Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 113

Farologanya ka fa merafe e bitsang selo se le sengwefela ka mafoko a a

farologaneng

*Maswe
Kwa Borwa jwa Botswana ebong mafelo a tshwana le Kanye, kwa ga Ngwaketse
le kwa Mochudi kwa Kgatleng fa gotwe motho o maswe go tewa gore ditebego tsa
gagwe ga di dintle kgotsa ga a montle. Mo ga Mmangwato ebong bo Palapye ,
Serowe le mafelo a mangwe go a twe o mompe. Mo mafelong a tshwana le Sefhare
kwa Tswapong o kgona go utlwa gotwe “motho o bobe” go ntse go tewa gore ga a
montle
*Mogori/ Lephele
Ke lefoko le le dirisiwang go raya loso le le apayang kwa ga Ngwaketse le kwa
Kgatleng. Mo ga MmaNgwato go a twe “Loso” fela kgotsa “Loso le le apayang”
*Sakatukwi
Ke lefoko le le dirisiwang go bitsa letsela la dijana kgotsa letsela le le sutlhang
dijana. Ke lefoko le le tumileng thata kwa Kgatleng le kwa ga Ngwaketse
*Bokwetse
Ke lefoko la kwa ga Ngwaketse le le rayang lelodi/ ditodi la/tsa setlhare.
*Bikiri
Lefoko le le dirisiwa go bitsa kopi ya tshipi
*Moteme
Go tewa sebagabiki kana (tin) ka leina la seesemane
*Sekgono
Lefoko le le raya sejabana
*Hutshe
Le lefoko le raya thoro
*Lephoi
Le le raya leeba
Supa dipharologano tsa pitso ya mafoko go ya ka merafe
Ntlole- ntole
Mogatla- mogata
Setlhare- sethare
Tlhware –thware

Kgaoganya dikai tsa mafoko a a bitswang ka tolamo le a a sa bidiweng ka


tolamo mo tirisong ya mafoko a:
• f/h/g • le/lo • tlh/th • t/tl
Mofago eseng mhago
Fagola eseng hagola
Gakgamala eseng fakgamala/hakgamala
Fuduwa eseng huduwa
Fofa eseng hoha
Loso eseng leso
Lorako eseng lerako
Letlhaku eseng Lotlhaku
Letlharapa eseng Lotlharapa
Tlhaga eseng thaga
Thotobolo eseng tlhotlobolo
Setlhare eseng sethare
Tonki eseng tlonki
Tlotlwana/tlatlana eseng totwana/tatana
Toisi eseng tloisi
BALA PALO E E FA TLASE MME MORAGO O ARABE DIPOTSO
Go goga motsoko go tswa bogologolong fela fa e sale nako ya fa makgoa ba
simolola go tsamaela mo Aforika. Ke bone ba tsileng ba ruta Ma Aforika go goga
motsoko mme ebile ba ne ba gweba ka one. Motsoko le fa go ntse jalo o borai fela
thata mo matshelong a rona re le batho ka gore o re ama rotlhe ba re o gogang le ba
re sa o gogeng. Dipatlisiso tsa bo maitseanape di supa gore fa bapile le motho yo a
gogang motsoko wena o sa gogeng o amega go feta ene ka gore mosi o a o kgwang
fa o kopana le phefo e e fa ntle o oketsega bogale, ke ka jalo go na le mafelo a a
tshwanang dikokelo kwa go sa letlelelweng gore motho o ka goga motsoko a le
teng. Motsoko o baka malwetse a tshwana le kankere ya makgwafo, kankere ya
letlha la boboko le kankere ya bonna.
Dipotso
1. Tlhalosa ntlhakgolo ya temana e e fa godimo
Go goga motsoko ga go a siama ka gore go tsenya le matshelo a batho ba ba sa o
gogeng mo diphatseng ebile o baka malwetse a a farologaneng
2. Tlaleletsa ntlhakgolo ka dintlhana tse pedi
*Fa o sa goge motsoko o bo o bapa le motho a goga motsoko o amega go feta ene
ka gore mosi o a o kgwang o oketsega bogale fa o kopana le phefo e e kwa ntle
*Motsoko o baka malwetse a tshwana le kankere ya makgwafo, ya letlha la boboko
le ya bonna
3. Tlhalosa gore dintlha tsa taleletso di tlaleletsa ntlhakgolo jang
Di supa borai jwa go goga motsoko ka go supa gore o ama thata batho b aba sa o
gogeng le gore o baka malwetse a a seng motlhofo go alafesega jaaka kankere.

NNETE LE KABELELO
BALA PALO E E FA TLASE MME MORAGO O ARABE DIPOTSO
Go goga motsoko go tswa bogologolong fela fa e sale nako ya fa makgoa ba
simolola go tsamaela mo Aforika. Ke bone ba tsileng ba ruta Ma Aforika go goga
motsoko mme ebile ba ne ba gweba ka one. Motsoko le fa go ntse jalo o borai fela
thata mo matshelong a rona re le batho ka gore o re ama rotlhe ba re o gogang le ba
re sa o gogeng. Dipatlisiso tsa bo maitseanape di supa gore fa bapile le motho yo a
gogang motsoko wena o sa gogeng o amega go feta ene ka gore mosi o a o kgwang
fa o kopana le phefo e e fa ntle o oketsega bogale, ke ka jalo go na le mafelo a a
tshwanang dikokelo kwa go sa letlelelweng gore motho o ka goga motsoko a le
teng. Motsoko o baka malwetse a tshwana le kankere ya makgwafo, kankere ya
letlha la boboko le kankere ya bonna. Go dumelwa gape gore go goga motsoko go
na le seabe mo go koafatseng maikutlo a borre a go ka tlhakanela dikobo mo go ka
felelang go baka gore ba tlhoke tsholo. Go belaesega gore mo lekgolong la borre b
aba gogang motsoko ba le masome a robabongwe ba na le bokoa jwa go sa
tsogelwa ka fa go tshwanetseng.

Dipotso
1. Nopola diele tsa nnete di le pedi mo palong e e fa godimo(ke diele tse sebui se
supang gore o na le bosupi ka se a se buang a bua a sa belaele sepe)
*Motsoko o baka malwetse a tshwana le kankere ya makgwafo, kankere ya letlha
la boboko le kankere ya bonna
* Motsoko le fa go ntse jalo o borai fela thata mo matshelong a rona re le batho ka
gore o re ama rotlhe ba re o gogang le ba re sa o gogeng

2. Nopola diele tse pedi tsa kabelelo mo puisong(diele tsa kabelelo ke tse sebui se
di buang se sena bosupi kgotsa se sa papamale gore se na le bosupi ka se se se
buang)
*Go dumelwa gape gore go goga motsoko go na le seabe mo go koafatseng
maikutlo a borre a go ka tlhakanela dikobo mo go ka felelang go baka gore ba
tlhoke tsholo
*Go belaesega gore mo lekgolong la borre b aba gogang motsoko ba le masome a
robabongwe ba na le bokoa jwa go sa tsogelwa ka fa go tshwanetseng.

3. Molaetsa wa mmui wa puiso e ke eng? Itlatse ka mabaka a gore ke eng o rialo


Maikaelelo a sebui ke go tlhagisa; O supa borai jwa go goga motsoko ka gore o
supa fa go goga motsoko go baka malwetse a tshwana le kankere ya makgwafo
ebile motsoko o ama le batho ba ba sa o gogeng
Supa gore a dintlha tsa puiso di rulagantswe sentle kgotsa ga di a
rulaganngwa sentle
Tlhalosa gore a dintlha tse di latelang di rulagantswe ka fa tshwanenong

1. Fa o setse o budule o a setlwa o bo o anegwa mo letsatsing gore o ome


2. Morogo wa dinawa o bapalwa o santse o le motala o ise o tsofale
3. O ka apewa o le nosi mme gantsi o apewa ka lerotse
4. Fa o sena go bapalwa o a tlhatsiwa mme o apewe

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

Fa di sa rulaganngwa ka fa tshwanelong di rulaganye ka fa tshwanelong


__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

PUISANO
Puisano e tshwanetse go tshwarwa ka puo e e tlhamaletseng, e e tlhapileng e sena
mathata le go tlhaloganngwa ke babuisani
Puo e e tlhamaletseng ya mmui ke yone fela e tshwanetseng go dirisiwa mo
puisanong ke babuisani.
Ditlhaloso tsa motsamao, go fetoga ga lentswe, gongwe ditiragalo dingwe di
tshwanetse go tsenngwa mo masakaneng gore di seka tsa tloga tsa
tlhakatlhakanngwa le mafoko a dibui.
Ditiragalo tsotlhe tse di tlhalosiwang di tshwanetse go nna mo ‘Nakong ya
jaanong’
Batshameki gongwe baanelwa mo puisanong ba tshwanetse go bua le go dira dilo
jaaka batho ba nama le madi. Ba seka ba ronwa ke mafoko le ditiro.

Lebelela sekai sa puisano e e latelang


(Mo lwapeng go tsena Dineo o fitlhela nkukuagwe a tlhatlhegile tee)
Dineo: Dumela nkuku a ke gone o nwang ditlhatlhego tsa moso ono?
Nkuku: Ee ngwanaka ke gone ke di nwang ke tlaa dira jang ka ga ke na bana
mmalona o le tsere lotlhe mo go nna ke sena go le godisa ka dingalo. Ke gone fela
gore ke itirele tee
Dineo: Ao nkuku o seka wa bua jalo ga se gore ke ka lepe gore re bo re sa tlhole re
nna le wena. A kere ke jaaka o bona ke tsile go go tlhola gore fa e le gore o ya
masimo ke go pate re tlhole re tshwere tiro mmogo.
Nkuku: Nnyaa wena ke a itse o ka se ntathe ngwanangwanaka mme ba bangwe
ba,owai!
Dineo: Nnyaa nkuku ke rile o seka wa bua jalo go tlaa siama. Fetsa go nwa tee re
tsamae letsatsi le tloga le nna bogale re ise re emelele re bo re palelwa ke go
tsamaya,
(Mosadimogolo o tswelela ka go nwa tee mme fa a fetsa Dineo o tlhatswa dikopi
ba bo ba emelela go ya masimo. Mo tseleng ba kopana le monnamogolo
RraLetsholo mme ba a dumedisana)
RraLetsholo: Dumelang ba ga rona. Le lekela masimo fa le tsholeditse mosepele
jaana?
Nkuku: Dumela rra! Ee re lekela masimo ra re re ye go thusa diphoti go bapala
dinawa ka gore jaanong di gapile masimo a rona ke a tsone rona ke rona re
senyang mo masimong a tsone.
RraLetsholo: Heela! O seka wa bua ka balotsana bao, nna fa e le nna di feetse
tshimo yame ke setse ke iphotlhere mme fa nka bona mogwana ke tsile go di fetsa
losika beng ba tsone ba tlaa mpolaya fela gompieno.
Nkuku: Heela! O ye go disa poo o bua jang tota. Dipodi tsa puso ga di kgongwe le
fa di go senyetsa. Ba re re fapaane le tsone fela okare ga re bone gore di a re
senyetsa. Fa o ka tshogana o e kgomile gaeno ke nageng.
RraLetsholo: Mme nna ke tsile go di tobetsa o tlaa bona fela ke tsenegane waitse
ke dipodi tse tsa bone. Jaanong kgarejwana e ntlenyane e o nang le yone e e
borethenyana e ke efe?
Nkuku: Nnyaa nna o iketla monnamogolo ke wena o raya gore waabo o ka bona
borethe jwa ngwana yo o kana ka ene yo. Waitse wena o ipolaile pelo
(Ba ipolaa ka ditshego botlhe ka boraro mme ba a kgaogana ba tswelela le
mesepele ya bone)
Dipotso
1. Puisano e e fa godimo ke ya mofuta mang?
_____________________________________________
2. Moono wa puisano e ke eng? Nonotsha karabo ya gago ka dikai
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
3. Tlhalosa gore diele tse di bofitlha tse di latelang di raya eng/ jang
“ra re re ye go thusa diphoti go bapala dinawa ka gore jaanong di gapile masimo
a rona ke a tsone rona ke rona re senyang mo masimong a tsone.”
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
“nna fa e le nna di feetse tshimo yame ke setse ke iphotlhere”
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

GO DIRISA PUO
Go na le gore go ka dirisiwa puo e e lolameng le e e sa lolamang go ya ka diemo,
dingwaga le botsalano jwa batho ba ba buisanang. Fa moithuti a bua le moithuti ka
ene ga go kake ga tshwana le fa a bua le morutabana wa gagwe. Fa a bua le
morutabana wa gagwe o tlhaola mafoko go utlwala mme fa a bua le moithuti ka
ene o ka dirisa mafoko mangwe fela.
Sekai
Moithuti le moithuti
“Heela! Wena itlhaganne o tloga o tlhaelwa ke dijo”
“Heela! wena nkadima buka ya gago”
Moithuti le morutabana
“Ke kopa go ya ntlwaneng ya boiteketso
“Ke kopa maitshwarelo go bo ke tsile thari mo sekolong”

Tlhalosa dikarolo tsa puo tse di latelang go ya ka tiriso.


Leina :lefoko le le dirisiwang go raya kgotsa go bitsa selo

SETLHOPHA SA NTLHA
Dikai tsa maina
Motho mogoma leselo morogo
Mosimane lesaka makgomane setshwafu
Moraka podi bojalwa legapu
Ngwana mmesi mhagi ngwetsi

1. Mosimane yole o lobelo thata.


2. Ngwana wa bone o mompe tota.
3. Ngwetsi ya gagwe e mabifi
4. Podi ya gagwe e tsetse mafatlha
5. Makgomane a budule
Bongwe Bontsi
Mogatla Megatla
Ngwetsi Betsi
Ngwana Bana
Mmesi Babesi
Moraka Meraka
Bojalwa Majalwa

Dipotso
Tlhalosa gore maina a a latelang a mo ditlhopeng dife
motho____________________________
motlhaping________________________
malome_________________________________________________
matshwane_______________________________________
madiilwane___________________________________________
reaitse______________________________
ranthasi ____________________________
banna______________________________________
balemi______________________________________________
boPule_____________________________________________
botshipa____________________________________________
mmopi____________________________________
mhemi_____________________________________
ngwana____________________________________
ngwetsi_______________________________________________
mosetlho ____________________________________________
motsikiri_____________________________________________
mogwele____________________________________________
molamu_____________________________________________
mmutla______________________________________________
mokgoro____________________________________________
monwana_____________________________________________
motswedi______________________________________________
motlhaba______________________________________________
menwana_____________________________________
megoma_____________________________________
lekau________________________________________
mekwepa________________________________________________
lefetwa________________________________________________
legodu____________________________________________
leselamotlhaka____________________________________
legapu_____________________________________________
leino____________________________________________
lephele___________________________________________
Leburu_______________________________________
lemina____________________________________________
Maburu_____________________________________________
mamina____________________________________
seso_____________________________________
serunya____________________________________________
sehuba___________________________________________________
selepe______________________________
setlhare__________________________________________________
seretse_______________________________________________________
Setswana_________________________________________
direthe______________________________________________
dijana______________________________________________________
kgosi______________________________________________________
ntshu__________________________________________
kgomo_______________________________________
tlhaga_________________________________________
kika_______________________________________
pula_____________________________________________
dintshu____________________________________________
dikgomo____________________________________________________
dipheelo___________________________________________________
lonala________________________________________________
lofeelo______________________________________________________
logaga_______________________________________________________
loeto______________________________________________________________
bojang__________________________________________________________
bongaka________________________________________________________
go bua________________________________________
fatshe__________________________________________
felo_________________________________________________________
godimo_________________________________________________
golo______________________________________________
morago___________________________________________
moseja_____________________________________________
DIPOTSO
1. Kwala dikai tse pedi tsa maina a a bopilweng ka go boeletsa thito
Sekai : Leferefere
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
2. Kwala dikai tse pedi tsa maina a a bopetsweng mo maemeding
Sekai: bonna
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
3. Kwala dikai tsa maina a a tswang mo dithitong tsa letlhaodi
Sekai: mogolo
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4. Kwala dikai tsa maina a a bopetsweng mo dithitong tsa lesupi
Sekai: bokalo
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
5. Kwala dikai tsa maina a a bopetsweng mo thitong ya lebadi
Sekai: bongwe
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
6. Kwala maina a e seng a setho a a welang mo setlhopheng sa boraro
Sekai; molomo
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
7. Lefoko setshwantsho le wela mo setlhopheng sefe sa maina?
___________________________________________________________
8. Kwala dikai tsa maina a a bopetsweng mo ngotlong
Sekai: mothanthanyane
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
9. Kwala dikai tsa mainagoka a a latelang
Leina le leina
Sekai : Leebarope
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Leina le letlhalosi
Sekai: bosigogare
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

FELELETSA MATSHWANTSHI A A LATELANG

1. O rata batho jaaka ______________________________


2. Se phatsima jaaka__________________________________
3. O boteng jaaka________________________________________
4. O balabala jaaka_______________________________________________
5. O mokhutshwane jaaka __________________________________________
6. O humanegile jaaka ______________________________________________

TLHALOSA MANATETSHAPUO A A LATELANG


1. Go ja mmadiepe
________________________________________________________
2. Go sega tsebe
________________________________________________
3. Go hupa ka tlhaa
__________________________________________________________
LEKOPANYI
Lefoko lengwe le le dirisiwang go kopanya dikarolo dingwe tsa puo. Le ka tla kwa
tshimologong ya seele, fa gare kgotsa kwa bofelong
Dikai: Kwa tshimologong ya seele
1. E rile di goroga ra gama
2. Aitse bana ba dira dilo
3. Kante o atle o apeye wena?
Dirisa lekopanyi ko tshimologong ya seele o itlhamele diele tse tlharo
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Dikai: fa gare ga seele
1. E a kgora e bile e a nona
2. Ke a tsamaya,le gale o tlaa ntshwara mo tseleng
3. Mmatleng, gongwe lo tlaa mmona
4. Ga a bonale gongwe o tsamaile le bone
Dirisa lekopanyi fa gare ga seele o tlhame diele tse tlharo
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Dikai : Kwa bofelong jwa seele
1. Lo a be lo ya kae jaanong!
2. Ba a leka gone
3. Ke a mo rata mme gone
4. O lobelo ntsaana!
Dirisa lekopanyi kwa phelelong ya seele o tlhame diele tse tlharo
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
_
Lekopanyi le ka dirisiwa go kopanya maina
Dikai :
1. Modiri le malome ba ya morakeng
2. O batla legapu kgotsa mmidi
3. Ke rata mabele eseng phaleche

Tlhama diele tse tlharo


__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Lekopanyi le ka dirisiwa go kopanya diele
Dikai
1. O botlhale, le gone o maitseo
2. Re tswa go reka mae kgakala, kante a teng fela fa tlase ga rona
3. O tsamaya e kete koko ya poo
4. E loma e bile e fodisa
5. Ba a itlhaganela gore ba tshware nako
Tlhama diele tse tlharo
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Go kopanya tiri le leina
dikai
O lobelo jaaka pitse
Bana ke go nna le maitseo, e seng matlakala a
O mabifi jaaka ntsa ya bahumi
Tlhama diele tse tlharo
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
MAETSISI
Bopa diele ka maetsisi a a latelang
A a etsang modumo
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
A a etsang tiragalo
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
A a etsang tebego
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

MALATLHELWA/MATSIBOSI
Bopa diele ka malatlhelwa a a latelang
A a supang tumelo
ee! mm!
ehee! ahaa!
Ahaa! Ke yone koko e ke e batlang yone e
Mm! o itlhaganele ke tla go emela
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
A a supang kganetso
e-e! nnang!
m-m! nnyaya!
M-m! o seka wa ba wa tsaya katse eo.
Nnyaya! E seng eo
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
A a supang kgakgamalo kgotsa tenego
a! ijo! ija!
ao! oo! o!
Ao! ke gone o tlang?
Ijo! nna ke a tsamaya.
Ija! Kante a re go rileng yoo?

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
A a supang lonyatso
owaii! nx!(go kgwela motho lenga)
qcm! (go tsimola motho)
Qcm! O rata dilo kgwathe ke wena
Nx! O tsamaela go ntena
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
___________________________________________________________
A go kopa thuso
bii! ijoo!
tsweetswee!
Ijoo! Thusang re tlhasetswe ke noga.
Tsweetswee! O nthekele legapu.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
A a dirisiwang mo diphologolong
puraa!
kibi! sb-sb-sb!(go bitsa katse)
ntle! tlhao!(go thiba dinamane )
Puraa! kwa, ke gore e a reng podi e.
Ntle!, tloga ke e betsa ntsa ke yone.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
A a supang kutlobotlhoko
tshutshu!
tshikhi! ushii!
Tshutshu! Motho o ntshubelang ne batho
Ushii! Ke tlhabilwe ke mutlwa
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Malatlhelwa a seka taelo
Gola, o tlhogole!
Pula!
Tsela tshweu!
Tsela tshweu! Ba ga rona.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
MOLOKOLOLO WA SEELE
Lokolola diele tse di latelang
1. Batho ba ba itlotlang ba ithuta puo ya bone ka tlhoafalo
Batho – sediri
Ba ba itlotlang- tlhaodi ya sediri
Ba ithuta-tiri
Ka tlhoafalo- tlhalosi ya tiri
Puo- sedirwa
Ya bone- tlhaodi ya sedirwa
2. Kgomo e e mashi e tlatsa ka bonako kgameloe tona
Kgomo- sediri
E e mashi- tlhaodi ya sediri
E tlatsa- tiri
Ka bonako- tlhaodi ya tiri
Kgamelo-sedirwa
E tona –tlhaodi ya sedirwa

LOKOLOLA DIELE TSE DI LATELANG


1. Dipodi tse di tlhabana di ja di tlhwaafetse morogo wa dinawa

2. Tshepho o bina ka bonya pina ya lenyalo

3. Ba bone dikgomo tse di gangwang

4. Ba mo tlogetse kwa Gaborone

KWALA MATSHWANTSHI KA MAFOKO A A LATELANG


Kolobe
________________________________________________________________
Letswai
__________________________________________________________________
Poo ya mariga
_________________________________________________________________
Phiri
________________________________________________________________
Lephoi
__________________________________________________________________
TLHALOSA MAELE A A LATELANG O BO O A DIRISA MO SEELENG

Sekai : go wa ka mpa ya sebete


Go tewa go latlhegelwa ke khumo mo o ka sekang wa tlhola o e bona gope

Seele
Maipelo o ole ka mpa ya sebete ebile o tsamaya ka kotsekara

1. Go ja ka loleme
__________________________________________________________
Seele
_________________________________________________________________
2. Go inaya naga
_________________________________________________________________
Seele
__________________________________________________________________
3. Go kgwa molalatlhageng
_________________________________________________________________
Seele
__________________________________________________________________
4. Go gama o ikotelela
_________________________________________________________________
Seele
__________________________________________________________________
5. Go nna makgabe –a – dipapetla
________________________________________________________
Seele
______________________________________________________________
6. Go golola tlou le maroo
________________________________________________________________
Seele
__________________________________________________________________

Kwala malatodi a mafoko a a fa tlase


Sekai : Ga se gaufi
Se kgakala

Ga a huma
________________________________________
Ga a setshwakga
________________________________________
Bala palo e e fa tlase o bo o araba dipotso tse pedi fela

“Ke bomang ba ba seyong?”


“Bontle le Lebogang” Baithuti botlhe ba arabela gongwe. MmaBantenne a ipotsa gore b aka tswa
ba le kae mme a palelwa ke go ikaraba. Bontle e ne ele mosetsana yoo botlhale ebile go lebega a
tlaa nna le bokamoso jo bontle. Tota maikaelelo a gagwe e ne e le go nna ngaka. MmaBontle o
ne a itumela thata gore o tlaa tsoga a ja a latlha jaaka basadi ba bangwe. Barutabana ba ne ba mo
rata ebile bam o rotloetsa go bereka ka natla mo dithutong tsa gagwe go fitlhelela ditoro tsa
gagwe. Se se neng se itumedisa ke gore kwa lwapeng o ne a bereka a utlwa e bile mmagwe a sa
ngongoregele sepe ka ene. Botlhaga jwa ga bontle bo ne jwa itshupa fa a ne a fenya mophatlo wa
boraro ka maemo a boraro mme ditoro tsa go nna ngaka di ne di sa belaetse. O ne a amogelwa
kwa sekolong se segolwane sa Lobatse. O simolotse mophatlo wa bone a lomile molomo wa
tlase ebile a ikanne gore ga gona ope yoo tlaa mo gaisang mo dithutong. Tsela e ne ya tsena mo
sekgweng fa mmagwe a sena go tlhokafala dikgwedi tse tharo morago ga go simolola mophato
wa bone. Le fa a ne a thusiwa ke ba bogakolodi mo sekolong go ne go sa ye teng. O ne a Dumela
fa ditoro tsa gagwe di phirimile mme ene le tsala ya gagwe ba ngwega go ya Gaborone.
Lebogang ene o ne a ngwega ka ntlha ya gore dithuto di ne di pala jaanong a sa bone mosola wa
go budusa tsela lefela. Fa ba goroga mo Gaborone basetsana ba rona ba ne ba kgaogana ka
ditsela. Bontle o ne a ipoleleltse gore o batla go bereka fa Lebogang ene a ne a seyo mo go tseo
tsa pereko.
Bontle o ne a kgarakgatshega le Gaborone a batla tiro mme a sa e bone. Morago ga kgwedi tse
pedi Modimo o ne wa mo tla matshediso a tlhapiwa mo lebentleleng la Machaena. O ne a feta a
iponela tsala mo tirong go ne go twe Tatedi mme ba dumalana gore ba tlaa nna mmogo ko Old
Naledi. Botshelo bo ne bo se motlhofo jaaka fa Bontle a ne a akanya ka nako ya fa a ngwega ko
Lobatse. Ba ne ba tlamega go duela ntlo, go reka dijo le gone go palama fa ba ya tirong
gammogo le gone go e intlafatsa gore ba lebege jaaka basetsana ba toropo. Tatedi o ne a aga a
mo kopa gore ba itshoke ka botshelo jwa Gaborone bo sa iketla. Bontle o ne a tsaya dikgakololo
tsa tsala ya gagwe ba wa ba tsoga le fa go ne go se motlhofo. Morago ga kgwedi tse tlhano fa
Bontle a ntse a theogetse a re kgatha thuu! le Lebogang mo marekisetsong a bone. O ne a
phatsima moriri wa gagwe o rotha. A ntsha Bontle pelo ka botshelo jo a bo tshelang ko
diterankeng a bolelela Bontle gore a tlogele tiro o tlaa bona nyalo ko diterankeng. Bontle o
simolotse a gana a re o tshaba go inyadisa mme Lebogang a mo sala morago. Kwa bofelong a
lemoga fa matsana a a amogelang ese a sepe a tlhokana le go tsena mo dinakong jaaka banyana.
Fela jaaka Lebogang, Bontle o ne a bona “nyalo” kwa diterankeng tse go nnang makonteraka a a
neng a dira tsela ya mo motsaneng wa Oodi. Bontle le Lebogang ba ne bo tshelela mo letlepung
ba itebaditse gore mo nakong eo ba kabob a le ko sekolong. Bontle o ne a iponetse Gauza fa
Lebogang a iponetse Scavenger. Ga go a tsaya lobala Bontle a bo a setse a tlwaetse lefelo a nna a
tshameka mataese le basadi ba makonteraka a mangwe a a neng a nna mo diterankeng tseo. O ne
o tlaa fitlhela setshego sa bone se utlwiwa ke motho a sale kgakala. Ba ne ba letela gore banna ba
bone ba tle dijong tsa motshegare ba ipolelela gore ke jaaka ba bone botshelo ka e bile ba ne ba
solofeditswe dinyalo ke makolwane a a bone. Bontle o ne a itomeleditse mo go maswe ka go
tlogela ba lwapa la gagwe a sia le tshimane. Teranka e a neng a nna mo go yone e ne e le kamore
e le nngwefela, e dirilwe ka disenke e le ko boswaapeba fela. O ne o ka fitlhela go ikamilwe ka
foroko, go tlhapelwa mo dijaneng. Tota se se ne se sa mo tshwenye ka sepe ka ene o ne a ipatela
sa gagwe fela. A tlhoka mokeresete go mo gakolola gore madi ke one a a bolaileng morena Jesu.
Maitseboa a lone letsatsi leo, Bontle le Lebo ba ne ba ithapolola maoto ba tsamaya le mmila o o
neng o ikaegile ka matlo a bone. Ba ne ba bua ka fa e leng gore ga ba batle go jela bogobe ruri ka
teng ka e bile ba ipatlela se e leng madi fela. “Fa e le b aba ileng dikolong bone ba tlaa nnela go
salwa morago ke morutabana ba sa ipatlele botshelo, rona bo Bontle re ipatela botshelo fa re
riana.” Ba buisana gore borre ba ba ntshe madi go fitlhela ba kgoboga dithogo eseng jalo ba
lebisa maoto go sele kwa ba tlaa bonang botshelo jo bo botoka teng.

E rile ka le le latelang le sena go tlhaba ba wela tsela basetsana ba sa laela ba tsena mo toropong.
Ba ne ba laisitse madi, a mangwe a tsentswe ka fa mabeleng. Ba tsena lebentlele le
lebentlelenyana go rekwa ditlhako le diaparo. Meriri e ntlafaditswe e phatsima mafura a elela le
difatlhego tsa bone. Ba ikgagamaditse ka marokgwe mo ebileng motho wa teng a palelwa ke go
inama. Ba tsene kwa go Gauza le Scavenger motshegare ba fitlha b aba letela sentle mo
dikamoreng. Borre ba teng ba fitlhetse ba ba letetse ka matlho a mahibidu, ga nna boitumelo ga
jewa nakaladi ya kobolela. Maitseboa ga tsenwe mo maitisong a dinotagi bo rre ba ba nosa
basetsana ba bone bojalwa. Go itontela bojalwa le go rata maitiso gag a Bontle ga simologa gone
fa. Bana ba basetsana ba ne ba le mo lenyalong tota ba tsoga maphakela ba apeela banna ba bone
ba bo ba tlhola ba ba letetse go boa ko tirong e le bahumagadi.
Bontle o ne a iketile a rapame fa go goroga moeng kwa ga Gauza.Mme yo e ne e le mosadi wa
ga Gauza yo a neng a mo lobetswe. Chandabana o ne a bula setswalo ka go ne go sa lotlelwa. A
tlhamalela kwa bolaong jo bontle a neng a robetse mo go jone a feta a mo ngapa ka dinala ya nna
tshwarang tshwarang. Chandabana o ne a belege ngwana wa ga Gauza mme a mo folosa gore a
rute mosetsana yo batho. Fa Gauza a goroga a fitlhela e le gore go maswe Bontle o ngapilwe mo
matlhong, moriri wa gagwe o le matlobetlobe okare o ne a le mo diphefong. Bontle a siela kwa
go ene mme Gauza a ipotsa gore o tlaa raya mang a reng. Ka one motsotso oo Gauza a itatola
Bontle a bolela fa e le ntsalae. “Gauza o monna wame ebile o ntsholofeditse lenyalo, mama o
tlhokafetse o raya gore ke ye kae?” Ga bua Bontle a lela sa masisa pelo
“Mma o tlaa intshwarela ke lebetse go go bolelela gore ke na le mosadi waa bona le wena.”
“E le gore nna o mpeile fa kae jaanong?”
“Ke maswabi nnaka ga o a ntekana, o monnye thata mo go nna, ke ne ke mpa ke fetisa nako ka
wena fela”
Bontle o ne a thubega ka selelo fa a utlwa mafoko a ga Gauza, masa a ne a sele go sena mahube.
A lemoga fa go nna fa ga Gauza e le go itiela nako. Go ne go le botlhoko mo go ene o kobiwa
jaaka ntsa jalo ka o ne a solofetse lenyalo. E rile a tswa foo ga a ise a re kamoso a tsena mo
tseleng a sa laela Lebogang. Morago ga malatsi a matlhano ke fa a fitlhelwa mo sekgweng gaufi
le Otse a ikgapetse botshelo a iphile setlhare le kgole go mo thusa mathata a botshelo.
Motswedi; (O. Matlapeng: Phuduhudu ga e tlhatlhelwe; e fetotswe fale le fale)

DIPOTSO
1. Tlhalosa ka botlalo thulaganyo ya ditiragalo tsa botlhokwa tsa palo e
2. Tlhalosa ka botlalo setlhoa sa palo e
3. Tlhalosa ka botlalo ka fa paka le lefelo di rotloeditseng ka teng boitshwaro jwa ga Bontle

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
BALA PALO E E LATELANG MME MORAGO O ARABE DIPOTSO
Letsatsi e ne e le la Matlhatso a Moranang a rogwa, bobedi bo thubile kobo segole kwa lefelong
la boitapoloso la Grand Palm Hotel fa Sebego a rolela Mothibi moono. “Rati ke solofela fa o
tlhaloganya seemo same , dikgwedi tsame di tsamaile jaanong ga ke sa tlhole ke kgona go dira
dilo tse ke neng ke kgona go di dira pele mm eke akantse gore re ka batla motho yoo tla a
thusang MmaPoloko ka ditiro tsa mo lwapeng.” O ne a bua jaana a tsentse bonolo mo
sefatlhegong sa gagwe. Wa mme o ne a itsholofetse ngwana wa maitibolo, boitumelo jwa bone
bo fofa mo phefong.
“Ke tlaa dira tsotlhe ka botswapelo gore o nne o itumetse moratiwa, o mosadi wa mohumi e bile
o tshwanetse go tshela jaaka mohumagadi. Ka ponyo ya leitlho ke tlaa go batela mothusi yo
mongwe. Nako e yotlhe Mothibi o ne a bua a apesitse sefatlhego sa gagwe monyeyo o o
bothitho.
“Dumela mma! Ke bitswa Dineo, ke tla ka lebaka la…” E rile a ise a fetse Sebego a bo a setse a
mo tsene ganong ka bokgabane a mo amogela ka diatla tsoo-pedi. Dineo e ne e le mosetsana yo a
neng a godile tlhaloganyo e bile a le tlhaga. Sebego o ne a tsaya Dineo a mo supegetsa tikologo
ya ntlo mme morago a mo kopanya le MmaPoloko; Mothusi mogolo wa mo ntlong. Tsotlhe di ne
di apere tshiamo kgarebe ya simolola go theogela le Mma Poloko mme jaanong se se neng se mo
itumedisitse le go feta ke gore o ne a filwe phaposi ya boroko ka kwa morago ga ntlo e tona.
Le le beilweng la goroga, Sebego a belega ngwana wa mosimane mme Mothibi a simolola go mo
ilela , a fudugela ko go monnawe ko Block 8 ko Gaborone. Letsatsi le ngwana a ntshitsweng mo
ntlong ka lone Mothibi e ne e le ene wa ntlha go bonala kwa lwapeng , fa a tsena ka kgoro a
kopantshiwa ke Dineo yo jaanong a neng a fetogile mo matlhong a ga Mothibi. Go a bonala gore
jaanong kgarejwana Dineo o ne a kokomelwa ke metsi ebile le letlalonyana la gagwe le
kgatlhisa, a kitlane mmele le mmala wa gagwe o tlhatswegile. Dineo o ne a laetswe gore fa
Mothibi a tsena a mo supegetse kwa kamoreng e a tla nnang teng go fitlhela nako e letla go ka
tlhakanela kamore le Sebego.
Kwa phaphosing ya ga Mothibi, Dineo o ne a tsena ka terei ya mogodungwana, ya re a e baya fa
godimo ga tafole Mothibi a bo a tlhakatlhakane le ene a mo tshwara ka marago le mabele a ntse a
leka go mo gogela mo bolaong. Maikaelelo a gagwe a seka a ungwa ka gore e rile a ntse a
lwantsha go itseela ka dikgoka a raga tafole mme komoki ya mashi ya wela kwa ya thubega. O
ne a solofetse gore kgang ya gagwe e ya go nna motlhofo; nnyaa! Go a bonala o ne a kopane le
o sele gompieno…Dineo kgarejwana ya Molete.
Fa a golola kwa tirong letsatsi le le latelang a tla a reketse Dineo mogala wa letheka wa I-phone ,
maikaelelo e le go dira pipa molomo. Nnyaa tsotlhe tsa apara Tshiamo go lebega fa kgarejwana e
ratile mogala fela thata, mme ba dumalana ka mogopolo o le mongwe gore mosi o seka wa tswa
ka sekhurumelo ka se se diragetseng kwa kamoreng. Mothibi o ne a setse a jele tlwae gore fa
mosetsana a tla ka mogodungwana o mo tshwara ka fa a ratang ka teng mme se se sa jese
mosetsana diwelang. O ne a tshaba go bega matshwenyego a gagwe ko go Sebego le Mma
MmaPoloko a akanya gore o ka di gama a sa di tlhapela, o ne gape a tshoga gore o ka tloga gape
a supegetswa tsela mme a fetsa mogopolo go bipa mpa ka mabele. Dineo o ne a sa tlhole a
itumela e bile a nna ka go etla mogopolo. Go ne ga thobaetsa MmaPoloko that aka gore o ne a
itse Dineo e se motho wa go gata mowa ka maoto. MmaPoloko nako nngwe a tseela Dineo ko
kamoreng a mmotsa mathata a gagwe mme a itswela fela jaaka a tsene.
Labotlhano mongwe Dineo a robetse a utlwa mongwe a a kokota mo setswalong sa phaphosi ya
gagwe, o butse setswalo a tswetse matlho mme yare a tlosa matlho mo dinaong a rakana le
Mothibi yo o ileng a tsena a bo a tswala. O tsene a le dikgoka e bile a tshosetsa Dineo gore fa a
ka tswa molomo ka se se diragalang o tlaa mo somola mowa. Poifo ya aga mo pelong ya ga
Dineo, o ne a setse a ineetse go dirisiwa botlhaswa e bile a sa tlhole a kgona go nna mongala.
Seganka se sa tswelela ka go kgokgontsha le go gataka ditshwanelo tsa mosetsana yo. Nako e
yotlhe fa Mothibi a ntse a tsena a tswa jaaka a batla kwa kamoreng ya ga Dineo, go ne go se ope
yoo itseng

Seemo se ne sa ketefalela Dineo jaanong fa a lemoga gore o morwalo wa kgwedi tse pedi. Fa
Mothibi a iponatsa kwa setswalong sa gagwe nako nngwe a lemoga fa e rile ba ntse ba tshameka
a fatlha mosetsana. O ne a itse sentle gore fa a ka seka a tsaya kgatlo kgang e ya go jwelelela
jaaka kgabo ya molelo mme a tswa ka leano la potlako. Bogale jwa gagwe bo ne bo gaisa kgabo
ya molelo. A kgalemela Dineo ka lentswe le le bokete gore fa a ka utlwa kgang e ko ntle o tsile
go mo lobela dintsi.
Mo go le le latelang Mothibi o ne a na le Desmond mosimane wa mokalaka wa mohumi wa
dinaledi, wa kompone ya ditshipi. Des o ne a tswela Mothibi ka leano la go lemolola morwalo
wa ga Dineo. Go a bonala gore kakanyo eo e ne e ise e rothegele mo go Mothibi yok a nako eo a
neng a itlhobogile gore lelwapa le a thubega.
Fa a tsena kwa lwapeng o fitlhetse Sebego a ise a goroge mme a biletsa Dineo kwa phaposing e e
sa dirisiweng a mo kopagore mo go le le latelang a ye go lemolola morwalo ko “Dain Private
Clinic” mo Gaborone. Mothibi o ile a ntsha tshwantla ya madi a fa Dineo gore a ye go lemolola.
Maikutlo a ga Mothibi a ne a wetse a ikutlwa e le leseana a sena selabe sepe mo mogopolong e
bile marang a letsatsi a galalela mo sefatlhegong sa gagwe mo mosong wa Labone. E ne e le ene
tlhogo ya bokopano jwa bo rradikgwebo ba mafatshe a a farologanyeng , a ba tlhatlhelela sone
tota se a se itseng go feta botlhe mo mererong ya kgwebo. Fa mapodise a tsena ka kgoro ya
bokopano ga nna tshisibalo e kgolo e motho a neng a ka utlwa dikgato tsa tshoswane. Ba tsene
mme ba ngunanguna le rre yo a neng a tshelela marena metsi morago ba atlamela Mothibi.
A lelelwa ke ditshipi morwa Magana, ba mo rwala go mo isa kgolegelong go letela tsheko.
Ka letsatsi la tsheko mmakaseterata a ema ka dinao a balolola mabaka a katlholo ya gagwe
“Ke go isa kgolegelong mabapi le go tlhakanela dikbo le ngwana wa dingwaga tse di kwa tlase
ga lesome le borataro, go itseela dikobo ka dikgoka , matshosetsi a polao, go tshedisetsa ngwana
mo poifong le go rotloetsa tshenyo ya mpa e seng ka fa molaong mo Botswana, ka jalo o tlaa
tsaya sebaka sa dingwaga tse di masome a mabedi le borataro mo kgolegelong”
O dule koo morago ga dingwaga di le masome a mabedi le motso ka lebaka la boitshwaro jo
bontle kwa kgolegelong. O fitlhetse sengwe le sengwe se fetogile , fa a kileng a bo a a nna teng
le Sebego go nna batho basweu e bile ba thubile ntlo ba agile lefatshe. Fa a latedisa a utlwa fa
Sebego a nyetsweke monna wa mohumi ko moseja fa Dineo ene a nna gone mo Phakalane le
moratiwa wa gagwe wa botshelo. Ba ne ba tshela ka kagiso ebile ba tshotse bana lelwapa la
bone le kitlane

Botshelo bo ne bo se bonolo bo bintsha Mothibi ka nkoto, motseto o fapogile marago. O feletse a


utlwalelwa mo mekgwatlheng , dikgwebo tsa gagwe di tserwe ke ba molao, ditoro di mo
phirimeletse. O ne jaanong a tshela ka go tshabelelwa ke malwetse a madi a matona le sukiri
mme morago ga dingwaga tse pedi a swa mhama; a felela jalo morwa-a-Magana, a jelwe ke dibe
tsa gagwe.

Motswedi: (Kutlwano, Lwetse, 2010) e fetotswe fale le fale


DIPOTSO
1. Tlhalosa thulaganyo ya ditiragalo tsa palo e
2. Seka- seka paka le lefelo la ditiragalo tsa palo e
3. Tlhalosa setlhoa sa palo e ka botlalo

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
KAROLO YA BOBEDI
Bala leboko le le latelang mme morago o arabe potso e le nngwe
Paka ya mariga
Pakanyana ke wena ke go ila lekokong
Kilo yame mo go wena e bogale jwa thipa
Botlhoko jwa gago bo ntsena mo pelong, kwa teng teng
Ke le kgabo ya molelo nkabo ke go laila wena modipa

Kgothu! Kgothu! Kgokgotsho di a kgothuga;


Firri! Othuu!mamina nkong a somoga ;
Wena mariga o moloi o re tsosetsa diletseng
O bogalegale tota jwa tau e le botsetsing

Tshikii! A phefo e e bogale jwa segai


O re ruta go rwalela dikgong le go oketsa mapai
Re go itlhokomolosa o re bintsha moteteselo
O mmolai fatsheng o tlisitse yone kgatelelo

O busa baratani e nna kgole le setlhako


Ba re jwa gago bosigo boleele botlhoka bobedi
O khutla tshetsana mpa roto o ba apesitse kgoko
Ba sale ba kunkuretsa o jele theledi

Ramasedi tlhe a go nyeletse mo lefatsheng


Phologotswana ke wena ga o pelo ditshiding
Tsamaye o ko re karaganye sa dinamanyane
Tloga ! Tloga! Se re tshedise jo bosesanyane
DIPOTSO
1. Tlhalosa molaetsa wa leboko le le fa godimo. Nonotsha ka dikinolo tse di maleba.
KGOTSA
Bolela maikutlo a mmoki wa leboko le le fa godimo. Rurifatsa ka dikinolo tse di maleba

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
KGAOLO YA BORARO
Bala palo e e latelang mme morago o e soboke ka mafoko a le 100- 150
Kgosi Bokau Tobe wa Malwelwe mo kgaolong potlana ya Letlhakeng a re o tshwentswe thata
ke boitseme jwa batsadi bangwe ba motse wa gagwe, b aba itlhokomolosang go kgalema le go
kaela bana ba bone tsela ya nnete.
Kgosi Tobe o ntshitse matshwenyego a mo potsolotsong bosheng. A re motse wa gagwe ga wa
robalelwa ke ditlhokwa ka ntlha ya botlhoka tsebe jo bo kwa godimo fela thata mo bananeng
mme a kaya fa se se dirwa segolo bogolo ke go tlhoka kgalemo e e nonofileng mo batsading
A re banana mo motseng ba ikamantse thata le ditiro tse di fatlhang jaaka go itontela nnotagi le
ditagi. O ne a supa batsadi ka monwana a re ke bone ba tlhotlheletsang go nwa phetelela ga bana
ka le bone ba a nwa mo matlhong a bone , a gatelela ka gore tlhako ya morago e gata fa ya pele e
gatileng teng.
Kgosi Tobe a re se se mo tshwenyang le go feta ke gore bana ba ba santseng ba le mo sekolong
le bone ba inaakantse le nnotagi mme ebile ba e rekisediwa ke batsadi ba bone, ba go
solofetsweng gore e nne bone ba ba kgalemelang le go ba kaela tsela e e tlhamaletseng.
A re jaanong go supagala fa bana ba sa tlhole ba kgatlhala ka bokamoso jwa bone ba ipeile fela
mo go tlholeng ba bonwa mo majalweng. A re le mananeo a puso e a ntshitseng gore ba thuswe
ka one ga ban a kgatlhego mo go one ntswa bontsi bo santse bo aperwe ke lehuma. Kgosi Tobe a
re le fa a dira maiteko a go bitsa batsadi go bua le bone ka maitsholo a bana bangwe bare bana ba
ba paletse. Ba kaya fa melao ya puso ya ditshwanelo tsa bana e le yone e rotloetsang maitsholo a
a makgaphila mo baneng ka ba sa kgalemelesege ba ikgantsha ka go bob a na le ditshwanelo.

Kgosi o ne a kgala a ba nyatsa seipatlo seo a supa fa motsadi yoo nang le boikarabelo e bile a
kgathala ka bokamoso jwa ngwana wa gagwe o ka se palelwe ke go mo kaela tsela ya nnete le
ntswa go na le kgang ya ditshwanelo tse di ba sireleditseng. O ikuetse mo batsading go iphutlha
metlhala ka go dira tse dintle gore ban ne sekao mo baneng. A re fela jaaka Motswana wa pele a
supile gore lore lo ojwa le sale metsi, batsadi ba tshwanetse go ruta bana boitsholo jo bontle.

Motswedi: Botswana Daily News, Thursday 20 August, 2015, No. 155, tsebe 22
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
KAROLO YA BONE
RANOLELA TEMANA E E LATELANG KA SETSWANENG
Mochudi police are investigating the death of an 85 year old woman of Morwa who was found
lying in a pool of blood on Saturday. In an interview assistant superintendent Kabelo Bome of
Mochudi police said that they were yet to establish what could have caused the death of the old
woman.
He said that they suspect that she could have been beaten by something which lead to her death
adding that she was confirmed dead upon arrival at Deborah Retief Memorial Hospital. He said
the deceased’s son aged 50 has been remanded in custody pending investigations. Meanwhile Mr
Bome said he was worried at the increasing rape incidences in Mochudi and surrounding areas.
He said no week passes by without a reported case of rape incident. This he said called for
consolidated efforts by all stakeholders to address and curb crime.
Source: Botswana Daily News, Thursday April 9, 2015, No. 65

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
SETSWANA
PAMPIRI YA BORARO

POTSO 1
Sekolo sag ago se mo madubadubeng a tiriso ya ditagi. Kwala polelo ya selekanyo sa tsebe le
sephatlo o tlhalose gore fa o ne o le mogokgo o ne o ka itebaganya jang le seemo se
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
KAROLO YA BOBEDI
Kwala puiso batho ya selekanyo sa tsebe ka kgange e e latelang

O ralephalo wa kgaolo ya borwa o tshwanetse go buisa phuthego ya banni ba Kanye o ba


lekodisa ka kgang ya moruthutha e e amang nare e e bonweng mo kgaolonge. Batsenelela
phuthego e ke batsadi, mopalamente wa kgaolo, mokhanselara, Dikgosi le dikgosana.

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
LEBOKO
Bala leboko le le latelang morago o bo o araba potso e le nngwe mo go tse pedi tse di fa tlase
LETAGWA
Ntshiele thothinyana mo galaseng
Ke itsibole ke tle ken ne tlhaga
Le nna ke tlotle le batsaya dikgang
Tsebe go reeletswe e e kgakala
Ga ke batele dipuonyana tsa bo gatwe
Ke batla go utlwa ka ba ba thulaneng ka dikara

Bojalwa bo itse go okisa motho


Fa a fetsa bo re thothetsa gape
Fa bo mo tsena a ipone botlhale
A batle go itsiwe gore ke morwa mang
A nne le ditsala tse dintsi
Di mo tlakisa di le dintsi
Di mo tlakisa di mo rorisa go feta

Banwi fa b aka latlha go tsholetsa


Batho ka bontsi b aka latlhega
Bommaseapei ba sa buiwe
Le puso e latlhegelwe ke Motswedi o mogolo
Monwi ke motho yoo pelonomi
O lebala bana a fepe batho ba sele
Tuelo e felela mo galaseng
Bana go tshela ba ga “A ke tshele gape”
Ngwana a tlhapile diatla o ja le magosi
Motho a nole go feta o ja le ditsenwa
Motho a sa tagwa a re ‘Ke tagilwe’
Fa a tagilwe a ganele ka bogale
A kgoboge mangole a tsoge a gakgamala
A iphitlhela a na le kgebebe phatleng

Dilo di buiwa go iketlilwe


Matlong a dino go tserwe dikgang
Le yoo sa nweng a ile go itisa
O ka utlwa le tse a sa tshwanelang go di utlwa
Kgang e le godimo ya nona le tshadi
Go lebetswe le dira di ka reetsa

Bangwe bas a tsewe tsia ka bas a itsiwe


Gotwe ke baeng go tlotlwa ka tapologo
Gongwe mo go bone e le dinikwane
Di reeditse di tsaya dinopolo
Di a ne di latlhela go ba rokotsa
Di ba rekela bojalwa go anya dikgang

Motho a nole ga a na go tlhopha mafoko


Ga a na sephiri o phantsha fela
A ntshe le tse a sa tshwanelang go di bua
O tshwana fela le ngwana yo monnye
E reng a sentse le mogolowe a kgomoge
A bue fela mogolo a sa mmotse
A re “Mme ntlha ke fa ga ke bolele”
(Ipelafatso: R.D Molefe)

DIPOTSO
1. Bolela molaetsa wa leboko le le fa godimo o bo o rurifatsa karabo ya gago ka dikinolo go
tswa ko lebokong
2. Senola maikutlo a mmoki o rurifatse karabo ya gago ka dikinologo tswa mo lebokong
3. Tlhalosa gore leboko le bua ka ga eng, rurifatsa karabo ya gago ka dikinolo
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
TSHOBOKO
Soboka temana e e latelang ka mafoko a a fa gare ga 100-150
Dikgaba ke bomadimabe jo bo neng bo ka tlela motho, bogolo thata ngwana go tswa motsading
yoo tshelang. Tiragalo eo e ne e diragalela ngwana fa motsadi wa gagwe kgotsa mongwe wa
losika a utlwile botlhoko kgotsa a hutsafetse ka lebaka la ngwana. Ngwana o ne a ka utlusa
motsadi botlhoko ka maitseo a a sokameng jaaka go omana le ene gongwe a bo a leka go mo
lwantsha, go tlhoka tlhokomelo mo motsading jaaka go tlhoka go mo fa dijo le go mo direla
tsotlhe tse di molemo jaaka go mo rekela diaparo kgotsa go tshamekisa dilo tsa motsadi jaaka
leruo. Bangwe ba ne bare ke ditlhabi tsa puo nngwe e e builweng mme e sa itumedisa yo
mongwe. Di ka tsena motho le fa a seyo mo puong eo.
Dikgaba di ne di ka lemogiwa kana tsa senolwa ke bola jwa ngaka. E ne e re go sena go
lemogwa jalo ngaka e bo e epa ditlhare / medi (melemo) a e thuge , a di tsenye mo metsing mme
fa di sena go loelela o a di tswakanyan go bo go kopiwa motsadi yo o foseditsweng, e ka nna
motsadi gongwe mongwe wa losika go tlhapela mo motswakong oo. Fa ba ne ba le kgakala go ka
tlhapela mo motswakong o, ba ne ba bidiwa ka maina fa go ntse go tlhapisiwa kgotsa go
kgatshiwa molwetse yo ka motswako o wa metsi. Ngaka o ne a kgatsha molwetse yok a
motswako o wa metsi mme a ntse a re ‘tswa dikgaba’. Motswako o wa metsi le melemo o ne o
kgatshiwa ka diatla kgotsa ka seditse mo mmeleng otlhe gongwe mo sefatlhegong kgotsa a
tlhapisiwa thogo fela. Fa gongwe bontlha bongwe jwa motswako bo ne bo nosiwa molwetse. Go
ne go lekwa thata gore bana ba itumedise batsadi go iletsa go tloga ba hutsafala mme a tshwara
ngwana ka peloa tloga a nna le dikgaba. Molemo o wa dikgaba o ne o bidiwa ‘kgaba’.

(Motswedi: Segaetsho Mekgwa le Tsamaiso N. K Monch tsebe 124)


______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
THANOLO
Ranolela temana e e filweng kwa setswaneng
The government should realize and view education as a catalyst to economic growth and failure
to do so the education system would continue to produce below par students. The education
crisis is a result of lack of resources, especially poor infrastructure and lack of equipped libraries
especially in rural areas. One observation also made is sending of students to institutions of
higher learning even with some of them having performed poorly. This has killed the
hardworking spirit and thinking capacity of students simply knowing that doors are easily
opened for them. The education system has been good in the past and it will take drastic
measures to take it back to its greatness
(Mmegi; 18 Hirikgong, 2013, e fetotswe fale le fale)

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
KWALA PUISO BATHO E E LATELANG
1. Tseela gore o moeteledipele wa lephata la bogakolodi mo sekolong sa lona. Buisa phuthego
ya batsadi mo sekolong mabapi le matshwenyego a baithuti ba nang le one. Batsenelela
phuthego ke ba ba latelang: barutabana, kgosi, baemedi ba SRC le moeteledipele wa P.T.A
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
KAROLO YA BOBEDI

1. Bopa diele tsa dipaka tse di filweng


a) Paka pheti

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

b) Paka e e fetileng tsweletso

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

c) Paka jaanong

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

2. Kgaoganya seele se se filweng ka dikarolwana tsa sone

SEELE: Barutabana ba rona ba rata baithuti tota

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

3. Bolela gore diele tse di filweng tse ke tsa dikapuo dife


a) Ke sale ke tsogile ga ke a ja sepe. Ruri ga ke a tshwarwa ke tlala ke sule

Sekapuo; _________________________________________________________________

b) Ba gorogetswe ke moeng yo montle tota, sefatlhego sa gagwe okare go ka tshoswa bana ka


sone

Sekapuo: ______________________________________________________________________
4. Kwala mafoko a a tshwanang le a a kwadilweng fa tlase ka bokao
a) Makgomane______________________________________
b) Sekgono ________________________________________
c) Bikiri ___________________________________________
d) Moteme _________________________________________

5. Dirisa mafoko a a filweng fa tlase go supa bokao jo bo farologanyeng


a) Mabele

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

b) Mabele

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

c) Mafoko a a fa godimo mo potso 5 a le b a bidiwa eng

_____________________________________________________________________
KAROLO YA NTLHA
Bala pala palo e e latelang morago o arabe dipotso
Go ne go ntse fela jalo ka mosimane yo. Botshelo mogaetsho ga bo tlakatlakelwe bo na le
metlhale ya jone. Ga bo batle motho a bo welawela fela okare dintsi di wela mo masing, gonne
ekare morago wa iphitlhela o le seeleele sa bofelo.
E ne yare ka letsatsi lengwe a nna fa fatshe go sekaseka botshelo jwa gagwe. A bona gore tota o
sotlegile go sa belaetse mang le mang o a bona. A gakologelwa gore o kile a bo a tshela monate
tota a bona tlhokomelo e e atlegileng go tswa mo batsading ba gagwe. O tlogile a itshenyetsa ene
ka Sebele ka go tloga a intsha seingaodi a ikgatholosa ditaelo tsa batsadi ba gagwe. Ya re a sena
go sekaseka se a bona go tshwanela go boela gae, kwa a itseng fa a tlaa tshela botoka teng.
A gopola bogale jwa ga rragwe , a gopola jaaka fa a ne a bona mmagwe a itshwere mahutsana
magolo nako ya fa a ikitaaganya fa pele ga bone. A bona jaaka fa a ne a ba akgela matsogo, a
bolela fa a tla ya go itirela botshelo jo e leng jwa gagwe. Mme kana mathata a bo a ne a tsalwa
fela ke gore monnamogolo o ne a mo kgalemelela go tla morago ga nako mo lwapeng. Ija! A
seka a itse gore ngwana o tsenwe ke eng. A ikgagoloka a tswa mo lwapeng a ntsha pherehere ka
legano, mafoko a se monate. Motsadi o ka buisiwa jalo? Nnyaa! Se ke go batla go ineelela. Le fa
go ntse jalo a fetsa ka gore batsadi ba gagwe ga bana go mo sotla mo go kalokalo ka jalo a bona
go le matshwanedi go rwala mesobana.
Botshelo jwa toropo bo tshelwa ke motho a iteilwe seatla. Gore o tshele botoka ke gore o bo o
kgona go itirela ka tsoopedi, tlhaloganyo le yone e le mo teng. Jaanong fa o tla o thulathulega
fela jaaka bo Sejamotho, o solofela eng? Ga ise a ko a bo a bo bone jo a neng a bo batla. Gatwe o
feletse e le serukuthi sa Gauteng e le one maano a go itshetsa, mme kana jone ga bo nke bo
busetsa sepe fa e se Dingalo fela. Gatwe go makgetho mantsi a tlhoka Lesego mo maitekong a
gagwe. Ba ka mo lesa? Ba mo keteka mo go tlhomolang pelo.A mme ke jone botshelo?
A tswa a kgokgoetsega jalo morwa Moremong a tswa a sa roba le fa e le sepe mo Gauteng.
Motho o ne a ka ipotsa gore maikaelelo a gagwe a tlogile a leswefatswa ke eng ka o tlogile mo
Lekgwabe a tlogela sekolo a re o ya go dira khumo. O ka seka wa itse gore jaanong e mo imetse
go tla a e rwele kgotsa jang.
Tota go ne go se ope mo Gauteng yo aneng a batla go tlhola a mmona ka matlho, gonne e le
sesinyi se se itsegeng. Gongwe le gongwe fa a tsamayang teng o ne a supiwa ka menwana. Ba
bangwe e kete b aka mmolaya a ntse a tsamaya. Tshotlego fela mogaetsho! O ne a setse a
kokonelwa ke manno gonne botshelo jwa gagwe bo ne bo sa babalesega gotlhelele. A bopame
motho wa batho o kare o jele ntsa. Oo! Sejamotho wa Modimo. Ke sone se se dirileng gore ka
jeno letsatsi a bo a bonwa a kgokgoetsegela ko gae. O boletes motho wa maloba mogaetsho a re
“Gaabo motho….”
Botshelo jwa legae batho b abo nyatsa fela mm eke jone bo rweleng mahumo otlhe. Fa re bua
jaana, Sejamotho o tshutshuma go gaisa le yone tshole e nyerolositswe ke letsatsi. Ba le bantsi
bam o meletsa mathe gonne ba ne bas a akanya fa e le ene yok a humang jalo morago ga go boa
a le mantabola go le kalo. Batsadi ba gagwe bone ba ne ba ipelela go bona morwaabone a
tsetswe seshea. Botshelo mogaetsho wa keta ka jone…!
(Motswedi ga o itsiwe)

Tlhopha o bo o araba dipotso di le pedi mo karolong e


1. Tlhopha moanelwa mogolo mo palong e mme o tlhalose ka botlalo gore ke eng ore ke ene
moanelwa mogolo
2. Supa ka botlalo gore a ditiragalo tsa padi e di a dumelesega kgotsa ga di dumelesege.
Nonotsha karabo ya gago ka mabaka go tswa mo palong e
3. Tlhalosa molaetsa wa palo e ka botlao
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
THANOLO
Ranolela temana e e latelang ko setswaneng

The Minister of Nationality, Immigration and Gender Affairs, Mr Edwin Batshu has called on
Batswana to register cases of births and deaths.
Speaking at a kgotla meeting in Kumakwane on May 4, Mr Batshu said correct cases of deaths
and births help government in planning for developments.
The minister further stated that failure to register cases timely, led to failure by government to
provide timely and appropriate services to the community.
In some cases, he said there would be wastage of resources which could have been channeled to
other projects.
Mr Batshu said there was need for the country and the world to have proper figures of its
population, adding that all developments were centered on numbers.
He further called on all those who had not registered their cases to do so to ensure that
government had the appropriate data.
Mr Batshu stated that the number of deaths could also help government to come up with
interventions on the causes of deaths.
In addition, he further called on the citizens to register their children for national identity cards
(Omang), warning that failure to register for births and national identity cards attracts penalty
fees.
He said the national identity card, was a crucial ‘must have’ for every Motswana in order to
access government services.
He stated that no person would access government services without having a national identity
card.
Mr Batshu stated that the process of applying for Omang cards at a later stage was tedious, hence
he encouraged for early applications.
On other issues, the minister said there was need for the churches to be registered and adhere to
their constitutions.
He said churches were societies which were not owned by pastors or bishops, but by the
congregants.
During comments, the residents complained about some churches which make noise during the
night and disturb students, while studying.
Another Kumakwane resident, called on government to relax requirements of travelling with a
minor outside the country stating that the process was tedious.
Other residents commended government for allowing the names of both parents appear on
children’s birth certificate. (BOPA)

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
THANOLO
Ranolela temana e e latelang mo setswaneng

A section of poultry farmers in Botswana are obsessed with reaping profits quickly rather than
implementing the necessary management practices, Ms Thandie Mfanyane, of Nutri- Feeds
Botswana has said.
Speaking at a workshop organised by Botswana Poultry Association (BPA) on May 4, Ms
Mfanyane, a Sales and Marketing manager at Nutri-Feeds warned farmers that they would
continue to register financial woes if they neglected the importance of good farm management in
their daily farming routine.
The official conceded that chicken feeding occupied 65 per cent of total poultry production costs,
but she stressed that in the industry, success was only assured when all management activities
were patched together. “You can spend all the money you want on chicken feeds but if your
poultry house is not up to standard upon arrival of day-old chicks, then know that your business
is bound to fail. When preparing for day-old chicks the lighting, air, water and sanitation has to
be good grade,” she said.
Ms Mfanyane further said it took 35 weeks to prepare broilers for market, adding that the care
that the chicks received in the first week of production was crucial. Furthermore, Ms Mafanyane
highlighted that farmers had a tendency of abandoning their operational premises, urging them to
desist from the practice as the delicate nature of chicks required close monitoring and care.
For his part, Mr Elisha Mope, a poultry officer from Ministry of Agricultural Development and
Food Security said government has put in place a poultry strategy with a view of making
conditions favourable for small scale farmers.
Mr Mope stated that after small scale farmers complained about exorbitant chicken feeds in
Botswana, government resolved to give them leverage to buy forages outside the country. He
however, said purchased goods were not supposed to be sold to a third party but are strictly for
farm use. He also added that government sought audience with numerous chicken feeds
production companies regarding high cost of feeds.
In such gatherings, Mr Mope said companies were compelled to hike prices because they spent
lot of money in importing raw materials. (BOPA)

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
TSHOBOKO
Soboka temana e e fa tlase ka mafoko a le 100 – 150

BOINEELO BO TSALA PHENYO


E ne ya re ka ngwaga wa 2008 puso ya tla ka lenaneo la mapodisi a setlhotshwana maikaelelo e
le go tiisa go lwantsha borukutlhi mme motse wa Motokwe mo kgaolong potlana ya Letlhakeng
le one wa amogela lenaneo le.
Le fa go ntse jalo, e ne ya re dingwaga di ntse di tsamaya lenaneo le la latlhegelwa ke maloko a
le mmalwa ka go ne go sena dituelo mme Rre Ngongorego Kgalaeng le Mme Magdeline
Kelebeng bone ba ne ba seka ba boela morago ka ba ne ba tshwara ka thata go fitlhelela
gompieno.
E rile ba bua mo potsolotsong bosheng, ba kaya fa ba ne ba direla motse wa bone ka natla le
botswapelo mme ba felela ba ikgapela dietsele kwa moletlong wa sepodisi o o tshwarwang
ngwaga le ngwaga go leboga le go tiisa moko mapodisi a a tshwereng ka natla go tswelela ba
tshwere ka thata.
Ka boineelo le go tshwara ka natla di tsala katlego le phenyo, e ne ya re ngogola Mme Kelebeng
a ikgapela seetsele sa go dirisana sentle le maphata ka go farologana le gone go bo a tshwere ka
botswapelo mo tirong ya gagwe.
Monongwaga a ipoeletsa gape ka go ikgapela seetsele kwa moletlong wa kabo dimpho o o neng
o tshwerwe bosheng kwa toropong ya Selebi Phikwe mme a patilwe ke modiri ka ene Rre
Kgalaeng.
Badiri ba, ba supile fa tiro ya go ithaopa mo sepodising e le botlhokwa fela thata e bile e ba
tlodisitse dinokana di tletse ka ba kgona go tlamela malwapa a bone le gone go tsenya bana
dikole.
Ba supile fa e se tiro e e motlhofo go boithaopo mme e tlhoka motho yo o boineelo gape a
itlamile go lwela lefatshe kana motse wa gagwe ka go bona gore morafe wa gagwe o
babalesegile.
E re ka tiro nngwe le nngwe e na le dikgwetlho, ba supile fa ba na le letlhoko la koloi ka
ditiragalo dingwe tsa borukutlhi di diragalela kwa merakeng e e kgakala le bone mme e re ba
goroga ba fitlhele batho ba latlhile bosupi kgotsa badiramolato ba setse a siile. (BOPA)
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
TSHOBOKO
SOBOKA TEMANA E E LATELANG KA MAFOKO A LE 450 -500
CHAMO O TLOGELA TIRO PELE GA DINGWAGA DI WELA
Maina a a latelang ke a bana ba ba yang go direla setshaba kwa kgaolong ya Bokone Botlhaba
mme ba ya go gorogela kwa Francistown...
A, ya bo e le mafoko a batsadi le bana ba ba sa tswang go amogela maduo a mophato wa
botlhano ka dingwaga tsa bo 1990 ba neng ba a utlwa e le molodi o o monate go tswa mo
seromamoweng sa Botswana tshokologo nngwe le nngwe.
Ke ka moo ba ba nnileng lesego la go ya Tirelo Sechaba ka dingwaga tseo ba se kakeng ba lebala
leina ‘Leatile Chamo’ ka e le lone le le neng le simolola le be le wetsa thulaganyo ya Tirelo
Sechaba, e e neng e le pasa ya botshelo jo bo galaleng morago ga go ngakalala le dithuto
dingwaga tse di lesome le bobedi.
Mme ka e le mmega-dikgang yo o kwenneng, ya re Tirelo Sechaba e ya kupu ene a sala a eme
tlhwarara lekolwane la Mokhurutshe.
Re bua jaana a letse a latlhela seditse a re ‘ke dirile, go lekanye’.
Ammaaruri a dirile ka jaana o tlogela tiro morago ga go direla puso mo maphateng a a
farologaneng mme lebaka le lentsi a le ntse mo go la dikitsiso, le a latlhelang jaana a direla mo
go lone a okametse kgaolo ya bokone, bonno e le Francistown,
Monna yo wa Tonota, yo o neng a ratega e bile a tlwaelesegile ka dinyao, o sikere baki, a belesa
koloi ya gagwe ya Isuzu, a bo a re ‘paat!’Moranang a fela.
Le fa Rre Chamo a tlogetse tiro ka bogodi jaana, ga se gore ke letlhogo-tshweu le jaanong le tlaa
nnang le bonwa le emetse motlaodutse kwa posong.
Nnyaa, ‘Chamza’ jaaka ba rata go mmitsa, o tlogela a santse a na le maragogo, ka gonne o setse
ka di ka tlala seatla gore a tshware dingwaga tse di masome marataro, tse e reng motho a goroga
kwa go tsone go bo go se na ‘ka mme o rile’.
Jaaka e le tlwaelo, e rile a laela a direlwa moletlo wa tsamaya sentle ke bana ba gagwe ba mo
tirong le balekane ka Matlhatso, Moranang a tlhola masome a mabedi le borobabongwe gone mo
Francistown.
Mongwe wa babereki ba ba tswang kgakala le Rre Chamo, e bile e le ditsala tse di ntshanang se
’inong, Rre Epena Ngatangue, o ne a felegetsa tsala ya gagwe ka mafoko a a molemo.
Rre Ngatangue o supile fa e ne e le ene a neng a okela Rre Chamo mo lephateng ka a ne a
lemogile bothakga jwa gagwe le bokgoni.
A re Rre Chamo fa o mo file tiro e tshwana le go kwalolola le go rethefatsa polelo e e
matswakabele e e ya reng e kwalwa motho wa teng a ntshe ga tshwene ka maikaelelo a go
anegela mmadi dikgang tsotlhe tse di amanang le polelo ya go nna jalo ka tsela e e nang le
kgogedi jaaka loleme lwa lobodu mo dintshing, o ne a go direla tiro ka bokgabane.
“Le fa o ka di mo neela di le dintsi jang, o ne a tshega fela mme a bo a di dira. Le fa a ka tsaya
nako mo go tsone, mme o ne o itse gore o tlaa dira tiro ka maatlametlo,” a tlhalosa jalo a
tlotlomatsa tsala.
Rre Ngatangue a re mo go berekeng ga gagwe le Rre Chamo, ga a ise a mo kgwele lenga kana ba
fitlhela ba tlhokile kutlwisisano ka tsela epe fela.
A re selo se se utlwisang botlhoko thata fa go chaisa banna ba go tshwana le Rre Chamo, ke gore
ba tsamaya ka dikitsokitso tsa tiro eno ya bobega-dikgang, mme tsholofelo ke gore ene le ba
bangwe ba ba tlogetseng tiro ba tlaa kopana ba itire lekoko le le tlaa nnang le thusa gope fela mo
mererong ya bobega- dikgang.
E rile a ntsha la gagwe, Rre Sefhako Sefhako, yo o berekileng ka fa tlase ga boeteledipele jwa ga
Rre Chamo mme a le kwa Maun, a re o itumeletse go bereka le mogaka yo, ka e ne e le motho yo
o nang le kitso e ntsi ya bobega-dikgang.
A re bobega dikgang jwa lefatshe leno bo tlhokana le megaka e e tshwanang le boRre Chamo go
fetisetsa kitso e ba e anywileng mo dingwageng tse dintsi tse ba di berekileng mo go bo
setlabosheng.
“Bobega-dikgang ke tiro e e matsetseleko thata, ka jalo re tlhokana le banna le bomme ba ba
nang le kitso e e kwa godimo fela thata e ba e anywileng ka go bereka lebaka,” ga bua jalo Rre
Sefhako, yo o okametseng diofisi tsa lephata la dikitsiso tsa Maun, Gumare, le Kasane.
Rre Sefhako o kgothaditse babega-dikgang ba kgaso le dikitsiso go ikoketsa ka go bala dibuka
mo go tseneletseng.
Rre Ishmael Legae, yo o dirang a lebagane le tsa digoagoe tsa ga Tautona mo kgaolong ya
Bokone, o ne a supa gore ba ne ba sa itse fa Rre Chamo a tle a galefe, mme a ne a letla batho go
iperekisa ntle le go salwa morago.
A re o hirilwe mo lephateng nako e le nngwe le boRre Ngatangue, dingwaga di ka nna masome a
mararo le botlhano tse di fetileng.
Rre Chamo o ba fitlhetse ba ntse ba tshwere tema mme le ene a bereka ka natla le botlhale ka
nako yotlhe e a mo itseleng ka yone.
Mo go ba ba neng ba re ‘tsamaya sentle’ ga bo go le badiri ba lephata la ditsela ba ofisi ya bone e
bapileng le ya dikitsiso mo Ntshe House.
Moemedi wa bone Mme Masego Majama a re ene o itsile Rre Chamo a mo utlwa a le mo
seromamoweng a bala maina a bana ba Tirelo Sechaba mme a gola a bo a tla a ya go bidiwa ke
Rre Chamo gape le ene fa a ya Tirelo Sechaba.
A re go tsweng foo o tswa go re, kgatlha thuu! le Rre Chamo gone mo Ntshe House ba lebagane
ka diofisi. A re mme ba ne ba mo itse e le motho yo o siameng a le bonolo, e bile bangwe ba ba
mo ikanya le go mo tlwaela thata.
Rre Chamo o kile a direla kwa Kanye a okametse kgaolo ya Borwa mme pele ga moo a kile a
bereka kwa Masunga le Maun e le mmega-dikgang le moeteledipele wa diofisi tseo.
Gape o kile a tshwaratshwara ka fa bukaneng ya Kutlwano, e ntse e le mo lephateng, mme a
tloga a isiwa sekoleng go ya go ikoketsa dithuto pele ga a boela go tla go tsaya maemo a a
tlogelang tiro a ntse a le mo go one. (BOPA)

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
BALA PALO E E FA TLASE MME MORAGO O ARABE DIPOTSO

BO BOIMA

"Banna fa le tla thari jaana mo sekolong lona lware golo fa ke ko masimo a lona. Itlhaganeleng
kwano ke tle go le garimola magotsane a gongwe le tla simolola go tla ka nakpo, itlhaganeleng.
Mmopi le Tshepho ba atamela kwa go morutabana Modikwa yo a neng a tshwere sekidikaba sa
mogwana mme bare ba leka go tlhalosa gore ba ne ba tshwerwe ke eng "Morutabana kana re nna
kwa masimo jaanong.." ga a ise a le digele a bo a garumetswe ke motho a mo phatsa thogo e ka
mogwana, a utlwa go fifala mo go ene a re "sitlha!" fa fatshe, mowa o fudugile sebakanyana.
Morutabana Modikwa a botsa Tshepho gore a le ene diemo tse di wetseng mmata wa gagwe o a
di bata kana jang mme Tshepho a ikatumetsa go amogela magwana a gagwe, fa a re o a inama go
fa morutabana marago ke fa a setse a tlhakatlhakane le ene a mo shumpula mmele o otlhe, thupa
e nngwe ka go tlhoka lesego ya wela go bapa le fa mosimane a neng a dulwe ke sekaku mme sa
pumpunyega boladu le madi hempe ya sala e le nala. Fa rre yo a fetsa go sotlakaka bana ba jaana
a itlhoma gore Mmopi o tlaa tlhanya mo maibing a a neng a le mo go one mme ga pala, a mo
tshikinya a utlwa a le tsididi fela. A mo raga ka setlhako go leka gore a tlhanye mme le gone a
itaya se fololetse, mofufutso wa simolola go elela molaleng wa poo simentale a bona gore
gompieno o fetile metsi gotlhe le seretse o tshwere letlapa. Bana ba sekolo ba ne ba okometse ka
matlhabaphefo mme ba kua bare "O bolaile ngwana wa batho sala re go boleletse moloi ke wena,
o ile toronkong gompieno". Mafoko a fa a wela mo go ene le ene a utlwa gore gompieno poo ke
ya gagwe gore a e dise, a roma Tshepho go bitsa mogokgo mme a ikgoga ka nnete a ya teng.

"Jaanong wena go rileng fa o phakela o kgamatlhetse madi okare ne o bolaa kgomo jaana?" ga
botsa mogokgo a gamaregile. Keledi ya bothologa le letlhaa ya fologa le seledu pele e rothegela
mo go yone hempe e, e nngwe le yone fela jalo. Mogokgo a mo atamela, fa a tshwanetse go
tlhalosa tsa bowa tsotlhe fa a gopola kutlobotlhoko e a tshelelang mo go yone kwa lwapeng le
mo sekolong, a supa fela ka seatla kwa ntle mme mogokgo a tswela fa ntle, a kopana le
barutabana ba kgobokanela kwa lefelong la ditiragalo. Rre yo go neng go dumelwa fa e le tau ya
sekolo ke fa botau bo fedile jaanong e le katsana, a itaaganya marago ke letshogo. Basimane ba
rwalwa ka koloi ya morutabana mongwe ba ragosediwa kwa sepateleng. Dikgang tse di tswang
ko kokelong di bo di se monate gotlhelele. "Ngaka o ntshitse mokwalo o o supang gore
mosimane o golafetse mo thogong, go na le tshika nngwe ya gagwe e e amilweng ke thupa mme
ebile o bua gore mosimane o ka nna a felela a latlhegelwa ke tlhaloganyo fa go sa tsewe dikgato
ka bonako. O tsweletse ka go tlhalosa gore mosimane o ka bona bongaka jo bo ka kgonang
seemo sa teng ko Aforika Borwa" ga digela Mma Ntshe, morutabana wa tsa bokaedi. Rre wa go
betsa bana ene a bo a tsentse tlhogo go sena sepe se a ka se buang.

“Waa utlwa akere rraetsho, kana diemo tse di lebagane wena ke wena o tlaa bong o duelela
bongaka joo le mosepele wa ngwana yo. Yo mongwe le ene gatwe o phokgotha madi kwa e ntse
e le fa go gatang wena jaanong ipaakanye rraetsho o nne o letile go utlwa gore ngwana o ya
Aforika Borwa leng. O itse gore fa batsadi ba ngwana yo ba ka ikuela ko lekgotleng gaeno ke
nageng. Tswa fa tlase game o a ntsheleka, batho ba supa nna ka monwana bare ga ke na ketelelo
pele e e siameng mo go lona" mogokgo a digela mmopo wa gagwe o sosobane okare wa nare e e
golafetseng e tlhasetswe ke dintsa. A tswa a ngongobia a tsentse mogatla fa gare ga maparapara,
go kakarala mo a neng a nna a go kakarala ga fela. Bana ba sekolo ba mo okometse ka
matlhabaphefo ba kua bare " mmolai ke yoo". A utlwa letsatsi la botshelo jwa gagwe le phirima,
tlotlo e a neng a e fiwa mo sekolong e ne e gasame jaaka dikgomo di filwe marole. Mmopi fa a
lwela botshelo jwa gagwe jaana ke fa rragwe a le ko Zmbabwe fa mme mmagwe ene a le ko
masimo. Boeteledipele jwa sekolo bo tsere malatsi a mararo ba ntse ba mo lata kwa lwapeng ba
sa mo fitlhele. Fa a sena go tlhanya mo maibing a loso le botshelo a ba kaela gore ba ka mmona
kae kwa a ileng majako teng mme ga ba ise ba diege ba bo ba palama thota. Ba gorogile letsatsi
le setse le thuthafaditse lefatshe, ba feta ba amogelwa ba bo ba fiwa mmidi le makgomane gore
ba je.

"Bagaetsho ga re a etla re mo motlhaleng wa ga mmagwe Mmopi"

"E le gore le bo mang le mpatela eng?"

"Go nnile le mathata kwa sekolong Mmopi o golafaditswe ke morutabana mongwe ka thupa
mme ebile fa re bua jaana o mo kokelong ko Sekgoma o lwela botshelo jwa gagwe"

Mma Mmopi go utlwa mafoko one ao a bo a nyeregana fa fatshe ke pelo le khupelo, go


tlhagogile bolwetse jo bosha mme jaanong ba tsogelwa ke mokubukubu wa go mo isa
bookelong. A feta a robatswa diouranyana mme morago a tlhanya a sa itse gore o ko kae o dira
eng. A lekodiswa ngwana wa gagwe mme a kopa go mmona, a mmona ka nnete mme pelo ya
gagwe ya bo e galakile ka botlhoko. A laela gore Morutabana Modikwa a tshegediwe ke puso
mme ka nnete ditshipi tsa lelela rre wa morutabana a nama a tshegeditswe gone mo Serowe.
Botshelo jwa fetoga fetogi mo go Modikwa, a tlhapa a sa iname a itse gore basimane ba ka tloga
ba dira boithatelo ka ene.

DIPOTSO

1. Tlhalosa ka botlalo thulaganyo ya ditiragalo tsa botlhokwa tsa palo e

2. Tlhalosa ka botlalo setlhoa sa palo e

3. Tlhopha moanelwa mogolo mo palong e mme o tlhalose ka botlalo gore ke eng ore ke ene
moanelwa mogolo

4. Supa ka botlalo gore a ditiragalo tsa padi e di a dumelesega kgotsa ga di dumelesege.


Nonotsha karabo ya gago ka mabaka go tswa mo palong e

5. Tlhalosa molaetsa wa palo e ka botlao

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
SETSWANA

Tlhalosa gore diele tse di latelang di mo pakeng efe


1. Maipelo o rekisa magapu
_________________________________________________________
2. Banna ba letse ba alotse Phiri
_________________________________________________________
3. Ke santse ke apeile ditloo
_________________________________________________________
4. Ba tlaa feta ba go neela madi ame
________________________________________________________

Kwala dikai di le tharo mo setlhopeng sengwe le sengwe sa maina

Setlhopha sa ntlha
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa ntlha-pedi
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa bobedi
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa bobedi-pedi
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa boraro
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa bone
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa botlhano
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa borataro
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa bosupa
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopa sa boferabobedi
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa boferabongwe
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa lesome
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa lesome le bongwe
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa lesome le bone
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa lesome le botlhano
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa lesome le borataro
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa lesome le bosupa
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Setlhopha sa lesome le boferabobedi

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
5. Kwala gore maina a a latelang a bopilwe ka eng
Sekai: Leebarope
Leina le leina

a) Lentswetshipi
____________________________________________________________
b) Nogapotsane
___________________________________________________________
c) Motshegare
____________________________________________________________
d) Bosigogare
____________________________________________________________
e) Monnamogolo
______________________________________________________________
f) Khuduthamaga
_____________________________________________________________
g) Mmadikokwana
_____________________________________________________________
h) Mmadipela
_____________________________________________________________
i) Bophirimatsatsi
_______________________________________________________________
j) Lekgaolatshega
______________________________________________________________
k) Sejelathoko
______________________________________________________________
l) Maraganateng
________________________________________________________________
m) Matloladikgakgatha
_____________________________________________________________
n) Nkgatlakethaname
____________________________________________________________
o) .moyagoleele
_____________________________________________________________
p) .kwelagobe
___________________________________________________________________
q) .modirelabangwe
__________________________________________________________
r) .makgonatsotlhe
____________________________________________________________

MAINAGOBOKA

1. Legetla la __________________________

2. Motshitshi wa ____________________________

3. ____________________ a batho

4. Thotobolo ya ___________________________

5. _________________________ya mathaku

6. Mophato wa ________________________________________

7. Sekgwa sa _____________________________________________

8. _____________________ la dinku/dipodi

9. _____________________ ya bojang

10. ________________________ sa dikolobe


TLHALOSA GORE NGOTLO E KAYA ENG MO MAFOKONG/DIELENG TSE DI
LATELANG

Tawana
_____________________________________________
Seletswana
____________________________________________
Kgongwana
______________________________________________
Namane
______________________________________________
Tonkana
_______________________________________________
Mosimanyana yo o rata dilo
__________________________________________________________________
Thutonyana ya gompieno ke malele fela
__________________________________________________________________
Tsalanyana yame e tsile
__________________________________________________________
Mothonyana wame o etla
___________________________________________________________
Ke reketswe ditlhako tse dintlenyane
____________________________________________________________
Ba bolaile mosadimogolonyana wa Modimo a innetse ko masimo
_______________________________________________________________________
Podi e naana e bogale fa e tsetse
_______________________________________________________________________
Go bewa kgosana ko Matsiloje
_______________________________________________________________________
NGOTLA MAFOKO A A LATELANG

Lelobu _________________________________
Katse ____________________________________
Nare _____________________________________
Tshimo ____________________________________
Pitse ______________________________________
Kgole ______________________________________

TLHALOSA GORE LEEMEDI LE DIRISITSWE JANG MO SEELENG


1. Bone ba a lema
_______________________________________________
2. Re rata jone
_________________________________________________
3. O gana yone thuto
________________________________________________
4. Batswana bone ba latlhegetswe ke segabone
_______________________________________________________
5. Ene o ruta bana
_______________________________________________________
6. Jone bo a nontsha
_______________________________________________________
7. Re gama yone
_______________________________________________________
8. Go tlhatlhelwa tsone mo sakeng
_________________________________________________________
9. Dinamane tsa tsone di timetse
________________________________________________________
10. Mogatla wa yone o moleele
_______________________________________________________
11. Le jone ke jwa gagwe
________________________________________________________
12. Ba lalela ka one
_________________________________________________________

DIRISA MAEMEDI A A TSHWANETSENG GO EMELA MAFOKO A A


SEGETSWENG TSELANA KA FA TLASE

1. Neo o bolaya noga

2. Bannabagolo ba nwa bojalwa

3. Dinotshi di a fuduga

LESUPI
Bopa diele ka masupi a a latelang
Lesupi la ntlha
________________________________________________________________________
Lesupi la bobedi
_______________________________________________________________________
Lesupi la boraro
________________________________________________________________________

Tlhalosa gore diele tse di latelang di bopilwe ka lesupi lefe


1. Mebitlwa e e a thaba
__________________________________________________________
2. Setlhako seno se Makgasa
__________________________________________________________
3. Mosimane yoo o rata dilo
__________________________________________________________
Kwala diele tse pedi mo letlhaoding lengwe le lengwe

Letlhaodi la popego
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Letlhaodi la mmala
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Letlhaodi la palo
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Tlhalosa gore diele tse di latelang di bopilwe ka mofuta ofe wa letlhaodi

1. Mosetsana yo montle o gorogile


___________________________________________________
2. Podi e tshunyana e jelwe ke dintsa
___________________________________________________
3. Selepe se sekima se bokete
_____________________________________________________
4. Kgarebe e e sepirigwane e kgopilwe ke kgole ya setlhako
_______________________________________________________
5. Pholo e tuba ya lwala
____________________________________________________
6. Ba bolaile dinare tse dintsi
_________________________________________________________
Dirisa letlhaodi le le bopilweng ka thito (-ngwe) mo dieleng

1. ________________________________________________________________
2. ________________________________________________________________
3. _________________________________________________________________
Tlhalosa mofuta wa lerui o o dirisitsweng mo dieleng tse di latelang
1. Dikgomo tsa mohumi di dintsi
_____________________________________________________________
2. Dikatse tsa morui di dintle
_____________________________________________________________
3. Selepe sa tshipi se pipinegile
___________________________________________________________
Kwala diele tse di bopilweng ka dikai tse di latelang tsa lerui- tota

1. Lerui le le bopilweng ka maina


Sekai: Dinku tsa batho di timetse
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
2. Lerui le le bopilweng ka letlhaodi
Sekai: Selepe sa yo mokima se robegile
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
3. Lerui le le bopilweng ka leamanyi
Sekai: Potsane ya e e kwelang e nonne
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
4. Lerui le le bopilweng ka lebadi
Sekai: Re bonye dinku tsa mongwe
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
5. Lerui le le bopilweng ka lerui le lengwe
Sekai: Dikgomo tsa ba kgosi di nole
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
6. Lerui le le bopilweng ka lesoboki
Sekai: Matlho a tsotlhe a lebile wena
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
7. Lerui le le bopilweng ka leemedi
Sekai: Masimo a rona a lemilwe
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Kwala diele tse di bopilweng ka lerui- letlhalosi di le nne

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Kwala diele tse di bopilweng ka lebadi di le nne
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Kwala diele di le nne tse di bopilweng ka lesoboki
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Dirisa lesoboki jaaka sediri mo seeleng
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Dirisa lesoboki jaaka sedirwa mo seeleng
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Kwala diele tse di supang madirimatswa a a latelang

Tirwa
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Tiredi
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Tiregi
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Tirisa
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Tirana
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Tiraka
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Tirolola
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Tiratira
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Tirisisa
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Dirisa lekopanyi go kopanya maina mo seeleng
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Dirisa lekopanyi go kopanya diele
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Dirisa lekopanyi go kopanya tiri le leina
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Bopa diele ka makopanyi a a latelang
e bile
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
e kete
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
kante
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
boo
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
ka
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
gobane
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
e re ka

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
gore
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

e rile
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
aitse
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Ntsaana
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
e seng
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Kana
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Mme
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Kooteng
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
le gale
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
le gone
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
le mororo
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Motlhamongwe
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
a bo
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Etswe
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
bo nono
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Kgotsa
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
gongwe

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

BOPA DIELE KA MAETSISI A A LATELANG

Tsho!
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Kgo!
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Pii!
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Tenke!
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Tolobu!
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Palakata!
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Melemethe!
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Pharagatha!
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Khonkhoro!

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Phatsi !
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Bopa diele ka maetsisi a a supang tse di latelang
Le le etsaang modumo
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Le le etsang tiragalo
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Le le etsang tebego
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Bopa diele ka mefuta ya malatlhelwa e e latelang
A a supang tumelo
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
A a supang kganetso
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
A a supang kgakgamalo kana tenego
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
A a supang kutlwelobotlhoko
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
A a supang lonyatso
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
A go kopa thuso
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
A a dirisitsweng mo diphologolong
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Malatlhelwa a seka taelo
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Tlhalosa maele a a latelang
1. Go baya bobi matlhong
____________________________________________________________________________
2. Go tshwara phage ka mangana
____________________________________________________________________________
3. Go apeela thukwi le mala
_____________________________________________________________________________
4. Go itaya matshwane mo nkong
___________________________________________________________________________
5. Go opa Kgomo lonaka
______________________________________________________________________________
KAROLO YA NTLHA
Bala palo e e latelang morago o arabe dipotso di le PEDI FELA go tswa mo go
yone.

KAROLO YA NTLHA (20)


Ao Phatsi! Ga utlwala lentswe la ga Gaotlhobogwe ka boitumelo a bona ntsalae wa lekgarebe a
feta ka tselana e tshesane fa ga bone. Phatsimo yo e leng gone a neng a goroga mo Maunatlala go
tswa Gaborone a ema fa legoreng go mo itekodisa, Gaotlhobogwe ga a ka a itsapa go bolelela
Phatsi sea reng ke bokgoba jwa tiro ya go belegela mosadi wa lepodise ngwana mo Maunatlala.
“Kare ke duelwa lemme fela mme ke tshwara mamina le makaka. Go apaya nna, fa e le boatla ja
b aba golwane ga ke bue” Ya ne e kete Gao o begela mmueledi wa molao. “Tswa tlhe o phatsime
jaaka nna Phatsimo. Gaborone o tshwere gotlhe.” Phatsimo a ikgantshetsa ntsalae. O ne a mo
itsise fa botshelo jwa Gaborone bo sa rone ope mosadi fa fela a phatsima. Ee kana bontsi jwa
bone fa ba jetse nala teng ba ne bas a tshwane le maloba fa ba tswa magaeng. Go ne go
phatsimiwa jaaka mosenene o ntshitse moitlobo. Metsi a letamo la Gaborone a ba dumetse ka go
ba setlhafatsa sekgoanyana. Bangwe ba ne ba sa a kgotsofalele, ke ka moo ba neng ba fetola
mebele ya bone go nna lebota la botaki le botshwantshi. “Fa o na le maikaelelo o ka se sokole
go bona letseno le le botoka kwa. Mosadi o tla ja mmu fa o sa tlhwaafalela mafulo a matalana.”
Phatsimo a bolelela Gao se a reng ke go mo tsosa maroko
“MmaGao o a bo a simolotse morwadio ka go salasalana morago le Phatsimo” RraGao a bolelela
mogatse, jaanong a setse a boetse mo ntlong. “ Waitse fa e le yo ngwana o re fetotse batlhami ba
pina ya malatsi otlhe. Gao! Gao !” MmaGao a goa a bitsa morwadie. Ka mosetsana a ne a itse
gore o biletswa kgalemo a tla a goga dinao a ipaakanyetsa go tlhama polelo ya gore o ne a
tshotlha eng le ntsalae. “Ngwanake tota o tlaa re utlwa leng fa re go bolelela gore Phatsimo ke
mosetsana yoo sa iketlang? MmaGao a botsa morwadie. Kana batsadi ba ga Gao ba sale ba lekile
go kgaoganya motho le ntsalae ngogola ba sena go utlwa gore Motswedi wa botshelo jwa go
phatsima ga ga Phatsimo e le o o itshekileng leswe.Mmoni wa tsotlhe a boletes gore Phatsimo o
fetotse banna Motswedi wa dikatso. Botsadi jwa leka go itsise ba ga Phatsimo, ba swaba nko go
feta molomo fa ba bolelelwa gore ba fufegela kgarebe, fa e sale nako eo botsadi ga bo naalane
molomo.
“O ne a mpolelela gore go bapadistwe ditiro di le mmalwa ko Gaborone, nna ebile ke batla go ya
go iteka Lesego.” Gao a bolelela batsadi a sa ba kope. Mo bekeng e e latelang batsadi ba ithaya
bare ngwana o ne a le mo tshamekong ba lemotshiwa ke go bona letsatsi le phirima a sa iponatse
gore o kgokologetse Gaborone. Phatsimo ene o ne a na le rrenyana wa gagwe fa botala jwa
mosokelatsebeng wa gagwe bo benyabenya. Fa a leba molaetsa a bona e le wa tshoganyetso.
“Tla o ntseye ke kwa Borakanelo” Phatsimo a tenega ka gore ntsalae o ne a mo kgoreletsa go
itewa ke phefo le Atamo. “Hei! E a bo e le mmadirabanyana Gao. Tota mosetsana yo o
ntshaletseng morago? Le gone o ne a tiisitse a re o batla go tla GC, ke mathata. Phatsimo o ne a
bolelela motho wa gagwe fa a ne a tlotletse Gao ka Gaborone a ithaya are motho o tlaa
iphataphatela fa a ka goroga mo Gaborone. Mo pelong Phatsimo a ikana gore o tlaa tsenya
ngwana wa batho mo dijong. Ga duwa mmogo le Atamo ka koloi go ya go tsaya Amo.
Mo mosong Phatsimo a bo a sale a feditse go tlhapa a eme sentle, fa Gaotlhobogwe ene a ne a
saletse ko morago. Ka Phatsimo e ne e le sealogane sa bontle, o ne a tshwanelwa ke go bo
simolodisa k abo setlaboshane. Motho wa go letlwa ke ntsalae a bo a feditse go tlhapa mme a
bolelelwa fa go iwa go tlhola rre Orlando ka tsa patlo ya tiro. E rile fa Gaotlhobogwe a fetsa go
itshasa mafura a gagwe a tlwaelo , Phatsi a mo re pha! Ka legofi mo marameng.
“Mma o mpeletsang?” Gao a mmotsa
“Leba seipone ngwanyana, leba seipone!” seo e le phetolo ya tshakgalo ka Phatsimo. Gao a
iteba, ga senoga bosweusweu mo marameng a gagwe. “Ee ke ne ke go fa. Rethefatsa marama ao
ka bop ijoo!” Ba dule foo Gao a adimilwe mosesenyana o o neng o mo gagamaditse dirope, a
rwesitswe ditlhako tse di neng di tlhaba lefatshe ka motsu wa segai ko seretheng. “Gao! Gao!
Nna ke tlaa go tlhoboga” ga garumela Phatsimo yo a neng a lebega a lapile ke go palamela
mathataganyane ka dinao. Fa a tla go wetsa dikgato tsa bodilo jwa mathataganyane motsu wa
setlhako wa somoga a bata go suna lefatshe mme a thuswa ke setlhatshana sa tsebe ya tlou go
itsa kgobalo. Phatsi a goga Gao go tsena mo ofising ya ga Orlando. “Oh! Le gorogile?” kodu ya
ga Orlando ya roar, pelo ya mogoma e tletse boitumelo. “Ee ke rona ba, mosetsana ke ene yo”
Phatsimo a araba rafifing wa gagwe wa pele, a tloga a ba sutela mo ofising go dira tiro mme a
letela ntsalae kwa boamogelong. “Ao babe! Ke tlaa go papamaletsa fela. Nna o fokisa mosese
pele ke go fa mmereko wa go nna morongwa wa poso ya rona. A o a nkutlwa?” ga botsa
Orlando. Gao a roroma mo a neng a roromisa bodilo o kare o bina borankana, o dule moo a
ikgabeditse mosetsana a ganne go tsholetsa mosese.
Kwa boamogelong o fitlhetse Phatsimo a seyo ka a sa bolo go amogela molaetsa gore mosetsana
o bodipa. Gao a tlhola a saila le toropo a sa itse kwa a neng a tswa teng, morago ga lobaka ka fa
tlase ga moriti wa setlhare, Gao a selwa ke rre mongwe wa mofeti ka tsela ka a ne a mo
solofeditse magodimo. Gao wa Modimo o tseneletswe ke motho bosigo a robetse morago ga go
mo nosa molemo o go neng gotwe ke o o laposang kante ke o o robatsang. Fa a tsoga a fitlhela a
sa apara sepe. Rre Obi a mmolelela fa a letile kgwedi go fela gore a tle a mo pege go boela gae.
Kae? Dikgwedi di kibile tsa ba tsa nna tlhano Gao a ntse a kiba kwa ga Obi. O golotswe fela a
setse a lemogilwe fa a le moimana ditiro e le tsa ga Obi. “Tsaya madi ke a o boele ko ga lona .
Ke seka ka tlhola ke go bona fa. Obi a fa Gaotlhobogwe dipula tse di lekgolo. Gaotlhobogwe yo
batsadi ba neng ba sa mo tlhoboga a boela Maunatlala.
Gao o fitlhetse batsadi ba gagwe ba kopanetse moriti wa setlhare jaaka gale, e kete ba ne ba tlaa
goroga. Mosetsana a iphara fa go mmagwe mo phateng le eseng madume. RraGaotlhobogwe a
bona morwadie a suma go golola mowa wa khupelo. Gaotlhobogwe a tlhapa jalo sefatlhego ka
dikeledi,
Fa e le MmaGao ene e rile go bona dikeledi tsa ga morwadie tsa gagwe le ene tsa elela, a tlhoka
molomo.
Motswedi: Kutlwano, Phatwe 2014( E fetotswe fale le fale)
DIPOTSO
1. Tlhalosa ka botlalo thulaganyo ya ditiragalo tsa palo ( 10)
2. Tlhalosa ka botlalo molaetsa o o tlhagelelang mop along (10)
3. Seka- seka gore a di a dumelesega e bile di a kgonagala ( 10)

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
KAROLO YA BOBEDI
Bala leboko le le latelang morago o arabe dipotso

BOJALWA
Bojalwa ke bodiba bo sa kgaleng
Wa jone Motswedi ke o o boteng
O nolwe ke borara wa wa nowa le ke rona
Wa tsoga o fatwa ke ba rona bana
Ka ba itlhoma bone b aka o tshwara

Ke morwalela bo rwele mephatlo


Bo gogetse bonsti tseleng ya tatlhego
Bo rutile motho puo a sa e itse
Phefofatso ya nna malebadi ke gakilwe
Motho o tsena mo diphatseng a sa lemoge

Ga bo tsaalane molelo le papadi


Ga bo ditlhong go agolola lwapa le agilwe
Tsala e kgolo ya jone ke lehuma
Bo tsena mo kgetsing bo e uputse
Bo tsena sakeng bo le onatse

Ke kgogedi bo gogetse mephatlo


Bontsi jwa tlhanya lo le tsebeng
Bontsi jwa tlhanya go sena bodirololo
Re se thanye re wetse isong

DIPOTSO
1. Tlhalosa ka botlalo se mmoki a se buang mo lebokong le. Nonotsha karabo ya gago ka
dikinolo go tswa mo lebokong(10)

KGOTSA

2. Tlhalosa ka botlalo molaetsa wa leboko le le fa godimo. Rurifatsa karabo ya gago ka dikinolo


tse di maleba

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
KAROLO YA BORARO
Bala palo e e latelang mme morago o e soboke ka mafoko a a fa gare ga 100- 150

Le fa Tsodilo a itsege ka mafika a a takilweng ka boitseanape le kelelelo, dipatlisiso tsa ba kepo


ya ditso di supa gore bogologolo tlhapi e ne e le sejo segolo mo Tsodilo. Go ya ka mokwalo wa
ditso tsa lefelo la Tsodilo, batho ba ntlha go nna mo Tsodilo e ne e le ka nako ya tiriso ya
mantswe, dingwaga tse di fetang dikete tse di lekgolo tse di fetileng. Ke bone ba simolotseng go
tshwara ditlhapi mo lefatsheng la Tsodilo le le neng le le le teng bogologolo.
Letsha leo le ne le le kwa bophirima jwa ditlhaba tsa Tsodilo mme batho ba paka ya bofelo ya
tiriso ya mantsweba ne ba tshwara ditlhapi ka dikgwagwetsi tsa marapo a go dumelwang e ne e
le a diphologolo. Pego e tswelela ka go tlhalosa gore go lebega fa batho ba ne ba dirisa Tsodilo
jaaka bothibelelo ka sebaka se se khutshwane pele ga ba fetela kwa pele. Dipatlisiso di supa
gore mafika a Tsodilo a takilwe ke morafe wa Ncaekhoe o o neng o nna mo Tsodilo go fitlhelela
ka ngwaga wa 1850 fa ba ne ba fudugela kwa makgobokgobong a Okavango.
Merafe e e nnang mo Tsodilo gompieno ya Bakubung le Bambukushu ba agile mo Tsodilo ka
magare a dingwaga tsa bo 1800. Go ya ka ditso tsa morafe wa Bakubung , Tsodilo e ne e le
lelwapa e bong ; monna, mosadi le bana ba babedi. Mosadi o ne a tlhala monna a tsamaya le
bana, morago ngwana yo monnye a boela ko go rragwe fa yo motona a ne a sala le mmagwe. Ke
sone se ditlhaba tsa teng gompieno di bitswa thaba ya monna, thaba ya mosadi le thaba ya
ngwana.
Sefikantswe sa Tsodilo bangwe ba se tsaya jaaka ntlo ya thapelo, bangwe ba se tsaya jaaka leobo
le b aka bonang kagiso mo teng, bangwe ba lebelela Tsodilo jaaka lefelo la go iphokisa phefo,
lefelo la go itimola lenyora le go tshwara legaba. Ka jalo mongwe le mongwe yoo etelang
Tsodilo o a bo a okilwe ke mabaka a aitseweng ke ene ka jaana mabaka a batho a farologana
jaaka beng ba one.
Ka gorebangwe ba tsalanya Tsodilo le badimo ka jalo ba ya teng go ikatumetsa badimo ba bone
bangwe ba ya teng go itlotsa ka metsi a didiba tsa sennelaruri tse di fitlhelwang mo nageng e e
namagadi. E le ruri Tsodilo o a kgatlhisa, e bile o na le botshelo ka go bo banni ba teng e bong
merafe ya Bakubung le Bahambukushu ba santse ba itshetsa ka go kokoanya meamuso ya
tlholego mo tikologong ya Tsodilo.

Motswedi: Kutlwano, kgatsiso 51, bukana 01 , 2013


______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
KAROLO YA BONE
Ranolela temana e e latelang ko setswaneng (10)
The future of Sankoyo Bush Bucks is promising following induction of a new executive
committee comprising of some Maun successful business people. About seven new faces were
co-opted into the committee after the resignation of the former chairman and team manager. The
committee led by Apollo Moalosi , a prominent businessman was determined to turn the fortunes
of Ngurungu boys and see the team being a force to be reckoned with.
The committee is planning to privatize the team, which was community owned since its
inception. Moalosi said in an interview that their mandate was to give their team a better image.
He explained that their plan to privatize the team was at an advanced stage noting that they had
secured an office and identified a lawyer, accountant and a doctor.
Motswedi: Daily News, Monday 25 January 2016

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

You might also like