Professional Documents
Culture Documents
. . - Lyamani Kassouh
. . - Lyamani Kassouh
ⵏ ⵓⵙⴻⴼⵙⵉ ⵏ
ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⵏⵙⴻⴽⵍⴰⵏ
1 - Introduction.
2 - Objectifs.
3 - Contenu.
4 - Module.
5 - L’organisation.
6 - Références.
2
Astal amakaz i timuttaff yezwaren, mivar tuqqna aked tiçiët n tsekla d
temyadasin tiseklanin d tinfranin.
Asejji x ca n tiknikin d imassanen ixeããen i usefsi n yeḍṛiṣen
imedyazen.
Afran/ astay n yeḍṛiṣen imedyazen puma a xasen ittwagg uswuri.
Asefsi n ca yeḍṛiṣen zeg usefru amaziv amiwan/ azayku.
Astal n ca n izurat n umi ggin imepäaëen tivuri baëëa n tadla.
Asefsi n yeḍṛiṣen n usefru amiray/ atrar.
2- Anefru n tmyiwt « Asefsi n yeḍṛiṣen » d ussudes nnes :
2-1-Anefru n tmyiwnt
3
asen/t, ad ssarsen iseqsan, ad arren xafsen, ad adsen timukrisin d imxumbal
ittmrusan deg ubrid a, mapend ad ssiriwen ad ssemvaren ad ssilven tmussna
nsen/t nnit deg igar a iqqnen var tivuri d usegzu d waïÏaff d urmas n uÄïiã n
tsekla tamazivt di arrif.
-Astal 1:
Immars ustal deg tmyiwnt n usefsi n iÄËiãen x sin inawen d istalen :
-Astal amesmutteg2 : iqqen var tzemmar itteggen imepäaren, d ucuci, d
tvuriwin, d tadafin, d usewjed, d uswizi d umsawal nsen/t di tilit d ummgnet
nsen/t di tirmitin n usvuri di tviwant, d wagg n tiwuriwin i dasen/ t
ittwawcen. vares : 30%.
1 - Évaluation.
2 - Évaluation formatif/ Contrôle continu
4
-Astal amesmun / amiray1 : ittwagg awarni n unfalal zi tivri, netta d
tasuddest2 niv d irim3 i tili niv ittwagg deg uneggaru n tvuriwin, vares : 70%.
puma ad ikkes umepäar tmiyiwit ixeà as ad yawi yan n tneqqiïï war
tehwi x 10/20
Tabridt n usewjed i tivri tasefsit/tasegzut n uäëiã d uwnnit xafes:
-Mamec va negg asegzu niv asefsi n uäëiã anseklan ?
- Umi qqaren asegzu niv asefsi n uäëiã anseklan ?
- Min yeona usussen n uäëiã anseklan ?
Dinn aïÏaã n ixemmimen xef mamec va nari “assegzu”, xef mamec t va
newc i inelmaden. Ittvima d alavi n wenn yarezzun xef tarrayt4 di tsekla
tamazivt
« Assegzu n uäëiã ittejja, cra n twalatin, inelmaden weääa¨ëen. Waxxa
amenni, ttwalan mamec asefru nni tuva smeççyen, ikessi arrimet temvar jar
tiïïawin nsen. U va yinin aqqa imuhal a kkin ujar mraw n issegÅusa ? D
axemmem di tnevrit, d asevti n ukayad. Anelmad ittarjiji xmi ittwara deg
ukayad : « Ari assegzu i tikkest a. » Dinni ittaff ixef nnes jar ungal d usefru
d umezgun : mant tarrayt i va yegg ?
Tarrayt n ussegzu d abrid puma ad negg ict n tvuri tecna, mani war
narni, niv war nettekess zzayes. Anelmad ittessen ad issegzu, mamec tenna,
tasekla. Nettat d beddu n tarezzut i inelmaden : tviman qqnen var min ittini
uäëiã d mamec it ittini.
5
Dinni wenn i va isseqsan: mayemmi assegzu? Min zzayes va negg?1
Tinawtin a ttmarsan tt xef sin n tadasin : tadast tiçiËt, d tadast tussnist.
Tadast tiçiËt, din adwal var min ittwanna d min ittwarin x usefsi d
tezrawt d tivuri d waïïaff n uÄËiã, di tadast tussnist, temmars x usefsi n cra
n iÄËiãen di tirmt n ulmad, d imedyaten i va nades. NegÅar ad nçaë mamec
va negg i usefsi s uswizi aked inelmaden? ad nçaë ma mec tteggen d min d
asen iqqimen puma ad awäen niccan tarrayt, xmini arezzun ad ssegden
tamezzwarut, niv ad farnen d tamunit jar yider d telva2 di arrimet n usegzu,
d tarezzut xef iferdisen nniäen am umawal, am tira, am usefru d maëëa min
iqqnen var tsekla3.
I- Di temsart n usussen n urmmus n uÄËiã:
1
- Hassan BANHAKEIA et Sanae YACHOU: Tazdamt n usefru Arifi ( Anthologie de la poésie
Rifaine) ( Poémas- traduction). Pub du Master “littérature et traduction” FPN, cheikh Hassan,
Oujda, 2021, PP: 5-6.
2
Fond et forme
3
- Hassan BANHAKEIA et Sanae YACHOU: Tazdamt n usefru Arifi. Asedwal izwar, tudemt wiss:
6.
6
II- IfëÄiãen n uÄËiã aseklan:
3-
2-AfëÄiã n 3- AfëÄiã n
4- twungimin uwlaf 4-AfëÄiã n
1- AfëÄiã
5- n timmakin
wawal
6-
IfëÄiãen n uÄËiã
9- AfëÄiã n aseklan
5-AfëÄiã n
unina tufrayin
amçawan
8-AfëÄiã n
7- AfëÄiã n 6- AfëÄiã n
uvzan/tidt
tmamkt tiwlafin
timlanin
1- Tawalin d tuskiwt tadeslant deg uÄËiã, zzayesne ittwasnay uÄËiã;
2- D afëÄiã uskiw deg uÄËiã, d netta issefra tudart, d maëëa min iqqnen var
ugama d ufeggan. Ittxeããa tiwengimin ad ilint tifras nsent daysent :
taçvuët ()األصالة, d tnuËçumt, d uçËi/ tcuni; varsent addur/azal;
3- Ɣares addur imvar di tsekla, s bezzez ittili puma ad tettwasni tilawt deg
umaÄal n tsekla;
4- D tanebdadt minxef ibed uÄËiã aseklan;
5- D nettnint ismalan min illan deg uduf n yedmaren n ufeggan zi taycitin
d tufrayin d tiswingimin d irhacen;
6- Ɣares addur imvar deg usider d usmussu min illan isqar ignu iskurrem,
s tazzuyt n unfri d tayci;
7- Ittxeããa ad yili dages udus deg awalen, d tazmart, d tmeslanit d
tumzizzegt n tawalin d afaw d tcuni;
8- Ittman deg uvzan n taycit id itt fven zi umnefray n uduf n umseklan, d
tidet tanilawt ittemçaËen deg usiwl d uwenni n umseklan s tidet x
unilaw d tirmitin nnes;
9- D netta itt iccen tcuni d tuçlit i uÄËiã aseklan.
7-
8-
9- ameçyan: IfëÄiãen minzi
Asnay Asnay ameqËan:
ittwasnay
Asnay n tiwinas 7
uÄËiã var van Asbded d azepuÄ
deg uÄËiã n tsnamkt
Dajk
tavzurant n uÄËiã
10-
11-
12-
13-
14- III-Tifras n uÄËiã aseklan:
15- 1-Armas amsliw1: ittman deg ubezzez n uÄuf n uÄËiã aseklan, mani
illa var imevri yan n ufugs n urmas avuri amspessi2.
16- 2-Tirart n ufrrez n wawal d axatar deg usman/usfukka n wammak
deg usefru3: mavar afugs4 n ufrrez5 yujaren tisugar6 n umsawaÄ aked maËËa
tinawin tisklanin7.
17- 3-Tazmart d tutrart x tunzlt n tanadact8: imevri ixeããa avares tili
tezmart x ufars n tesnamkt, d ufugs n usufev n tinumak, d ufugs x tarart n
usnay n uÄËiã.
18- 4-Asman n tajËËumt tasnamkt tasneflult9: akttur/ amagis n uÄËiã ittili
ittumsas i ussvar n tajËËumt.
19- 5-Asgam n tinditin tivariwin deg iman n inegman10: tigmi n tvuni jar
tivariwin d tsekla.
IV-Asussen n irm n usefsi n uÄËiã :
Asefsi n uÄËiã ittwaqqar i trazzut d usmmal n unamk n uÄËiã d ifrdas
nnesn d tussna n tawuri n ku afrdis zzayes, s min ittjjan aÄËiã ittman d
anafu11. Netta d ijj n tebridt n tadast ittwaggen i iÄËiãen, temmars x tvuri d
tezrwat yesmmalen tutlayt d ummak nnes d tuqqniwin timyavin jar ifrdas d
maËËa, d tmussna n imesnayen n uÄËiã ittawyen var tmussna n tefras
tiseklanin d tiçiltin nnes.
V- Mamek va nessefsi aÄËiã aseklan? Minɛnant tibridin d iãuËaf n usefsi
aseklan?
1
- الفهم االستماعي
2
- مهارة الفهم القرائي االستماعي
3
- دور اإللقاء المهم في تجسيد المعنى في الشعر
4
- مهارة
5
- اإللقاء
6
- كفايات
7
-خطابات أدبية
8
- القدرة والجدة على إثارة الدهشة
9
- إبراز النحو الداللي االبداعي
10
-تنمية القيم االخالقية في نفوس الناشئة
11
-واضح
8
Teççu tililt tabidakujit1 ijj n weÄfaË d ambrid, dewlen iÄËiãen iseklanen
tettwasvaren s sin n tebridin:
Tabridt tamezwarut, d nettat ig icemxen, vares tafrast d tunvant2,
amezraw3 itteÄfaË abrid n uny n uÄËiã, ittbedda x temvar d tgamit n
tmussutin nnes, ismmala tifras d taçvuËt4 d usuds aåunsan5 nnes. Tabridt a
tettwassen s irmiten nniÄen amaknaw: asefsi azrig6 d uzgzi azrig7 niv s tivuri
tasefsit8. Azrig d usefsi war ttbeddin ca waha var igmiren n usnay n uÄËiã d
isntlen9 nnes, ttrapen var timuca n baËËa n uÄËiã, qqnen tt var umgay 10 d
timsutal n usneflul n uÄËiã, d tuqqna ness aked umzaz aseklan mivar
ittåman11.
Tabridt tiss snat: vares tifrist d tusnayt, issenta dages umezraw zeg
uÄËiã niv zi tseddart12 umi ittegg tazrawt, s tebrit ttejji t it adef di rallav n
uÄËiã, issefris uggugen13 nnes maËëa. Tabridt a tili s bezzez n ca iÄËiãen
ittwassnen s uɛ awed n cra n tumanin tiÄëiãin, sɛ unan tt amezraw ad issufev
timsarin14 tisgumanin15 d tiçiltin16 d tungimin17. Tettwassen tebridt a s “usnay
awnnit”18 d “uzgzi amsnyi”19 niv s “tivri tamsniyit”20.
Tafrkt21 n usmutg22, s dat n usefsi d aÃuëif amezwaru deg ubrid n usefsi
n uÄëiã, netta d tivri n uÄëiã mlip, puma ad ittwarmas uÄëiã d min ixess ad
yini deg unamek nnes. Deg uzmez a, ittxeããa:
1
- Pratique pédagogique = ممارسة بيداغوجية
2
- linéaire= خطي
3
- étudiant= الدارس
4 -authenticité = أصالة
5 - système interne=نظام داخلي
6
- analyse linéaire=التحليل الخطي
7
- explication linéaire=التفسير الخطي
8
- lecture analytique = القراءة التحليلية
9
- isgumen, imersiyen = مواضيع
10
- amskar= مؤلف
11
- idas it iccen taåmanit.
12
- tafirt = مقطع
13
- iraåjan=أبعاد
14 - timukrizin= problèmes=قضايا
15 - thématique=موضوعاتية
16 - esthétique= جمالية
17 - intellectuel=فكرية
18
- commentaire composé=التعليق المركب
19
- explication synthétique=التفسير التركيبي
20
- lecture synthétique=القراءة التركيبية
21
-étape, phase =مرحلة
22
-إعداد
9
-akez niv amrussen n umaru n uÄëiã, tudart nnes d tinmmadin tiwngimin1
nnes, puma war ittwag ufayyu/ uzgal deg ufasr n twngimin2 nnes.
- Asmutteg n twngimin x uÄëiã: d tuqqna nsent aked min nnessen n tumlayin
zrint, ttilint tawyent tid di min nesseflu n twngimin, niv tnerziyent niv d
tinfranin akidsent.
- tussna n tinumka tisffanzayin d tinni ittwasnufrent3:asneflul aseklan cpal
ma nssen x bab nnes , ittvima d ijj n wagg ittwanigl, tinumka ittwannan,
ittmanen, udrusent aïïaã x tinni ittwasnufrent.
- Armas n untal4: ixeããa ufaq belli antal itili deg uÄëiã zeg izwl ar taguri
taneggarut dages. suya ixeãã ad ittwag usefsi maci yullev waha, maca ad
yili yeccuë s usneflul, deg igar a itili usufev n tinumka zi tguriwin ittwafrun5
d ijj n twuri tecna s tujma itawyen var tvuni jar tinumka s ict n tebridt
tanaruzt ittawyen var tebridin d tiwuriyin segdent izzigent.
- Tussna n uzmaz n wakud: melmi ittwari niv ittwazemmen niv ittwanna
uÄëiã.
- Amussu n timsarin n uÄëiã:
- Adaf n unmvur/ udem n umaru:
- Asessav n iwriken:
Tafrkt tissnat: ssinni ittas dd usnummel n ifeëÄiãen minzi inya uÄëiã,
zeg uvezdis n unefru d uvezdis n talva, puma ad ttwasmmal tvuni tuskiwt 6
n uÄëiã aseklan azlawi niv ariwan7. Asufev n inumak8 tibrraniyin x uÄëiã;
tmassant n uÄëiã9, tajerrumt n uÄëiã10, tirart n uÄëiã11. Ixeããa asefsi ad yades
1
=توجهات فكرية
2
=تأويل أفكار
3
- Tinumka ittmanent ittwaqqarent d tinni ittwasnufrent - معرفة المعاني الصريحة والمبطنة
4
- فهم الترميز
5
- كلمات مشفرة
6- taånsant=structure interne=بنية داخلية
7
-prose= نثر
8
- tingalin =دالالت
9 - Science de texte= علم النص
10
-grammaire de texte=نحو النص
11- fonction de texte=وظيفة النص
10
tirarin tibragmatin (amnad1, tafensa2, awttas3, afars4,aïïaf5) d usmessi x unaw
n ufars d tuqqna n umfars s imaïïafen nnes, d ifëÄiãen nniÄen urtutayin, deg
iyyar a ixeããa ad ilin tt temrarutin x:
- Mux ittwasnay uÄëiã?
- Man inumak i vares qqaɛ var uÄëiã?
- Man tifras tiçiltin n uÄëiã var umevri?
20- Awettas zi tivri n iḍṛiṣen iseklanen netta d astal amstay6 n këaÄ
n tçiÄaë tinbzazin7 i usvar n tsekla, d netnint ismalan asegged n tezrawt n
iÄëiãen: Tussniwin tidelsanin8, tasugrt tanfrant9, tazmart tamsawaÄt10.
Aäëiã aseklan ittwasnay s sin n isgumen11:
21-
1
- Le contexte= السياق
2
- Dénominateur= المقام
3
- l'objectif= الغاية
4
- Produire= االنتاج
5
- réception = التلقي
6
- تقويم متوازي
7
-مؤهالت ضرورية
8
-معارف ثقافية
9
- الكفاءة النقدية
10
- القدرة التواصلية
11
- محاور
11
- Iseqsan iqqnen γar telγa d unfru n uḍṛiṣ:
-1-Iseqsan n urmas:
1-1-Man tawsit /anaw n uḍṛiṣ ?
1-2- Asagm n uḍṛiṣ: manis id ittwaksi uḍṛiṣ ?
- Iseqsan n tussna.
3-Asussen s umaru n uḍṛiṣ :
4- Man tasnamekt n uzwl n uḍṛiṣ ?
5 -Ssussen s tawalin n uḍṛiṣ (amawal)?
- Anefru n uḍṛiṣ
6-Min xef issawal uzlawi deg uḍṛiṣ?
7-Tawngimt tameqrant/tanmatayt:
8- Tiwngimin timeẓyanin/tiṣḍwin:
9- Ssiwel x wammak n tira n uḍṛiṣ:
10 – Mamec yegga uẓawan d unina/ talγat n uḍṛiṣ ?
10- Tasnamekt n uḍṛiṣ :
22-
23-
24- VII- Iãuëaf n tira n usefsi n uÄëiã aseklan:
25-
26- 1-Asadaf: d adaf var usntl n usefsi n uÄëiã aseklan, itili d ict n tassuyt
niv d tameçyant, itticc umezraw dayes i umaïïaf ict n tewlaft d tasyaft
tanmatayt x uÄëiã, issawal x tansa/araq nnes deg umnaÄ amezruy anseklan.
12
27- -Timsutal n uÄëiã1: tili s usussen s umaru2 n uÄëiã, d usagm nnes3:
manis id ittwaksi uḍṛiṣ a umi ittwagg usefsi, d tawsit niv anaw nnes4, d
azmez/ tasut tamezruyt5 mivar ideåel d melmi ittwari niv ittwazemmem,
niv ittwana.
28- -Asizwar n uÄëiã: tirart n uvezdis a zeg usadaf, nettat d asken n tezlayt
n tesdart ittwasarsen i usefsi, ittwatter zzagnev asfrrez n umnaÄ nnes, araq
nnes mani id yusa deg udlis d tamyust/ tamidst, d usdag n tinmvurin i yellan
dages, d tivuniwin/ tisdayin i tent ismunan deg umnala jarasent, d usmmal
n tezvurt n uÄëiã, s udwal var unefru niv var wammak nnes anssemres.
29- 2- Tadarut n uÄëiã6: ttini azemzu/ talmmiçt7 ig ijjin amaru niv azlawi
yura aÄëiã a. War ntettu belli advar/ araq d wakud tiraren tirart temvar deg
usruvi n tfawt x tedarut n uÄëiã, amaru iticc ict n tewlaft s tidet x yigar n
uraq d wakud mani iteddar.
30- 3- Tawengimt tanmattayt n uÄëiã8: nettat d ict n twengimt tavzurant
d tasdawt i unamk n uÄëiã9. Nettat d talmsit tanammast di tmeggit
tasneflult10.
31- 4- Tiwengimin timzyanin: abïïu n uÄëiã var tseddarin, ku taseddart
tesmunat twengimt.
1
- ظروف النص
2
- التعري بكاتب النص
3
- مصدره-
4
- نوعيته
5
- الفترة التاريخية
6
- جو النص
7
- مناسبة
8
- أساسية/فكرة عامة
99
- فكرة شاملة جامعة لمعنى النص
10
- بؤرة مركزية في العملية اإلبداعية
13
32- 5 -Asenti deg ufsar n twengimin: asenti s ussfru n inumak n tguriwin
d trazzut x tekniwin nsent, d usarsi n iseqsiten, ar wawaÄ var min ittxes
umaru, asnufser1 n izlan mala aÄëiã d azlawi/amedyaz, d usmmal n min
33- 6 – Isagmen n umsal aniçli deg uÄëiã2: anezzray3 ittbedda var min
ismalan açli deg uÄëiã amaknaw: tiwlafin n iccuren s umussu d umarur4, d
talviwin tisnukesin5 d umawal d uswir n tutlayt d tiwila n inawen : alwa6,
talwat7, amengiddi8 , asdukem9d unina n uzawan
34- 7- Awnnit amsmun anmatay x uÄëiã10: di tefrgt a itegg umsefsi ict n
teçrawt tamesmunt tanmatayt i uÄëiã, ticc i umevri ict n tasfayt taneggarut
taviwant.
35-
1
- كتابة نثرية:نثر
2
- توضيح مصادر التشكيل الجمالي في النص
3
- دارس
4
-الخيال
5
أساليب بالغية
6
- المجاز
7
- استعارة
8
- المقارنة
9
- الرمز
10
- التعليق اإلجمالي العام على النص
14
Ddhar n Ubaëëan
A Ddhar n Ubaëëan, a assus n yexsan!
Wi zzayek ivarren, ad zzayes ivar zzman!
Amen ivar zeg U¨¨ëumi yudef var Temsaman!
Temsaman ma tehwen ? Ma tvil ac d benneoman?
Nezzeh, a Mimunt, mapend varem ayetmam! 5
Tteffap war inwi, rbarquq d asemmam.
***
A Ddhar n Ubaëëan, a assus n yexsan!
Wi zzayek ivarren, ad zzayes ivar zzman!
Rami tewtid rburqi, tarnid ra d tixuzan:
Ma ivar ic Uqaëqac? Ma d omar n Buyewzan? 10
Ma varrent c tibrivin i ibeyysen s ifiran,
***
A Ddhar n Ubaëëan, a assus n yexsan!
Wi zzayek ivarren, ad zzayes ivar zzman!
Ad zzayes ivar uvaëëabu x weorur n waman,
Qqimen dayes Iëumiyen ttembarazen am imuyan? 15
Iqqim srap nsen deg waman am ivunam!
Xzar var wemjahed min d yiwi zi resnap:
Repdida teqäeo d ufucir n ufellap!
***
A Ddhar n Ubaëëan, a assus n yexsan!
Mani iqqim roeskar issed am iselman, 20
Qqiment tcuccay nnes am rfelfel inwan.
Mani immut rpakem, mani immut utarjman.
-« ARqebïan Wilba ! Temçi xafek lpelqa,
Manis ikka roeskar nnec ? Ra d ijj ma iddar !
Ḥ arcen d Ayt Waryiver, ameççyan ameqran, 25
Ggin as i Bu ijarwan am netta ma iselman.
Ḥarcen d Ayt Waryiver di tenoac ammya,
Wami va oeqben, oeqben di xemsa.
Aëebbi, mamec va ggev xmi dayi va telqa
Xedduj n Mmup i immuten di lewäa, 30
Xmi dayi va tini : « Baba manis ikka ? »
-« Babam, a illi, deg iveçëan yarca. »
Tecsi dayi tiïï tebarbar s umeÏÏa
A lalla imma, x ufud inu iweÏÏa !
Aysum inu iwäa, ives ad iruba ! 35
***
-« Mmi adrar n Repmam, mmi war nufi bu rehna !
Aman d iãemmaäen sserqapen taãeÏÏa. »
***
Sugen d vari regnus, yarsa dayi wemnus.
Wellah va ma teqqimed, a bu ijarwan, deg ufus !
-« Seppanya, Seppanya i d yarxun aceooar ! 40
Siv ayi d fus nnem, ad am iniv cpar
Ԑmar n Ufqir x sselk i iwäa. »
***
-« Kenniw Irifiyen d imjahden zi lebda 45
Tjahdem s ufus nnwen, jahdent ura d tiniba,
Min arbunt d iqubac geodent aked iãuäaë,
Rmunet x weorur arbunt aked wedmar! »
Rqareb n ssekæar içeyyaren s ufiru,
Faäma Tarifit, cenna mala turu! 50
Cenna mala tebyes repzam n areboa äuru!
Cenna mala tenna as i Mmup: « Hella raru! »
***
Isug d Uëumi x Wenwal d Uoarwi,
Mupemed n Ԑebdekrim, a amjahed apuëëi!
Taoessast n Buymejjan tekkar dayes ceorira, 55
Taoessast n Tmammact var ttãuä ameÏÏa.
Wami yuyur Uëumi, iksi palÏu deg uvil,
Rami va yadef var Mlilet, iäleq as deg webrid.
Inyarw d Uëumi, inyarw d, a imma!
Tudart, tudart a, min umi tepra? 60
***
Isug d U¨ëumi iÏÏef Tizi n oezza,
Ixs ad iqam atay s waman n Welma.
A imjahden wtet! Tudart, mayemmi tepra?
Isug d Uëumi iÏÏef d Aoarwi s ufus nnes,
Yiweä Ddriwec, yudf it s imeddukal nnes. 65
Lall Tafarsit, a tenni immenzen s rpess,
Ifarp as Uëumi, ixes ad tt yawi wepdes.
PAGE 1
Yiweä Tizi n oezza, tzura n yexsan nnes.
Isug d Uëumi, war iqqar ad ibedd.
Yiweä Tizi n Dris, ivil war dinni pedd, 70
Nvin din rqebÏan, rpakem veëãen as ibedd.
Mulay Mupend, zzaoim aseyyas,
Ijjull petta wami yarra Afransis var ddsas.
***
-« A repmam inu, ïÏiyara iïïawen war ttrus,
Ṛap siweä as sslam i arrayes n Wefransis, 75
Ini as : « Näar d takurt ! Ԑebdekrim d amenpus. »
-« A Mulay Mupand, i mecpal va neãbaë ?
Ṭïiyara zeg ujenna, faryaÏa zi lebpar…»
-« A lalla imma, min ruv d ameÏÏa
X ddcar ameqqran wami t id iffu ixla ! » 80
Tuli d Ïïiyara tegÅur tedderdir,
Tus d ad tewwet rpakem n Wejdir.
***
Ṣbaë a wul inu, ãbar a mmi war ttru
Am ãbaren idurar i tayyut d useynu!
-« A taddart, tenni, a tin ibnan deg wedrar! 85
Mani iëap bab nnem? Qao war dayem iäehhar.
Ma ihlec ? Ma ikkar ? Ini ayi mani iffar.
A yevçaë n Umasin ittjahad ra netta:
Ijja ivayden n wezvar äaëraoen i içëa.
Ԑebdekrim d ameslem, ad t ioawen Aëebbi, 90
Aseppanyu d leodu, deg idurar i ibbi.
***
Tuli d ïïiyara tçeyyar am ubavel,
Aëebbi, peyd itt x idurar n Ayt Waryivel !
Ixecc d Uëumi di xems xmas,
Inna as : « Taddart n Ԑebdekrim, ad nessecmeä babas ! » 95
Ikk d ij n ufellap, iqäa ten s uqarÏaã,
Ura d ijj ma iddar, ura d ijj ma ikkar,
Ameççyan ameqqran, s kurci iqäa t.
***
-« A taqbilt n Temsaman, gg anev abrid ad neoda,
Ad neoda var Useppanyu di Tizi n oezza, 100
Ad neoda var Umezzawru, amcan n Jnada,
Ad neoda var Useppanyu, Bupmara aqqa iqäa…»
PAGE 2
***
Rpakem ameqqëan ittçemma baÏaÏa,
Mulay Mupand, amjahed ameqqëan,
Impel d x Uëumi var Ddhar n Ubaëëan. 105
Ca icsi d aqarÏaã, ca icsi d imiyran,
Tvil asen ad ëapen ad mjaren mirru deg iveçëan,
Ḥesben Aëumi amacnaw tipujar.
Tizi n Ԑezza, amcan n yemjahden,
Din i ÏÏfen Aëumi amacnaw ifidjusen. 110
Aëumi d lkafer deg Wenwal innevmar,
Iwta tixuzan, ijbed asen tivemmar.
***
Tuli d Ïïiyara, tekk d Tizi n Ԑezza,
Tejja tameslemt qao ttemoezza.
Tuli d Ïïiyara deg ujenna, tegga vidu 115
Deg Iyar Mawes i di tegga vezzu,
Tenva Mupamed, tqeäw it oad d aveddu.
Tuli d Ïïiyara di Sidi Brahim i tewta,
Tewta lmujahidin, tarwa n ããupuba.
-“Amjahed, a mmi, ma teswid, ma ruxa ? » 120
Rqayed n Tizi n Ԑezza ittçemma baÏaÏa,
Iwta di ssenyan, içwa d var Malava :
-« Arni d roeskar, ma wa aqqa iqäa !
-« Mani ikka temnalaf zi Malava teçwa ? »
-« Ameggaru nsen di Repmam i iwäa… » 125
Maëëa min issexsar deg Wenwal id t iweääaë.
***
Tasraft n imendi ma toemmar, a oemti ?
Aqqam aryaz nnem igÅur war ittsedpi,
Xmini war ixeddem, netta aked U¨ëumi,
Aqaëqac n uvembub iëup var war d iäehhar, 130
S wevrum d watay ittumes deg weorur,
Tamvart ttoayan it puma ad xafes iäebbar !
Teojb as tzeyyat, ad immet am uheggar,
Min ac iãeppen, a axbarji n ddcar ?
Ma turi ac ccehriya, waddud n ucewwal ? 135
***
Aëebbi, ad t tehdid, ad anev iwc ttesrip,
Ad anev iwc ttesrip x lalla buya d ccäip,
PAGE 3
A Mulay Mupend, ma war ippin wul nnec ?
Aqqac lalla buya teqäa zi tmurt nnec.
91
- Zeg ina ntaf :
- 66 : صص،7991 ، الطبعة األولى، الرباط، مطبعة المناهل. ملحمة أدهار أوباران أنشودة المقاومة الريفية: محمد أقضاض ومحمد الوالي-
.23-32: صص،م7996 ، السنة الثالثة، العدد الثامن، المغرب، مجلة أمل،) (قراءة تاريخية لملحمة أدهار أبران:؛ أحمد لحميمي61
PAGE 4
imrazzuten ugin x wannay a iqqaren blli aḍṛiṣ a d "taḍaluṣt"92.
Tamedyazt a d asmun n waṭṭaṣ n yezlan ittwasenyen di bezzaf n
tsddarin, waxxa din aweṭṭu jar asent, ttmunen tt deg isental min xef ssawalen
tt. Nettat d aḍṛiṣ d aseklan, Ur telli bu d arra n umezruy, maca teccur s tifucay
n trakalt d imsiren d tiffugna, ges min iqnen ɣar umezruy d tmektit aṭṭaṣ. D
tallast tazlawit tɛawad x min imsaren deg umezruy n umenɣi irifiyyen aked
uḥewwas aseppanyu jar: 1920 d 1926, nettat d amɛawed d amdyaz d amiwan,
tettwaqqar zeg imi ɣar imejjan, amsneflul nnes d amegraw ur illi d ijj n uzlawi
niɣ tazlawit, waxxa aya imsar xfes tzaɣart war teḥri teqqen ar txentrisin n
tmektit d tmaṛṛnit d tikkest n uεawed n yewdan zeg uraq γar wenneḍni. War
nzemmar a nini qa ges qedda n uṭṭunen n yezlan, waxa tezzeggart nttaf din
izlan zzages twaγenjen. Tamedyazt a ttadef deg tsekla
tamesnekkart/tanezbayt.
2- Asgam n tmedyazt:
Izlan a ttwannan s umiwan, ttɛawden zeg imi γer imejjan, izlan n tmektit,
ttwasedjjen, ttwasmunen, ttwazemmen, zeg ixfawen d twangimt n irifiyyen d
trifiyyin. Ttwannan di umnad n usewjed d umuni i wmenγi aked uḥewwas,
di akud n ungi irifiyyen x tmurt d trelli nnsen, di "Dhar n ubaṛṛan" deg
"Iγriben" di "Sidi Dris" deg "Unwal" d "Uɛerwi"..., jar iseggʷusa n: 1920 d
1926.
Zeg izlan a din min ittwannan awarni n wakud a, deg uɛawed n yewdan
aṛṛnin, sneqqṣen, kksen. Izlan a ttwaɛawden deg waṭṭaṣ n tqebbar d iraqen d
tansiwin, di tumert amaknaw: timeγriwin d tiwaz d inmmuggaren, γenjenten
92
- xzar : Hassan BANHAKEIA : distiques de la poésie Rifaine (tradition et traduction). (2016), Pub FPN
(Mastère : littérature et traduction), N°1. PP : 219-220.
PAGE 5
imedyazen zzagsen: taseḍma/tarbiɛt n Ccix Muḥend, d imeɣnaj nneḍni
amaknaw: taseḍma n “Itran” d “Mimun LWALID” d “Aḥmed ZZIYANII” d
“Muḥammed CACA”, zeg yeffeγ uḥewwas awarni useggʷas n: 1956, maγar
di akud n tanbaḍt nnes, jar 1927 d 1956, iwdan sqaṛen x uɛawed d uγennej n
yezlan a n " Dhar n Ubaṛṛan".
Awarni wawaḍ n imeḥdaren irifiyyen γar tseddawit, issent ucuci d
tarezzuyt d usmun d uzemmem n yezlan a.
93
- Zeg imrazzuten d timrazzutin a:
- Hassan BANHAKEIA : distiques de la poésie Rifaine (tradition et traduction). Op ; cit, PP : 164-171 et 219 -
220 ; Hassan BENHAKIA : littérature rifaine de la tradition orale à oujourd’hui. Editeur, L'Harmattan,
2019, PP : 57-64 ; Abdelmottaleb ZIZAOUI : La poésie Rifaine, de l’oral à l’ecrit: continuité et rupture.
(Volume I et II), Thèse de doctorat, Thèse dirigée par Monsieur le Professeur Hassan BANHAKEIA,
Faculté des Lettres et des Sciences Humaines – Oujda, Avril 2012, Volume I, PP : 83- 92, Volume
II, PP : 281-298 ; Rachida EL MARRAKI : Izran izran ; Ed EL Joussour, Oujda, 2009, PP: 56-78 ;
Abdessalam KHALAFI : « la poésie de la résistence au rif 1893-1926 ». Tawiza, N 64, Août 2002. O
، ج،7911 ، طنجة، مطبعة دار األمل، نشر عبد السالم جسوس وسوشبريس، جزآن. حرب الريف التحريرية ومراحل النضال: أحمد البوعياشي-
:؛ عبد الناصر امحرف323-376 : صص،س. م. ملحمة أدهار أوباران أنشودة المقاومة الريفية:؛ محمد أقضاض ومحمد الوالي73- 17 : صص،3
،؛ رشيدة بلهادي17- 12 و13-27 : صص، LUXRURI مطبعة،3376 ،7 . ط،7913-7933 ،شعر المقاومة بالمنطقة الريفية إبان االستعمار
؛ جمال7972-73 السنة الجامعية، وجدة،كلية اآلداب، بحث لنيل اإلجازة في اللغة العربية وآدابها،الشعر األمازيغي في الريف بين القديم والحديث
؛ محمد7991-7996 السنة الجامعية، كلية اآلداب وجدة، ، بحث لنيل اإلجازة في اللغة العربية وآدابها، الشعر أألمازيغي بالريف،الحدوشي
-73 أيام دراسية، جوانب من األدب في المغرب األقصى: ضمن كتاب جماعي،) شعر المقاومة والجهاد:( حرب الريف والمأثور الشفوي:الشامي
؛23-32: صص،س. م،) ( قراءة تاريخية لملحمة أدهار أبران:؛ أحمد لحميمي177: ص،م1986 ، مطبعة النجاح الجديدة، م7971 أبريل71-72
-23 : صص،3373 ، الطبعة األولى، المغرب، الدار البيضاء، مطبعة دار نشر المغربية. من قضايا الشعر األمازيغي الريفي:الحسين اإلدريسي
: صص،م7991 الطبعة األولى سنة، مطبعة الجسور بوجدة، العربي واألمازيغي: صورة عبد الكريم الخطابي في الشعرين:؛ جميل حمداوي13
نشر المندوبية السامية لقدماء المقاومين. المقاومة الريفية من خالل الشعر األمازيغي الريفي "دهار ءوبران" نموذجا:؛ عبد الصمد مجوقي77-16
,736-77: صص،3371 ، دار أبي رقراق للطباعة والنشر،واعضاء جيش التحرير
PAGE 6
yergazen, ismawen nsen/t ttwarin, ttwaskten deg idlisen n trazzutin d
imrazzuten a, maca aya ur ittini blli d yina d ttina illan d ayt bab imezwura n
usneflul a. Ittγima bab n tmedyazt a d amegraw, izlan nnes bla yazlawi.
94
- xzar :
.7/73333 ،؛ الخريطة الطبوغرافية للحسيمة37 : ص،س. م،" "قراءة تاريخية لملحمة أدهار أبران: أحمد لحميمي-
PAGE 7
5- Asussen s tawalin n uḍṛiṣ (amawal) :
95
- Xzar:
.3712 : ص،7996 ، مطابع سال، الجزء الثامن. معلمة المغرب." "تمسمان:مصطفى فنيتير
96
- Xzar:
: ص،7919 ، تطوان، مطبعة ديسبريس،7. ط. أسد الريف محمد بن عبد الكريم الخطابي مذكرات عن حرب الريف:محمد محمد عمر القاضي
.739
PAGE 8
40- Ibeysen: iɛewweḍ, icedd, izeyyar taɛewwat x nneṣ n arrimt.
41- Ttembarazen: ttmenvan jarasen, ccaten deg ayawya.
42- Imuyan: aṣaṭṭaṣ n umyan tawtemt nnes tamyant, ivid amezyan,
ameqran ittwaqqar as ikarbeḍ, tawtemt nnes: tvart.
43- Afucir: d ijj n wezzaṛ ittwag deg ixef n unzeṛ/ uqabu var umekraz,
ittekkes zages cal ittmunen x tgarsa ittwaggen deg ixef n wesvar n
rmamet ijebden isardan di tyarza.
44- Wilba: wa zeg imeqranen n iserḍasen isppunya(kabiṭan), iswiza deg
upewwes n dhar n Uba ṛṛan, immut deg tmenviwt a, isem nnes: “Ramun
Wilba.”97
45- ḥarcen d: Sugen d, hejmen d, uwwin d tnkkayt d lvem, usin d d
amegraw var umenvi.
46-Ayt waryiver: d taqbilt tarifit, vares ittssimes amvar n tmesnekkart
Mupen n Ɛabdekrim, tusi d di Arif n wammas jar temsaman d ayt
tuwzin x uveẓdis nnes asammar, d ayt yeṭṭeft d targist x uveẓdis nnes
amalu, d ibeqqyen d yilel acemlal deg uveẓdis nnes azelmaḍ, d ayt
Ɛmart d ayt Mezduy x uveẓdis nnes Afusi. Tegga aṭṭaṣ n tirarin deg
umezruy n Arrif atrar98.
47- Bu jarwan: d tafrst ittwassen zges upewwas aseppanyu, awarni
tuzeggart n zziyyar i xes ggin imjahden, icca ijarwan, s uyenni qqarn
97
- Victor RUIZ ALBANIZ (El Tebib Arumi) : Espaňa en el Rif (1908-1921) . La bibliotéca de Melilla,
1994, p. 211.
98
- I tmaṛṛniwt n tussna x teqbilt a xzar :
David MONTGOMERY HART: The AIT WARYAGHER of the MORCCAN RIF An Ethnography and
History. Published for the wenner-Gren Fondation for Anthropological Research, Inc, The University
of Arizona Press, Tocson, Arizona, USA, 1975.
محمد أونيا: ترجمة وتقديم وتعليق.) أيث ورياغر قبيلة من الريف المغربي دراسة إثنوغرافية وتاريخية (جزآن: دايفيد مونكومري هارت-
مطبعة، الطبعة األولى، الجزء األول، منشورات جمعية صوت الديموقراطيين المغاربة في هولندا،عبد المجيد عزوزي عبد الحميد الرايس
.7002 ، الطبعة األولى، الجزء الثاني،7002 ، هولندا،أقواس لنشر
PAGE 9
as: Bu jarwan d awal n uskukkep d umɛayar.
48- Xedduj n Muḥ: d sem n ict n tarbat tariit iqqimen tabujilt, babas d
amnekkar immut iraḥ d ingi x tmurt d trelli nnnes.ittwasnay s sin
ismawen: “Xedduj” d tangalt n maṛṛa tiḥejiri immi yemmuten babatsen
deg umenγi aked uḥewwas, qqimen tt tibujilin, ttrun tt, ssijijen tt s
taycit nnsent memec d aneγ id issides uzlawi. "Muḥ" d isem n yejjen
zeg irifiyyen iswizan deg umeγi jarasen d uhewwas asppanyu. Muḥ d
askukkeh n isem n Muḥamed.
49-Tiṭṭ tebbarbar: tɛemmar, tccur d s imeṭṭawen usin d ad ffγen smalan ul
igezmen d taycit s tarzugi alendad n ca n umsar ijra ijja tzaγart x arrimt
deg uduf ula x baṛṛa nnes.
50- Iruba: zi arub, deg umawal ittini min iwwan/imwan aṭṭaṣ iharra s
tnenni ar wami ittwakkes uksum x yiγeṣ99. Arub d ict n tayci s uwezwez
d ugzem d tiqqest n wul alendad n ca waddad niγ nca n umsar iqseḥ
war ttzemmar d a tesseγli, niγ a ttqebled deg tazmezt n wakud nni,
mani ttaf d imeṭṭawen ttemriyyacen d zi tiṭṭawin, ul isneddu, ifadden d
arimt maṛṛa tweṭṭa, ijj n waddad "trajidiy" ittili xmi ittmetta ca n yejj
niγ ca n yicten iɛizz nib tɛizz. Iγes ad iruba: ad iharra ad ifruri war
izemmar ad ibed, d asiwl x taycit s ugezzem d uwezwez alendad n
usebdad n uzlawi zi tḥanjirt umi yemmut babas deg umenγi aked
uḥewwas.
51- Adrar n Reḥmam: adrar a yusi di arrif n wammas, di yeffus n teqbilt n
Ayt Waryaver. ittawe ḍ di tuɛrat nnes 1952 imitruten di Ceqran deg
uraq mani tella tamrabeḍt: "Lalla Mennana" tamradast n umrabeḍ:
99
- Mohammed SERHOUAL : Dictionnaire tarifit-français. Thèse de doctorat d’Etat ès lettres option :
Linguistique, université Abdelmalek Essaâdi, Tétouan, année universitaire 2001/2002, Racine (RB), p:455.
PAGE 10
"Sidi Buxiyyar". Adrar a ittwassen s yisem a "Reḥmam" niγ " Ḥmam"
s ussaγ γar yejḍaḍ umi ittwaqqar s taεrabt: "Reḥmam" s trifit" "itbiren"
d "izḍusen".
52- Ɛmar n Ufqir: netta d ijjen zeg yemjahden nni immuten deg umenvi n
Dhar n Ubaṛṛan. Ittwassen s Ɛmar n Ufqir Aḥebquc utemsaman zi
Truggut.100
53-Ɛmar n Rmadani: zeg imjahden iggin tizemmar mvarent deg
umesnekkar d usugi x upewwas.
54- Iqubac: aṭṭaṣ n uqbuc, ittwag s ufrur i wagam zi taliwin d tanutin, aman
ittwaggen ges tγiman semḍen. aqbuc d angal n tɛuzrit/ tuɛzuiya d tcuni
iqnen var ugama.
55-iṣuḍaṛ: ijjen: aṣḍaṛ, icten: taṣḍaṛt, aẓṛu imγar ibbisteḥ yeγmi di tmurt.
56- Faḍma Tarifit: d tangalt n tamvart d tayemmat tarifit.
57- Muḥ: d angal n wargaz d targazt d arraw/ tarwa iferḥen.
58- Hella raru: d tawalin n wesgam, teqqarin tayemmat i tsegmit d usegmi
ḥuma ad xxucen, aten yawi unudem, axasen yekk yiḍṣ.
59- Isug d: iḥarc d, ihejm d, iwwi d tnkkayt, iwwid lvem, yusi d var
umenvi.
60- Aṛumi: aḥewwas, asddurri asppanyu.
61-Anwal: d isem n uraq mani imsar umenγi ittwassnen deg umezruy s
Unwal di 21 yulyuz 1921 di udrar n iziren, araqa n unwal iwaṭa d azγar,
yus d di temsaman x uγezḍis asammar n wammas n Kruna iɛeddu d
xafes ubrid n ṭṭumubin iteqnen ammas n Krun d wammas n Ben ṭeyyeb,
iɛeddu deg uγezḍis nnes anemmalu ijj n weɣÇar qqaren as:" laḥmam"
100
- Xzar:
حرب:؛ أحمد البوعياشي771 : ص،س. م. أسد الريف محمد بن عبد الكريم الخطابي مذكرات عن حرب الريف: محمد محمد عمر القاضي-
.19 : ص،س. م، الجزء الثاني.الريف التحريرية ومراحل النضال
PAGE 11
fargen as imjahden war jjin irumiyyen n wenwal a zzayes agmen aman.
Zi redcur nnes nttaf: Iwaccixen d Icarqiyyen d Dhar n ucarqi101.
62- Aɛrwi: zeg immasen n iserdasen igga uḥewwas aseppanyu huma ad iṭṭef
Arrif jar Mlilt d Unwa, yewggej x Nnaḍuṛ s 20 kulumit, awarni tuzeggart
d zziyaṛ n wefrag iggin yemjahden i wammas a, iwḍa di 6 γuct 1921,
imsar x umenγi a ikkaren jar irifiyyen d ihewwasen tanγit n 2837 n
iserdasen, d 180 ittwaṭfen.102
63- Muḥemed n Ɛebdekrim: Muḥand n Ɛabd Krim Lxeṭṭabi ittwassen s
“Mulay Muḥend” d “Mmis n Ɛabd krim”, D amγar n umesnekkar arifi
jar 1921 d 1926, ilul deg “Ujdir” di 1882, immut di “Lqahira” di 06
febrayar 1963. Zeg issars arbab di 1926, ittwasiwkkej γar tegzirt n
“Lariyunyun”, ar wami d 1947 deg ubrid γar Fransa, yufa ixef nnes di
Miṣra, iddar di Lqahira jar 1947 d 1963. Igga tizemmar deg igar n tsertit
ula d uswizi aked umussu n umesnekkar d uslillu, mahend ad ddaren
wayduden n Lmerruk ameqran di Trelli d uzarug. S tmegga d uxarreṣ
d isebdaden nnes ad iqqim iddar di tmektit n wayduden ittexṣen tirelli.
64- Taɛessast n Buyemejjan: d ijj n wammas iserdasen iggit uḥewwas di
teqbilt n Temsaman yudes i i wanwal. Ammasa ira ges lqacla n iserdas
isppunya udfen γares sin n yemjahden d yargazen, zi Tmasint: Ɛmar n
Ɛelluc d Ɛmar n lḥaj Mesɛud, s llilet, nγin 9 n imeqranen zeg iserdasen
n uṛumi, gezmen yenneḍni103.
101
- xzar :
.7/73333 ، الخريطة الطبوغرافية للحسيمة-
102
- xzar:
؛ محمد محمد7979 ، سال، منشورات الجمعية المغربية للبحث والترجمة والنشر،3 ج، معلمة المغرب." " مادة أعروي: محمد بن عزوز حكيم-
.731-732 : صص،س. م. أسد الريف محمد بن عبد الكريم الخطابي مذكرات عن حرب الريف:عمر القاضي
103
- xzar:
.731 – 732: صص،س. م. أسد الريف محمد بن عبد الكريم الخطابي مذكرات عن حرب الريف: محمد محمد عمر القاضي-
PAGE 12
65- Taɛessast n tmammact: zi tɛ essasin igga uḥuwwas di tems aman
tudes i wammas amegraw n wenwal.
66- Mlilt: D ict n temdint taqburt di Arrif n usammar, ḥewsen t
iseppunya di 1497, nettat d ammas ameqran iserdasen, zzages issentan
adaf d upewwes i tmurt n Arrif104.
67- Tizi n ɛezza: d ict n tizi tused di yeffus n teqbil n Temsaman jar as d d
Tafarsit. Da ges i tella ticcet ittwasnen s “Ivriben”, mani imsar umevi n
ivriben105.
68-Alma: araq mani itilin waman d uvemmuy n tlabbat. Aṭṭaṣ d iraqen di
Arrif ksin isem a.
69- Ddriwec: d ijj n wammas mani issars upewwas iserdasen nnes.
U ɛad ruxx a illa uraqa ittwasnen s wammas n tasgan n Driwec.
70- Tafarsit: d ammas issars ges uḥewwas iserdasenḥ nnes, iqqim ittemγur
aked wakud ar wami idwel d ammas n tγiwant ittwasnen s tfarsit. Nettat
d isem n teqbilt d isem n tviwant, yusi d isem nnes zi amyag n “fars”,
“ad farsev”; tikkest , ad ksev tagant huma ad ggev afras niv igar i tyarza.
Tafrast d tifarsi d igar n tmurt ittwakkes zi tagant.106
71- Tzura: tabbuɛt d nettat illan d ssus n ikeccuḍen d izeγṛan n tseklutin.
Ittwaqqar: teccit tzura idwel d taɛejjajt. Tzura d abbuɛ d xedjju n rmakur
d ukeccuḍ.
72- Tizi n Dris: d araq yus d di temsaman, isem a ittwasnay s sin tawalin:
Tizi ttini araq n uoeddu jar sin idurar mradasen. Dris d isem n ufeggan,
ad yili vares aqqan aked tizi a.
.1361- 1362 : صص،3337 ، مطابع سال،37 الجزء، معلمة المغرب." "مليلة: حسن الفكيكي- 104
105
- Xzar:
.36 : ص،س. م،" "قراءة تاريخية لملحمة أدهار أبران: أحمد لحميمي-
106
- Itmaṛṛniwt n tumlitin x min teɛna tfarsit d umezru nnes xzar:
.3311: ص،7993 ، مطابع سال، الجزء السادس، معلمة المغرب." "تافرسيت: حسن الفكيكي-
PAGE 13
73-Amenḥu: wen itetten aṭṭaṣ.
74- faryaṭa: d isem n uvarabu n ikessin amrig, ccaten d zzages zeg ayil var
rbaṛ, niv tmenvan zzages deg ayil.
75- Ajdir: ammas n umesnekkar irifiyyen deg akud n Mupamed mmis n
Ɛabdekrim (1921-1926)
76- Iɣẓaṛ n Umasin: d ijj n wevzar ittefved zi ayt sidar, ittfarav aman nnes
deg asif n kirt. Avzar a vares asmutteg di tsekla d uzawan arifi.
77- Azɣar: ittwaqqar i tmurt n iwṭan, ges aman d uvemmuy107.
78- Amezzawru: d ammas n umegraw n yemjaḥden yusid di temsamani,
mmutin dd γares imesnekkaren zi Lqama awarni taṛennit n Dhar n
Ubaṛṛan.108
79- Jnada: d araq mani ittemsar unegraw imsnekkaren, tteggen ges rɛesset
peṭṭan apewwas. Iqqar umrazzu MuÃïafa Lvadiri blli awarni upewwes
d ureyyec n Jnada lalla turtut x igmiren aked Mlilt, alendad n waddur n
uraq a var imezdav irifiyyen tarwa n tmurt ucin isem a i yejj n ucbar
iggi t Carif Mupemed AmeÇyan, gi temnaÄt n tarwa Buremmana gi
Teqbilt n AYt Soid109. Itman belli aked ubeddi n Irifiyyen deg udem n
upewwas, icbaren d iraqen n upṭṭeu d uwjad war ittadef urumi,
ttwasemman s Jnada, zzagsent Jnada n Lqama d Jnada n Umezzawru d
tɛessasin n Tizi Ɛezza d tizi n ulma d tawrirt n Sidi ibrapim. Taɛessast
d peṭṭu deg iraqen a ttilin s twiza d umyawaz jar imezdav sadu n ijj
107
- xzar :
.217 : ص، س. م، الجزء األول، معلمة المغرب." " أزغار: عبد العزيز توري-
108
- xzar:
.771 : ص،س. م. أسد الريف محمد بن عبد الكريم الخطابي مذكرات عن حرب الريف: محمد محمد عمر القاضي-
109
- I tmanit n tumlayin xzar:
،121 -122 : صص،2009 ، وجدة، مطبعة الجسور،2 : سلسلة كتب الريف رقم. الريف قراءة في وثائق: مصطفى الغديري-
.114 ص،س. م، الجزء األول، معلمة المغرب." "جنادة:؛ محمد بن عزوز حكيم44 ،هامش رقم
PAGE 14
useddiw d aserdas.
80- Buḥmara: Buteγyult, isem nnes n tidet netta d Ljilani ben
Ɛabdeslam ben Dris Lyusfi Azrhun, ittwassen s tiγist d tussna nnes imin
illan deg ugensu n Lmexzen, igga tizemmar mahend ad iṭṭef tanbaḍt,
jar n 1904 d 1909 igga tizemmar mγarent ḥuma ad ismun arrif ajiγ as,
izzenz adrar d yeksan i useppanyu huma azzages issufeγ uzzal. Maca
war iwwiḍ amin ira ittraja, alendad n tagrawla i xafes ggin irifiyyen.
81- Rḥakem ameqṛan: netta d kapitan d aseppanyu qqarenn as: “Julio
Benitez”110.
82- Imiyran: imegran, ijjen amyar/ amjar, uzzar iqwes x uvezḍis nnes n
ugensu twaggent as tiγmas qeḍɛent am ticcet nnes, γares afus iteṭṭfit
ucewwal s ufus nnes, iteqeṣṣ aṣ zzages imendi di tmegra.
83- Ttemɛezza: tettwaqqar i ubeddi ittwaggen i imradasen n umi immut ca
n yejjen zi twacunt nnes. D addad n ussmali n tawmat d umyawaz d
usebbaṛ d usefses x wulawen d taycit.
84- Iyar Mawas: d ddcaṛ di Ayt tuwzin, isem a ittwasnay s sin n tawalin:
iyar, igar d Mawas, tamezwarut tettwaqqqar i tecbirt n tmurt n tfellaht
ittsessawen s waman, wiss sin d isem n Bab i igar a. Araq a yusid di
tmegrawt n Ayt Belɛiz n wadday, x uvezḍis afusi n wevzar Ameqran111,
ruxa d taviwant teḍfar i Driwec.
85- Tegga ɣezzu: tejja tzavart d taɛeffant, imsar xafes tmattant d ugezzim..
86-Aɣeddu: min illan ɛad d amezyan d aḥudri.
87- Sidi Brahim: d ijj n tawrirt tusid di ddcaṛ n weccanen di temsaman, jar
110
- Juan TOMAS PALMA MORENO : Annual 7937, 73 aňos del desastre. 7er ed, Alemana, Madrid
2001, P. 71.
111
- I tmaṛṛniwt n umlan xzar:
.936 : ص،س. م، الجزء األول، معلمة المغرب." "إيرمواس: حسن الفكيكي-
PAGE 15
Amezzawru d Unwal. Di 16 yunyu 1921, suggen imnekkaren irifiyyen
x iserdasen n useppanyu, nnvin gsen 200, d waṭṭas igezmen, d tmattant
n 8 imjahden112.
88-Axbarji: acekkam issawaden ineγmisen i weɛdaw x yaryazen ittcucen
x trelli d uzarug amaknaw: Aqarqac d Lḥaj Ɛmar n Buyewzan d Cɛayeb
n Lhaj Tuhami Adarduc d Muḥ n Sɛid Awayaγer d Aḥmed Burjila d
Ɛmar n Ḥaddu n wejdir...
112
- Xzar:
"قراءة:؛ أحمد لحميمي776-777 : صص،س. م. أسد الريف محمد بن عبد الكريم الخطابي مذكرات عن حرب الريف: محمد محمد عمر القاضي-
.36 : ص،س. م،"تاريخية لملحمة أدهار أبران
113
- سخرية
PAGE 16
Tawengimt nnes tessawal xef:
Taṭnaẓt zeg uḥewwas, d uzawaṛ s useqsi i wi d yenni izzayes iγaren ad
yadef γar wammas n Ddhar n Ubaṛṛan.
Tasddart wiss: 03 zeg yezli wiss: 12 γar yezli wiss: 18.
Tawengimt nnes tessawal xef:
Usnumel114 n umenγi aked uḥewwas, d usugi xefes deg yilel, waxxa
amrig n umenγi war yemquddi jar imnekkaren d iḥewwasen.
Tasddart wiss: 04 zeg yezli wiss: 19 γar yezli wiss: 35.
Tawengimt nnes tessawal xef:
Usnumel n tarnawt x uḥewwas, d usugi n Ayt Waryiγer, d taryazt nsen, d
talla n Xedduj x babas yemmuten d ameγras, d taycit n uzlawi alendadas.
Tasddart wiss: 05 zeg yezli wiss: 36 γar yezli wiss: 44.
Tawengimt nnes tessawal xef:
Taycit s tudrust n tfellast115 d tumert116 deg udrar aked usugi n iḥewwasen,
d usemγaṛ s cra n yesmawen n imnekkaren iggin targazt deg usugi x uḥewwas.
Tasddart wiss: 06 zeg yezli wiss: 45 γar yezli wiss: 52.
Tawengimt nnes tessawal xef:
Usemγaṛ s Irifiyyen imnekkaren d timγarin nsen iggin targazt d
tizemmar mγarent deg usugi x uḥewwas d imenγiten akides.
Tasddart wiss: 07 zeg yezli wiss: 53 γar yezli wiss: 60.
Tawengimt nnes tessawal xef:
Usnumel n imenγiten iggin Irifiyyen imnekkaren aked uḥewwas deg
Uɛerwi d Unwal, d tarewra nnes γar Mlilt.
Tasddart wiss: 08 zeg yezli wiss: 61 γar yezli wiss: 73.
114
- وصف
115
- األمان
116
- السعادة-
PAGE 17
Tawengimt nnes tessawal xef:
Usnumel n usugi n uḥewwas x Tizi Ɛezza d Uɛerwi d Driwec d Tfarsit d
Tizi n Dris, d tirezziwin iggin dages Irifiyyen imnekkaren , d umγar nsen.
Tasddart wiss: 09 zeg yezli wiss: 74 γar yezli wiss: 82.
Tawengimt nnes tessawal xef:
Uswizi jar iḥewwasen deg usugi nsen x Arrif s tilalin/ṭṭiyarat id yeccaten
zeg ujenna s rbumbat/ tikuriyyin d faryṭat zeg yilel d tzaγart iyemsaren x taycit
d tzeggiγt.
Tasddart wiss: 10 zeg yezli wiss:83 γar yezli wiss: 91.
Tawengimt nnes tessawal xef:
Tuttra n uẓiḍeṛ/ṣbar alendad n tzaγart taɛeffant n usugi n iḥewwasen x
Arrif.
Tasddart wiss: 11 zeg yezli wiss: 92 γar yezli wiss: ̇98.
Tawengimt nnes tessawal xef:
Usugi n iḥewwasen x Ayt Waryiγel d taddart n Ɛebdekrim, zeg ujenna d
tmurt, d tmegga g γezzu yegga dagsen ijj n unebraz d arifi.
Tasddart wiss: 12 zeg yezli wiss: 99 γar yezli wiss:102.
Tawengimt nnes tessawal xef:
Usutar n imnekkaren zeg Ayt Temsaman ad asen wadmen ad ɛdun ad
sugen x uḥewwas di Tizi n Ɛezza d Umezzawru.
Tasddart wiss: 13 zeg yezli wiss: 103 γar yezli wiss: 112.
Tawengimt nnes tessawal xef:
Uskukkeḥ/usemÇi s unebaḍ n iserdasen n uḥewwas, d usemγaR s wemγaR
Mulay Muḥend, d tarrnayin deg imenγiten aked uḥewwas di Ddhar n Ubaṛṛan
d Tizi n Ɛezza d wenwal s targazt yujaren tumumt n umrig.
Tasddart wiss: 14 zeg yezli wiss: 113 γar yezli wiss: 126.
PAGE 18
Tawengimt nnes tessawal xef:
Usemzazal jar n usugi n uḥewwas s ṭṭiyarat d γezzu nnes, d zziyyaṛ n
wefrag yeggin imnekkaren x iserdasen n uḥewwas di Tizi n Ɛezza n yewwin
γar tarnayt n wenƐwal.
Tasddart wiss: 15 zeg yezli wiss: 127 γar yezli wiss: 135.
Tawengimt nnes tessawal xef:
Uzawar n icekkamen ixbarjiyyen n ixedmen aked uḥewwas s tzeṭṭat d
tmenyat itteṭṭfen.
Tasddart wiss: 16 zeg yezli wiss: 136 γar yezli wiss:139 .
Tawengimt nnes tessawal xef:
Usutar zeg uemγaR Muḥend n Ɛabdekrim ad yucc tirelli x tirart n lalla
Buya d ccḍiḥ.
8- Anefru n uḍṛiṣ :
Aḍṛiṣ a d asullef n imenγiten imsaren jar imnekkaren irifiyyen d
uḥewwas Aseppanyu, jar iseggʷsa n 1921 d 1926, ittsullef arezzi n imenγiten
n Ddhaṛ n ubaṛṛan d Iγriben d Sidi Brahim d Unwal d Uɛerwi, waxxa ur telli
temquddit deg umenγi d umrig ittwasmersen dages, maca imnekkaren arnin
iɛdawen n tmurt d trelli nsen. tamedyazt a tesmutti dd i imeγriten d imeslan
isuras n isugiten d imenγiten, d iraqen mani imsaren, d tirnawin d tirẓẓitin
nsen, tessemγar s cra n inebrazen n tidet d targazt nsen, tessemÇi s cra n
ismawen n imennuray d icekkamen, tssiwel x uswizi n temγart, tessids dd
tayciyyin n ixeyyeqen x urezzi imsaren imradasen d imawlan n twacunin, d
tzaγart n usugi x imezdaγ d d tzeddiγt, d tumert n tirnawin d usitem di tudart
n trelli. S ijj n wammak yerwin d amanaw, issmuttuy imeγri n weḍṛiṣ zi
PAGE 19
addad/asures γar wenneḍni, u di cra n tseddarin d icten. Nntaf deg izlan n
tmedyazt a tamamekt n tannayt s uṭnneẓ d usemzazal d tiwlafin timzlitin d
tingalin d ismzwasen. Ittemsadaf ges wannay jar tneccit n uzlawi amesneflul
ameddan d umegraw, d tnecciyyin ittwasdeɛqen ittwakemḍen di cra n umradas
yeqqimen d abujil bla yabas niγ ca n temγart immut waryaz nnes teqqim d
tajjalt, xelli d idurar d iγezran yarrin uzlawi ssawalen d ttacan u sswizan aked
yiwed di tnezbayt n waydud.
9-1-1-Tilwatin/tingalin(la métaphore):
PAGE 20
Ma varrent c tibrivin i ibeyysen s ifiran.
Ad zzayes ivar uvaëëabu x weorur n waman,
Ṣbaë a wul inu, ãbar a mmi war ttru
Am ãbaren idurar i tayyut d useynu!
9-1-2- Tingalin(les symboles):
Nezzeh, a Mimunt, mapend varem ayetmam!
Tteffap war inwi, rbarquq d asemmam.
Rami tewtid rburqi, tarnid ra d tixuzan:
Ma ivar ic Uqaëqac? Ma d omar n Buyewzan?
Ma varrent c tibrivin i ibeyysen s ifiran,
Ad zzayes ivar uvaëëabu x weorur n waman.
Rqareb n ssekæar içeyyaren s ufiru,
Faäma Tarifit, cenna mala turu!
9-1-3- Imsarwasen:
Temsaman ma tehwen ? Ma tvil ac d benneoman?
Nezzeh, a Mimunt, mapend varem ayetmam!
Tteffap war inwi, rbarquq d asemmam.
Rqareb n ssekæar içeyyaren s ufiru,
Faäma Tarifit, cenna mala turu!
Impel d x Uëumi var Ddhar n Ubaëëan.
Ca icsi d aqarÏaã, ca icsi d imiyran,
Tvil asen ad ëapen ad mjaren mirru deg iveçëan,
PAGE 22
Aysum inu iwäa, ives ad iruba!
PAGE 23
!A Ddhar n Ubaëëan, a assus n yexsan
Mani iqqim roeskar issed am iselman,
Qqiment tcuccay nnes am rfelfel inwan.
Mani immut rpakem, mani immut utarjman.
( )117لقد كثرت اآلراء واإلفتراضات حول أصل المركب اللفظي "راال بويا" .وظلت هذه هدفا لتأويالت عدة ،تختلف باختالف منطلقات أصحابها.
ويمكن تصنيف أهم اآلراء المقدمة في الموضوع إلى:
-الرؤى األنتربولوجية ،ويمثلها الباحث األمريكي دافيد مونتغمري هارت في كتابه=:
The Aith waryaghar of the Moroccan Rif. An Ethnography and History, wenner-green fondation,
Tuscon Arizona, 1976, pp.169-174.
-الرؤى السوسيولوجية ،وخير من يمثلها "إميليو بالنكا إزاكا" ،الذي شغل الرقص الريفي ،حيزا مهما من أبحاثه ،أنظركتابه:
Las Danzas Rifenas, Africa, V55, Madrid, 1964.
وقد أورد "دافيد هارت" ملخصها (ملخص رؤية بالنكو) في كتابه اآلنف الذكر ،ص.713.
-الرؤى الميتولوجيا والسيكولوجيا ،ويمثلها عمر القاضي .لمزيد من المعلومات حول هذا الجانب ،يمكن الرجوع إلى هذا المقال :حبيب
الفرحان" ،راال بويا مقاربة حول مالبسات النشأة في الشعر الغنائي الريفي" ،جريدة الخزامى (أسبوعية تصدر من الحسيمة) ،ع 77 ،72ماي
.7991
( )118أنظر تقديم المصطفى بوزياني ،لديوان الحسن الموساوي" ،ما تغيراس قا نتو..؟" ط ،7فيديبرانت ،الرباط ،3333 ،ص.1 .
PAGE 24
A/ya/wral/la/ ya/ral/ a/ya/wral/la/ bu/ya/
لنأخذ أمثلة من شعر المقاومة ،من ملحمة "دهار أوبران"( .)119يقول الشاعر األمازيغي:
Aya dh'ar u baran aya ssus n yexsan
3- 4 5- 6 7- 8 9 -10 11- 12
1- 2
(" )119دهار" معناه الجبل و "أبران" الحجل الذكر .هذا المكان يقع بتراب قبيلة تامسامان .وتعتبر معركة "دهار أوبران" من المعارك األولى
خالل فترة محمد بن عبد الكريم الخطابي .وقد وقعت في فاتح يونيو .7937
يمكن اإلطالع على هذه الملحمة أو بعض من أبياتها وإجراء المقارنة بين المأثورات الشعرية المختلفة ،من خالل العديد من الدراسات.على سبيل
المثال ال الحصر:
-أحمد البوعياشي ،حرب الريف ومراحل النضال ،ج ،3مطبعة دار األمل ،طنجة ،7911 ،صص.19-17.
David Montgomery Hart, Op.Cit., p.375. -
-أحمد لحميمي" ،قراءة تاريخية لملحمة دهار أبران" ،مجلة أمل ،ع ،7السنة ،7996 ،2صص.37-31.
Abdeslam Khalafi, "La poésie de la résistance au Rif 1893-1926", tawiza, n°63, juillet 2002, et -
= n°64, août 2002
-جميل حمداوي ،صورة عبد الكريم في الشعرين العربي واألمازيغي ،دار النشر جسور ،وجدة ،7991 ،صص.97-61.
-امحرف عبد الناصر ،شعر المقاومة بالمنطقة الريفية إبان االستعمار ( ،)7913-7933بحث لنيل اإلجازة في اللغة العربية وآدابها،
كلية اآلداب بوجدة ،السنة الجامعية .7971/72
-رشيدة بلهادي ،الشعر األمازيغي في الريف بين القديم والحديث ،بحث لنيل اإلجازة في اللغة العربية وآدابها،كلية اآلداب ،وجدة ،السنة
الجامعية 7972-73
جمال الحدوشي ،الشعر أألمازيغي بالريف ،بحث لنيل اإلجازة في اللغة العربية وآدابها ، ،كلية اآلداب وجدة ،السنة الجامعية -7996 -
.7991
PAGE 25
Isedwalen120:
-Daniel Bergez, "L'explication de texte littéraire", Armand Colin, 2010
-J . Molino, Joëlle Gardes Tamine "Introduction analyse de la poésie", 1: vers et figures , T1, PUF,
1992
-Jean-François Jeandillou, "L'analyse textuelle", Armand Colin, 2006
-Maurice Delcroix, F. Hallyn, Christian Angelet, "Méthodes du texte: Introduction aux études
littéraires", Editions DUCULOT, 1987
- Molino, Joëlle Gardes Tamine "Introduction analyse de la poésie", T2, De la strophe à la
construction du poème, PUF, 1988-.Guy René Mermier, Maurice Cagnon, Yvette Boilly-Widmer,
"Analyse de texte: théorie et pratique", Peter Lang Publishing, Incorporated, 1996 .
- Iouri Loutman : La structure du texte artistique. Trad du russe par, Anne Fournier, Bernard
Kreise, Eve Malleret et Joelle Young, Paris, Gallimard, 1973
-Paul Ricoeur : Du texte a l’action. Paris, Ed du Seuil, 1986.
- Roland Barthes: Théori du texte. Encyclopedie Universalis.
-Daniel Bergez, Pierre Barbéris, Pierre-Marc de Biasi, Luc Fraisse, Marcelle Marini,et
Gisèle Valency : Méthodé^itiques pour l'analyse littéraire . 2e édition, Centre Universitaire
de Médéa Bibiioth ènue Cen traie, ARMAND COLIN, Bordas, 1990.
-Louis Hébert : L’Analyse des textes littéraires Une méthodologie complète. PARIS
CLASSIQUES GARNIER ,2015.
ème
Durand GILBERT : l’imagination symbolique. 3 éd., P.U.F., Paris, 1976.
- Genette GERARD : Palimpsestes. Seuil, Paris, 1982.
- Genette GERARD : Figures (I et II ) III, .éd du seuil, Paris, 1972.
Kristeva JULIA : séméiotiké recherche pour une sémanalyse (extraits). éd. Du Seuil, Paris, 1969.
- Eliade MIRCEA : Forgerons et alchimistes . Flammarion, éditeur26,rue Racine , Paris(Vie), 1977 .
120
- Bibliographie
PAGE 26
- Courtés JOSEHP : Analyse sémiotique du discours De l’énoncé à l’énonciation. Hachette, Paris,
1991.
- Courtés JOSEHP : Le conte populaire : poétique et mythologie. 1ed, PUF, Paris, 1986.
- BANHAKEIA Hassan : littérature rifaine de la tradition orale à aujourd’hui. Editeur,
L'Harmattan, 2019.
89- - BANHAKEIA Hassan: Distiques de la poésie Rifaine (tradition et traduction).Pub :
FPN, Mastère, « littérature et traduction ».Seconde édition, 2016
90- - Biarnay. S : Etude sur les dialectes du Rif, Lexique textes et notes de phonétique.
Paris, 1917.
- Biarny .S : “notes sur les chants populaires du Rif”. Les archives berbères (1915-1916), 2ème éd.,
édition al kalam, Rabat, 1987, (26-43).
-. Bounfour Abdellah, Introduction à la littérature berbère : 2. Le récit hagiographique, Peeters
Publishers, 2005 .
- Bounfour Abdellah et al, Anthologie de la poésie berbère traditionnelle, Paris :
l’harmattan/Inalco, 2011 .
- Boukhris Fatima, « les izlan : de l’oralité à l’écriture » Revue de la faculté des lettres et des
sciences humaines Dhar El Mahraz, Fès, n°8, 1992 .
- Boukous AHMED : Langage et culture populaire au Maroc, essai de sociolinguistique. dar el
kitab, 1977.
-BOUNFOUR, Abdallah, Introduction à la littérature berbère : La poésie, Peeters Publishers,
1999 .
- BOUNFOUR, Abdallah, Le nœud de la langue : langue, littérature et société au Maghreb, Edisud,
1994.
- CALVET Luis –Jean : la tradition orale. 1er édition, Presses universitaire de France, Paris, 1984.
91--CHEVALIIER Jean et GHEEBBANT Alain: Dictionnaire des symboles mythes, rêves,
coutumes, gestes, formes, figues, couleurs, nombres. Edition revue et augmentée Robert Laffont
et éditions Jupiter, Paris, 2002.
92- - David Montgomery Hart: the Aith waryaghar of the Moroccan Rif. An Ethnography
and History ،wenner-green fondation ،Tuscon Arizona. 1976.
- Emilio Blanco : Las Dansas Rifeňas, Africa,V,55, Madrid, 1946.
. GALAND, Pernet, Paulette : littératures berbères des voix des lettres. 1re édition ; P.U.F, Paris,
France, novembre, 1998.
- Goody Jack, « L’oralité et l’écriture », In : communication et langage, n° 154, 2007
- Haddadou, « La littérature des berbères » in : Amezday (journal amazigh), n° 2, Juin 1997, (p : 7).
- HENRI Basset : Essai sur les littératures de berbères. Nouvelle éd, Awaliddis Press, Pari, 2001.
-L.Justinard : « Notes sur la littérature et la poésie chez les Rifains », in : Rif et Jbala, Paris, Larousse,
1926.
- MAMMERI, Mouloud, Poèmes kabyles anciens, La découverte, Paris, 2001
- Pernet GALAND : Littératures berbères des vois des lettres. 1ère éd., P.U.F., Paris, France,
novembre 1998.
-Zumthor Paul, Introduction à la poésie orale. Seuil, 1983.
- RENISIO, A ; Etudes sur les dialectes Berbères des Bni Iznasen du Rif et des Senhaja de Srair.
Grammaire, textes et lexique. T1, Ed Ernest Leroux, Paris, 1932.
- Taïfi Miloud, « La transcription de la poésie orale : de la transparence orale à l’opacité scripturaire »,
Etudes et documents berbères, n°11, Edisud. 1994.
--Yacine Tassadit. L’Izli ou l’amour chanté en kabyle .Ed Bouchène-Awal.Alger1990 .
PAGE 27
- ZIZAOUI Abdelmottaleb : La poésie Rifaine, de l’oral à l’écrit : continuié et rupture. Thèse
de doctorat, Volume 1et 2; faculté des lettres Oujda, 2011-2012..
PAGE 28
-فان دايك :النص بنياته ووظائفه (مدخل أولي إلى علم النص) .ضمن نظرية األدب في القرن العشرين .مؤلف جماعي ،ترجمة محمد
العمري ،افريقيا الشرقن المغرب.1992 ،
-امبرتو ايكو :القارئ في الحكاية التعاضد التأويلي في النصوص الحكائية .ترجمة أنطوان أبو زيد ،ط ،1.المركز الثقافي العربين
الدار البيضاء.1992 ،
-جوليا كريستيفا :علم النص .ترجمة فريد الزاهي ،مراجعة عبد الحليم ناظم ،ط1997 ،2،ن دار توبقال للنشر ،الدار البيضاء،
المغرب.
-جان كوهن :بنية اللغة الشعرية .ترجمة محمد الوالي ومحمد العمري ،ط ،1دار توبقال ،الدار البيضاء المغرب.1992 ،
-محمد خطابي :لسانيات النص (مدخل على انسجام الخطاب).ط ،2002 ،2.المركز الثقافي العربي ،الدار البيضاء ،المغرب.
-سعيد حسن بحيري :علم لغة النص (المفاهيم واالتجاهات) .الشركة المصرية العالمية للنشر ،لونجمان ،ط.1997 ،1.
-صالح فضل :بالغة الخطاب وعلم النص .ط،1992 ،1.مكتبة لبنان ناشرون ،الشركة المصرية العالمية للنشر ،القاهرةن مصر.
-عبد الجود محمد المحص :تحليل النص األدبي بين النظرية والتطبيق .دار الكتب ،االسكندية.2004 ،
-غلينا سيمينو :االستعارة في الخطاب .ترجمة :عماد عبد اللطيف ،خالد توفيق ،ط1.ن ،2013الهيئة العامة لشؤون المطابع االميرية،
القاهرة ،مصر.
-حسن كريم عاتي :الرمز في الخطاب االدبي .ط ،2015 ،1.الرسوم للصحافة والنشر والتوزيع.
-تزيفيتان تودوروف :الرمزية والتأويل .ترجمة إسماعيل الكفري ،ط ،2017 ،1.دار نينوى للدراسات والنشر والتوزيع ،دمشق،
سوريا.
-تزيفتان طودوروف :الشعر ّية .تعريب شكري المبخوت ،دار توبقال للنشر ،الدار البيضاء 1997
-روالن بارت وآخرون :طرائق تحليل السرد األدبي .ط1992 ،1.ن منشورات اتحاد كتاب المغرب ،سلسلة ملفات.
-بسام بركة ،ماتيو قويدر ،وهشام األيوبي :مبادئ تحليل النصوص األدبية .الشركة المصرية العالمية للنشر ،لونجمان مكتبة لبنان،
،2002سلسلة أدبيات.
عزام :تحليل الخطاب األدبي على ضوء المناهج النقد ّية الحديثة .منشورات ا ّتحاد الك ّتاب دمشق – 0222
-مح ّمد ّ
النص السردي .دار الجنوب للنشر ،تونس7991 ، ّ -مح ّمد القاضي :تحليل
عزام :تحليل الخطاب األدبي على ضوء المناهج النقد ّية الحديثة .منشورات ا ّتحاد الك ّتاب دمشق – 0222
-مح ّمد ّ
النص السردي .دار الجنوب للنشر ،تونس7991 ، ّ -مح ّمد القاضي :تحليل
-بارث روالن :التحليل النصي .ترجمة عبد الكبير الشرقاوي ،منشورات الزمن ،سلسلة ضفاف( ،د.ت)
-جيلبير دوران :الخيال الرمزي .ترجمة علي المطري ،ط ،7المؤسسة الجامعية للدراسات والنشر والتوزيع ،بيروت لبنان.7997 ،
-دريدا جاك :الكتابة واالختالف .ترجمة كاظم جهاد ،ط ،7دار توبقال للنشر ،الدار البيضاء( ،د.ت).
-هامون فيليب :سيميولوجية الشخصيات الروائية .ترجمة سعيد بنكراد ،دار الكالم ،الرباط.7992 ،
-عبد الرحيم العماري :الخطاب -سيميائيات الخطاب .ط ،1مطبعة دار وليلي للطباعة والنشر ،مراكش.1999 ،
-سعيد يقطين :انفتاح النص الروائي النص والسياق .المركز الثقافي العربين الدار البيضاء ،المغرب.1999 ،
-سعيد يقطين :تحليل الخطاب الروائي (الزمن -السرد – التبئير) .ط ،3المركز الثقافي العربين الدار البيضاء ،المغرب.1997 ،
-سعيد بنكراد :شخصيات النص السردي – البناء الثقافي -سلسلة دراسات وابحاث رقم1ن جامعة المولى إسماعيل ،كلية اآليداب
والعلوم اإلنسانية.1994 ،
-بشير القمري :شعرية النص الروائي قراءة تناصية في كتاب التجليات،ط ،1شركة البيادر للنشر والتوزيع ،الرباط.1991 ،
-أبرنوص جمال :الشعر األمازيغي الريفي التقليدي بحث في النص والسياق .منشورات كلية اآلداب والعلوم اإلنسانية وجدة ،رقم /29
،9002سلسلة بحوث ودراسات رقم.9002 ،9002 /90 :
-أبرنوص جمال :تيبولوجية الشعر االمازيغي التقليدي بناء المعيار وتنضيد األنماط ،ط ،9.منشورات مكتبة سلمى الثقافية ،تطوان.9002 ،
-أزروال فؤاد :جميل حمداوي ،قراءات في الشعر األمازيغي بالريف .ط ،0مطبعة دار النشر الجسور ،وجدة.0222 ،
-أزروال فؤاد :األدب األمازيغي المعاصر بالمغرب مظاهره وقضاياه .منشورات المعهد الملكي للثقافة األمازيغية ،مركز دراسات وأبحاث،
سلسلة رقم ،25:ط ،0 ،مطبعة المعارف الجديدة ،الدار البيضاء.9002 ،
-أزروال فؤاد :في اآلداب والفنون األمازيغية .منشورات المعهد الملكي للثقافة األمازيغية ،منشورات المعهد الملكي للثقافة األمازيغية،
مركز الترجمة والتوثيق والنشر والتواصل ،سلسلة دراسات وأبحاث ،رقم ،27:ط ،0 ،منشورات عكاظ.9090 ،
-أمرير عمر :رموز الشعر األمازيغي وتأثرها باإلسالم .ط ،0مكتبة دار السالم ،الرباط.9005 ،
PAGE 29
-اإلدريسي موالي يوسف :الخيال والمتخيل في الفلسفة والنقد الحديثين ،ط ،0مطبعة النجاح الجديدة ،الدار البيضاء ،المغرب.9002 ،
-أفقير محمد والمنادي أحمد :بيبلوغرافيا االبداع األدبي األمازيغي بالمغرب ( .)9000-0227منشورات ،IRCAM :المعارف الجديدة،
الرباط.9009 ،
-امحرف عبد الناصر :شعر المقاومة الريفية إبان االستعمار 0290-0200ن تقديم ومراجعة وإعداد فؤاد أزروال ،ط ،0.مطبعة ،Luxury
.9002
-أسويق محمد :الشعر األمازيغي القديم :جمالية البالغة وسؤال الهوية .ط ،0األنوار المغربية ،وجدة.9007 ،
-امبارك أباعزي :مداخل الى األدب األمازيغي الحديث .منشورات مجلة الفيصل السعودية ،الرياض.9002 ،0952 ،
-أقضاض محمد :شعرية السرد األمازيغي .منشورات ،IRCAMسلسلة الدراسات واألبحاث رقم ،2مطبعة المعارف الجديدة ،الرباط.
-أقضاض محمد والولي محمد :ملحمة ادهار أوبران أنشودة المقاومة الريفية .ط ،0 ،المناهل.9002 ،
-حمداوي جميل :الشعر األمازيغي بمنطقة الريف –أنطولوجيا وببلوغرافيا .-منشورات دار الريف للنشر والطبع والتوزيع ،الناظور ،مطابع
الرباط نت.9005 ،
-حمداوي جميل :خصائص الشعر األمازيغي بمنطقة الريف .ط ،0.مطبعة الجسور ،وجدة.9007 ،
-حمداوي جميل :صورة عبد الكريم الخطابي في الشعرين العربي واألمازيغي .ط ،0.دار النشر الجسور ،وجدة.0222 ،
-حمداوي جميل :النقد الشعري األمازيغي بمنطقة الريف .ط.9002 ،0.
-الحسين االدريسي :من قضايا الشعر األمازيغي الريفي .مطبعة دار النشر المغربية ،الدار البيضاء.9009 ،
-قسوح اليماني :توظيف التراث في األدب المغربي المكتوب بأمازيغية الريف .ط ،0األنوار المغربية ،وجدة.9002 ،
-كمال زباير :جمالية الشعر األمازيغي المغربي .ط ،0 .مطبعة وراقة بالل ،فاس.9090 ،
-بلقاسم الجطاري ،عبد الرزاق العمري :األدب األمازيغي من الشفاهية إلى الكتابة ومأزق الترجمة .ط ،)9007( ،0مطبعة الشرق ،وجدة.
-محمد يحيى قاسمي :بيبلوغرافيا االبداع األدبي األمازيغي المغربي( .)9002-0227منشورات اتحاد كتاب المغرب ،ط ،0.نداكوم ،الرباط،
يونيو .9007
-الجراري عباس :في اإلبداع الشعبي .ط ،0مطبعة المعارف الجديدة ،الرباط.0277 ،
-الجراري عباس :األدب المغربي من خالل ظواهره وقضاياه .الجزء األول ،ط ،5المعارف الجديدة ،الرباط.0272-0902 ،
-الجراري عباس :من وحي التراث .د .ط ،.مطبعة األمنية ،الرباط.0220 ،
-حرب علي :أولية النص :نظرات في النقد والقصة واألسطورة واألدب الشعبي .ط ،0المؤسسة الجامعية للدراسات والنشر والتوزيع ،بيروت
لبنان.0222-0902 ،
-الحسين رشيد :وشم الذاكرة معالم أمازيغية في الثقافة الوطنية .ط ،0مطابع أمبريال ،الرباط.9009 ،
-الحسين القمري ،أقوضاض محمد ،وشريق عبد هللا :إشكاليات وتجليات ثقافية في الريف .الطبعة األولى ،مطابع أمپريال ،سال.0229 ،
-ركوك عالل :المقاومة المغربية من خالل التراث الشعبي .منشورات المندوبية السامية لقدماء المقاومين وجيش التحرير ،ط ،0المعارف
الجديدة ،الرباط.9009 ،
-خباش عبد الكريم :األسطورة االمازيغية في األدب األمازيغي الريفي المكتوب .منشورات المعهد الملكي للثقافة األمازيغية ،مركز الدراسات
الفنية والتعابير األدبية واإلنتاج السمعي البصري ،سلسلة دراسات وأبحاث ،رقم ،70:ط ،0 ،منشورات عكاظ ،الرباطّ.9090 ،
-رشيق خديجة :تأمالت في الثقافة واالبداع األمازيغيين .منشورات المعهد الملكي للثقافة األمازيغية ،مركز الدراسات الفنية والتعابير األدبية
واإلنتاج السمعي البصري ،سلسلة دراسات وأبحاث ،رقم ،22:ط ،0 ،منشورات عكاظ ،الرباط.9002 ،
-ركوك عالل :المقاومة وأحداث التاريخ االجتماعي في األدب المغربي ( .)0222-0720نشر المندوبية السامية لقدماء المقاومين وجيش
التحرير ،مطبعة بني يزناسن ،سال.9000 ،
-الزيزاوي عبد المطلب :حروب الريف من خالل األدب الشفوي األمازيغي (الريفي) .رسالة لنيل د د ع م ،كلية اآلداب والعلوم اإلنسانية
بوجدة ،السنة الجامعية.9002/9002 :
-عصيد أحمد :دراسات في األدب األمازيغي ،منشورات المعهد الملكي للثقافة األمازيغية ،مركز الدراسات الفنية والتعابير األدبية واإلنتاج
السمعي البصري ،سلسلة دراسات وأبحاث ،رقم ،29:ط ،0 ،مطبعة المعارف الجديدة ،الرباط.9002 ،
-عصيد أحمد :أسئلة الثقافة والهوية في المغرب المعاصر .ط ،0مطابع بني يزناسن ،سال ،المغرب.9009 ،
-القمري الحسن :أقوضاض محمد ،شريف عبد هللا ،إشكاليات وتجليات ثقافية في الريف .ط ،0أمبريال ،سال ،المغرب.0229 ،
-كرم إدريس :األدب الشعبي بالمغرب األدوار والعالقات في ظل العصرنة .منشورات اتحاد كتاب المغرب ،ط ،0صحافة اتصال طباعة ،الرباط،
المغرب.9009 ،
-مسعودي محمد وذكي بوشتى :الشعر الغنائي األمازيغي (األطلس المتوسط نموذجا) .سلسلة شراع رقم 5 ،22ربيع الثاني 02 ،0990
يوليوز ،0220دار النشر المغربية أديما ،طنجة.
-مفتاح محمد :تحليل الخطاب الشعري (استراتيجية التناص) .ط ،0دار التنوير للطباعة ،المركز الثقافي العربي ،الدار البيضاء.0272 ،
PAGE 30
-مجوقي عبد الصمد :المقاومة الريفية من خالل الشعر األمازيغي الريفي "دهار ءوبران" نموذجا .نشر المندوبية السامية لقدماء المقاومين
وأعضاء جيش التحرير ،دار أبي رقراق للطباعة والنشر.9009 ،
-المنادي أحمد :اإللهام والتلقي في الشعر األمازيغي .منشورات المعهد الملكي للثقافة األمازيغية ،مركز الترجمة والتوثيق والنشر والتواصل،
سلسلة دراسات وأبحاث ،رقم ،02:ط ،0 ،مطبعة المعارف الجديدة ،الرباط.9000 ،
-المولودي سعيدي :مداخل إلى األدب األمازيغي باألطلس المتوسط .ط ،0.منشورات جمعية أجدير إيزوران للثقافة األمازيغية ،خنيفرة،
مطابع الرباط نت.9007 ،
-والتر أونج" ،الشفاهية والكتابية" ،سلسلة عالم المعرفة -الكويت ،ع ،079فبراير .0229
-مؤلف جماعي :تاسكال تامازيغت ،مدخل لألدب األمازيغي .م.ج.م.ب.ت.ث ،أعمال الملتقى األول لألدب األمازيغي 07-02ماي ،0220مطبعة
المعارف الجديدة ،الرباط.0229 ،
-معلمة المغرب (موسوعة من إنتاج الجمعية المغربية للتأليف والترجمة والنشر)" : .مادة أمارگ" ،مطابع سال.0220،
-مجلة آفاق (األدب االمازيغي المكتوب) ،عدد ،29نوفمبر .9002
-كتاب جماعي :الثقافة األمازيغية وسؤال الحداثة .إعداد محمد أقضاض ويحيى عمارة ،ط ،0.منشورات اتحاد كتاب المغرب ،نداكوم ،الرباط،
يونيو .9007
-مؤلف جماعي :اإلبداع األمازيغي وإشكالية النقد .اشغال ندوة تنسيقك ادريس أزضوض وأحمد المنادي ،مركز الترجمة والتوثيق والنشر
والتواصل ،سلسلة الندوات والمناظرات ،رقم ،59:ط ،0 ،مطبعة المعارف الجديدة ،الرباط.9009 ،
-مؤلف جماعي :اإلبداع األدبي األمازيغي بين الذاكرة والتخييل .أعمال ندوة ،تنسيق عبد الرحيم العالم وأحمد المنادي ،مركز الدراسات
األدبية والتعابير الفنية واإلنتاج السمعي البصري ،سلسلة ندوات ومناظرات ،رقم ،92:ط ،0 ،مطبعة المعارف الجديدة ،الرباط.9002 ،
-كتاب جماعي :الشعر الشفاهي بالمغرب مقاربات ونصوص .ط ،0.تنسيق مصطفى الشاذلي ،منشورات ك آ ع إ ،جامعة محمد الخامس،
الرباط ،ندوات ومناظرات رقم ،052مطبعة النجاح الجديدة ،الدار البيضاء.9002 ،
-كتاب جماعي :األدب األمازيغي الحديث .اعداد وتقديم عبد العالي تلمنصور ،نشر فريق البحث في الثقافة واللغة األمازيغية ،كلية اآلداب،
جامعة ابن زهر ،أكادير ،مطبعة سوس أكادير.9002 ،
-كتاب جماعي :تاريخ األدب األمازيغي مدخل نظري .منشورات ،IRCAMسلسلة موائد مستديرة رقم 1ن مطبعة المعارف الجديدة،
الرباط.2005 ،
-كتاب جماعي :سؤال األمازيغية :البناء والنظرية .منشورات كلية اآلداب والعلوم اإلنسانية بوجدة ،رقم ،39 :سلسلة ندوات ومناظرات
رقم.2000 ، 1 :
-كتاب جماعي :األدب األمازيغي في الجنوب الجزائري اعالمه وقضاياه الفنية والموضوعية( .في جزئين) ،أعمال الملتقى الوطني،
منشورات المجلس األعلى للغة العربية ،دار الخلدونية للطباعة والنشر والتوزيع.9007 ،
-كتاب جماعي :الثقافة األمازيغية بين التقليد والحداثة تاوسنا تامزيغت كر تميورت تينايت .أعمال الدورة الرابعة لجمعية الجامعة
الصيفية بأكادير ،مطبعة المعارف الجديدة ،الرباط.0222 ،
-مجلة آفاق (مجلة اتحاد كتاب المغرب) :األدب األمازيغي ..عدد ،29 :نونبر .9002
-مجلة الذاكرة :األدب األمازيغي المغربي .عدد ،9 :مطبعة األمنية ،الرباط.9002 ،
-مجلة أسيناك (مجلة المعهد الملكي للثقافة األمازيغية) :األدب األمازيغي؛ النشأة والتصنيف والتطور .تنسيق فاطمة بورخيص ،عدد مزدوج:
.9000 ،2-9
PAGE 31
IÄëiãen imiçiëen:
Di temsart n usussen n urmmus n uÄËiã:
النص رقم 1في تعريف النص:
"يقر يوري لوتمان ،" Iouri Lotmanفي كتابه "بنية النص الفني" صراحة ،صعوبة تعريف
النص ،لذا فإن أية محاولة في مجاله ،ستكون –وال ريب -محفوفة بالمخاطر ،من جهة أن ليس هناك
تعريف محدد وشامل للنص ،ومصادفتنا تعريفات ال حصر لها في المؤلفات المتخصصة من جهة
أخرى ،لدرجة القول :إن لكل باحث تعريفه الخاص له ،مما يعقد مهمة البحث في المفهوم .لكن ،وعلى
الرغم من ذلك ،سنحاول بيان أهم التصورات التي تحيط بالموضوع وترصده.
يعرف غريماس A.Gremasوكورتيس Courtesالنص من خالل تكوينه المادي ،على أساس
تقابله مع الخطاب .فالنص (بوصفه ملفوظا يتقابل مع الخطاب وفقا لمادة التعبير – كتابية أو صوتية-
المستعملة ألجل إبراز الفعل اللساني) .يشترك النص هنا مع الخطاب في المكون األساسي؛ أي
بوصفهما (ملفوظا) ،ويختلفان في مادة التعبير :النص مكتوب ،والخطاب منطوق ،وبهذا ،تكون الكتابة
هي الحد الفاصل بينهما ،وعليه يمكن أن " نسمي 'نصا' ،كل خطاب مثبت بالكتابة .ومن خالل هذا
التعريف ،فإن التثبيت بالكتابة يكون النص ذاته" .إن النص ،في نظر غريماس وكورتيس ممارسة
لسانية بالدرجة األولى ،تتشكل في مكون لساني ،نطلق عليه 'ملفوظا' ،يتحدد بمادة تعبيره التي هي
الكتابة أساسا ،بينما يركز بول ريكور Paul Ricoeurعلى فعل التثبيت للمنطوق عن طريق عملية
الكتابة.
لقد ارجع "جان فرانسوا جان ديلو Jean-François Jeandillouالمصطلح إلى أصله
اإليتيمولوجي الذي يربط النص بالنسيج 'إن النص ،بموجب أصله إليتيمولوجي ،من الالتينية
' ، 'textus; tissusالمشتق من الفعل ' -' texéreنسج ،فتل' تشبيها بالنسج .tissage :ثم انتقل
هذا المفهوم ،الذي يعني 'النسج والحياكة' إلى االستعمال االصطالحي في الدراسات العلمية الخاصة
بالنص ،من خالل التشابه الموجود بين عمل النص وعمل النسج والحياكة .كان هذا االنتقال استعاريا
إذ '' استعمل النقد المعاصر في اغلب األحيان ،هذه االستعارة( –téxtileالنسيج) بداية من الستينات،
PAGE 32
ليجسد النص ،بوصفه ضفيرة مبنية من الكلمات والجمل ،حيث تتقاطع سلسلة (على المحور التركيبي)
ولحمة (على المحور االستبدالي) .إن النص يكتسب انتساقه من تراصف مكوناته وتوافقاتها غيابيا".
تارة مصطفى نورالدين :النص االدبي من النسق المغلق إلى النسق المفتوح .بحث لنيل شهادة الدوكتوراه في التقد
المعاصر ،تحت غشراف الدكتور :أحمد يوسف ،كلية اآلداب واللغات والفنون ،جامعة وهران الجزائر،9000-9002 ،
صص.90-57
“ لقد تعاقبت على النص األدبي مجموعة من المناهج ،وتعددت زوايا المقاربة والتحليل والنقد
والتقويم ،ويرجع هذا التعدد إلى كون النص االدبي ينفتح على قراءات متعددة ،ولهذا طبقت عليه
مناهج العلوم اإلنسانية واالجتماعية وحتى العلوم الدقيقة ،ذلك أن النص األدبي في أبسط مظاهره
PAGE 33
كالم ،وألنه كذلك وجدت علوم اللسان إليه سبيال ،والنص األدبي إبداع فردي ،وألنه كذلك وجدت
العلوم المهتمة باألفراد إليه طريقا إليها؛ والنص األدبي يبدعه فرد منغرس في الجماعة ،ويتجه به
إلى جموع القراء ،وقد يصبح المبدع في المجتمعات التي اعتادت الشفوية وتأخرت على التدوين
والكتابة جماعيا ،لذلك تناوله علم االجتماع واالنثروبولوجيا بالدرس والتحليل ،فتعددت المناهج
األدبية من هذه الزاوية ومن زاوية مرجعيتها النظرية“
"كان التحليل األدبي وال يزال من المقاصد األساسية عند كبار علماء اللسانيات .فهم يتخذونه في معظم
األحيان واسطة يبرهنون بها فعالية مناهجهم ومتانة نظرياتهم اللغوية .وخير مثال على ذلك محاولتان :
األولى" الكلمات تحت الكلمات أو الجناسات التصحيفية "التي طبَّق فيها" فردينان دي سوسور "نظريته
في البنيات الصوتية ليضع القواعد الخطابية التي من خاللها تنتظم األشكال الصوتية في الشعر الالتيني .
والمحاولة الثانية نجدها في التحليل الذي قدمه" رومان جاكوبسون "و"كلود ليفي ستروس" معا لقصيدة
للشاعر الفرنسي" بودلير" ،وهي بعنوان" الهررة ".وقد بلغت البنيوية اللسانية في هذا التحليل ذروة مجدها
وأثبتت فعالية التعاون بينها وبين المنهجيات األنتروبولوجية في سبيل تفكيك اإلواليات الداخلية واألنظمة
العاملة في اإلبداعات األدبية.
ومما ال شك فيه أن رومان جاكوبسون هو أول من جمع في نظرياته بين التنظير اللساني والتحليل
األدبي .وهو بكل تأكيد من أغزر علماء اللغة في قضايا تحليل الخطاب األدبي) في النظرية كما في
التطبيق ( وهو من أهم اللسانيين الذين أسهموا إسهاما مباشرا في تطور منهجيات النقد والتحليل
األدبيين .فقد َّ
قدم نظرية متكاملة في عناصر التواصل اللغوي وفي وظائف اللغة التي يرى من بينها
الوظيفة األدبية) ويدعوها بالوظيفة الشعرية أو الجمالية) فالتواصل الكالمي بين بني البشر يعتمد عنده
PAGE 34
على ستة عوامل ال تنفصل هي :المر سل) أو المتكلم (وهو مصدر المرسلة ،والمرسل إليه) أو المتلقي (
وهو الذي يقوم بفك رموز المرسلة وفهمها ،والمرسلة التي ينظ مها المرسل ويبث ها إلى المرسل إليه،
والسياق الذي تُ َّنفذ ضمنه هذه المرسلة وترجع إليه ،ونظالم الرموزالذي تُبنى المرسلة انطالقا منه ويكون
مشتركا بين العاملين األولين ،وأخيرا قناة االتصال التي تؤمن التواصل الفعلي بينهما.
يحد جاكوبسون الظاهرة اإلبداعية في األدب بما يسميه" الشعرية" ،وهي وظيفة غائية تتجلى في
إدراك الكلمة من حيث هي كلمة ال من حيث هي مجرد بديل عن شيء مسمى أو تفجير عاطفة .إنها
تتجلى ال في كون الكلمات ونحوها ومعناها وشكلها الخارجي والداخلي إشارات محايدة ترجع بطريقة
ال مبالية إلى الواقع ،بل من حيث كونها كلمات لها وزنها الخاص بها وقيمتها الذاتية .لكن اللسانيات
تحدد مع جاكوبسون الوظيفة األدبية بأنها ال تقتصر على اإلنتاج االبداعي وحده ،فهي تعد إحدى
الوظائف األساسية للغة ،إنها إحدى الوظائف الموجودة في كل أنواع الكالم ،إذ بدونها تصبح اللغة
ميتة وسكونية تماما.
من ناحية أخرى ،ال تميز الوظيفة الشعرية النصوص األدبية فقط بل وكل الفنون التي تهيمن فيها الوظيفة
الجمالية (كالرسم واالموسيقى ).فإذا كانت صفة" األدبية"تكمن في ارتفاع هذه الوظيفة إلى درجة أعلى
من الوظائف المنافسة األخرى) دون انتفاء وجود الوظائف األخرى( ،فإن التشديد" على المرسلة لذاتها "
يعني أنها توضح الجانب الظاهر لإلشارات اللغوية ،أي أنها تعمق الثنائية األساسية التي تفصل بين
اإلشارات من جهة واألشياء التي تدل عليها ،من جهة أخرى .هذا التحديد يضع الوظيفة الشعرية الخاصة
بالفن في مموقع يتعارض مع موقع الوظيفة المرجعية التي توجه المرسلة نحو السياق غير اللساني
وتبعدها عن البنية الداخلية للكالم.
هذا باإلضافة إلى أن الوظيفة الشعرية ليست الوظيفة الوحيدة الموجودة في القصيدة الشعرية،
وهي ،من ناحية أخرى ال توجد فق في الشعر .إنها الوظيفة المهيمنة في كل خطاب أدبي .وبالتالي،
فإن الدراسة اللسانية للوظيفة الشعرية يجب أن تتعدى نطاق الشعر ،كما أن التحليل اللساني للشعر
يجب أن ال يتوقف عند الوظيفة الشعرية .ألن هذه األخيرة ليست سوى عنصر في بنية معقدة .ولكنها
عنصر يغ ـ ــير بالضرورة بقية العناصر ويحدد معها عمل هذه البنية ونظامها.
PAGE 35
بذلك نجد أن تحديد اللسانيات للخطاب األدبي يُحصر التحليل في إطار النص دون غيره من
العوامل التي تقع خارجه ،ويضع لنقد النصوص وللنظرية األدبية هدفا أسمى ،أال وهو البناء الداخلي
بسمة" األدبية".
سمه ِّ
الذي يجعل الوظيفة الشعرية تهيمن على الخطاب وتَ ِّ
بسام بركة ،ماتيو قويدر ،وهشام األيوبي :مبادئ تحليل النصوص األدبية .الشركة المصرية العالمية للنشر ،لونجمان مكتبة
لبنان ،2002 ،سلسلة أدبيات نصص.71-71 :
نص رقم6 :
نصر حامد أبو زيد :مفهوم النص .ط ،2014 ،1.المركز الثقافي العربي ،الدار البيضاء ،ص.21 :
PAGE 36
نص رقم8 :
تدرس وتدرً س
"إن الممارسة البيداغوجية قد رسخت تقليدا منهجيا أصبحت بموجبه النصوص األدبية َ
بطريقتين:
-الطريقة األولى :ذات طابع خطي ،وهي األكثر شيوعا ،يحرص فيها الدارس على تتبع مسار
تشكل النص من أجل الوقوف على نمو حركاته وإبراز أصالته واستخالص نظامه الداخلي.
وهذه الطريقة يصطلح عليها بعبارات من قبيل "التفسير الخطي" ()explication linéaire
او "التحليل الخطي" ( )analyse linéaireأو "القراءة التحليلية"()lecture analytique
( )...وبهذا المعنى فالتحليل والتفسير ال يقفان عند حدود دراسة بنية النص وموضوعاته،
ولكنهما يتسعان الحتضان معطيات خارجية تتعلق بالمؤلًف وظروف انتاج النص وعالقة هذا
األخير بالتيار األدبي الذي ينتمي إليه...
-الطريقة الثانية :ذات طابع تركيبي ،ينطلق فيها الدارس من النص أو المقطع المدروس في
مجمله ،بطريقة تمكنه من الغوص في أعماق النص وتمثل مختلف أبعاده باعتباره كال يتشكل
من أجزاء متناسقة ومتكاملة .وهذه الطريقة تقتضيها تلك النصوص التي يغلب عليها تكرار
بعض الظواهر النصية ،وتدفع الدارس – من ثمة – الى استخالص أهم قضاياه الموضوعاتية
والجمالية والفكرية )...( .وقد جرت العادة أن تنعت هذه الطريقة بمصطلح " التعليق المركب"،
وهي ترجمة حرفية لعبارة ، commentaire composéكما يصطلح عليها أيضا بعبارات
من قبيل "التفسير التركيبي" ( )explication synthétiqueأو "القراءة التركيبية"
(.")lecture synthétique
بول رونار ،إيف بوديل ،كريستيان لوري ،دومينيك فيار :آليات دراسة النصوص األدبية .ترجمة محمد مساعدي،
عبد الواحد المرابط ،ورضوان الخياطي ،ط ،1،افريقيا الشرق ،2012 ،صص ( 2-5 :مقدمة المترجمين).
PAGE 37
نص رقم9 :
PAGE 38
عبد القادر أبو شريفة وحسين الفي قزق :مدخل إلى تحليل النص األدبي .ط ،2008 ،4.دار الفكر ،عمانن األردن،
صص.12-11 :
PAGE 39
نص رقم10 :
محمد بوعزة :تحليل النص السردي تقنيات ومفاهيم .ط ،2010 ،1 ،دار األمان ،الرباط المغرب،
ص.9 :
PAGE 40
Aseqsi: gg asefsi d anseklan i uÄËiã a s wadday
Tamedyazt n Mali wah ya mali: Besmellah ad bdià, sidi l²alem Ÿebber
Mali wah ya mali ! Ad tŸebbred x uyujuil, a¨¨ay nnes iweŸŸar
Llahumma tensal, wala tensa cix lbal Izzenz tamurt nnes, war ijji la d ccbar
Wala ³ebdussalam, a leíbib ccix lwal. Izzenz làenmi nnes, war ijji ula d izmar
Utub a wul inu, utub a imeàli Iggi tt x mulati, íima ad days ixedzer
Man utub àa yutub, alami akidm ittili! Cehrayen telt chur, iksi d illa liåar.
Wenn d am isnumen tirart, isnum am ula d aàimi Ad nraí Ayt Sidal, nufa din tasekkurt
Wenn d am isnumen atay, di lkas n líayati. Tenni tessu teddal
ëseb war da nexliq, íseb war da nimi Neksi timellalin, teffeà d tedla x ucal.
ëseb war da neksib, tifunasin n uài Besmellah ad bdià, sidi íada nada
ëseb war da neític, arbi² akd imendi. Sidi kulci teårit, ca war xafk iweŸŸar
Xellin akum ²la xir, a issis n ²emmi! Wenni umi war tewcid, min àars ad ibexxer ?
A Mmuí, mala tuyured, a wma seqsa xafi Aqqak tt a ccix inu, qabel ayi d zeg unaŸer
IsseqŸe² as layas dinni. Maàar ijj n ccib ittekkes, wenneŸni ittader
Tikli ad uyureà, lhem yuza àari Xzar a mulati, lalla deg win àa tetter:
D Mammat i yufià, ttñebban x yesli Tetter ameddukel ad yili d añebbar
Nnià as: Ç llah i²awen! È, war xafi d tarri Mala iàeåå alili, ad itàil d ssekkwar.
Cíal d am nnià: Ç l²ahed nnem d aneqsi È Llah in²el temåi, lami tetyura tewser
Am llilet am uzir, inneqŸe² xafm usari Bnadem am uàeddu, àas ad yaweŸ ixser.
Tamurt d taxelwekt, nnhel war ten iåri. D Mimunt i ufià, nettat tesqada lmal
Am ikka tenàid ayi, am ikka tejjid ayi TiŸarin ggurent, taqemmumt tessawal
Leíbib inu ad t lqià, àar wemrabeŸ ixeljen Tiàmas mqed mqed, la d icten ma tujer
Ad as kkseà tiseànas, yegg min d as i²ejben. Nnefs am ljawi, lmesk akd l²enber
Besmellah ad bdià, líerf inu d ssin ³lik melli illa, líeq n sidna ³umar
Awal inu àarm, a tenn war iteslin Ad tessara temcunt, zeg iri nnes d aziyrar.
Tenna ak: Ç mayemmi war d ayi ttennid? D mamat i ufià, tessummet tili n ññur
Al ami tuàa llià zeg uàir in Nnià as: Ç kker ad nuyur È, tenna k : Ç aŸar d ame²Ÿur È
Tuàa ayi d tameååyant Aqqa tazwakt nnes ttàima íama d ŸŸhur
Tuàa nnhud inu, bedden ²ad war wŸin. È Iàezz as tt uyaåiŸ, d yiàed nnes ame²Ÿur.
Illi a taletcint, di le²rañi iswin Besmellah ad bdià, sidi a baba inu!
iíe‚‚a tt bab nnes, iferri as tirewyin Sidi war d ayi tebŸiŸ, akd wenni illan inu
A tirit n tedbirt d icuqen tinifin! Zzman mala nemneà, lexxu rwaí ad neñleí
Mayen teggid i babam d as iggin tinuàin? Gget lxir jar awen, neccin ad nareggweí
†ebrent a tilewsin, àar daxel d tinuŸin War da tewqi² lmuta, war da wŸin imejraí.
Ad am wceà l²ahed, deg jame² lqarawiyyin Izlan a yesmuniten, izemmin:
Aqqa aryaz nnem, icekk ayi di limin Mupamed CACA: Abrid ver yezran. stichting izaouran,
Necc ad inià : Ç aíía ! È, cem hdem tifelwin copyright, 2000
Ad days aàeà ríeqq, di taddart n uàir in
Ufià ijj n lefqi itett aàruŸ n lmeskin,
Nnià as: Ç a sidi i laxart min din? È
Inna ayi: Ç ah a amejnun, i necc ma ruíeà din!
Aqqa din timessi iheddan tiqesfin
Ttet bnadem l²añi d terbatt war izennin. È
PAGE 41
Aseqsi: gg asefsi d anseklan i uÄËiã a s wadday.
Tarbipt n ibujiren ur a d ijj ad ten ifekkar Tarbipt n ibujiren ur a d ijj ad ten ifekkar
Yarin d izewggaven am yarden deg wennaË Yarin d izewggaven am yarden deg wennaË
unegmar121
121
- ismuni tt id izemmi tt id Jamal el Haddouchi xzar:
،2991-2991 السنة الجامعية، بحث لنيل اإلجازة في اللغة العربية وآدابها، الشعر أألمازيغي بالريف،جمال الحدوشي-
.29. ص،كلية اآلداب وجدة
:رنيسيو" قصيدة مشابهة جاء فيها.وقد أورد "أ
Iksi xs fud inu iksi xs a tarkbed dhar
Adin tafed rpaj oar iserid ad if$ar
Tarbipt ihenjiren la yej at'n ifekkar
Ij yuc as armmuz ij yuc-as aneZbar
Izrit ij unber inna s: ay aceTTar
ijjin d izewggaɣen am yarden deg unnar
PAGE 42
Aseqsi: gg asefsi d anseklan i uÄËiã a s wadday.
Kker a buyiÄes ped ipaËi akidi Kker a buyiÄes ped ipaËi akidi
Tiïïawin am lberq, tivmas act isegni Tiïïawin am lberq, tivmas act isegni
PAGE 43
Aseqsi: gg asefsi d anseklan i uÄËiã a s wadday.
PAGE 44
Aseqsi: gg asefsi d anseklan i uÄËiã a s wadday.
Bismi llah ad nebda, i minzi ɣa nebda, Bismi llah ad nebda, i minzi ⵖa nebda,
Ralla tasrit nnev, gi tɣemmart treyyeḥ, Ralla tasrit nnev, gi tⵖemmart treyyeⵃ,
Ralla tasrit nnev, gi tɣemmart am uyur, Ralla tasrit nnev, gi tⵖemmart am uyur,
Ralla tasrit nnev, a beṣṣeḥḥa bilun, Ralla tasrit nnev, a beⵚⵚeⵃⵃa bilun,
Beṣṣeḥḥa tuwid llif, ԑemmaṛs ur kim imun. Beⵚⵚeⵃⵃa tuwid llif, ⵄemmaⵕs ur kim imun.
Lalla tasrit nneɣ, ay Aṛebbi a sidi, Lalla tasrit nneɣ, ay Aⵕebbi a sidi,
Temrek ԑad d tameẓẓyant, ur tejjiwn asari. Temrek ԑad d tameⵥⵥyant, ur tejjiwn asari.
Lalla tasrit nneɣ, tasebnit n iɣarsen, Lalla tasrit nneⵖ, tasebnit n iⵖarsen,
Mux ma tufid ten, raḥ x ssarbis nsen. Mux ma tufid ten, raⵃ x ssarbis nsen.
Ay idjis n raṣer, mani ma tufa teɣmi. Ay idjis n raⵚer, mani ma tufa teⵖmi.
Lalla tasrit nneɣ, a tatbirt x ṣṣaṛij Lalla tasrit nneⵖ, a tatbirt x ⵚⵚaⵕij
Maԑlik iri ɣarem, ttesriḥ var lxaṛij. Maⵄlik iri ⵖarem, ttesriⵃ var lxaⵕij.
Lalla tasrit nneɣ, a tatbirt n waman, Lalla tasrit nneⵖ, a tatbirt n waman,
Meԑlik iri ɣarem, ttesriḥ ar uliman. Meⵄlik iri ⵖarem, ttesriⵃ ar uliman.
PAGE 45
Aseqsi: gg asefsi d anseklan i uÄËiã a s wadday.
A Mulay d aberrad, tasrit d rkas ines, A mulay d aberrad, tasrit d rkas ines,
Zzin yerzu x zzin, yufa amkan ines.
Zzin yerzu x zzin, yufa amkan ines.
A mulay d ṭṭawes, tasrit d afar ines, A mulay d ⵟⵟawes, tasrit d afar ines,
Zzin yarzu x zzin, yufa amkan ines.
Zzin yarzu x zzin, yufa amkan ines.
Ssiɣ ay d ad swev, gi llamba nni n jjaj, Ssiⵖ ay d ad swev, gi llamba nni n jjaj,
Ay a mulay nneⵖ, bⵚaⵃtek zzawaj.
Ay a mulay nneɣ, bṣaḥtek zzawaj.
A refṛaḥ d amimun, a refṛaḥ n yemmas, Neṭṭalab A refⵕaⵃ d amimun, a refⵕaⵃ n yemmas, Neⵟⵟalab
i ⵕebbi, ad xes d asn ayetmas.
i ṛebbi, ad xes d asn ayetmas.
Almalek ameẓẓyan, yudef resram n nnbi, Almalek ameⵥⵥyan, yudef resram n nnbi,
Feⵕⵃent as lmalaykat, ggint as rⵃenni.
PAGE 46
Feṛḥent as lmalaykat, ggint as rḥenni.
Ay a dnub ameẓẓyan, yudef resram n nnbi, Ay a dnub ameⵥⵥyan, yudef resram n nnbi,
Feⵕⵃent as lmalaykat, ggint as rⵃenni.
Feṛḥent as lmalaykat, ggint as rḥenni.
Wellah ira tuwwi dd, wenn ixes wur inem. Wellah ira tuwwi dd, wenn ixes wur inem.
Ay immas n tesrit, tetru tesru anav, Ay immas n tesrit, tetru tesru anav,
Ay immas n mulay, tefṛeḥ tessu anav. Ay immas n mulay, tefⵕe tessu anav.
Ay a sidi baba, necceṭ uxa necceṭ, Ay a sidi baba, necceṭ uxa necceⵟ,
Mermi ma teggid atay, rkas inu ad iceṭṭ.
Mermi ma teggid atay, rkas inu ad iceⵟⵟ.
Qeccaṛ taleccint, ndaṛ afṛuḍ ines, Qeccaⵕ taleccint, ndaⵕ afⵕuⴹ ines,
PAGE 47
Amux id ay indaṛ, baba zeg wur ines. Amux id ay indaⵕ, baba zeg wur ines.
Raḥ awi dd ssekkwar, qeddem dd ra d familiya, Raⵃ awi dd ssekkwar, qeddem dd ra d familiya,
Ḥuma ad issedḥa baba, ur d ak iqqaṛ lla. ⵃuma ad issedⵃa baba, ur d ak iqqaⵕ lla.
Aseqsi: gg asefsi d anseklan i uÄËiã a s wadday.
Raḥ awi dd ssekkwar, qeddem d ra d rɣaci, Raⵃ awi dd ssekkwar, qeddem d ra d rⵖaci,
Ḥuma ad issedḥa baba, a llif ur c d itari. ⵃuma ad issedⵀa baba, a llif ur c d itari.
Stuk a llif inu, stuk ur d ay tɣalaṭ, Stuk a llif inu, stuk ur d ay tⵖalaⵟ,
Stuk ur d ay qqaṛ, nic d ccem d lḥayat. Stuk ur d ay qqaⵕ, nic d ccem d lⵃayat.
Ssiɣ ay d fus inek, ad ak ḥesbev mecḥal, Ssiⵖ ay d fus inek, ad ak ⵃesbev mecⵃal,
Aseggwas a yeԑda, menԑac d rmuḥar. Aseggwas a yeⵄda, menⵄac d rmuⵃar.
Stuk a llif stuk, ur d ay rennu bina, Stuk a llif stuk, ur d ay rennu bina,
Necnin ur ntemserqi, muԑessak ad negg aṛiḍa. Necnin ur ntemserqi, muⵄessak ad negg aⵕiⴹa.
Ksiɣ amnus i cekk, ksiɣ amnus i nic, Ksiⵖ amnus i cekk, ksiⵖ amnus i nic,
Tebḍa anɣ ddenya, kul ijjen mani iԑic. Tebⴹa anⵖ ddenya, kul ijjen mani iⵄic.
Ksiɣ amnus i nic, ksiɣ amnus i cekk, Ksiⵖ amnus i nic, ksiⵖ amnus i cekk,
Tebḍa anɣ ddenya, kul ijjen mani t tessekk. Tebⴹa anⵖ ddenya, kul ijjen mani t tessekk.
Anebdu yuweḍ dd, llif ԑad ixeddem, Anebdu yuweⴹ dd, llif ⵄad ixeddem,
In as ad d iṛewweḥ, niɣ ad ay isellem. In as ad d iⵕewweⵃ, niⵖ ad ay isellem.
Ewtiɣ gi tsentsuna, adjun ibda itrun, Ewtiⵖ gi tsentsuna, adjun ibda itrun,
Ibda iqqar, remrak ar unebdu. Ibda iqqar, remrak ar unebdu.
PAGE 48
Aseqsi: gg asefsi d anseklan i uÄËiã a s wadday.
Mermi ma ixäred unebdu, iqqaṛ ur ɣri mayes. Mermi ma ixäred unebdu, iqqaⵕ ur ⵖri mayes.
Cekk macca n tetted, ay a llif tesrid as, Cekk macca n tetted, ay a llif tesrid as,
Nic ayen tettev, ittɣima ay gi teɣmas. Nic ayen tettev, ittⵖima ay gi teⵖmas.
Mara yugi baba, raḥ aṛeɣb it. Mara yugi baba, raⵃ aⵕeⵖb it.
Lwalidin nneɣ, u(r d a)sen ittmun aṛi. Lwalidin nneⵖ, u(r d a)sen ittmun aⵕi.
Mara yugi babak, ak yawi aṛiḍa, Mara yugi babak, ak yawi aⵕiⴹa,
Ekk d ɣari ak mreɣ, rebḥaṛ ma(n)i ɣa newḍa. Ekk d ⵖari ak mreⵖ, rebⵃaⵕ ma(n)i ⵖa newⴹa.
Nic llif inu, mizi d ay ibedder, Nic llif inu, mizi d ay ibedder,
PAGE 49
Aseqsi: gg asefsi d anseklan i uÄËiã a s wadday.
PAGE 50
Aseqsi: gg asefsi d anseklan i uÄËiã a s wadday.
A rmujjet n rebḥaṛ, lebda iri mujud, A rmujjet n rebⵃaⵕ, lebda iri mujud,
D ccem ɣa d ay yawin, mara ur uwiɣ lḥubb. D ccem ⵖa d ay yawin, mara ur uwiⵖ lⵃubb.
A rmujjet n rebḥar, ay a labas ԑlim, A rmujjet n rebⵃar, ay a labas ⵄlim,
Mara ur cekk uwiɣ, d ccem ɣa d ay yawin. Mara ur cekk uwiⵖ, d ccem ⵖa d ay yawin.
A memmi ur inu, ur d ak chiɣ timessi, A memmi ur inu, ur d ak chiⵖ timessi,
Mara ur tuwid llif, anḍer ur cekk ikessi. Mara ur tuwid llif, anⴹer ur cekk ikessi.
Ay Aṛebbi ad tewced, rhemm i wur inu, Ay Aⵕebbi ad tewced, rhemm i wur inu,
wami munev gi ddcar, mani giɣ tiṭṭawin inu. wami munev gi ddcar, mani giⵖ tiⵟⵟawin inu.
Tenn ur yuwin lḥubb, man lḥayat n din, Tenn ur yuwin lⵃubb, man lⵃayat n din,
Teqqaṛ ak ur teԑqirev, x nhurat u(r d a)y ԑeddin. Teqqaⵕ ak ur teⵄqirev, x nhurat u(r d a)y ⵄeddin.
Abyaṭes i teԑcirt, n yuwwin aṛiḍa, Abyaⵟes i teԑcirt, n yuwwin aⵕiⴹa,
Am tenn iṭṭfen lbak, tenjeḥ gi ljamiԑa. Am tenn iⵟⵟfen lbak, tenjeⵃ gi ljamiⵄa.
Mani ma ẓṛiɣ, banti bu tcaṛiḍin, Mani ma ⵥⵕiⵖ, banti bu tcaⵕiⴹin,
Itawy ay d Aṛebbi, d llif bu tiɣisin. Itawy ay d Aⵕebbi, d llif bu tiⵖisin.
Mani ma twariɣ tnayen, trata bedden, Mani ma twariⵖ tnayen, trata bedden,
Itawy ay d Aṛebbi, xafi mix ssawaren. Itawy ay d Aⵕebbi, xafi mix ssawaren.
Msagareɣ akides jar tnayn n yebridn, Msagareⵖ akides jar tnayn n yebridn,
Tarɣa gi timessi tedwer d iṣfḍawen. Tarⵖa gi timessi tedwer d iⵚfⴹawen.
Tikri n djiret, rejwad mecḥar tuԑaṛ, Tikri n djiret, rejwad mecⵃar tuⵄaⵕ,
Raḥ in as i mulay, ad isserqa refnaṛ. Raⵃ in as i mulay, ad isserqa refnaⵕ.
Kkiɣ rebḥaṛ rebḥaṛ, hwiɣ ṣṣeff ṣṣeff, Kkiⵖ rebⵃaⵕ rebⵃaⵕ, hwiⵖ ⵚⵚeff ⵚⵚeff,
Ssi Ḥmed Uԑelluc, a bu rmunyu isettef. Ssi ⵃmed Uⵄelluc, a bu rmunyu isettef.
A nneԑnaԑ abuṛi, n iɣemyen x sḍeḥ, A nneⵄnaⵄ abuⵕi, n iⵖemyen x sⴹeⵃ,
Ssi Ḥmed Uԑelluc, d asrif inu d ṣṣeḥ. Ssi ⵃmed Uⵄelluc, d asrif inu d ⵚⵚeḥ.
A taddart n Ssi Ḥmed, idri t uɣanim, A taddart n Ssi ⵃmed, idri t uⵖanim,
Lmewt inu xafek, a ṛebbi lԑalamin. Lmewt inu xafek, a ⵕebbi lⵄalamin.
A tibriɣin nneɣ, ɣarnev tnayn n iyuren, A tibriⵖin nneⵖ, ⵖarnev tnayn n iyuren,
Ijjen d rqibret, ijjen g ijelluten. Ijjen d rqibret, ijjen g ijelluten.
PAGE 51
Aseqsi: gg asefsi d anseklan i uÄËiã a s wadday.
PAGE 52
Aseqsi: gg asefsi d anseklan i uÄËiã a s wadday.
Ḥna jibna likum leԑṛusa, ḥna jibna likum lefrisa, ⵃna jibna likum leⵄⵔusa, ⵃna jibna likum lefrisa,
Mriɣa tẓaṛ, maɣar id tusa. Mriⵖa tⵥaⵔ, maⵖar id tusa.
PAGE 53
Aseqsi: gg asefsi d anseklan i uÄËiã a s wadday.
A lalla a lalla! A lalla buyani! A lalla a lalla! A lalla buyani!
Necc war semmpev i yemrna, d ayi iggin lhenni Necc war semmⵃev i yeⵎⵎa, d ayi iggin lhenni
A lalla a lalla! A lalla buyani! A lalla a lalla! A lalla buyani!
Necc war tsimihev i baba, d ayi iwcin i wenni! Necc war tsimihev i baba, d ayi iwcin i wenni!
A lalla a lalla! A lalla buyanil A lalla a lalla! A lalla buyanil
Iwca ayi i uhejjal, iharrn ayi aoezri! Iwca ayi i uhejjal, iharrn ayi aoezri!
Ih a lalla a lalla! A lalla buyani! Ih a lalla a lalla! A lalla buyani!
Iwca ayi i uwessar, m izuran n yiri! Iwca ayi i uwessar, m izuran n yiri!
Ih lalla a lalla! A lalla buyani! Ih lalla a lalla! A lalla buyani!
Rahya n baba, am ufus n wari! Rahya n baba, am ufus n wari!
Ih lalla a lalla! A lalla buyanil Ih lalla a lalla! A lalla buyanil
Aoeddis n babah am icmi n imendi! Aoeddis n babah am icmi n imendi!
Ih lalla a lalla! A lalla buyani! Ih lalla a lalla! A lalla buyani!
A hya Mmuhl A Mmuh! A wa mmis n cernmi! A hya Mmuhl A Mmuh! A wa mmis n cernmi!
Ih Jalla a lalla! A lalla buyani! Ih Jalla a lalla! A lalla buyani!
A hya Mmup! A Mmup! A wudem n westtati! A hya Mmup! A Mmup! A wudem n westtati!
A lalla a lalla! A lalla buyani! A lalla a lalla! A lalla buyani!
Ad nuyur llilet, deg wenzar isarri! Ad nuyur llilet, deg wenzar isarri!
A lalla a lalla! A lalla buyani!
A lalla a lalla! A lalla buyani!
Ad nuyur llilet, taziri war telli!
Ad nuyur llilet, taziri war telli!
A lalla a lalla! A lalla buyani!
Deg yiri nnec a ben oemmi! Mammec ma ijra ayi ' A lalla a lalla! A lalla buyani!
Deg yiri nnec a ben oemmi! Mammec ma ijra ayi '
A lalla a lalla! A lalla buyani '
A lalla a lalla! A lalla buyani '
Ih a lalla a lalla! A lalla buyani!
A hya Mmuh! A hya Mmuh! A bu lecnani! Ih a lalla a lalla! A lalla buyani!
A lalla a lalla! A lalla buyani! A hya Mmuh! A hya Mmuh! A bu lecnani!
Mufiru n welvem a wuma! Inva ayi! A lalla a lalla! A lalla buyani!
Mufiru n welvem a wuma! Inva ayi!
PAGE 54
Aseqsi: gg asefsi d anseklan i uÄËiã a s wadday
1-- A sidi Buxiyyar gi ticcet n wedrar! 1-- A sidi Buxiyyar gi ticcet n wedrar!
Ssiv ayi d fus inek, tusi d ay d gi ruoar. Ssiv ayi d fus inek, tusi d ay d gi ruoar.
2- A sidi Coayeb uneftap yebnan gi temsaman! 2- A sidi Coayeb uneftap yebnan gi temsaman!
Wen va yevdarn lpub, SeÄw it am usiwan. Wen va yevdarn lpub, SeÄw it am usiwan.
3- Allap infeona bik a sidi Buïapar, 3- Allap infeona bik a sidi Buïapar,
IxeÄb ay ci n ssus, oad ur iïeppar. IxeÄb ay ci n ssus, oad ur iïeppar.
4- A sidi oisa, a sidi inu sidi, 4- A sidi oisa, a sidi inu sidi,
Wen va yevdarn lpub ad t iksi AËebbi. Wen va yevdarn lpub ad t iksi AËebbi.
5- A sidi oabid a sidi MenÃuË, 5- A sidi oabid a sidi MenÃuË,
Wen ur iwwin lpub, irap varsen ad içuË. Wen ur iwwin lpub, irap varsen ad içuË.
6- A sidi MenÃuË, ma oejnev-ak x ttabut, 6- A sidi MenÃuË, ma oejnev-ak x ttabut,
Sseod n miden iÄhaË, sseod inu yemmut. Sseod n miden iÄhaË, sseod inu yemmut.
7- A sidi MenÃuË, ma oejnev x imeÄlan. 7- A sidi MenÃuË, ma oejnev x imeÄlan.
Sseod n miden iÄhaË, sseod inu yentam. Sseod n miden iÄhaË, sseod inu yentam.
8- ZuËev sidi MenÃuË, ZuËev ssur ines. 8- ZuËev sidi MenÃuË, ZuËev ssur ines.
Tïalabev acekkam, ad t yav gi Sseppet ines. Tïalabev acekkam, ad t yav gi Sseppet ines.
9- A sidi MenÃuË, ad ak ZuËev tavemmart. 9- A sidi MenÃuË, ad ak ZuËev tavemmart.
Tïalabev acekkam, yak ad tt awi raxart. Tïalabev acekkam, yak ad tt awi raxart.
PAGE 55