‫مرضیه برجیان‬

‫عضو هیات علمی گروه‬ ‫مفهوم سالمت و بیماری‬

‫پرستاری دانشکده علوم‬
‫پزشکی بروجن‬
‫‪M.Borjian@yahoo.com‬‬

‫‪1‬‬
‫عناوین مورد بحث‬
‫اهمیت سالمتی‬ ‫‪‬‬

‫تعریف سالمتی و بیماری‬ ‫‪‬‬

‫ابعاد سالمتی‬ ‫‪‬‬

‫تفاوت بین ‪Sign & Symptom‬‬ ‫‪‬‬

‫تقسیم بندی بیماری ها‬ ‫‪‬‬

‫معنای بیمار بودن‬ ‫‪‬‬

‫عوامل خطر زای بیماری (‪)Risk factor‬‬ ‫‪‬‬

‫‪2‬‬
 ‫اهمیت سالمتی‬

‫سالمتی شرطی ضروری برای ایفای نقش های اجتماعی است و انسان ها‬ ‫‪‬‬

‫در صورتی می توانند فعالیت كامل داشته باشند كه هم خود را سالم‬

‫احساس كنند و هم جامعه آنها را سالم بداند‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫تعریف سالمتی‬
 Wellness:
• a state of complete physical, mental,
and social well-being, and not merely
the absence of disease or infirmity." -
The World Health
Organization,1946))

‫تعریف سالمتی(تندرستی) از دیدگاه سازمان جهانی‬ 

‫ روانی و‬،‫ سالمتی حالت رفاه كامل جسمی‬: ‫بهداشت‬
‫اجتماعی است و نه تنها فقدان بيماري و یا نقص عضو‬
)1967 ،‫(ازبورن‬

4
 ‫تعریف سالمتی‬
‫‪ ‬سازمان بهداشت جهانی ضمن توجه دادن مسئوالن كشورها به‬
‫لزوم تامين سالمت جسمی‪ ،‬روانی و اجتماعی افراد جامعه‪ ،‬همواره‬
‫بر این نكته تأكيد دارد كه هيچ یك از این سه بعد بر دیگري‬
‫برتري ندارد‪.‬‬

‫مفهوم سالمت به معناي امروزي آن شامل تعادل و هماهنگی تمامی‬ ‫‪‬‬

‫امكانات جسمی‪ ،‬روانی و اجتماعی‪ ،‬زندگی همراه با شادي‪،‬‬

‫كارآیی‪ ،‬اعتدال و مقاومت در برابر فشارها وعوامل خارجی است‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫ابعاد سالمتی‬
‫‪ ‬بعد جسمی‬
‫‪ ‬بعد روانی‬
‫‪ ‬بعد اجتماعی‬
‫‪ ‬بعد معنوی‪ ،‬احساسی‪ ،‬شغلی‪ ،‬سیاسی‬
Dimensions of wellness

7
 ‫بعد جسمی‬
‫معمول ترين بعد سالمتی است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫سالمت جسمی ناشی از عملكرد درست اعضاء بدن است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫بعضی از نشانه های سالمت جسمی عبارتست از ‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫ظاهر خوب و طبیعی‪ ،‬وزن مناسب‪ ،‬اشتهای كافی‪ ،‬خواب راحت و‬ ‫‪‬‬
‫منظم‪ ،‬اجابت مزاج منظم‪ ،‬اندام مناسب‪ ،‬حركات بدنی هماهنگ‪،‬‬
‫طبیعی بودن نبض و فشار خون و افزايش مناسب وزن در سنین‬
‫رشد‪ ،‬وزن نسبتا ثابت در سنین باالتر و ‪....‬‬
‫نسبت به ابعاد ديگر سالمتی ساده تر میتوان آن را ارزيابی كرد‪.‬‬ ‫‪‬‬
 ‫بعد روانی‬
‫سنجش سالمت روانی نسبت به سالمت جسمی مشكل تراست‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫سالمت روانی ‪ :‬توانايی پاسخگويی به تجربیات گوناگون با انعطاف‬ ‫‪‬‬
‫پذيری و داشتن هدفی مشخص‬
‫حالت توازن بین فرد و دنیای اطراف او‪ ،‬سازگاری فرد با خود و‬ ‫‪‬‬
‫ديگران و همزيستی بین واقعیت های خود‪ ،‬مردم و محیط زيست‬
‫ارتباط متقابلی بین بیماریهای روانی و جسمی وجود دارد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫بعضی از نشانه های سالمت روانی عبارتند از‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫هیچ گونه درگیری درونی ندارد‪ ،‬با اطرافیان كنار می آيد‪ ،‬انتقاد‬ ‫‪‬‬
‫پذير است‪ ،‬به دنبال هويت است‪ ،‬عزت نفس بااليی دارد‪ ،‬خود را‬
‫كنترل می كند و‪....‬‬
 ‫بعد اجتماعی‬
‫رفاه اجتماعی به معنای هماهنگی و كنش متقابل در هر فرد‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫بین هر فرد و ديگر اعضای جامعه و بین افراد و دنیايی است كه‬
‫در آن زندگی می كنند‪.‬‬
‫ارتباط سالم فرد با جامعه‪ ،‬خانواده‪ ،‬مدرسه و محیط شغلی‬ ‫‪‬‬
 ‫بعد معنوی‬
‫‪ ‬آن قسمتی از فرد كه به دنبال معنی و هدف زندگی است‪.‬‬
‫‪ ‬ايمان‪ ،‬هدفدار بودن زندگی‪ ،‬پای بندی اخالقی‪ ،‬تعاون‪ ،‬داشتن‬
‫حسن ظن و توجه بیشتر به مسائل معنوی زندگی باعث‬
‫كاهش اضطراب‪ ،‬تزلزل روحی و عوارض ناشی از آن میشود‪.‬‬
‫‪ ‬جنبه های معنوی زندگی باعث میشود فرد همواره برای‬
‫اهداف عالیتر زندگی تالش نمايد و در مقابل كمبودها و‬
‫مشكالت تحمل و بردباری بیشتری داشته و همواره از رضايت‬
‫خاطر برخوردار باشد‪.‬‬
 ‫سالمتی ـ مفهومی نسبی‬
‫‪ ‬استانداردهای سالمتی بین فرهنگ ها‪ ،‬طبقات‬
‫اجتماعی و گروه های سنی متفاوت هستند‪.‬‬
‫‪ ‬سالمتی در هر جامعه ای بايد براساس شرايط بومی‬
‫منطقه تعريف شود‪.‬‬
 ‫‪Wellbeing‬‬
‫بهزیستی‬
‫تعادل بین ابعاد سالمتی‬ ‫‪‬‬
‫بهزيستی دارای اجزاء واقعی و ذهنی می باشد ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫واقعی ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫استاندارد زندگی‬ ‫‪‬‬

‫سطح زندگی‬ ‫‪‬‬

‫ذهنی‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫كیفیت زندگی‬ ‫‪‬‬

 ‫عوامل تعیین كننده سالمت‬
‫‪ ‬سالمت چند عاملی است‪.‬‬
‫‪ ‬عوامل موثر بر سالمت هم در درون شخص و هم بیرون از او و‬
‫در جامعه قرار دارند‪.‬‬
‫تعیین كننده های بیولوژيک‬ ‫‪‬‬
‫شرايط اجتماعی ـ فرهنگی و رفتاری‬ ‫‪‬‬
‫محیط‬ ‫‪‬‬
‫شرايط اجتماعی ـ اقتصادی‬ ‫‪‬‬
‫خدمات بهداشتی‬ ‫‪‬‬
‫پیر شدن جمعیت‬ ‫‪‬‬
‫جنسیت‬ ‫‪‬‬
‫عوامل ديگر‬ ‫‪‬‬
‫طیف سالمتی‬
 ‫بیماری‬
‫شرايطی كه سالمتی بدن ضعیف شده‪ ،‬دور شدن از سطح‬ ‫‪‬‬
‫سالمتی‪ ،‬تغییری در بدن كه باعث اختالل در اجرای اعمال‬
‫بدن می شود‪.‬‬

‫شرايطی در بدن يا قسمتی از بدن كه عملكرد آن نابسامان‬ ‫‪‬‬

‫شده است‪.‬‬

‫نقطه مقابل سالمتی بوده و هرگونه انحراف از عملكرد‬ ‫‪‬‬

‫طبیعی يا رفاه كامل جسمی و روانی است كه می تواند به‬
‫صورت آشكار يا پنهان باشد‪.‬‬
‫‪ Disease‬ـ اختالل سالمتی به صورت عینی؛ وجود تغییرات‬ ‫‪‬‬
‫پاتولوژيک يا غیرطبیعی بدن كه قابل تشخیص است و ممكن است‬
‫بدون نشانه های خاص باشد‪.‬‬

‫‪ Illness‬ـ عالوه بر وجود يک نوع بیماری خاص؛ برداشت و رفتار‬ ‫‪‬‬

‫فرد نسبت به اين بیماری و تاثیر آن بر محیط روانی‪ /‬اجتماعی فرد‬
‫را نیز دربردارد‪.‬‬
 A disease is an abnormal condition that affects the body of
an organism. It is often construed as a medical condition
associated with specific symptoms and signs.

‫ بيماري اغلب‬.‫ وضعيت غير طبيعی است كه بدن موجود زنده را متاثر می نماید‬: ‫بیماری‬
.‫به عنوان یك وضعيت پزشكی تعبير شده و با عالئم عينی و ذهنی ارتباط دارد‬

18
 Illness and sickness are generally used as synonyms
for disease.[However, this term is occasionally used
to refer specifically to the patient's personal
experience of their disease.

‫ ناخوشی عبارت است از تجربه فردي افراد از بيماري شان‬

19
 ‫معنای بیمار بودن‬

‫‪ : (Illness behavior) ‬رفتار بيماری‬

‫واكنش بيماران نسبت به تجربه بيمار بودن است که‬ ‫‪‬‬

‫گاها به صورت نقش بيمار (‪ (Sick role‬تعریف می شود‪.‬‬

‫‪: Sick role‬‬

‫نقشی كه جامعه به دليل بيمار بودن شخص به او نسبت‬

‫می دهد‪ .‬شامل ‪ :‬معافيت از مسئوليت ها و انتظار‬
‫ديگران برای درخواست كمك به منظور بهبود يافتن‬

‫‪20‬‬
 ‫رفتار بیماری بر اساس مدل ‪Edward Suchman‬‬

‫مرحله تجربه نشانه ها ‪ : Symptom experience Stage‬بيمار می پذیرد اشكالی در كار است‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫مرحله اتخاذ نقش بيمار ‪ : Sick role stage‬مراقبت شخصی نياز دارد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫مرحله تماس با مراقبين طبی ‪ : Medical care contact stage‬تصميم به جستجوي مراقبت بالينی‬ ‫‪‬‬

‫مرحله نقش بيمار ـ وابسته ‪ : Dependent –patient role stage‬شخص تصميم می گيرد كنترل‬ ‫‪‬‬
‫را به دست پزشك بسپارد‪.‬‬

‫مرحله بهبود یا توانبخشی ‪ : Stage Recovery or rehabilitation‬شخص تصميم می گيرد نقش‬ ‫‪‬‬
‫بيمار را رها كند‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫تفاوت بین ‪Sign & Symptom‬‬
‫‪ ‬نشانه یا ‪ : Symptom‬یك داده ذهنی از دیدگاه بيمار یا آنچه كه بيمار در‬
‫ارتباط با بيماري خود تجربه می كند‪ .‬نشانه قابل اندازه گيري به صورت عينی‬
‫نيست‪ .‬مثال‪ :‬حالت تهوع‪ ،‬درد‬

‫‪ ‬عالمت ‪ : Sign‬تظاهر جسمی و عينی بيماري و آسيب می باشد كه قابل مشاهده‬

‫و اندازه گيري است‪ .‬مثال‪ :‬نبض سریع‪ ،‬فشار خون پایين‪ ،‬زخم باز‬

‫‪22‬‬
 ‫بیماری حاد و مزمن‬
‫‪ ‬بیماری حاد (‪ : )Acute disease‬بیماری حاد معموال کوتاه مدت و شدید‬
‫است و عالئم آن سریع ظاهر شده و در اغلب موارد در مدت کوتاهی از بین می رود‬
‫(مثل سرما خوردگی‪ ،‬مسمومیت و‪)....‬‬
‫‪ ‬بیماری مزمن (‪: )Chronic disease‬‬
‫‪ ‬بیماری مزمن دارای طول مدت بیشتر ی است (حداقل بیشتر از ‪ 6‬ماه)‬
‫‪ ‬بیماری مزمن ممکن است به طور مداوم وجود داشته باشد و یا دارای دوره بهبود‬
‫(‪ )Remission‬و عود (‪ )Relapse‬باشد‪.‬‬
‫‪ ‬جهت بازتوانی نیاز به آموزش ویژه به بیمار است‪.‬‬
‫‪ ‬بیماری مزمن ممکن است وضعیت ٍثابت یا پیشرونده داشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬اغلب بیماری های مزمن قابل کنترل بوده و قابل درمان دائمی نیستند‪.‬‬
‫‪ ‬بیماری مزمن اغلب باعث اختالل در فرآیند زندگی روزانه شده و سازگاری فرد را‬
‫دچار اختالل می کند‪ .‬مثال‪ :‬دیابت ملیتوس‪...‬‬

‫‪23‬‬
24
‫تقسیم بندی بیماری ها‬
‫‪ ‬بيماري هاي عفونی‬
‫بيماري هاي مادرزادي‬ ‫‪‬‬

‫بيمار هاي ارثی‬ ‫‪‬‬

‫بيماري هاي آلرژیك‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬بيماري هاي تغذیه اي‬

‫‪ ‬بيماري هاي متابوليك‬
‫‪ ‬بيمار هاي نئوپالستيك‬
‫‪ ‬بيمار هاي سمی و شيميایی‬
‫‪ ‬بيمار هاي روانی ـ جسمی‬
‫‪ ‬بيمار هاي روانی‬

‫‪25‬‬
 ‫بیماری های عفونی‬
‫‪Infectious diseases‬‬

‫‪ ‬بيماري عفونی به علت رشد عوامل پاتولوژیك در بدن ميزبان ایجاد می شوند‪.‬‬

‫‪ ‬زمانی كه بيمار هاي عفونی از طریق تماس با فرد آلوده یا ترشحات فرد آلوده به‬

‫راحتی قابل انتقال باشد ‪ ،‬بيماري مسري یا ‪ contagious disease‬ناميده می‬

‫شود (مثال ‪ :‬آنفلوآنزا)‬

‫‪26‬‬
‫‪ ‬بیماری های عفونی مسری نیازمند ایزوالسیون هستند‪.‬‬

‫به نظر شما بيماري هاي سل و هپاتيت ‪ ،‬در كدام‬

‫تقسيم بندي بيماري هاي عفونی هستند؟‬
‫(‪)Contagious or non contagious‬‬

‫‪27‬‬
 ‫بیماری های مادر زادی و ارثی‬
‫‪ ‬بيماري هاي مادر زادي ‪Congenital disease‬‬
‫این بيماري ها در دروران جنينی به وجود آمده و از بدو تولد با كودک هستند‪( .‬مثل‬
‫نقایص مادر زادي قلب)‬

‫‪ ‬بيمار هاي ارثی ‪Hereditary‬‬

‫این بيماري ها به علت نقص در كروموزم سلول هاي جنسی مادر یا پدر یا هر دو به‬
‫وجود می آید‪( .‬مثل هموفيلی)‬

‫بيماري هاي مادرزادي وارثی چه تفاوتی دارند؟‬ ‫‪‬‬

‫‪28‬‬
 ‫تفاوت بيماري هاي مادرزادي وارثی‬
‫بيماري مادرزادي از والدین به كودک منتقل نمی شود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫در صورت درمان بيماري مادرزادي‪ ،‬فرد به یك انسان سالم تبدیل‬ ‫‪‬‬
‫می شود و آن بيماري را به كودكان خود منتقل نخواهد كرد‪.‬‬
‫ولی بيماري ژنتيكی و ارثی از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪29‬‬
 ‫بیماری های آلرژیک و متابولیک‬

‫بيماري هاي آلرژیك ‪Allergic disease‬‬ ‫‪‬‬

‫بيماري هاي آلرژیك‪ ،‬به علت حساسيت بيش از حد به مواد خارجی به وجود می آیند‬
‫(مثال‪ :‬كهير‪ ،‬رنيت آلرژیك)‬

‫‪ ‬بيماري هاي متابوليك ‪Metabolic disease‬‬

‫بيماري ناشی از اختالل اعمال شيميایی به علت اختالل در عملكرد غدد مترشحه داخلی‬
‫(مثال‪ :‬دیابت)‬

‫‪30‬‬
 ‫بیماری های تغذیه ای‬
‫این اختالالت به ‪ 2‬دسته تقسیم می شوند ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ ‬بيماري هاي كمبود اوليه ‪ :‬كه در اثر ناكافی بودن مواد غذایی ضروري ایجاد می شود‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬بيماري بري بري (كمبود تيامين)‪ ،‬كرتينيسم (كمبود ید)‬

‫‪ ‬بيماري هاي كمبود ثانویه ‪ :‬كه در اثر نارسایی بدن در استفاده كافی از مواد مغذي‬
‫ضروري ایجاد می شود‪ .‬این مشكل ممكن است در اثر عدم توانایی در جذب مواد‬
‫غذایی یا ناتوانی در متابوليسم مواد غذایی باشد‪ .‬مثال ‪ :‬كم خونی فقر آهن‬

‫‪31‬‬
 ‫بیماری های نئوپالستیک‪ ،‬سمی و شیمیایی‬
‫بيماري هاي نئوپالستيك ‪Neoplastic disease‬‬ ‫‪‬‬

‫بيماري ناشی از بی نظمی در رشد سلول ها كه به شكل رشد‬

‫تومور هاي خوش خيم (‪ )Benign‬یا بدخيم (‪ )Malignant‬تظاهر می یابد‪.‬‬

‫بيماري هاي سمی و شيميایی ‪Chemical disease‬‬ ‫‪‬‬

‫بيماري ناشی از مواد دارویی‪ ،‬الكل و ااستنشاق دي اكسيد كربن‬

‫‪32‬‬
 ‫بیماری های روانی‬

‫بيماري هاي روانی ‪Mental disease‬‬ ‫‪‬‬

‫گروهی از بيماري ها كه با عالئم عدم ثبات عاطفی یا هيجانی‪ ،‬اختالالت رفتاري و یا‬
‫اختالالت شناختی بروز می كنند (مثال ‪ :‬افسردگی شدید ‪ ،‬اسکیزوفرنیا و‪)...‬‬

‫‪ ‬اختالالت روان تنی ‪Psychosomatic disease‬‬

‫‪ ‬بيماري جسمی ناشی از اختالالت روانی مثل اضطراب ( فشارخون ‪ ،‬زخم معده)‬

‫‪33‬‬
 ‫عوامل خطر زای بیماری (‪)Risk factor‬‬
‫چیزی که شانس فرد را برای بروز بیماری یا آسیب‬
‫فردی فراهم می کند‪.‬‬
‫عوامل خطر زا مثال‬
‫كودكان در سنين مدرسه در خطر بيماري عفونی‪،‬‬ ‫سن‬
‫زنان پس از یائسگی‬
‫عوامل ژنتيكی پيشينه خانوادگی سرطان و دیابت‬
‫چاقی‪ ،‬حاملگی‬ ‫عوامل‬
‫فيزیولوژیك‬

‫عادات بهداشتی كشيدن سيگار و ابتالء به سرطان‪ ،‬سوء تغذیه‬

‫سبك زندگی فعاليت فيزیكی‪ ،‬الگوي فعاليت جنسی‬
‫محيط هاي كاري نامطلوب (محيط بهداشتی پایين)‬ ‫محيط‬
‫‪34‬‬
35