Κανονισμός (ΕΚ, Ευρατόμ) αριθ.

2988/95 του Συμβουλίου, της 18ης

Δεκεμβρίου 1995, σχετικά με την προστασία των οικονομικών
συμφερόντων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

Άρθρο 3

1. Η προθεσμία παραγραφής της δίωξης είναι τετραετής από τη διάπραξη

της παρατυπίας που ορίζεται στο άρθρο 1 παράγραφος 1. Ωστόσο, οι
τομεακοί κανόνες μπορούν να προβλέπουν μικρότερη προθεσμία, η οποία
δεν μπορεί να είναι μικρότερη των τριών ετών.

Για τις διαρκείς ή επαναλαμβανόμενες παρατυπίες, η παραγραφή τρέχει από

την ημέρα που έπαυσε η παρατυπία. Για τα πολυετή προγράμματα η
προθεσμία παραγραφής συνεχίζεται σε κάθε περίπτωση ως την τελική
ολοκλήρωση του προγράμματος.

Η παραγραφή της δίωξης διακόπτεται από κάθε πράξη που φέρεται εις
γνώσιν του ενδιαφερόμενου, προέρχεται από την αρμόδια αρχή και
αποσκοπεί στη διερεύνηση ή τη δίωξη της παρατυπίας. Η προθεσμία
παραγραφής αρχίζει και πάλι να τρέχει μετά από κάθε διακοπή της.

Εντούτοις, η παραγραφή επέρχεται το αργότερο κατά τη λήξη χρονικού

διαστήματος ίσου τουλάχιστον του διπλασίου της προθεσμίας
παραγραφής, εφόσον η αρμόδια αρχή δεν έχει επιβάλει κάποια κύρωση,
εκτός από τις περιπτώσεις που η διοικητική διαδικασία ανεστάλη σύμφωνα
με το άρθρο 6 παράγραφος 1.

2. Η προθεσμία εκτέλεσης της απόφασης που καθορίζει τη διοικητική ποινή

είναι τριετής. Ως έναρξη της προθεσμίας αυτής υπολογίζεται η ημέρα κατά
την οποία η απόφαση κατέστη οριστική.

Οι περιπτώσεις διακοπής και αναστολής ρυθμίζονται από τις σχετικές

διατάξεις του εθνικού δικαίου.

3. Τα κράτη μέλη διατηρούν την ευχέρεια εφαρμογής προθεσμίας

μεγαλύτερης από την προβλεπόμενη στις παραγράφους 1 και 2
αντιστοίχως.

ΤΙΤΛΟΣ ΙΙ

Διοικητικά μέτρα και κυρώσεις

Άρθρο 4

1
1. Κάθε παρατυπία συνεπάγεται, κατά γενικό κανόνα, την αφαίρεση του
αδικαιολογήτως αποκτηθέντος οφέλους:

- με την υποχρέωση καταβολής των οφειλομένων ή επιστροφής των

αδικαιολογήτως εισπραχθέντων ποσών,

- με την ολική ή μερική κατάπτωση της εγγύησης που έχει συσταθεί για την
υποστήριξη της αίτησης παρασχεθέντος οφέλους ή για την είσπραξη
προκαταβολής.

2. Η εφαρμογή των μέτρων της παραγράφου 1 περιορίζεται στην αφαίρεση

του εξασφαλισθέντος οφέλους προσαυξημένου, εφόσον προβλέπεται, με
τόκους που δύνανται να καθοριστούν κατ' αποκοπήν.

3. Οι πράξεις οι οποίες αποδεδειγμένως αποσκοπούν στην εξασφάλιση

οφέλους αντίθετου προς τους στόχους των εκάστοτε εφαρμοστέων
διατάξεων του κοινοτικού δικαίου, με την τεχνητή δημιουργία των
προϋποθέσεων κτήσης αυτού του οφέλους, έχουν ως συνέπεια, ανάλογα με
την περίπτωση, είτε τη μη εξασφάλιση είτε την αφαίρεση του οφέλους.

4. Τα μέτρα του παρόντος άρθρου δεν θεωρούνται κυρώσεις.

Άρθρο 103 ν. 2362/1995

Παραγραφή απαιτήσεων του Δημοσίου

Η αναζήτηση των χρηματικών ποσών του προηγούμενου άρθρου υπόκειται

σε παραγραφή εντός πενταετίας από την ημερομηνία διαπίστωσης της
αχρεώστητης ή παράνομης είσπραξης, εκτός αν διαφορετικά ορίζεται από
τις διατάξεις του κοινοτικού δικαίου.

Τα καταλογισθέντα ποσά υπόκεινται σε εικοσαετή παραγραφή, εφόσον δεν

ορίζεται διαφορετικά από τις διατάξεις του κοινοτικού δικαίου.

Οι διατάξεις περί αναστολής, διακοπής και συνεπειών της παραγραφής

του παρόντος νόμου, που ισχύουν για τις απαιτήσεις του Δημοσίου,
εφαρμόζονται ανάλογα και για τις απαιτήσεις του άρθρου αυτού, εκτός εάν
ορίζεται διαφορετικά από τις διατάξεις του κοινοτικού δικαίου.

1. Προθεσμία παραγραφής και χρόνος έναρξης

2
 Α. Γενικά

Η τετραετής προθεσμία του άρθρου 3 παρ. 1 του Κανονισμού

2988/1995 εφαρμόζεται τόσο για τις παρατυπίες που οδηγούν στη επιβολή

διοικητικής κύρωσης, κατά την έννοια του άρθρου 5 του Κανονισμού αυτού,

όσο και για τις παρατυπίες, για τις οποίες έχει επιβληθεί διοικητικό μέτρο, με

αντικείμενο την αφαίρεση του αδικαιολογήτως αποκτηθέντος οφέλους, κατά

το άρθρο 4 του εν λόγω Κανονισμού (βλ. Δ.Ε.Ε. C-52/14, Pfeifer & Langen,

απόφ. της 11ης Ιουνίου 2015, σκ. 23). Περαιτέρω, σύμφωνα με το γράμμα

του εδαφίου α’ της παραγράφου 1 του άρθρου 3 του προμνησθέντος

Κανονισμού, η τετραετής προθεσμία παραγραφής της δίωξης εκκινεί από τη

διάπραξη της παρατυπίας. Σύμφωνα με τη νομολογία του Δ.Ε.Ε., το χρονικό

σημείο έναρξης της προθεσμίας είναι η ημερομηνία του χρονικά

μεταγενέστερου γεγονότος, δηλαδή είτε η ημερομηνία επέλευσης της ζημίας,

όταν η ζημία επέρχεται μετά την πράξη ή την παράλειψη που συνιστά

παραβίαση του δικαίου της Ένωσης, είτε η ημερομηνία της πράξης ή της

παράλειψης αυτής, όταν το επίμαχο όφελος χορηγήθηκε πριν από την εν

λόγω πράξη ή παράλειψη (βλ. Δ.Ε.Ε C-59/14, Firma Ernst Kollmer

Fleischimport und-export, απόφ. της 6ης Οκτωβρίου 2015, σκ. 26).

Β. Ειδικά για τα πολυετή προγράμματα – Επιμήκυνση της

προθεσμίας παραγραφής

3
 Όσον αφορά τα πολυετή προγράμματα, η δεύτερη περίοδος του

εδαφίου β’ της παραγράφου 1 του άρθρου 3 του Κανονισμού 2988/1995

προβλέπει ότι «η προθεσμία παραγραφής συνεχίζεται σε κάθε περίπτωση ως

την τελική ολοκλήρωση του προγράμματος». Στην έννοια δε του «πολυετούς

προγράμματος» εμπίπτει κάθε έργο, του οποίου η εκτέλεση αναμένεται να

ολοκληρωθεί εντός περισσοτέρων του ενός ετών με χρηματοδότηση από

πόρους της Ένωσης (βλ. Δ.Ε.Ε C-436/15, Lietuvos Respublikos aplinkos

ministerijos Aplinkos projektų valdymo agentūra, απόφ. της 15ης Ιουνίου

2017, σκ. 51). Εξάλλου, η τελική ολοκλήρωση ενός πολυετούς προγράμματος,

κατά την έννοια της προαναφερθείσας διάταξης, επέρχεται κατά την

προβλεπόμενη ημερομηνία λήξης του προγράμματος, σύμφωνα με τους

κανόνες που το διέπουν, ήτοι κατά την ημερομηνία που τίθεται ως

καταληκτική για την αποπεράτωση των εργασιών και την πραγματοποίηση

των πληρωμών που αφορούν το έργο (βλ. Δ.Ε.Ε C-436/15, Lietuvos

Respublikos aplinkos ministerijos Aplinkos projektų valdymo agentūra, απόφ.

της 15ης Ιουνίου 2017, σκ. 63-66).

2. Απώτατος χρόνος παραγραφής

Στο εδάφιο δ’ της παραγράφου 1 του ως άνω άρθρου 3 του

Κανονισμού 2988/1995, τίθεται ένα απόλυτο όριο για την παραγραφή των

διώξεων των παρατυπιών, η οποία επέρχεται το αργότερο την ημέρα, κατά

την οποία λήγει προθεσμία ίση με το διπλάσιο της προθεσμίας που

4
προβλέπεται στο πρώτο εδάφιο της ίδιας διάταξης, εφόσον η αρμόδια αρχή

δεν έχει επιβάλει κάποια κύρωση, εκτός από τις περιπτώσεις που η

διοικητική διαδικασία ανεστάλη σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου 6

του Κανονισμού αυτού, όταν, δηλαδή, έχει ασκηθεί ποινική δίωξη (βλ. Δ.Ε.Ε.

C-52/14, Pfeifer & Langen, απόφ. της 11ης Ιουνίου 2015, σκ. 63). Υπό το

πρίσμα της νομολογίας του Δικαστηρίου, διαπιστώνεται ότι το απόλυτο αυτό

όριο εφαρμόζεται και κατά την επιβολή διοικητικών μέτρων, κατά την έννοια

του άρθρου 4 του εν λόγω Κανονισμού (βλ. Δ.Ε.Ε. C-383/14, Sodiaal

International, απόφ. της 3ης Σεπτεμβρίου 2015, σκ. 33). Επιπλέον, το

Δικαστήριο έχει κρίνει ότι το εν λόγω όριο ενισχύει την ασφάλεια δικαίου των

επιχειρήσεων, εμποδίζοντας την επ’ αόριστον παράταση της παραγραφής

διώξεων που αφορούν μια παρατυπία, μέσω επαναλαμβανόμενων πράξεων

που τη διακόπτουν. Επομένως, με εξαίρεση την περίπτωση της αναστολής της

διοικητικής διαδικασίας σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου 6 του

ανωτέρω Κανονισμού, οι πράξεις διερεύνησης και δίωξης των παρατυπιών

που εκδίδονται από την αρμόδια αρχή και φέρονται εις γνώση του

ενδιαφερομένου, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 3 του Κανονισμού

αυτού, δεν έχουν ως αποτέλεσμα τη διακοπή της προθεσμίας του εδαφίου δ’

της παραγράφου 1 του άρθρου του ίδιου Κανονισμού (βλ. Δ.Ε.Ε. C-52/14,

Pfeifer & Langen, απόφ. της 11ης Ιουνίου 2015, σκ. 64 και 72), η δε αρμόδια

αρχή υποχρεούται, εν πάση περιπτώσει, να λάβει τα διοικητικά μέτρα που

αποσκοπούν στην ανάκτηση του αχρεωστήτως χορηγηθέντος οικονομικού

5
οφέλους εντός της ανωτέρω προθεσμίας (βλ. Δ.Ε.Ε. C-584/15, Glencore

Céréales France, απόφ. της 2ας Μαρτίου 2017, σκ. 52-57).

3. Διαφορετικός χρόνος παραγραφής στο εσωτερικό δίκαιο

Σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 3 του Κανονισμού 2988/1995, τα κράτη

μέλη διατηρούν την ευχέρεια να εφαρμόζουν μεγαλύτερες προθεσμίες

παραγραφής από την ελάχιστη τετραετή προθεσμία που προβλέπεται στην

παράγραφο 1 του ίδιου άρθρου του Κανονισμού αυτού (βλ. Δ.Ε.Ε. C-341/13,

Cruz & Companhia, απόφ. της 17ης Σεπτεμβρίου 2014, σκ. 54). Σε περίπτωση

δε εφαρμογής μεγαλύτερης προθεσμίας παραγραφής, η παραγραφή

επέρχεται, ανεξαρτήτως της έκδοσης πράξης που διακόπτει την παραγραφή,

εν πάση περιπτώσει, το αργότερο κατά τη λήξη χρονικού διαστήματος ίσου

τουλάχιστον με το διπλάσιο της μεγαλύτερης αυτής προθεσμίας παραγραφής

(βλ. Δ.Ε.Ε. C-584/15, Glencore Céréales France, απόφ. της 2ας Μαρτίου 2017,

σκ. 71)

4. Υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών στις ανωτέρω διατάξεις στην

υπόθεση του Αγροτικού, Δασικού, Κτηνοτροφικού Συνεταιρισμού

Θεοδωρακείου Ν. Πέλλας

Στην προκείμενη περίπτωση, δεν επρόκειτο για πολυετές πρόγραμμα,

αφού, σύμφωνα με την απόφαση ένταξης, ως ημερομηνία έναρξης της

επένδυσης ορίστηκε η 12.1.2007 και ως ημερομηνία ολοκλήρωσης αυτής η

6
12.4.2008. Το επίδικο τιμολόγιο εκδόθηκε στις 27.6.2007 (χρόνος διάπραξης

της παρατυπίας-λήψη εικονικού τιμολογίου), ενώ, σύμφωνα με την απόφαση

ένταξης, η επιχορήγηση θα καταβαλλόταν σε δύο δόσεις. Όπως προκύπτει

από τον συνημμένο στην προσβαλλόμενη απόφαση πίνακα υπολογισμού των

καταβλητέων τόκων, ως ημερομηνία πρώτης καταβολής της δημόσιας

επιχορήγησης είναι η 25.1.2008, από δε το χρονικό αυτό σημείο, που

αποτελεί την ημερομηνία επέλευσης της ζημίας (χορήγηση παράνομου

οφέλους), ξεκίνησε η τετραετής παραγραφή για τη δίωξη της παρατυπίας του

άρθρου 3 παρ. 1 του Κανονισμού 2988/1995. Περαιτέρω, η διαπίστωση της

παρατυπίας (ολική εικονικότητα του τιμολογίου) έλαβε χώρα κατά τον έλεγχο

που πραγματοποίησε το Σ.Δ.Ο.Ε., το έτος 2013, μετά την περιέλευση σε

γνώση του νεώτερων στοιχείων. Εάν υποτεθεί ότι από το χρονικό αυτό

σημείο ξεκίνησε η πενταετής παραγραφή του ν. 2362/1995 για την έκδοση

καταλογιστικής απόφασης, αυτή συμπληρώθηκε, ανεξαρτήτως των τυχόν

διακοπτικών γεγονότων, στις 25.1.2016, ήτοι την ημέρα, κατά την οποία

συμπληρώθηκε προθεσμία ίση με το διπλάσιο της προθεσμίας που

προβλέπεται στο πρώτο εδάφιο της ως άνω διάταξης του άρθρου 3 παρ. 1

του Κανονισμού 2988/1995 (οκταετία). Επομένως, κατά το χρόνο έκδοσης της

προσβαλλόμενης απόφασης στις 16.9.2014, το σχετικό δικαίωμα του

Δημοσίου προς καταλογισμό δεν είχε παραγραφεί.

5. Η ισχύουσα μέχρι τώρα νομολογία

7
 Από το συνδυασμό των διατάξεων του Κανονισμού (ΕΚ, ΕΥΡΑΤΟΜ)

2988/1995 του Συμβουλίου της 18.12.1995 (ΕΕ L 312) και αυτών των άρθρων

102 έως 104 του ν. 2362/1995, προκύπτουν τα εξής: Με τον ως άνω

Κανονισμό, καθιερώνεται ένας γενικός κανόνας παραγραφής, εντός της

οποίας οι αρχές των κρατών μελών, ενεργώντας εξ ονόματος και για

λογαριασμό του προϋπολογισμού της Ένωσης, οφείλουν να ανακτήσουν τις

αχρεωστήτως καταβληθείσες χρηματοδοτήσεις (βλ. Δ.Ε.Ε. C-278/07 έως

280/07 Josef Vosding Schlacht - Kuhl und Zerlegebetrieb, απόφ. της

29.1.2009). Η προθεσμία αυτή είναι τετραετής και εκκινεί από τη διάπραξη

της αχρεώστητης ή παράνομης είσπραξης. Περαιτέρω, με την παράγραφο 3

του άρθρου 3 του ίδιου Κανονισμού, αναγνωρίζεται στα κράτη μέλη ευρεία

διακριτική ευχέρεια, ως προς τον καθορισμό μεγαλύτερων προθεσμιών

παραγραφής, για περιπτώσεις παρατυπιών που θίγουν τα οικονομικά

συμφέροντα της Ένωσης (βλ. Δ.Ε.Ε. C-131/10 Corman SA, απόφαση της

22.12.2010, σκ. 54). Η εφαρμογή, όμως, μεγαλύτερης προθεσμίας

παραγραφής δεν πρέπει να βαίνει προδήλως πέραν του αναγκαίου μέτρου

για την επίτευξη του σκοπού της προστασίας των οικονομικών συμφερόντων

της Ένωσης (βλ. Δ.Ε.Ε. συνεκδικαζόμενες υποθέσεις C-201/10 και C-202/10,

Ze Fu Fleischhandel και Vion Trading, αποφ. της 5.5.2011, σκ. 38 και C-341/13,

Cruz & Companhia Lda, απόφ. της 17.9.2014, σκ. 59). Εξάλλου, οι

μεγαλύτερες προθεσμίες παραγραφής, τις οποίες τα κράτη μέλη διατηρούν

την ευχέρεια να εφαρμόζουν, δυνάμει του άρθρου 3 παρ. 3 του Κανονισμού

8
2988/1995, μπορούν να προκύπτουν από διατάξεις του κοινού δικαίου

προγενέστερες της ημερομηνίας έκδοσης του ανωτέρω Κανονισμού (βλ.

Δ.Ε.Κ. C-278/07 έως C-280/07 Josef Vosding Schlacht - Kuhl und

Zerlegebetrieb, απόφ. της 29.1.2009, σκ. 45-47). Στο πλαίσιο αυτό, η διάταξη

του άρθρου 103 του ν. 2362/1995, η οποία προβλέπει πενταετή παραγραφή

του δικαιώματος των εθνικών αρχών για την αναζήτηση των αχρεωστήτως ή

παρανόμως καταβληθέντων ποσών εθνικών και κοινοτικών ενισχύσεων, κατά

την εφαρμογή κοινοτικών πολιτικών, αρχόμενη από τη διαπίστωση της

αχρεώστητης ή παράνομης είσπραξης, είναι σύμφωνη με τις προβλέψεις του

Κανονισμού 2988/1995. Τούτο δε, εφόσον το συνολικό χρονικό διάστημα που

παρέρχεται, κατά περίπτωση, από τη διάπραξη της παρατυπίας έως την

ολοκλήρωση της εκάστοτε προβλεπόμενης, μετά τη διαπίστωση αυτής,

διοικητικής διαδικασίας για την αναζήτηση των αδικαιολογήτως

καταβληθέντων ποσών είναι εύλογο, έτσι ώστε η επιβολή, εν τέλει, του

μέτρου της ανάκτησης των σχετικών ποσών να μην αντίκειται στις αρχές της

αναλογικότητας και της ασφάλειας δικαίου (πρβλ. Δ.Ε.Ε. C-465/10, Ministre

de l’Intérieur, de l’Outre-mer, des Collectivités territoriales et de

l’Immigration, αποφ. της 21.12.2011, σκ. 65 και 66, C-341/13, Cruz &

Companhia Lda, αποφ. της 17.9.2014, σκ. 62). Περαιτέρω, ως διαπίστωση της

αχρεώστητης καταβολής νοείται ο προσδιορισμός το πρώτον, με επαρκή

σαφήνεια και βεβαιότητα, των δεδομένων βάσει των οποίων αυτή

στοιχειοθετήθηκε, καθώς και του φορέα που εισέπραξε τα σχετικά ποσά.

9
Τέλος, η ως άνω παραγραφή διακόπτεται με την κοινοποίηση ή με άλλον

τρόπο γνωστοποίηση στον ενδιαφερόμενο, κάθε πράξης διαπίστωσης της

παρατυπίας. Τέτοια, εξάλλου, πράξη είναι και η εκδιδόμενη από τα αρμόδια

ελεγκτικά όργανα, σύμφωνα με την προμνησθείσα Κ.Υ.Α. 907/052/2003,

έκθεση ελέγχου, αφού με την έκθεση αυτή, στην οποία ενσωματώνονται τα

πορίσματα του διενεργηθέντος ελέγχου, προσδιορίζονται με επαρκή

σαφήνεια και βεβαιότητα τα δεδομένα, βάσει των οποίων στοιχειοθετείται,

κατά τα αρμόδια διοικητικά όργανα, η παράβαση των διατάξεων του εθνικού

και του κοινοτικού δικαίου και, κατ’ ακολουθίαν, η αχρεώστητη καταβολή.

Από την επομένη, λοιπόν, της επίδοσης της έκθεσης ελέγχου στο φορέα, που

έλαβε τη χρηματοδότηση, ξενικά νέα προθεσμία παραγραφής, εντός της

οποίας θα πρέπει να εκδοθεί η καταλογιστική πράξη (Ε.Σ. Ι Τμ. Αποφ. 441,

952, 954, 1251/2016, όπου και ειδικότερη γνώμη, 3714/2014, βλ. όμως, Ε.Σ. Ι

Τμ. Απόφ. 1233/2016, όπου και μειοψηφία, με την οποία κρίθηκε ότι η

απαίτηση από ζημιογόνα για τον προϋπολογισμό της ΕΕ παρατυπία, σε σχέση

με διάταξη του δικαίου της ΕΕ, που ικανοποιείται διά της επιβολής σχετικού

διοικητικού μέτρου, όπως διά της έκδοσης απόφασης δημοσιονομικής

διόρθωσης, με την οποία αναζητούνται από τον οικείο αχρεωστήτως

λαβόντα, στο πλαίσιο συγχρηματοδοτούμενης από το Ε.Τ.Π.Α. πράξης, τα

αχρεωστήτως ληφθέντα ποσά παραγράφεται εντός τετραετίας, δεδομένης

και της ανυπαρξίας διάταξης του εθνικού μας δικαίου που να θεσπίζει

διαφορετικό χρόνο της συγκεκριμένης ειδικώς παραγραφής, αφού το άρθρο

10
103 του ν. 2362/1995 θεσπίζει πενταετή παραγραφή από τη διαπίστωση και

όχι από τη διάπραξη της παρατυπίας).

11