Levent Cantek

Aziz Tuna C.
(d. 13 Mayıs 1969 / ö. -)
Yazar, Editör
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)

ISBN: 978-9944-237-86-4

Ankara'da doğdu. Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümünden mezun oldu. Gazi
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde başladığı yüksek lisansını "Bir Alt Kültür Olarak
Mizah Medyası; Markopaşa Örneği" adlı teziyle 1999'da; Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Gazetecilik Anabilim Dalında başladığı doktorasını "Gündelik Yaşam ve Basın
(1945-1950) Basında Gündelik Yaşama Yansıyan Tartışmalar" adlı teziyle 2005'te tamamladı.
Çizgi roman, kültür tarihi ve mizah ile ilgili çalışmalar yaptı. TV dizileri ve film senaryoları
kaleme aldı. Akademisyenlik de yapan Levent Cantek, 2007 yılında kendi isteğiyle
üniversiteden istifa ederek İletişim Yayınları Türkçe edebiyat bölümünün yayın yönetmeni oldu.
Emekli olarak ayrıldığı 2018 yılına kadar çok sayıda genç yazarın ilk kitabını yayımladı. Cantek
hâlen Ankara'da dizi ve film senaryosu yazarak çalışmalarını sürdürmektedir.

Mizah ve çizgi roman türünün edebiyatımızdaki önemli yazarlarından biri olan Levent Cantek
bu minvalde birçok çalışma ortaya koymuştur. Cantek, mizah, karikatür ve çizgi roman
sahasında araştırmalar yapmakla birlikte grafik romanlar da kaleme almıştır. İlk
kitabı Türkiye’de Çizgi Roman (1996)'da yazar, çizgi romanların Türkiye'deki tarihini
anlatmıştır. Cantek, Markopaşa, Bir Mizah ve Muhalefet Efsanesi (2001)'nde başroldeki
Sabahattin Ali ve Aziz Nesin ihtilâfı ekseninde gelişen Markopaşa etrafındaki tartışmaları
titizlikle incelemiştir. Yazar, araştırmasında öncelikle Markopaşa'nın yayımlandığı dönemin
özelliklerini ele almıştır. Türkiye'de hâkim olan düşünsel akımları, dergiyi yayımlayanların
hangi düşünsel ve siyasal akımlardan etkilendiklerini, mensubu oldukları siyasî yapıyı
anlatmıştır. Kitabın büyük bölümündeyse Markopaşa'nın hikâyesi vardır. Kimler, nasıl
yayımladılar; dağıtım sorunu nasıl çözüldü; aralarında kim ajanlıkla suçlandı; yayımcıların
arasındaki çekişmenin kaynağı neydi; nelerle suçlandılar; dönemin diğer yayınlarında özellikle
mizah dergilerinde Markopaşa nasıl karşılandı; Ali ve Nesin cezaevindeyken dergi nasıl
yayımlandı?.. Soruların bir kısmı hâlen yanıtsız olmakla birlikte arşivlerde kalmış kaynakları
dikkatle tarayan Cantek, Markopaşa'nın âdeta arkeolojisini yapmıştır. Markopaşa'da
yayımlanan yazı ve çizgilerin estetik olarak değerlendirildiği sayfalar da Türkiye'de mizahın
tarihi açısından önemli saptamalar içermektedir. Cantek'in derlediği Çizgili Hayat
Kılavuzu (2002)'nda çizginin hayatı anlatıldığı kadar, çizginin gelişimine ve kabul görüş şekline
paralel olarak; toplumların gelenekleri, ekonomik buhranları, politik açmazları, cinsellik
sorunsalı ve şiddeti ele alınmaktadır. Kitap, Levent Cantek’in "Türkiye’de Çizgi Romanın
Umumi Manzarası" adlı yazısıyla başlar. Bu yazıda, kimilerinin sekizinci kimilerinin dokuzuncu
sanat olarak niteledikleri çizgi romanın Türkiye’deki serüvenine ilişkin detaylı ve derli toplu bir
bilgi edinmek mümkündür.

Karaoğlan, Erotik ve Milliyetçi Bir İkon (2003)'da Levent Cantek bir yandan "Karaoğlan'ı
popüler yapanın ne olduğu?" sorusuna yanıt ararken diğer yandan Karaoğlan üzerinden, bu
çizgi romanın en etkili olduğu 60'lı yılların Türkiyesini anlamaya, anlamlandırmaya
çalışmıştır. Karaoğlan, altmışlı yılların popülerlik kazanmış en önemli yerli çizgi romanıdır.
Öyle ki bugün, Türkiye'de adı çizgi romanla özdeşleşmiş sayılı ürünlerden biridir. Öyküleri
sinemaya aktarılmış, haftalık dergisi-albümleri yayımlanmış, hepsinden önemlisi her yayın
alanında benzerleri ve taklitleri yaratılarak tarihi roman furyasının başatlarından biri
olmuştur. Karaoğlan'ın bir başka özelliği, yurt dışında seri olarak yayımlanan ilk yerli çizgi
roman olmasıdır. Levent Cantek’in derlediği Çizgili Kenar Notları (2007) adlı kitapta, son yirmi
beş yılda derinleşen sınıfsal yarılmaların, toplumsal tahayyüle nasıl yansıdığını mizah dergileri
üzerinden inceleyen çalışmalar yer almaktadır. Cumhuriyetin Büluğ Çağı (2008)'nda Cantek,
1940'lı yıllarda basına yansıyan tartışmalar üzerinden, büluğ çağı olarak adlandırdığı dönemde
aydınlar ve kanaat önderleri arasında yol açtığı hararetli tartışmaları ele almıştır. Bu
tartışmaların esası hayat tarzı ve ahlâka ilişkin olanlardır. Yazar, 19/20. yüzyıl dönümünde
doğmuş aydınların, vesayetçi ve velayetçi tavırlarıyla oynadıkları "denetleyici kuşak" rolü
üzerinde de çok durur. Cumhuriyetin Büluğ Çağı, 1945-50 döneminin müstesna canlılığına ışık
tutmakla kalmaz; Türkiye toplumunun büluğ çağından çıkıp reşit olmaktaki engellerine dair
tartışmalar düşünülürse, zamanelikle, asrilikle baş etmede her kuşağın karşılaştığı sorunlara
da ayna tutar. Şehre Göçen Eşek (2011) Türkiye’de popüler kültürün erken çağına, kültür
endüstrisinin palazlanmasından önceki zamanlarına dair bilgi edinilecek bir kitaptır. Mecaz
olarak Nasrettin Hoca’nın eşeğiyle beraber şehre göçtüğü bir dönem ekseninde Cantek, bir
yandan mizahın nasıl etkili bir ‘çaktırmadan direniş’ yolu olduğuna ve alt kültürün gücüne dikkat
çekerken diğer yandan “karanlıkta kahkaha”ya kulak kabartır. 1940’lar-1970’ler aralığındaki
popüler kültür olgularının izini bu eserle sürmek mümkündür: Akbaba, Nuh’un Gemisi,
Gırgır gibi efsanevî mizah dergileri, ‘Kılıçbaz’ çizgi romanlar ve çizgi romanda kadın imgeler,
siyasal kültürümüzde tahkir geleneği, her hükümete dost Yusuf Ziya Ortaç, şeytanlaştırılan
Sabahattin Ali, bir fenomen olarak Aziz Nesin, halk terbiyesi ritüelleri, köy/köylü imgelerinin
inşası ve değişimi. Cantek, Levent Gönenç ile birlikte hazırladığı Muhalefet Defteri: Türkiye'de
Mizah Dergileri ve Karikatür (2017)'de ise gündelik dilimize, alışkanlıklarımıza derinden sirayet
etmiş mizah dergilerinin ve onların kimi zaman sokakta neredeyse aynılarına rastladığımız
tiplemelerinin bir tarihçesini çıkarmıştır. Muhalefet Defteri, en uzun soluklu dergi Akbaba’dan
Türkiye’nin dört bir yanına ulaşmayı başarmış Gırgır'a; 2000’li yıllarda en çok
okunan LeMan ve Penguen'den Uykusuz’a kadar ülkemizde yayımlanmış bütün mizah
dergileri hakkında etraflı bir çerçeve sunmaktadır.

Levent Cantek, mizah ve çizgi roman üzerine kapsamlı araştırmalarının yanı sıra grafik roman
olarak nitelendirdiği; Dumankara (2013) Emanet Şehir (2014), Uzak Şehir (2015)
ve 1951 (2018) adlı eserleri kaleme almıştır. Cantek, grafik romanın tanımını şöyle yapmıştır:
"Grafik romanlar, geleneksel çizgi romanlara muhalefet eden yeni nesil anlatılardır. Anlatım,
çizgi, tahkiye bakımından farklılık gösterirler. Hatta şöyle söylemek gerekiyor, geleneksel çizgi
roman okurlarına hitap etmezler. Onların beğenilerini karşılayacak, onları memnun edecek bir
içerikleri yoktur. Mutlu sonlar, muktedir kahramanlar, büyük aşklar, büyük zaferler
bulamazsınız grafik romanlarda. İnsan hikâyeleri okursunuz. Kahramanlar yaşlanır, ölür ya da
zaaf gösterirler. Çizgi romana göre daha yavaş, daha edebî ve görsel istif bakımından daha
sakindirler." (İnceyol 2015). Levent Cantek, grafik roman ve çizgi roman ayrımını; grafik
romanın çizgi romana kıyasla ticarilikten uzak, edebiyata yakın karakteri merkezinde
açıklayarak bunu kendisinin icat etmediğini sık sık vurgular (İnceyol 2015, Galipoğlu 2018,
Muştalı 2018, Yılmaz 2018, Öktemer 2018).

Dumankara (2013), Emanet Şehir (2014) ve Uzak Şehir (2015) Cantek'in Ankara
üçlemesidir. Dumankara, 21 hikâyesiyle 19 çizeri bir araya getiren, önemli bir grafik roman
seçkisidir. Yazar, Emanet Şehir (2014)'de 1950 döneminin hikâyesini anlatmış ve eserin
içeriğini bir söyleşinde şu cümlelerle dile getirmiştir: "Emanet Şehir’de anti-komünizm
hissiyatını anlattım, komünizm veya solculuk, o dönemde çok tahammül gösterilen bir şey
değil. (...) Emanet Şehir, çizgi romandan farklı bir şey, bu bir grafik roman. Yani daha derinlikli,
edebi eğilimleri olan bir hikâye." (Göker 2014). Uzak Şehir, Ankara üçlemesinin son kitabıdır.
Sarıdoğan eseri "Uzak Şehir’in, üçlemenin en karanlık bölümü olması, üretim tekniğiyle ilgili
olduğu kadar, hiç kuşkusuz bugünden bir manzarayı, geçmişin gölgesi altında seyretmemizle
de ilgili. Çünkü geçmişi iyi kötü yad etmek, bir bakıma zararsızdır; yapılacak bir şey kalmadığı
için tuzumuz kurudur. Gelecekle ilgili plan yapmamızda sakınca yoktur geçmişi düşünürken.
Oysa içinde bulunulan 'şimdi', an be an 'geçmişe' dönüşmektedir ve onun düş kırıklığı çok daha
ağırdır. İşte Uzak Şehir; hem ülkenin, hem toplumun, hem bireyin, hem de bir canlı türünün
düş kırıklığının anlatımı gibi. Bu dört unsurun da aslında ne kadar yalnız olduğunun resmi."
(Sarıdoğan 2015) şeklinde değerlendirmiştir.
Kuş Eppeği (2017), adını kuşların yediği ufarak bahar otlarına verilen addan, kuş eppeğinden
(kuş ekmeği) alır. Eser, Levent Cantek’in romancılar, öykücüler, şairler, karikatüristler,
oyuncular ve ressamlar üzerine kaleme aldığı kısa portrelerden oluşmaktadır. Kitapta yer alan
sanatçılar yalnızca edebiyatçılar değildir. Yönetmen, oyuncu, karikatürist ve müzisyenler de
vardır. (...) Aziz Nesin’den Kemal Sunal’a, Zeki Müren’den Öztürk Serengil’e, Ahmed Arif’ten
Behiye Aksoy’a, Cilalı İbo’dan Abidin Dino’ya, Nihat Tuna’dan Metin And’a, Ayhan Işık’tan Vâlâ
Nurettin’e herkes aynı mahalleden gelip geçer (Öztürk 2017). Yazar, son
çalışması 1951 (2018)'de İstanbullu bir abinin, Ankara’da yaşayan kardeşinin ölümünün
ardından yaşadıklarını anlatmıştır. Cantek, İletişim Yayınları tarafından 2015-2018 yılları
arasında yayımlanan, 50’den fazla yazarın katkısıyla hazırlanan ve 15 farklı çizerin çizgileriyle
hayat verdiği Resimli Türkçe Edebiyat Takvimi’nin editörlüğünü yapmıştır. Türkçe edebiyatın
seçkin isimleri bu takvimde hikâyelerini tefrika etmiştir. Ayrıca farklı farklı kitaplardan seçilen
alıntılar, okurlara okumadıkları birçok eser hakkında fikir vererek “edebî keşifler” yapabilmesini
sağlarken; çizerlerin öykülere eşlik eden illüstrasyonları, yaratılan tiplemeler, karikatürler ise
okuma zevkini artıracak niteliktedir.

Gerek çizgi roman tarihimiz ve mizah dergiciliğimiz üzerine yaptığı araştırmaları gerekse
kaleme aldığı grafik romanlarıyla Cantek, bu alanlarda edebiyatımıza önemli katkılar
sağlamıştır. Onun çalışmaları, mizah ve çizgi romanın edebiyatımızın gelişimini desteklediği
gibi bu alanlarda araştırma yapacak kişilere de yol gösterici niteliktedir.

KAYNAKÇA

Akkuş, Zeynep (2002). "Bir İptiladır Çizgi Roman". Radikal Kitap. 28 Temmuz 2002.

Arslanturalı, Mustafa (2002). "Çizgi Kahramanlar Tekrar Kapınızı Çalıyor: Knock Knock". Virgül. S.54.

Galipoğlu, Celal (2018). "Ankara’da 'Kaybolan' Bir İstanbullu". Hürriyet Kitap Sanat. 18 Ocak 2018.

Göker, Altuğ (2014). "Emanet Şehir’de Dönemin Anti-Komünizm Hissiyatını Anlattım-Söyleşi”. edebiyathaber. 24

Nisan 2014. http://www.edebiyathaber.net/levent-cantek-emanet-sehirde-bir-anti-komunizm-hissiyatini-anlattim/

[Erişim Tarihi: 14.07.2019]

İnceyol, Toprak (2015). "Bir Ankara Karanlığı-Söyleşi". T24. https://t24.com.tr/k24/yazi/bir-ankara-karanligi,455

[Erişim Tarihi: 14.07.2019]

Muştalı, Zümrüt (2018). "Grafik Romanla Gürültü Çıkarıyorum-Söyleşi". Bianet. 27 Ocak 2018.

https://m.bianet.org/biamag/kitap/193720-grafik-romanla-gurultu-cikariyorum [Erişim Tarihi: 14.07.2019]

Öktemer, Can (2018). "Levent Cantek: 1951: Bir İstanbullunun Ankara Rüyasının Sonu”. edebiyathaber. 26 Ocak

2018. http://www.edebiyathaber.net/levent-cantek-1951-bir-istanbullunun-ankara-ruyasinin-sonu/ [Erişim Tarihi:

14.07.2019]

Özsoy, Anıl Mert (2018). "Levent Cantek: İnsanlar Yaşadıkları Çağın Mağduru ve Failleridir- Söyleşi". Gazete

Duvar. 21 Mart 2018.

Öztürk, Semih (2017). "Göç Yolundan İzler". Gazete Duvar. 23 Şubat 2017.

Sarıdoğan, Koray (2015). "Uzak Şehir: Ankara Şimdi Daha Karanlık". Kalem Kahve Klavye. 17 Aralık 2015.

http://kalemkahveklavye.com/2015/12/uzak-sehir-levent-cantek-inceleme.html

[Erişim Tarihi: 14.07.2019]

Yılmaz, Dilek (2018). "Levent Cantek ile ‘1951’ üzerine: ‘Muktedirin Dili Her Yerde’". İleri Haber. 28 Ocak 2018.

https://ilerihaber.org/icerik/levent-cantek-ile-1951-uzerine-muktedirin-dili-her-yerde-81405.html [Erişim Tarihi:

14.07.2019]

Vitrindekiler (2001). "Markopaşa: Bir Mizah ve Muhalefet Efsanesi". Virgül. S. 44.

"Çizgi Roman Nedir, Ne Değildir?". Milliyet. http://www.milliyet.com.tr/pembenar/cizgi-roman-nedir-ne-degildir-

5211229 [Erişim Tarihi: 14.07.2019]

"Karaoğlan Felsefesi: Savaş ve Seviş". Milliyet. 5 Ekim 2003. http://www.milliyet.com.tr/pazar/karaoglan-felsefesi-

savas-ve-sevis-320265 [Erişim Tarihi: 14.07.2019]

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: İSA KOYUNCU
Yayın Tarihi: 23.07.2019
Güncelleme Tarihi: 07.11.2020