4.

Gaia
Basoetako Kudeaketa Iraunkorra
 Basoetako kudeaketa
n 1- Basoetako kudeaketa iraunkorra
n 2- Basoen egoera munduan
n 3- Basoetako kudeaketa iraunkorra lortzeko
oinarri ekologikoak. Vienako irizpideak
n 4- Ziurtagiri-sistemak
 1- Basoetako kudeaketa
iraunkorra
Basoetako bilakaera guztiz lotuta dago gizartearen
garapenarekin

n Duela 10.000 urte Lurraren azaleraren erdia basoz

estalita zegoen

n Gaur egun, orduko azaleraren %27 bakarrik da basoa

 Harri Aroa
n Harri Aroan gertatu zen gizakiak eragindako
lehen eraldatze nabarmena (Latitude epeletan)
n Populazioaren dentsitatea emendatzen hasi zen
n Basoen azalera murrizten
n Nekazaritza nagusitzen hasi zen
 Burdin Aroa
n Burdin Aroan, burdinazko tresnek nekazarien lanak
erraztu egin zituzten
n Nekazaritza-lurrak zabaldu egin ziren
n Aro horretatik aurrera baso gehienak eraldatu egin
ziren
n “Ukitu gabeko“ baso gutxi geratu dira

Dena dela, Kristo aurretiko azken mendeetan lurzoruaren

azaleraren %70-80 basoek estalita zegoen
 Erdi Aroa
n Erdi Aroaren hasieran, nekazaritza-lurralde asko
abandonatu egin ziren
n Baso sekundarioak garatu ziren
n Zura energi-iturri gisa eta eraikitzeko erabiltzen zen
n Erdi Aroaren bukaeran Europan basoek estalitako
azalera osoaren % 30 baino ez zen
 Hurrengo mendeak
n XVI. eta XVII. mendeetan basoen desagerpena
orokorra izan zen Europan

n XIX. eta XX. mendeetan areagotu egin zen

n Azken 100 urteetan paisaian eta
biodibertsitatean aldaketa handiak sortu dira

 Gure basoen bilaketa historikoa
n Euskal Herriko basoek munduko beste zenbait
alderdietako basoen bilakaeraren antzekoa izan
dute XX. mendera arte:
n XIII. eta XIV. mendeetako agiri askok haritzen, pagoen
eta pinuen garrantziaz hitz egiten dute
n XII. eta XVIII. mendeetan zuhaitzak ekoizten ziren
itsasontzigintzarako eta burdinoletarako egur-ikatza
fabrikatzeko.
n XIX. mendea desforestazio eta pribatizazio garaia da,
itsasaldeko lurraldeetan batez ere. Publikoak edo
kolektiboak ziren lursailak pribatuen esku jarri ziren.
n XX. mendearen hasieran, Kantauriko mendiek baso-
estaldura eskasa zuten, eta Pinus radiata espeziea
sartzearekin batera, mendi soilen zati bat egur-ekoizle
izatera pasa zen
-Gizakiak basoak hondatzen dituen presioa egiten du

-Basoarekiko menpekotasun handia du

- Basoaren ustiapena: ingurumeneko baldintzetara (klima,

lurzorua, maldak) egokituta eta baita basoaren (espezieak, egitura)
baldintzetara

- Baso naturalak moldatuta: gaitasun teknikoen eta baldintza

ekonomiko eta sozialen araberako eskariak

- XIX. mende hasiera arte:landa-ekonomia zuen gizartea nagusitzen

zen eta basoaren USTIAPEN TRADIZIONALA egiten zen
 BASOAREN USTIAPEN TRADIZIONALA

n Gizarteak basoko produktuak erabiltzen zituen

bere beharrizanak asetzeko

n Tresnak eta erremintak

n Etxetarako mantenua
n Soroetako ongarriak
n Abereen bazka
n Eta beste batzuk
 Gizarteak basoko produktuak behar zituen
n Egurra, etxeko berokuntzarako eta erregaitarako
n Zurezko makilak erabilera askotarako (landa ingurunean)
n Egurra, egur-ikatza egiteko, batez ere burdinoletarako
n Egurra, karabietan kareharria berotu eta kare bizia egiteko (eraikuntzetarako
eta medeatzeko)
n Egurra, zeramikazko produktueen labeetarako
n Mota eta tamaina desberdinetako zurezko piezak eraikuntzetan erabiltzeko
n Mota eta tamaina desberdinetako zurezko piezak ontzigintzarako (mastak eta
beste pieza batzuk)
n Orbela eta lurrustela soroak ongarrizteko
n Garoa eta beste landare-materialak abereen azpietarako
n Hosto berdeak urritasun garaietan aberei bazka bezala emateko
n Fruitu jangarriak, bereziki ezkurrak abereei emateko (inoiz ere
gizakiarentzat)
n Sendabelarrak
n Perretxikoak (jangarriak)
n Interes zinegetiko handiko animalia espezie asko bizi eta babesten ziren
basoetan. Ehiztariek ehiza babeserako interesa izan dute.
 Mendiaren forma kulturalak
n Basoak presioa altua: lortu zitezkeen produktu
guztiak kontuan hartuta. Gertuko produktuak
erabili (Inportazioa zaila).
n Europan mendia ustiatzeko eredu batzuk
orokortu ziren (herri lurretan eta Elizaren lurretan, beraz,
lurrik gabeko jendeak ere parte hartzen zuen ustiatzeko modu
hauetan)
n Orokorrean ustiatzeko hiru eredu nagusi
Europa mailan ustiapen tradizionalean:
produktuen eskariaren araberara: baso garaia,
basobera eta baso motza
 BASO GARAIA- TANTAIDI
n Zuhaitzei luze hazteko aukera ematen zitzaien (20 m)
n Zurezko pieza luzeak eta zuzenak lortu nahi ziren
(eraikuntzetarako eta ontzigintzarako)
n Haritzak, pagoak eta gaztainondoak landatzeko sistema
n Abeltzaintzarekin bateragarria zen baso mota
n Kontrolpeko egur erauzketekin bateragarria da
n Kontrolpeko lurrustela ateratzearekin bateragarria
n Horrelako basoetan interesa zuten sektoreak:
n Koroak, Erregearen Itsas Armadarako
n Diputazioak, etxeak egiteko baliabideak ziurtatu behar ziren
 BASO USTIATZEKO OINARRIZKO EREDU TRADIZIONALAK

BASO GARAIA-TANTAIDI

Iturria: Loidi et al, 2004. Bizkaiko basoak

 BASOBERA-TXARAKA
n Egurraren (zurezko pieza txikiak) eta kantitate handia
ekoizpenerako

n Zuhaitz gazteak lurzoru paretik edo zentimetro gutxietara mozten

ziren. Motzondoa uzten zen eta bertatik hainbat zurtoin berri hazten
ziren. 12-15 urteetara (5-10 mtako altuera) moztu egiten ziren

n Oin isolatu batzuk uzten ziren hazia lortzeko eta loratzeko eta
babesa emateko

n Abereak ezin sartu mozketa ondorengo suspertzea ahalbidetzeko

(urte batzuetan). Hosto freskoak bazkarako erabiltzen ziren.

n Erdi Aroan nahiko arrunta zen basobera eta baso garaiarekin

konbinatzen zen
 BASO USTIATZEKO OINARRIZKO EREDU TRADIZIONALAK

INAUSI AURRETIK

INAUSI ONDOREN

BASO BERA-TXARAKA

URTE BETE GEROAGO

Iturria: Loidi et al, 2004. Bizkaiko basoak
 BASO MOTZA-LEPATUA
n Zuhaitzak lurretik 2 edo 3 mtara moztu. Ebakidura parean adar koroa
sortzen da. 8-10 urtetik behin, beti ere adar batzuk utzita, moztu.

n Zuhaitzen itxura: enbor lodi, eta zuzena, 2-3metrotakoa eta aldian

behin inausten diren adar koroa

n Larre basoetan ohikoa da, abeltzaintza eta baso ustiapena

konbinatzen baitira.

n Derrigorrezkoa: zuhaitzen arteko distantzia handia eta maiz inaustea,

argia ohianpean sartzeko eta belar-geruza osatzeko.

n Egurreko pieza okerrak lortzen ziren, ontzingintzan erabiltzen

zirenak

n Zuraren eta ikatzaren produkzioa: Pagotik, ikatza eta egurra,

Lizarretik, abereentzako bazka
 BASO USTIATZEKO OINARRIZKO EREDU TRADIZIONALAK

BASO MOTZA-LEPATUA

INAUSI AURRETIK INAUSI ONDOREN URTE BETE GEROAGO

Iturria: Loidi et al, 2004. Bizkaiko basoak

 BASO USTIATZEKO OINARRIZKO EREDU TRADIZIONALAK

TANTAIDI

BASO LEPATUA

TXARAKA

Iturria: Loidi et al, 2004. Bizkaiko basoak

Ustiapen BASOBERA BASO GARAIA BASO MOTZA
eredua TXARAKA TANTAIDI LEPATUA

•Abereak ezin sartu •Produkzio tasa •Produkzio tasa

•Ez da zurezko pieza txikia txikia
Alde handirik ateratzen
txarrak

•Produkzio tasa •Abereak sar •Abereak sar daitezke

handia daitezke •Pieza okerrak
•Egur pieza txikiak •Zurezko pieza ontzigintzarako
Alde -Erregaitarako handien ekoizpena •Egur pieza txikiak
onak - Egur ikatza •Ontzigintza - Erregaitarako
egiteko •Eraikuntzarako -Egur ikatza egiteko
 Mendiaren ustiapen tradizionalaren amaiera
n XX.menderako ustiapen eredu horiek guztiak krisian sartu ziren
n Aldaketa sozial eta ekonomiko ugari gertatu ziren
n Frantziako konbentzioaren aurkako gerratea (1795-96)
n Independentzia Gerra (1808-14)
n Lehen karlistada (1833-39)
n Armadak mantentzeko udalerri eta diputzioei ezarritako zamen
eraginez, erakunde horien esku zegoen jabetza publikoaren zati
handia saldu eta esku pribatuetan gelditu zen
n Ondoren, desamortizazioak gertatu ziren
n Alvarez de Mendizabal ministroarena (1837)
n Madozena (1855)
n Lurra pribatu bihurtzearen aldeko ziren
n Estatuak elizaren ondareak, maiorazkoak eta jaurerri-jurisdikzioak
ezabatu eta enkante publiko bidez esku pribatuetan amaitu zuten
n 50 urte buruan, modu estentsiboan erabiltzen zen herriarena
edo elizarena izandako lur asko pribatizatu egin ziren eta
ustiapen intentsiboen menpe gelditu zen.
n Herri lurrak ustiatzetik bizi ziren nekazariak sistematik kanpo
gelditu ziren. Industrializatzen hasi ziren hirietan proletarioen
klasearen barruan sartu ziren.
n Basoetarako kaltegarri izan zen, eremu askotan zuhaitz
mozketak egin ziren eta abeltzaintza intentsiboagoa
ahalbidetzeko lurrak lantzen hasi ziren
n Borrokak eta desamortizazioak amaitu ondoren, nekazaritzako
gizartea industria gizarte bihurtu zen
n Siderurgia berria bultzatu zen eta honek ikatz minerala
erabiltzen zuen eta egur ikatzaren eskariak murriztu ziren
n Hazkunde demografiko handia izan zen eta janari
eskariaren etengabeko gorakada eragin zuen.
n Geroz eta lur gehiago ustiatu behar ziren eta baso
naturalek eta erdinaturalek atzera egin zuten
n XX.mendeko lehenengo hamarkadetan amaitu zen,
inportazioarekin presioa gutxitu zen
n Deforestazioaren gorengo une historikoa gertatu zen

n Puntu honetan urteen buruan buruturiko

kudeaketa sistema ekologiko eta iraunkorra alde
batera utzi zen
n Doktrina berri bat sartu zen: Adan de Yarza
Markesarena
n Hazkuntza azkarreko espezie arrotzak erabiltzen hasi
ziren:
n Intsinis pinua
n Eukaliptoa
n Lawson altzifrea
n Alertze japoniarra
n Eta beste zuhaizt exotiko guztiak
n ERRENTAGARRITASUN EKONOMIKOaren
irizpidea ezartzen joan zen, basogintza tradizionalarekin
zerikusirik ez zuen basogintza ezartzen joan zen
 Basoaren ustiapen intentsibo
modernoa
n Espezie exotikoetako baso landaketak oso hedatuta daude
EAE mailan
n Sistema ekonomiko modernoak zuraren eskari gero eta
altuagoa produkzio helburuak dituzten landaketak hedatu

n Espezie exotikoekin egin dira eta paisaiaren elementu

garrantzitsuak dira

n Landatzen diren espezieak ekoizpen irizpideekin hautatzen

dira
n Landaketak ziklo laburreko espezie produktiboekin egiten dira
baso landaketaren eredu intentsiboa jarraituz
n Isurialde atlantiarrean: espezie koniferoak, lur- jabetza pribatua eta
ustiaketa intentsiboa dira nagusi
n Isurialde mediterranearrean: espezie hostozabalak, lur jabetza
publikoa eta ustiaketa estentsiboa.
n Desberdintasun horren jatorrian.
n lurraldearen potentzialitatea (bertako baliabide eta ingurumen baldintzen
araberakoak, bereziki),
n eta horrekin erlazionatutako egoera/presio sozial, ekonomiko…
n eta industrializazioa daudela esan daiteke.

n Pribatizazioak: errentagarritasun ekonomikoaren nagusitu eta

baso-eremuen tamainaren txikitzea (eremuen batez besteko 8,5 ha-takoa
da eta 20 ha-tik gorako sailetan soilik dira beharrezkoak ustiaketa-planak)

n Garapenak baliabideen gehiegizko erabiltzea eta honekin batera

deforestazioa eta higadura arazo larriak ekarri zituen.
n P. radiata arazo horiek konpontzeko asmotan ekarri zen euskal
basoetara. Bertako baldintzetara ongi moldatzeagatik eta hazkuntza
azkarreko berezitasunengatik, onura ekonomiko ugari ekar zitzakeela
ikusi zen laster.
 Basoen banaketa gaur egun

n Baso naturalen eremuetan murriztu: egurra,

nekazaritza eta abeltzaintzarako lursailak behar
baitziren
n XX. mendean zehar, baso-landaketak:
-zuhaiztiak lehengora ekartzen lagundu zuen
- egurraren etengabeko aprobetxamendurako
aukera eman zuen
 2- Basoen egoera munduan
Baso motak:
n Naturalak
n Ez dute gizakieran eraginik jaso
n Erdinaturalak
n Eraldatutako basoak
n Landaketak
n Zuhaitz espezie bakarrekoak

• Egun, Europak duen baso (%30) azaleraren % 2 soilik da berezkoa (ez

du gizakieran eraginik jaso)

• Beste %98 eraldatutako basoa da

Adaburu azalera %40 baino gehiago
Europako egoera
 Ingurumena Gailurrean:
Rio de Janeiro, 1992an

n Basoak eta biodibertsitatea zaintzeko konpromisoa

hartu zen
n Kudeaketa iraunkorrerako bideak ireki ziren

n Ordutik hona basoen egoera hobetu egin da Europan

n Baina baso gehiago izateak ez du esan nahi baso horiek
egokiak direnik
n Kantitatea baino, garrantzitsuagoa da kalitatea
 Basoetako kudeaketa iraunkorraren
Helburua
n Helburua

n Lurzoru eta baliabide hidrologikoen babespena,
biodibertsitatearen kontserbazioa eta zur produktuen
ekoizpena bateragarriak egin behar dira

n Batez ere: populazio-dentsitate handiko lekuetan

n Jakintza zientifikoan eta interesa ezberdinetan

oinarritutako basoetako kudeaketa

 Kudeaketa iraunkorra
n Rio 1992. Kudeaketa iraunkorra lortzeko
beharrak:
n Ekonomia: bideragarria
n Gizartea: bidezkoa, elkartasuna, onuragarria
n Ingurumena: babesa