teyze sayılabilecek en ya-
kını, annesi Âmine’nin amcasının kızı ve amcası Hamza ile ha-
lası Safiyye’nin anneleri olan Hâle bt. Vüheyb’dir. Dolayısıyla bu
çalışmada sadece öz dayıları bahis konusu edilecektir.
A. DAYILARI
Hz. Muhammed’in annesi Âmine’nin babası Vehb b. Abdümenâf,
Berre bt. Abdüluzzâ ile evlendi ve ondan Âmine adlı kızının dı-
şında Abdüyegûs ile Esved adlarında iki oğlu daha oldu.
1. Abdüyegûs b. Vehb
Ebü’l-Erkâm künyesiyle bilinen Abdüyegûs’un biyografisi meç-
huldür. Eldeki bilgilere göre Erkâm ve Esved adlarında iki oğlu var-
dır. Adını künye olarak kullanmasından büyük oğlu olduğu anla-
şılan Erkâm’ın annesi hakkında suskun kalan kaynaklar, Esved’in
annesi olarak Yemenli Hüneyde bt. Mâzin adlı kadını göstermek-
tedirler.411 Abdüyeğûs’un başka bir eşinden bahsedilmemesi, her
iki oğlunun annesinin de aynı kadın olduğu şeklinde anlaşılabilir.
410 Bazı kaynaklarda Hz. Peygamber’in iki kadından “teyzem” diye bahsettiği nakledil-
mektedir. Bu kadınlar Fâhite bt. Amr b. Âiz b. Mahzûm ile Furey’a bt. Vehb’dir
(Diğer kaynaklardaki bilgilerle tamamen aynı rivayetler için bk. İbn Hacer, el-İsâbe,
V, 702, VIII, 47, 74). Bunlardan Fâhite bt. Amr’ın şeceresinden, onun zaten “teyze”
olmadığı görülmektedir. Furey’a bt. Vehb’in ise baba adı Vehb olmakla birlikte bu
kişinin, Âmine’nin babası Vehb b. Abdünenâf olduğunu gösteren herhangi bir kayda
rastlanmamıştır. Hz. Peygamber’in bu kadından da “teyzem” diye söz etmiş olması tek
başına yeterli olmamalıdır. Zira hiçbir kaynakta Vehb b. Abdümenâf’ın böyle bir kızı-
nın bulunduğu geçmemektedir. Şu halde Allah Rasûlü’nün (s.a.) bu hanımlara “teyze”
diye hitabetmesi muhtemelen bir iltifat ve saygı olarak değerlendirilebilir.
190
2. Esved b. Vehb
Hayatı hakkında neredeyse hiç bilgi bulunmayan Esved b.
Vehb’le ilgili iki rivayetten onun Müslüman olduğu anlaşılmaktadır.
Hz. Âişe’den gelen bir rivayete göre de bir gün Hz. Peygamber’in
yanına gelen Esved içeri girmek için izin isteyince, Hz. Peygam-
ber, “Ey Dayım, içeri gel” diyerek oturması için hırkasını yere yay-
mıştır. 412
Yine yukarıda bahsedilen rivayetlerden onun Vehb adında bir
oğlu olduğu da görülmektedir.
B. DAYI ÇOCUKLARI
1. ABDÜYEGÛS’UN ÇOCUKLARI
Abdüyegûs’un Erkâm ve Esved isimlerini taşıyan iki oğlu vardır.
a) Erkam b. Abdüyegûs
Hayatı hakkında fazla bir bilgi bulunmayan Erkam’ın Müs-
lüman olmadığı anlaşılmaktadır. Ümeyme bt. Harb isminde bir
kadınla evlendiği ve oğlu Abdullah’ın ondan dünyaya geldiği ri-
vayet edilmektedir.413 İbn Hacer, İbn Ebî Hâtim’in Erkam b.
Abdüyegûs’u, İslam’ın ilk zamanlarında son derece önemli rol oy-
nayan ve evini (Dârü’l-Erkâm) toplantılara açan meşhur Erkam
b. Ebü’l-Erkam el-Mahzûmî ile karıştırdığını ifade etmektedir.414
Daha çok Erkam’ın oğlu Abdullah’tan415 bahseden kaynaklar,
Abdullah’ın fetih günü Müslüman olduğunu ve Hz. Peygamber,
Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer ve Hz. Osman dönemlerinde önemli
412 Rivayetler için bk. İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, I, 234; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 77
414 Bk. İbn Hacer, el-İsâbe, I, 44
415 Abdullah için bk. Çakan, “Abdullah b. Erkam”, DİA, I, 102
191
idari görevlerde bulunduğunu söylemektedirler.416 Abdullah, am-

cası Esved’in kızı Hâlide ile evlenmiş ve ondan Ömer adında bir
oğlu olmuştur.
b) Esved b. Abdüyegûs
İslamla alay edenlerden biri olduğu söylenen Esved,417 insan-
ların önünde yeğeni Hz. Peygamber’i küçük düşürmeye çalışırdı.
Bir gün evden çıktığında sıcak bir rüzgâra tutuldu ve zenci gibi
simsiyah kesildi. Evine döndüğünde kendisini tanıyamadıkları
için kapıyı yüzüne kapadılar. Nereye gideceğini bilmez vaziyette
dolaşıp duran Esved sonunda Hz. Peygamber’in hicretine yakın
günlerde susuzluktan öldü ve Hacun’da defnedildi.418
Esved, amcasının oğlu Nevfel b. Vüheyb’in iki kızı Ümeyye
ve Âmine ile evlendi ve Ümeyye’den Abdurrahman, Âmine’den
de Hâlide isimli çocukları oldu.419 Vehb adında bir oğlu daha ol-
duğu kaynaklarda geçmekte, ancak annesinin kim olduğu hak-
kında bilgi verilmemektedir.420 Çocuklarının her ikisi de Müslü-
man oldular. Abdurrahman Hz. Peygamber zamanında Medine’de
doğmuş olmakla birlikte sahabi olup olmadığı tartışmalıdır. Hâlide
muhacir kadınlardan biridir. Bir gün Hz. Peygamber eve geldi-
ğinde Hz. Âişe’nin yanında bir kadın gördü ve kim olduğunu
sordu. O da “teyzelerinden” biri olduğunu söyledi. Hz. Peygam-
ber, “Buralarda teyzelerimi görmek garib! Hangi teyzemmiş?” diye
sorunca, Âişe, onun Hâlide olduğunu söyledi. Bunun üzerine Al-
lah Rasûlü: “Ölüden diriyi çıkaran Allah ne yücedir.” buyurdular.421
416 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 865
417 İbn Hişâm, es-Sîre, II, 38; Belâzürî, Ensâb, I, 124, 131; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 142
419 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 248; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 286, VII, 597
420 Bk. İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, V, 424
421 Rivayet için bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 248; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 597; Safedî,
el-Vâfî, XIII, 174-175
192
Meşhur sahabi Mikdad b. el-Esved (gerçek adı Mikdâd b.

Amr), kendisini evlatlık edindiği için Esved’e nisbet edilmiştir.422
2. ESVED’İN ÇOCUKLARI
Hz. Muhammed’in Esved adında hem bir dayısı, hem de
öteki dayısı Abdüyegûs’un oğlu olmak üzere iki yakını bulundu-
ğunu ve bunların birbirleriyle karıştırılmaması gerektiğine tekrar
işaret etmekte yarar vardır.
a) Vehb b. Esved
Dayı Esved b. Vehb’in, Vehb adında bir oğlu olduğu, faiz ye-
menin en hafif çirkinliğinin kişinin annesiyle yatması olduğunu
belirten bir rivayetten anlaşılmaktadır. Rivayet Vehb b. Esved b.
Vehb’in de içinde yer aldığı bir senedle nakledilmektedir.423 Vehb
hakkında başka bir bilgi bulunmamaktadır.
C. TEYZELERİ
Yukarıda verilen tabloda görüldüğü üzere Vehb b. Abdümenâf’ın
Âmine dışında kız çocuğu bulunmamaktadır. Dolayısıyla da Hz.
Muhammed’in herhangi bir teyzesinden söz edilmemektedir. Az
yukarıda geçtiği üzere, dayısı Abdüyegûs’un oğlu Esved’in kızı olan
Hâlide’den “teyze” diye bahsedilmiş olması, ya bu kadının dayı-
sının torunu olması sebebiyle ya da Hâlide’nin annesi Âmine bt.
Nevfel b. Vüheyb’in Hz. Peygamber’in annesi Âmine’nin amca-
sının torunu olması sebebiyledir. Bilindiği gibi Hz. Peygamber’in
amcası Hamza ile halası Safiyye’nin annesi Hâle bt. Vüheyb de
Âmine’nin amcasının kızıdır.
422 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 43, 161. Mikdâd için bk. Ertürk, “Mikdâd b. Amr”, DİA,
XXX, 49-50
423 Bk. İbnül’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, I, 234; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 77
193
Hz. Peygamber’in teyzesi olarak düşünülebilecek süt teyzele-

rinden, geçen bölümde bahsedilmişti.424
424 Beyhekî’nin Delâilü’n-nübüvve’sini neşreden Abdülmu’tî Kal’acî, Nadr b. el-Hâris

b. Kelede’nin adının geçtiği bir yerde, bu kişinin Hz. Peygamber’in “teyzesinin oğlu”
olduğunu söyleyerek hayatı hakkında bilgi vermekte, ancak nasıl bir şekilde “teyzesi-
nin oğlu” olduğu hakkında bir şey söylememektedir. Bk. Beyhekî, Delâil, II, 202 (23
no’lu dipnot)
194
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
u
u
B ilindiği gibi hısım, kişinin evlilik bağı dolayısıyla yakını olan

insanlardır. Hz. Muhammed’in hısımları ile de O’nun, hem
kendisinin, hem de çocuklarının yaptığı evlilikler sebebiyle yakını
durumuna gelen kişiler ile damatları kastedilmektedir. Bunlar, eş-
lerinin anne-babaları ve kardeşleri olan kayınpeder ve kayınvali-
deleri, kayın ve baldızları ile damatlarıdır.1
Hz. Peygamber’in hısımlarını topluca şu şekilde gösterilebilir:2
1 Birinci bölümde, Hz. Peygamber’in eşlerinden bahsedilirken gözetilen kronolojik sı-

ralama, kayınpederleri, kayınvalideleri, kayınları ve baldızları anlatılırken de dikkate
alınacaktır. Tekrar edilecek olursa, Hz. Muhammed’in yaptığı evliliklerin kronolojik
sıralaması şöyledir:
1. Hatîce bt. Huveylid, 2. Sevde bt. Zem’a, 3. Âişe bt. Ebû Bekir, 4. Hafsa bt.
Ömer, 5. Zeyneb bt. Huzeyme, 6. Ümmü Seleme Hind bt. Ebû Ümeyye, 7.
Cüveyriye bt. el-Hâris, 8. Zeyneb bt. Cahş, 9. Reyhâne bt. Şem’ûn, 10. Ümmü
Habîbe Remle bt. Ebû Süfyân, 11. Safiyye bt. Huyey, 12. Meymûne bt. Hâris, 13.
Ümmü Veled Mâriye bt. Şem’ûn
2 Kayınlar ve baldızlar listesi oldukça uzun olduğundan hepsine yer verme imkanı bu-
lunmadığı için tabloya sadece tanınmış isimler alınmış, ilgili bölümde ise hepsine yer
verilmiştir.
197
HZ. MUHAMMED
KAYIN- KAYIN- KAYIN BALDIZ DAMAT

PEDER VALİDE
Adî b. Hâle bt. Ebü’l-Âs b.

Huveylid Fâtıma Huveylid Huveylid Rebî
Avvâm b. Ümeyme bt. Utbe b. Ebû

Zem’a Şemûs
Huveylid Zem’a Leheb
Hizâm b. Esmâ bt. Ebû Uteybe b. Ebû

Ebû Bekir Ümmü Rûmân Huveylid Bekir Leheb
Fâtıma bt. Osmân b.

Ömer Zeyneb Abd b. Zem’a
Ömer Affân
Abdullah b. Kureybe bt. Ali b. Ebû

Huzeyme Hind bt. Avf Ebû Bekir Ebû Ümeyye Tâlib
Abdurrahman Hamne bt.

Ebû Ümeyye Âtike b. Ebû Bekir Cahş
Ümeyme bt. Muhammed b.

Cahş Umra bt. Hâris
Abdülmuttalib Ebû Bekir
Hâris b. Ebû Abdullah b. Cüveyriye bt.

Dırâr ? Ömer Ebû Süfyân
Hind bt. Ebû

Ebû Süfyân Safiyye Âsım b. Ömer Süfyân
Berre bt. Ubeydullah b. Ümmü’l-Fazl

Huyey
Samuel Ömer Lübâbe(Kübrâ)
Abdullah b. Lübâbe es-

Hâris b. Hazn (Hind bt. Avf) Ebû Ümeyye Suğrâ
Abdullah b. Esmâ bt.

Ebû Reyhâne ?
Cahş Umeys
Ubeydullah b. Selmâ bt.

Şem’ûn ? Cahş Umeys
Yezîd b. Ebû Sîrîn bt.

Süfyân Şem’ûn
Muâviye b.
Ebû Süfyân
Ziyâd b. Ebîhi
198
I. KAYINPEDERLERİ ve KAYINVALİDELERİ
Hz. Muhammed’in gerçekleşen on iki evliliği ve bir ümmü
veledi sebebiyle on üç kayınpederi bulunmakta ve bunların ta-
mamının isimleri bilinmektedir. Kayınvalidelerinin sayısı ise on
ikidir. Çünkü eşlerinden Zeyneb bt. Huzeyme ile Meymûne bt.
Hâris’in anneleri aynı kadındır. Kayınvalidelerinden üçünün ismi
kaynaklarda yer almamaktadır.
A. KAYINPEDERLERİ
1. Hatîce’nin Babası: Huveylid b. Esed
Hz. Muhammed’in ilk eşi Hz. Hatîce’nin babası Huveylid’in
nesebi, Huveylid b. Esed b. Abdüluzzâ b. Kusay şeklindedir. Ku-
say, Hz. Peygamber ile Hz. Hatîce’nin ortak dedesi olmaktadır:
KUSAY
Abdümenâf Abdüluzzâ
Hâşim Esed
Abdülmuttalib HUVEYLİD
Abdullah Hatîce
HZ. MUHAMMED
Annesinin adı Zühre bt. Amr olarak verilen3 Huveylid’in Ficâr

savaşlarından birinde, Kusay’ın iki oğlu Abdüluzzâ ile Abd’in
çocukları olan Benû Uzzâ ile Benû Abd’in başında bulunduğu
söylenmektedir. Birkaç evlilik yapan Huveylid’in Adî, Avvâm,
Hizâm ve Nevfel adlı oğulları ile Rukayka, Hâlide, Hatîce ve
Hâle adında kızları oldu.4 Bu çocuklardan Adî, Hizâm, Avvâm
4 Zübeyrî, Nesebu Kureyş, s. 229; Belâzürî, Ensâb, IX, 420; İbn Hazm, Cemhera, s.
120-121
199
ve Rukayka’nın annesi, Benû Mâzin b. Mansur’dan Münye bt.

el-Hâris b. Câbir, Nevfel’in annesi de Benû Adî b. Ka’b’dan
Abdüluzzâ b. Rebî’a’nın kızıdır.5 Hatîce’nin ve Hâle’nin annesi
ise Fâtıma bt. Zâide b. Cündeb el-Esâm olup6 Hâlide’nin annesi
hakkında bilgi verilmemektedir.
Hayatı hakkında daha fazla bilgi bulunmayan Huveylid b.
Esed, Hz. Peygamber’in Hatîce ile evlenmesi öncesinde bir Ficar
savaşında ölmüştü.7 Bu yüzden onları, yine çok yaşlı olan amcası
Amr b. Esed evlendirmiştir.8
2. Sevde’nin Babası: Zem’a b. Kays
Hayatı hakkında hemen hiç bilgi bulunmayan Zem’a b. Kays
b. Abdüşems’in Mekke’nin fethinden önce öldüğü belirtilmek-
tedir.9 Hz. Peygamber’in eşi olan Sevde dışında, Mâlik, Ümmü
Gülsüm, Abd, Abdurrahman, Hüreyre/Hind, Ümmü Habîb ve
Ümeyme adında çocukları bulunduğu kaynaklarda geçmekte-
dir.10 Bunlardan Sevde’nin annesinin eş-Şemûs bt. Kays b. Zeyd,
Abd’in annesinin Âtike bt. el-Ahnef b. Alkame, Abdurrahman’ın
annesinin de Zem’a’nın bir cariyesi olduğu ifade edilirken,11 Mâlik,
5 Zübeyrî, Nesebu Kureyş, s. 229; Belâzürî, Ensâb, IX, 420
6 Zübeyrî, Nesebu Kureyş, s. 230
7 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, Vlll, 16; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, I, 119; Lings, Hz.
Muhammed’in Hayatı, s. 54. Birkaç Ficar savaşı olduğundan bu bilginin başka ri-
vayetlerle çelişme ihtimali bulunmaktadır. Mesela İbn Seyyidünnas (Uyûnü’l-eser,
I, 119) ve başkaları, Huveylid’in Ficar savaşından önce öldüğünü nakletmektedirler.
Bunu, son Ficar savaşından önce ölmüştü şeklinde izah etmek mümkündür.
8 Belâzürî, Ensâb, I, 97; Seydişehrî, İslam Tarihi, I, 419. Birçok müellif nikâh esnasında
babası Huveylid’in bulunduğunu, sarhoş iken evliliğe izin verdiğini, daha sonra iste-
meyerek de olsa durumu onayladığını rivayet etmekte, ancak Huveylid’in Ficar sava-
şından önce ölmüş olduğunu ve Hatice’yi amcası Amr’ın evlendirdiğini benimsemiş
görünmektedirler. Bk. “Eşleri –Hatîce bt. Huveylid-”
9 İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 386
10 İbn Sa’d, et-Tabakât (nşr. Ali M. Ömer), VI, 126, 134; Zübeyrî, Nesebu Kureyş, s. 421-
422; Belâzürî, Ensâb, XI, 15; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, II, 820, III, 1352; İbn Kudâme,
et-Tebyîn, s. 479; İbnü’l-Esîr, Üsdül’l-ğâbe, III, 444, 510, V, 23, VII, 275
11 İbnü’l-Esîr, Üsdül’l-ğâbe, III, 444
200
Ümmü Gülsüm, Hüreyre, Ümmü Habib ve Ümeyme’nin annele-

rinin kimliği hakkında bilgi verilmemektedir. Mâlik’ten, Ümmü
Gülsüm’den ve Ümeyme’den “Sevde’nin kardeşi” diye mutlak ola-
rak bahsedilmesi, bunların annelerinin de eş-Şemûs bt. Kays ol-
duğu şeklinde yorumlanabilir.
3. Âişe’nin Babası: Ebû Bekir b. Ebû Kuhâfe
Fil Vak’ası’ndan yaklaşık üç yıl sonra (m. 572 yılı civarında)

Mekke’de doğan Hz. Ebû Bekir’in asıl adı Abdülka’be iken, Müs-
lüman olduktan sonra Hz. Peygamber tarafından “Abdullah” ola-
rak değiştirildi.
Hz. Muhammed’in çocukluk arkadaşı ve en yakın dostu olan
Hz. Ebû Bekir’in babası Ebû Kuhâfe Osman b. Âmir el-Kureşî
et-Teymî, annesi Ümmü’l-Hayr Selmâ bt. Sahr’dır. Anne ve ba-
basının mensup olduğu Teym kabilesinin soyu Mürre b. Kâ’b’da
Hz. Peygamber’in nesebiyle birleşir:
MÜRRE b. Ka’b
Kilâb TEYM
Kusay Sa’d
Abdümenâf Ka’b
HÂŞİM Amr
Abdülmuttalib Âmir
Abdullah Ebû Kuhâfe Osmân
HZ. MUHAMMED EBÛ BEKİR
Âişe
201
Hz. Muhammed’den iki üç yaş kadar küçük olan Ebû Bekir

“Atîk” lakabıyla anılmıştır. Ancak, mi’rac gibi gaybla ilgili haber-
leri tereddütsüz kabul ettiği için Hz. Peygamber’in kendisine ver-
diği “Sıddîk” ifadesi onun en meşhur lakabı oldu.
Çocukluğu ve gençliği hakkında pek bilgi verilmeyen Hz. Ebû
Bekir’in kumaş ticaretiyle meşgul olduğu, ticaret amacıyla Suriye
ve Yemen’e seyahat ettiği bilinmektedir.
Hemen bütün kaynaklarda İslâmiyet’i ilk kabul eden birkaç
kişiden biri olduğuna yer verilen Hz. Ebû Bekir’in, gizlice davet
edilen zamanlarda İslâmiyet’in yayılmasında son derece önemli
katkıları oldu. Birçok kimse onun vasıtasıyla bu dini kabul ettiği
gibi, Mekke döneminde müşrik efendilerinin işkencelerine maruz
kalan Müslüman köleleri büyük paralar ödeyerek satın alıp azat etti.
Hz. Peygamber Hz. Ebû Bekir’i, Mekke döneminde Hz. Ömer
ile, Medine’de ise Hârice b. Zeyd ile kardeş yaptı.12 Hz. Ebû Be-
kir hicretten sonra da Mekke döneminde olduğu gibi, Medine dö-
neminde de Hz. Peygamber’in yanından hiç ayrılmadı. Bedir’de
alınan esirlere nasıl davranılması gerektiği konusunda görüşü ka-
bul edilip uygulanan Ebû Bekir Uhud’da Hz. Peygamber’in ya-
nında kalan birkaç sahâbîden biri oldu.
Annesi Selmâ İslam’ın ilk günlerinde Müslüman olduğu halde,
babası Ebû Kuhâfe, ancak Mekke fethinden (8/630) sonra oğlu
Hz. Ebû Bekir’in aracılığıyla Müslüman oldu. Mekke’nin fet
hinde doğruca babasının yanına giden Hz. Ebû Bekir, onu Hz.
Peygamber’in huzuruna getirerek Müslüman olmasını sağladı.
Böylece sağlığında annesi, babası ve bütün çocukları Müslüman
olan yegâne sahâbî olan13 Hz. Ebû Bekir, Huneyn, Tâif ve Tebük
gazvelerinde de bulundu.
12 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 174, 175, 525
202
Hicretin 11. yılı Safer ayının sonunda (Mayıs 632) rahatsızla-

nan Hz. Peygamber namaza çıkamayacak kadar hastalanınca na-
mazı Hz. Ebû Bekir’in kıldırmasını istedi.14
Hz. Peygamber’in vefatından sonra Sakîfetü Benî Sâide’de
toplanan sahâbîler onu halife seçerek biat ettiler. Halife olduktan
sonra ilk iş olarak Üsâme b. Zeyd’in kumandasında bekleyen or-
duyu sefere gönderen Hz. Ebû Bekir, daha sonra da hangi sebeple
olursa olsun irtidad edenlerle mücadeleye başladı ve bu arada zekât
vermeyen kabilelerin isyanını bastırdı. Ardından da Tuleyha, Se-
cah ve Müseylime gibi yalancı peygamberleri ortadan kaldırdı.
İlk olarak Kuteyle bt. Abdüluzzâ adlı bir kadınla evlenen Hz.
Ebû Bekir’in bu evlilikten oğlu Abdullah ile kızı Esmâ doğdu.
Kuteyle’yi boşayıp15 da evlendiği Ümmü Rûmân’dan da Abdurrah
man ile Âişe dünyaya geldi. Ümmü Rûmân 6/628 yılında vefat
ettikten iki yıl kadar sonra,16 Mûte’de şehid olan Ca’fer b. Ebû
Tâlib’den dul kalan Esma bt. Umeys ile evlendi ve bu hanımından
Muhammed adını verdiği bir oğlu doğdu. Vefatından birkaç ay
sonra da diğer hanımı Habîbe bt. Hârice’den Ümmü Gülsüm
adlı kızı olan Hz. Ebû Bekir’in “Bekir” adında bir çocuğu olma-
dığı halde kendisine “Ebû Bekir” künyesinin niçin verildiği konu-
sunda kaynaklarda bir bilgi bulunmamaktadır. Hz. Ebû Bekir’in
eşleri ve bunlardan doğan çocukları şöyle gösterilebilir:
14 Hz. Ebû Bekir’in kaç vakit namaz kıldırdığı hakkındaki rivayetler için bk. Kettânî,
et-Terâtîb, I, 146-147
15 Hz. Ebû Bekir’in Kuteyle’yi cahiliye dönemindeyken boşadığı söylendiği gibi (bk.
İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 252). Ebû Bekir’in onu, Müslüman olmayı reddetmesi
sebebiyle, yani İslam döneminde boşadığı da ifade edilmektedir (bk. Fayda, “Ebû
Bekir”, DİA, X, 104), Bu evliliğin tarihinin tam olarak tespiti yönünde yapılacak bir
araştırma, Hz. Âişe’nin doğum tarihi konusundaki ihtilafları da büyük ölçüde çözüme
kavuşturacaktır.
16 Farklı görüşler için bk. “Kayınvalideleri –Ümmü Rûmân-”
203
EBÛ BEKİR b.

Ebû Kuhâfe
Kuteyle bt. Esmâ bt. Habîbe bt.

Ümmü Rûmân
Abdüluzzâ Umeys Hârice
Ümmü
Abdullah Abdurrahman Muhammed
Gülsûm
Esmâ Âişe
Kaynaklarda orta boylu, zayıf yapılı, seyrek sakallı, gür saçlı,

beyaz güzel ve ince yüzlü olarak tasvir edilen Hz. Ebû Bekir,
Ecnâdeyn Savaşı’nın hemen ardından 22 Cemâziyelâhir 13 (23
Ağustos 634) tarihinde altmış üç yaşındayken vefat etti. Vasiyeti
gereği karısı Esma bt. Umeys tarafından yıkandı, cenaze namazını
Hz. Ömer kıldırdı ve Hz. Peygamber’in kabrinin yanına defnedildi.
Câhiliyye devrinde de putlara tapmayıp nezih bir hayat yaşa-
yan Hz. Ebû Bekir, halifeliği döneminde Kur’ân-ı Kerîm’i mus-
haf haline getirdi. Ensâb ilmini son derece iyi bilen, güzel ahlâkı,
doğruluğu ve dürüstlüğü ile tanınan Hz. Ebû Bekir hadisle-
rin dikkatli bir şekilde rivayetine önem vermiş,17 kendisi de Hz.
Peygamber’den 142 hadis rivayet etmiştir.18
4. Hafsa’nın Babası: Ömer b. el-Hattâb

Hz. Ebû Bekir’den sonra ikinci halife olan Hz. Ömer, Fil
Vak’asından on üç yıl kadar sonra 584 yılında Mekke’de doğdu.19
17 Zehebî Hz. Ebû Bekir’in 500 kadar hadis derlediği kitabını, bazı yanlışlıklar yapıl-
mış olabileceği endişesiyle imha ettiğine dair rivayeti ihtiyatla karşılamaktadır. Bk.
Zehebî, Tezkiretü’l-huffâz, I, 5
18 Geniş bilgi için bk. Fayda, “Ebû Bekir”, DİA, X, 101-108. Hz. Ebû Bekir’in rivayet
ettiği 142 hadis, Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Mervezî tarafından Müsnedü Ebî Bekri’s-
Sıddîk adıyla bir araya getirilmiştir (Nşr. Şuayb el-Arnaût, Beyrut 1390/1970, çev.
Ahmed Davudoğlu, İstanbul 1981).
19 İbnü’l-Esîr, Üsdül-ğâbe, IV,138
204
Babası, Hattab b. Nüfeyl’in nesebi, Ka’b b. Lüey’de Hz. Muham-

med ile birleşmektedir. Bu açıdan Hz. Ömer’in Hz. Peygamber’e
olan “akrabalığı”, Hz. Ebû Bekir’e nisbetle daha uzak olmaktadır.
Hz. Ömer’in annesi ise, Ebû Cehil’in amcasının kızı olan Han-
teme bt. Hâşim b. Muğîre’dir.20
KA’B b. LÜEY
Mürre ADÎ
Kilâb Yakaza Rezâh
Kusay MAHZÛM Kurt
Abdümenâf Ömer Abdullah
HÂŞİM Abdullah Riyâh
Abdülmuttalib Muğîre Abdüluzzâ
Abdullah Hişâm Hâşim Nüfeyl
Ebû Cehil Hanteme Hattâb

Hz. Muhammed
ÖMER
Hafsa
Hz. Ömer’in Müslüman olmadan önceki hayatı hakkında, kü-

çüklüğünde babasına ait sürülere çobanlık ettiği, sonra da ticarete
başladığı rivayet edilmektedir. Kureyş’in önde gelen simalarından
biri olan Hz. Ömer Mekke’nin elçilik görevini de yürütüyordu.21
Sert bir mizaca sahip olan Hz. Ömer, Hz. Muhammed’i öl-
dürmeye bile karar verecek kadar İslâm’a tepkiliydi. Ancak gelişen
20 Hanteme’nin Ebû Cehil b. Hişâm’ın kız kardeşi olduğu görüşü yanlış kabul edilmiştir.
Çünkü Hişâm ve Hâşim, Muğîre’nin iki oğludur. Bk. İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III,
1144; İbnü’l-Esîr, Üsdül-ğâbe, IV, 138; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 588
21 İbnü’l-Esîr, Üsdül-ğâbe, IV, 138
205
olaylar sonunda bi’setin altıncı yılında Müslüman oldu.22 Onun

İslam’a girmesinden sonra Müslümanlar Ka’be’ye açıkça gidip iba-
det etmeye başladılar. Abdullah b. Mes’ûd, “Ömer’in Müslüman
oluşu bir fetihti” diyerek bunu ifade etmektedir.23
Hz. Ömer Müslüman olduktan sonra sürekli Hz. Peygamber’in
yanında bulundu ve O’nu korumak için elinden gelen gayreti gös-
terdi. Müslümanlar Mekke’den Medine’ye gizlice hicret etmeye
başladıklarında, gizlenme ihtiyacı duymayan Hz. Ömer, Medine
dönemi boyunca da bütün olaylara aktif olarak iştirak etti, Be-
dir, Uhud, Hendek, Hayber gibi gazvelerin hepsine ve çok sayıda
seriyyeye katıldı.
Hz. Peygamber’in görüşlerine başvurduğu kimselerden biri
olan Hz. Ömer,24 O’nun vefatının hemen peşinden ortaya çıkan
karmaşanın Hz. Ebû Bekir’in halife seçilmesiyle sona ermesinde
büyük rol oynadı ve Hz. Ebû Bekir’in halifelik döneminde onun
en büyük yardımcısı oldu. Vefat edeceğini anlayan Hz. Ebû Be-
kir, bazı sahabilerle istişare ettikten sonra Hz. Osman’ı çağırarak
Hz. Ömer’i halife tayin ettiğini yazdırdı.25
13/634 yılında halife olan Hz. Ömer son derece mütevazı bir
devlet başkanı olarak yaşadı; bunun yanı sıra Şam, Irak, Mısır ve
Fars (İran) bölgelerini fethetti, çeşitli yönleriyle devleti kurumsal-
laştırdı, hicreti tarih başlangıcı olarak kabul etti, Basra ve Kûfe
şehirlerini kurdurdu.
Kaynaklarda uzun boylu, son derece heybetli ve gür sesli biri
olarak tavsif edilen Hz. Ömer, yedi ayrı kadınla evlendi ve sekiz
22 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 267 vd.; İbnü’l-Esîr, Üsdül-ğâbe, IV, 138 vd.; İbn Hacer,
el-İsâbe, IV, 588
23 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 270; İbnü’l-Esîr, Üsdül-ğâbe, IV, 144; İbn Hacer, el-İsâbe,
IV, 588
24 İbnü’l-Esîr, Üsdül-ğâbe, IV, 143, 147, 151
25 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 274 vd.; İbnü’l-Esîr, Üsdül-ğâbe, IV, 158 vd.
206
oğlu ile üç kızı oldu. Bu eşleri ve çocukları şöyledir: Zeyneb bt.

Maz’ûn’dan Hafsa (Hz. Peygamber’in eşi), Abdullah ve Abdur-
rahman el-Ekber; Cemîle26 bt. Sâbit’ten Âsım ve Zeyneb; Hz.
Peygamber’in torunu Ümmü Gülsüm bt. Ali’den Zeyd el-Ekber,
Rukayye; Müleyke bt. Cervel’den Ubeydullah ve Zeyd el-Asgar;
Ümmü Hakîm bt. el-Hâris el-Mahzûmiyye’den Fâtıma; Saîde/Su-
ayde bt. Râfi’den Abdullah el-Asgar ve şehid olduğunda evli bu-
lunduğu Âtike bt. Zeyd’den –aşere-i mübeşşereden Saîd b. Zeyd’in
kız kardeşi- Iyâz. Ayrıca Nüheyye/Lüheyye ve Fükeyhe adlarında
iki ümmü veledinden de Abdurrahman el-Evsat ve Âişe ile Ab-
durrahman el-Asgar ve Zeyneb adlarında çocukları oldu.27 Hz.
Ömer’in bütün eşleri ve çocukları şöyle gösterilebilir:
ÖMER b. el-‐‑Hattâb
Zeyneb Ümmü Müleyke Ümmü Saîde/

Cemîle Âtike bt. Nüheyye
bt. Gülsüm bt. Hakîm Suayde Fükeyhe
bt. Sâbit Zeyd /Lüheyye
Mazûn bt. Ali Cervel bt. Hâris bt. Râfî
Abdulla Abdur-‐‑ Abdur-‐‑

Zeyd el-‐‑ Ubey-‐‑ Abdullah
Hafsa Âsım Fâtıma h el-‐‑ İyâz rahman rahman
Ekber dullah el-Asgar
Asgar el-‐‑Evsat el-‐‑Asgar
Rukayye
Abdulla Zeyd el-‐‑
Abdullah Âişe Zeyneb
h Asgar

Abdur-‐‑
rahman
el-‐‑Ekber
26 Asıl ismi olan ‘Âsiye, Hz. Peygamber tarafından Cemîle şeklinde değiştirilmiştir. Bk.
İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1803
27 İbnü’l-Kelbî, Cemhera, s. 106-107; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 348-350; İbn Kudâme,
et-Tebyîn, s. 405-406; Safedî, el-Vâfî, XXII, 285
207
Ebû Hafs künyesiyle bilinen ve yönetimde sergilediği adaletle

çağlar üstü bir örnek olan Hz. Ömer 23/644 yılında 63 yaşınday-
ken mescidde sabah namazını kıldığı esnada, Mugîre b. Şu’be’nin
kölesi Ebû Lü’lü Fîrûz el-Fârisî tarafından hançerlenerek ağır ya-
ralandı, üç gün sonra da hayatını kaybetti. O sırada yaralanan on
iki kişiden altısı da daha sonra vefat ettiler. Yakalanacağını anla-
yan Ebû Lü’lü de intihar etti.28
Hz. Peygamber tarafından “Fârûk” lakabı verilen Hz. Ömer,
537 hadis rivayet etmiştir.29
5. Zeyneb bt. Huzeyme’nin Babası: Huzeyme b. el-Hâris
Kaynaklarda sadece Hz. Peygamber’in eşi olan kızı Zeyneb

sebebiyle adı geçen Huzeyme b. el-Hâris b. Abdullah b. Amr’ın
hayatı hakkında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak kızı
Zeyneb bt. Huzeyme’nin, Abbâs’ın eşi Ümmü’l-Fazl Lübâbe ile
Hz. Peygamber’in diğer bir eşi Meymûne bt. el-Hâris’in anne bir
kızkardeşi olduğundan hareketle Huzeyme’nin Hind bt. Avf b.
Züheyr el-Kinâniyye ile evlendiği anlaşılmaktadır.30
6. Ümmü Seleme’nin Babası: Ebû Ümeyye b. el-Mugîre
Gerçek adı Huzeyfe olan31 Ebû Ümeyye b. el-Mugîre b. Ab-

dullah b. Ömer b. Mahzûm b. Yakaza el-Mahzûmî’nin nesebi
Mürre b. Ka’b’da Hz. Peygamber ile birleşmektedir. Ebû Cehil’in,
28 Safedî, el-Vâfî, XXII, 285-286; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 404; Ziriklî, el-A’lâm, V, 45
29 Bk. Fayda, “Ömer”, DİA, XXXIV, 44-51; Çelik, “Hz. Ömer’in Hadisçiliği”, SDÜİFD,
sy. 2, Isparta 1995, s. 253-275
30 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 132; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1908
31 Belâzürî, Ensâb, X, 170; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 370
208
Hâlid b. Velid’in ve Hz. Ömer’in annesi Hanteme’nin amcası da

olan Ebû Ümeyye’nin annesi Rayta bt. Sa’îd’dir:32
MÜRRE b. KA’B
Kilâb Yakaza
Kusay MAHZÛM
Abdümenâf Ömer
HÂŞİM Abdullah
Abdülmuttalib el-‐‑Mugîre
Abdullah EBÛ ÜMEYYE Hişâm
HZ. MUHAMMED Ümmü Seleme Ebû Cehil
Ka’be’nin yeniden inşa edilmesi esnasında Hacer-i Esved’i ye-

rine koyma tartışmasında, gelecek ilk kişinin hakem olması tek-
lifini yapan33 Ebû Ümeyye’nin hayatı hakkında başka bir bilgi
bulunmamaktadır. Yaptığı yolculuklarda yanındaki insanlarla yi-
yeceğini paylaştığı için kendisine “yolcunun azığı” denen ve değerli
biri olarak anılan Ebû Ümeyye Yemâme yakınlarında vefat etti.34
Ebû Ümeyye’nin çeşitli evliliklerinden sekiz çocuğu oldu. Âtike
bt. Âmir b. Rebî’a’dan doğan kızı Ümmü Seleme, Hz. Peygam-
ber ile evlendi. Muhacir adlı oğlunun annesi de bu kadındır.35
Daha sonra evlendiği Hz. Muhammed’in halası Âtike’den Ab-
dullah ve Züheyr adlı oğulları ile Kureybe el-Kübrâ isimli kızı
32 Belâzürî, Ensâb, X, 170, 199
33 Belâzürî, Ensâb, I, 99-100
34 Belâzürî, Ensâb, X, 199
35 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 316; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 85, 187; Diyârbekrî,
Târîhu’l-hamîs, I, 170. Muhâcir’in ve Ümmü Seleme’nin annesinin, Hz. Peygamber’in
halası Âtike olduğu da söylenmektedir. Bu karışıklığa Ebû Ümeyye’nin Âtike isminde
iki kadınla evlenmiş olması yol açmış gözükmektedir. Bk. “Eşleri –Ümmü Seleme-”
209
dünyaya geldi.36 Dolayısıyla Ümmü Seleme Hz. Muhammed’in

halası Âtike’nin üvey kızı, Abdullah ve Züheyr’in de üvey kar-
deşleridir. Sakîfli bir kadınla yaptığı evlilikten, her ikisi de ka-
fir olarak öldürülen Hişâm ve Mes’ûd adlı oğulları, Âtike bt.
Utbe b. Rebî’a’dan da Kureybe es-Sugrâ isminde bir kızı dün-
yaya geldi.37
7. Cüveyriye ’nin Babası: Hâris b. Ebû Dırâr
Mustalik kabilesinin reisi olan Ebû Mâlik el-Hâris b. Ebî

Dırâr b. Habîb el-Huzâî el-Mustalikî hakkındaki bilgiler hayatı-
nın geç dönemlerine aittir. Hâris, Mustalıkoğulları ile Müslüman-
lar arasında, 5/627 yılının Şaban ayında meydana gelen Müreysî’
Gazvesi’nde yenilip kabilesinin yanı sıra, kızı Cüveyriye ve oğlu
Abdullah ile birlikte Müslümanlara esir düştü. Hz. Peygamber’in,
fidye olarak götürmekte olduğu develerden ikisini Akik vadisinde
sakladığını haber vermesi üzerine Hâris hemen Müslüman oldu;
ardından bütün kabilesi de İslâm’ı kabul etti.38
Evlilik hayatı hakkında bilgi bulunmayan Hâris b. Ebû Dırâr’ın
Cüveyriye dışında Abdullah, Amr, Abdurrahman, Âmir ve Umra
adlı çocuklarının olduğu zikredilmektedir.39 Hayatının son yıl
larını Kûfe’de geçirdiği kaydedilen Hâris b. Ebû Dırâr’ın vefatı
hakkında da bilgi bulunmamaktadır.40
Sübülü’l-hüdâ, X1, 86; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 170
37 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 315-317
38 İbn Hacer, el-İsâbe, I, 579
39 Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, VIII, 84; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 46, V, 618, VIII, 29
40 Bk. Sönmez, “Hâris b. Ebû Dırâr”, DİA, XVI, 195
210
8. Zeyneb bt. Cahş’ın Babası: Cahş b. Riyâb
Hayatı hakkında bir bilgi bulunmayan Cahş b. Riyâb b. Ya’mur

el-Esedî, kaynaklarda yalnızca Hz. Peygamber’in halası Ümeyme
bt. Abdülmuttalib ile yaptığı evlilik sebebiyle zikredilmektedir. Bu
evlilikten, Abdullah, Ubeydullah, Ebû Ahmed, Zeynep, Ümmü
Habîbe ve Hamne adlı çocukları oldu.41
9. Reyhâne’nin Babası: Ebû Reyhâne

Ebû Reyhâne Şem’ûn b. Zeyd el-Ezdî, Hz. Peygamber’in kö-
lelerinden biri olup Ehl-i Suffe’ye mensup idi. Hayatı hakkındaki
bilgiler oldukça sınırlıdır.
Beraber gittiği bir gazvede çok soğuk bir gecede konakladıkları
zaman, kimin nöbet tutmak istediğini soran Hz. Peygamber’in
duasını almak için Ebû Reyhâne de nöbet tutmak istediğini be-
lirtti. Karanlıkta Ebû Reyhâne’yi tanıyamayan Allah Rasûlü (s.a.)
adını sorarak ona dua etti ve Allah yolunda nöbet tutan gözü ce-
hennemin yakmayacağını söyledi.42
Ebû Reyhâne Hz. Ömer devrinde Dımaşk’ın fethine katıldı
(14/635) ve Kudüs’e yerleşti. Kudüs’te halka vaaz edip kıssalar an-
lattığı ve buradan Mısır’a gidip, sınır bölgelerinde cihada katıldığı
da rivayet edilen Ebû Reyhâne’nin vefat tarihi belli değildir. İba-
dete aşırı derecede düşkün olması ve zâhidâne bir hayat yaşama-
sıyla tanınan Ebû Reyhâne beş hadis rivayet etmiştir.43
41 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 45-46; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 18; Belâzürî, Ensâb, IV,
Sübülü’l-hüdâ, XI, 85; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 171. Çocukları hk. bk. “Hala
Çocukları -Ümeyme’nin Çocukları-”
42 Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, IV, 264; Ahmed, IV, 134-135;
43 Bk. Kandemir, “Ebû Reyhâne”, DİA, X, 213
211
10. Ümmü Habîbe’nin Babası: Ebû Süfyân b. Harb
Kureyş kabilesinin reislerinden olan Ebû Süfyân Sahr b. Harb

b. Ümeyye, 565 yılında Mekke’de doğdu. Babası Harb b. Ümeyye
b. Abdüşems b. Abdümenâf; annesi, Hz. Peygamber’in hanımı
Meymûne’nin halası olan Safiyye bt. Hazn el-Hilâliyye’dir. Hz.
Peygamber’le soyu Abdümenâf b. Kusay’da birleşmektedir. Hz.
Osman ile de amca çocuklarıdır:
Abdümenâf b. Kusay
HÂŞİM Abdüşems
Abdülmuttalib ÜMEYYE
Abdullah Harb Ebü’l-‐‑Âs
HZ. MUHAMMED EBÛ SÜFYÂN Affân
OSMAN
Ticaretle meşgul olan Ebû Süfyân, okuma yazma bildiğin-

den kısa sürede kendini kabul ettirerek Mekke’de önde gelen biri
oldu. Kendi ailesi Ümeyyeoğullarıyla Hz. Peygamber’in mensup
olduğu Hâşimoğulları arasında öteden beri devam edegelen çe-
kişme, onun bi’setten sonra İslâm’a cephe almasında etkili olmuş-
tur. İslam karşıtı bütün eylemlerde aktif rol alan Ebû Süfyân, yine
de Mekke’de Hz. Peygamber’e ve Müslümanlara eziyet edenler
arasında bulunmadı.
Hicretten iki yıl sonra yapılan Bedir Savaşı’nda, oğlu Hanzala
b. Ebû Süfyân ile birlikte Ebû Cehil’in de öldürülmesi üzerine
212
Mekke müşriklerinin reisi olan Ebû Süfyân, Bedir’in intikamını

almak amacıyla 3/625 yılında yapılan Uhud Savaşı’na müşrik
ordusunun kumandanı olarak katıldı. Hendek Gazvesi’nde de
Kureyş’in kumandanlığını yapan Ebû Süfyân, bu liderlik göre-
vini Mekke’nin fethine kadar sürdürdü.
Mekkeliler’in Müslümanlarla yaptıkları tarafsızlık anlaşmasını
bozmaları üzerine Kureyşlilerin anlaşmayı yenilemek maksadıyla
Medine’ye gönderdikleri Ebû Süfyân’ın, Hz. Peygamber’in eşi olan
kızı Ümmü Habîbe dahil Medine’de hiç kimseden ilgi görmemesi
itibarını sarstı. Mekke’yi fethetmek üzere harekete geçen İslâm or-
dusu Mekke yakınında karargâh kurunca Ebû Süfyân çocukluk
arkadaşı Abbâs b. Abdülmuttalib’in ısrarıyla Hz. Peygamber’in
huzuruna çıktı ve zorlanarak da olsa İslâm’ı kabul etti. Müslü-
man olduktan sonra Huneyn Gazvesi’ne katılan Ebû Süfyân, Tâif
Muhasarası’nda bir gözünü kaybetti. Hz. Peygamber’in vefatından
sonra Hz. Ebû Bekir döneminde Necran bölgesinde görevlendi-
rildi. Yetmiş yaşlarında iken Suriye’nin fethine gönderilen orduya
katıldı, Yermük Savaşında da diğer gözünü kaybetti.44
Bedir Savaşı’nda öldürülen oğlu Hanzala sebebiyle Ebû Han-
zala künyesini alan Ebû Süfyân’ın birkaç eşinden sekiz oğlu ile on
kızı oldu. Zeyneb bt. Nevfel b. Halef’den Yezîd,45 Hind bt. Utbe
b. Rebî’a’dan Muâviye, Utbe, Cüveyriye ve Ümmü’l-Hakem; am-
casının kızı Safiyye bt. Ebü’l-Âs b. Ümeyye’den Hanzala, Ümmü
Habîbe Remle (Hz. Peygamber’in eşi), Ümeyme ve Âmine; Ümmü
Amr bt. Ebû Amr b. Ümeyye’den Amr, Hind ve Sahra; Âtike bt.
Ebû Üzeyhîr’den Muhammed ve Anbese; Lübâbe bt. Ebü’l-Âs b.
Ümeyye’den Meymûne, Sümeyye adlı bir cariyeden de Ziyâd b.
Ebîhi adlı çocukları dünyaya gelmiştir. Kızlarından Âmine’nin
bazı kaynaklarda adının geçmemesi onun Ümeyme ile karıştırıl-
44 Zehebi, Siyer, II, 106
45 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 126; İbn Hazm, Cemhera, s. 111
213
mış olabileceğini düşündürmektedir.46 Azze adlı kızı hakkında ise

bir rivayette adının geçmesi dışında bilgi bulunmamaktadır. Fâri’a
bt. Ebû Süfyân adıyla zikredilen kızının47 da, Ebû Süfyân’ın kız-
kardeşi Fâri’a bt. Harb ile karıştırılmış olma ihtimali yüksektir.
Ebû Süfyân
Ümmü Sümey
Zeyneb Hind Safiyye Âtike Lübâbe ? ?
Amr ye
Muâvi-‐‑ Hanza-‐‑ Muham Mey-‐‑ Ziyâd

Yezîd Amr Azze Fâri’a
ye la med mûne b. Ebih
Utbe Ümmü Hind Anbese

Habîbe
Cüvey-‐‑ Ümey-‐‑
Sahra
riye me
Ümmü
Âmine
Hakem
Hz. Peygamber’in kâtipleri arasında yer aldığı söylenen48 ve

Hz. Peygamber’den bir hadis rivayet eden49 Ebû Süfyân, 31/651-
52 yılında 88 yaşlarındayken Medine’de vefat etti.50
11. Safiyye’nin Babası: Huyey b. Ahtab

Hz. Musa’nın kardeşi Hârun’un soyundan olduğu belirtilen51
Huyey b. Ahtab b. Sa’ye52 b. Sa’lebe b. Ubeyd en-Nadrî hakkındaki
bilgiler onun İslam düşmanlığı çerçevesinde yoğunlaşmaktadır.
46 Bk. Öztürk, Sağlık Hizmetlerinde Kadınların Yeri, s. 160
47 Fâri’a bt. Ebû Süfyân, Ebû Ahmed b. Cahş’ın eşi olarak zikredilmektedir. Bk. İbn
Hacer, el-İsâbe, VIII, 49
48 Bk. el-A’zamî, Küttâbü’n-nebî, s. 39
49 Bk. İbn Kâni’, Mu’cemü’s-sahâbe, VII, 2633
50 Geniş bilgi için bk. Aycan, “Ebû Süfyân”, DİA, X, 230-232; Kılıç, “Ebû Süfyân b.
Harb’ın Hayatı”, CÜİFD, Sivas 1998, c. 2, sy. 1
52 İbn Abdilberr bu ismi Şu’be olarak vermektedir. Bk. el-İstî’âb, IV, 1971
214
Kabile başkanlığı yanında, aynı zamanda Yahudilerin önde gelen

alimlerinden53 olan Huyey, kızı Hz. Safiyye’nin anlattığına göre, Hz.
Peygamber hicret esnasında Kuba’ya geldiğinde kardeşi Ebû Yâsir ile
O’nu görmeye geldiler ve Tevrat’ta bildirilen peygamber olduğunu
gördüler.54 Ancak beklenen peygamberin Araplardan çıkmasına en
fazla içerleyenlerin başında gelen Huyey,55 bu kinini, evlenmesini
bir peygambere yakıştıramadığını söyleyerek Hz. Peygamber’i kı-
namak gibi çeşitli bahaneler ileri sürmek suretiyle ifade ediyordu.56
Bedirden sonra Uhud savaşının hazırlıklarına başlayan Ebû
Süfyân b. Harb, İslam tarihinde Sevîk Gazvesi diye geçen olay
öncesinde Medine’ye gelip istihbarat toplamak için Huyey b.
Ahtab’ın kapısını çalmış, açılmayınca, Huyey’in kızı Safiyye’nin
(o zamanki) kocası Sellam b. Mişkem’e gitmiş; o da onları ağır-
layıp istedikleri bilgileri vermişti.57
Nadîroğulları Medine’den uzaklaştırıldıklarında aralarında
Huyey’in de bulunduğu önemli bir grup Hayber’e yerleşti. Huyey’in
Mekke’ye gelip Kureyşlileri Hz. Peygamber’e karşı kışkırttığı da
rivayet edilmektedir.
Huyey b. Ahtab, kendisinin tahrikleri sonucu58 Hz. Peygamber’le
olan sözleşmelerini bozan Kureyza oğullarına karşı 5/626 yılında
yapılan savaşta esir alındı ve boynu vurularak öldürüldü.59
Huyey b. Ahtab’ın karısı ve Safiyye’nin annesinin adının Berre
bt. Samuel60 olduğu anlaşılmakta, Huyey’in başka eşi ve çocuğu
olup olmadığı hakkında ise herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.
53 İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, I, 329-330
54 İbn Hişâm, es-Sîre, II, 123; Süheylî, er-Ravdu’l-ünüf, IV, 310-311; Şâmî, Sübülü’l-
hüdâ, III, 377
55 İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, I, 340
56 İbn Hişâm, es-Sîre, III, 145; İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 202
57 İbn Sa’d, et-Tabakât, II, 30
58 İbnü’l-Kayyım, Zâdü’l-me’âd, II, 462-463
59 Süheylî, er-Ravdu’l-ünüf, VI, 290-291; İbn Kesîr, es-Sîre, II, 299; Ziriklî, el-A’lâm, II,
292
60 Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, XXXV, 210
215
12. Meymûne’nin Babası: Hâris b. Hazn

Hayatı hakkında neredeyse hiçbir bilginin bulunmadığı Hâris
b. Hazn b. Büceyr b. Hüzem b. Ruveybe, Ebû Süfyân b. Harb’in
dayısı olup annesi Safiyye bt. Hazn’ın kardeşidir.61 Müslüman ol-
duğu belirtilen Hâris’ten çocukları sebebiyle eserlerde söz edil-
mektedir.
Hâris, Hz. Peygamber’in diğer bir eşi Zeyneb bt. Huzeyme’nin
de annesi olan Hind bt. Avf b. Züheyr el-Kinâniyye el-Hımyeriyye
ile evlendi ve ondan Kutn, Sâib, Meymûne, Abbâs’ın eşi Lübâbe
el-Kübrâ, Azze, Ümmü Hafîd Hüzeyle ve Berze adlı çocukları ol-
du.62 Fâhite bt. Âmir es-Sekafiyye ile olan evliliğinden de, Hâlid
b. Velid’in annesi olan Lübâbe es-Sugrâ el-Asmâ dünyaya geldi.63
13. Mâriye’nin Babası: Şem’ûn

Mâriye’nin babası Şem’ûn’un Mısır’ın Saîd bölgesinden ve
Kıbtî denilen yerli halkından biri olduğu söylenmekte, ancak ha-
yatına dair başka bir bilgi verilmemektedir.64
B. KAYINVALİDELERİ
1. Hatîce’nin Annesi: Fâtıma bt. Zâide b. el-Esam
Âmir b. Lüey oğullarından olan Fâtıma bt. Zâide’nin annesi

Hâle bt. Abdümenâf b. Hâris’tir.65 Kaynaklarda sadece Hatîce’nin
annesi olduğu belirtilirken adı geçen Fâtıma, aynı zamanda Hâle
bt. Huveylid’in de annesidir. Fâtıma’nın, Kays b. Zâide’nin kız-
62 İbn Sa’d, et-Tabakât, VII, 479, VIII, 279-280; İbn Hıbbân, es-Sikât, V, 531
64 Hz. Mâriye’nin babasının aslen İranlı veya Rum olabileceği hk. bk. Hamîdullah, İslam
Peygamberi, II, 691
216
kardeşi olduğu, dolayısıyla Kays’ın oğlu olan Abdullah/Amr b.

Ümmü Mektûm’un Hz. Hatice’nin dayısının oğlu olduğu da ve-
rilen bilgiler arasındadır:66
Zâide b. el-‐‑Esam
Fâtıma Kays
Hz. Hatîce Abdullah b. Ümmü Mektûm
2. Sevde’nin Annesi: Şemûs bt. Kays b. Zeyd
Sevde bt. Zem’a’nın annesi Şemûs bt. Kays b. Zeyd b. Amr,

Medineli Neccaroğullarından olup, kaynaklarda hayatına dair tek
bilgi olarak verilen şeceresi dikkate alındığında, dedesi Zeyd’in, Hz.
Peygamber’in dedesi Abdülmuttalib’in annesi Selmâ bt. Amr’ın
kardeşi olduğu görülmektedir.67
Lebîd
Amr
Zeyd Selmâ

Kays ABDÜLMUTTALİB
ŞEMÛS

Sevde
66 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 901, 979, 1198; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, IV, 251-252;
İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 601
67 Kaynaklar buna dikkat çekmeseler de ayrı ayrı verilen nesepler incelendiğinde bu du-
rum ortaya çıkmaktadır. Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, I, 64, 79, VIII, 52; İbn Hıbbân,
es-Sikât, I, 27, 56; İbn Hazm, Cemhera, s. 167; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1867;
İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 157. Ayrıca bk. Âişe Abdurrahman, Terâcimü seyyidâti
beyti’n-nübüvve, s. 242
217
3. Âişe’nin Annesi: Ümmü Rûmân bt. Âmir
Hz. Âişe’nin annesi Ümmü Rûmân bt. Âmir b. Uveymir b.

Abdüşems el-Kinâniyye’nin hayatı hakkında verilen sınırlı bilgilere
göre asıl adı Zeyneb’tir.68 Ümmü Rûmân ilk olarak, Abdullah b. el-
Hâris b. Sehbera69 el-Ezdî adında, Mekke’ye dışardan gelip burada
Hz. Ebû Bekir ile anlaşmalı olarak kalan biriyle evlendi ve Tufeyl
adında bir çocuğu oldu.70 Abdullah el-Ezdî ölünce Ümmü Rûmân
ile, Müslüman olmayan eşi Kuteyle’yi boşayan71 Hz. Ebû Bekir ev-
lendi ve Abdurrahman ile Âişe adlı çocukları dünyaya geldi.
Mekke’de ilk Müslümanlardan olan Ümmü Rûmân, Hz. Pey-
gamber ve kocası Hz. Ebû Bekir’in hicretlerinden sonra, geride ka-
lan kendi kızları ve Hz. Peygamber’in kızlarıyla birlikte hicret etti.72
Ümmü Rûmân künyesini alış nedeni bilinmeyen Ümmü
Rûmân’ın, kaynaklarda genellikle 6/628 yılında öldüğü, kabrine
de Hz. Peygamber’in indirdiği söylenmekle birlikte,73 onun Hz.
Ebû Bekir’in halifeliği zamanında vefat ettiği, hatta Osman b.
Affân dönemine kadar yaşadığı da ifade edilmektedir.74
4. Hafsa’nın Annesi: Zeyneb bt. Maz’ûn

Meşhur sahabi Osman b. Maz’ûn’un kız kardeşi olan Zey-
neb bt. Maz’ûn b. Habîb b. Vehb b. Huzâfe el-Cümahiyye75
69 İbn Sa’d bu ismi yalnızca el-Hâris b. Sehbera şeklinde vermektedir. Bk. et-Tabakât, V,
251, VIII, 276
70 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 321; İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 206
71 Fayda, “Ebû Bekir”, DİA, X, 104
72 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 276; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 320
73 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 276; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 320-321; İbn Hacer,
el-İsâbe, VIII, 207; Ziriklî, el-A’lâm, III, 36
74 Tartışmalar için bk. İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 207. Ayrıca bk. Şiblî, Asr-ı Saadet, III,
259
75 İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 75, 405-406, 447; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 135
218
hakkındaki bilgiler, genellikle Ömer b. el-Hattâb ile evli olması

çerçevesinde verilmektedir. Bu evlilikten Abdullah, Abdurrahman
ve Hafsa adlı çocukları doğmuştur.
Mekke’de Müslüman olarak vefat ettiğini söyleyenler varsa
da İbn Hacer onun hicret ettiği görüşünü benimsediğini be-
76
lirtmektedir.77
5. Zeyneb bt. Huzeyme’nin Annesi: Hind bt. Avf
Kızlarının evlendiği önemli kişiler sebebiyle hakkında “Da-

matları bakımından insanların en şanlısı” denilen78 Hind bt. Avf
b. Züheyr b. el-Haris b. Humâta el-Kinâniyye el-Hımyeriyye’nin79
adı, kaynaklarımızda söz konusu kızlarından bahsedilirken geç-
mektedir. Huzeyme b. el-Hâris ve Hâris b. Hazn b. Büceyr ile ev-
lenen Hind bt. Avf’ın bu evliliklerinden doğan kızlarıyla evlenen
damatları olarak, başta Hz. Peygamber (Zeyneb bt. Huzeyme ve
Meymûne bt. el-Hâris ile) olmak üzere Ca’fer b. Ebû Tâlib (Esmâ
bt. Umeys ile), Hz. Ebû Bekir (Esmâ bt. Umeys ile), Ali b. Ebû
Tâlib (Esmâ bt. Umeys ile), Hamza b. Abdülmuttalib (Selmâ bt.
Umeys ile), Abbâs b. Abdülmuttalib (Ümmü’l-Fazl Lübâbe ile)
ve Halid b. Velid’in babası Velid b. Mugîre (Lübâbe es-Sugrâ ile
ile) sayılmaktadır.
6. Ümmü Seleme’nin Annesi: Âtike bt. Âmir
Ümmü Seleme’nin annesinin adı Âtike bt. Âmir b. Rebî’a b.

Mâlik b. Huzeyme’dir. Babası Ebû Ümeyye’nin daha sonra Hz.
78 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 246; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, XXXV, 298
79 Belâzürî, Ensâb, I, 444; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 130, 246
219
Peygamber’in halası Âtike bt. Abdülmuttalib ile evlenmesi sebebiyle

bazı kaynaklarda Ümmü Seleme’nin de Âtike bt. Abdülmuttalib’in
kızı olduğu ifade edilmektedir.80
Ümmü Seleme’nin öz annesi Âtike bt. Âmir hakkında başka
bir bilgi bulunmamaktadır.
7. Cüveyriye ’nin Annesi?

Cüveyriye ’nin annesi hakkında kaynaklar hiçbir bilgi verme-
mektedir. Sadece Şâmî, “annesi” diyerek söze başlamış, ancak ge-
risini getirmemiştir.81
8. Zeyneb bt. Cahş’ın Annesi: Ümeyme bt. Abdülmuttalib
Zeyneb bt. Cahş’ın annesi, Hz. Peygamber’in halası olan

Ümeyme bt. Abdülmuttalib’tir.82
9. Reyhâne’nin Annesi?
Reyhâne bt. Şem’ûn’un annesinin kim olduğu konusunda kay-
naklarımızda bilgi yer almamaktadır.
10. Ümmü Habîbe’nin Annesi: Safiyye bt. Ebü’l-Âs
Ümmü Habîbe’nin annesi Safiyye83 bt. Ebü’l-Âs b. Ümeyye,

kocası Ebû Süfyân ile amca çocukları olup, Osman b. Affân’ın
80 Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 187. Bu konudaki ihtilaflar için, bk. “Kayınpederleri
–Ümmü Seleme’nin Babası-”
81 Bk. Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 210
82 Ümeyme bt. Abdülmuttalib için bk. “Halaları”
83 İbnü’l-Kelbî bu ismi Reyhâne olarak vermektedir. Bk. Cemhera, s. 49
220
da halasıdır.84 Babası Ebü’l-Âs b. Ümeyye, annesi ise Ümeyme

bt. Abdüluzzâ’dır.85 Ebû Süfyân ile evliliğinden Ümmü Hâbibe
dışında, Bedir Savaşı’nda öldürülen oğlu Hanzala ile Ümeyme ve
Âmine adlı çocukları dünyaya geldi.
11. Safiyye’nin Annesi: Berre bt. Samuel

Safiyye bt. Huyey’in annesinin adı Berre bt. Samuel el-Kuraziyye
olarak geçmektedir. Kurayza oğullarından Rifâ’a b. Samuel’in kız
kardeşi olduğu belirtilen Berre bt. Samuel’in hayatı hakkında her-
hangi bir bilgi verilmemektedir.86
12. Meymûne’nin Annesi: Hind bt. Avf

Meymûne bt. el-Hâris’in annesi olan Hind bt. Avf, aynı za-
manda Zeyneb bt. Huzeyme’nin de annesidir.87
13. Mâriye’nin Annesi?

Mâriye’nin annesinin Hıristiyan bir Rum olabileceği dışında
bilgi bulunmamaktadır.88
II. KAYINLARI ve BALDIZLARI

Yaptığı çok sayıdaki evlilik sebebiyle Hz. Peygamber’in ya-
kınları içinde en kalabalık grubu, eşlerinin kardeşleri olan kayın
ve baldızları oluşturmaktadır. Kaynaklarda muhtemelen birbirine
84 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 96; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1843; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-
ğâbe, VII, 116; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 400; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, XI, 193
86 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 120; Belâzurî, Ensâb, I, 444; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV,
1871; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 168; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, XXXV, 210
87 Bk. “Kayınvalideleri –Zeyneb bt. Huzeyme’nin Annesi-”
88 Âişe Abdurrahman, Terâcimü seyyidâti beyti’n-nübüvve, s. 396
221
karıştırılanlar da dahil olmak üzere, Hz. Muhammed’in kayın ve

baldızları olarak yaklaşık 80 kişinin ismi verilmektedir.
A. KAYINLARI
1. HATİCE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ
Daha önce geçtiği üzere Hatîce’nin Adî, Avvâm, Hizâm ve
Nevfel adlı erkek kardeşleri vardır.89 Ancak bunların hepsi de
Hatîce’nin “baba-bir” kardeşidir. Erkek kardeşlerden ilk üçünün
annesi Benû Mâzin b. Mansur’dan Münye bt. el-Hâris b. Câbir,
Nevfel’in annesi ise Benû Adî b. Ka’b’dan Abdüluzzâ b. Rebî’a’nın
kızı olarak verilmektedir.90 Yerinde geçtiği üzere Hatîce’nin ve
Hâle’nin annesi ise Fâtıma bt. Zâide b. Cündeb el-Esâm’dır.91
a) Adî b. Huveylid
Adî’nin, babası Huveylid’in künyelendiği oğlu olmasından
hareketle onun en büyük oğlu olduğu söylenebilir.92 Ümmü Ab-
dullah ve Nevfel93 adlarında çocukları olduğu dışında hayatına
dair bir bilgi yoktur.
b) Avvâm b. Huveylid
Ficar savaşlarının birinde öldürüldüğü söylenen ve hayatı hak-
kında her hangi bir bilgi bulunmayan Avvâm Hz. Peygamber’in
halası Safiyye ile evlendi ve ondan Zübeyr, Sâib ve Ümmü Habîb
adlı çocukları oldu.94
89 Zübeyrî, Nesebu Kureyş, s. 229; İbn Hazm, Cemhera, s. 120-121
91 Zübeyrî, Nesebu Kureyş, s. 21-22, 230
93 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 52, V, 125; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 61
94 Bu çocukları için bk. “Hala Çocukları -Safiyye’nin Çocukları-”, Safiyye’nin
Abdülka’be adında bir oğlu olduğundan bahseden kaynaklar, büyük bir ihtimalle onu,
Avvâm b. Huveylid’in Ümmü’l-Hayr’dan olan oğlu Abdurrahman ile karıştırmış ol-
malılar. Bk. Uraler, “Safiyye bint Abdülmuttalib”, DİA, XXXV, 475
222
Avvâm b. Huveylid’in yukarıda sayılanlar dışında Büceyr (Ca-

hiliye döneminde Devslilerce öldürüldü), Abdullah (Bedir’de öldü-
rüldü), Abdurrahman (gerçek adı Abdülka’be iken Hz. Peygamber
tarafından Abdurrahman diye değiştirildi, Yermûk’te şehid oldu),
Mâlik, Hâris, Safvân ve Zeyneb (Hakîm b. Hizâm b. Huveylid’in
eşi) adlarında çocukları olduğu zikredilmektedir. Bu çocukların
anneleri konusunda Ümmü’l-Hayr bt. Mâlik b. Umeyle dışında
bir isim verilmemektedir95. Ümmü’l-Esved ve Mürre adındaki ço-
cuklarının annesi ise Ayyile bt. Nakîd b. Büceyr’dir.96 Abdurrah-
man ve Zübeyr dışındaki çocuklarının nesli devam etmemiştir.97
c) Hizâm b. Huveylid
Ficar savaşlarının birinde öldüğü söylenen Hizâm b. Huveylid’in
adı kaynaklarda daha çok oğlu Hakîm b. Hizâm98 vesilesiyle geç-
mektedir. Eşi Fâhite bt. Züheyr b. el-Hâris b. Esed, oğlu Hakîm’i
Ka’be’nin içinde dünyaya getirdi.99 Diğer çocukları Hâlid ve
Hâşim’ın anneleri de aynı kadındır.100
d) Nevfel b. Huveylid
Annesi Abdüluzzâ b. Rebî’a’nın kızı olarak gösterilen101 Nevfel
b. Huveylid, ağabeyi Avvâm’ın ölmesi üzerine yeğeni Zübeyr’in
95 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 235-236
96 İbn Mâkûlâ, İkmâl, VI, 307
98 Hz. Peygamber’den on üç yaş kadar büyük olan Hakîm b. Hizâm O’nun yakın ar-
kadaşlarından biriydi. Zeyd b. Hârise’yi halası Hatîce’ye hediye etmiş, Hatîce de onu
Hz. Muhammed’e vermişti. Kureyş’in ambargosu esnasında Müslümanlara yiyecek
getiren Hakîm ancak Mekke’nin fethinde Müslüman oldu. Cömertliğiyle tanınan
Hakîm oldukça uzun yaşadı ve 54/674 yılında 120 yaşları civarındayken vefat etti.
Bk. Sarıçam, “Hakîm b. Hizâm”, DİA, XV, 187
99 Belâzürî, Ensâb, IX, 453
223
yetişmesine yardımcı oldu. Annesi Safiyye bt. Abdülmuttalib’in

sert davranmalarına karşı Zübeyr’i kolladı, ancak İslam gelince
Müslüman olan Zübeyr’e bu sefer de şiddetle karşı çıktı. Nevfel b.
Huveylid sonunda Bedir Savaşı’nda yine yeğeni Zübeyr b. Avvâm
tarafından öldürüldü.102
2. SEVDE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ

Sevde’nin babası Zem’a b. Kays’ın, Mâlik, Abd, ve Abdur-
rahman adlarında oğulları vardı.103 Abd’in annesinin Âtike bt.
el-Ahnef b. Alkame, Abdurrahman’ın annesinin de Zem’a’nın bir
cariyesi olduğu ifade edilirken104 Mâlik’in annesinin kimliği hak-
kında bilgi verilmemektedir.
Abdullah b. Zem’a adıyla bilinen sahabi ise Hz. Sevde’nin kar-
deşi değildir.105 Abdullah’ın nesebi Abdullah b. Zem’a b. el-Esved
b. (Abdül)Muttalib şeklindedir.106
a) Mâlik b. Zem’a
İlk Müslümanlardan olan Mâlik b. Zem’a, eşi Umra/Umeyra
bt. es-Sa’dî el-Âmiriyye ile birlikte ikinci Habeşistan hicretine ka-
tıldı ve Ca’fer b. Ebû Tâlib ile birlikte dönene kadar orada kaldı.107
102 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 101; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 230; İbn Hazm, Cemhera, s.
120; Şâmî, Sübülü’l-hüdâ, IV, 76; Ziriklî, el-A’lâm, VIII, 54
103 İbn Sa’d, et-Tabakât (nşr. Ali M. Ömer), VI, 126, 134; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s.
421-422; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, II, 820, III, 1352; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, III, 444,
510, V, 23
104 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, II, 820; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, III, 444
105 Bk. İbn Hıbbân, Sikat, III, 183; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, XIV, 525; İbn Hacer, Tehzibü’t
Tehzib, V, 192, 195
106 Abdullah b. Zem’a için bk. İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 910 vd.; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-
ğâbe, III, 246; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 95
107 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 204, VIII, 273; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 1352; İbnü’l-
Esîr, Üsdü’l-ğâbe, V, 23; İbn Hacer, el-İsâbe, V, 726
224
b) Abd b. Zem’a
Önde gelen sahabilerden biri olarak kaydedilen Abd b.
Zem’a’nın, bununla birlikte hayatı hakkında bilgi yoktur. Ön-
celeri Hz. Sevde’nin Hz. Peygamber ile evlenmesine çok üzülen
Abd, Mekke’nin fethinde Müslüman olduktan sonra bu defa da
böyle düşündüğüne çok hayıflandı.108
c) Abdurrahmân b. Zem’a
Zem’a’nın Ümmü Veled’inden doğan Abdurrahman, kardeşi
Abd ile Sa’d b. Ebû Vakkâs’ın nesebi konusunda tartıştığı, Hz.
Peygamber’in de “Çocuk doğduğu yatağa aittir.” buyurduğu kişi-
dir. Hz. Peygamber çocuğun Zem’a’ya ait olduğuna hükmetmekle
birlikte eşi Hz. Sevde’ye de ondan kaçınmasını tembihledi.109
3. ÂİŞE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ

Hz. Ebû Bekir’in Kuteyle bt. Abdüluzzâ adlı eşinden Abdullah,
Ümmü Rûmân’dan Abdurrahman, Esmâ bt. Umeys’ten de Mu-
hammed adında oğulları dünyaya geldi. Bekir adında bir oğlu ol-
madığı halde “Ebû Bekir” künyesini alma nedeni bilinmemektedir.
a) Abdullah b. Ebû Bekir

Esmâ ile öz kardeş, Âişe ile de baba-bir kardeş olan Abdullah
Mekke’de doğdu. Doğumu hakkında bilgi bulunmayan Abdullah’ın
hicret sırasında, Sevr mağarasında bulundukları üç gün boyunca
108 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, II, 820; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, III, 510; İbn Hacer, el-
İsâbe, IV, 386
109 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, II, 820, 833; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, III, 444-445; İbn
Hacer, el-İsâbe, IV, 386, V, 35. Hadis için bk. Buhârî, “Ferâiz”, 28; Müslim, “Radâ’”,
36; Ebû Davud, “Talâk”, 34; Nesâî, “Talâk”, 48
225
Hz. Peygamber ile babasının istihbarat hizmetlerini üstlendiği za-

man çocuk yaşta olduğu ifade edilmektedir.110
Aşere-i mübeşşereden Saîd b. Zeyd’in kız kardeşi Âtike ile ev-
lenen Abdullah, hanımına olan aşırı düşkünlüğünü hoş bulmayan
babasının emriyle ondan ayrılmak zorunda kaldı, ancak buna çok
üzüldüğünü gören babasının izniyle tekrar Âtike ile bir araya geldi.
Mekke fethine ve Huneyn Savaşına katılan Abdullah, 11/632-
33 yılında yapılan Tâif muhasarasında yaralandı; bir müddet sonra
da bu yara sebebiyle vefat etti. Cenaze namazını babası kıldırdı.
Abdullah’tan sadece bir hadis rivayet edilmiştir.111
b) Abdurrahman b. Ebû Bekir

Hz. Âişe’nin ana baba bir kardeşi olan Ebû Muhammed Ab-
durrahman b. Ebû Bekir, Hudeybiye Antlaşması esnasında Müs-
lüman oluncaya kadar müşriklerle birlikte hareket etti.112 Asıl adı
Abdülka’be iken bu isim Hz. Peygamber tarafından Abdurrah-
man olarak değiştirildi.113 Hayber Gazvesine ve daha sonraki sa
vaşlara katılan Abdurrahman, Veda haccında Hz. Âişe’ye umre
yaptırmakla görevlendirildi.114
Kureyş’in en iyi ok atanlarından biri olan Abdurrahman,115
babasının halifeliği dönemindeki irtidad olaylarına karşı müca-
dele etti, Hz. Ömer zamanında da Suriye’deki fetihlere katıldı.
Cemel Vak’ası’nda Hz. Âişe’nin yanında yer alan Abdurrahman,
Muâviye b. Ebû Süfyân’ın, oğlu Yezîd’i veliaht tayin etmesine de
karşı çıkanlar arasında bulundu ve ona biat etmedi.
111 Bk. Sönmez, “Abdullah b. Ebî Bekir es-Sıddîk”, DİA, I, 95-96
112 İbn Abdilberr, el-İstîâb, II, 824; Zehebî, Siyer, II, 471
113 İbn Abdilberr, el-İstîâb, II, 824
226
Sekiz kadar hadis rivayet eden Abdurrahman, 53/673 tari-

hinde Mekke yakınlarında vefat etti ve Mekke’de defnedildi.116
c) Muhammed b. Ebû Bekir

Hz. Ebû Bekir’in Esmâ bt. Umeys’ten olan oğlu Muhammed,
10/632 yılında Veda haccı yolculuğu esnasında doğdu.117 Üç ya-
şındayken babasının ölmesi üzerine annesinin Ali b. Ebû Tâlib ile
evlenmesi dolayısıyla onun terbiyesi altında büyüdü. Daha sonra
meydana gelecek siyasî olaylarda onun Hz. Ali tarafında yer al-
ması bunun sonucudur.
Muhammed b. Ebû Bekir Mısır valisi olduğu sıralarda halife
Hz. Osman’a karşı faaliyetlerde yer aldı. Gelişen olaylar Osman
b. Affân’ın şehid edilmesiyle sonuçlandı. Muhammed bu olaylarda
aktif rol oynasa da halifenin katillerinden biri olmadı.118 Cemel
olayında Hz. Ali’nin yanında bulunan Muhammed, esir alınan
üvey ablası Âişe’yi Basra’ya götürdü.
Sıffîn savaşı sonrasında da Muaviye b. Ebû Süfyân’a karşı mü-
cadele yürüten, ancak Muâviye’nin Amr b. el-Âs kumandasındaki
ordusu Mısır’ı ele geçirince Fustat’a kaçan Muhammed, komu-
tanlardan Muâviye b. Hudeyc tarafından yakalanarak, 38/658
yılında 28 yaşında iken öldürüldü ve cesedi yakıldı.119 Muham-
med b. Ebû Bekir, hac menasiki konusunda babasından bir ha-
116 Geniş bilgi için bk. Fayda, “Abdurrahman b. Ebî Bekir es-Sıddîk”, DİA, I, 159
117 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 283; Belâzürî, Ensâb, II, 203
119 Belâzürî, Ensâb, III, 171, 172; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 1366-1367. Bk. Apak,
“Muhammed b. Ebû Bekir es-Sıddîk”, DİA, XXX, 518
120 İbn Mâce, “Menâsik”, 12
227
4. HAFSA’NIN ERKEK KARDEŞLERİ

Birkaç defa evlilik yapmış olan Hz. Ömer’in bu evliliklerden
on oğlu dünyaya geldi. Bu oğulları ve anneleri şöyledir: Zeyneb
bt. Maz’ûn’dan Abdullah ve Abdurrahman el-Ekber; Cemîle bt.
Sâbit’ten Âsım; Hz. Peygamber’in torunu Ümmü Gülsüm bt.
Fâtıma/Ali’den Zeyd el-Ekber; Müleyke bt. Cervel’den Ubeydul-
lah ve Zeyd el-Asgar; Saîde bt. Râfi’den Abdullah el-Asgar ve şe-
hid olduğunda evli bulunduğu Âtike bt. Zeyd’den de Iyâz. Hz.
Ömer’in Nüheyye ve Fükeyhe adlarında iki ayrı ümmü veledin-
den de Abdurrahman el-Evsat ve Abdurrahman el-Asgar adla-
rında oğulları oldu.121
a) Abdullah b. Ömer
Ebû Abdurrahmân Abdullah b. Ömer b. el-Hattâb el-Kureşî
el-Adevî, en çok hadis rivayet eden, en çok fetva veren yedi
sahabîden biridir.
Hafsa ile ana-baba bir kardeş olan ve İbn Ömer diye de anı-
lan Abdullah, 613 yılında Mekke’de doğdu. Babasıyla birlikte
Medine’ye hicret etti. Uhud Savaşı’na katılmasına, on üç yaşında
olduğu gerekçesiyle Hz. Peygamber izin vermedi. Daha sonraki
hemen bütün savaşlarda bulunan Abdullah b. Ömer, Suriye ve
Irak fetihlerine, Yermûk ve Nihâvend savaşlarına, Mısır’ın fethine
katıldı. Hatta 49/669 yılanda Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin de bulun-
duğu İstanbul seferine iştirak etti.122
Müslümanlar arasında meydana gelen siyâsî çatışmalardan hep
uzak duran123 Abdullah, Hz. Osman’ın şehid edilmesinden sonra
halife olması için aldığı teklifleri reddetti.124
121 Hz. Ömer’in eş ve çocukları için bk. “Kayınpederleri –Hafsa’nın Babası-”
122 İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, III, 459
123 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 953; Zehebî, Siyer, III, 232
124 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 952
228
Sahabenin önde gelen zenginlerinden olan Abdullah b. Ömer,

servetini fazla biriktirmez, eline geçeni yoksullara dağıtırdı. Sade
giyinir, az yemek yerdi. Orta boylu, iri yapılı ve esmer tenli olup
saçlarını omuzlarına dökülecek kadar uzatırdı.
Abâdile’den125 biri olan Abdullah, aynı zamanda 2630 hadis
rivayet etmek suretiyle de en çok hadis rivayet eden yedi sahâbînin
ikincisidir. Hz. Peygamber’in hayat tarzına adım adım uyma hu-
susunda son derece titizlik gösteren İbn Ömer, O’nun vefatından
sonra namaz kıldığı yerlerde namaz kılar, yürüdüğü yollarda yü-
rürdü. Ahlakî özellikleri Hz. Peygamber’e benzetilen Abdullah b.
Ömer 73/692 yılında seksenli yaşlarındayken Mekke’de vefat etti.126
b) Abdurrahman b. Ömer el-Ekber
Hz. Hafsa’nın öz kardeşi olup, aynı ismi taşıyan diğer iki kar-
deşinden ayırt edebilmek için Abdurrahman el-Ekber olarak bi-
linmektedir. Sahabi olduğu dışında hayatı hakkında bilgi veril-
meyen Abdurrahman, Hz. Peygamber’den her hangi bir hadis
rivayet etmemiştir.127
c) Âsım b. Ömer
6/627 yılında doğduğu belirtilen128 Âsım’ın annesi Cemîle bt.
Sâbit’tir. Şair, son derece güzel ahlaklı, uzun boylu ve yakışıklı biri
olarak tasvir edilen Âsım, Emevî halifesi Ömer b. Abdülaziz’in
anne tarafından dedesi olmaktadır.129
125 Abâdile için bk. Küçük, “Abâdile”, DİA, I, 7
126 Geniş bilgi için bk. Kandemir, “Abdullah b. Ömer”, DİA, I, 126-128
127 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, III, 473; Safedî, el-Vâfî, XVIII, 121-122
128 Ziriklî, el-A’lâm, III, 248. Onun Hz. Peygamber’in vefatından iki yıl önce doğduğu da
rivayet edilmektedir. Bk. İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, III, 112
129 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, II, 784; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, III, 112
229
Hayatına dair pek bilgi bulunmayan Âsım’ın, evlendiği Sidre

bt. Yezîd’den Hafs; Âişe bt. Mutî’ b. el-Esved’den Ubeydullah ve
Süleyman; Ümmü Ammâre bt. Süfyân b. Abdullah’dan Hafsa ve
Ümmü Âsım (Ömer b. Abdülaziz’in annesi) adlı çocukları dün-
yaya geldi.130 Ömer131 ve Ebû Bekir132 ismini taşıyan çocukları-
nın olduğu da söylenen Âsım’ın “kıyâfe” ilmini bildiği ve fakih
olduğu ifade edilmektedir.133
Yalnızca babasından az sayıda hadis rivayet eden134 Âsım b.
Ömer, 70/690 tarihinde Medine’de vefat etti.
d) Zeyd b. Ömer el-Ekber

Hz. Peygamber’in torunu Ümmü Gülsüm bt. Ali’nin oğlu
olan Zeyd, 50/670 yılı civarında Adîoğulları arasında çıkan bir
kavgada, arayı bulmaya çalışırken yanlışlıkla ağır yaralandı, bir-
kaç gün sonra da genç yaşta hayatını kaybetti. Zaten hasta olan
annesi Ümmü Gülsüm de aynı gün vefat etti, namazlarını Ab-
dullah b. Ömer kıldırdı.135
e) Ubeydullah b. Ömer
Hayatına dair bilgi bulunmayan Ubeydullah b. Ömer’in an-
nesi Müleyke bt. Cervel el-Huzâiyye’dir. Oldukça cesur ve gö-
züpek biri olduğu söylenen ve babasının katilleri olarak gördüğü
133 Zehebî, Siyer, IV, 97
134 Bk. Kuzudişli, Hadis Rivayetinde Aile İsnadları, s. 371-372
135 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 352; Belâzürî, Ensâb, II, 29-30; İbn Abdilberr, el-İstî’âb,
I, 124-125, III, 930-931, IV, 1956; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 378; Safedî, el-Vâfî,
XV, 23-24
230
birkaç kişiyi öldüren Ubeydullah, Sıffîn’de de Muâviye’nin ya-

nında savaştı.136
f) Zeyd b. Ömer el-Asgar

Zeyd’in annesinin de Ümmü Gülsüm Müleyke bt. Cervel
olduğu ve Sıffîn’de Muâviye’nin yanında savaşırken öldürüldüğü
dışında hayatına dair bilgi verilmemektedir.137
g) İyâz b. Ömer
Annesi, aşere-i mübeşşereden olan Saîd b. Zeyd’in kızkardeşi
Âtike bt. Zeyd’dir. Neslinin devam etmediği söylenmektedir.138
h) Abdurrahman b. Ömer el-Evsat
Ebû Şahme künyesiyle139 tanınan Abdurrahman’ın annesi,

Ömer b. el-Hattâb’ın Nüheyye adlı ümmü veledidir.140 Mısır’da
içki içtiği için Amr b. el-Âs tarafından had uygulanan kişidir.141
Amr b. el-Âs’ın anlattığına göre, Abdurrahman ve içki içtiği arka-
daşı, kendisinin huzuruna çıkarlar ve içki içip sarhoş olduklarından
kendilerine had uygulamasını isterler. Amr onları geri çevirmek
isteyince Abdurrahman, had uygulamadığı takdirde onu babası
halife Hz. Ömer’e şikâyet edeceğini söyler. Ömer b. el-Hattâb’ın
kendisine kızacağını, hatta valilikten azledeceğini bilen Amr b.
137 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 349; İbn Asâkîr, Tarihu Dımeşk, XXXVIII, 58
138 Zübeyri, Nesebü Kureyş, s. 349; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 406
139 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, II, 842; İbn Hacer, el-İsâbe, V, 44
140 İbn Mâkûlâ, el-İkmâl, I, 377; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 272. Bu isim Lüheyye
olarak da verilmektedir. Bk. İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 248; İbn Hacer, el-İsâbe,
VIII, 101. Nüheyye, Hz. Peygamber’in eşi Hafsa’ya da hizmet ederdi.
141 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, III, 473; İbn Hacer, el-İsâbe, V, 44
231
el-Âs onlara had uygular.142 Bu olayın ardından Medine’ye gön-

derilen ve burada da babası tarafından dövülen Abdurrahman, bu
yaşadıklarından sonra hastalandı ve bir ay kadar sonra vefat etti.143
ı) Abdurrahman b. Ömer el-Asgar
Ebü’l-Mücebber künyesiyle bilinen Abdurrahman’ın annesi,

Fükeyhe isminde bir ümmü veleddir.144 Kendisiyle aynı adı taşı-
yan Abdurrahman adındaki çocuğuna Mücebber lakabını, ha-
lası Hafsa verdi.145
i) Abdullah b. Ömer el-Asgar

Saîde/Suayde bt. Râfi’ b. Ubeyd’den doğan Abdullah el-Asgar
hakkında kaynaklarımız başka bilgi vermemektedir.146
5. ZEYNEB bt. HUZEYME’NİN ERKEK KARDEŞLERİ

Zeyneb bt. Huzeyme’nin babası Huzeyme b. el-Hâris ve an-
nesi Hind bt. Avf hakkında kaynaklardaki mahdut bilgiler sebe-
biyle onun erkek kardeşi olup olmadığı bilinmemektedir.
6. ÜMMÜ SELEME’NİN ERKEK KARDEŞLERİ

Yerinde geçtiği üzere Ümmü Seleme’nin babası Ebû Ümeyye
b. Muğîre’nin çeşitli evliliklerinden beş oğlu oldu: Âtike bt. Âmir
b. Rebî’a’dan Muhacir, daha sonra evlendiği Hz. Muhammed’in
halası Âtike bt. Abdülmuttalib’den de Abdullah ve Züheyr, Sakîfli
bir kadınla yaptığı evlilikten de Hişâm ve Mes’ûd.
142 Isâmî, Sımtü’n-nücûm, s. 473, 488
143 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, II, 842; İbn Hacer, el-İsâbe, V, 44. Iraklıların Abdurrahman’ın
had uygulanırken öldüğünü söylemeleri kabul görmemiştir. Bk. İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-
ğâbe, III, 473
145 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, II, 843; Safedî, el-Vâfî, XVIII, 122
232
Hz. Peygamber’in, Ümmü Seleme’den dolayı kayınları olan

Abdullah b. Ebû Ümeyye ile Züheyr b. Ebû
Ümeyye , aynı zamanda Hz. Peygamber’in ha-
lası Âtike’nin çocukları olduklarından, “Hala Çocukları -Âtike’nin
Çocukları-” kısmında anlatılmıştı.
Ümmü Seleme’nin öz kardeşi olan diğer kayınlar şunlardır:
a) Muhâcir b. Ebû Ümeyye

Asıl adı Velid olup, annesi Âtike bt. Âmir b. Rebî’a’dır.147 Be-
dir Savaşı’nda müşrikler tarafında yer alan Velid, 5/627 yılında
Müslüman olup Medine’ye hicret ettiğinde kızkardeşi Ümmü
Seleme’nin, Hz. Peygamber’e onun “muhacir” olarak geldiğini
söylemesi üzerine Hz. Peygamber ona Muhâcir diye hitap ettiği
için bundan sonra bu adla anıldı. Tebük seferine katılmaması da
yine Ümmü Seleme’nin araya girmesi sonucu bağışlandı.
Adı Hz. Peygamber’in katipleri arasında geçen Muhâcir, Kinde
ve Sadif’e zekat memuru olarak görevlendirildi.148 Daha sonraları
San’a valiliği de yapan Muhâcir, Hz. Ebû Bekir’in yalancı pey-
gamberlere ve dinden dönenlere karşı yürüttüğü mücadelede et-
kin rol aldı.149 Hz. Peygamber’in nikâhladığı, ancak zifaftan önce
boşadığı için “Mü’minlerin annesi” sıfatını almayan Esmâ bt. en-
Nu’mân ile evlenen Muhâcir’in bundan sonraki hayatı hakkında
bilgi bulunmadığından ne zaman vefat ettiği bilinmemektedir.150
b) Mes’ûd b. Ebû Ümeyye

Mes’ûd, Bedir Savaşı’nda Ali b. Ebû Talib tarafından öldürüldü.151
147 Bk. Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 316
148 Muhâcir’in, Hz. Peygamber’in Yemen meliki Hâris b. Abdükülâl el-Himyerî’ye yolla-
dığı mektubu götüren elçisi olduğu da nakledilmektedir. Bu bilginin eleştirisi hakkın-
da bk. Sarıçam, “Hâris b. Abdükülâl”, DİA, XVI, 194. Mektup için bk. Hamidullah,
İslam Peygamberi, I, 629
149 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 316; Belâzürî, Ensâb, X, 201
150 Bk. Güler, “Muhâcir b. Ebû Ümeyye”, DİA, XXX, 389-390
151 İbn Hişâm, es-Sîre, II, 268; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 316
233
c) Hişâm b. Ebû Ümeyye

Hişâm, Uhud Savaşı’nda Kuzmân tarafından öldürüldü.152
7. CÜVEYRİYE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ

Eşi ya da eşleri hakkında bilgi bulunmayan Hâris b. Ebû
Dırâr’ın, Abdullah, Amr, Abdurrahmân ve Âmir adlı oğulları-
nın olduğu zikredilmektedir.
a) Abdullah b. Hâris b. Ebû Dırâr

Hayatına dair fazla bilgi bulunmayan Abdullah’ın babası ile
birlikte Müslüman olduğu anlaşılmaktadır.153 Kaynakların ço-
ğunda verilen bilgiye göre, Abdullah, Mustalikoğullarının esir-
lerini kurtarmak için fidye olarak getirdiği birkaç deve ile siyahî
bir cariyeyi gizlediği Hz. Peygamber tarafından kendisine haber
verilince Müslüman oldu.154 Ancak İbn Hacer bu olayın babası
Hâris b. Ebû Dırâr ile ilgili olduğunu, Abdullah’ın ise esirler ara-
sında bulunduğunu ifade etmektedir.155
b) Amr b. Hâris b. Ebû Dırâr

Sahabî olduğu belirtilen Amr’ın, Abdullah ve Muhammed
adında iki oğlu olduğu ve hadis rivayetleri bulunduğu zikredil-
mektedir.156 Kûfe’de yaşadığı belirtilen157 Amr, 70/689 yılı ci-
varında vefat etti.158
152 İbn Hişâm, es-Sîre, III, 100; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 316
153 İbn Hacer, el-İsâbe, I, 579. Bk. Sönmez, “Hâris b. Ebû Dırâr”, DİA XVI, 195
154 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 884; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, III, 206
155 İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 46
156 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, IV, 198; Mizzî, Tehzibü’l-Kemâl, XV, 351; İbn Hacer,
Tehzibü’t-Tehzîb, V, 292, VIII, 13. Rivayetleri için bk. İbn Kâni’, Mu’cemü’s-sahâbe,
X, 3736-3739; Wensinck, el-Mu’cem, VIII, 209
157 Zehebî, Târîhu’l-İslâm, sene 61-70
158 Safedî, el-Vâfî, XXII, 275
234
c) Abdurrahmân b. Hâris b. Ebû Dırâr
Abdurrahman’ın Muhammed adında oğlu olduğu zikredil-

mektedir.159
d) Âmir b. Hâris b. Ebû Dırâr

Âmir’in adı, kaynaklarda, oğlu Gülsûm sebebiyle geçmektedir.160
8. ZEYNEB bt. CAHŞ’IN ERKEK KARDEŞLERİ

Zeyneb bt. Cahş’ın erkek kardeşleri, Hz. Peygamber’in ha-
lası Ümeyme bt. Abdülmuttalib ile Cahş b. Riyâb’ın oğulları
olan Abdullah b. Cahş, Ubeydullah b. Cahş ve Ebû Ahmed
b. Cahş’tır. Hz. Peygamber’in bu kayınlarından “Hala Çocuk-
ları -Ümeyme’nin Çocukları-” kısmında bahsedildi.
9. REYHÂNE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ

Geçtiği üzere Reyhâne’nin babası Hz. Peygamber’in kölesi
Ebû Reyhâne’dir. Ebû Reyhâne’nin, kızı Reyhâne dışında başka
bir çocuğu olup olmadığı konusunda bilgi bulunmaktadır.
10. ÜMMÜ HABÎBE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ

Ebû Süfyân’ın birkaç eşinden sekiz oğlu oldu. Zeyneb bt. Nev-
fel b. Halef’den Yezîd; Hind bt. Utbe b. Rebî’a’dan Muâviye ve
Utbe; amcasının kızı Safiyye bt. Ebü’l-Âs b. Ümeyye’den Han-
zala; Ümmü Amr bt. Ebû Amr b. Ümeyye’den Amr; Âtike bt.
159 Mizzî, Tehzibü’l-Kemâl, VIII, 84
160 İbn Hıbbân, es-Sikât, V, 336; Mizzî, Tehzibü’l-Kemâl, XXIV, 205; İbn Hacer, el-İsâbe,
V, 618; a.mlf., Tehzibü’t-Tehzîb, VIII, 398
235
Ebû Üzeyhîr’den Muhammed ve Anbese; Sümeyye adlı bir cari-

yeden de Ziyâd b. Ebîh adlı oğulları dünyaya gelmiştir.161
a) Yezîd b. Ebû Süfyân

Ebû Hâlid künyesiyle tanınan Yezid b. Ebû Süfyân, babasıyla
birlikte Mekke’nin fethinde Müslüman oldu ve daha sonra yapı-
lan Huneyn Savaşı’na katıldı.162
Ebû Süfyân’ın en hayırlı oğlu olduğu ifade edilen ve kendisine
“Yezid el-Hayr” denilen Yezîd,163 Hz. Ebû Bekir tarafından Şam
ordularından birine komutan tayin edildi. Hz. Ömer döneminde
Filistin valisi iken 18/639 yılında Amevas vebasında vefat etti; ye-
rine kardeşi Muâviye atandı.164 Yezîd’in nesli devam etmemiştir.165
b) Muâviye b. Ebû Süfyân

Ebû Süfyân’ın Hind bt. Utbe b. Rebî’a’dan olan oğullarından
biri olan Muâviye yaklaşık 604 yılı civarında Mekke’de doğdu.166
Babasının Mekke’nin lideri olması sebebiyle oldukça iyi bir şekilde
yetişen Muâviye, yine babasıyla birlikte Mekke’nin fethinde Müs-
lüman oldu ve Huneyn Savaşı’na katıldı.167
Hz. Peygamber’in vahiy kâtipliğini de yapan Muâviye ha-
life Ömer b. el-Hattâb zamanında 17/638 yılından itibaren Ür-
dün, ardından da Dımeşk valiliği görevlerine getirildi.168 Sahil
161 Ebû Süfyân’ın eşlerini ve çocuklarını gösteren tablo için bk. “Kayınpederleri –Ümmü
Habîbe’nin Babası”
162 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, V, 456
163 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1575; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, V, 456
164 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 1187, IV, 1576; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, V, 456. Yezîd’in
19/640 yılında Kayseriyye’nin fethinden sonra öldüğü de rivayet edilmektedir. Bk. İbn
Hacer, el-İsâbe, VI, 658
168 Belâzürî, Ensâb, V, 21
236
şehirlerini fethettikten sonra, Bizans’tan kalma tersaneleri kul-

lanarak İslam’da ilk donanma kuvvetlerini oluşturdu. Akrabası
olan Osman b. Affân’ın halifeliği zamanında Şam (Suriye) böl-
gesi genel valisi olunca, İslam’da ilk deniz seferi olarak tarihe ge-
çen Kıbrıs fethini gerçekleştirdi.
Muâviye, Hz. Osman’dan sonra halife olan Hz. Ali’ye mu-
halif bir siyaset izledi. Gelişmeler onu, 36/657 yılında Sıffîn’de
Halife Hz. Ali ile savaşmaya kadar sürükledi. Savaşın sonunda
yaşanan hakem olayı, beklenenin aksine daha karmaşık yeni so-
runlara zemin hazırladı. 40/660 yıllarında Mısır, Irak, Hicaz ve
Yemen’i ele geçiren Muâviye, aynı yıl Hz. Ali’nin bir harici tara-
fından şehid edilmesinin ardından Kudüs’te biat aldı. Babasının
ardından halife olan Hz. Hasan’a da göz açtırmayan Muâviye, so-
nunda Hz. Hasan’ın halifelikten feragat etmesi üzerine 41/661 yı-
lında ülkenin tamamının hakimiyetini ele geçirerek Emevî dev-
letini de kurmuş oldu.
Önce iç karışıklıklarla uğraşan ve yaklaşık on yıl sonra an-
cak fetih hareketlerine yeniden başlayan Muâviye 49/669 yılında
istanbul’u kuşattı; Sicistan, Buhârâ, Semerkant gibi önemli yerleri
fethetti. Kuzey Afrika’da Atlas okyanusuna kadar varıldı.
Fâhite bt. Kuraza ismindeki bir ümmü veledden doğan oğlu
Abdurrahman sebebiyle Ebû Abdurrahmân künyesiyle bilinen
Muâviye’nin aynı kadından Abdullah ve Hind isminde iki ço-
cuğu daha oldu. Künûd bt. Kuraza’dan Remle, Meysûn bt. Bah-
del el-Kelbiyye’den de meşhur Yezîd ve Emetüşşârik dünyaya gel-
diler.169 Muâviye, oğlu Yezîd’i veliaht göstermek suretiyle halifeliği
saltanata dönüştürdü.
169 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 127; Belâzürî, Ensâb, V, 21; İbn Hazm, Cemhera, s. 112
237
60/680 yılında Dımeşk’te vefat eden Muâviye, vasiyeti ge-

reği Hz. Peygamber’in kendisine giydirdiği gömlekle kefenlen-
di.170 Muâviye Hz. Peygamber’den 163 hadis rivayet etmiştir.171
c) Utbe b. Ebû Süfyân

Ebü’l-Velîd künyesiyle bilinen Utbe Hz. Peygamber zamanında
doğdu. Hz. Ömer’in Tâif valisi yaptığı Utbe, kardeşi Muâviye ta-
rafından da, Amr b. el-Âs’ın vefatından sonra Mısır valiliğine ge-
tirildi. Hz. Âişe ile birlikte katıldığı Cemel Savaşı’nda bir gözünü
kaybetti. Muâviye ile birlikte de Sıffîn’de bulunan Utbe, 43/662
yılında Mısır’da vefat etti ve orada defnedildi.172
d) Hanzala b. Ebû Süfyan

Hayatı hakkında bilgi verilmeyen Hanzala, Hz. Peygamber’in
eşi Ümmü Habîbe’nin öz kardeşi olup, Bedir Savaşı’nda Zeyd b.
Hârise, Hz. Hamza ve Hz. Ali tarafından öldürüldü.173 Ertesi
yıl yapılan Uhud Savaşı’nda “Gasîlü’l-melâike” Hanzala b. Ebû
Âmir’in şehid edilmesi üzerine Ebû Süfyân’ın, “Hanzala’ya karşı-
lık Hanzala” diye bağırarak intikamını aldığı oğlu budur.174
e) Amr b. Ebû Süfyân

Bedir Savaşı’nda esir olan Amr, babası Ebû Süfyân’ın, umre
için Mekke’ye giden Sa’d b. en-Nu’mân’ı esir alarak kendisiyle ta-
kas edilmesini sağlaması suretiyle serbest bırakıldı. Amr’ın nesli
devam etmemiştir.175
171 Geniş bilgi için bk. Aycan, “Muâviye b. Ebû Süfyân”, DİA, XXX, 332-334;
a.mlf., Saltanata Giden Yolda Muâviye Bin Ebî Süfyân, Ankara 1990; İsmail Yiğit.
“Emevîler”, DİA, XI. 87-90
172 Zübeyrî, Nesebu Kureyş, s. 125; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 1025-1026; İbnü’l-Esîr,
Üsdü’l-ğâbe, III, 554
173 Zübeyrî, Nesebu Kureyş, s. 123; İbn Hazm, Cemhera, s. 111
175 Zübeyrî, Nesebu Kureyş, s. 126; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 204
238
f) Muhammed b. Ebû Süfyân

Medine valiliği yapan Muhammed’in Osman adında bir oğlu
vardır 176
g) Anbese b. Ebû Süfyân

Muâviye döneminde bir süre Tâif valiliği yapan Anbese’nin,177
Osman ve Ebân adında oğulları vardır.178
h) Ziyâd b. Ebû Süfyân

Ziyâd b. Ebû Süfyân, Ebû Süfyân’ın Sümeyye adında bir ca-
riyeden doğan oğlu olduğundan daha çok Ziyâd b. Ebîh diye ta-
nındı. Hz. Ali tarafından Fars valisi yapılan Ziyâd, Muâviye’nin
Kûfe valisi Mugîre b. Şu’be’nin aracılığıyla Ebû Süfyân’ın nese-
bine katıldı ve Muâviye ile kardeş ilan edilerek Basra valiliğine
getirildi. Arapların dâhilerinden biri olarak bilinen Ziyad 53/673
yılında öldü.179
11. SAFİYYE bt. HUYEY’İN ERKEK KARDEŞLERİ

Hz. Peygamber’in eşi Safiyye bt. Huyey’in başka bir kardeşi
olup olmadığı hakkında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.
12. MEYMÛNE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ

Hz. Meymûne’nin babası Hâris, Hz. Peygamber’in diğer bir
eşi Zeyneb bt. Huzeyme’nin de annesi olan Hind/Havle bt. Avf
b. Züheyr el-Kinâniyye el-Hımyeriyye ile evlendi ve ondan Kutn
ile Sâib adlarında iki oğlu oldu.
179 Bk. Aycan, “Muâviye b. Ebû Süfyân”, DİA, XXX, 333
239
a) Kutn b. el-Hâris
İbn Hacer tarafından Hz. Peygamber’i gördüğü ve babası-
nın Müslüman olmasından dolayı sahabi olma ihtimali bulun-
duğu belirtilen180 Kutn b. el-Hâris’in, kızı Fer’a(Kari’a)’yı Abbâs
b. Abdülmuttalib’in oğlu Ubeydullah ile evlendirdiği181 dışında
hayatına dair başka bir bilgi bulunmamaktadır.
b) Sâib b. el-Hâris
Muhtemelen sahabi olan Sâib’in182 Ümmü Cemîl adında bir
kızı olduğu dışında hayatına dair bilgi mevcut değildir.183
13. MÂRİYE’NİN ERKEK KARDEŞLERİ

Hz. Mâriye’nin erkek kardeşi olduğuna dair bilgi yoktur.
B. BALDIZLARI
Hz. Peygamber’in evlilik yaptığı eşlerinin pek çoğunun kız-
kardeşleri vardır ve bu kadınlar O’nun baldızları; kocaları da
Hz. Muhammed’in “bacanakları” olmaktadır. Bazı baldızla-
rının birkaç evlilik yapmış olmaları da dikkate alındığında Hz.
Peygamber’in sayısı hayli kabarık bir bacanak grubuna sahip ol-
duğu görülmektedir.
180 Bk. İbn Hacer, el-İsâbe, V, 449
181 Bk. Zübeyrî, Nesebu Kureyş, s. 31; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, XXXV, 260. İbn Hacer
Fer’a bt. Kutn ile evlenenin Ubeydullah b. Abbâs değil, babası Abbâs b. Abdulmuttalib
olduğunu söylemektedir. Bk. İbn Hacer, el-İsâbe, V, 449. Bu durumda Abbâs, kaynı-
nın kızı ile evlenmiş olmaktadır. Böyle olması halinde Fer’a’nın halası ile aynı nikah
altında bulunması icap edeceğinden bu bilgi izaha muhtaçtır.
182 İbn Hacer, el-İsâbe, V, 449
183 İbn Sa’d, et-Tabakât, V, 316; Zübeyrî, Nesebu Kureyş, s. 31; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl,
XVI, 166
240
1. HATÎCE’NİN KIZ KARDEŞLERİ

Huveylid b. Esed’in, Hatîce, Hâle, Hâlide ve Rukayka adında
kızları vardır.184 Bu kızlardan Hatîce’nin ve Hâle’nin annesi Fâtıma
bt. Zâide b. Cündeb el-Esâm’dır.185 Rukayka’nın annesinin Benû
Mâzin b. Mansur’dan Münye/Müneyne bt. el-Hâris b. Câbir olduğu
belirtilmekte,186 Hâlide’nin annesinden ise bahsedilmemektedir.
a) Hâle bt. Huveylid

Hz. Hatîce’nin anne-baba bir kız kardeşidir. Kaynaklarda
daha çok oğlu Ebü’l-Âs’ın Hz. Peygamber’ın damadı olması ve-
silesiyle adı geçen Hâle birkaç evlilik yaptı. Önce Vehb b. Ubeyd
es-Sakafî ile daha sonra da Rebi’ b. Abdüluzzâ ile evlendi ve bu
evliliğinden, Hz. Peygamber’in damadı Ebü’l-Âs dünyaya geldi.
Bunlardan başka Rebi’in kardeşi Rebî’a ve Kutn b. Vehb b. Amr
el-Mustalikî ile evlendiği de zikredilmektedir.187
Ablası Hatîce’nin vefatından sonra birgün Hz. Peygamber’in
huzuruna girmek için izin isteyen Hâle, sesinin ablasını hatırlat-
ması yüzünden Allah Rasûlü’nün (s.a.) heyecanlanmasına sebep
olmuş, bu durum Hz. Âişe’yi kıskandırmıştı.188 Hz. Peygamber
sık sık Hâle’nin evine uğrardı.189
b) Rukayka bt. Huveylid

Hz. Hatice’nin baba bir kızkardeşi olan Rukayka’nın annesi
Münye/Müneyne bt. el-Hâris b. Câbir‘dir.190 Rukayka bt. Huveylid,
184 Zübeyrî, Nesebu Kureyş, s. 229; Belâzürî, Ensâb, IX, 420; İbn Hazm, Cemhera, s. 120
185 Zübeyrî, Nesebu Kureyş, s. 21, 230
187 İbn Habîb, el-Muhabber, s. 451
188 Bk. Buhârî, “Menâkıbü’l-ensâr”, 20; Müslim, “Fezâilü’s-sahâbe”, 78
189 İbn Asâkir, Tarihu Dımeşk, LXVII, 5
190 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 229; Belâzürî, Ensâb, I, 406
241
Abdullah b. Bicâd b. el-Hâris ile evlendi ve ondan Ümeyme isminde

bir kızı oldu. Daha çok annesine nisbetle Ümeyme bt. Rukayka ola-
rak tanınan Ümeyme, Hz. Peygamber’e biat eden kadınlardandır.191
c) Hâlide bt. Huveylid

Hâlide bt. Huveylid hakkında sadece Ilâc b. Ebû Seleme ile
evli olduğu bilgisi verilmektedir.192
2. SEVDE’NİN KIZ KARDEŞLERİ

Hz. Sevde’nin Ümmü Gülsüm, Hüreyre, Ümmü Habîb ve
Ümeyme adında kızkardeşleri bulunmaktadır.
a) Ümeyme bt. Zem’a

Abdurrahman b. Mişnû ile evli olduğu belirtilen Ümeyme’nin
bu evlilikten Müslim, Âişe, Ümmü Yahyâ ve Meryem adlı çocuk-
ları oldu. Bedir’de esir alınan kocası Abdurrahman’ın, Abdüluzzâ
olan ismi Müslüman olduktan sonra Hz. Peygamber tarafından
Abdurrahman olarak değiştirildi.193
b) Hüreyre bt. Zem’a

Cahiliye dönemindeyken de ibadete düşkün biri olarak bili-
nen Ma’bed b. Vehb ile evlendiği söylenen Hüreyre bt. Zem’a’nın
adı Hind olarak da geçmektedir.194 Sahabi olduğu dışında hak-
kında başka bilgi verilmemektedir. Kocası Ma’bed de Müslüman
oldu ve Bedir’de iki kılıçla birlikte savaştı.195
191 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 5, 255; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1791; İbn Mâkûlâ, el-
İkmâl, I, 205; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 25; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 406
195 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 275; Safedî, el-Vâfî, XXVI, 51; İbn Hacer, el-İsâbe, VI, 71
242
c) Ümmü Gülsüm bt. Zem’a

Ümmü Gülsüm, Huveytıb b. Abdüluzzâ ile evlendi ve Ebü’l-
Hakem’i dünyaya getirdi.196
d) Ümmü Habîb bt. Zem’a

Aşere-i mübeşşereden olan Abdurrahman b. Avf ez-Zührî ile
evlendi.197
3. ÂİŞE’NİN KIZ KARDEŞLERİ

Hz. Ebû Bekir’in ilk eşi Kuteyle bt. Abdüluzzâ’dan Esmâ, daha
sonra evlendiği Ümmü Rûmân’dan Âişe, Habîbe bt. Hârice’den
de Ümmü Gülsüm adlı kızları oldu.
a) Esmâ bt. Ebû Bekir

Esmâ bt. Ebû Bekir, hicretten 27 yıl kadar önce, babası
yirmi küsür yaşlarındayken198 m. 595 yılında Mekke’de doğdu.
Esmâ’nın annesi Kuteyle bt. Abdüluzzâ’dır. İlk Müslümanlar
içinde yer alan199 Esmâ, Zübeyr b. Avvâm ile evlendi ve ondan
Abdullah, Urve, Münzir, Âsım ve Muhacir adlarında beş erkek;
Hadîcetü’l-Kübrâ, Ümmü’l-Hasan ve Âişe adlarında üç kız ço-
cuğu dünyaya getirdi.200
Hz. Peygamber’in hicreti esnasında, kızkardeşi Âişe ile bir-
likte yol hazırlıkları yapan Esmâ, azık ve su koydukları kapların
ağızlarını, ip yerine belindeki kuşağı (nitâk) çıkarıp ikiye bölerek
196 İbn Sa’d, et-Tabakât (nşr. Ali M. Ömer), VI, 127; Belâzürî, Ensâb, I, 409; XI, 15; İbn
Hacer, el-İsâbe, VIII, 290
199 İbn Hişâm, es-Sîre, I, 204
243
bağladığı için Hz. Peygamber’in, “Allah bu kuşağının karşılığında

cennette sana iki kuşak versin” diye iltifat etmesi üzerine “Zâtünnitâ
kayn (iki kuşaklı)” lakabını aldı.201
Daha sonra kendisi de Medine’ye hicret ettiği zaman hamile
olan Esmâ, Kuba’ya vardıklarında Abdullah b. Zübeyr’i dün-
yaya getirdi.
Kocası Zübeyr b. Avvâm ile birlikte Yermük Savaşı’na (15/636)
katılan Esmâ,202 Zübeyr’in kendisine sürekli sert davranmasına
daha fazla dayanamayarak203 elli yaşlarında ve sekiz çocuk annesi
iken kocasından ayrıldı. Bir daha evlenmeyen Esmâ, vefatına ka-
dar oğlu Abdullah’ın yanında yaşadı.204
Babası, dedesi, oğlu (Abdullah) ve kocası sahâbî olan Esmâ bt.
Ebû Bekir, oğlu Abdullah b. Zübeyr’in 14 Cemâziyelevvel 73’te (1
Ekim 692) öldürülmesinden birkaç gün sonra 97 yaşındayken205
Mekke’de vefat etti. Hayatının sonlarına doğru gözlerini kaybet-
mişti. Babası Hz. Ebû Bekir’den rüya tabirini öğrenen206 ve son
derecede cömert birisi olan Esmâ, elli sekiz hadis rivayet etmiştir.207
b) Ümmü Gülsüm bt. Ebû Bekir

201 Bir başka rivayete göre ise Hz. Peygamber ve Hz. Ebû Bekir’in üç gün saklandıkları
Sevr mağarasına geceleri yemek taşıyan Esmâ, üçüncü gün mağarayı terkedip Me
dine’ye doğru yola çıkacakları sırada azık torbasının ağzını bağlayacağı ipi evde unut-
tuğunu anlayınca kuşağını ikiye bölerek kapların ağzını bağlamış ve bundan dolayı bu
lakapla anılmıştır.
204 İbn Asâkir, Târîhu Dımaşk, LXIX, 8
205 Kaynaklar Esmâ’nın yaklaşık yüz yaşlarında vefat ettiğini belirtmektedirler. Bu bilgi
hicrî takvim yılıyla doğru düşmektedir
207 Geniş bilgi için bk. Yardım, “Esmâ bint Ebû Bekir”, DİA, XI, 402-404
244
Hz. Ebû Bekir’in eşi Habîbe bt. Hârice b. Zeyd’den dünyaya

gelen kızı Ümmü Gülsüm, babasının vefatından sonra doğdu.208
Dedesi Hârice b. Zeyd, babası Ebû Bekir’in Medine’ye geldiğinde
yanında misafir olarak kaldığı, daha sonra da Hz. Peygamber ta-
rafından kardeş ilan edildiği Ensarlı sahabidir.
Talha b. Ubeydullah ile evlenen Ümmü Gülsüm, Zekeriya,
Yusuf ve Âişe adlı çocuklarını dünyaya getirdi.209
Talha b. Ubeydullah’ın Cemel olayında öldürülmesinden
sonra Abdurrahman b. Abdullah b. Ebû Rebî’a el-Mahzûmî ile
evlenen Ümmü Gülsüm’ün bu evliliğinden de Osman, Musa, İb-
rahim, Ümmü Osman ve Ümmü Humeyd adlı çocukları oldu.210
Ümmü Gülsüm’ün Hz. Ömer’in evlilik teklifini reddettiği de pek
çok kaynakta yer almaktadır.
4. HAFSA’NIN KIZ KARDEŞLERİ

Hz. Ömer’in, evlendiği beş ayrı hanımından beş kızı oldu:
Zeyneb bt. Maz’ûn’dan Hafsa (Hz. Peygamber’in eşi); Hz.
Peygamber’in torunu Ümmü Gülsüm bt. Fâtıma/Ali’den Ru-
kayye; Ümmü Hakîm bt. Hâris el-Mahzûmiyye’den Fâtıma; bir
ümmü veledinden Zeyneb, bir diğerinden de Âişe.
a) Fâtıma bt. Ömer

Fâtıma’nın annesi, Ebû Cehil’in amcasının kızı Ümmü Hakîm
bt. Hâris b. Hişâm b. el-Mugîre el-Mahzûmiyye’dir.211 Fâtıma,
amcası Zeyd b. el-Hattâb’ın oğlu Abdurrahman ile evlendi ve
209 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 214; Belâzürî, Ensâb, I, 421
210 İbn Sa’d, et-Tabakât, V, 165, 172, VIII, 462; Belâzürî, Ensâb, I, 421; İbn Hacer,
Tehzibü’t-Tehzib, I, 121
211 İbn Sa’d, et-Tabakât, V, 50. Belâzürî, Fâtıma’nın annesi olarak Ümmü Gülsüm bt.
Ali’yi göstermektedir. Bk. Ensâb, I, 428
245
ondan Abdullah ve Abdurrahman adlarında iki oğlu oldu.212 Bir

kızının olduğu da belirtilmektedir.213
b) Rukayye bt. Ömer

Rukayye’nin annesi, Hz. Peygamber’in torunu Ümmü Gülsüm
bt. Ali’dir. İbrahim b. Nuaym ile evliliğinden bir kızı oldu.214 Ru-
kayye, Harre savaşında 63 tarihinde öldürülen kocası İbrahim’den
önce vefat etti ve Bakî mezarlığına defnedildi.215
c) Zeyneb bt. Ömer

Zeyneb’in annesinin, Âsım’ın da annesi olan Cemîle bt. Âsım
b. Sâbit mi,216 yoksa Abdurrahman el-Asgar’ın annesi, Ümmü ve-
led Fükeyhe mi217 olduğu tartışmalıdır. Hz. Ömer’in en küçük
çocuğu218 olan Zeyneb, önce Abdurrahman b. Selûl ile; onun ölü-
münden sonra da Abdullah b. Abdullah b. Sürâka ile evlendi.219
Abdullah’tan Osman, Humeyd ve Useyme adlı oğulları oldu.220
Başka bir kaynak vefatı konusunda bir şey söylemediği halde
Belâzürî, Zeyneb’in h. 118 yılında 83 yaşlarındayken vefat ettiğini
belirtmektedir.221 Ancak bu bilgi, Zeyneb’in babası Hz. Ömer’in
23/644 yılında şehid edildiği gerçeğiyle çelişmektedir. Babasının
vefat ettiği yıl bile doğmuş olsa, 83 yaşı kabul edilirse h. 106 yı-
lında vefat ettiğini; buna karşılık h. 118 yılı esas alınırsa bu sefer
de 95 yaşında öldüğünü söylemek gerekecektir.
212 İbn Sa’d, et-Tabakât, V, 50; Belâzürî, Ensâb, I, 428; Mizzî, Tehzibü’l-Kemâl, XVII, 40
213 İbn Habîb, el-Muhabber, s. 101
214 İbn Sa’d, et-Tabakât, V, 171; Belâzürî, Ensâb, I, 428
215 İbn Sa’d, et-Tabakât, V, 171; İbn Asâkir, Tarihu Dımeşk, LXX, 251
217 İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 684; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, XIX, 413
218 İbn Sa’d, et-Tabakât, V, 243; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, VII, 119
219 Belâzürî, Ensâb, I, 428-429; İbn Hacer, el-İsâbe, V, 18, VII, 684
246
d) Âişe bt. Ömer

Hz. Ömer’in Nüheyye/Lüheyye isimli ümmü veledinden do-
ğan Âişe’nin hiç evlenmediği dışında hayatı hakkında bilgi bu-
lunmamaktadır.222
5. ZEYNEB bt. HUZEYME’NİN KIZ KARDEŞLERİ

Hz. Peygamber’in eşi Zeyneb bt. Huzeyme’nin kızkardeşleri
hakkındaki bilgiler, annesi Hind bt. Avf’ın yaptığı evlilikler çerçe-
vesinde zikredilmektedir. Buna göre Zeyneb bt. Huzeyme’nin “ana-
bir” kızkardeşleri olarak, Hz. Peygamber’in diğer bir eşi Meymûne
bt. el-Hâris, sırasıyla Ca’fer b. Ebû Tâlib, Hz. Ebû Bekir ve Ali b.
Ebû Tâlib ile evlenen Esmâ bt. Umeys, Hamza b. Abdülmuttalib’in
eşi Selmâ bt. Umeys ve Abbâs b. Abdülmuttalib’in eşi Ümmü’l-
Fazl Lübâbe sayılmaktadır. Bu kadınlar aynı zamanda Meymûne
bt. el-Hâris’in de kız kardeşleri olduğundan ve daha çok da böyle
tanındıklarından hayatları hakkında orada bilgi verilecektir.
6. ÜMMÜ SELEME’NİN KIZ KARDEŞLERİ

Ebû Ümeyye’nin çeşitli evliliklerinden üç kızı oldu. Âtike
bt. Âmir b. Rebî’a’dan doğan kızı Ümmü Seleme, Hz. Peygam-
ber ile evlendi. Daha sonra evlendiği Hz. Muhammed’in halası
Âtike bt. Abdülmuttalib’den Kureybe el-Kübrâ isimli kızı dün-
yaya geldi. Âtike bt. Utbe b. Rebî’a’dan da Kureybe es-Sugrâ is-
minde bir kızı oldu.223
a) Kureybe el-Kübrâ bt. Ebû Ümeyye

Kureybe el-Kübrâ hakkında, Hz. Peygamber’in halası Âtike’nin
çocukları bölümünde bahsedildi.224
222 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 351, 356
223 Bk. “Kayınpederleri –Ümmü Seleme’nin Babası-”
224 Bk. “Hala Çocukları –Âtike’nin Çocukları-”
247
b) Kureybe es-Sugrâ bt. Ebû Ümeyye

Annesi Âtike bt. Utbe b. Rebî’a’dır.225 Kureybe, Hz. Ömer ile
evliyken kocasının Müslüman olması üzerine ondan boşandı ve
Muâviye b. Ebû Süfyân ile evlendi.226 Muâviye’den de boşandık-
tan sonra Abdurrahman b. Ebû Bekir ile evlendi ve ondan Ab-
dullah, Ümmü Hakîm ve Hafsa isimli çocukları doğdu.227
7. CÜVEYRİYE’NİN KIZ KARDEŞLERİ

Hz. Cüveyriye’nin bilinen tek kız kardeşi Umra bt. Hâris’tir.
a) Umra bt. Hâris

Ümmü Hufeyd künyesiyle bilinen ve sahabi olduğu belirti-
len Umra, Hz. Peygamber’den “Dünya çekici ve tatlıdır...”228 ha-
disini rivayet etmiştir.229
8. ZEYNEB bt. CAHŞ’IN KIZ KARDEŞLERİ

Hz. Peygamber halasının kızı olan Zeyneb’in Hamne ve
Ümmü Habîbe adlarında iki kız kardeşi daha vardır. Bunların
hayatlarından “Hala Çocukları –Ümeyme’nin Çocukları” bölü-
münde bahsedilmişti.
9. REYHÂNE’NİN KIZ KARDEŞLERİ

Reyhâne’nin ailesi hakkında fazla bilgi bulunmadığından kız
kardeşi olup olmadığı da bilinmemektedir.
225 İbn Habîb, el-Muhabber, s. 274; İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 81
226 İbn Hişâm, es-Sîre, III, 254; İbn Habîb, el-Muhabber, s. 102-103; Belâzürî, Ensâb, X,
200; İbn Seyyidünnâs, Uyûnü’l-eser, II, 170. Belâzürî, Kureybe isimli iki kız kardeş
hakkındaki bilgileri karışık sunmakta, İbn Seyyidünnâs ise Kureybe ile Muâviye’nin
müşrikken evlendikleri bilgisini eklemektedir.
228 Taberânî, el-Mucemü’l-kebîr, XXIV, 340; Beyhakî, Şu’abü’l-imân, VII, 279; Heysemî,
Mecma’u’z-zevâid, X, 247
229 İbn Hıbbân, Sikat, III, 324; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1887; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-
ğâbe, VII, 197; Safedî, el-Vâfî, XXIII, 63; İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 29
248
10. ÜMMÜ HABÎBE’NİN KIZ KARDEŞLERİ

Ebû Süfyân’ın birkaç eşinden on kızı oldu. Bunlar, Hind bt.
Utbe b. Rebî’a’dan Cüveyriye ve Ümmü Hakem; amcasının kızı Sa-
fiyye bt. Ebü’l-Âs b. Ümeyye’den Ümmü Habîbe Remle, Ümeyme
ve Âmine; Ümmü Amr bt. Ebû Amr b. Ümeyye’den Hind ve
Sahra, Lübâbe bt. Ebü’l-Âs b. Ümeyye’den Meymûne ile anne-
leri belirtilmeyen Azze ve Fâri’a’dır.230 Bu kızlarından Âmine’nin
bazı kaynaklarda adının geçmemesi onun Ümeyme ile karıştırıl-
mış olabileceğini düşündürmektedir.231 Azze adlı kızı hakkında
ise bir rivayette adının geçmesi dışında bilgi bulunmamaktadır.
Fâri’a bt. Ebû Süfyân adıyla zikredilen kızının da, Ebû Süfyân’ın
kızkardeşi Fâri’a bt. Harb ile karıştırılmış olma ihtimali yüksektir.
a) Cüveyriye bt. Ebû Süfyân

Ebû Süfyân’ın Hind bt. Utbe’den doğan kızı olan ve doğum
ve ölüm tarihleri bilinmeyen Cüveyriye’nin Mekke’nin fethinde
(8/630) Müslüman olduğu ve İslâm’a giren diğer Mekkeli kadın-
larla beraber Hz. Peygamber’e biat ettiği anlaşılmaktadır. Cüvey-
riye önce Sâib b. Ebû Hubeyş ile; daha sonra da Abdurrahman
b. Haris b. Ümeyye el-Asgar ile evlendi.232 Bu evliliklerinden ço-
cuklarının olmadığı rivayet edilmektedir.233 Cüveyriye, babasıyla
birlikte Yermük Savaşına katıldı.234
b) Ümmü Hakem bt. Ebû Süfyân

Ebû Süfyân’ın Hind bt. Utbe’den doğan diğer kızı olan Ümmü
Hakem, Abdullah b. Osman b. Abdullah b. Rebî’a ile evlendi ve
Abdurrahman isminde bir oğlu oldu.235
230 Ebû Süfyân’ın eşlerini ve çocuklarını gösteren tablo için bk. “Kayınpederleri –Ümmü
Habîbe’nin Babası-”
231 Bk. Öztürk, Sağlık Hizmetlerinde Kadınların Yeri, s. 160
234 Taberî, Târîh, III, 401
249
c) Umeyme bt. Ebû Süfyân

Ümmü Habîb Ümeyme236 bt. Ebû Süfyân’ın annesi Safiyye
bt. Ebü’l-Âs b. Ümeyye’dir. İlk evlendiği Huveytib b. Abdüluzzâ
el-Âmirî’den Ebû Süfyân adlı oğlu dünyaya geldi.237 Saffân b.
Ümeyye el-Cumahî ile de evlendi ve Abdurrahman el-Ekber
isimli çocuğu oldu.238
d) Hind bt. Ebû Süfyân

Sahabi hanımlardan olan Hind’in annesi Ümmü Amr Sa-
fiyye bt. Ebû Amr b. Ümeyye’dir. Hz. Peygamber’in amcası Hâris
b. Abdülmuttalib’ın torunu Haris b. Nevfel b. el-Hâris ile evlenen
Hind bt. Ebû Süfyan’ın Muhammed, Abdullah, Rebî’a, Abdurrah-
man, Remle ve Ümmü’z-Zübeyr isimli çocukları oldu.239 Hz. Pey-
gamber, doğduğunda kendisine getirilen Abdullah’a tahnik yaptı.240
e) Sahra bt. Ebû Süfyân

Sahra’nın annesi de Ümmü Amr bt. Ebû Amr b. Ümeyye’dir.
Saîd b. el-Ahnes ile evliliğinden olan çocuklarından biri Ebû Be-
kir b. Saîd’dir.241
f) Meymûne bt. Ebû Süfyân

Ebû Süfyân’ın Lübâbe bt. Ebü’l-Âs b. Ümeyye adlı eşinden olan
Meymûne, Ebû Mürre b. Urve b. Mes’ûd es-Sakafî242 ile evlendi
236 İbn Sa’d, ismini Ümeyne olarak vermektedir. Bk. et-Tabakât, VIII, 239
237 İbn Habîb, el-Muhabber, s. 105; Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 124; İbn Sa’d, et-Tabakât,
VIII, 239; Belâzürî, Ensâb, XI, 15
238 Mizzî, Tehzibü’l-Kemâl, XVII, 185; İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 512
239 İbn Sa’d, et-Tabakât, IV, 56; VIII, 240; İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 153
240 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, III, 885; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, III, 208; İbn Hacer, el-
İsâbe, V, 9
241 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 240; İbn Habîb, el-Muhabber, s. 105
242 Bazı kaynaklarda Meymûne’nin Ebû Mürre ile değil, önce babası Urve ile daha sonra
250
ve ondan Leylâ isminde bir kızı oldu. Bu kızı Hz. Peygamber’in

torunu Hasan b. Ali ile evlenmiştir.243
g) Âmine bt. Ebû Süfyân

Urve b. Mes’ûd ile evlenen Âmine bt. Ebû Süfyân’ın Da-
vud adlı oğlu oldu.244 Davud da, aynı zamanda teyzesi olan Hz.
Peygamber’in üvey kızı (Ümmü Habîbe’nin kızı) Habîbe ile ev-
lendi.245
h) Azze bt. Ebû Süfyân

Azze’nin ismi, Hz. Peygamber’in eşi olan kızkardeşi Ümmü
Habîbe’nin, Hz. Peygamber’in onunla evlenmesini istediği bir ri-
vayette geçmektedir. Buna göre Ümmü Habîbe, Hz. Peygamber’in,
kızkardeşi Azze ile de evlenmesini istemiş, bu talebi biraz yadırga-
yan Allah Rasûlü (s.a.), onun kendisine helal olmadığını söylemiş-
tir.246 İsminin Dürre veya Hamne olduğu da rivayet edilmektedir.247
ı) Fâri’a bt. Ebû Süfyân

İbn Hacer’in, Müstağfirî’den naklen bahsettiği Fâri’a bt. Ebû
Süfyân hakkında verilen yegâne bilgi, onun Ebû Ahmed b. Cahş
da Mugîre b. Şu’be ile evlendiği de söylenmektedir. Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII,
240; İbn Habîb, el-Muhabber, s. 105-106; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, VII, 236
243 İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 370. Zübeyrî, Hasan b. Ali yerine Hüseyin b. Ali demektedir.
Bk. Nesebü Kureyş, s. 126
244 İbn Hişâm, es-Sîre, IV, 100; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, VII, 236. Süheylî, başka bir
yerde (VII, 371) Urve’nin eşi olarak Meymûne bt. Ebû Süfyân’ı göstermektedir. İbn
Sa’d ise Âmine’nin sırasıyla Huveytıb b. Abdüluzzâ, Safvân b. Ümeyye ve Muğîre b.
Şu’be ile evlendiğini söylemektedir. Bk. et-Tabakât, V, 173. Ayrıca bk. İbn Habîb, el-
Muhabber, s. 447
245 Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 96; İbn Habîb, el-Muhabber, s. 88; İbn Hacer, el-İsâbe,
II, 396, VII, 651
246 Bk. Müslim, “Radâ’”, 15, 16, “Talâk”, 14; İbn Mâce, “Nikâh”, 34. Bk. İbn Abdilberr,
el-İstî’âb, IV, 1886; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, VII, 193; İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 25
247 Bk. İbn Hacer, el-İsâbe, VII, 586, 633, VIII, 25
251
ile evlendiğidir.248 Ancak, başka kaynaklarda Ebû Süfyân’ın kızları

arasında adının geçmemesi, Fâri’a’nın, Ebû Süfyân’ın kızkardeşi
Fâri’a bt. Harb ile karıştırılmış olabileceğini düşündürmektedir.249
11. SAFİYYE bt. HUYEY’İN KIZ KARDEŞLERİ

Hz. Peygamber’in eşi Safiyye bt. Huyey’in herhangi bir kar-
deşinin olup olmadığı bilinmemektedir.
12. MEYMÛNE’NİN KIZ KARDEŞLERİ

Meymûne’nin babası Hâris b. Hazn, Hz. Peygamber’in diğer
bir eşi Zeyneb bt. Huzeyme’nin de annesi olan Hind bt. Avf b.
Züheyr el-Kinâniyye el-Hımyeriyye ile evlendi ve ondan Meymûne
dışında, Abbâs b. Abdülmuttalib’in eşi olan Ümmü’l-Fazl Lübâbe
el-Kübrâ ile Azze, Ümmü Hafîd Hüzeyle ve Berze adlı çocukları
oldu.250 Hâris’in Fâhite bt. Âmir es-Sekafiyye ile olan evliliğin-
den de, Hâlid b. Velid’in annesi olan Lübâbe es-Sugrâ el-Asmâ
dünyaya geldi.
Meymûne’nin annesi Hind’in, diğer kocası Umeys b. Ma’bed’den
olan kızları da Esmâ bt. Umeys, Selmâ bt. Umeys ve Sülâme bt.
Umeys’tir.
a) Ümmü’l-Fazl Lübâbe
Ümmü’l-Fazl Lübâbe el-Kübrâ bt. Haris b. Hazn el-Hilâliyye,

Hz. Peygamber’in amcası Abbas ile evlendi ve ondan, Fazl, Abdul-
lah, Ubeydullah, Mabed, Kusem, Abdurrahman ile Ümmü Habîb
248 Bk. İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 49; Küçük, “Ebû Ahmed b. Cahş”, DİA, X, 88
249 Bk. Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 121
250 İbn Sa’d, et-Tabakât, VII, 479, VIII, 280; İbn Hıbbân, es-Sikât, V, 531
252
adlı çocukları dünyaya geldi.251 Allah Rasûlü’nün (s.a.) zaman za-

man evine gidip öğle uykusu uyuduğu252 Ümmü’l-Fazl’ın, Hz.
Hatice’den sonra iman eden ilk kadın olduğu rivâyet edilmekte-
dir.253 Hz. Peygamber’den otuz kadar hadis rivayet eden Ümmü’l-
Fazl Hz. Osman’ın hilafeti zamanında vefat etti.254
b) Azze bt. Hâris

Azze bt. Hâris, Benû Hilâl’den Abdullah b. Mâlik ile evlendi
ve ondan Ziyâd,255 Abdurrahman ve Berze isimli çocukları oldu.256
İbn Hacer, Azze’yi sahabi hanımlar arasında zikreden İbn Sa’d’a
dayanarak onun Müslüman olduğunu benimsemiştir.257 Oğlu
Ziyâd, henüz genç bir delikanlıyken Benû Hilâl heyetinin tem-
silcisi olarak Medine’ye geldiğinde doğruca teyzesi Meymûne’nin
evine varmıştı. Allah Rasûlü (s.a.) eve geldiğinde eşinin yanında
tanımadığı bir genci görünce canı sıkılıp geri döndü. Bunun üze-
rine arkasından seslenen Hz. Meymûne, onun yeğeni olduğunu
söyledi. Hz. Peygamber de daha sonra mescidde beraber namaz
kıldığı Ziyâd’a dua etti.258
c) Berze bt. Hâris

Kaynaklarda daha çok Yezîd b. el-Esam’ın annesi olarak adı
geçen Berze hakkında başka bilgi verilmemektedir.259
251 Zübeyrî, Nesebü Kureyş, s. 25-27; İbn Kudâme, et-Tebyîn, s. 155; İbn Seyyidünnâs,
Uyûnü’l-eser, II, 386; Zehebi, Siyer, II, 84; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 166
253 İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII, 277; İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1908; İbn Kudâme, et-
Tebyîn, s. 155; Zehebi, Siyer, III, 440; Diyârbekrî, Târîhu’l-hamîs, I, 166
254 Zehebi, Siyer, II, 314; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, XII, 476
255 Bazı kaynaklarda Ziyad, Azze’nin oğlu değil kocası olarak gösterilmektedir. Bk. İbn
Habîb, el-Muhabber, s. 108-109; Belâzürî, Ensâb, I, 448
258 Şâmî, Sübülül-hüdâ, VI, 425
259 İbn Sa’d, et-Tabakât, VII, 479; İbn Hıbbân, es-Sikât, V, 531; İbn Hacer, el-İsâbe, VI,
693, VII, 530; a.mlf., Tehzîbü’t-Tehzîb, XI, 273
253
d) Hüzeyle bt. Hâris

Ümmü Hafîd künyesiyle tanınan260 Hüzeyle hicretten sonra
Müslüman oldu ve biat etti.261 Hakkındaki bilgiler, kızkardeşi
Meymûne’ye bazı yiyecekler hediye ettiği konusundaki hadis çer-
çevesinde verilen Hüzeyle’nin262 şehir dışında badiyede oturduğu
belirtilmektedir.263
e) Lübâbe es-Suğra bt. Hâris

Velid b. Mugîre’nin eşi ve Hâlid b. Velid’in annesi olan Lübâbe
es-Suğrâ’nın annesi Fâhite b. Âmir es-Sakafiyye’dir. el-Asmâ
264
diye de bilinen Lübâbe’nin Müslüman olup olma-
dığı konusunda farklı görüşler vardır. İbn Sa’d onun Müslüman ol-
duğunu ve biat ettiğini söylemektedir.265 İbn Hacer de, onun oğlu
Hâlid b. Velid’in vefatından sonraya kadar yaşadığını gösteren de-
lilleri zikrederek, Mekke’nin fethinden sonra buralarda yaşayan her-
kesin Müslüman olduğuna ve Veda haccına katıldığına dikkat çek-
mekte, dolayısıyla onun da Müslüman olduğunu ifade etmektedir.266
f) Esmâ bt. Umeys

Hz. Meymûne’nin anne bir kızkardeşlerinden biri olan Ümmü
Abdullah Esmâ bt. Umeys el-Has’amiyye’nin babası yine bir sahabi
260 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1920; İbnü’l-Esîr, Üsdül’-ğâbe, VII, 275
262 Hediye edilen yiyecekler arasında bulunan keleri Hz. Peygamber yememiş ve orada
bulunan İbn Abbas ile Hâlid b. Velid’e yemelerini söylemiştir. Bk. Buhârî, “Hibe”, 67;
Müslim, “Sayd”, 46-47; Bk. İbnü’l-Esîr, Üsdül’-ğâbe, VII, 275; İbn Hacer, el-İsâbe,
VIII, 147
263 İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe VII, 275
264 Görebildiğimiz kadarıyla sadece el-Muhabber’de geçen ve farklı bir kadın olarak
gösterilen el-Kusaymâ (‫ )ءاميصقلا‬ismi muhtemelen bu el-Asmâ isminin bir yanlış
okuma/yazma sonucu dönüşmüş hali olmalıdır. Bk. İbn Habîb, el-Muhabber, s. 106
266 İbn Hacer, el-İsâbe, VIII, 97-99. Lübâbe es-Suğrâ hk. bk. Fayda, Halid b. Velid, s. 78-
80
254
olan Umeys b. Ma’bed’tir. İlk Müslümanlardan olan Esmâ bt.

Umeys, kocası Ca’fer b. Ebû Tâlib’le Habeşistan’a hicret etti ve
Abdullah, Muhammed ve Avn adlı çocuklarını burada dünyaya ge-
tirdi.267 Hicretin 7. yılında Habeşistan’dan Medine’ye gelen Esmâ,
Ca’fer b. Ebû Tâlib’in Müte Savaşı’nda (8/629) şehid olmasından
sonra Hz. Ebû Bekir ile evlendi. Bu evlilikten Muhammed b. Ebû
Bekir doğdu. Hz. Ebû Bekir vefat edince, vasiyeti üzerine kendi-
sini Esmâ yıkadı. Daha sonra ilk kocası Cafer’in kardeşi Hz. Ali
ile evlenen Esmâ’nın, ondan da Yahya ve Avn (bazı rivayetlere göre
Muhammed el-Asgar) adında iki çocuğu oldu.
Hz. Peygamber’in son hastalığında, istememesine rağmen bir
ilâcın O’nun ağzına sürülmesinde rolü olan Esmâ, Hz. Peygamber’in,
orada bulunan herkesin ağzına bu ilâcın sürülmesini istemesi üze-
rine bu ilâcı tatmak zorunda kaldı.268 İki omuzu arasındaki müh-
rün kaybolduğunu söyleyerek Allah Rasûlü’nün vefat ettiğini bil-
diren de Esmâ’dır.269
Rüya tabiri yapmasının dışında maharetli bir kadın olan Esmâ
bt. Umeys’in dericilikle uğraştığı,270 tabut yaptığı,271 göz değme-
sinden sık sık rahatsızlanan çocuklarına Hz. Peygamber’den izin
alarak rukye uyguladığı272 rivayet edilmektedir.
Hz. Peygamber’den altmış hadis rivayet eden Esmâ bt. Umeys,
oğlu Muhammed b. Ebû Bekir’in Mısır valisi olduğu sırada 38
(658) yılında Muâviye’nin ordusuyla savaşırken öldürüldüğünü
267 Esmâ’nin Habeşistan’da olduğu yıllarda kendi çocuğu Abdullah b. Ca’fer ile birlikte
Necâşî Ashame’nin oğlu Abdullah’ı da emzirdiği nakledilmektedir. Bk. İbn Hacer, el-
İsâbe, V, 81
268 İbn Hacer, Fethu’l-bâri, VII, 754-755. Hz. Peygamber’in, ileride kendisinin zehirlen-
diği konusunda çıkabilecek dedikoduların önünü kesmek maksadıyla oradaki herkesi
bu ilacı içmeye zorladığı düşünülebilir.
271 Kettânî, et-Terâtîb, II, 380
272 Tirmizî, “Tıb”, 19
255
öğrenince çok üzüldü. Bu olaydan iki yıl sonra da kocası Hz. Ali’yi
kaybetti. Vefatıyla ilgili verilen bilgilerden onun Hz. Ali’den he-
men sonra vefat ettiği sonucuna varılabilir.273
g) Selmâ bt. Umeys

Hz. Peygamber’in “mü’min kızkardeşler” dediği hanımlardan
biri olan Selmâ bt. Umeys ilk Müslümanlardandı. Hz. Hamza ile
evlendi ve ondan Ümâme274 bt. Hamza isimli çocuğu oldu. Koca-
sının Uhud’da şehid olmasından sonra Şeddâd b. el-Hâd Üsâme
el-Leysî275 ile evlendi ve ondan da Abdullah ve Abdurrahman adlı
çocukları dünyaya geldi.276
h) Sülâme bt. Umeys

Hayatına dair hemen hiç bilgi bulunmayan Sülâme bt. Umeys,
Abdullah b. Ka’b b. el-Münebbih el-Has’amî ile evlendi. Bu evli-
likten doğan kızı Ümeyye/Âmine de, Ca’fer b. Ebû Tâlib’in oğlu
Abdullah ile evlendi.277
13. MÂRİYE’NİN KIZ KARDEŞLERİ
a) Sîrîn bt. Şem’un

Mısır hükümdarı Muvakkıs’ın Hz. Peygamber’e gönderdiği he-
diyeler arasında bulunan iki kız kardeş cariyeden biri olan Sîrîn (Şi-
rin?), şair sahabi Hassân b. Sâbit’e hediye edilmişti. Abdurrahman
273 Geniş bilgi için bk. Kandemir, “Esmâ bint Umeys”, DİA, XI, 422-423
274 Ümâme bt. Hamza’nın ismi değişik kaynaklarda Emetullah ya da Amâre şeklinde de
verilmektedir. Amâre’nin Hz. Hamza’nın oğullarından biri olduğu ve onun bir tek kı-
zının bulunduğu bilgisi dikkate alındığında Emetullah ile Ümâme’nin aynı kişi olduğu
ortaya çıkmaktadır. Ümâme hakkında bk. “Amca Çocukları -Hamza’nın çocukları-“
275 Sahabi olduğu belirtilen Şeddâd’in ismi ve nesebi konusundaki farklı görüşler için bk.
İbn Hacer, el-İsâbe, III, 324
276 İbn Abdilberr, el-İstî’âb, IV, 1851; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 706
256
adında bir oğul dünyaya getirince ümmü veled statüsü kazandı.278

Bu evlilik dolayısıyla Hassan da Hz. Peygamber’in bacanakları
arasına girmiş oldu. Sîrîn bt. Şem’ûn, Hz. Peygamber’den, oğlu
İbrahim’in kabrinde gördüğü bozukluğun giderilmesini istediği
hadisi rivayet etmiştir.279
III. DAMATLARI
Bilindiği üzere Hz. Peygamber’in dört kızı vardır: Zeyneb,
Rukayye, Ümmü Gülsûm ve Fâtıma. Bu kızları ve eşleri olan ki-
şiler şöyle gösterilebilir:
HZ. PEYGAMBER
Ümmü
Zeyneb Rukayye Fâtıma
Gülsûm
Ebü’l-‐‑Âs b. Utbe b. Ebû Uteybe b. Ali b. Ebû
Rebî Leheb Ebû Leheb Tâlib
Osman b. Affân

Hz. Peygamber’in bütün damatlarının kendisiyle olan nesep

bağı da şöyledir:
278 Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, VI, 450. Bk. Elmalı, “Hassân b. Sâbit”, DİA, XVI, 399-402
279 Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, VI, 450-451
257
Abdümenâf
Hâşim Abdüşems
Abdülmuttalib Ümeyye Abdüluzzâ
Abdullah Ebû Tâlib Ebû Leheb Ebü’l-‐‑Âs Rebî’
Hz.
Ali Utbe Affân Ebü’l-‐‑Âs
Muhammed
Uteybe Osmân
Yukarıda görüldüğü üzere Hz. Peygamber’in kızlarıyla evlilik

yapan beş kişi bulunmaktadır. Bunlardan Ebû Leheb’in iki oğlu
Utbe ile Uteybe’nin, eşlerini hemen boşadıkları ve onların boşa-
dığı her iki kızıyla da Osmân b. Affân’ın evlendiği dikkate alındı-
ğında, aslında Allah Rasûlü’nün (s.a.) gerçekte üç damadı olduğu
söylenebilir. Bu beş damattan üçü, Ebû Leheb’in oğulları Utbe ve
Uteybe ile Ebû Tâlib’in oğlu Hz. Ali hakkındaki bilgiler “amca ço-
cukları” bölümünde geçtiği için burada sadece geriye kalan iki da-
madı, Ebü’l-Âs b. Rebî ile Osmân b Affân bahis konusu edilecektir.
A. Ebü’l-Âs b. Rebî
Asıl adının Lakit veya Kâsım olduğu rivayet edilen Ebü’l-Âs
b. er-Rebî’ b. Abdüluzzâ el-Kureşî, daha çok künyesiyle tanın-
mıştır. Hz. Hatice’nin kız kardeşi Hâle bt. Huveylid’in oğludur.
Kureyş’in zengin ve güvenilir tâcirlerinden olan Ebü’l-Âs, bi’setten
sonra280 Hz. Peygamber’in en büyük kızı Zeyneb’le evlendi. İslâmiyet’i
280 Bazı alimlerin, Zeyneb’in bi’setten önce evlendiğini söylemelerini (bk. İbn Sa’d, et-
Tabakât, VIII, 30-31; Süheylî, er-Ravdü’l-ünüf, V, 162) Zehebî doğru bulmamaktadır
(Siyer, II, 246).
258
kabul etmemiş olan Ebü’l-Âs Bedir Gazvesi’nde müşriklerin sa

fında yer aldı ve esir düştü. Mekke’de bulunan Zeyneb’in kocasını
kurtarmak için gönderdiği fidyenin içinde bulunan ve evlendikleri
zaman annesinin kendisine taktığı gerdanlığı görünce hüzünlenen
Hz. Peygamber, gerdanlığın Zeyneb’e iade edilmesini281 ve Ebü’l-
Âs’ın da, eşini Medine’ye göndermesi şartıyla serbest bırakılmasını
istedi. Bilahare Ebü’l-Âs’ın sözünde durarak Zeyneb’i Medine’ye
göndermesi Resûlullah’ı (s.a.) çok memnun etti.
Ebü’l-Âs, hicretin 6. yılında müşriklerin kendisine emanet
ettiği ticaret mallarıyla birlikte Suriye’den dönerken Müslüman-
lar tarafından yakalandı. Zeyneb onu himayesine aldığını söyle-
yerek kocasını ve elindeki malları kurtardı.282 Mekke’ye dönen
Ebü’l-Âs malları teslim ederek Müslüman olduğunu açıkladı283
ve Medine’ye hicret etti. Hz. Peygamber de uzun bir aradan sonra
ona karısını iade etti.
İbn Sa’d’ın, Hz. Peygamber’le birlikte hiçbir gazveye katılma-
dığını kaydettiği Ebü’l-Âs, Mekke’nin fethinden sonra oraya yer-
leşti. Zeyneb’ten Ali ve Ümâme adlı çocukları ile bebekken ölen
bir çocuğu284 dünyaya gelen Ebü’l-Âs, Zeyneb’in ölümünden sonra
Fâhite bt. Ebû Uhayha ile evlendi ve Meryem adlı kızı oldu.285
Herhangi bir hadis rivayet etmemiş olan Ebü’l-Âs 12/634 yı-
lında vefat etti.286
B. Osman b. Affân
Fil vakasından altı yıl kadar sonra m. 575 yılında Taif’te dün-
yaya gelen Hz. Osmân, Affân b. Ebü’l-Âs ile, Hz. Peygamber’in
283 Zehebî, onun Hudeybiye Antlaşması’ndan (6/627) beş ay önce Müslüman olduğunu
söylemektedir. Bk. Siyer, I, 331
284 Bk. “Torunları –Zeyneb’in Çocukları-”
286 Bk. Sakallı, “Ebü’l-Âs b. er-Rebî”, DİA, X, 293-294
259
halası Ümmü Hakîm Beyzâ’nın kızı Ervâ bt. Kureyz’in oğludur.

Kureyş’in en zengin tüccarlarından biri olan babası Cahiliye döne-
minde ölmüştü. İslam öncesinde kendisi de önde gelen tüccarlar-
dan olan Osman, Hz. Ebû Bekir’in vasıtasıyla ilk Müslümanlardan
oldu. Hz. Osman, bir süre sonra Hz. Peygamber’in kızı Rukayye
ile evlenerek Habeşiştan’a hicret etti. Bu evlilikten doğan Abdul-
lah adındaki oğlu sebebiyle “Ebû Abdullah” künyesiyle tanındı.
Habeşistan’dan Mekke’ye döndükten sonra Medine’ye hicret etti.
Medine’de Evs b. Sâbit ile kardeş ilan edilen Hz. Osman, hasta
olan eşi Rukayye’nin yanında kaldığından Bedir Savaşı’na katıla-
madı. Savaşın kazanıldığı gün vefat eden Rukayye’den sonra Al-
lah Rasûlü (s.a.) onu diğer kızı Ümmü Gülsüm ile evlendirdi. Bu
sebeple kendisine “Zü’n-nûreyn (iki nur sahibi)” lakabı verildi.
Birçok gazvede Hz. Peygamber’in vekili olarak Medine’de
kalan Hz. Osman, Hudeybiye Antlaşması öncesinde elçi olarak
Mekke’ye gönderildi. Tebük seferi hazırlıklarında da en büyük
askeri yardımı yapan Hz. Osman hakkında Allah Rasûlü (s.a.):
“Artık bugünden sonra yapacakları Osman’a zarar vermez.” diyerek
memnuniyetini ifade etti.287
Vahiy kâtiplerinden olan Hz. Osman, halifelikleri döneminde
Hz. Ebû Bekir ile Hz. Ömer’in de danışmanlığını yaptı. Hz.
Ömer’in vefatı üzerine, onun vasiyeti gereği toplanan altı kişilik
heyetin müzakereleri sonucunda üçüncü halife olarak kendisine
biat edildi. Oniki yıl sürecek olan halifeliğinin ilk altı yıllık dö-
neminde (644-649) İslam orduları çok önemli fetihler yaptılar.
İkinci dönem ise (650-656) halifenin şehid edilmesiyle sonuçla-
nan karışıklıklarla geçti.288
287 Tirmizî, “Menâkıb”, 19
288 Olayların özeti için bk. Yiğit, “Osman”, DİA, XXXIII, 439-442
260
Kur’an’ı ezberleyen ve Hz. Peygamber’in sağlığında fetva ve-

rebilen birkaç sahabiden biri olan289 Hz. Osman, Hz. Ebû Bekir
zamanında mushaf halinde toplanan Kur’an’ı çoğaltarak devletin
önemli merkezlerine gönderdi.
Halifeliğinin son yıllarında iyice artan muhalefet hareketi, so-
nunda halifenin evini de ablukaya almıştı. Hz. Osman, rüyasında,
yarın birlikte iftar edeceklerini söyleyen Hz. Peygamber’i dinle-
yerek290 evini kuşatan asilere boyun eğmedi ve 35/656 yılında 82
yaşlarındayken şehid edildi.291
Cennetle müjdelenen on sahabiden biri olan Hz. Osman, eşi
Ümmü Gülsüm’ün de 9/631 yılında vefat etmesinden sonra292
altı evlilik daha yaptı. Şehit edildiği sırada üç hanımı (Nâile bt.
Ferâfisa, Remle bt. Şeybe ve Ümmü’l-Benîn bt. Uyeyne) hayatta
idi. Bu evliliklerinden dokuz oğlu ile altı ya da yedi kızı olan Hz.
Osman, sahip olduğu engin hayâ duygusu,293 ibadete düşkünlüğü
ve son derece cömert birisi olmasıyla tanındı.294
Hz. Peygamber’den 146 hadis rivayet eden Hz. Osman’ın ri-
vayette çok titiz davrandığı, hadisleri eksiksiz nakletmeye özen
gösterdiği belirtilmektedir.295
289 Kettânî, et-Terâtîb, I, 127-128, 138-139

290 Ahmed b. Hanbel, Fezâilü’s-sahâbe, I, 497
291 İbn Sa’d, et-Tabakât, III, 53-84; Belâzürî, Ensâb, VI, 99-254; İbn Abdilberr, el-İstî’âb,
III, 1044-1045; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ğâbe, III, 585-587; İbn Hacer, el-İsâbe, IV, 458
292 Hz. Peygamber, eşi Ümmü Gülsüm’ü kaybeden Hz. Osman için: “On kızım daha ol-
saydı onları da Osman ile evlendirirdim.” buyurdular. Bk. İbn Sa’d, et-Tabakât, VIII,
38; Zehebî, Siyer, II, 253
293 Bk. Müslim, “Fezâilü’s-sahâbe”, 26
294 Bk. Yiğit, “Osman”, DİA, XXXIII, 438-443
261
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
u
HZ. MUHAMMED’İN
AİLE ve AKR ABALARININ
HADİS RİVAYETİNE K ATKILARI
HZ. MUHAMMED’İN AİLE ve AKR ABALARININ
HADİS RİVAYETİNE K ATKILARI
u
H z. Peygamber’in, önceki bölümlerde özgeçmişlerinden bahse-

dilen aile, akraba ve hısımlarının hadis rivayetine ne oranda
katkıda bulunduklarını ortaya koymak için, onların hadis külliya-
tında yer alan rivayetlerinin sayısının tespit edilmesi gerekmektedir.
I. HZ. MUHAMMED’İN AİLE VE AKRABALARININ

RİVAYET ETTİKLERİ HADİS SAYILARI
Bilindiği üzere hadis ilminde sahabenin hadis rivayet sayıla-
rını öğrenmek için başvurulan temel kaynak, Bakî b. Mahled’in
(276/889) Müsned’inde geçen rivayet sayılarını günümüze akta-
ran, İbn Hazm’ın (456/1063) Kitâbü’l-A’dâd isimli eseridir.1 İbn
Hazm’ın burada verdiği sayılara göre Hz. Muhammed’in ailesi ve
diğer yakınların rivayet sayıları şöyledir:2
1 Bu çalışmada İbn Hazm’ın kitabından, Mustafa Karataş’ın ilgili kitabının sonunda ek

olarak verdiği, karşılaştırmalı çevirisinden istifade edilecektir. Bk. Karataş, Rivayet
Tekniği Açısından Hadislerin Artması ve Sayısı, İstanbul 2006, s. 298-337
2 Tabloya önceki bölümlerde adları geçen bütün “yakınlar” alınmış ve miladî vefat
tarihine göre sıralanmıştır. Sıralamadaki yerini alabilmesi için vefat tarihi kesin tes-
pit edilemeyip de kaynaklarda “falandan önce” ya da “falandan sonra” öldü şeklin-
de bildirilen tarihler, vefat tarihi bilinen o kişiden önce ya da sonraya konulmuştur.
Eldeki bilgilerden hareketle yaklaşık bir tahmin yapılanlar, tarihin hemen yanında “?”
işaretiyle belirtilmiş, tarihi bilinmeyenler ise “-” işaretiyle gösterilmiştir. Ölüm tarihi
bilinmeyenler topluca alfabetik olarak listenin sonuna alınmıştır. Hadis rivayeti bu-
lunmayanların ilgili tablo hücresi boş bırakılmıştır.
265
ÖLÜM Hadis
İSİM YAKINLIK
H. M. Sayısı
Abdülka’be Amcası -69 553?
Kusem Amcası -56 567?
VİLÂDET/KUTLU DOĞUM (-53/569)
Abdullah Babası -53 569
Dırâr Amcası -49 575?
Hâris Amcası -49 575?
Âmine bt. Vehb Annesi -48 576
Abdülmuttalib Dedesi -45 577
Gaydâk Amcası -39 584?
Huveylid b. Esed Kayınpederi -35 588?
Kâsım Oğlu -21 601
Mukavvim Amcası -18 605?
Hacl Amcası -17 606?
Zübeyr Amcası -14 608
Berre Halası -14 608
Bİ’SET (-13/610)
Abdullah Oğlu -13 610
Ümmü Hakîm Beyzâ Halası -11 611
Ubeydullah b. Cahş Halaoğlu, Kaynı -6 616?
Ebû Tâlib Abdümenâf Amcası -3 620
Hatîce bt. Huveylid Eşi -3 620 1
Esved b. Abdüyegûs Dayıoğlu -1 621?
HİCRET (0/622)
Zeyneb bt. Maz’ûn Kayınvalidesi 2 623?
Tâlib b. Ebû Tâlib Amcaoğlu 2 624?
Ebû Leheb Amcası 2 624
Abdullah b. Cahş Halaoğlu, Kaynı 3 624 2
Hanzala b. Ebû Süfyan Kaynı 2 624
Mes’ûd b. Ebû Ümeyye Kaynı 2 624
Nevfel b. Huveylid Kaynı 2 624
Rukayye Kızı 2 624
Amcası,
Hamza Sütkardeşi, 3 625 1
Bacanağı
Zeyneb bt. Huzeyme Eşi 4 625
Ebû Seleme Abdullah b. Halaoğlu,
4 625 2
Abdülesed Sütkardeşi
Hişâm b. Ebû Ümeyye Kaynı 3 625
Harâm b. Milhân Süt dayısı 4 625
Süleym b. Milhân Süt dayısı 4 625
Abdullah b. Osmân Torunu 4 625
Huyey b. Ahtab Kayınpederi 5 626
Mesrûh Sütkardeşi 6 627
Ümmü Rûmân bt. Âmir Kayınvalidesi 6 628? 1
Süveybe Sütannesi 7 628
Amcaoğlu,
Ca’fer b. Ebû Tâlib 8 629 1
Bacanağı
Halime bt. Ebû Züeyb Sütannesi 8 629
Abdullah b. Ebû Ümeyye Halaoğlu, Kaynı 8 630 1
Ümmü Gülsüm Kızı 9 630
266
HZ. MUHAMMED’İN AİLE VE AKRABALARININ HADİS RİVAYETİNE KATKILARI
ÖLÜM Hadis
İSİM YAKINLIK
H. M. Sayısı
Zeyneb Kızı 8 630
Ali b. Ebü’l-Âs Torunu 8 630
Abdullah b. Hâris Amcaoğlu 10 631
Reyhâne bt. Şem’ûn Eşi 10 631
Züheyr b. Ebû Ümeyye Halaoğlu, Kaynı 9 631?
İbrahim Oğlu 10 631
Muhassin b. Ali Torunu 10 631
MUHAMMED (S.A.) 11 632
Ümmü Eymen Bereke Dadısı 11 632 5
Fâtıma Kızı 11 632 18
Sâib b. Avvâm Halaoğlu 12 633
Abdullah b. Ebû Bekir Kaynı 11 633 1
Abdullah b. Zübeyr Amcaoğlu 13 634
Ebü’l-Âs b. Rebî Damadı 12 634
Tuleyb b. Umeyr Halaoğlu 13 634
Âtike Halası 12 634?
Ebû Bekir b. Ebû Kuhâfe Kayınpederi 13 634 142
Fazl b. Abbâs Amcaoğlu 15 636 24
Ervâ Halası 15 636
Şeymâ bt. Halîme Sütkardeşi 15 636?
Nevfel b. Hâris Amcaoğlu 15 637
Eşi (Ümmü
Mâriye bt. Şem’ûn 16 637 2
Veled)
Abdurrahman b. es-Sekrân Üvey oğlu 16 637
Yezîd b. Ebû Süfyân Kaynı 18 639
Ebû Ahmed b. Cahş Halaoğlu, Kaynı 19 640?
Dürre/Sübey’a bt. Ebû Leheb Amcakızı 20 641 3
Amcaoğlu,
Ebû Süfyân b. Hâris 20 641
Sütkardeşi
Halakızı,
Zeyneb bt. Cahş 20 641 11
Eşi
Safiyye Halası 20 641
Lübâbe es-Suğra bt. Hâris Baldızı 21 642?
Sevde bt. Zem’a Eşi 22 643 5
Rebî’a b. Hâris Amcaoğlu 23 644
Ömer b. el-Hattâb Kayınpederi 23 644 537
Âmir b. Kureyz Halaoğlu 25 646?
Ümmü Harâm bt. Milhân Süt teyzesi 28 647 7
Ervâ bt. Kureyz Halakızı 29 650
Ebû Sebre b. Ebû Ruhm Halaoğlu 30 651?
Ümmü Süleym bt. Milhân Süt teyzesi 30 651 14
Ebû Süfyân b. Harb Kayınpederi 31 652 1
Amcası,
Abbâs 32 653 35
Bacanağı
Ümmü’l-Fazl Lübâbe Baldızı 34 654? 30
Abdurrahman b. Abbâs Amcaoğlu 35 656?
Ma’bed b. Abbâs Amcaoğlu 35 656
Damadı, Hala
Osman b. Affân 35 656 146
torunu
267
ÖLÜM Hadis
İSİM YAKINLIK
H. M. Sayısı
Zübeyr b. Avvâm Halaoğlu 36 656 38
Hind b. Ebû Hâle Üvey oğlu 36 656 1
Zeyd b. Ömer el-Asgar Kaynı 37 657
Muhammed b. Ebû Bekir Kaynı 38 658 1
Amcaoğlu,
Ali b. Ebû Tâlib 40 661 586
Damadı
Esmâ bt. Umeys Baldızı 41 662 60
Ümmü Habîbe bt. Ebû
Eşi 44 664 65
Süfyân
Hafsa bt. Ömer Eşi 45 665 60
Hasan b. Ali Torunu 49 669 13
Safiyye bt. Huyey Eşi 50 670 10
Zeyd b. Ömer el-Ekber Kaynı 50 670
Ümâme bt. Ebü’l-Âs Torunu 50 670
Ümmü Gülsüm bt. Ali Torunu 50 670
Meymûne bt. Haris Eşi 51 671 76
Ümmü Hâni bt. Ebû Tâlib Amcakızı 52 672? 46
Abdurrahman b. Ebû Bekir Kaynı 53 673 8
Ziyâd b. Ebû Süfyân Kaynı 53 673
Kusem b. Abbâs Amcaoğlu 57 676 ?
Cüveyriye bt. Haris Eşi 56 676 7
Ubeydullah b. Abbâs Amcaoğlu 58 678
Âişe bt. Ebû Bekir Eşi 58 678 2210
Akîl b. Ebû Tâlib Amcaoğlu 60 680 6
Ümmü Seleme bt. Ebû
Eşi 61 680 378
Umeyye
Muâviye b. Ebû Süfyân Kaynı 60 680 163
Hüseyin b. Ali Torunu 61 680 8
Rukayye bt. Ömer Baldızı 62 682
Zeyneb bt. Ali Torunu 62 682?
Seleme b. Ebû Seleme Üvey oğlu 66 686?
Abdullah b. Abbâs Amcaoğlu 68 688 1660
Amr b. Hâris b. Ebû Dırâr Kaynı 70 689
Âsım b. Ömer Kaynı 70 690
Esmâ bt. Ebû Bekir Baldızı 73 692 58
Abdullah b. Ömer Kaynı 73 692 2630
Ümâme bt. Hamza Amcakızı 81 700? 1
Ömer b. Ebû Seleme Üvey oğlu 83 702 12
Zeyneb bt. Ebû Seleme Üvey kızı 103 721?
Abd b. Zem’a Kaynı -
Abdullah b. Atîk b. Âiz Üvey oğlu -
Abdullah b. es-Sekrân Üvey oğlu -
Abdullah b. Halîme Sütkardeşi -
Abdullah b. Hâris b. Ebû
Kaynı -
Dırâr
Abdullah b. Ömer el-Asgar Kaynı -
Abdurrahmân b. Hâris b. Ebû
Kaynı -
Dırâr
268
ÖLÜM Hadis
İSİM YAKINLIK
H. M. Sayısı
Abdurrahman b. Ömer el-
Kaynı -
Asgar
Kaynı -
Ekber
Kaynı -
Evsat
Abdurrahmân b. Zem’a Kaynı -
Abdüyegûs b. Vehb Dayısı -
Adî b. Huveylid Kaynı -
Âmine bt. Ebû Süfyân Baldızı -
Âmine bt. Kureyz Halakızı -
Âmir b. Hâris b. Ebû Dırâr Kaynı -
Amr b. Ebû Süfyân Kaynı -
Amr b. Hamza Amcaoğlu -
Anbese b. Ebû Süfyân Kaynı -
Âtike bt. Âmir Kayınvalidesi -
Avvâm b. Huveylid Kaynı -
Azze bt. Ebû Leheb Amcakızı -
Azze bt. Ebû Süfyân Baldızı -
Azze bt. Hâris Baldızı -
Bekir b. Hamza Amcaoğlu -
Berre bt. Abdüluzzâ Anneannesi
Berre bt. Samuel Kayınvalidesi -
Berze bt. Hâris Baldızı -
Cahş b. Riyâb Kayınpederi -
Cümâne bt. Ebû Tâlib Amcakızı -
Cüveyriye bt. Ebu Süfyan Baldızı -
Dubâ’a bt. Zübeyr Amcakızı - 11
Dürre bt. Ebû Seleme Üvey kızı -
Ebû Reyhâne Kayınpederi - 5
Ebû Servân Sütamcası -
Ebû Ümeyye b. el- Mugîre Kayınpederi -
Erkam b. Abdüyegûs Dayıoğlu -
Ervâ bt. Hâris Amcakızı -
Ervâ bt. Mukavvim Amcakızı -
Esmâ bt. Ebû Tâlib Amcakızı -
Esved b. Vehb Dayısı -
Fâri’a bt. Ebû Süfyân Baldızı -
Fâtıma bt. Amr Babaannesi -
Fâtıma bt. Ertât Halakızı -
Fâtıma bt. Ömer Baldızı -
Fâtıma bt. Zâide Kayınvalidesi -
Habîbe bt. Ubeydullah Üvey kızı -
Hâle bt. Ebû Hâle Üvey kızı -
Hâle bt. Huveylid Baldızı -
Hâlide bt. Ebû Leheb Amcakızı -
Hâlide bt. Huveylid Baldızı -
Hamne bt. Cahş Halakızı, Baldızı - 1
Hâris b. Abdüluzzâ Sütbabası -
Hâris b. Ebû Dırâr Kayınpederi -
269
ÖLÜM Hadis
İSİM YAKINLIK
H. M. Sayısı
Hâris b. Hazn Kayınpederi -
Hind bt. Atik b. Âiz Üvey kızı -
Hind bt. Avf Kayınvalidesi -
Hind bt. Ebû Süfyân Baldızı -
Hind bt. Mukavvim Amcakızı -
Hizâm b. Huveylid Kaynı -
Huzeyme b. el-Hâris Kayınpederi -
Hüreyre bt. Zem’a Baldızı -
Hüzeyle bt. Hâris Baldızı -
İyâz b. Ömer Kaynı -
Kureybe el-Kübrâ bt. Ebû
Halakızı, Baldızı -
Ümeyye
Kureybe es-Sugrâ bt. Ebû
Baldızı -
Ümeyye
Kutn b. el-Hâris Kaynı -
Mâlik b. Zem’a Kaynı -
Meymûne bt. Ebû Süfyân Baldızı -
Mu’attib b. Ebû Leheb Amcaoğlu -
Muhâcir b. Ebû Ümeyye Kaynı -
Muhammed b. Ebû Süfyân Kaynı -
Rayta bt. Ebû Tâlib Amcakızı -
Rukayka bt. Huveylid Baldızı -
Safî b. Hâris Halaoğlu -
Safiyye bt. Ebü’l-Âs Kayınvalidesi -
Safiyye bt. Zübeyr Amcakızı -
Sahra bt. Ebû Süfyân Baldızı -
Sâib b. el-Hâris Kaynı -
Selmâ bt. Umeys Baldızı -
Sîrîn bt. Şem’un Baldızı - 1
Sülâme bt. Umeys Baldızı -
Şem’ûn el-Kıbtî Kayınpederi -
Şemûs bt. Kays b. Zeyd Kayınvalidesi -
Tahir b. Zübeyr Amcaoğlu -
Ubeydullah b. Ömer Kaynı - ?
Umeyme bt. Ebû Süfyân Baldızı -
Umra bt. Hâris Baldızı - 1
Amcaoğlu,
Utbe b. Ebû Leheb -
Damadı
Utbe b. Ebû Süfyân Kaynı -
Amcaoğlu,
Uteybe b. Ebû Leheb -
Damadı
Halası,
Ümeyme -
Kayınvalidesi
Ümeyme bt. Zem’a Baldızı -
Ümeyye b. Hâris Amcaoğlu -
Ümmü Amr Fâhite bt.
Amcakızı -
Mukavvim
Ümmü Gülsüm bt. Ebû Bekir Baldızı -
270
ÖLÜM Hadis
İSİM YAKINLIK
H. M. Sayısı
Ümmü Gülsüm bt. Ebû
Üvey kızı -
Seleme
Ümmü Gülsüm bt. Zem’a Baldızı -
Ümmü Habîb bt. Abbâs Amcakızı -
Ümmü Habîb bt. Avvâm Halakızı -
Ümmü Habîb bt. Zem’a Baldızı -
Ümmü Habîbe bt. Cahş Halakızı, Baldızı -
Ümmü Hakem bt. Ebû
Baldızı -
Süfyan
Amcakızı,
Ümmü Hakem bt. Zübeyr -
Sütkardeşi
Ümmü Talha bt. Kureyz Halakızı -
Ümmü’z-Zübeyr bt. Zübeyr Amcakızı -
Üneyse bt. Halîme Sütkardeşi -
Vehb b. Abdümenâf Annesinin babası -
Vehb b. Esved Dayıoğlu -
Ya’la b. Hamza Amcaoğlu -
Zem’a b. Kays Kayınpederi -
Zeyneb bt. Ömer Baldızı -
Yukarıdaki tablodan alınarak rivayet ettikleri hadis sayılarına

göre süzülmüş yakınlar listesi şöyledir:
Hadis
İSİM YAKINLIK
Sayısı
1. Abdullah b. Ömer Kaynı 2630
2. Âişe bt. Ebû Bekir Eşi 2210
3. Abdullah b. Abbâs Amcaoğlu 1660
4. Ali b. Ebû Tâlib Amcaoğlu, Damadı 586
5. Ömer b. el-Hattâb Kayınpederi 537
6. Ümmü Seleme bt. Ebû Umeyye Eşi 378
7. Muâviye b. Ebû Süfyân Kaynı 163
8. Osman b. Affân Damadı, Hala torunu 146
9. Ebû Bekir b. Ebû Kuhâfe Kayınpederi 142
10. Meymûne bt. Haris Eşi 76
11. Ümmü Habîbe bt. Ebû Süfyân Eşi 65
12. Esmâ bt. Umeys Baldızı 60
13. Hafsa bt. Ömer Eşi 60
14. Esmâ bt. Ebû Bekir Baldızı 58
15. Ümmü Hâni bt. Ebû Tâlib Amcakızı 46
16. Zübeyr b. Avvâm Halaoğlu 38
17. Abbâs Amcası, Bacanağı 35
18. Ümmü’l-Fazl Lübâbe Baldızı 30
19. Fazl b. Abbâs Amcaoğlu 24
20. Fâtıma Kızı 18
21. Ümmü Süleym bt. Milhân Süt teyzesi 14
22. Hasan b. Ali Torunu 13
23. Ömer b. Ebû Seleme Üvey oğlu 12
24. Dubâ’a bt. Zübeyr Amcakızı 11
271
Halakızı,
25. Zeyneb bt. Cahş 11
Eşi
26. Safiyye bt. Huyey Eşi 10
27. Abdurrahman b. Ebû Bekir Kaynı 8
28. Hüseyin b. Ali Torunu 8
29. Cüveyriye bt. Haris Eşi 7
30. Ümmü Harâm bt. Milhân Süt teyzesi 7
31. Akîl b. Ebû Tâlib Amcaoğlu 6
32. Ebû Reyhâne Kayınpederi 5
33. Sevde bt. Zem’a Eşi 5
34. Ümmü Eymen Bereke Dadısı 5
35. Dürre/Sübey’a bt. Ebû Leheb Amcakızı 3
36. Mâriye bt. Şem’ûn (Ümmü Veled) Eşi 2
37. Abdullah b. Cahş Halaoğlu, Kaynı 2
38. Ebû Seleme Abdullah b. Abdülesed Halaoğlu, Sütkardeşi 2
39. Abdullah b. Ebû Bekir Kaynı 1
40. Abdullah b. Ebû Ümeyye Halaoğlu, Kaynı 1
41. Ca’fer b. Ebû Tâlib Amcaoğlu, Bacanağı 1
42. Ebû Süfyân b. Harb Kayınpederi 1
43. Hamne bt. Cahş Halakızı, Baldızı 1
Amcası,
44. Hamza 1
Sütkardeşi, Bacanağı
45. Hatîce bt. Huveylid Eşi 1
46. Hind b. Ebû Hâle Üvey oğlu 1
47. Muhammed b. Ebû Bekir Kaynı 1
48. Sîrîn bt. Şem’un Baldızı 1
49. Umra bt. Hâris Baldızı 1
50. Ümâme bt. Hamza Amcakızı 1
51. Ümmü Rûmân bt. Âmir Kayınvalidesi 1
9106
II. DEĞERLENDİRME
Yukarıdaki tablodan görüldüğü üzere, Hz. Peygamber’in bü-
tün yakınları içinde O’ndan hadis rivayet etmiş bulunan elli bir
kişi vardır ve rivayetlerinin toplam sayısı 9106’tir.3 Bu hadisle-
rin, ravilerinin Hz. Peygamber’e yakınlık durumuna göre dağı-
lımı şöyledir:
3 İlk bakışta hadis sayısının fazla olduğu düşünülebilir. Ancak bu sayının hadisleri
sayma tekniğinden kaynaklandığı hatırlanmalıdır. Sayının yüksek olmasında, tek bir
ravinin rivayetlerinin mükerrerlerinin olması ile aynı hadisin değişik ravilerce de ri-
vayet edilmiş olması keyfiyeti malumdur. Bu hadislerin, tekrardan arındırılmış toplam
sayısı, tek tek bu kişilerin rivayetleri üzerinde yapılacak müstakil çalışmalarla tespit
edilebilecektir. Hicrî III. asırda çeşitli sebeplerle sayılarının 1.500.000’e vardığı görü-
len hadislerin sayısı konusunda geniş bilgi için bk. Karataş, Rivayet Tekniği Açısından
Hadislerin Artması ve Sayısı, İstanbul 2006
272
Aileden olanların rivayetleri : 2882

Akrabadan olanların rivayetleri : 2585
Hısımdan olanların rivayetleri : 3639
Bu dağılım, toplam hadisin üç grup yakınlar tarafından he-
men hemen dengeli olarak rivayet edildiği şeklinde yorumlana-
bilir. Bu “raviler” içinde 1000’den fazla hadis rivayet eden ilk üç
ravi ve yakınlığı şöyledir:
Abdullah b. Ömer Kaynı 2630

Âişe bt. Ebû Bekir Eşi 2210
Abdullah b. Abbâs Amcaoğlu 1660
6500
100-1000 arası hadis rivayet eden sonraki altı ravi de şu kişilerdir:

Ali b. Ebû Tâlib Amcaoğlu, Damadı 586
Ömer b. el-Hattâb Kayınpederi 537
Ümmü Seleme bt. Ebû Umeyye Eşi 378
Muâviye b. Ebû Süfyân Kaynı 163
Damadı, Hala
Osman b. Affân 146
torunu
Ebû Bekir b. Ebû Kuhâfe Kayınpederi 142
1952
Görüldüğü gibi ilk dokuz kişi toplam olarak 8452 hadis riva-
yet etmiştir. Geriye kalan 653 hadis ise 41 kişi tarafından rivayet
edilmiş olmaktadır. Hz. Peygamber’den 100’den fazla hadis ri-
vayet etmiş olun bu yakınlarının aile-akraba-hısım açısından da-
ğılımı da şöyledir:
Aile:
Âişe bt. Ebû Bekir Eşi 2210
Ümmü Seleme bt. Ebû Umeyye Eşi 378
2588
273
Akraba:
Abdullah b. Abbâs Amcaoğlu 1660
Ali b. Ebû Tâlib Amcaoğlu, Damadı 586
Osman b. Affân Damadı, Hala torunu 146
2392
Hısım
Abdullah b. Ömer Kaynı 2630
Ömer b. el-Hattâb Kayınpederi 537
Muâviye b. Ebû Süfyân Kaynı 163
Ebû Bekir b. Ebû Kuhâfe Kayınpederi 142
3472
Bütün bu tabloların bize gösterdikleri hakkında şu hususlar

kaydedilebilir:
Hz. Peygamber’in yakınlarından bahsedildiğinde, öncelikle
bu insanların hepsinin Müslüman olmadıkları, hatta bazılarının
azılı düşmanlık yaptıkları hatırdan uzak tutulmamalıdır. Dolayı-
sıyla bu “yakınların” hadis rivayeti zaten söz konusu değildir. An-
cak birçoğu Mekke’nin fethinde Müslüman olmakla birlikte Hz.
Peygamber’in yakınlarının genelde İslam’ı kabul ettikleri yine de
söylenebilir. Müslüman olanlar açısından meseleye bakıldığında da
yaklaşık 240 kişi civarında olan bütün yakınlardan elli kişinin “ha-
dis rivayet ettiği” görülmektedir. Bunlardan yirmi altı kişinin riva-
yet sayısı 10’un altındadır. 100-1000 arası hadis rivayet eden yakın
sayısı altı, 1000’den fazla rivayet eden kişi sayısı ise sadece üçtür.4
4 Rahmetullah ed-Dihlevî el-Hindî, diğer din mensuplarının İslam’a yönelik eleş-
tirilerine cevap vermek maksadıyla kaleme aldığı Izhâru’l-hak ismindeki eserin-
de, “Papazların hadisler hakkında ileri sürdüğü şüphelerin ortadan kaldırılması”. 1.
Şüphe: Hadisleri rivayet edenler O’nun hanımları, akrabaları ve arkadaşlarıdır…”
diyerek, Hz. Peygamber’in yakını olan kişilerin O’nu tabii olarak kollayacaklarını,
dolayısıyla da rivayet ettikleri hadislere güvenilemeyeceğini ifade eden şüpheyi gider-
meye çalışmaktadır. Bk. Rahmetullah el-Hindî, İzhar-ul Hakk Tercümesi, s. 590 vd.
Hadis rivayetinde yakınlığın etkisi konusunda bk. Kuzudişli, Hadis Rivayetinde Aile
İsnadları, s. 187-203
274
Şu halde hadis rivayeti noktasında Hz. Peygamber’ın “ya-

kını” olmanın herhangi bir ayrıcalık olmadığı görülmektedir. En
çok hadis rivayet eden sahabi olan Ebû Hüreyre (ö. 58/678), Hz.
Peygamber’in akrabası veya hısımı olmadığı gibi Kureyş kabile-
sinden bile değildir. Diğer muksirûn sahabenin de dördü “ya-
kını” değildir.
Bu kişiler arasında sadece Hz. Âişe’nin özel bir konumu ol-
duğu söylenebilir. Hz. Ebû Bekir gibi bir babanın kızı olarak do-
ğan ve çocukluk dönemini bitirir bitirmez Hz. Peygamber’in ev
halkından biri olan Hz. Âişe’nin çok özel bir öğrenci olduğu, ha-
dis eğitimini bütünüyle Hz. Peygamber’in evinde ve O’nun en ya-
kınında aldığı görülmektedir. Diğer eşleri içinde sadece onun bu
kadar fazla rivayetinin bulunması, sanki bu “özel öğrenci” konu-
munun bir sonucudur. Bunun dışındaki kişilerin hadis rivayetine
katkıları, kendi çabaları ve istekleri doğrultusunda şekillenmiş;
onlar da diğer sahabiler gibi, az ya da çok bildikleri hadisleri ihti-
yaç duyulduğunda başkalarına rivayet etmişlerdir. Üstelik sosyal
ilişkiler açısından değerlendirildiğinde “hısımlığın” kalıcı bir ya-
kınlık sağlamadığı dikkate alındığında, hısımlar kanalıyla gelmiş
bulunan rivayetleri de bu kapsamın dışına almak mümkündür.
275
SONUÇ
u
H z. Muhammed (s.a.) Arap Yarımadası’nda, Mekke’de, Ku-

reyş Kabilesi’nin bir ferdi olarak dünyaya geldi. Hem Mekke,
hem de Kureyş Kabilesi, dönemin en önemli iki gerçeğiydi. Bütün
Yarımada’nın tartışmasız dinî merkezi konumundaki Mekke, bu
statüsünü borçlu olduğu Kâbe’yi içinde barındırıyordu ve çok ya-
kın bir zamanda kabilenin reisi durumundaki Abdülmuttalib yüz-
yıllardır kayıp olan Zemzem Kuyusu’nun yerini tespit edip tekrar
açtığı gibi Kâbe’yi de Ebrehe’ye karşı onurluca müdafaa etmişti.
Bütün bunlar Mekke’yi ve Kureyş Kabilesi’ni tarihindeki saygın-
lığının zirvesine çıkarmıştı.
Öbür taraftan bütün bunlar yüzlerce put için yapılıyordu.
Aralarındaki birkaç “hanif” sayılmazsa insanların neredeyse her
birinin bir putu vardı. Her kabilenin tanrısının bir “temsilcisi”
de Kâbe’nin içinde bulunuyordu. Böylece Yarımada’nın nere-
sinde olursa olsun hemen herkes kendini Mekke’ye, dolayısıyla
da Kureyş’e bağımlı görüyordu.
Böyle bir ortamın hakim olduğu günlerde, Hz. Îsâ’dan yak-
laşık 569 yıl, Fil Olayı’ndan da elli üç gün sonra, Kureyş’in reisi
Abdülmuttalib’in bir torunu dünyaya geldi. Abdülmuttalib’in ol-
dukça kalabalık bir ailesi vardı; birkaç hanımından on üç oğlu ile
altı kızı olmuştu. “Muhammed” adı verilen bebek, kurban edil-
mekten son anda kurtulan Abdullah’ın oğlu olarak doğdu.
277
Buradan geriye doğru gidilecek olursa, Hz. Muhammed’in,

babası Abdullah’tan itibaren yirmi birinci dedesi olan ve Hz. Îsâ
ile hemen hemen aynı çağda yaşayan Adnân’a kadar olan yak-
laşık 600 yıllık nesebi kesintisiz olarak isim isim bilinmektedir.
Yine kesin olarak bilinen bir husus da Adnân’ın Hz. İsmâil’in so-
yundan olduğudur. Ancak Adnân ile Hz. İsmâil arasında verilen
isimler ve bunların sayısı, eldeki bilgiler çerçevesinde kesin bir şey
söyleme imkanı vermemektedir. Aynı şekilde Hz. İsmâil’in babası
Hz. İbrahim ile insanlığın atası Hz. Âdem arasında verilen isim-
ler konusu da belirsizliğini korumaktadır. Bu aralardaki isimlerin
hem zaptı karışık, hem de sayısı aradaki tarih boşluğunu doldur-
makta yetersizdir. Zaten Allah Rasûlü (s.a.) de, bizzat kendisinin
Adnân’a kadar saydığı nesebinin yukarısı konusunda nesep bil-
ginlerinin başarısız olduklarını ifade etmektedir.
Bu çalışmanın sınırlarını oluşturan dönemin belirlenmesinde
ise temel kıstas olarak, Hz. Muhammed’in kendi yaşadığı dö-
nemde yetiştiği-gördüğü ya da görme ihtimali bulunan kimseler
kabul edilmiştir. Bu da beş kuşaklık bir dönemi kapsamaktadır:
Dedesi, babası, Kendisi, çocuğu ve torunu. İlgili kuşakların her bi-
rinde o kuşağa ait aile, akraba ve hısım fertleri bulunmaktadır.
Bu çerçevede olmak üzere çalışmamızda, kendilerinden özgeçmiş-
leri bağlamında bahsedilen 234 kişi ile bunların etraflarında ad-
ları geçen yaklaşık 950 kişi yer almaktadır.
Hz. Muhammed, Mekke’nin reisinin torunu olarak dünyaya
geldiğinde babası Abdullah vefat etmişti. Dört yaşına kadar kal-
dığı sütanne yanında, sütkardeşleriyle birlikte güzel günler yaşadı.
Süt ablası Şeymâ’nın yıllarca omuzunda taşıdığı ve Hevâzin Savaşı
sonrasında esir olarak geldiğinde sütkardeşi Hz. Muhammed’in
kendisini tanıması için delil gösterdiği ısırık izi, o günlerin bir
hatırasıydı.
278
SONUÇ
Mekke’ye döndükten yaklaşık iki yıl sonra da annesi Âmine ve-

fat etti. Âmine de Kureyş Kabilesi’nin Yesrib’de (Medine) yaşayan
Zühreoğulları koluna mensup idi ve kocasının nesebiyle Kilâb’da
birleşiyordu. Altı yaşında annesinden de ayrılan Hz. Muhammed
artık dedesiyle birlikte kalıyordu. Bütün bu dönemlerde O’nun en
büyük yardımcısı ise, dadısı Ümmü Eymen el-Habeşiyye idi. Bu
fedakar kadın, ellerinde doğan Hz. Muhammed’in “annem” de-
diği hanımlardan biri olup, oğlu gibi sevdiği Hz. Peygamber’in
vefatından beş-altı ay kadar sonra vefat etti.
Dedesiyle birlikte iki yıl kalan Hz. Muhammed, onun da ve-
fatı üzerine amcası Ebû Tâlib’in evinde yaşamaya başladı. Amca-
ları içinde, babası Abdullah ile aynı anneden doğması, bu tercihin
başlıca sebebiydi. Bu evde yaşadığı günleri de hiç unutmayacak olan
Hz. Muhammed, yengesi Fâtıma bt. Esed’e de “annem” diyordu.
Hz. Muhammed’in amcaları arasında haklarında bilgi bulu-
nanlar, özellikle peygamberlik döneminde hayatta olan dört amca-
sıdır: Ebû Tâlib, Ebû Leheb, Abbâs ve Hamza. Diğerleri daha önce
vefat etmiş olduklarından hayatlarına dair bilgiler ya hiç yoktur ya
da oldukça sınırlıdır. Yukarıda adları geçen dört amcasından da
ikisi, Abbâs ve Hamza Müslüman olmuşlardır. Abdülmuttalib’in
altı kızından beşi, Hz. Muhammed’in babası Abdullah’ın öz kar-
deşidir. Diğer halası Safiyye ise Hamza ile aynı annedendir.
On iki amcası ve altı da halası olduğu için Hz. Muhammed’in
oldukça fazla bir amca ve hala çocuğu grubu vardır. Toplam sa-
yıları yetmiş kadar olan bu insanların O’na ve İslam’a karşı olan
tutum ve tavırları da farklı farklı olmuştur. En başından beri ya-
nında olanlar bulunduğu gibi, ilerleyen yıllarda, hatta Mekke’nin
fethinde Müslüman olanlar da vardır.
Hz. Muhammed’in anne tarafından olan akrabaları ise, baba
tarafından olanlarla kıyaslanmayacak kadar az sayıdadır. Eldeki
279
bilgilere göre iki dayısı, üç de dayıoğlu vardır. Öz teyzesi ise yok-

tur. “Hala Sultan” diye tanınan Ümmü Harâm bt. Milhân Hz.
Peygamber’in süt teyzesidir.
Evlilik çağına gelen Hz. Muhammed, kendisinden on beş yaş
kadar büyük ve iki kocasından dul kalmış bir hanım olan Hz.
Hatîce ile evlendi ve onun vefatına kadar yirmi beş yıl tek eşli
olarak yaşadı. Bu evliliğinden iki oğlu ve dört kızı olmak üzere
altı çocuğu dünyaya geldi. Hz. Hatîce’den sonra fiilen gerçekle-
şen on bir evlilik daha yapan Hz. Peygamber’in bu evliliklerinden
hiç çocuğu olmadı. Cariyesi Mâriye ise İbrahim’i dünyaya getir-
diği için “ümmü veled” statüsü kazandı.
Hz. Peygamber’in evlilikleri, Hz. Âişe dışında hep dul hanım-
larla oldu. Dolayısıyla bu kadınlardan bazılarının önceki evlilik-
lerinden olan çocukları vardı ve sayıları on iki kadar olan bu ço-
cuklar Hz. Peygamber’in üvey çocukları durumundaydılar. Hz.
Peygamber’in, hepsi de kızlarından olmak üzere dokuz torunu vardı.
Hz. Muhammed’in yakınları arasında en kalabalık olan grup
hısımlarıdır. Bunun da başlıca sebebi Hz. Peygamber’in çok sa-
yıda hanımla evlenmiş olmasıdır. Bütün eşlerinin anne-babaları,
erkek ve kız kardeşleri ile bunların eşleri O’nun hısımları olmak-
tadır. Kayınpeder, kayınvalide, kayın ve baldız konumunda olan
bu kişilerin kendilerinin yaptıkları birden fazla evlilikler de hısım
sayısının artmasında önemli rol oynamıştır. O günün toplum ha-
yatında, akrabalık bağına oranla hısımlık ilişkisinin nispeten za-
yıf kaldığı ve akrabalık gibi kalıcı görülmediği anlaşılmaktadır.
Hısımlık sebebi olan evlilik, vefat ya da boşanma nedeniyle sona
erdiğinde aradaki bağın da sona erdiği düşünülmektedir.
Hz. Muhammed’in aile ve akrabalık ilişkileri açısından önemli
bir diğer husus da, bir kişinin birden fazla statüde bulunabilme-
sidir. Mesela Hz. Ali, hem amcasının oğlu hem damadıdır, Hz.
280
SONUÇ
Hamza hem amcası hem sütkardeşi, hem bacanağıdır, Zeyneb

bt. Cahş hem halasının kızı hem eşidir, Hz. Osman, hem hala-
sının torunu hem damadıdır, Hz. Abbâs hem amcası hem baca-
nağıdır, Hz. Ömer hem kayınpederi, hem de torununun koca-
sıdır… Bu durumu sosyal bakımdan bir dereceye kadar normal
kabul etmek mümkünse de insanların Hz. Peygamber’in bir şe-
kilde “yakını/hısımı” olma konusundaki arzularının rolünü de
yadsımamak gerekmektedir.
Dönemin akrabalık bağlarının gücünü göstermesi bakımın-
dan son derece dikkat çekici bir örnek olarak “boykot” yıllarının
hatırlanması gerekir. İslam’ın yayılmasını engelleyemeyen Mek
keliler, Hz. Peygamber’in mensubu bulunduğu Hâşimoğullarını
boykot kararı aldılar. Burada gözden kaçmaması gereken husus,
boykotun, o günkü Müslümanlara değil, sadece Hâşimoğullarına
yönelik olduğudur. Müslüman olsun olmasın bütün Hâşimoğulları
boykota maruz kalmış; böylece İslam’ı kabul etmemiş olanların
Müslüman akrabalarına sosyal baskı uygulamaları amaçlanmış-
tır. Bir Hâşimoğlu olduğu halde boykottan istisna tutulan yal-
nızca bir kişi vardı: Ebû Leheb.
Başlangıçta “yakın akrabaları” uyarmakla risalet görevine baş-
layan Hz. Peygamber, bu görevini yine akrabalarını önceleyen bazı
uygulamaları örnek vererek tamamlamıştır. Veda hutbelerinde fa-
izin yasak olduğunu, önce amcası Abbâs’ın faizlerini kaldırdığını
söyleyerek bildirmiş, kan davasının yasaklandığını ise amcasının
oğlu Rebî’a’nın kan davasını iptal ederek göstermiştir.
Bütün hayatı boyunca akrabalık bağlarına son derece önem
veren Allah Rasûlü (s.a.), hem atası Hz. İbrahîm’in Mısırlı olan
eşi Hâcer’i, hem de kendisinin Mısırlı olan cariyesi Mâriye’yi kas-
tederek, “Mısırlılara iyi davranın; onlarla aramızda hısımlık var.”
281
buyurarak, gözetilmesi gereken ilişkilerin zaman ve mekan ötesi

boyutlarına işaret etmiştir.
Hz. Peygamber’in ailesi açısından bir hususa da dikkat çek-
mek istiyoruz: Ölümler. Allah Rasûlü (s.a.) kendi sağlığında aile-
sinden pek çok kişinin vefatına şahit oldu. Doğmadan önce ba-
bası vefat etmişti. Altı yaşındayken annesi Ebvâ’da defnedildi.
Sekiz yaşındayken dedesinin vefatını hatırladığını ve ardından
ağladığını kendisi anlatmaktadır. Evlendikten sonra da evlat acı-
sını yaşamaya başladı. İlk çocuğu Kâsım bebekken öldü. Diğer
oğlu Abdullah’ın da vefatı Mekke’nin azgınlarına dedikodu fırsatı
oldu. Sonra en çok sevdiği ve hatırasını ömür boyu canlı tuttuğu
eşi Hatîce, en sıkıntılı bir dönemde ahirete irtihal etti. Medine’ye
hicretten sonra yapılan ilk savaşta kazanılan Bedir zaferini, hasta
olan kızı Rukayye’nin vefatı sebebiyle hüzünle yaşadı. Bundan
sonra da vefatlar ardı ardına geldi. Eşi Zeyneb bt. Huzeyme’den
sonra çocukları Zeyneb, sonra Ümmü Gülsüm, sonra İbrahim ve-
fat ettiler. Diğer bir eşi Reyhane de o sıralarda vefat etti. Çocuk-
larından geriye bir tek kızı Fâtıma kaldı; o da altı ay kadar sonra
babasına kavuştu. Bütün bunlar olurken birçok torunu da küçük
yaşlarda vefat etmişlerdi. Yani Hz. Peygamber kendi sağlığında
üç eşini, altı çocuğunu ve dört torunu olmak üzere ailesinden on
üç kişiyi gözyaşlarıyla ebediyete uğurladı. Başta Hz. Hamza ol-
mak üzere Ca’fer b. Ebû Tâlib, Abdullah b. Cahş, Ebû Tâlib ve
Fâtıma bt. Esed gibi diğer yakın akrabalarından çok sevdiği ki-
şilerin, gerek savaşlarda şehid olmaları, gerekse vefatları da bun-
lar dışında yaşadığı acılarıdır. Sadece ailesinden vefat edenler bile
düşünüldüğünde, özellikle hicretten sonra ortalama her yıl, Hz.
Peygamber’in ailesinden birinin vefat ettiği; O’nunsa peygamber-
lik görevini bütün bu acılarıyla birlikte sürdürdüğü görülmektedir.
282
SONUÇ
Bu durumun ağırlığı, ancak konuya empati yapmakla bir nebze

takdir edilebilir.
Konunun hadis rivayeti açısından durumuna gelince, bilindiği
üzere Hz. Peygamber’in sayısı yaklaşık 100.000 civarında olan bü-
tün sahabesi içinde kendilerinden hadis rivayet edilmiş olanların
toplam sayısı, en iyimser rakamla 1500 kişi dolayındadır. Bunlar
içinde yirmiden fazla hadis rivayet etmiş olanlar ise sadece 128
kişidir. Bu genel durum içinde, bu çalışmada kendilerinden bah-
sedilen yaklaşık 250 “aile-akraba-hısım”ın konumu şöyledir: Bu
“yakınlar” arasında, bir kısmı peygamberlikten önce ölmüş ol-
duğundan, bir kısmı da Müslüman olmayı kabul etmediğinden
zaten “sahabi” olamamış kişiler bulunmaktadır. Geriye kalanlar
içinde de tespitlerimize göre 51 kişinin hadis rivayeti vardır. Bun-
ların yirmi altısının rivayeti bir ilâ on hadis arasındadır. 1000’den
fazla hadis rivayet etmiş olan üç kişiden birincisi kayınbiraderi Ab-
dullah b. Ömer (2630 hadis) ikincisi eşi Hz. Âişe (2210 hadis),
üçüncüsü de amcasının oğlu Abdullah b. Abbâs’dır (1660 hadis).
Bu sonuç Hz. Peygamber’in “yakınlarının” hadis rivayeti ko-
nusunda özel bir statülerinin bulunmadığını göstermektedir. Hz.
Âişe’nin özel konumu hariç tutulduğunda, geriye kalan yakınları-
nın hadis rivayeti hususunda özel bir gayretlerinin olmadığı, on-
ların da diğer sahabe gibi meseleyi kendi hayatları çerçevesinde
değerlendirdikleri söylenebilir.
Şunu da eklemek gerekir ki, Hz. Peygamber döneminde ya-
şamış olan herkesin “kim olduğunun” bilinmesinin, ilgili şahsın
adının geçtiği hadislerin doğru bir şekilde anlaşılmasında da son
derece önemli katkısı olacaktır.
Bu çalışmada elde edilen bir takım “yan sonuçların” da bu-
lunduğunu belirtmek isteriz. Öncelikle neseb/ensâb, tabakât ve
tarih kaynaklarımızın haklarının teslim edilmesi gerekmektedir.
283
Günümüzde bile onca teknolojik imkana rağmen nüfus kayıtla-

rında rastlanan karmaşayla kıyaslandığında, dönemin eserlerin-
deki bilgilerin oldukça kapsamlı ve yeterli oldukları söylenebilir.
Bu bilgilerin çeşitli amaçlarla yapılacak çalışmalarda değerlendi-
rilmesi çok yönlü katkılar sağlayacaktır.
Bu kaynaklar titiz bir çalışmayla tarandığında, Hz. Peygam-
ber dönemi Mekke ve Medine halkının hemen tamamının aile
ve şecere yapıları tespit edilebilir. Bunun sağlıklı bir şekilde ya-
pılabilmesi için bilgisayar teknolojisinden yararlanmak zorunlu-
dur. Zira bilgi olarak zaten kaynaklar doludur. Burada yapılacak
olan eldeki “bilgilerin”, bu iş için hazırlanacak bir “yazılım-soya-
ğacı programı”na girilerek kişilerin aralarındaki bağlantıların bu
yazılım tarafından gösterilmesini ve çeşitli tablolar hazırlatılma-
sını sağlamaktır.* Böylece kimin, kimin nesi olduğu, evliliklerin
1
yapısı, çocukların durumu vs. gibi pek çok açıdan sosyal ilişkiler
ağı görüntülenmiş olacaktır. Bu ilişkiler netleşince de kaynakla-
rımızda ihtilaflı olarak nakledilen birçok bilgi de netleşecektir.
Meselâ, özellikle son zamanlarda üzerinde oldukça çalışma ya-
pılan bir konu, Hz. Âişe’nin Hz. Peygamber ile evlilik yaşı, do-
layısıyla da doğum tarihidir. Bu konuda bir sonuca varabilmek
için “Hz. Ebû Bekir ailesi”nin bir bütün olarak ele alınması ge-
rekmektedir. Yukarıda bahsedildiği şekilde bir çalışma yapılıp da
Hz. Ebû Bekir’in Kuteyle ile ne zaman evlendiği ve ne zaman onu
boşayıp Ümmü Rûmân ile evlendiği, Kuteyle’nin çocuklarının ne
* Bu konuda bizim bir çalışmamızın devam ettiğini belirtmek isteriz. “Özel” bir yazılım
bulunmadığı için şimdilik, benzerleri arasında oldukça başarılı olduğu görülen My
Heritage sitesinin (www.myheritage.com), Family Tree Builder isimli bir programı
yardımıyla Hz. Peygamber’in, bu çalışmada adları geçen bütün “yakınlarının” veri
girişi tamamlanmıştır. Ancak programın veri çıktı uygulamaları bilgisayar ortamında
çalışmaya uyarlandığından baskı sonuçları yeterli değildir. Bu sebeple elektronik or-
tamda görüntülenebilecek şekilde bir çalışma yapılması gerekmektedir.
284
SONUÇ
zaman doğdukları vs. tespit edilebilirse, Hz. Âişe’nin yaşı da tes-

pit edilebilecektir.
Yine, Hz. Peygamber’in siyeri yazılırken olaylarda adları ge-
çen kişilerin hem O’na olan “yakınlık” bağının, hem de birbir-
leri arasındaki “yakınlık” bağlarının belirtilmesi, arka plan tahlil-
lerini kolaylaştıracaktır. Böylece “bu kişi neden böyle davrandı?”,
“bu, onu neden destekledi/desteklemedi?”, “falan kişi, filana niye
yardım etti/etmedi?” türünden soruların cevapları daha rahat ve-
rilebilecektir.
285

Hz. Peygamber’in Soyağacı ve Kureyş Kabilesi’nin Genel Yapısı
BİBLİYOGR AFYA
u
A’zamî, M. Mustafa, Küttâbü’n-nebî, Riyad 1401/1981

Aclûnî, İsmâil b. Muhammed Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs, nşr. Yu-
suf b. Mahmûd el-Hâc Ahmed, I-II Dımeşk 2001
Açıkel, Yusuf, Kur’an ve Hadisler Işığında Geçmişten Günümüze Ehl-i
Beyt, Ankara 2009;
Afzalarruhman, Sîret Ansiklopedisi, çev. Hakan Bayrak, I-VI, İstan-
bul 2000
Ağırman, Mustafa, “Hz. Peygamber’in Anneleri”, EKEV Akademi
Dergisi, Yaz 2007, sy. 32, s. 105-124
Ahatlı, Erdinç, Peygamberlik ve Hz. Muhammed’in Peygamberliği, An-
kara 2007
Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I-VI, İstanbul 1992
________, Fezâilü’s-sahabe, I-II, nşr. Vasiyyullah Muhammed Abbâs,
Beyrut 1983
Ahmed Naim, Babanzâde-Miras, Kamil, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı
Tecrid-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, I-XII, Ankara 1987
Âişe Abdurrahman, Terâcimü seyyidâti beyti’n-nübüvve, Kahire 1987
Algül, Hüseyin, “Fedek”, DİA, XII, 294-295
________, “Hamza”, DİA, XV, 500-502
________, “Hâris b. Abdüluzza”, DİA, XVI, 194-195
287
________, “Hind b. Ebû Hâle”, DİA, XVIII, 64

Apak, Adem, “Muhammed b. Ebû Bekir es-Sıddîk”, DİA, XXX, 518.
________, Asabiyet ve Erken Dönem İslam Tarihindeki Etkileri, İstan-
bul 2004
Apaydın, Mehmet, Resûlullah’ın Günlüğü, İstanbul 1995
Ayar, Kenan, “Hz. Muhammed’in Çocuklarıyla İlişkileri”, Dinbilimleri
Akademik Araştırma Dergisi, VII (2007), sy. 4, s. 81-123
Aycan, İrfan, “Ebû Süfyân”, DİA, X, 230-232
________, “Muâviye b. Ebû Süfyân”, DİA, XXX, 332-334
________, “Sa’d b. Bekir”, DİA, XXXV, 372
________, Saltanata Giden Yolda Muâviye Bin Ebî Süfyân, Ankara 1990
Aydın, M. Akif, “Evlat Edinme”, DİA, XI, 527-529
Aydın, M. Akif-M. Hamidullah, “Köle”, DİA, XXVI, 237-246
Aykaç, Mehmet, “Fâtıma bint Esed”, DİA, XII, 225
________, “Hamne bint Cahş”, DİA, XV, 497
________, “Haram b. Milhân”, DİA, XVI, 106
________, “Huneys b. Huzâfe”, DİA, XVIII, 380
Aynî, BedrüddinMahmud b. Ahmed, Umdetu’l-kârî şerhu Sahîhi’l-
Buhârî, I-XXIV, Beyrut ts.
Azimli, Mehmet, “Hz. Aişe’nin Evlilik Yaşı Tartışmalarında Savun-
macı Tarihçiliğin Çıkmazı”, İslâmî Araştırmalar, 2003, cilt: XVI,
sy. 1, s. 28-37
Bakır, Abdülhalik, “Kusem b. Abbâs”, DİA, XXVI, 462-463
Başaran, Selman, “Ervâ bint Abdülmuttalib”, DİA, XI, 317
________, “Ervâ bint Kureyz”, DİA, XI, 317
288
BİBLİYOGRAFYA
________, “Fazl b. Abbâs”, DİA. XII, 273

Belâzürî, Ebü’l-Abbâs, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir, Ensâbü’l-eşrâf, nşr.
Muhammed Hamidullah, I, Süheyl Zekkâr vdğr.II-XIII, Bey-
rut 1996
________, Fütûhu’l-buldân, çev. Mustafa Fayda, Ankara 1987
Berki, Ali Himmet-Keskioğlu, Osman, Hz. Muhammed ve Hayatı,
Ankara 1991
Berrî, Muhammed b. Ebû Bekr, el-Cevhera fî nesebi’n-nebî ve ashâbihi’l-
aşera, nşr. M. Tüncî, I-II, yy. 2002
Beyhekî, Ahmed b. Hüseyin, Delâilü’n-nübüvve, nşr. Abdülmu’tî
Kal’acî, I, VIII, Beyrut 1985,
________, es-Sünenu’l-kübra, I-X, Haydarabad 1344
________, Şu’abü’l-imân, Beyrut 1410,
Birekul, Mehmet, Peygamber Günlerinde Kadın, Konya 2004
Bozkurt, Nebi-Küçükaşçı, M. Sabri, “Mekke”, DİA, XXVIII
Buhârî, Muhammed b. İsmâil, el-Câmi’u’s-sahîh, I-VIII, İstanbul ts.
________, Kitâbü’t-Tarihu’l-kebir, nşr. Abdurrahman b. Yahya el-
Yemânî v.dğr., I-IX, Haydarabad 1941-1960
Canan, İbrahim, “Enes b. Mâlik”, DİA, XI, 234-235
Cevâd Ali, el-Mufassal fî târîhi’l-arab kalbe’l-İslâm, I-X, Beyrut 1993
Coşkun, Selçuk, “Hadislerin Tarihe Arzı’nın Uygulamadaki Bazı Prob-
lemleri (Hz. Âişe’nin Evlilik Yaşı Örnekleminde Bir İnceleme)”,
EKEV Akademi Dergisi, Erzurum, Yıl: 8, sy. 20 (Yaz 2004), s.
177-196
Çakan, İsmail L., “Abdullah b. Cahş”, DİA, I, 89-90
________, “Abdullah b. Erkam”, DİA, I, 102
289
Çakan, İsmail L.,- Eroğlu, Muhammed, “Abdullah b. Abbâs b. Ab-

dülmuttalib”, DİA, I, 76-79
Çelik, Ali, “Hz. Ömer’in Hadisçiliği”, SDÜİFD, sy. 2, Isparta 1995,

s. 253-275
________, Tarihte Kıbrıs ve Hala Sultan, İzmir 2005
Çubukçu, Asri, “Halîme”, DİA, XV, 338
________, “Hâris b. Nevfel”, DİA, XVI, 200
________, “İbrahim”, DİA, XXI, 273-274
________, “Kâsım”, DİA, XXIV, 538
Davudoğlu, Ahmed, Sahîh-i Müslim Terceme ve Şerhi, I-XI, İstanbul
Demircan, Adnan, “Hz. Hasan ve Halifeliği”, Harran Üniversitesi İla-

hiyat Fakültesi Dergisi, Şanlıurfa 1995, sy. 1, s. 81-109
DİA, “Abbâs”, DİA, I, 16-17
Diyârbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. Hasan, Târîhu’l-hamîs fî

ahvâli enfesi nefîs, Beyrut 1966
Dönmez, İ. Kafi, “Nesep”, DİA, XXXII, 573-375
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî, es-Sünen, nşr. Kemal Yu-

suf el-Hût, I-II, Beyrut 1988
Ebû Zehra, Muhammed, Son Peygamber Hazreti Muhammed, çev.

Mehmet Keskin, I-IV, İstanbul 1993
Elmalı, Hüseyin, “Hassân b. Sâbit”, DİA, XVI, 399-402
Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ ân Dili, I-X, İs-
tanbul ts
Ertürk, Mustafa, “Mikdâd b. Amr”, DİA, XXX, 49-50
290
BİBLİYOGRAFYA
Erul, Bünyamin, “Hz. Âişe Kaç Yaşında Evlendi? Dokuz mu, On Do-
kuz mu?”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, c. 19, sy. 4, Ankara 2006,
s. 637-649
Fârukî, İsmail R.-Luois Lamia, İslam Kültür Atlası, çev. M. Okan Ki-
baroğlu-Zerrin Kibaroğlu, İstanbul 1991
Fayda, Mustafa, “Abdurrahman b. Ebî Bekir”, DİA, I, 159
________, “Adnân”, DİA, I, 391-392
________, “Âişe”, DİA, II, 201-205
________, “Âtike bint Abdülmuttalib”, DİA, IV, 73
________, “Ebû Bekir”, DİA, X, 101-108
________, “Ebü’l-Kâsım”, DİA, X, 332-333
________, “Ebvâ”, DİA, X, 378-379
________, “Ensab”, DİA, XI, 244-249
________, “İfk Hadisesi”, DİA, XXI, 507-509
________, “Ömer”, DİA, XXXIV, 44-51.
________, Allah’ın Kılıcı Halid b. Velid, İstanbul 1990
________, “Cennetü’1-Muallâ”, DİA, VII, 387-388
Fığlalı, Ethem Ruhi, “Ali”, II, 371-374
________, “Cemel Vak’ası”, DİA, VII, 320-321
________, “Ebû Tâlib”, DİA, X, 237-238
________, “Hasan”, DİA, XVI, 282-285
________, “Hüseyin”, DİA, XVIII, 518-521
________, “Mugîre b. Nevfel”, DİA, XXX, 376
________, Çağımızda Îtikâdî İslâm Mezhepleri, İstanbul 1986
________, İmâmiyye Şiası, İstanbul 1984
291
Güler, Zekeriya, “Muhâcir b. Ebû Ümeyye”, DİA, XXX, 389-390

Hâkim en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, nşr. Mustafa Abdül-
kadir Ata, I-IV, Beyrut 1990
________, Ma’rifetü ulûmi’I-hadîs, nşr. Seyyid Muazzam Hüseyin,
Beyrut 1980
Halîfe b. Hayyât, et-Târîh, nşr. Ekrem Ziyâ el-Ömerî, Riyâd 1985
Hamidullah, Muhammed, “Hılfu’l-fudûl”, DİA, XVIII, 31
________, İslam Peygamberi, çev. Salih Tuğ, I-II, İstanbul 1990
Harman, Ö. Faruk, “İbrahim”, DİA, XXI, 266-272
Heysemî, Nureddîn, Mecmau’z-zevaid ve menbe’u’l-fevâid, I-X, Bey-
rut 1967
Hindî, Rahmetullah, İzhâr-ul Hakk Tercümesi, çev. Ömer Fehmi
Efendi-Nüzhet Efendi, İstanbul 1972
Isâmî, Abdülmelik Hüseyn b. Abdülmelik el-Mekkî, Sımtu’n-nücûmi’l-
avâlî fî enbâi’l-evâil ve’t-tevâlî, PDF, www.al-mostafa.com
İbn Abdilberr, el-İstî’âb fî ma’rifeti’l-ashâb, nşr. Ali Muhammed el-
Bicâvî, I-IV, Beyrut 1412
İbn Asâkîr, Ali b. Hasan, Tarihu Medîneti Dımeşk, I-XIX, Amman ts.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed, el-Musannef, nşr.
Kemal Yusuf Hût, I-VII, Beyrut 1989
İbn Habib, Muhammed el-Hâşimî, el-Muhabber, nşr. E. Lichtenstad-
ter, Beyrut ts.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, el-İsâbe fi temyizi’s-sahâbe, nşr.
Ali Muhammed el-Bicâvî, I-VIII, Beyrut 1992
________, Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî, nşr. Abdülazîz b. Ab-
dullah b. Bâz-M. Fuad Abdülbâkî, I-XIII, Beyrut ts.
________, Lisânü’l-Mîzân, I-VII, Beyrut 1986
292
BİBLİYOGRAFYA
________, Tehzîbü’t-Tehzîb, I-XIV, Beyrut 1984

İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed el-Endelüsî, Cemheratü
ensâbi’l-arab, nşr. Abdüsselâm M. Hârûn, Kahire ts.
________, Cevâmi’u’s-sîre, nşr. İhsan Abbas, Mısır, ts.
İbn Hıbbân, Muhammed el-Büstî, Kitâbü’s-Sikât, nşr. Seyyid Şerefüddîn
Ahmed, I-IX, Beyrut 1975
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik, es-Sîretü’n-nebeviyye, nşr.
Mustafa es-Sakka v.dğr., I-IV, Beyrut 1990
İbn İshâk, Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk, es-Sîretü’n-nebeviyye,
nşr. Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Beyrut 2004
İbn Kâni’, Ebü’l-Hüseyin Abdülbâkî el-Bağdâdî, Mu’cemü’s-sahâbe,
nşr. Halil İbrahim Kutlay-Hamdi ed-Demirdâş Muhammed,
I-XV, Riyad 1998
İbn Kayyım el-Cevziyye, Zâdü’l-me’âd fî hayri hedyi’l-ıbâd, nşr.
Abdurrezzâk el-Mehdî , I-IV, Beyrut 2005
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-
nihâye, nşr. Ali Şîrî, I-XIV, Beyrut 1988
________, es-Sîretü’n-nebeviyye, nşr. Mustafa Abdülvahid, I-IV, Bey-
rut 1971
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed, et-Tebyîn fî ensâbi’l-
kureşiyyîn, nşr. Nayif Düleymî, Beyrut 1988
İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî, el-Ma’ ârif, nşr. M. İs-
mail es-Sâvî, Beyrut 1970
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd, es-Sünen, I-II, İstan-
bul 1992
İbn Mâkûlâ, Ali b. Hibetullah, el-İkmâl fî ref ’i’l-irtiyâb ani’l-mu’telif
ve’l-muhtelif fi’l-esmâ ve’l-künâ ve’l-elkâb, nşr. Abdurrahman b.
Yahyâ el-Muallimî-Nâyif el-Abbâs, I-X, Kahire 1993
293
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem, Muhtasaru Tarihi Dımeşk, nşr.

Rûhiyye en-Nehhâs v.dğr., I-XXIX, Dimeşk 1984-1988
İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Menî’ ez-Zührî, et-
Tabakâtü’l-kübrâ, nşr. İhsân Abbâs, I-VIII, Beyrut ts.
________, et-Tabakâtü’l-kübrâ, nşr. Ali Muhammed Ömer, I-XI, Ka-
hire 2001
İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Muhammed, Uyûnü’l-eser fî fünûni’l-
megâzî ve’ş-şemâil ve’s-siyer, nşr. Muhammed el-Hatrâvî-Muhyiddîn
Mestû, I-II, Medine ts.
İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali, Sıfatü’s-Saffe, nşr. Mah-
mud Fâhûrî-Muhammed Kal’acî, I-IV, Haleb ts.
________, el-Muntazam fî tarihi’l-ümem ve’l-mülûk, nşr. M. Mustafa
Abdülkadir Ata, I-XVIII, Beyrut 1992
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzüddîn Ali b. Muhammed, el-Kâmil fi’t-
târih, nşr. C. J. Tornberg, I-XIII, Beyrut 1979
________, Üsdü’l-gâbe fi ma’rifeti’s-sahâbe, nşr. Ali Muhammed Mu-
avviz-Adil Ahmed Abdülmevcûd, I-VIII, Beyrut ts.
İbnü’l-Kelbî, Hişâm b. Muhammed el-Kelbî, Cemheratü’n-neseb, nşr.
Nâci Hasan, Beyrut 1986
İbnü’l-Mibred, Yusuf b. Hasan b. Ahmed, eş-Şeceretü’n-nebeviyye
fî nesebi hayri’l-beriyye, nşr. Ali Ahmed et-Tahtâvî, Beyrut 2005
İsmail Paşa, Bağdatlı, Îzâhu’l-meknûn fi’z-zeyl alâ Keşfi’z-zünûn an
esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, nşr. Kilisli Muallim Rıfat-Şerafettin Yalt-
kaya, I-II, İstanbul 1945-1947
Kalkaşandî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ali, Subhu’l-a’şâ, fî sınâ’ati’l-inşâ,
nşr. Yusuf Ali Tavîl, I-XIV, Dımeşk 1987
Kandemir, M. Yaşar - Çakan, İ. Lütfi - Küçük, Raşit, Riyâzü’s-
sâlihîn –Peygamberimizden Hayat Ölçüleri- I-VIII, İstanbul 2005
294
BİBLİYOGRAFYA
Kandemir, M. Yaşar, “Muhammed –Eşleri ve Çocukları-” DİA, XXX,

427-428
________, “Abdullah b. Ömer”, DİA, I, 126-128
________, “Ali b. Ebû Tâlib –İlmî Şahsiyeti-“, DİA, II, 375-378
________, “Ebû Reyhâne”, DİA, X, 213
________, “Ebû Süfyân el-Hâşimî”, DİA, X, 232
________, “Ebû Turâb”, DİA, X, 243
________, “Esmâ bint Umeys”, DİA, XI, 422-423
________, “Fâtıma”, DİA, XII, 219-223
________, “Hafsa”, DİA, XV, 119-120
________, “Hatice”, DİA, XVI, 465-466
________, “Meymûne”, DİA, XXIX, 506-507
________, Mevzu Hadisler –Menşei, Tanıma Yolları, Tenkidi-, An-
kara 1984
Kapar, Mehmet Ali, “Ebu Leheb”, DİA, X, 178-179
Karacabey, Salih, “İbn Ebû Seleme”, DİA, XIX, 438-439
Karataş, Mustafa, Rivayet Tekniği Açısından Hadislerin Artması ve Sa-
yısı, İstanbul 2006
Kehhâle, Ömer Rıza, A’lâmü’n-nisâ fî âlemeyi’l-arab ve’l-islâm, I-V,
Beyrut ts.
Kettânî, Muhammed Abdülhay, et-Terâtîbü’l-idâriyye -Hz. Peygamber’in
Yönetiminde Sosyal Hayat ve Kurumlar-, çev. Ahmet Özel, I-III,
İstanbul 1990
Kılıç, Ünal, “Ebû Süfyân b. Harb’ın Hayatı”, CÜİFD, Sivas 1998, c.
2, sy.1
295
Kiraz, Ömer Faruk, Hz. Peygamber’in Amcaları, Basılmamış Yüksek

Lisans Tezi, SAÜSBE, Adapazarı 2007
Kitabı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit, Kitabı Mukaddes Şirketi, İstan-
bul 1997
Köksal, M. Asım, İslam Tarihi, I-XVIII, İstanbul 1987
________, İslâm Tarihi: Hz. Hüseyin ve Kerbelâ Faciası, Ankara 1979
Köten, Akif, “Abdullah b. Ebû Ümeyye”, DİA, I, 97
Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed, el-Câmî’ li ahkâmi’l-
Kur’ ân, I-XX, Kahire ts.
Kuvvetli, Muhammed Nebîl, Bahs muhtasar fi’ş-şecerati’n-nebeviyye alâ
tarîkati ilmi’l-ensâbi’l-hadîs, Dımeşk 1996
Kuzudişli, Bekir, Hadis Rivayetinde Aile İsnadları, İstanbul 2007
Küçük, Raşit, “Abâdile”, DİA, I, 7
________, “Ebû Ahmed b. Cahş”, DİA, X, 88
Lings, Martin, Hz. Muhammed’in Hayatı, çev. Nazife Şişman, İstan-
bul 1994
Mâlik b. Enes, el-Muvatta, nşr. Muhammed Fuad Abdülbâkî, I-II, İs-
tanbul 1981
Mehmed Zihni, Meşâhirü’n-nisâ, İstanbul 1294,
Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin, Mürûcu’z-zeheb ve me’adinü’l-cevher, nşr.
M. Muhyiddin Abdülhamid, I-IV, Beyrut 1965
Mizzî, Yusuf b. Abdurrahman, Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl, nşr.
Beşşâr Avvâd Ma’rûf, I-XXXV, Beyrut 1985
Mübarekfûrî, Safiyyurrahmân, er-Rahîku’l-mahtûm, Mekke 1980
Münâvî, Muhammed Abdürraûf, Feyzu’l-kadîr şerhu’l-Câmi’i’s-sağîr,
I-VI, Beyrut ts.
296
BİBLİYOGRAFYA
Müslim b. Haccâc el-Kuseyrî, el-Câmi’u’s-sahîh, nşr. M. Fuâd Abdülbâkî,

I-V, İstanbul ts.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şu’ayb, es-Sünen, nşr. A.

Ebû Gudde, I-IX, Beyrut 1994
Nevevî, Yahya b. Şeref, Tehzîbü’l-esmâ ve’l-lügat, I-II, Beyrut ts.
Önkal, Ahmet, “Akîl b. Ebû Tâlib”, DİA, II, 264
________, “Ca’fer b. Ebû Tâlib”, DİA, VI, 548-549
Öz, Mustafa, “Ali Evladı”, DİA, II, 392-393
________, “Ehl-i Beyt”, DİA, X, 498-501
Özdemir, H. Ahmet, Hz. Peygamber’in Anneleri, İstanbul 2008
Özel, Ahmet, “Âl”, DİA, II, 305-306
Özkuyumcu, Nadir, “Mukavkıs”, DİA, XXXI, 137-138
Öztürk, Levent, Hz. Peygamber Döneminde Sağlık Hizmetlerinde Ka-

dınların Yeri, İstanbul 2001
Polat, Salahattin. “Ebû Seleme el-Mahzûmî”, DİA, X, 229
Safedî, Sahaladdîn Halil b. Aybeg, Kitâbü’l-Vâfi bi’l-vefeyât, nşr. Ah-

med el-Arnaût- T. Mustafa, I-XXIX, Beyrut 2000
Sakallı, Talat, “Ebü’l-Âs”, DİA, X, 293-294
Sarıçam, İbrahim, “Hakîm b. Hizâm”, DİA, XV, 187
________, “Hâris b. Abdükülâl”, DİA, XVI, 194
________, “Hâris b. Abdülmuttalib”, DİA, XVI, 197
Savaş, Rıza, “Cüveyriye bint Hâris”, DİA, X, 146
________, “Hz. Aişe’nin Evlenme Yaşı İle İlgili Farklı Bir Yaklaşım”,
DEÜİFD, IX, İzmir 1995, s. 139-144
297
________, “Mekke’de İslamiyet’in Yayılışına Akrabalık Açısından Bir

Bakış”, İSTEM, Konya 2004, sy. 4, s. 35-52
Sem’ânî, Abdülkerim b. Muhammed, el-Ensâb, nşr. Abdullah Ömer
el-Bârûdî, I-V, Beyrut 1988
Seydişehrî, Mahmud Esad, Tarih-i Din-i İslâm (İslam Tarihi), sad.
Önder Akıncı, I-II, İstanbul 1983
Seyyid, Eymen Fuâd, “Fâtımîler”, DİA, XII, 228-237
Sezikli, H. Ahmet, “Abdülmuttalib”, DİA, I, 272-273
Sönmez, Mehmet Ali, “Abdullah b. Ebî Bekir”, DİA, I, 95-96
________, “Hâris b. Ebû Dırâr”, DİA, XVI, 195
Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah, er-Ravdu’l-ünüf fî
şerhi’s-Sireti’n-nebeviyye li’bni Hişâm, nşr. Abdurrahman el-Vekîl,
I-VII, Kahire 1967-1970
Şâmî, Muhammed b. Yusuf es-Sâlihî, Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti
hayri’l-ibâd, nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed
Muavviz, I-XII, Beyrut 1993
Şenel, Abdülkadir, “Nevfel b. Hâris”, DİA, XXXIII, 51
Şevkî Ebû Halîl, Atlasu’s-sîreti’n-nebeviyye, Dımeşk 2003
Şiblî, Mevlânâ Nu’mânî, Asr-ı Saadet, çev. Ömer Rıza Doğrul, I-V, İs-
tanbul 1978
Şulul, Kâsım, İlk Kaynaklara Göre Hz. Peygamber Devri Kronolojisi,
İstanbul 2003
Taberânî, Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemü’l-kebîr, nşr. Hamdi
Abdülmecîd es-Silefî, I-XXV, Musul 1983
Taberî, Muhammed b. Cerîr, Târihu’r-rusul ve’l-mülûk, nşr. Muham-
med Ebü’l-Fazl İbrahim, I-X, Kahire ts.
Tanman, M. Baha, “Hala Sultan Tekkesi”, DİA, XV, 225-227
298
BİBLİYOGRAFYA
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, es-Sünen, nşr. Ahmed M. Şâkir,

I-V, Beyrut 1987
________, eş-Şemâ’ilü’n-nebeviyye ve’l-hasâilü’l-mustafaviyye, nşr.
Muhammed Abdülazîz el-Hâlidî, Beyrut 1996
Topaloğlu, Bekir, “Abdullah”, DİA, I, 75-76
________, “Âmine”, DİA, III, 63-64
Topaloğlu, Nuri, “Hebbâr b. Esved”, DİA XVII, 148
Tuğ, Salih, “Hz. Peygamber’in Evliliklerinde Kronolojik Yapı”, Hz.
Peygamber ve Aile Hayatı (Tartışmalı İlmî Toplartılar Dizisi), İs-
tanbul 1989, s. 203-208
Uğur, Mücteba, “Abdullah b. Osmân b. Affân”, DİA, I, 126
Uludağ, Süleyman, “Âl-i Abâ”, II, 306-307
Umerî, Ekrem Ziya, Medine Toplumu, çev. Nureddin Yıldız, İstan-
bul 1992
Uraler, Aynur, “Mâriye”, DİA, XXVIII, 63-64
________, “Safiyye bint Abdülmuttalib”, DİA, XXXV, 475-476
________, “Safiyye”, DİA, XXXV, 474-475
________, “Sevde bint Zem’a”, DİA, XXXVI, 584-584
________, Peygamberimizin Hanımı Ümmü Habîbe ve Rivayetleri, İs-
tanbul 1995
Uyar, Gülgün, “Muğîre b. Nevfel”, DİA, XXX, 376
________, Ehl-i Beyt İslam Tarihinde Ali-Fâtıma Evladı, İstanbul 2004
Üzüm, İlyas, “Muhassin b. Ali b. Ebû Tâlib”, DİA, XXXI, 21-22
Vâkıdî, Muhammed b. Ömer el-Eslemî, el-Megâzî, nşr. M. Jones, I-III,
Beyrut 1984
299
Varol, M. Bahaüddin, “Hicrî I. Asırda Ehl-i Beyt İmajı”, SÜİFD, Konya

2003, sy. 16, s. 99-121
________, Ehl-i Beyt –Kavramsal Boyut-, Konya 2004
Wensinck, A.J., el-Mu’cemü’l-müfehres li elfâzi’l-hadîsi’n-nebevî, I-VIII,

İstanbul 1986-88
Ya’kûbî, Ahmed b. İshâk b. Ca’fer, Târîhu’l-Ya’kûbî, I-II, Beyrut ts.
Yâkût b. Abdullah, Ebû Abdullah el-Hamevi, Mu’cemü’l-buldan, I-V,

Beyrut ts.
Yardım, Ali, “Dımâm b. Sa’lebe”, DİA IX, 273
________, “Dürre bint Ebû Leheb”, DİA, X, 30-31
________, “Esmâ bint Ebû Bekir”, DİA, XI, 402-404
________, Peygamberimiz’in Şemâili, İstanbul 1998
Yıldırım, Suzan, “Hz. Âişe’nin Evlilik Yaşı Etrafındaki Tartışmalar”,

İSTEM, Konya 2004, sy. 4, s. 237-245
Yıldırır, Zeynep, Ümmü Hâni’nin Hayatı ve Hadis Rivayetindeki Yeri,

Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, SAÜSBE, Adapazarı 2009
Yıldız, H. Dursun v.dğr., Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi,

I-XIV, İstanbul 1986
Yıldız, H. Dursun, “Arap”, DİA, III, 272-276
Yılmaz, Hayati, “Reyhâne”, DİA, XXXV, 41-42
Yiğit, İsmail, “Emevîler”, DİA, XI. 87-90
________, “Osman b. Affân”, DİA, XXXIII, 438-443
________, Peygamberler Tarihi, İstanbul 2004
Zapsu, Abdürrahim, Büyük İslam Tarihi, İstanbul 1976
300
BİBLİYOGRAFYA
Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman,

Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, nşr. Şu’ayb el-Arnaût v.dğr., I-XXIII+2,
Beyrut 1990
________, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ -es-Sîretü’n-nebeviyye-, nşr. Beşşâr
Avvâd Ma’rûf, I-II, Beyrut 1996
________, Târîhu’l-islâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a’lâm, nşr. Ömer
Abdüsselâm Tedmürî, Beyrut 1987
________, Tezkiretü’l-huffâz, I-IV, Haydarabad 1955-1958
Ziriklî, Hayrüddin, el-A’lâm: Kâmûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ,
I-XIII, Beyrut 2002
Zübeyr b. Bekkâr b. Abdullah b. Mus’ab, el-Müntehab min kitâbi
ezvâci’n-nebî, nşr. Sükeyne eş-Şihâbî, Beyrut 1983
Zübeyrî, Ebû Abdullah Mus’ab b. Abdullah, Nesebü Kureyş, nşr. E.
Levi Provencal, Kahire ts.
301
ŞAHIS İSİMLERİ İNDEKSİ
u
A 178, 179, 180, 182, 186,

187, 191, 192, 201, 203,
Abbâs 10, 31, 73, 129, 130, 131, 206, 207, 208, 209, 210,
134, 139, 141, 142, 143, 211, 217, 218, 219, 222,
149, 150, 156, 157, 158, 223, 224, 225, 226, 228,
160, 161, 166, 170, 181, 229, 230, 232, 233, 234,
208, 213, 216, 219, 240, 235, 237, 242, 243, 244,
247, 252, 267, 268, 271, 245, 246, 248, 249, 250,
273, 274, 279, 281, 283, 252, 253, 254, 255, 256,
287, 288, 289, 290, 294 260, 266, 267, 268, 271,
Abbâs b. Abdülmuttalib 10, 130, 272, 273, 274, 278, 279,
157, 158, 213, 219, 240, 282, 283, 289, 290, 292,
247, 252, 290 293, 294, 295, 296, 298,
Abd 14, 181, 199, 200, 224, 225, 299, 300, 301
268 Abdullah b. Abbâs 158, 268, 271,
Abd b. Zem’a 14, 225, 268 273, 274, 283, 290
Abdullah 8, 9, 10, 11, 12, 14, 15, Abdullah b. Abdullah b. Sürâka
21, 27, 32, 39, 43, 44, 45, 246
46, 48, 49, 52, 53, 55, 56, Abdullah b. Abdülmuttalib 32, 43
57, 59, 62, 65, 68, 71, 72, Abdullah b. Atîk b. Âiz 9, 103,
73, 74, 75, 85, 89, 90, 91, 268
94, 98, 103, 104, 107, 108, Abdullah b. Bicâd b. el-Hâris 242
109, 113, 114, 118, 119, Abdullah b. Ca’fer 118, 119, 255
120, 125, 126, 127, 130, Abdullah b. Cahş 12, 73, 134,
131, 132, 134, 135, 140, 173, 179, 180, 235, 266,
141, 142, 144, 145, 146, 272, 282, 289
147, 150, 151, 155, 156, Abdullah b. Ebû Bekir 14, 225,
157, 158, 159, 160, 161, 267, 272
163, 164, 166, 168, 169, Abdullah b. Ebû Mesrûh 163
170, 173, 174, 176, 177, Abdullah b. Ebû Saîd 176
303
Abdullah b. Ebû Ümeyye 12, 144, 253, 256, 257, 267, 268,
177, 178, 233, 266, 272, 269, 272, 287, 289, 291,
296 293, 294, 296, 297, 298
Abdullah b. el-Hâris b. Sehbera Abdurrahman b. Abbâs 267
218 Abdurrahman b. Abdullah 245,
Abdullah b. es-Sekrân 9, 104, 268 298
Abdullah b. Halîme 8, 57, 268 Abdurrahman b. Avf 77, 99, 181,
Abdullah b. Hâris 15, 234, 267, 182, 188, 189, 243
268 Abdurrahman b. Ebû Bekir 14,
Abdullah b. Hâris b. Ebû Dırâr 226, 248, 268, 272
15, 234, 268 Abdurrahman b. es-Sekrân 9,
Abdullah b. Ka’b b. el-Münebbih 103, 267
256 Abdurrahmân b. Hâris b. Ebû
Abdullah b. Mâlik 253 Dırâr 15, 235, 268
Abdullah b. Mes’ûd 164, 206 Abdurrahman b. Haris b. Ümeyye
Abdullah b. Muhammed 9, 98, 249
292 Abdurrahman b. Mişnû 242
Abdullah b. Osmân 9, 113, 114, Abdurrahman b. Mülcem 154
120, 266, 299 Abdurrahman b. Ömer 14, 15,
Abdullah b. Osman b. Abdullah b. 229, 231, 232, 269
Rebî’a 249 Abdurrahman b. Selûl 246
Abdullah b. Ömer 14, 15, 71, 74, Abdurrahmân b. Zem’a 14, 225,
119, 208, 228, 229, 230, 269
232, 268, 271, 273, 274, Abdüddar 49
283, 295 Abdülesed b. Hilal b. Abdullah
Abdullah b. Zem’a b. el-Esved 169
107, 224 Abdülka’be 10, 49, 125, 127, 134,
Abdullah b. Zübeyr 71, 146, 186, 139, 172, 184, 201, 222,
187, 244, 267 223, 226, 266
Abdullah el-Asğar 150 Abdülka’be b. Abdülmuttalib 10,
Abdurrahman 9, 11, 14, 15, 45, 127
68, 73, 77, 87, 99, 103, 107, Abdülmelik b. Mervân 105
109, 118, 131, 141, 150, Abdülmuttalib 7, 8, 10, 12, 14,
154, 156, 160, 164, 166, 32, 39, 43, 44, 46, 47, 48,
172, 181, 182, 184, 188, 49, 55, 57, 58, 67, 74, 75,
189, 192, 200, 203, 207, 104, 112, 123, 124, 125,
210, 217, 218, 219, 221, 126, 127, 129, 130, 131,
222, 223, 224, 225, 226, 132, 134, 135, 136, 137,
227, 228, 229, 231, 232, 138, 140, 142, 143, 146,
235, 237, 242, 243, 245, 147, 157, 158, 159, 168,
246, 248, 249, 250, 252, 169, 170, 171, 172, 173,
304
174, 179, 183, 184, 185, 218, 221, 225, 226, 227,
211, 213, 217, 219, 220, 230, 238, 241, 242, 243,
222, 224, 232, 235, 240, 245, 247, 268, 271, 273,
247, 250, 252, 266, 277, 275, 280, 283, 284, 285,
279, 288, 290, 291, 297, 287, 289, 291, 300
298, 299 Âişe bt. Ebû Bekir 8, 69, 197, 268,
Abdülmuttalib b. Hâşim 32, 43, 271, 273
47, 127 Âişe bt. Mutî’ b. el-Esved 230
Abdüluzza 49 Akîl b. Ebû Tâlib 148, 150, 268,
Abdüluzzâ 7, 45, 49, 50, 52, 53, 272, 297
57, 64, 84, 89, 136, 190, Ali 9, 10, 11, 61, 91, 93, 95, 96,
199, 200, 203, 221, 222, 97, 98, 102, 105, 110, 111,
223, 225, 241, 242, 243, 112, 113, 114, 115, 116,
250, 251, 258, 269 117, 118, 119, 120, 126,
Abdüluzzâ b. Abdülmuttalib 136 127, 128, 134, 135, 136,
Abdüluzzâ b. Osman 49, 50 141, 146, 148, 149, 150,
Abdüluzzâ b. Rebî’a 200, 222, 223 152, 153, 154, 158, 159,
Abdümenâf 10, 45, 47, 49, 73, 89, 160, 161, 162, 163, 164,
103, 127, 128, 171, 183, 186, 191, 200, 204, 207,
189, 190, 193, 212, 216, 219, 224, 227, 228, 230,
266, 271 234, 237, 238, 239, 242,
Abdümenâf b. Abdülmuttalib 10, 243, 245, 246, 247, 251,
127 255, 256, 258, 259, 267,
Abdümenâf b. Kusay 47, 212 268, 271, 272, 273, 274,
Abdüşems 10, 67, 142, 145, 200, 281, 289, 290, 291, 292,
212, 218 293, 294, 295, 296, 297,
Abdüyegûs b. Vehb 13, 190, 269 298, 299, 300
Âbir 35 Ali b. Ebû Tâlib 154, 219, 227,
Abkar 36 247, 268, 271, 273, 274,
Âdem 19, 20, 30, 31, 32, 34, 39, 295, 299
142, 143, 278 Ali b. Ebü’l-Âs 9, 110, 113, 120,
Adî b. Huveylid 14, 222, 269 267
Adiyy 54 Ali Evladı 153, 297
Adnân 30, 31, 32, 34, 39, 278, 291 Âliye 87, 159
Affân b. Ebü’l-Âs 169, 175, 259 Âliye bt. Zabyân 87
Ahnûh 34 Ali Zeynelâbidîn 117
Âişe 8, 13, 14, 16, 45, 67, 68, 69, Amâre 162, 256
70, 71, 72, 73, 75, 76, 78, Âmine 12, 16, 44, 45, 46, 49, 50,
83, 85, 87, 89, 95, 101, 112, 52, 54, 58, 59, 108, 132,
118, 181, 186, 191, 192, 156, 168, 174, 175, 176,
197, 201, 203, 207, 217, 189, 190, 192, 193, 213,
305
221, 249, 251, 256, 266, Arâm 35

269, 279, 299 Âs b. Vâil es-Sehmî 98
Âmine bt. Ebû Süfyân 16, 108, Ashame 151, 255
251, 269 Âsım 14, 186, 207, 228, 229, 230,
Âmine bt. Kureyz 12, 176, 269 243, 246, 268
Âmine bt. Nevfel 193 Âsım b. Ömer 14, 229, 230, 268
Âmine bt. Vehb 44, 45, 266 Asmâ 216, 252, 254
Âmir b. el-Hadramî 175 Atîk 9, 65, 101, 102, 103, 109,
Âmir b. Hâris b. Ebû Dırâr 15, 202, 268
235, 269 Atîk b. Abid 65, 101
Âmir b. Kureyz 12, 174, 267 Atîk b. Âiz 9, 102, 103, 268
Âmir b. Sa’saa 85, 124 Âtike 12, 14, 49, 74, 126, 144,
Amr 7, 11, 15, 30, 43, 47, 48, 49, 145, 146, 164, 166, 169,
62, 65, 67, 72, 73, 79, 82, 170, 173, 177, 187, 200,
84, 98, 103, 107, 126, 127, 207, 209, 210, 213, 219,
129, 134, 135, 138, 145, 220, 224, 226, 228, 231,
146, 147, 150, 155, 161, 232, 233, 236, 247, 248,
162, 163, 164, 166, 168, 267, 269, 291
169, 170, 171, 172, 177, Âtike bt. Abdülmuttalib 12, 74,
186, 187, 190, 193, 199, 169, 170, 220, 232, 247
200, 208, 210, 213, 217, Âtike bt. Âmir b. Rebî’a 74, 170,
227, 231, 232, 234, 235, 177, 209, 219, 232, 233,
236, 238, 241, 249, 250, 247
268, 269, 270, 290 Âtike bt. Ebû Süfyân b. Hâris 166
Amra 87, 160, 164 Âtike bt. Ebû Üzeyhîr 213, 235
Amra bt. Hazn 87 Âtike bt. Ebû Vehb b. Amr b. Âiz
Amra bt. Zeyd 87 126, 146
Amr b. Ebû Süfyân 15, 238, 269 Âtike bt. el-Ahnef b. Alkame 200,
Amr b. el-Âs 98, 186, 227, 231, 224
238 Âtike bt. el-Evkas b. Mürre 49
Amr b. Esed 65, 200 Âtike bt. Utbe b. Rebî’a 210, 247,
Amr b. Hamza 269 248
Amr b. Hâris b. Ebû Dırâr 15, Âtike bt. Zeyd 187, 207, 228, 231
234, 268 Avda 35
Amr b. Mihsan 164 Avn 118, 119, 151, 255
Amr b. Salebe 147 Avn b. Ca’fer 119
Amr b. Ümeyye ed-Damrî 82, Avs 37
187 Avvam 37
Amr b. Zeyd 47 Avvâm b. Huveylid 14, 126, 172,
Anbese b. Ebû Süfyân 15, 239, 184, 185, 222, 223, 269
269 Ayd 36
306
Aysar 36 Bûz 37
Âzer 35 Büceyr 216, 219, 223
Azze bt. Ebû Leheb 167, 269 Bürde 54
Azze bt. Ebû Süfyân 16, 251, 269
Azze bt. Hâris 16, 253, 269 C
Câde 155
B
Ca’de bt. Eş’as b. Kays 115
Bâbür 160 Ca’fer 11, 84, 118, 119, 128, 130,
Bekir 8, 11, 13, 14, 16, 44, 52, 53, 134, 145, 148, 149, 150,
54, 56, 63, 69, 72, 97, 98, 151, 152, 155, 160, 162,
106, 107, 131, 134, 135, 186, 203, 219, 224, 247,
143, 146, 154, 161, 162, 255, 256, 266, 272, 282,
163, 186, 188, 191, 197, 297, 300
201, 202, 203, 204, 205, Ca’fer b. Ebû Tâlib 84, 118, 150,
206, 213, 218, 219, 225, 152, 162, 203, 219, 224,
226, 227, 230, 233, 236, 247, 255, 256, 266, 272,
243, 244, 245, 247, 248, 282, 297
250, 255, 260, 261, 267, Ca’feru’l-Ekber 150
268, 269, 270, 271, 272, Câhim 37
273, 274, 275, 284, 288, Cahş b. Riyâb 13, 77, 170, 211,
291, 292, 296, 298, 299, 235, 269
300 Cehm b. Amr 73
Bekir b. Hamza 269 Cemîle bt. Sâbit 228, 229
Beldâs 37 Cübeyr b. Mut’im 133
Bereke bt. Sa’lebe 62 Cüdâme 55, 56
Berre 49 Cümâne bt. Ebû Tâlib 155, 269
Berre bt. Abdülmuttalib 12, 75, Cüreyc b. Mînâ 87
104, 169 Cüveyriye 8, 13, 14, 16, 76, 77, 85,
Berre bt. Abdüluzzâ 45, 49, 190, 96, 197, 210, 213, 220, 248,
269 249, 268, 269, 272, 297
Berre bt. Samuel 14, 82, 215, 221, Cüveyriye bt. Ebû Süfyân 16, 249
269 Cüveyriye bt. Haris 8, 76, 268,
Berze 17, 216, 252, 253, 269 272
Berze bt. Hâris 17, 253, 269
D
Besne 119
Beşîr 164 Da’â 36
Beşîr b. Amr b. Mihsan 164 Damdam b. Amr el-Gıfârî 170
Betûl 96 Dâvud 108
Beyzâ bt. Abdülmuttalib 12, 168 Dâvud b. Urve b. Mes’ûd 108
Bintü’l-Mille b. Mâlik el-Evsî 161 Decâce bt. Esmâ 174
307
Deyşân/Dîşân 36 Ebû Hâle Hind b. Zürâre 65, 101,

Dırâr b. Abdülmuttalib 10, 129 102
Dihye b. Halîfe el-Kelbî 83, 166 Ebû Hâlid 236
Dubâ’a bt. Zübeyr 269, 271 Ebû Hanzala 213
Dürre 9, 12, 104, 106, 109, 138, Ebû Hüreyre 70, 75, 275
165, 166, 167, 176, 251, Ebû Îsâ 148, 299
267, 269, 272, 300 Ebû Kebşe 49, 53
Dürre bt. Ebû Seleme 9, 106, 109, Ebû Kuhâfe 13, 69, 201, 202, 267,
269 271, 273, 274
Ebû Kuşem 43
E Ebû Leheb 10, 51, 55, 93, 95, 132,
136, 137, 138, 139, 165,
Ebân 239
166, 167, 170, 176, 183,
Ebrehe 48, 277
258, 266, 267, 269, 270,
Ebû Abdurrahmân 228, 237 272, 279, 281, 300
Ebû Adî 184 Ebû Lü’lü 208
Ebû Ahmed b. Cahş 12, 181, 182, Ebû Mâlik 210
214, 235, 251, 252, 267, Ebû Mesrûh 163
296 Ebû Muhammed 43, 157, 180,
Ebû Amra 164 226, 293
Ebû Bekir 8, 13, 14, 16, 44, 53, Ebû Mürre b. Urve b. Mes’ûd 250
56, 63, 69, 72, 97, 98, 106, Ebû Müslim 166, 167
107, 131, 134, 135, 146, Ebû Râfi 99, 130
154, 186, 188, 191, 197, Ebû Reyhâne 13, 79, 211, 235,
201, 202, 203, 204, 205, 269, 272, 295
206, 213, 218, 219, 225, Ebû Ruhm b. Abduluzza el-Âmiri
226, 227, 230, 233, 236, 169, 176
243, 244, 245, 247, 248, Ebû Saîd el-Ahvel 150
250, 255, 260, 261, 267, Ebû Sebre b. Ebû Ruhm 12, 177,
267
268, 270, 271, 272, 273,
Ebû Seleme 8, 9, 12, 51, 55, 75,
274, 275, 284, 288, 291,
104, 105, 106, 107, 109,
292, 300
163, 169, 176, 242, 266,
Ebû Bekir b. Ebû Kuhâfe 13, 69, 268, 269, 271, 272, 295,
201, 267, 271, 273, 274 297
Ebû Bekir b. Saîd 250 Ebû Seleme Abdullah b. Abdü-
Ebû Berkân 57 lesed 8, 12, 55, 75, 104,
Ebû Cehil b. Hişâm 74, 205 176, 266, 272
Ebû Ervâ 142 Ebû Servân b. Abdüluzzâ es-Sa’dî
Ebû Eyyûb el-Ensârî 83, 228 57
Ebû Hafs 106, 208 Ebû Seyf 99
308
Ebû Süfyân 8, 10, 13, 15, 16, 56, Ebü’l-Kâsım 90, 291, 298
57, 81, 82, 108, 115, 125, Ebü’l-mesâkîn 151
130, 133, 137, 140, 143, Ebü’l-Mücebber 232
144, 145, 146, 155, 163, Ebü’l-Velîd 238
164, 165, 166, 170, 172, Efnâd 36
178, 180, 182, 184, 197, Eme bt. Hafid b. Saîd 186
212, 213, 214, 215, 216, Emetullah 163, 256
220, 221, 226, 227, 235, Emetüşşârik 237
236, 238, 239, 248, 249, Enes b. Mâlik 61, 62, 289
250, 251, 252, 267, 268, Enûş 34
269, 270, 271, 272, 273, Erfahşed 35
274, 288, 295 Erkam b. Abdüyegûs 13, 191, 269
Ebû Süfyân b. Harb 13, 130, 212, Erkam b. Ebü’l-Erkam el-
214, 215, 216, 267, 272, Mahzûmî 191
295 Erneb 175
Ebû Süfyân el-Mugîre b. Hâris Ertât b. Şürahbîl 171, 183
143 Er’ûy 36
Ebû Şahme 231 Ervâ 10, 11, 12, 49, 125, 135, 140,
Ebû Talha en-Ensârî 61 142, 145, 163, 168, 169,
Ebû Tâlib 10, 48, 49, 65, 66, 84, 171, 172, 173, 174, 175,
118, 120, 125, 127, 128, 183, 260, 267, 269, 288
130, 131, 137, 139, 145, Ervâ bt. Abdülmuttalib 12, 171,
148, 150, 152, 154, 155, 183
156, 162, 177, 203, 219, Ervâ bt. Hâris 269
224, 227, 247, 255, 256, Ervâ bt. Kureyz 12, 175, 260, 267
258, 266, 268, 269, 270, Ervâ bt. Mukavvim 269
271, 272, 273, 274, 279, Ervâ Suğra 142
282, 291, 295, 297, 299 Esmâ 11, 16, 17, 69, 71, 87, 98,
Ebû Ubeyde 107 106, 119, 134, 148, 150,
Ebû Umeyr 62 156, 158, 162, 174, 186,
Ebû Vedâa b. Sabra es-Sehmî 145 203, 219, 225, 227, 233,
Ebû Yâsir 215 243, 244, 247, 252, 254,
Ebû Yezîd 148 255, 256, 268, 269, 271,
Ebû Züeyb 7, 52, 53, 266 295, 300
Ebü’l-Âs b. er-Rebî 92, 93, 110, Esmâ bt. Ebû Bekir 16, 106, 186,
258, 259 243, 244, 268, 271
Ebü’l-Âs b. Ümeyye 169, 213, Esmâ bt. Ebû Tâlib 156, 269
220, 221, 235, 249, 250 Esmâ bt. en-Nu’mân 233
Ebü’l-Erkâm 190 Esmâ bt. Ka’b el-Cevniyye 87
Ebü’l-Hakem 243 Esmâ bt. Numân el-Gıfâriyye 87
Ebü’l-Hasen 166 Esmâ bt. Umeys 17, 98, 119, 150,
309
162, 219, 225, 227, 247, Fâtıma bt. Ertât 12, 184, 269
252, 254, 255, 268, 271 Fâtıma bt. Esed 128, 129, 148,
Esved b. Abdüyegûs 13, 192, 266 153, 279, 282
Esved b. Süfyân b. Abdülesed 161 Fâtıma bt. Muhammed 9, 95
Esved b. Vehb 13, 191, 193, 269 Fâtıma bt. Ömer 16, 245, 269
Evfâ b. Hakîm b. Ümeyye b. Fâtıma bt. Zâide 14, 64, 200, 216,
Harise 167 222, 241, 269
Evs b. Sâbit 260 Fazl 11, 16, 73, 84, 95, 98, 100,
Eyhâm 36 115, 130, 131, 134, 156,
Eymen 8, 46, 54, 62, 63, 267, 272, 157, 158, 161, 162, 181,
279, 298 208, 219, 247, 252, 253,
267, 271, 289, 298
F Fazl b. Abbâs 157, 158, 181, 267,
271, 289
Fâhite 11, 135, 137, 154, 163, 164,
Fer’a 159, 240
166, 190, 216, 223, 237,
Fihr 32, 49, 64
252, 254, 259, 270
Fîrûz el-Fârisî 208
Fâhite bt. Âmir 216, 252
Furey’a bt. Vehb 190
Fâhite bt. Amr 190
Fükeyhe 207, 228, 232, 246
Fâhite bt. Kuraza 237
Fâhite bt. Mukavvim 270 G
Fâleh 35
Fâri’a bt. Ebû Süfyân 16, 182, 214, Gâlib 32, 38, 49, 64
249, 251, 269 Gaydâk b. Abdülmuttalib 10, 138
Fâri’a bt. Harb 214, 249, 252 Gumeysâ 61
Fârûk 208 Guzeyye bt. Kays 125, 140
Fâtıma 7, 9, 12, 14, 16, 43, 48, 49, Gülsûm 96, 153, 157, 235, 257
64, 89, 90, 94, 95, 96, 97,
98, 108, 109, 111, 112, 114,
H
116, 117, 120, 126, 127, Habîbe 8, 9, 12, 13, 14, 77, 78, 81,
128, 129, 148, 150, 153, 82, 85, 101, 106, 108, 109,
154, 161, 162, 168, 169, 171, 179, 180, 181, 182,
170, 171, 172, 183, 184, 183, 186, 197, 203, 211,
200, 207, 216, 222, 228, 212, 213, 220, 236, 238,
241, 245, 257, 267, 269, 243, 245, 248, 249, 251,
271, 279, 282, 288, 295, 268, 269, 271, 299
299 Habîbe bt. Hârice 203, 243, 245
Fâtıma bt. Amr 7, 43, 48, 49, 126, Habîbe bt. Ubeydullah 9, 108,
127, 168, 169, 170, 171, 109, 269
172, 269 Hâcer 29, 281
Fatıma bt. Dahhâk 87 Hacl b. Abdülmuttalib 10, 135
310
Hafs 106, 208, 230 238, 247, 256, 266, 268,

Hafsa 8, 13, 14, 71, 72, 75, 83, 85, 269, 271, 272, 279, 281,
161, 197, 204, 207, 218, 282, 287
219, 228, 229, 230, 231, Hamza b. Abdülmuttalib 8, 10,
232, 245, 248, 268, 271, 55, 131, 219, 247
295 Hâni 11, 154, 155, 268, 271, 300
Hafsa bt. Ömer 8, 71, 197, 268, Hanteme bt. Hâşim b. Muğîre
271 205
Hakem b. Keysân 176 Hanzala b. Ebû Âmir 238
Hakîm b. Hizâm 188, 223, 297 Hanzala b. Ebû Süfyân 212
Halâl bt. Kays 187 Harâm b. Milhân 8, 60, 266
Hala Sultan 61, 280, 290, 298 Harb b. Ümeyye 137, 172, 184,
Hâle bt. Abdümenâf 216 212
Hâle bt. Ebû Hâle 9, 102, 109, 269 Hârice b. Zeyd 202, 245
Hâle bt. Huveylid 15, 91, 110, Hâris 7, 8, 10, 12, 13, 15, 16, 17,
216, 241, 258, 269 43, 45, 47, 52, 53, 56, 57,
Hâle bt. Vüheyb 132, 135, 168, 62, 72, 73, 76, 84, 101, 102,
172, 190, 193 112, 124, 125, 126, 130,
Hâlid 74, 82, 84, 175, 186, 188, 139, 140, 141, 142, 143,
209, 216, 223, 236, 252, 145, 147, 155, 156, 159,
254 163, 164, 166, 167, 171,
Hâlid b. Hizâm 188 172, 178, 179, 184, 185,
Hâlid b. Velîd 84 194, 197, 199, 200, 207,
Hâlide 12, 15, 138, 165, 166, 168, 208, 210, 216, 218, 219,
192, 193, 199, 200, 241, 221, 222, 223, 232, 233,
242, 269 234, 235, 239, 240, 241,
Hâlide bt. Ebû Leheb 269 242, 245, 247, 248, 250,
Hâlide bt. Huveylid 15, 242, 269 252, 253, 254, 266, 267,
Halîle 150 268, 269, 270, 272, 288,
Halîme 8, 50, 52, 53, 54, 55, 56, 290, 297, 298
57, 144, 267, 268, 271, 290 Hâris b. Abdülmuttalib 10, 57,
Hamdân 36 112, 124, 125, 143, 147,
Hamne 12, 171, 179, 181, 183, 250, 297
211, 248, 251, 269, 272, Hârîs b. Abdüluzzâ 57
288 Hâris b. Âmir b. Nevfel 166
Hamne bt. Cahş 12, 181, 269, 272 Hâris b. Ebû Dırâr 13, 15, 76, 210,
Hamza 8, 10, 51, 54, 55, 84, 105, 234, 235, 268, 269, 298
131, 132, 133, 134, 135, Hâris b. Harb b. Ümeyye 172, 184
139, 141, 150, 161, 162, Hâris b. Hazn 13, 84, 216, 219,
163, 171, 172, 173, 180, 252, 270
183, 186, 190, 193, 219, Hâris b. Nevfel 167, 290
311
Hâris b. Yamer 163 Hind Suğra 142

Hârisiyyûn 125 Hişâm 15, 32, 47, 50, 52, 56, 59,
Harûn 82 65, 73, 74, 75, 76, 77, 91,
Hasan b. Ali 9, 114, 120, 251, 268, 94, 103, 106, 124, 130, 132,
271 150, 152, 165, 170, 192,
Hassân b. Sâbit 256, 257, 290 205, 210, 215, 233, 234,
Hâşim 32, 43, 47, 127, 128, 135, 243, 245, 248, 251, 266,
148, 171, 183, 184, 205, 293, 294, 298
223 Hişâm b. Ebû Ümeyye 15, 234,
Hâşim b. Abdümenâf 47, 128, 266
183 Hizâm b. Huveylid 14, 188, 223,
Hatîce bt. Huveylid 8, 64, 184, 270
197, 200, 266, 272 Huceyle bt. Cündeb 156
Hatîcetü’l-Kübra 186 Hudâme 56
Haticetü’s-Suğra 187 Humeyd 125, 245, 246
Hattab b. Nüfeyl 205 Huneys b. Huzâfe 71, 288
Havle bt. Hakîm 68, 87 Huveylid b. Esed 13, 50, 64, 199,
Havle bt. Kays 134, 161, 162 200, 241, 266
Havle bt. Münzir 54, 99 Huveytib b. Abdüluzzâ 250
Hazâ 37 Huyey b. Ahtab 13, 82, 214, 215,
Hebbâr b. Esved 92, 299 266
Hemeysa’ 37 Huzâfe 55, 56, 71, 74, 218, 288
Hind 9, 11, 14, 16, 49, 65, 74, 84, Huzeyfe 208
101, 102, 109, 133, 135, Huzeyme 8, 13, 14, 32, 38, 72, 73,
142, 154, 163, 164, 175, 75, 84, 85, 179, 180, 197,
176, 186, 197, 200, 208, 199, 208, 216, 219, 221,
213, 216, 219, 221, 232, 232, 239, 247, 252, 266,
235, 236, 237, 239, 242,
270, 282
247, 249, 250, 252, 268,
Huzeyme b. el-Hâris 13, 72, 208,
270, 272, 288
219, 232, 270
Hind b. Ebû Hâle 9, 102, 109,
Hübeyre b. Ebû Vehb 155
268, 272, 288
Hüneyde bt. Mâzin 190
Hind bt. Atik b. Âiz 9, 102, 270
Hüreyre bt. Zem’a 16, 242, 270
Hind bt. Avf 14, 84, 208, 216, 219,
Hüseyin b. Ali 10, 116, 120, 251,
221, 232, 247, 252, 270
268, 272
Hind bt. Ebû Süfyân 16, 250, 270
Hüzeyle bt. Hâris 17, 254, 270
Hind bt. Ebû Umeyye 74
Hind bt. Mukavvim 270 I,İ
Hind bt. Utbe b. Rebî’a 213, 235,
236, 249 Ilâc b. Ebû Seleme 242
Hind Kübra 142 İbrahim 9, 29, 30, 31, 39, 54, 66,
312
88, 89, 90, 99, 100, 108, Kinane b. Rebî’ b. Ebü’l-Hukayk

167, 245, 246, 257, 267, 83
278, 280, 282, 289, 290, Kureybe 12, 16, 107, 169, 177,
292, 293, 297, 298 179, 209, 210, 247, 248,
İbrahim b. Muhammed 9, 99 270
İbrahim b. Nuaym 246 Kureybe bt. Ebû Ümeyye 12, 179
İdris 34 Kureybe el-Kübrâ bt. Ebû Ümeyye
İlyâs 38 16, 247, 270
İmran 181 Kureybe es-Sugrâ bt. Ebû Ümeyye
İsâ 39 16, 248, 270
İsmâil 29, 30, 31, 53, 278, 287, Kureyş 27, 30, 31, 32, 34, 43, 44,
289 45, 48, 49, 65, 85, 95, 100,
İyâz b. Ömer 15, 231, 270 102, 103, 107, 119, 125,
130, 131, 133, 134, 135,
K 136, 141, 142, 145, 146,
147, 150, 151, 155, 159,
Ka’b b. Lüey 48, 64, 205 168, 169, 170, 171, 172,
Kanunî Sultan Süleyman 66 174, 175, 176, 177, 178,
Kâsım b. Muhammed 9, 90 179, 180, 183, 184, 188,
Kaydâr 30, 35 190, 199, 200, 205, 207,
Kaynân 34 209, 210, 211, 212, 213,
Kays 14, 67, 76, 79, 87, 116, 125, 216, 222, 223, 224, 226,
134, 140, 161, 162, 187, 230, 231, 232, 233, 234,
200, 201, 216, 217, 224, 236, 237, 238, 240, 241,
270, 271 246, 247, 250, 251, 252,
Kays b. Zâide 216 253, 258, 260, 275, 277,
Kebîr 107 279, 286
Kerîme 147 Kurre b. Hacl 136
Kesîr 47, 56, 62, 63, 65, 73, 74, Kusay 32, 38, 47, 48, 50, 64, 199,
212
78, 91, 94, 98, 99, 102, 104,
Kusem 10, 11, 115, 129, 130, 131,
107, 111, 114, 118, 119,
139, 156, 160, 252, 266,
126, 130, 132, 133, 137,
268, 288
138, 156, 170, 185, 186, Kusem b. Abbâs 160, 268, 288
215, 293 Kusem b. Abdülmuttalib 10, 129
Kılâbe bt. Amr 135, 163 Kuteyle bt. Abdüluzzâ 203, 225,
Kilâb 32, 38, 45, 49, 64, 279 243
Kimval 37 Kuteyle bt. Kays 87
Kinâne 31, 32, 38, 83, 92 Kutn b. el-Hâris 15, 159, 240, 270
Kinâne b. Adî b. er-Rebî 92 Kutn b. Vehb b. Amr 241
Kinâne b. er-Rebî 92 Kuzmân 234
313
Külsûm b. Hidm 132 Mâriye bt. Şem’ûn 8, 87, 197, 267,

Künûd bt. Kuraza 237 272
Küreyz b. Rebî’a 168 Mehlâîl 34
Mervân b. Hakem 72, 77, 107
L Meryem 242, 259
Lakit 258 Mesrûh 8, 51, 52, 54, 55, 163, 266
Lâmek 35 Mes’ûd b. Amr 84
Leylâ 251 Mes’ûd b. Ebû Ümeyye 15, 233,
Leyla bt. Hatim b. Adiy 87 266
Lübâbe 16, 17, 73, 84, 115, 130, Mes’ud b. Mu’teb 164
131, 134, 156, 158, 159, Mettûşelah 34
161, 208, 213, 216, 219, Meymûne 8, 13, 14, 16, 73, 80,
247, 249, 250, 252, 254, 84, 85, 131, 134, 156, 158,
267, 271 159, 161, 197, 199, 208,
Lübâbe bt. Ebü’l-Âs b. Ümeyye 212, 213, 216, 219, 221,
213, 249, 250 239, 247, 249, 250, 251,
Lübâbe el-Kübrâ bt. Haris 131, 252, 253, 254, 268, 270,
252 271, 295
Lübâbe es-Suğra bt. Hâris 17, Meymûne bt. Ebû Süfyân 16, 250,
254, 267 251, 270
Lübnâ bt. Hacir 136 Meymûne bt. el-Hâris 73, 84,
Lü’ey 32, 38
208, 219, 221, 247
Lüheyye 207, 231, 247
Meysere 65
M Meysûn bt. Bahdel 237
Mikdâd b. Amr 147, 193, 290
Ma’ad 31, 38 Mikdâd b. Esved 147
Ma’bed 11, 156, 161, 179, 242, Mu’attib b. Ebû Leheb 270
252, 255, 267 Muâviye b. Ebû Süfyân 15, 82,
Ma’bed b. Abbâs 267
115, 226, 236, 238, 239,
Ma’bed b. Vehb 242
248, 268, 271, 273, 274,
Mâhî 37
288
Mâlik 14, 31, 32, 38, 60, 61, 62,
74, 77, 134, 138, 161, 172, Muâviye b. Hudeyc 227
184, 200, 201, 210, 219, Mudad b. Amr 30
223, 224, 253, 270, 289, Mudar 32, 38
296 Mugîre b. Şu’be 208, 239, 251
Mâlik b. Adî 60 Muğîre 112, 125, 135, 140, 141,
Mâlik b. Enes 31, 296 173, 205, 232, 251, 299
Mâlik b. Nadr 32, 61 Muğire b. Nevfel b. Hâris 112
Mâlik b. Zem’a 14, 224, 270 Muğîre b. Şube 173
314
Muhacir 186, 209, 232, 243 Mukavvim b. Abdülmuttalib 10,

Muhâcir b. Ebû Ümeyye 15, 233, 134
270, 292 Muksir/Mukassir 36
Muhammed 2, 9, 14, 15, 19, 20, Musâ 82
21, 28, 29, 30, 32, 39, 43, Mus’ab 135, 138, 181, 186, 301
45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, Mus’ab b. Umeyr 181
52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, Mutahhar 89
59, 62, 63, 64, 65, 66, 73, Mutayyib 89
74, 83, 87, 88, 90, 91, 93, Muttalib 47, 73, 145, 224
94, 95, 98, 99, 102, 108, Müdrike 32, 38
112, 118, 119, 120, 123, Müleyke 60, 61, 87, 207, 228, 230,
125, 126, 127, 129, 132, 231
134, 136, 137, 139, 141, Müleyke bt. Cervel 207, 228, 230,
142, 143, 144, 148, 150, 231
151, 152, 153, 155, 156, Müleyke bt. Ka’b 87
157, 158, 159, 160, 162, Mümenna’a bt. Amr 138
166, 168, 170, 171, 173, Münye bt. el-Hâris 200, 222
176, 177, 180, 181, 185, Münzir 54, 79, 99, 186, 243
188, 189, 190, 193, 197, Mürre 32, 38, 45, 48, 49, 64, 74,
199, 200, 201, 202, 203, 201, 208, 223, 250
205, 209, 210, 213, 222, Mürre b. Kâ’b 201
223, 225, 226, 227, 232, Müsâfî b. Safvân 76
234, 235, 236, 239, 240, Müseylime 187, 188, 203
247, 250, 255, 265, 268, Müslim 27, 31, 63, 66, 67, 78, 85,
270, 272, 277, 278, 279, 88, 90, 96, 97, 99, 100, 106,
280, 287, 288, 289, 290, 111, 113, 131, 150, 163,
292, 293, 294, 295, 296, 166, 167, 182, 183, 225,
298, 299, 301 241, 242, 251, 254, 261,
Muhammed b. Ca’fer 118 290, 293, 297
Muhammed b. Ebû Bekir 14, 227, Müzey 35
255, 268, 272, 288
Muhammed b. Ebû Süfyân 15,
N
239, 270 Nâbiga 125
Muhammed b. Hanefiyye 159 Nadr 32, 38, 61, 194
Muhammed b. Sayfî el-Mahzûmî Nadr b. el-Hâris b. Kelede 194
102 Nâhis 36
Muhammed el-Asgar 255 Nâhiş 37
Muhammed el-Evsat 112 Nâhûr 35
Muhassin b. Ali 10, 120, 267, 299 Nâile bt. Ferâfisa 261
Mukavkıs 87, 297 Nâşid 37
315
Necâşî 82, 151, 180, 255 131, 134, 142, 143, 145,
Nefise bt. Ümeyye 65 146, 149, 154, 157, 158,
Nevfel 10, 14, 65, 66, 112, 125, 159, 160, 161, 173, 176,
130, 138, 140, 141, 142, 186, 191, 192, 197, 200,
143, 166, 167, 185, 192, 202, 204, 205, 206, 207,
193, 199, 200, 213, 222, 208, 209, 211, 219, 224,
223, 224, 235, 250, 266, 226, 228, 229, 230, 231,
267, 290, 291, 298, 299 232, 236, 238, 242, 243,
Nevfel b. Hâris 112, 142, 167, 245, 246, 247, 248, 260,
267, 298 267, 268, 269, 270, 271,
Nevfel b. Huveylid 14, 185, 223, 273, 274, 281, 283, 290,
224, 266
291, 292, 293, 294, 295,
Nevfel b. Vüheyb 192, 193
296, 298, 299, 301
Nizâr 38
Ömer b. Abdülaziz 229, 230
Nüheyye 207, 228, 231, 247
Ömer b. Ebû Seleme 9, 105, 106,
Nüteyle bt. Cenâb 129
109, 268, 271
O Ömer b. el-Hattâb 13, 71, 119,
204, 219, 228, 231, 236,
Osman 17, 49, 50, 71, 72, 81, 83, 267, 271, 273, 274
93, 94, 95, 100, 113, 114,
115, 116, 131, 142, 143, R
150, 154, 158, 160, 161,
168, 169, 175, 177, 178, Ra’le 30
186, 191, 201, 206, 212, Râ’û 35
218, 220, 227, 228, 237, Rayta bt. Sa’îd 209
239, 245, 246, 249, 253, Rebâb bt. Üneyf 186
259, 260, 261, 267, 271, Rebî’a 10, 74, 125, 140, 142, 143,
273, 274, 281, 289, 300, 146, 147, 155, 168, 170,
301 171, 177, 184, 200, 209,
Osman b. Abdullah 178, 249 210, 213, 219, 222, 223,
Osman b. Affân 17, 93, 160, 177, 232, 233, 235, 236, 241,
218, 220, 227, 237, 259, 245, 247, 248, 249, 250,
267, 271, 273, 274, 300 267, 281
Osman b. Âmir 201 Rebî’a b. Hâris 142, 147, 155, 171,
Osman b. Ebü’l-Âs 168 267
Osman b. Maz’ûn 100, 218 Rebi’ b. Abdüluzzâ 241
Ömer 8, 9, 13, 14, 15, 16, 31, 53, Remle 81, 150, 180, 186, 197, 213,
56, 57, 63, 68, 69, 71, 72, 237, 249, 250, 261
74, 78, 88, 104, 105, 106, Remle bt. Ebû Süfyân 180, 197
109, 112, 117, 119, 120, Remle bt. Şeybe 261
316
Reyhâne bt. Şem’ûn 8, 79, 197, Safiyye bt. Huyey 8, 82, 197, 221,
220, 267 239, 252, 268, 272
Rifâ’a b. Samuel 221 Safiyye bt. Mahmiye 157
Rukayka bt. Huveylid 15, 241, Safiyye bt. Zübeyr 270
270 Safvân 76, 223, 251
Rukayye 9, 16, 72, 89, 90, 91, 93, Safyâ 172, 184
94, 95, 108, 109, 113, 114, Sahra bt. Ebû Süfyân 16, 250, 270
118, 119, 120, 137, 165, Sahr b. Harb b. Ümeyye 212
207, 245, 246, 257, 260, Sâib b. Avvâm 13, 187, 267
266, 268, 282 Sâib b. Ebû Hubeyş 249
Rukayye bt. Muhammed 9, 93 Sâib b. el-Hâris 15, 240, 270
Rukayye bt. Ömer 16, 246, 268 Saîd 75, 82, 87, 116, 120, 150,
Rumeysâ 61 160, 165, 167, 176, 186,
Rümeyle 61 207, 216, 226, 231, 250
Rümeyse 61 Saîd b. Âs 116
Saîd b. el-Ahnes 250
S,Ş Saîd b. el-Âs 120, 165
Saîd b. Osman b. Affân 160
Sa’d b. Ebû Vakkâs 188, 189, 225 Saîd b. Zeyd 75, 207, 226, 231
Sa’d b. en-Nu’mân 238 Saîde bt. Râfi 228
Saffân b. Ümeyye 250 Sa’lebe b. Şu’be 80
Safî 12, 172, 184, 185, 270 Sâm 35
Safî b. Hâris 12, 184, 185, 270 Sârûğ 35
Safiyye 8, 11, 12, 13, 14, 81, 82, Sayfî b. Ümeyye 102
83, 84, 85, 124, 125, 126, Secah 203
133, 134, 135, 146, 147, Sehle 61
156, 157, 163, 168, 172, Sekîne 117
173, 184, 185, 190, 193, Sekrân b. Amr 67, 103
197, 212, 213, 214, 215, Selâmân 37
216, 220, 221, 222, 224, Seleme b. Ebû Seleme 9, 104, 109,
235, 239, 249, 250, 252, 268
267, 268, 270, 272, 279, Seleme b. Sülâme 177
299 Sellâm b. Mişkem 82
Safiyye bt. Abdülmuttalib 12, 172, Selmâ 17, 46, 47, 58, 67, 79, 84,
184, 224 90, 99, 131, 134, 161, 162,
Safiyye bt. Cündeb 124 201, 202, 217, 219, 247,
Safiyye bt. Cüneydib 124 252, 256, 270
Safiyye bt. Ebü’l-Âs 14, 81, 213, Selmâ bt. Amr 47, 217
220, 235, 249, 250, 270 Selmâ bt. Kays 79
Safiyye bt. Hazn 212, 216 Selmâ bt. Sahr 201
Safiyye bt. Humeyd 124 Selmâ bt. Umeys 17, 84, 131, 134,
317
161, 162, 219, 247, 252, Şeybe 47, 113, 133, 261, 292
256, 270 Şeymâ bt. Halîme 8, 56, 267
Sena bt. Esmâ 87 Şifâ bt. Abdullah 72
Senâ bt. Süfyân 87 Şît 34
Senber 36 Şurahbil b. Hasene 82
Sevde 8, 9, 14, 67, 68, 69, 78, 85,
101, 103, 104, 186, 197, T
200, 201, 217, 224, 225, Tâbih 37
242, 267, 272, 299 Tâhir 89, 98, 126, 146
Sevde bt. Zem’a 8, 67, 78, 103, Tahir b. Zübeyr 270
197, 217, 267, 272 Tâhire 64
Sıddîk 69, 202, 204, 226, 227, 288 Talha b. Ubeydullah 181, 245
Sidre bt. Yezîd 230 Tâlib b. Ebû Tâlib 266
Sîrîn 17, 87, 88, 256, 257, 270, Târeh 35
272 Tayyib 89, 98
Sîrîn bt. Şem’un 17, 256, 270, 272 Temmâm 156
Sübey’a bt. Ebû Leheb 167, 267, Tufeyl 73, 218
272 Tuleyb b. Umeyr 12, 171, 183,
Süheyl b. Amr 103, 177 267
Sükeyne 117, 301 Tuleyha 203
Sülâme bt. Umeys 17, 252, 256,
270 U,Ü
Süleyman 21, 23, 66, 97, 230, 290, Ubey 37
298, 299 Ubeyd 36, 62, 63, 214, 232, 241
Süleym b. Milhân 8, 60, 266 Ubeyd b. Zeyd el-Habeşî 62
Sümey 35 Ubeyde 73, 107, 167, 186
Sümeyye 213, 236, 239 Ubeydullah 9, 11, 12, 14, 81, 108,
Süveybe 7, 8, 50, 51, 52, 54, 55, 109, 131, 141, 156, 158,
132, 137, 176, 266 159, 166, 170, 179, 180,
Şâleh 35 181, 182, 207, 211, 228,
Şeddâd b. el-Hâd 256 230, 231, 235, 240, 245,
Şekıyye 87 252, 266, 268, 269, 270
Şem’ûn 8, 13, 79, 87, 197, 211, Ubeydullah b. Abbâs 240, 268
216, 220, 257, 267, 270, Ubeydullah b. Cahş 12, 81, 108,
272 109, 180, 235, 266
Şem’ûn b. Zeyd 79, 211 Ubeydullah b. Ömer 14, 230, 270
Şemûs bt. Kays 14, 200, 201, 217, Udd 37
270 Uded 37
Şerâf bt. Halife 87 Ukayl 162
Şettâ 166 Ukbe 167, 169, 175, 183, 187
318
Ukbe b. Ebû Muayt 169, 175, 183, 267, 269, 270, 272, 292,
187 296
Umâre 11, 134, 161, 162, 175 Ümeyye b. Hâris 270
Umeyme bt. Ebû Süfyân 16, 250, Ümmü Abbas 160
270 Ümmü Abdullah 71, 155, 222,
Umeyra bt. es-Sa’dî 224 254
Umeyr b. Vehb 171, 183 Ümmü Ammâre bt. Süfyân b.
Umeys b. Ma’bed 252, 255 Abdullah 230
Umra bt. Hâris 16, 248, 270, 272 Ümmü Amr 11, 107, 135, 145,
Urve 31, 108, 186, 243, 250, 251 163, 164, 166, 213, 235,
Urve b. Mes’ûd 108, 250, 251 249, 250, 270
Urve b. Zübeyr 31, 186 Ümmü Amr bt. Ebû Amr b.
Useyme 246 Ümeyye 213, 235, 249, 250
Utbe b. Ebû Leheb 93, 270 Ümmü Âsım 230
Utbe b. Ebû Süfyân 15, 238, 270 Ümmü Bürde 54, 99, 100
Utbe b. Rebîa 133 Ümmü Cemil 137, 138
Uteybe b. Ebû Leheb 270 Ümmü Cemîl 146, 165, 240
Ümâme bt. Ebü’l-Âs 9, 111, 120, Ümmü Cemîl bt. Harb 165
153, 268
Ümmü ebîhâ 96
Ümâme bt. Hamza 256, 268, 272
Ümmü Eymen 8, 46, 54, 62, 63,
Ümâme bt. Haris el-Hilâliyye 87
267, 272, 279
Ümeyme 12, 14, 16, 49, 77, 87,
Ümmü Gülsûm 96, 153, 157, 257
142, 156, 170, 171, 173,
Ümmü Gülsüm bt. Ali 10, 118,
179, 191, 200, 201, 211,
119, 120, 207, 230, 245,
213, 220, 221, 235, 242,
248, 249, 250, 270 246, 268
Ümeyme bt. Abdülmuttalib 12, Ümmü Gülsüm bt. Ebû Bekir 16,
14, 170, 179, 211, 220, 235 244, 270
Ümeyme bt. Abdüluzzâ 221 Ümmü Gülsüm bt. Ebû Seleme 9,
Ümeyme bt. Harb 191 107, 109, 271
Ümeyme bt. Rukayka 242 Ümmü Gülsüm bt. Muhammed
Ümeyme bt. Şerahil 87 9, 94
Ümeyme bt. Zem’a 16, 242, 270 Ümmü Gülsüm bt. Ukbe b. Ebû
Ümeyye 10, 12, 13, 15, 16, 65, 74, Muayt 187
82, 102, 125, 137, 140, 144, Ümmü Gülsüm bt. Zem’a 16, 243,
145, 167, 169, 170, 172, 271
177, 178, 179, 184, 187, Ümmü Habîb 11, 13, 16, 49, 50,
192, 197, 208, 209, 212, 131, 156, 161, 188, 200,
213, 219, 220, 221, 232, 222, 242, 243, 250, 252,
233, 234, 235, 247, 248, 271
249, 250, 251, 256, 266, Ümmü Habîb bt. Abbâs 271
319
Ümmü Habîb bt. Avvâm 13, 188, Ümmü’l-Münzir 79

271 Ümmü Muğîre 141
Ümmü Habîb bt. Esed 49, 50 Ümmü Muhammed 102, 159
Ümmü Habîb bt. Zem’a 16, 243, Ümmü Nu’mân 150
271 Ümmü Osman 245
Ümmü Habîbe bt. Cahş 12, 77, Ümmü Râfi Selmâ 90, 99
78, 182, 271 Ümmü Rûmân bt. Âmir 14, 69,
Ümmü Habîbe bt. Ebû Süfyân 218, 266, 272
268, 271 Ümmü Said 141
Ümmü Hafîd 216, 252, 254 Ümmü Saîd bt. Amr b. Yezid 150
Ümmü Hakem bt. Ebû Süfyân 16, Ümmü Seleme 8, 9, 13, 14, 55, 74,
249 75, 76, 85, 101, 103, 104,
Ümmü Hakem bt. Zübeyr 8, 55, 105, 107, 144, 163, 169,
271 170, 176, 177, 178, 197,
Ümmü Hakîm 12, 49, 141, 146, 208, 209, 210, 219, 220,
147, 168, 169, 173, 174, 232, 233, 247, 268, 271,
175, 207, 245, 248, 260, 273
266 Ümmü Seleme bt. Ebû Umeyye 8,
Ümmü Hakîm bt. el-Hâris 207 74, 268, 271, 273
Ümmü Halid 186 Ümmü Seyf 99
Ümmü Hânî 128, 148, 150, 155 Ümmü Süleym bt. Milhân 8, 58,
Ümmü Hâni bt. Ebû Tâlib 268, 61, 88, 267, 271
271 Ümmü Şerîk 87
Ümmü Harâm bt. Milhân 8, 58, Ümmü Talha bt. Kureyz 12, 175,
60, 267, 272, 280 271
Ümmü Hufeyd 248 Ümmü Varaka 162
Ümmü Humeyd 245 Ümmü Yahyâ 242
Ümmü Kâsım 150
Ümmü’z-Zübeyr 11, 146, 147,
Ümmü Kebşe 52
250, 271
Ümmü’l-Benîn bt. Suğar 150
Ümmü’z-Zübeyr bt. Zübeyr 271
Ümmü’l-Benîn bt. Uyeyne 261
Üneyfe 61
Ümmü’l-Esved 68, 103, 223
Üneyse bt. Halîme 8, 56, 271
Ümmü’l-Fazl 16, 73, 84, 115, 130,
Üsâme b. Zeyd 63, 95, 100, 113,
131, 134, 156, 161, 208,
203
219, 247, 252, 253, 267,
271 V
Ümmü’l-Hakem 77, 213
Ümmü’l-Hasan 186, 188, 243 Vahşî b. Harb 133
Ümmü’l-Hayr 172, 184, 201, 222, Varaka b. Nevfel 65, 66
223 Vehb 7, 13, 44, 45, 46, 49, 107,
Ümmü’l-mesâkîn 74 126, 146, 155, 171, 179,
320
183, 189, 190, 191, 192, Zerkâ 161

193, 218, 241, 242, 266, Zeyd b. el-Hattâb 245
269, 271 Zeyd b. Hârise 63, 77, 94, 108,
Vehb b. Abdümenâf 45, 49, 189, 132, 152, 162, 223, 238
190, 193, 271 Zeyd b. Ömer 14, 119, 230, 231,
Vehb b. Esved 13, 193, 271 268
Vehb b. Ubeyd es-Sakafî 241 Zeyneb 8, 9, 10, 12, 13, 14, 16, 68,
Velid 74, 166, 167, 209, 216, 219, 71, 72, 73, 75, 77, 78, 79,
233, 252, 254, 291 82, 83, 84, 85, 89, 90, 91,
Velid b. Mugîre 219, 254 92, 93, 96, 101, 104, 106,
Vüheyb 46, 132, 135, 168, 172, 107, 108, 109, 110, 113,
190, 192, 193 117, 118, 119, 120, 153,
171, 176, 179, 180, 181,
Y 182, 187, 197, 199, 207,
208, 211, 213, 216, 218,
Yahya 54, 112, 120, 255, 289, 297
219, 220, 221, 223, 228,
Yahzan 36
232, 235, 239, 245, 246,
Ya’lâ 134, 161, 162
247, 248, 252, 257, 258,
Ya’la b. Hamza 271
259, 266, 267, 268, 271,
Ya’rub b. Yeşcub b. Kahtân 29
272, 281, 282
Yedlâf 37
Zeyneb bt. Ali 10, 117, 119, 120,
Yelhan 36
268
Yerd 34
Zeyneb bt. Cahş 8, 12, 13, 14, 68,
Yesrebî 36
77, 78, 83, 85, 171, 180,
Yezîd 15, 107, 117, 118, 148, 150,
181, 182, 197, 211, 220,
213, 226, 230, 235, 236,
235, 267, 272, 281
237, 253, 267, 293
Zeyneb bt. Ebû Seleme 9, 106,
Yezîd b. Ebû Süfyân 15, 236, 267
107, 109, 268
Yezîd b. el-Esam 253
Zeyneb bt. Esram 179
Yezîd b. Muâviye 118
Zeyneb bt. Huzeyme 8, 13, 14,
Yezid el-Hayr 236
72, 73, 75, 84, 85, 179, 180,
Yusuf 2, 155, 245, 287, 290, 292,
197, 199, 208, 216, 219,
294, 296, 298
221, 232, 239, 247, 252,
Z 266, 282
Zeyneb bt. Maz’ûn 14, 71, 207,
Zârih 36 218, 228, 245, 266
Zâtünnitâkayn 244 Zeyneb bt. Mersed 186
Zehrâ 96 Zeyneb bt. Nevfel 213, 235
Zekeriya 245, 292 Zeyneb bt. Ömer 16, 246, 271
Zem’a b. Esved 179 Zeynebîler 118
Zem’a b. Kays 67, 200, 224, 271 Zinnûreyn 95
321
Ziyâd 15, 213, 236, 239, 253, 268 Zübeyr b. Abdülmuttalib 10, 125,
Ziyâd b. Ebîh 236, 239 126, 146, 185
Ziyâd b. Ebû Süfyân 15, 239, 268 Zübeyr b. Avvâm 13, 112, 172,
Zureybe bt. Said 141 185, 224, 243, 244, 268,
Zübeyr 8, 10, 11, 13, 31, 49, 55, 271
71, 77, 80, 81, 88, 112, 125, Züheyr b. Ebû Ümeyye 12, 178,
126, 127, 133, 134, 139, 179, 233, 267
142, 146, 147, 162, 172, Zühre bt. Amr 199
184, 185, 186, 187, 222, Zü’n-nûreyn 260
223, 224, 243, 244, 250, Zür’a bt. Meşrah 158
266, 267, 268, 269, 270,
271, 301
322
YER İSİMLERİ İNDEKSİ
u
A 294, 296, 298
Afrika 158, 161, 237 E

Amevas 236
Ebvâ 46, 62, 144, 282, 291
B Ecnâdeyn 204
Bahreyn 105 F
Basra 102, 158, 206, 227, 239 Fars 105, 206, 239
Bedir 46, 60, 70, 72, 73, 92, 94, Fedek 97, 287
95, 102, 110, 112, 130, 133, Filistin 236
138, 141, 143, 148, 149, Fustat 227
166, 170, 176, 177, 178,
180, 184, 185, 187, 202, G
206, 212, 213, 221, 223, Gazze 44, 47
224, 233, 238, 242, 259,
260, 282 H
Bi’ri maûne 60
Habeşistan 63, 67, 75, 81, 82, 93,
Buhârâ 237
94, 104, 105, 106, 108, 113,
C 114, 150, 151, 152, 176,
177, 179, 180, 182, 184,
Celûlâ 103 186, 188, 224, 255, 260
Cennetü’l-Muallâ 48 Hacûn 66, 67
Ci’râne 57 Havran 166
Cürcân 158 Hayber 51, 55, 83, 97, 141, 147,
D 149, 151, 153, 156, 171,
184, 206, 215, 226
Dımeşk 110, 111, 112, 231, 236, Hicaz 29, 237
238, 241, 246, 287, 292, Horasan 115, 116, 160
323
Hudeybiye 75, 76, 91, 103, 149, 157, 158, 159, 162, 165,
151, 153, 177, 226, 259, 166, 167, 170, 171, 172,
260 173, 175, 176, 177, 178,
Huneyn 62, 142, 143, 144, 146, 179, 181, 182, 184, 186,
149, 157, 165, 166, 178, 187, 192, 202, 206, 213,
202, 213, 226, 236 214, 215, 228, 230, 232,
233, 239, 244, 245, 253,
I
255, 259, 260, 279, 282,
Irak 162, 206, 228, 237 284, 294, 299
İran 103, 206 Mekke 30, 34, 44, 46, 47, 48, 51,
İskenderiye 87 52, 53, 57, 59, 67, 69, 70,
İstanbul 2, 82, 153, 158, 204, 228, 71, 75, 77, 81, 84, 85, 90,
265, 272, 287, 288, 289, 92, 93, 95, 96, 98, 104, 108,
290, 291, 292, 293, 294, 110, 111, 113, 124, 126,
295, 296, 297, 298, 299, 130, 131, 132, 134, 135,
300 136, 138, 141, 143, 144,
145, 149, 150, 152, 153,
K 154, 155, 157, 158, 159,
Kadisiye 103 160, 161, 162, 165, 166,
Kerbelâ 117, 296 170, 171, 175, 177, 178,
Kıbrıs 60, 61, 237, 290 179, 181, 182, 186, 188,
Kinde 233 200, 201, 202, 205, 206,
Kuba 60, 62, 215, 244 212, 213, 215, 218, 219,
Kudüs 211, 237 223, 225, 226, 227, 228,
Kuf 88 229, 236, 238, 243, 244,
Kûfe 115, 117, 154, 206, 210, 234, 249, 254, 259, 260, 274,
239 277, 278, 279, 282, 284,
Kuzey Afrika 158, 237 289, 296, 298
Meşrebetü Ümmi İbrahim 99
M Mısır 87, 88, 99, 186, 206, 211,
Medine 44, 46, 51, 53, 59, 62, 63, 216, 227, 228, 231, 237,
70, 72, 73, 75, 76, 77, 78, 238, 255, 256, 293
81, 82, 84, 85, 88, 92, 93, Mûte 149, 152, 203
94, 95, 96, 97, 99, 102, 104, Müreysî 76, 210
105, 106, 110, 111, 112,
N
114, 115, 116, 120, 125,
128, 129, 131, 132, 133, Necran 213
134, 138, 141, 142, 144, Nihâvend 228
145, 149, 151, 153, 154, Nüveyriye 85
324
YER İSİMLERİ İNDEKSİ
R Tâif 144, 159, 178, 188, 202, 213,

226, 238, 239
Rükn-i Yemânî 102 Tebük 153, 202, 233, 260
S U
Sadif 233 Uhud 60, 70, 73, 75, 96, 102, 133,
Safrâ 112 172, 176, 177, 178, 180,
Sakîfetü Benî Sâide 203 181, 182, 187, 202, 206,
San’a 233 213, 215, 228, 234, 238,
Semerkant 160, 237 256
Serif 85 Ürdün 236
Sıffîn 115, 149, 154, 158, 164,
227, 231, 237, 238 Y
Sicistan 237
Yemen 29, 126, 159, 179, 202,
Sîf ’ül-bahr 133
233, 237
Suriye 65, 125, 157, 170, 202, 213,
Yermük 110, 158, 213, 244, 249
226, 228, 237, 259
Yesrib 44, 45, 46, 47, 125, 279
Şam 44, 47, 61, 65, 118, 127, 149,
152, 160, 166, 206, 236, Z
237
Zû-Tuva 92
T
Taberistan 158
325

Hz. Muhammed’in Aile Ve Akraba Atlası - Hayati Yılmaz

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Hz. Muhammed’in Aile Ve Akraba Atlası - Hayati Yılmaz

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hz. Muhammed’in Aile Ve Akraba Atlası - Hayati Yılmaz

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HADİS RİVAYETİNE K ATKILARI BAĞLAMINDA

© Hayati Yılmaz, 2012

© Bütün yayın hakları BSR YAYIN GRUBU’na aittir. İzinsiz basılamaz,

Koordinatör: Yusuf Aydın

1. Baskı Ekim 2009

“Bu bir BSR YAYIN GRUBU ürünüdür.”

BSR YAYIN GRUBU

KONUNUN SINIRLARI ve HZ. MUHAMMED’İN SOYAĞACI........27

HZ. MUHAMMED’İN AİLESİ...................................................................43

HZ. MUHAMMED’İN AKRABALARI....................................................123

HZ. MUHAMMED’İN HISIMLARI........................................................197

HZ. MUHAMMED’İN AİLE ve AKRABALARININ

İ lk insan Hz. Âdem’den Son Peygamber Hz. Muhammed’e

Hz. Muhammed’in içinde yaşadığı ortamı tanımanın en iyi

Hz. Muhammed’in Aile Ve Akrabalarının Hadis Rivayetine Kat-

a.mlf. aynı müellif

H z. Peygamber’i ve içinde yaşadığı toplumdaki yakınlarını

alınmıştır. Bu sınırın içine de, kendilerinden iki öncesi ve iki son-

II. HZ. MUHAMMED’İN SOYAĞACI

bulunmadığı bu ıssız ve kurak yerde Zemzem suyunun çıkması,

İsmâil’in neslinden olduğu da kesindir. Hz. İbrahim ile Hz. Âdem

“Ben, Âdemoğulları soylarının en hayırlı, en temiz olanların-

Daha önce de geçtiği üzere bu isimlerde ve sıralamasında her-

83. HZ. MUHAMMED

Yukarıdaki şecerede görüldüğü gibi verilen bütün isimler kay-

H z. Muhammed’in içinde doğduğu ve yetiştiği ailesi bölü-

I. BABASI, ANNESİ, DEDELERİ ve NİNELERİ

Abdülmuttalib, oğlu Abdullah’ı kurban etmeye kalkı­şınca, ak-

oğlunun has­talandığını haber alınca büyük oğlu Hâris’i Yesrib’e

B. ANNESİ: ÂMİNE bt. VEHB

7 Bk. Duhâ Sûresi (93), 6

Âmine’nin doğum tarihi hakkında kay­naklarda bilgi yoktur.

10 Ya’kûbî, Târîh, II, 10

Kaynaklarımızda bu hanımların isimleri ve özellikle erkek ço-

2. Babaannesi: Fâtıma bt. Amr

b. Gâlib b. Fihr el-Mahzûmiyye’dir.20 Kocası Abdülmut­talib ile

Abdülmuttalib’in dört oğlunun (Zübeyr, Abdülka’be, Ebû

3. Annesinin Babası: Vehb

Habîb bt. Esed b. Abdüluzzâ b. Kusay, babası ise Abdüluzzâ b.

ÜMMÜ HABÎB Huveylid Abdülmuttalib

Berre HZ. HATÎCE Abdullah

ÂMİNE HZ. MUHAMMED

Buna göre Hz. Peygamber’in anneannesi Berre’nin annesi

II. SÜT AKRABALARI

Süveybe’nin ve oğlu Mesrûh’un Müslüman olup olmadıkla-

2. Halime bt. Ebû Züeyb - Hâris b. Abdüluzzâ

Hz. Muhammed’in diğer sütannesi Halîme bt. Ebû Züeyb

etmesi,37 Halîme’nin peygamberlikten sonra da Hz. Muhammed

hayatı hakkında hiçbir bilgi bulunmamaktadır. Hz. Peygamber hic-

c) Ebû Seleme Abdullah b. Abdülesed el-Mahzûmî

d) Ümmü Hakem bt. Zübeyr

Hâlîme’nin bunlar dışında emzirdiği bir diğer çocuk da Hz.

a) Üneyse bt. Halîme

b) Şeymâ bt. Halîme

Bu rivayete göre onun Hz. Ömer dönemine kadar yaşadığı an-

d) Ebû Süfyân b. Hâris

D. SÜT TEYZELERİ VE SÜT DAYILARI

Buna göre aradaki “teyzelik” mahremiyet doğuracak mahi-

yeterli bilgi vermemektedir. Kesin olan şudur ki, Hz. Peygamber

Abdülmuttalib, oğlu Abdullah’ı kurban etmeye kalkışınca, ak-

oğlunun hastalandığını haber alınca büyük oğlu Hâris’i Yesrib’e

Âmine’nin doğum tarihi hakkında kaynaklarda bilgi yoktur.

b. Gâlib b. Fihr el-Mahzûmiyye’dir.20 Kocası Abdülmuttalib ile

Hz. Peygamber, Hz. Hatîce’nin vefatından sonra onu hiçbir

kadınlardan Mâriye’yi Allah Rasûlü (s.a.) kendine cariye olarak