KID 2113

Encik Mohd Izzat Izzuddin Bin Jafri

Pensyarah Jabatan Pusat Bahasa
Kolej Pengajian Islam Johor (MARSAH)
Skop Perbincangan
 Huruf Jawi dan Padanannya
 Bentuk Huruf Jawi
 Jawi Dengan Huruf Rumi
 Tiada Padanan Rumi
 Huruf Gubalan Melayu
 Kuliah 2:
Huruf Jawi dan Padanannya
Pengenalan
 Tulisan Jawi mempunyai 37 huruf (3 vokal & 33 konsonan).
 Pada asalnya, huruf Jawi mengandungi 30 abjad termasuk
huruf ta marbutah ( ‫) ﺓ‬.
 Orang Melayu telah menambah 6 huruf (melambangkan
bunyi-bunyi asli dalam bahasa Melayu).
 Terdapat 1 huruf yang ditambah pada tahun 1986 menerusi
buku “Pedoman Ejaan Jawi Yang Disempurnakan”, iaitu
huruf va (‫)ۏ‬.
5 Huruf Tambahan
Huruf Rumi Huruf Jawi

ca ‫ﭺ‬

nga ‫ڠ‬

pa ‫ڤ‬

ga ‫ݢ‬

nya ‫ڽ‬/ ‫ﭘ‬

va ‫ۏ‬
 Huruf Jawi dan Padanannya dengan Huruf Rumi
dan Sebaliknya

 Huruf Jawi/huruf Melayu mempunyai 37 huruf.

 Bilangan huruf Jawi yang melebihi abjad Rumi

menyebabkan tidak semua huruf Jawi dapat dipadankan
dengan huruf Rumi.

 Terdapat 6 huruf tambahan rekaan para cendiakawan silam

bagi melengkapi lambang bunyi BM.
Huruf Jawi dan Padanannya dengan Huruf Rumi
 Terdapat 18 huruf Jawi yang mempunyai padanan huruf
tunggal Rumi / dikenali sebagai padanan jati.
 Selain padanan jati, terdapat juga padanan gabungan
(1 huruf Jawi = 2 huruf Rumi)

 Terdapat 5 ejaan Jawi menggunakan padanan jenis ini

dalam ejaan kini yang dipanggil sebagai digraf (dua
huruf).
Ejaan Jawi Ejaan Rumi
‫غ‬ gh
‫خ‬ kh
‫ش‬ sy
‫ڽ‬ ny
‫ڠ‬ ng
 Ejaan Jawi Ejaan Rumi
‫ص‬ S,s
 Terdapat huruf Jawi tidak ‫ش‬ Sy, sh

mempunyai padanan jati dengan ‫ذ‬ Z, dh

‫ح‬ H, h
huruf Rumi kerana perbezaan
‫ة‬ H, t
sebutan. ‫ظ‬ Z, z
‫ط‬ T, t
 Terdapat 14 huruf mempunyai ‫ض‬ D, d
‫و‬ W, o, u
padanan.
‫ق‬ Q, k
‫ﻉ‬ K, o, u, e, i, a
‫ء‬ K, ’
‫ث‬ Th. s
‫ﻯ‬ E, a
‫ي‬ Y, e, i
 Huruf Rumi dan Padanannya dengan
Huruf Jawi

 Bagi memudahkan mengeja perkataan-perkataan

Rumi ke Jawi di bawah ini diperturunkan padanan
huruf-huruf Rumi dengan huruf-huruf Jawi/Arab:
Huruf Rumi Huruf Jawi/Arab

a ‫ا‬
b ‫ب‬
t ‫ت‬
h/t ‫ة‬
s, (th) ‫ث‬
j ‫ج‬
h ‫ح‬
kh ‫خ‬
d ‫د‬
z, (dh) ‫ذ‬
 Huruf
Huruf Rumi
Jawi/Arab
r ‫ر‬
z ‫ز‬
s ‫س‬
sy, (sh) ‫ش‬
s, (s) ‫ص‬
d, (d) ‫ض‬
t, (t) ‫ط‬
z, (z) ‫ظ‬
a, k, (‘) ‫ع‬
gh ‫غ‬
f ‫ف‬
k, (q) ‫ق‬
 Huruf
Huruf Rumi
Jawi/Arab
k ‫ک‬
l ‫ل‬
m ‫م‬
n ‫ن‬
w, o, u ‫و‬
v ‫ۏ‬
h ‫ھ‬
awal: gugur
akhir: k, (‘) ‫ء‬
y, i , e taling ‫ي‬
e pepet akhir kata ‫ى‬
Huruf Tambahan
 Huruf-huruf berikut adalah sebagai tambahan dalam tulisan
Jawi yang tidak terdapat dalam huruf Arab. Tambahan ini dibuat
bagi menyesuaikan ejaan sesetengah perkataan yang terdapat
dalam bahasa Melayu atau kata-kata pinjaman.

Huruf Rumi Huruf Jawi

ca ‫چ‬
ga ‫ݢ‬
nga ‫ڠ‬
nya ‫ڽ‬
pa ‫ڨ‬
va ‫ۏ‬
Bentuk Tulisan Jawi
Huruf Jawi Yang Utama (Vokal)

Huruf Rumi Huruf vokal Huruf vokal Rumi

a ۱ ｛a｝dan ｛a｝

u ‫و‬ ｛o｝dan ｛u｝

i ‫ي‬ ｛i｝dan ｛e｝

Huruf Konsonan
 Terdapat 33 huruf konsonan iaitu selain huruf vokal.
 Konsonan terbahagi kepada 2 kumpulan.
 Kumpulan 1; perkataan-perkataan Melayu jati.

Ejaan Rumi Huruf Jawi mim ‫م‬

nun ‫ن‬
ba ‫ب‬
ha ‫ه‬
ta ‫ت‬
ca ‫ﭺ‬
jim ‫ج‬
nga ‫ڠ‬
dal ‫ﺩ‬
pa ‫ڤ‬
ro ‫ر‬
sin ‫س‬ ga ‫ݢ‬

kaf ‫ﮎ‬ nya ‫ڽ‬/ ‫ﭘ‬

lam ‫ل‬ hamzah ‫ﺀ‬
 Kumpulan 2; mengeja dan menulis perkataan dan
istilah Arab.
Ejaan Rumi Huruf Jawi to ‫ط‬

tha ‫ﺙ‬ zo ‫ظ‬

ha ‫ح‬
ain ‫ع‬
kho ‫خ‬

zal ‫ﺫ‬ ghin ‫غ‬

zai ‫ز‬
fa ‫ف‬
syin ‫ش‬

sod ‫ص‬
qof ‫ق‬
dhod ‫ض‬
Huruf Gubalan Melayu
 Huruf Jawi secara umum diambil daripada huruf
hijaiyyah.
 Penambahan 2 "huruf ubah suai parsi" iaitu ca dan ga.
 keenam-enam huruf menggunakan "rumah huruf".
Huruf Hijaiyyah Arab Huruf Ubah Suai Parsi

Ha ‫ح‬ Ca ‫چ‬

Ain ‫ع‬ Nga ‫ڠ‬

Fa ‫ف‬ Pa ‫ڤ‬

Kaf ‫ﮎ‬ Ga ‫ݢ‬

Nun & Ba ‫ب‬ & ‫ن‬ Nya ‫ڽ‬

Wau ‫و‬ Va ‫ۈ‬

 Terdapat juga huruf baharu yang dipadankan dengan
huruf va ( ‫ )ۈ‬dan huruf ( ‫ ) ﻯ‬istilah leweh beerti
imalah atau e-taling ya tanpa noktah atau alif
maqsurah dalam bahasa Arab yang dipadankan
dengan huruf e-pepet ( a ) di akhir kata.
Huruf Bersambung
 Huruf alif ( ۱ ) dan wau ( ‫ )و‬hanya boleh disambung sebelumnya
(dibelakangnya) sahaja, tetapi kedua-duanya tidak boleh disambung
dengan apa-apa huruf selepasnya (dihadapannya).

 Huruf ya ( ‫ )ي‬boleh menerima sambungan sebelumnya, selepasnya

atau kedua-dua sekali. Apabila huruf ya menerima sambungan
sebelumnya dan tidak selepasnya, bentuknya tidak berubah.

 huruf ba ( ‫ & )ب‬ta ( ‫ )ت‬akan mempunyai bentuk yang serupa dengan

huruf ya ( ‫ )ي‬apabila disambungkan dengan huruf lain sebelumnya
atau selepasnya (kedudukan di tengah kata). Huruf-huruf dapat
dikenalpasti dengan melihat jumlah titiknya.
Huruf Jim & Ca
 Masing-masing mempunyai padanan huruf (j) dan (c)
dalam tulisan Rumi.

 Huruf jim ( ‫ )ج‬dan ca ( ‫ )چ‬boleh disambung dengan huruf

lain sama ada sebelum, selepasnya atau kedua-duanya.
Huruf Dal & Ro
 Huruf dan & ro masing-masing mempunyai padanan huruf (d) dan
(r) dalam tulisan Rumi.

 Apabila bergabung huruf-huruf saksi alif, wau, dan ya ( ۱, ‫و‬, ‫)ي‬

huruf dal dan ro akan membentuk bunyi (da, du, di) dan (ra, ru, ri).

 Kedudukan huruf-huruf ini apabila disambung samalah seperti huruf

wau. Tidak ada huruf yang boleh disambungkan selepasnya. Kedu-
duanya boleh menerima sambungan sebelumnya.

 Masing-masing boleh disambung dengan huruf-huruf ba, ta, jim, ca

dan nya ( ‫ب‬, ‫ت‬, ‫ج‬, ‫چ‬, ‫ )ڽ‬tetapi tidak dengan alif dan wau.
Huruf Sin & Pa
 Huruf sin ( ‫ & )س‬pa ( ‫ )ڤ‬padanan abjad ruminya ialah
(s) dan (p).

 Kedudukan huruf ini boleh menerima sambungan sebelum

dan selepasnya, atau kedua-duanya. Cara mengenal huruf
sin dalam bentuk yang bersambung ialah giginya (ada 3
titik) dan huruf pa melalui kepalanya yang bulat dengan
tiga titik di atasnya.
Huruf Ga & Lam
 Huruf ga dan lam, masing-masing mempunyai padanan
huruf Rumi (g) dan (l).

 Apabila bergabung huruf-huruf saksi alif, wau, dan ya ( ۱,

‫و‬, ‫ )ي‬huruf ga dan lam akan membentuk bunyi (ga, gu, gi)
dan (la, lu, li).
Huruf Mim & Nun
 Huruf mim ( ‫ ) ﻡ‬dan nun ( ‫ )ن‬padanannya dalam abjad
Rumi ialah (m) dan (n).

 Gabungan kedua-dua huruf dengan huruf-huruf vokal

akan membentuk perkataan mim-alif (ma), mim-wau
(mu), mim-ya (mi); nun-alif (na), nun-wau (nu), nun-ya
(ni).

 Huruf mim dapat dikenalpasti melalui bentuk bulatan

bermata kecil. Huruf nun dikenal melalui bentuk titiknya
seperti mengenal huruf ba, ta dan ya.
 Huruf Yang Menerima Sambungan
Sebelumnya Sahaja
 Tidak semua huruf boleh menerima sambungan
selepasnya seperti huruf alif ( ۱ ), wau ( ‫ )و‬dal ( ‫ )د‬dan ro
( ‫)ر‬.

 15 huruf telah diperkenalkan:

 huruf vokal/saksi : 3
 huruf konsonan/benar : 12
 huruf menerima sambungan sebelumnya sahaja : 4
 huruf menerima sambungan & selepasnya : 11
Huruf Nga & Nya
 Huruf nga ( ‫ )ڠ‬dan nya ( ‫ )ڽ‬melambangkan bunyi (ng) dan (ny).

 Huruf nga apabila digabungkan dengan huruf saksi alif, wau dan ya
bunyinya sama seperti nga, ngu, ngi. begitu juga huruf nya akan
membentuk nya, nyu, nyi.

 Kedua-dua huruf boleh berada di awal, tengah atau akhir kata. Huruf
nga dikenali melalui bentuk kepala dan tiga titik. Kepala huruf nga
ada 2 bentuk.

 Huruf nya dikenali dengan titiknya yang tiga dan juga bentuk
badannya seperti huruf nun pada kedudukan akhir rangkaian atau
bersendirian.

 Jika huruf nya berada di awal / tengah rangkaian titiknya terletak

disebelah bawah seperti huruf ya (2 titik) atau huruf ba (1 titik).
Bentuk Huruf Jawi yang Terpisah dan Bersambung
KESIMPULAN
 Tulisan Jawi terdiri daripada 30 huruf yang diambil daripada
huruf Hijaiyyah Arab.

 Terdapat tambahan huruf yang digubal bagi memenuhi

keperluan lambang bunyi dalam BM; ca, nga, pa.a, nya, va dan
ye dan menjadikan keseluruhan huruf Jawi berjumlah 37 huruf.

 Terdapat 3 huruf vokal dalam tulisan Jawi; alif, wau dan ya.

 Huruf Jawi boleh ditulis secara terpisah dan bersambung.