Nhiên Liệu-dầu Mỡ-chất Lỏng Chuyên Dùng (Slide BG)_Văn Thị Bông

TAÄP SLIDE BAØI GIAÛNG
NG
BK
TP.HCM
NHIEÂN LIEÄU, DAÀU MÔÕ VAØ

CHAÁT LOÛNG CHUYEÂN DUØNG
Boä moân OÂ toâ – Maùy ñoäng löïc

Khoa Kyõ thuaät Giao thoâng GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG
Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa
268 Lyù thöôøng kieät, P.14, Q.10, Tp.HCM
Ñieän thoïai: +84 - 8655979
Email : vtbong@lib.hcmut.edu.vn
NOÄI DUNG MOÂN HOÏC
Teân moân hoïc: NHIEÂN LIEÄU-DAÀU MÔÕ VAØ

Maõ soá moân hoïc: 206035
Phaân phoái tieát hoïc: 2-1-4
§ Lyù thuyeát: 28 tieát
§ Seminar: 14 tieát
Caùn boä giaûng daïy:
GVC.Th.S Vaên Thò Boâng
GV.Th.S Traàn Quang Tuyeân
GV.Th.S Hoàng Ñöùc Thoâng
GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 2
NOÄI DUNG MOÂN HOÏC
Noäi dung moân hoïc: khaùi nieäm chung veà nhieân lieäu;
nhieân lieäu truyeàn thoáng xaêng-diesel, nhieân lieäu thay
theá (Biodiesel, Bioethanol, LPG, CNG, fuel cell,
hydrogen,..). Cô sôû lyù thuyeát veà ma saùt vaø maøi moøn.
Khaùi nieäm veà chaát boâi trôn. Ñaëc tính kyõ thuaät cuûa
chaát boâi trôn loûng – daàu boâi trôn. Ñaëc tính kyõ thuaät
cuûa chaát boâi trôn ñaëc – môõ boâi trôn. Ñaëc tính kyõ
thuaät cuûa chaát loûng chuyeân duøng.

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
1. B.V. Ga, V.T. Boâng, P.X. Mai, T.V. Nam, T.T.H.

Tuøng, OÂ toâ & OÂ nhieãm Moâi tröôøng, NXB Giaùo Duïc,
1999.
2. P.M. Taân, Toång hôïp Höõu cô vaø Hoùa daàu, NXB
ÑHQG Tp.HCM, 2005.
3. V.T. Hueà, N.P. Tuøng, Höôùng daãn Söû duïng Nhieân lieäu
Daàu-Môõ, NXB KHKT, 2000
4. Töø ñieån Nhieân lieäu-Daàu-Môõ-Chaát theâm-Chaát loûng
Chuyeân duøng, NXB KHKT, 1984
5. Nguyeãn Ñình Phoå, Kyõ thuaät saûn xuaát ñieän hoùa, NXB
ÑHQG Tp.HCM, 2006

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
6. Ñinh Thò Ngoï, Hoùa hoïc daàu moû vaø khí, NXB KHKT,
2004.
7. C.E. Wyman, Handbook Bioethanol, Taylor &
Francis, 1996.
8. J.G. Speight, Petroleum Chemistry and Refining,
Taylor & Francis, 1998
9. M.M. Khonsari, E.R. Booser, Applied Tribology,
John Wiley & Sons, 2001

ÑEÀ CÖÔNG CHI TIEÁT
Chöông 1: TOÅNG
NG QUAN VEÀ NHIEÂN LIEÄU,
U,
DAÀU MOÛ – CHEÁ BIEÁN DAÀU MO
1.1 Toång quan veà nhieân lieäu
1.2 Daàu moû
1.3 Cheá bieán daàu moû

Chöông 2: NHIEÂN LIEÄU XAÊNG

2.1 Ñaëc ñieåm ñoäng cô söû duïng nhieân lieäu xaêng
2.2 Caùc yeâu caàu ñoái vôùi xaêng
2.3 Caùc tính chaát cuûa xaêng
2.4 Caùc chæ tieâu chính ñaùng giaù chaát löôïng
nhieân lieäu xaêng

Chöông 3: NHIEÂN LIEÄU DIESEL

3.1 Ñaëc ñieåm cuûa ñoäng cô söû duïng nhieân lieäu diesel
3.2 Caùc yeâu caàu ñoái vôùi nhieân lieäu diesel
3.3 Caùc tính chaát cô baûn cuûa nhieân lieäu diesel
3.4 Caùc chæ tieâu chính ñaùnh giaù chaát löôïng
nhieân lieäu diesel

Chöông 4: NHIEÂN LIEÄU THAY THEÁ

4.1 Khí thieân nhieân (NG)
4.2 Khí ñoàng haønh hoùa loûng (LPG)
4.3 Nhieân lieäu coàn
4.4 Nhieân lieäu daàu thöïc vaät – Biodiesel
4.5 khí Biogas
4.6 Naêng löôïng ñieän vaø pin nhieân lieäu

Chöông 5: MA SAÙT VAØ MAØI MOØN

5.1 Khaùi nieäm veà ma saùt vaø maøi moøn
5.2 Caùc daïng ma saùt vaø maøi moøn
5.3 Moät soá ví duï ma saùt trong cô khí

Chöông 6: DAÀU BOÂI TRÔN

6.1 Coâng duïng-YÙ nghóa-Yeâu caàu cuûa daàu boâi trôn
6.2 Ñaëc tính kyõ thuaät cuûa daàu boâi trôn
6.3 Phaân loaïi daàu

Chöông 7: MÔÕ BOÂI TRÔN

7.1 Khaùi nieäm vaø Coâng duïng cuûa Môõ boâi trôn
7.2 Ñaëc tính Kyõ thuaät cuûa Môõ boâi trôn
7.3 Phaân loïai Môõ boâi trôn

Chöông 8: CHAÁT LOÛNG CHUYEÂN DUØNG

8.1 Chaát loûng laøm maùt
8.2 Chaát loûng thuûy löïc
8.3 Chaát loûng ñaëc chuûng

NG
BK
TP.HCM
NHIEÂN LIEÄU-DAÀU MÔÕ VAØ
Chöông 1: TOÅNG
NG QUAN VEÀ NHIEÂN LIEÄU –
DAÀU MOÛ – CHEÁ BIEÁN DAÀU MOÛ
q Toång quan veà Nhieân lieäu
Khoa Kyõ thuaät Giao thoâng
Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa q Daàu moû
q Cheá bieán daàu moû
TOÅNG QUAN VEÀ NHIEÂN LIEÄU
1. Giôùi thieäu khaùi quaùt veà naêng löôïng truyeàn thoáng

Naêng löôïng truyeàn thoáng söû duïng treân oâtoâ laø naêng
löôïng nhieät do ñoát chaùy nhieân lieäu loûng coù nguoàn goác töø
daàu moû: Xaêng vaø Diesel…
Daàu moû: Coù nguoàn goác höõu cô hoùa thaïch, hình thaønh
do söï phaân huûy cuûa xaùc ñoäng vaø thöïc vaät trong caùc lôùp
traàm tích ôû ñaùy bieån hoaëc trong loøng ñaát, döôùi taùc duïng
phaù huûy cuûa caùc vi khuaån hieáu khí.

Daàu khí: laø teân goïi cuûa daàu moû (daàu thoâ) vaø hoãn hôïp
khí thieân nhieân.
Daàu khí laø moät nguoàn khoùang saûn lôùn vaø quyù cuûa con
ngöôøi. Daàu khí cung caáp:
- 60 ÷ 65% naêng löôïng tieâu thuï treân theá giôùi.
- 90% caùc saûn phaåm cuûa ngaønh coâng nghieäp hoùa daàu
(haøng nghìn loaïi saûn phaåm cuûa coâng nghieäp hoùa daàu).

2. Yeâu caàu ñoái vôùi nhieân lieäu ñoäng cô ñoát trong

Coù naêng löôïng (nhieät trò) lôùn.
Coù caùc thoâng soá vaät lyù phuø hôïp vôùi ñoäng cô söû duïng.
Coù ñoä oån ñònh cao, khoâng bò bieán chaát trong thôøi gian
daøi.
Khoâng chöùa laãn nöôùc, taïp chaát cô hoïc.
Coù löôïng döï tröõ lôùn, giaù thaønh reû.
Vaán ñeà saûn xuaát, löu tröõ, vaän chuyeån, phaân phoái ñôn
giaûn, deã daøng vaø an toaøn.

DAÀU MOÛ
1. Ñònh nghóa daàu moû

Daàu moû laø moät trong caùc chaát höõu cô hoùa thaïch (than
ñaù, daàu moû, khí thieân nhieân), laø moät hoãn hôïp cuûa nhieàu
loaïi hydrocacbon (CnHm), coù caáu truùc hoùa hoïc khaùc nhau
vaø coù caùc tính chaát dò bieät.
2. Thaønh phaàn nguyeân toá chuû yeáu taïo neân caùc hôïp
phaàn cuûa daàu moû
Cacbon (C): 83,5 ÷ 87%
Hydro ( H): 11,5 ÷ 14%

DAÀU MOÛ
Haøm löôïng Hydro (H) coù trong daàu moû cao hôn haún so
vôùi caùc khoaùng vaät coù nguoàn goác ñoäng thöïc vaät phaân huûy
khaùc nhö:
– Than buøn: 5%
– Than ñaù: töø 2% ñeán 5%.
Haøm löôïng H cao hôn C laø lyù do ñeå giaûi thích nguyeân
nhaân daàu moû toàn taïi ôû traïng thaùi loûng.
Ngoaøi ra trong daàu moû coøn chöùa moät löôïng nhoû löu
huyønh, Oxy, Nitô . . .

DAÀU MOÛ
3. Lyù tính cuûa daàu moû

Daàu moû thöôøng ôû theå loûng nhôù, coù moät soá daàu moû do
haøm löôïng Parafin cao neân ngay ôû nhieät ñoä thöôøng ñaõ
ñoâng ñaëc.
Daàu coù maàu saéc töø vaøng nhaït, naâu saùng ñeán ñen saãm coù
aùnh huyønh quang.
Ñoä nhôùt thay ñoåi trong moät khoaûng raát roäng töø 5 cSt ñeán
100 cSt vaø coù theå hôn. Daàu coù ñoä nhôùt lôùn hôn nöôùc
haøng truïc, thaäm chí haøng traêm laàn nhöng laïi coù tyû troïng
thaáp hôn.

DAÀU MOÛ
Caùc Hydrocacbon trong daàu moû coù khoái löôïng phaân töû
khaùc nhau neân chuùng coù nhieät ñoä soâi khaùc nhau.
Khoái löôïng rieâng daàu moû khoaûng r = 0,78 ¸ 0,98 kg/lít.
Daàu coù maøu caøng saùng thì coù khoái löôïng rieâng caøng nhoû
vaø caøng loaõng.
Nhieät trò thaáp trong khoaûng QH = 41.000 ¸ 46.000
kJ/kg.
Daàu moû vaø caùc saûn phaåm cuûa daàu moû hoøa tan trong
röôïu, töï hoøa tan toát trong môõ, daàu vaø axit beùo.

DAÀU MOÛ
Daàu moû khoâng chöùa nöôùc vaø saûn phaåm cuûa daàu laø caùc
chaát khoâng daãn ñieän.
Tính daãn ñieän cuûa daàu nhoû hôn cuûa kính, goám vaø söù töø 3
ñeán 4 laàn. Töø daàu moû cheá taïo ra caùc loaïi daàu ñaëc bieät
chuyeân duøng cho maùy bieán theá, tuï ñieän vaø caùc thieát bò
ñieän.

DAÀU MOÛ
4. Thaønh phaàn chính cuûa daàu moû: goàm 4 nhoùm chính

a. Nhoùm Hydrocacbon Parafin (Alkan):
Coâng thöùc toång quaùt: CnH2n+2
Parafin laø caùc Hydrocacbon coù keát caáu phaân töû moät
maïch Cacbon hôû, caùc nguyeân töû Cacbon lieân keát vôùi nhau
baèng lieân keát ñôn beàn vöõng neân coù teân laø Hydrocacbon
no (n – Parafin) nhö: n – Octan (n – C8H18)
CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3

DAÀU MOÛ
ÔÛ ñieàu kieän thöôøng (t = 250C, p = 1bar) Parafin coù theå

toàn taïi ôû 3 traïng thaùi:
Theå khí (C1 ® C4): Meâtan (CH4), Etan (C2H6), Propan
(C3H8) vaø Butan (C4H10)
Theå loûng (C5 ® C17): Pentan (C5H12), Hexan (C6H14),
Heptan (C7H16), Octan (C8H18), Nonan (C9H20), Decan
(C10H22), …, Xetan (C16H34), (C17H36).
Theå raén (C18 trôû leân): Octadecan (C18H38), Nonadecan
(C19H40), Ecoran (C20H42)…

DAÀU MOÛ
Nhieät ñoä noùng chaûy cuûa caùc Parafin raén taêng

daàn theo ñoä daøi cuûa maïch C. Nhieät ñoä naøy cuûa n–
Parafin thöôøng lôùn hôn Parafin phaân nhaùnh töông
öùng (coøn goïi laø izo–Parafin hay Parafin ñoàng vò).
n–Alkan (Alkan chuaån) coù khoái löôïng phaân töû
caøng lôùn thì khaû naêng phaûn öùng caøng maïnh (caøng
deã chaùy), neân chuùng coù nhieàu trong nhieân lieäu
Diesel nhö Xetan (C16H34).

DAÀU MOÛ
Izo–Parafin coù tính choáng kích noå cao vì coù ñoä

beàn vöõng hoùa hoïc ôû nhieät ñoä cao hôn caùc n–Parafin,
song ôû nhieät ñoä thöôøng caùc lieân keát izo laïi keùm beàn
hôn. Trong xaêng thöôøng chöùa caùc Alkan töø C6H14
(Hexan) ñeán C11H24 (Undecan) vaø caùc izo cuûa chuùng.
Alkan coù nhieät ñoä ñoâng ñaëc cao neân caàn haïn cheá
chuùng trong thaønh phaàn nhieân lieäu vaø daàu môõ boâi trôn
muøa ñoâng.
Alkan coù ñoä nhôùt nhoû, thaáp nhaát trong caùc loaïi
Hydrocacbon trong daàu moû.

DAÀU MOÛ
b. Nhoùm Olefin (Alken)

Coâng thöùc toång quaùt: CnH2n
Olefin laø caùc Hydrocacbon khoâng no, ôû phaân töû Olefin
caùc nguyeân töû Cacbon lieân keát vôùi nhau theo moät maïch
Cacbon hôû, baèng lieân keát ñôn vaø lieân keát ñoâi keùm beàn.
Do coù lieân keát ñoâi, maïch Cacbon khoâng baõo hoøa neân
caùc Olefin coù hoaït tính cao, keùm oån ñònh, keùm beàn vöõng.
Caùc Olefin coù caáu truùc thaúng (normal) vaø nhaùnh (izo).
Etylen (n – C2H4): CH2 = CH2
Propylen (n – C3H6): CH3 – CH = CH2

DAÀU MOÛ
3–Hepten (C7H14):
CH3 – CH2 – CH = CH – CH2 – CH2 – CH3
Caùc Hydrocacbon Olefin khoâng coù maët trong daàu thoâ vaø
khí thieân nhieân, nhöng laïi toàn taïi vôùi haøm löôïng khaù cao
trong caùc saûn phaåm cheá bieán töø daàu moû, ñaëc bieät coù nhieàu
trong xaêng.

DAÀU MOÛ
c. Nhoùm Hydrocacbon Naphten (voøng no)

Coâng thöùc toång quaùt: CnH2n
ÔÛ phaàn töû Hydrocacbon Naphten, caùc nguyeân töû Cacbon
lieân keát vôùi nhau taïo neân moät voøng Cacbon kín baèng lieân keát
ñôn beàn vöõng. Chuû yeáu laø voøng 5 vaø voøng 6 Cacbon
Cyclopentan C5H10 Cyclohexan C6H12
CH 2
H 2C CH 2
H 2C CH 2
H 2C CH 2
H 2C CH 2
CH 2
CH 2

DAÀU MOÛ
Naphten coù khoái löôïng rieâng hôi lôùn hôn Parafin coù
cuøng soá nguyeân töû Cacbon vaø coù nhieät trò hôi nhoû hôn vì
coù tyû leä C/H lôùn hôn.
Naphten khoâng nhöõng chæ coù moät voøng maø coù theå coù
2, 3 vaø nhieàu voøng.
Caùc Hydrocacbon Naphten coù tính oån ñònh hoùa hoïc vaø
oån ñònh nhieät cao (do coù keát caáu phaân töû maïch voøng).
ÔÛ nhieät ñoä thaáp khoâng bò Oxy hoùa vaø khoâng gaây phaûn
öùng hoùa hoïc vôùi axit vaø kieàm. ÔÛ nhieät ñoä cao coù theå bò
Oxy hoùa taïo thaønh axit Naphten vaø giaûi phoùng Hydro.
DAÀU MOÛ
Loaïi Hydrocacbon naøy coù tính töï chaùy naèm giöõa

n–parafin vaø Izo–Parafin.
Napten coù soá voøng caøng nhieàu vaø coù maïch nhaùnh caøng
daøi thì nhieät ñoä ñoâng ñaëc cuûa noù caøng cao.
Napten coù nhieàu trong thaønh phaàn xaêng vaø Diesel vaøo
muøa ñoâng vì coù nhieät ñoä ñoâng ñaëc thaáp.
Loaïi coù maïch nhaùnh Alkyl daøi thì coù ñoä nhôùt cao neân
thöôøng coù nhieàu trong daàu môõ boâi trôn (chieám khoaûng
70%).

DAÀU MOÛ
d. Nhoùm Hydrocacbon thôm (Aromatic)

Coâng thöùc toång quaùt: CnH2n–6
Hydrocacbon thôm coù caáu truùc phaân töû moät voøng laø nhaân
Benzen (C6H6) goàm 06 nguyeân töû Cacbon lieân keát voøng vôùi 03
noái ñôn vaø 03 noái ñoâi, saép xeáp xen keõ vôùi nhau.
Benzen (C6H6) Metyl Benzen (Toluen) (C6H5 – CH3)
CH CH CH3
HC CH HC CH
HC CH HC CH
CH CH

DAÀU MOÛ
Hydrocacbon thôm coù trong daàu moû vôùi haøm löôïng vaøi
% vaø coù ít trong xaêng chöng caát thaúng.
Ñoä nhôùt, maät ñoä vaø nhieät ñoä soâi cuûa Hydrocacbon thôm
cao hôn Naphten vaø Alkan coù cuøng khoái löôïng phaân töû.
Hydrocacbon thôm coù tính beàn vöõng hoùa hoïc cao, khoù töï
chaùy neân coù tính choáng kích noå cao coù lôïi ñoái vôùi xaêng,
nhöng laïi khoâng neân coù trong nhieân lieäu Diesel do khoù chaùy
deã taïo muoäi than.
Hydrocacbon thôm thöôøng coù trong daàu môõ boâi trôn döôùi
daïng lieân keát vôùi Napten goïi laø:
Napten – Hydrocacbon thôm.
DAÀU MOÛ
e. Nhöõng thaønh phaàn khaùc

Trong khí daàu moû ngoaøi caùc hôïp phaàn Hydrocacbon
noùi treân coøn coù chöùa moät löôïng nhoû caùc hôïp chaát chöùa
Oxy, nitô, löu huyønh, vaø moät soá axit höõu cô.
Oxy trong daàu moû ôû döôùi daïng caùc hôïp chaát chöùa Oxy
nhö axit höõu cô, keo vaø nhöïa haéc ín. Thoâng thường
Oxy chieám 0,1÷1%, tuy nhieân coù loaïi daàu nhieàu nhöïa
Oxy chieám 2 ÷ 3%.
Nitô chieám moät phaàn nhoû khoaûng 0,001 ® 0,3%, ôû
daïng amoâniaêc daãn ñeán muøi vò khoù chòu.
DAÀU MOÛ
Löu huyønh “S” trong daàu moû thöôøng gaëp ôû daïng hôïp
chaát. Tuy nhieân moät soá moû daàu coù chöùa “S” nguyeân
chaát döôùi daïng hoøa tan trong daàu.
Löu huyønh coù tính oån ñònh nhieät thaáp neân trong quaù
trình chöng caát coù theå taùch ñöôïc moät phaàn “S” ra khoûi
caùc saûn phaåm tinh cheá döôùi daïng “SH” nhö Sunfua
Hydro (H2S).
Löu huyønh laø chaát hoaït tính, aên moøn kim loaïi maïnh
neân raát haïn cheá coù trong nhieân lieäu vaø daàu môõ boâi
trôn. Haøm löôïng “S” trong daàu moû töø 0,01 ñeán 3,05 %
(töø toát ñeán xaáu).
Khí trô Argon (Ar) vaø Heli (He) . . .

DAÀU MOÛ
Ngoaøi ra, trong daàu moû coøn toàn taïi caùc Hydrocacbon
lai taïp nhö chaát nhöïa–Asphalten laø caùc hôïp chaát thôm
ngöng tuï, coù khoái löôïng phaân töû cao töø 600 – 2500 hoaëc
hôn nöõa. Nhöïa–Asphalten coù tính oån ñònh hoùa hoïc keùm,
deã bò Oxy hoùa, deã laøm saûn phaåm daàu moû bieán chaát, ñoåi
maøu, deã taïo coác . . .
Caùc chaát naøy laø nhöõng taïp chaát. Soá löôïng caùc chaát neâu
treân caøng nhieàu thì chaát löôïng cuûa daàu moû caøng giaûm do:
Gaây aên moøn kim loaïi; coù tính oån ñònh hoùa hoïc keùm, deã bò
Oxy hoùa laøm bieán chaát daàu môõ, ñoåi maøu, deã taïo coác; laøm
ngoä ñoäc caùc quaù trình xuùc taùc trong cheá bieán daàu; Gaây oâ
nhieãm moâi tröôøng.
CHEÁ BIEÁN DAÀU MOÛ
Coâng ngheä cheá bieán daàu moû chia laøm 03 nhoùm chính:
Taùch daàu moû thaønh caùc phaân ñoaïn rieâng bieät baèng
chöng caát.
Bieán ñoåi thaønh caùc daïng Hydrocacbon thích hôïp baèng
caùc quaù trình cheá hoùa nhieät, cracking, taùi taïo laïi.
Tinh luyeän (laøm saïch) ñeå loaïi caùc thaønh phaàn khoâng
mong muoán, coù haïi nhö: Löu huyønh, chaát keo nhöïa,
caùc hôïp phaàn Hydrocacbon thôm coù caáu truùc phöùc taïp
ña voøng, ñeå naâng cao chaát löôïng saûn phaåm (giaûm khaû
naêng taïo coác, taêng tính oån ñònh cuûa ñoä nhôùt ñoái vôùi
nhieät ñoä . . ).
Caùc loaïi saûn phaåm cuûa coâng ngheä cheá bieán daàu khí
Goàm coù nhoùm saûn phaåm naêng löôïng, nhoùm saûn phaåm
phi naêng löôïng, nhoùm saûn phaåm hoùa hoïc
a. Nhoùm saûn phaåm naêng löôïng: goàm nhieân lieäu ñoäng
cô caùc loaïi, nhieân lieäu caùc loø ñoát coâng nghieäp vaø chaát ñoát
trong daân duïng sinh hoaït.
Nhieân lieäu khí, nhieân lieäu loûng laø loaïi saûn phaåm chuû
yeáu, chieám tôùi 80 ¸ 90% saûn löôïng daàu khí cuûa toaøn theá
giôùi.

b. Nhoùm saûn phaåm phi naêng löôïng

Vaät lieäu boâi trôn: Daàu môõ boâi trôn töø nguoàn daàu moû chieám
khoaûng 10% so vôùi nhieân lieäu. Saûn phaåm boâi trôn töø daàu
moû coù hai daïng: Boâi trôn loûng laø daàu nhôøn, boâi trôn deûo
laø môõ nhôøn.
Bitum (nhöïa ñöôøng)
c. Nhoùm saûn phaåm hoùa hoïc
Töø nguyeân lieäu daàu khí coù theå cheá bieán ra raát nhieàu saûn
phaåm phuïc vuï saûn xuaát vaø ñôøi soáng con ngöôøi, goïi laø saûn
phaåm hoùa daàu (Petrochemical Products). Thöïc teá 90% caùc
saûn phaåm höõu cô naøy coù nguoàn goác hoùa daàu.

NG
BK
TP.HCM
Chöông 2: NHIEÂN LIEÄU XAÊNG
q Ñaëc ñieåm ñoäng cô söû duïng nhieân lieäu xaêng
q Caùc yeâu caàu ñoái vôùi xaêng
Boä moân OÂ toâ – Maùy ñoäng löïc q Caùc tính chaát cô baûn cuûa xaêng
268 Lyù thöôøng kieät, P.14, Q.10, Tp.HCM q Caùc chæ tieâu chính ñaùng giaù chaát löôïng
Email : vtbong@lib.hcmut.edu.vn nhieân lieäu xaêng
ÑAËC ÑIEÅM ÑOÄNG CÔ SÖÛ DUÏNG
NHIEÂN LIEÄU XAÊNG
Xaêng laø moät trong nhieàu saûn phaåm cuûa daàu moû, laø loaïi
nhieân lieäu nheï, toàn taïi döôùi daïng loûng, coù nhieät ñoä boác hôi
trong khoaûng töø (30 ¸ 40)0C ñeán (180 ¸ 220)0C, coù khoái
löôïng rieâng ôû 150C laø r = (0,65 ¸ 0,80) g/cm3. Xaêng chöùa
khoaûng 80¸90% Cacbuahydro nhoùm Alkan vaø Cycloalkan.
Thaønh phaàn toát nhaát: Parafin ñoàng vò (Iso–Alkan)

vaø Cacbuahydro thôm vì coù keát caáu phaân töû beàn vöõng.
Xaêng coù nhieàu caùc thaønh phaàn neâu treân seõ coù ñaëc tính
choáng kích noå cao cho pheùp taêng tyû soá neùn e cuûa ñoäng cô,
keát quaû taêng coâng suaát Ne.

ÑAËC ÑIEÅM ÑOÄNG CÔ SÖÛ DUÏNG
NHIEÂN LIEÄU XAÊNG
Tyû soá neùn thaáp, soá voøng quay cao.

Hoãn hôïp chaùy hoøa troän tröôùc, ñoàng nhaát.
Chaùy cöôõng böùc, taâm chaùy xuaát hieän taïi bugi, chaùy lan
ñeàu ra toaøn boä theå tích buoàng chaùy vaø keát thuùc taïi khu vöïc
ngoaøi cuøng cuûa buoàng chaùy
Quaù trình chaùy dieãn ra raát nhanh
Tyû soá neùn thaáp, soá voøng quay cao.
Hoãn hôïp chaùy hoøa troän tröôùc, ñoàng nhaát.
Chaùy cöôõng böùc, taâm chaùy xuaát hieän taïi bugi, chaùy lan
ñeàu ra toaøn boä theå tích buoàng chaùy.
Quaù trình chaùy dieãn ra raát nhanh.
CAÙC YEÂU CAÀU ÑOÁI VÔÙI XAÊNG
§ Ñaûm baûo ñoäng cô deã khôûi ñoäng vaø chaïy oån ñònh trong moïi
ñieàu kieän thôøi tieát. Khoâng bò ñoâng ñaëc khi nhieät ñoä haï
thaáp.
§ Thaønh phaàn ñoàng nhaát, baét chaùy nhanh, coù nhieät trò cao.
§ Cung caáp ñuû coâng suaát thieát keá maø khoâng bò goõ (kích noå).
§ Chaát löôïng khí xaû ñoäng cô oâ toâ theo tieâu chuaån quy ñònh.
§ Chaát löôïng xaêng ít bò thay ñoåi khi löu tröõ vaø vaän chuyeån.
§ Khoâng gaây aên moøn kim loaïi, khoâng taïo caën muoäi baùm leân
caùc chi tieát trong buoàng ñoát.

CAÙC YEÂU CAÀU ÑOÁI VÔÙI XAÊNG
Nhieät trò cuûa caùc loïai nhieân lieäu

CAÙC TÍNH CHAÁT CÔ BAÛN CUÛA XAÊNG
Tính chaát cô baûn cuûa xaêng laø caùc chæ tieâu quan troïng
aûnh höôûng ñeán chaát löôïng hoaït ñoäng cuûa xaêng, goàm coù:
Tính bay hôi
AÙp suaát hôi baõo hoøa cuûa xaêng (REID)
Tính choáng kích noå xaêng
Tính oån ñònh hoùa hoïc cuûa xaêng
Tính aên moøn kim loaïi cuûa xaêng

1. Tính bay hôi

Xaêng phaûi coù ñoä bay hôi thích hôïp, khoang nhieät ñoä
bay hôi cuûa xaêng oâ toâ töø 35 – 400C ñeán 180 – 2200C.
Xaêng coù tính bay hôi keùm (thaønh phaàn naëng nhieàu hôn
thaønh phaàn nheï) gaây:
Khoù khôûi ñoäng
Khoù ñieàu chænh
Chaùy khoâng heát xaêng (hao xaêng vaø gaây oâ nhieãm)
Taïo nhieàu muoäi than, laøm loaõng daàu nhôøn boâi trôn, ñoäng
cô nhanh moøn.

Ñoà thò moác nhieät ñoä T10, T50,

T90 cuûa xaêng.
Hieän nay caùc loaïi xaêng
thöông phaåm quy ñònh:
Tsñ = 35 ¸ 40
T10 = 60 ¸ 70
T50 = 115 ¸ 120
T10 = 180 ¸ 190
Tsc = 195 ¸ 200

Tính bay hôi cuûa xaêng ñöôïc ñaùnh giaù baèng caùc
chæ tieâu:
Ñöôøng cong boác hôi.
Thaønh phaàn ñieåm bay hôi.
AÙp suaát hôi baõo hoøa.
Khoái löôïng rieâng hay tyû troïng.

2. AÙp suaát hôi baõo hoøa cuûa xaêng (REID)

AÙp suaát hôi baûo hoøa laø aùp suaát cuûa hôi ôû traïng thaùi caân
baèng vôùi theå loûng trong moät thieát bò chuyeân duøng (bomb
REID) ñöôïc ño taïi nhieät ñoä xaùc ñònh laø 37,80C (hay 1000F).
Ñôn vò ño aùp suaát hôi baõo hoøa REID: Psi, Bar, kPa,
mmHg, kG/cm2...
AÙp suaát hôi baõo hoøa REID caøng cao thì khaû naêng bay
hôi caøng maïnh. Yeâu caàu caùc loaïi xaêng phaûi coù aùp suaát hôi
baõo hoøa REID phuø hôïp khoâng quaù cao hay quaù thaáp.
Quy ñònh aùp suaát hôi baõo hoøa cuûa xaêng: Khoâng quaù
500 mmHg (tieâu chuaån xaêng cuûa Lieân xoâ), trong khoaûng:
44 ¸ 78 kPa (xaêng thöông phaåm cuûa caùc nöôùc khaùc).
3. Tính choáng kích noå xaêng

Hieän töôïng chaùy kích noå coù theå xaûy ra khi ñieàu kieän
chaùy khoâng phuø hôïp. Trong quaù trình chaùy lan truyeàn, aùp
suaát vaø nhieät ñoä phaàn hoøa khí ôû phía tröôùc maøng löûa ñöôïc
taêng lieân tuïc do böùc xaï nhieät vaø do cheøn eùp bôûi keát quaû
nhaû nhieät cuûa hoøa khí ñaõ chaùy gaây ra, laøm gia taêng phaûn
öùng phía tröôùc maøng löûa cuûa hoøa khí caøng saâu.
Soá hoøa khí naøy töï phaùt hoûa khi maøng löûa chöa lan tôùi seõ
taïo ra maøng löûa môùi coù toác ñoä chaùy lan truyeàn leân ñeán
1500 – 2500 m/s, gaây ra hieän töôïng coäng höôûng aùp suaát
laøm taêng, giaûm aùp suaát cuûa khí chaùy moät caùch ñoät ngoät
(160 kg/cm2) vaø taïo ra caùc soùng xung ñoäng va ñaäp vaøo
vaùch xylanh, keát quaû laøm cho ñoäng cô noå rung giaät maïnh.
Caùc trung taâm töï chaùy xuaát hieän trong hoãn hôïp khí tröôùc
maøng löûa: nguoàn gaây kích noå.

a. Phöông phaùp haïn cheá kích noå phía ñoäng cô

v Giaûi nhieät toát (ñaûm baûo ñieàu kieän laøm maùt cho ñoäng
cô).
v Giaûm taûi ñoäng cô (ñoùng nhoû böôùm ga) seõ laøm giaûm
löôïng hoãn hôïp khí naïp môùi vaøo xy lanh, giaûm thôøi gian
chaùy cuûa hoãn hôïp.
v Giaûm goùc ñaùnh löûa sôùm.
v Thay ñoåi tyû leä nhieân lieäu vaø khoâng khí (ñaäm hoaëc
loaõng hôn ñeàu coù xu höôùng giaûm kích noå).

b. Phöông phaùp haïn cheá kích noå phía nhieân lieäu

Duøng loaïi xaêng coù tính choáng kích noå cao
Duøng phuï gia taêng tính choáng kích noå
Troän xaêng thoâ vôùi caùc hôïp chaát ngaäm Oxy
Duøng loaïi xaêng coù tính choáng kích noå cao
Xaêng coù nhieàu thaønh phaàn Cacbuahydro nhoùm Naphten
(Xyclo Alkan), Hydrocacbon thôm vaø Parafin ñoàng vò vì
chuùng coù keát caáu hoùa hoïc raát chaët, khoù bò oâxy hoùa, neân
chuùng coù tính choáng kích noå cao. Caùc thaønh phaàn naøy coù
nhieàu trong xaêng tinh cheá baèng phöông phaùp Cracking xuùc
taùc.
Ñeå ñaùnh giaù tính choáng kích noå cuûa xaêng ngöôøi ta duøng
Soá Octan (ON), xaùc ñònh baèng phöông phaùp thöïc nghieäm
döïa treân söï so saùnh ñaëc tính chaùy cuûa xaêng naøy vôùi moät
hoãn hôïp nhieân lieäu chuaån goàm: Iso–Otan vaø n–Heptan.
Iso–Octan laø Parafin ñoàng vò C8H18 (2.2.4–Tri Metyl
Pentan).
n–Heptan laø Parafin chuaån coù lieân keát “C” theo maïch
thaúng: C7H16
Vôùi quy öôùc Iso–Otane coù ON = 100 vaø
n–Heptane coù ON = 0
Trò soá octan laø % löôïng Iso–Otan tính theo theå tích trong
hoãn hôïp nhieân lieäu maãu goàm Iso–Otane (C8H18) vaø n–
Heptane C7H16 (n–Parafin) maø noù coù hieän töôïng chaùy kích
noå gioáng nhö nhieân lieäu ñem thöû.
Baûng quan heä trò soá Octan vaø tæ soá neùn cuûa ñoäng cô. Yeâu
caàu trò soá Octan cho cuøng e coù theå giaûn töø 2 – 4 ñôn vò.
Tæ soá neùn Trò soá Octan, RON Tæ soá neùn Trò soá Octan, RON
5:1 72 9:1 95
6:1 81 10:1 100
7:1 87 11:1 104
8:1 92 12:1 108

Duøng phuï gia taêng tính choáng kích noå laø Tetrra Etyn
chì (Pb+ (C2H5)4), goïi taét laø TEC
TEC laø chaát khöû Peroxyd nhaèm giaûm cöôøng ñoä
phaûn öùng oâxy hoùa taïi phaàn hoãn hôïp nhieân lieäu chöa
chaùy ñeán, keát quaû haïn cheá ñöôïc hieän töôïng kích noå.
Chì laø chaát raát ñoäc ñoái vôùi con ngöôøi vaø moâi tröôøng
sinh thaùi, neân töø naêm 1977 nhieàu nöôùc ñaõ daàn chaám döùt
duøng xaêng coù chì.
Vieät Nam ñaõ chaám döùt duøng loaïi xaêng naøy töø ngaøy
1/7/2001. Haøm löôïng chì coù trong xaêng nhaäp vaøo VN
hieän nay < 0,013 g/lít.

Giaûi phaùp taêng trò soá Octan ñoái vôùi xaêng khoâng chì:
Taêng haøm löôïng caùc Hydrocacbon coù tính choáng kích noå
cao nhö: Hydrocacbon thôm, Iso–Parafin baèng caùc
phöông phaùp cheá bieán sau:
- Platforming,
- Cracking xuùc taùc,
- Isome hoùa vaø Alkyl hoùa.

Baûng trò soá Octan cuûa moät soá Hydrocacbon
Teân loaïi Coâng thöùc Nhoùm Soá Octan

Hexan C6H14 Parafin chuaån (alkan) 25
Iso–hexan C6H14 Parafin ñoàngvò 93
Hexen C6H12 Oleâfin (moät noái ñoâi) 69
Hexadien C6H10 Diolefin (hai noái ñoâi) 79
Cyclohexan C6H12 Naphten 78
Benzol C6H6 Hydrocacbon thôm 106
Iso–octan C8H18 Parafin ñoàng vò 100
Heptan C7H16 Parafin chuaån (Alkan) 0

Troän xaêng thoâ vôùi caùc hôïp chaát ngaäm Oxy

Moät loaïi xaêng khoâng chì khaùc ñöôïc caáu thaønh töø hai
thaønh phaàn chính laø xaêng thoâ (cheá taïo baèng phöông phaùp
chöng caát thaúng) vaø caùc loaïi coàn (Etanol), Etse vaø moät soá
chaát höõu cô ngaäm Oxy nhö Metyl–Tetiary–Butyl–Ether
(MTBE).
MTBE laø chaát loûng trong, coù ñoä nhôùt thaáp, coù muøi vò
cay haêng, coù trò soá Octan cao (ROM 117–121, MON 91–
103), nhieät ñoä soâi thaáp (580C) vaø aùp suaát hôi baõo hoøa trung
bình 33,4 kPa, ít hoøa tan trong nöôùc tuy nhieân laïi deã hoøa
tan hôn so vôùi xaêng.

Baûng trò soá Octan cuûa xaêng pha

Metyl–Tetiary–Butanol–Este (MTBE) hoaëc Ethanol
Loïai xaêng pha 0% 15% MTBE 15% ETHANOL
Thaønh phaàn:
– Paraffins 3,9 7,7 9,0
– Iso–paraffins 48,4 28,9 27,5
– Olefins 4,6 4,9 4,7
– Naphthenes 6,1 8,3 6,5
– Hydrocacbon thôm 37,0 34,7 35,0
– MTBE / ETANOL – 15,0 15,0
RON 96,6 97,6 98,6
MON 87,3 87,3 86,6

Haøm löôïng MTBE cho pheùp pha vaøo xaêng cuûa moät soá nöôùc
Teân nöôùc Haøm löôïng oxy Haøm löôïng MTBE Ghi chuù
(%TV) (%TV )
Nhaät baûn 1,2 7,0
Thaùi lan 2,0 10,0
UÙc 1,8 1,0
Haøn quoác 1 tôùi 2,3 – Chæ cho pheùp
Chaâu AÂu 2,7 – duøng MTBE
Myõ: –
– Giai ñoaïn 1/1996 10,0 Caû etanol, MTBE
– Giai ñoaïn 3 vaø caùc hôïp chaát
Vieät Nam – 10,0 TCVN 6776:2000

Ngoaøi ra ñeå choáng kích noå ngöôøi ta thöïc hieän baèng

caùch phun moät löôïng nöôùc (khoâng quaù 10%) vaøo buoàng
chaùy ngay khi piston vöøa qua khoûi ÑCT ® giaûm cöôøng ñoä
phaûn öùng Oxy hoùa phaàn hoãn hôïp nhieân lieäu chöa chaùy
ñeán.
Chuù yù: Khi ngöng maùy phaûi ngöng phun nöôùc tröôùc
nhaèm traùnh gæ cho caùc chi tieát maùy.

4. Tính oån ñònh hoùa hoïc cuûa xaêng

Tính oån ñònh hoùa hoïc cuûa xaêng bieåu thò khaû naêng duy
trì ñöôïc chaát löôïng ban ñaàu trong quaù trình baûo quaûn, vaän
chuyeån töø nôi saûn xuaát cho ñeán khi tieâu thuï. Tính oån ñònh
hoùa hoïc cuûa xaêng ñaùnh giaù baèng caùc chæ tieâu:
– Haøm löôïng nhöïa thöïc teá (mg/100ml xaêng).
– Tính oån ñònh Oxy hoùa (chu kyø caûm öùng, phuùt).
ÔÛ moät soá nöôùc coøn quy ñònh khoáng cheá haøm löôïng
Olefin (% kl) ñeå bieåu hieän cho tính oån ñònh hoùa hoïc cuûa
xaêng vì haøm löôïng Olefin cao tính oån ñònh hoùa hoïc cuûa
xaêng keùm (Nhaät haøm löôïng Olefin quy ñònh döôùi 20 % kl).
5. Tính aên moøn kim loaïi cuûa xaêng

Trong xaêng coù chöùa moät löôïng nhoû caùc taïp chaát maø
trong quaù trình cheá bieán khoâng loaïi boû trieät ñeå ñöôïc hoaëc
trong quaù trình toàn tröõ, vaän chuyeån xaêng bò nhieãm baån nhö:
löu huyønh, taïp chaát kim loaïi, nöôùc . . . Ñaùnh gía tính aên
moøn kim loaïi cuûa xaêng theo caùc chæ tieâu sau:
– Kieåm nghieäm aên moøn maûnh ñoàng (ngaâm maûnh
ñoàng trong xaêng ôû nhieät ñoä 500C sau 3 giôø phaûi ñaït caáp
No1).
– Haøm löôïng löu huyønh (% khoái löôïng).
– Ñoä axit (mgKOH/100ml xaêng). Ngoaøi ra coøn quy
ñònh khoâng ñöôïc coù axit, bazô tan trong nöôùc cuûa caùc
loaïi xaêng (tieâu chuaån cuûa Lieân Xoâ cuõ GOST 6307).
CAÙC CHÆ TIEÂU CHÍNH ÑAÙNG GIAÙ
CHAÁT LÖÔÏNG NHIEÂN LIEÄU XAÊNG
STT Teân chæ tieâu Caùc nhaân toá chòu aûnh höôûng
1 Ñöôøng cong bay hôi Khaû naêng hoaït ñoäng: Tính khôûi ñoäng, taêng toác,
tính kinh teá vaø oâ nhieãm
2 RVP Khaû naêng hoaït ñoäng: Tính khôûi ñoäng, taêng toác,
tính kinh teá vaø oâ nhieãm
3 Trò soá octan TSOT Tính choáng kích noå, tính kinh teá
4 Haøm löôïng löu huyønh Daàu ñoäc xuùc taùc, oâ nhieãm moâi tröôøng
5 Haøm löôïng chì Ñaàu ñoäc xuùc taùc, coù haïi cho söùc khoûe
6 Benzen Coù haïi cho söùc khoûe
7 Hydrocacbon thôm OÂ nhieãm moâi tröôøng, phaù huûy cao su
8 Olefin Coù haïi cho söùc khoûe, deã taïo nhöïa keo trong
xaêng
9 Hôïp chaát ngaäm oâxy OÂ nhieãm moâi tröôøng
(MTBE)

CAÙC CHÆ TIEÂU CHÍNH ÑAÙNG GIAÙ
CHAÁT LÖÔÏNG NHIEÂN LIEÄU XAÊNG
Chæ tieâu Vieät Nam Thaùi Lan WWFC WWFC

TCVN 6776–2000 BIS 2000 Loïai 1 Loïai 2
Research octane number, min 90/92/95 87/95 91/95/98 91/95/98
Motor octane number – 76/84 82/85/88 82/85/88
Sulphur (% m/m max) 0.15 0.1 0.1 0.02
Benzene (% v/v max) 5.0 3.5 5.0 2.5
Aromatics (% v/v max) – 35 50 40
Olefins (% v/v max) – – – 20
Lead Content (g/litre max) 0.013 0.013 Nil Nil
Oxygen Content (% w max) – 1–2 2.7 2.7

NG
BK
TP.HCM
Chöông 3: NHIEÂN LIEÄU DIESEL

q Ñaëc ñieåm cuûa ñoäng cô söû duïng nhieân lieäu diesel
q Caùc yeâu caàu ñoái vôùi nhieân lieäu diesel
Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa q Caùc tính chaát cô baûn cuûa nhieân lieäu diesel
Ñieän thoïai: +84 - 8655979 q Caùc chæ tieâu chính ñaùnh giaù chaát löôïng
nhieân lieäu diesel
ÑAËC ÑIEÅM CUÛA ÑOÄNG CÔ SÖÛ DUÏNG
NHIEÂN LIEÄU DIESEL
Tyû soá neùn cao, e = 13 ¸ 23.

Soá voøng quay thaáp, n = 1000 ¸ 3500 voøng/phuùt. Ñoái
vôùi ñoäng cô duøng nhieân lieäu naëng (FO - Fuel
Diesel) thì soá voøng quay coøn < 1000 voøng/phuùt.
hoøa khí (nhieân lieäu + khoâng khí) hình thaønh beân
trong xy lanh vôùi ñaëc ñieåm:
Nhieân lieäu ñöôïc phun vaøo moâi tröôøng khoâng khí neùn
trong xy lanh (gaàn cuoái quaù trình neùn töông öùng vôùi
goùc phun sôùm).
Thôøi gian hình thaønh hoãn hôïp coâng taùc raát ngaén.

Hoãn hôïp khoâng ñoàng nhaát, nhieân lieäu toàn taïi caû pha
khí vaø pha loûng vôùi tyû leä raát khaùc nhau.
Hoãn hôïp coâng taùc coøn tieáp tuïc hình thaønh trong khi
moät phaàn nhieân lieäu phun vaøo buoàng chaùy ñoäng cô ñaõ
boác chaùy.
Nhieân lieäu töï chaùy do coù nhieät ñoä lôùn hôn nhieät ñoä töï
chaùy cuûa nhieân lieäu Diesel.
Nhieân lieäu khoâng theå töï chaùy ngay khi vöøa phun vaøo xy
lanh maø phaûi coù thôøi gian ñeå chuaån bò cho noù töï boác chaùy.

Nhieân lieäu phaûi ñöôïc phun söông vaø xeù tôi thaønh caùc
haït nhoû (fh = 10 ¸ 50 mm), boác hôi vaø khuyeách taùn vaøo
trong theå tích khoâng khí neùn, roài hình thaønh caùc taâm
chaùy).
Söï chaùy chæ coù theå xaûy ra ôû moät hoaëc vaøi ñieåm trong
buoàng chaùy neáu taïi ñoù noù thoaû maõn:
Coù tyû leä hoøa troän giöõa hôi nhieân lieäu vaø khoâng khí deã
chaùy nhaát.
Coù tröôøng nhieät ñoä cao ñeå hình thaønh caùc trung taâm
chaùy.
Giai ñoaïn chuaån bò caùc taâm chaùy naøy ñöôïc goïi laø giai
ñoaïn chaùy treã.
Thôøi gian chaùy treã coøn

ñöôïc goïi laø thôøi gian uû
nhieät.
Thôøi gian chaùy treã daøi
hay ngaén phuï thuoäc vaøo
loaïi nhieân lieäu Diesel
ñang söû duïng vaø ñaëc ñieåm
keát caáu cuûa ñoäng cô

CAÙC YEÂU CAÀU ÑOÁI VÔÙI
Nhieân lieäu phaûi coù ñoä nhôùt phuø hôïp, coù tính choáng ñoâng
ñaëc vaø löu ñoäng toát. Ñoä nhôùt ñoäng hoïc cuûa nhieân lieäu
Diesel toái thieåu laø: (1,5 ¸ 2,0) cSt.
Coù thaønh phaàn chöng caát oån ñònh, ñaëc tröng bôûi khoang
nhieät ñoä bay hôi cuûa nhieân lieäu Diesel laø 155 ¸ 3750C.
Trong ñoù: 50% nhieân lieäu boác hôi ôû t0 = 270 ¸ 2800C
96% nhieân lieäu boác hôi ôû t0 = 340 ¸ 3600C

CAÙC YEÂU CAÀU ÑOÁI VÔÙI
Coù möùc ñoä phaùt oâ nhieãm thaáp (ñaùnh giaù baèng ñoä khoùi
ñen vaø noàng ñoä khí ñoäc cuûa saûn vaät chaùy goàm HC vaø
NOx).
Khoâng aên moøn gæ, maøi moøn vaø keát muoäi than tröôùc vaø
sau khi chaùy.
Tính töï chaùy thích hôïp.

CAÙC TÍNH CHAÁT CÔ BAÛN CUÛA
Caùc tính chaát cô baûn cuûa Diesel laø caùc tính chaát chuû
yeáu cuûa nhieân lieäu aûnh höôûng ñeán tính naêng kyõ thuaät vaø
söû duïng cuûa ñoäng cô Diesel: Ñoä nhôùt, tính töï chaùy, tính
bay hôi
1. Ñoä nhôùt (Tieâu chuaån xaùc ñònh ñoä nhôùt TCVN 3171–
1995, ASTM D 445).
Ñoä nhôùt laø moät thoâng soá quan troïng aûnh höôûng:
Khaû naêng boâi trôn vaø bao kín khe hôû giöõa boä ñoâi piston
– xy lanh bôm cao aùp, kim vaø ñeá kim phun.

Tính löu ñoäng deã daøng trong heä thoáng nhieân lieäu (ñaëc
bieät ôû nhöõng ñòa phöông coù nhieät ñoä moâi tröôøng thaáp)
ñaûm baûo khi ñoäng cô hoaït ñoäng nhieân lieäu phaûi saün
saøng cung caáp ñaày ñuû vaø lieân tuïc.
Khaû naêng phun tôi vaø taùn nhuyeãn nhieân lieäu trong khoái
khoâng khí neùn, keát quaû aûnh höôûng tôùi chaát löôïng hình
thaønh hoãn hôïp vaø chaùy trong ñoäng cô diesel.

a. Ñònh nghóa ñoä nhôùt: laø moät khaùi nieäm vaät lyù ñeå chæ
ma saùt noäi giöõa caùc phaân töû, coøn goïi laø söï huùt giöõa caùc
phaân töû hay laø cöôøng ñoä lieân keát giöõa caùc phaàn töû cuûa
chaát loûng. Ñoä nhôùt ñöôïc hieåu laø moät khaùi nieäm ngöôïc laïi
cuûa söï löu chaûy cuûa chaát loûng khi coù moät ngoaïi löïc taùc
ñoäng leân khoái chaát loûng ñoù.

h: heä soá ma saùt noäi coøn goïi laø ñoä nhôùt ñoäng löïc hoïc. Ñôn vò ño
h laø Poise (P), centi Poise (cP baèng 1/100 P).
S: dieän tích lôùp chaát loûng, (cm2).
dx/dv: Gradient vaän toác dòch chuyeån cuûa caùc lôùp chaát loûng, (s-1).
v: vaän toác dòch chuyeån cuûa caùc lôùp chaát loûng, (cm/s).
x: ñoä daøy caùc lôùp chaát loûng, (cm).
é ù
F ê dyn ú g
h= =
dv ê 2 cm ú cm.s
S ê cm ú
dx ë s û

b. Phaân loaïi ñoä nhôùt

Ñoä nhôùt ñoäng löïc hoïc.
Ñoä nhôùt ñoäng hoïc.
Ñoä nhôùt töông ñoái.
Ñoä nhôùt ñoäng löïc hoïc (Dynamic Viscosity):
Newton phaùt hieän (1668) quan heä giöõa ñoä nhôùt vôùi ma
saùt noäi giöõa caùc lôùp chaát loûng. Löïc ma saùt noäi (F) ñöôïc xaùc
ñònh theo phöông trình:
dv
F = h.S.
dx
Ñoä nhôùt ñoäng hoïc (Kinematic Viscosity):

Ñoä nhôùt ñoäng hoïc laø tyû soá giöõa ñoä nhôùt ñoäng löïc hoïc
treân khoái löôïng rieâng cuûa chaát loûng, coù kyù hieäu laø ν
Ñoä nhôùt ñoäng hoïc ñaùnh giaù khaû naêng chaûy döôùi taùc
duïng cuûa troïng löïc cuûa chaát loûng
h
n=
r
r: khoái löôïng rieâng cuûa chaát loûng, (g/cm3).
Ñôn vò ño ν laø Stock (St), [St = cm2/sec].
(centi Stock (cSt) = 1/100 St, cSt = mm2/sec)

Duøng oáng mao quaûn ñeå ño ñoä nhôùt ñoäng hoïc. Baèng
caùch cho chaát loûng caàn ño chaûy qua oáng vaø xaùc ñònh thôøi
gian chaûy (sec). Ñoä nhôùt seõ ñöôïc tính theo coâng thöùc:
ν = C.t
C: Haèng soá cuûa oáng ño ñoä nhôùt.
t: Thôøi gian theå loûng chaûy qua mao quaûn (sec).

Ñoä nhôùt töông ñoái (ñoä nhôùt Engler, 0E): laø moät ñaïi
löôïng khoâng thöù nguyeân.
Ñoä nhôùt töông ñoái laø tyû soá giöõa ñoä nhôùt cuûa chaát loûng
ñoù treân ñoä nhôùt cuûa nöôùc caát xaùc ñònh trong cuøng ñieàu
kieän nhieät ñoä laø 200C, (ñoä nhôùt ñoäng hoïc cuûa nöôùc caát ôû
nhieät ñoä 200C laø 1 cSt).
Thoâng thöôøng, trong thöông maïi ngöôøi ta duøng ñoä nhôùt
töông ñoái coøn kyõ thuaät thì duøng ñoä nhôùt ñoäng hoïc.

c. AÛnh höôûng cuûa ñoä nhôùt ñeán chaát löôïng laøm vieäc cuûa
ñoäng cô Diesel
Ñoä nhôùt nhieân lieäu ñoäng cô Diesel cao toác:
ν20 = 3,0 ¸ 6,0 cSt
Giôùi haïn cao duøng ôû vuøng coù nhieät ñoä moâi tröôøng cao
(vuøng nhieät ñôùi) goïi laø nhieân lieäu Diesel muøa heø.
Giôùi haïn thaáp söû duïng vaøo muøa ñoâng (tmt £ 00C) goïi laø
nhieân lieäu Diesel muøa ñoâng.

Nhieät ñoä taêng ñoä nhôùt

giaûm, tuy nhieân möùc ñoä
giaûm khoâng theo tyû leä maø
giaûm nhanh ôû khoaûng nhieät
ñoä thaáp hôn 200C vaø chaäm
daàn ôû khoaûng nhieät ñoä ³
200C.
Ñoä nhôùt cuûa nhieân lieäu
Diesel muøa heø giaûm nhieàu
hôn so vôùi nhieân lieäu muøa Moái quan heä ñoä nhôùt cuûa nhieân lieäu
ñoâng khi nhieät ñoä taêng. Diesel theo nhieät ñoä.

Ñaëc bieät ôû t0 £ 00C ñoä nhôùt cuûa nhieân lieäu Diesel muøa heø
taêng cao ñoät ngoät, ñoà thò doác gaàn nhö thaúng ñöùng ôû t0 £ - 100C.
Chuù yù: Trong caùc nhoùm Hydrocacbon, ñoä nhôùt taêng daàn töø:
n–Parafin, Naphten, Hydrocacbon thôm vaø Iso–Parafin coù
ñoä nhôùt lôùn nhaát.
Lieân keát phaân töû coù phaân nhaùnh caøng nhieàu vaø caøng daøi thì
ñoä nhôùt caøng cao.
Nhieät ñoä coù aûnh höôûng khaùc nhau leân ñoä nhôùt ñoái vôùi caùc
nhoùm Hydrocacbon. Ñoä nhôùt ñoäng hoïc cuûa n–Parafin thay ñoåi
ít theo nhieät ñoä, ngöôïc laïi caùc Hydrocacbon thôm coù ñoä nhôùt
thay ñoåi nhieàu.

d. Nhieân lieäu Diesel phaûi coù ñoä nhôùt thích hôïp

Ñoä nhôùt quaù thaáp gaây:
Boâi trôn keùm gaây moøn nhanh caùc boä ñoâi sieâu chính
xaùc.
AÙp suaát phun giaûm laøm giaûm haønh trình (ñoä xuyeân
saâu) cuûa tia nhieân lieäu trong khoái khoâng khí neùn.
Maát khaû naêng bao kín khe hôû giöõa caùc boä ñoâi sieâu
chính xaùc (piston – xy lanh, bôm cao aùp vaø kim phun)
® löôïng nhieân lieäu cung caáp giaûm.

Söï ngöøng phun nhieân lieäu khoâng döùt khoaùt ® chaát

löôïng chaùy keùm ® thôøi gian chaùy keùo daøi vaø khoâng chaùy
hoøan toaøn nhieân lieäu cung caáp ® coâng suaát vaø tính kinh
teá cuûa ñoäng cô ñeàu giaûm.
Ngoaøi ra haøm löôïng khoùi vaø muoâïi than taêng do chaùy
keùm gaây moøn nhanh ñoäng cô.
Vì vaäy ñoä nhôùt thaáp tôùi möùc ñuû ñeå ñaûm baûo aùp suaát
vaø löu löôïng cuûa doøng nhieân lieäu cao aùp caáp vaøo moãi
chu trình coâng taùc.

Ñoä nhôùt quaù cao gaây:

Khoù khôûi ñoäng khi nhieät ñoä moâi tröôøng thaáp vaø chaát
löôïng taïo hoøa khí cuõng nhö chaát löôïng chaùy cuûa nhieân
lieäu raát keùm vì: khoù phun tôi vaø boác hôi hoøan toaøn, gaây
khoù khaên cho vieäc xaû khí trong ñöôøng oáng nhieân lieäu.
Vì vaäy, ñoä nhôùt chæ cao ñuû ñeå thoûa maõn khaû naêng
boâi trôn.
Caùch choïn ñoä nhôùt:
Ñoä nhôùt taêng theo cheá ñoä hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô.
Ñoä nhôùt taêng theo nhieät ñoä moâi tröôøng.
Ñoä nhôùt yeâu caàu cuûa caùc loaïi nhieân lieäu Diesel
Nhieân lieäu Diesel duøng cho Ñoä nhôùt ñoäng hoïc Giaây
loaïi ñoäng cô (cSt) (theo Saybobt)
Xe buyùt 1,8 ¸ 1,9 Ñeán 33
Xe taûi 2,5 ¸ 2,9 34 ¸ 36
Taøu hoûa 2,7 ¸ 3,3 35¸ 37

Ñoäng cô tónh taïi 2,7 ¸ 7,2 35 ¸ 49

2. Tính töï chaùy

Tính töï chaùy cuûa nhieân lieäu Diesel ñaùnh giaù bôûi 2 thoâng
soá:
Nhieät ñoä töï chaùy.
Trò soá Cetan.
a. Nhieät ñoä töï chaùy “tc”
Laø nhieät ñoä thaáp nhaát maø hoãn hôïp khí töï boác chaùy ñöôïc
maø khoâng caàn phaûi coù nguoàn nhieät kích thích töø beân ngoaøi
ñöa vaøo ñeå ñoát chaùy noù. Nhieät ñoä töï chaùy caøng thaáp nhieân
lieäu caøng deã chaùy.

Nhieät ñoä töï chaùy cuûa nhieân lieäu phuï thuoäc vaøo:
Loaïi nhieân lieäu söû duïng.
Tyû leä hoãn hôïp.
Ñieàu kieän aùp suaát vaø nhieät ñoä cuûa noù.
Nhieân lieäu diesel caøng chöùa nhieàu thaønh phaàn naëng
(thuoäc nhoùm parafin chuaån nhö Cetan) vaø ôû trong ñieàu
kieän aùp suaát caøng cao thì coù nhieät ñoä töï chaùy caøng thaáp.
Nhieân lieäu Diesel coù nhieàu hydrocacbon thôm coù nhieät
ñoä tö chaùy cao.

Nhieät ñoä töï chaùy cuûa nhieân lieäu loûng
Ñieàu kieän aùp suaát Nhieät ñoä töï chaùy, tc [0C]

Moâi tröôøng chaùy,
P [kG/cm2] Benzon Xaêng Diesel
l3,0 - 425 400

9,0 620 315 262
15,0 525 283 210
30,0 468 260 200

Trò soá Cetan (duøng ñeå ñaùnh giaù tính buøng chaùy cuûa
nhieân lieäu Diesel).
Tieâu chuaån xaùc ñònh ASTM D 613, xaùc ñònh baèng phöông
phaùp thöïc nghieäm.
Soá Cetan cuûa nhieân lieäu Diesel laø % (tính theo theå tích)
löôïng Cetan (n C16H34), trong moät hoãn hôïp ñieàu cheá maãu
goàm Cetan vaø a Metyl Naphtalen (C10H7CH3) laø moät
Cacbuahydro thôm, maø coù ñaëc ñieåm chaùy gioáng nhö nhieân
lieäu thöû:
Cetan laø Hydrocarbon thuoäc nhoùm Parafin chuaån deã chaùy
neân quy öôùc coù soá Cetan baèng 100 (TSXT = 100).
n – Cetan: CH3 – (CH2)14 – CH3

a - Metyl Naphtalen (C10H7CH3) – raát khoù bò Oxy hoùa,
khoù chaùy neân quy öôùc coù soá TSXT = 0.
Soá Cetan thích hôïp naèm trong khoaûng 45 ¸ 60 vì:
Soá Cetan < 40 khoù khôûi ñoäng (ngay caû muøa heø), roác
maùy do thôøi gian uû chaùy daøi, cuøng luùc soá löôïng nhieân lieäu
tham gia chaùy lôùn ® Pz cao ® aùp suaát taêng voït cao.
Soá Cetan > 60 nhieân lieäu raát deã chaùy, tuy nhieân chaát
löôïng quaù trình chaùy khoâng caûi thieän toát hôn, maët khaùc coøn
aûnh höôûng tôùi chaát löôïng phun tôi nhieân lieäu vaø ñoä beàn
cuûa kim phun nhieân lieäu.

Trò soá Cetan cuûa moät soá Hydrocacbon
Teân loaïi Hydrocacbon Coâng thöùc CnHm Nhoùm Trò soá Cetan
Decan C10H22 Parafin chuaån (Alkan) 76,9
Cetan C16H34 Parafin chuaån (Alkan) 100
Tetradexenp – 1 C14H28 Alken 79
5 – Butyl Dodexen – 4 C10H32 Alken 46
Decalen C10H20 Cyclo (Naphten) 48
Metyl Dipropyldecalyl C10H17C8H17 Cyclo (Naphten) 21

Metan
a - Metyl n - Aphtalen C10H17CH3 Hydrocacbon thôm 0
a - Octyl Naphtalen C10H17C8H17 HydrocarbonThôm 18

3. Tính bay hôi

Laø moät chæ tieâu quan troïng aûnh höôûng ñaùng keå ñeán chaát
löôïng chaùy cuûa Diesel. Toác ñoä bay hôi cuûa nhieân lieäu
Diesel caøng cao, chaát löôïng taïo hoãn hôïp trong buoàng chaùy
caøng toát vaø khaû naêng chaùy kieät cuûa noù caøng sôùm.
Nhieân lieäu Diesel coù tính bay hôi keùm hôn raát nhieàu so
vôùi xaêng, vì vaäy ñeå taêng toác ñoä bay hôi, tia nhieân lieäu phun
ra phaûi ñöôïc xeù tôi vaø khuyeách taùn nhanh vaøo khoái khoâng
khí noùng trong buoàng chaùy.

Söï taùn nhoû haït nhieân lieäu phuï thuoäc vaøo söùc caêng beà
maët vaø ñoä nhôùt cuûa Diesel. Treân thöïc teá caùc saûn phaåm daàu
moû töø daàu hoûa, Diesel ñeán daàu boâi trôn coù söùc caêng beà maët
gaàn nhö nhau, song ñoä nhôùt thì raát khaùc nhau.
Nhieân lieäu Diesel coù ñoä nhôùt caøng thaáp thì caøng deã
phun tôi, taùn nhuyeãn vaø boác hôi caøng nhanh.
Ñeå ñaùnh giaù tính bay hôi cuûa Diesel, ngöôøi ta xaùc ñònh
thaønh phaàn ñieåm soâi, tyû troïng vaø ñaùnh giaù giaùn tieáp thoâng
qua maøu saéc cuûa nhieân lieäu.
Trong nhieân lieäu Diesel khoâng coù caùc thaønh phaàn nheï
neân khoâng xaùc ñònh aùp suaát hôi baõo hoøa.

Thaønh phaàn ñieåm soâi: xaùc ñònh theo TCVN2698 –1995,

ASTM D86.
1) T10 ³ 2000C, neáu thaáp hôn seõ gaây:
AÙp suaát khí chaùy trong xy lanh sau giai ñoaïn chaùy treã seõ
taêng quaù nhanh vaø quaù cao (toác ñoä taêng aùp suaát > 0,6 MN/m2)
gaây tieáng noå thoâ baïo, ñoäng cô hoaït ñoäng caêng coù tieáng noå
ñanh, caùc chi tieát chòu taûi troïng ñoäng lôùn, deã hö hoûng.
Thaønh phaàn nheï quaù nhieàu, phun nhoû gioït, chaát löôïng
phun söông toài, taïo hoãn hôïp keùm, khí chaùy taïo nhieàu khoùi ñen,
muoäi than laøm baån maùy vaø pha loaõng daàu nhôøn, keát quaû laøm
giaûm coâng suaát maùy vaø giaûm tuoåi thoï ñoäng cô.

2) T50 ³ 2700C ¸ 2800C, neáu lôùn hôn seõ aûnh höôûng

tôùi tính khôûi ñoäng.
3) T90 £ 350 ¸ 3700C, bieåu hieän khaû naêng chaùy
hoaøn toaøn cuûa hôi nhieân lieäu. T90 cao, saûn vaät chaùy coù
nhieàu khoùi ñen vaø tieâu thuï nhieân lieäu taêng.

Ngoaøi ra caùc chæ tieâu bieåu thò ñoä an toaøn vaø thuaän
tieän trong söû duïng, löu tröõ vaø vaän chuyeån nhieân lieäu
Diesel laø:
Nhieät ñoä chôùp chaùy.
Nhieät ñoä beùn löûa.
Nhieät ñoä vaån ñuïc.
Nhieät ñoä ñoâng ñaëc.

Nhieät ñoä chôùp chaùy: laø nhieät ñoä nhoû nhaát maø taïi ñoù
Diesel coù khaû naêng chaùy (xuaát hieän chôùp saùng) khi tieáp
xuùc vôùi ngoïn löûa traàn sau ñoù taét ñi. Ngoïn löûa vöøa xuaát hieän
coù tieáng noå nheï, nhöng sau ñoù laïi taét ñi ngay, vì ôû nhieät ñoä
ñoù toác ñoä bay hôi cuûa Diesel nhoû hôn toác ñoä tieâu toán nhieân
lieäu vaøo phaûn öùng chaùy vôùi khoâng khí.
Hieän nay tuyø töøng loaïi nhieân lieäu Diesel maø nhieät
ñoä chôùp chaùy quy ñònh khoâng thaáp hôn 50 ¸ 600C.

Nhieät ñoä baét löûa: laø nhieät ñoä thaáp nhaát ñeå hoøa khí
beùn löûa (chaùy ñeàu lieân tuïc ít nhaát 05 giaây).
Nhieät ñoä chôùp chaùy vaø baét löûa cuûa nhieân lieäu loûng quy
ñònh nhieät ñoä thaáp nhaát cho pheùp baûo quaûn vaø söû duïng noù
maø khoâng bò nguy hieåm do hoaû hoaïn.
Ñaëc bieät ñoái vôùi nhieân lieäu Diesel duøng treân taøu
thuûy quy ñònh nhieät ñoä beùn löûa ³ 650C.

Nhieät ñoä vaån ñuïc (Cloud Point): laø nhieät ñoä maø taïi ñoù
nhieân lieäu baét ñaàu taïo thaønh caùc tinh theå raén, caùc tinh theå
Parafin hoaëc Benzen nhoû li ti xuaát hieän khieán naêng löôïng töø
trong trôû thaønh môø ñuïc (hieän töôïng baét ñaàu vaån ñuïc).
Nhieät ñoä ñoâng ñaëc (Pour Point): laø nhieät ñoä maø taïi ñoù
nhieân lieäu maát tính linh ñoäng vaø trôû neân ñoâng ñaëc laïi.
Nhieät ñoä ñoâng ñaëc < nhieät ñoä vaån ñuïc töø 5 ¸ 100C.
Caùc ñieåm nhieät ñoä treân bieåu thò tính chaûy cuûa nhieân lieäu
Diesel.

CAÙC CHÆ TIEÂU CHÍNH ÑAÙNH GIAÙ
CHAÁT LÖÔÏNG NHIEÂN LIEÄU DIESEL
Caùc chæ tieâu chính ñaùnh giaù chaát löôïng nhieân lieäu
Diesel:
Ñoä an toaøn vaø thuaän tieän trong qua trình vaän
chuyeån, löu tröõ vaø söû duïng.
Ñaûm baûo quaù trình chaùy eâm, chaùy nhanh vaø chaùy
kieät.
Ñaûm baûo ñoä saïch cuûa nhieân lieäu trong suoát thôøi
gian söû duïng.

Caùc thoâng soá kyõ thuaät nhieân lieäu Diesel
Caùc tieâu chuaån Loaïi nhieân lieäu Diesel Phöông phaùp thöû
chaát löôïng Diesel DO0,5% S DO1,0% S
1. Trò soá Cetan ³ 50 ³ 45 ASTM D 976
2. Thaønh phaàn chöng caát, TCVN 2693 – 95
t0C
- 50% ñöôïc chöng caát ôû 2800C 2800C
- 90% ñöôïc chöng caát ôû 3700C 3700C
3. Ñoä nhôùt ñoäng hoïc ôû 1,8 ¸ 5,0 1,8 ¸ 5,0 ASTM D445
200C (ñôn vò cSt)
4. Haøm löôïng S (%) £ 0,5 £ 1,0 ASTM D2622
5. Ñoä tro (% kl) £ 0,01 £ 0,01 TCVN 2690 - 95
6. Ñoä keát coác (%) £ 0,3 £ 0,3 TCVN 6324 – 97

Caùc tieâu chuaån Loaïi nhieân lieäu Diesel Phöông phaùp

chaát löôïng Diesel DO0,5% S DO1,0% S thöû
7. Haøm löôïng nöôùc, taïp chaát cô £ 0,05 £ 0,05 ASTM

hoïc (% V)
D 2709
8. Nhieät ñoä chôùp chaùy coác kín, ³ 60 ³ 50 TCVN

t0C
2693 - 95
9. AÊn moøn maûnh ñoàng ôû 500C No1 No1 TCVN

trong 3 giôø
2694 - 95
10. Nhieät ñoä ñoâng ñaëc, t0C £5 £5 TCVN

3753 - 95

Chaát löôïng nhieân lieäu Diesel
Caùc tieâu chuaån Vieät Thaùi Indo Singa Ma Nhaät

chaát löôïng Nam Lan nesia pore laysia Baûn
Diesel oil: 0,5 0,05 0,5 0,05 0,1 0,035

- Haøm löôïng S Toång
(%V)
Fuel oil: 3,5 2,0 3,5 2,0 259 1,0

- Haøm löôïng S Toång
(%V)

Caùc thoâng soá kyõ thuaät nhieân lieäu diesel cuûa Lieân xoâ
Caùc tieâu chuaån chaát Caùc loaïi nhieân lieäu diesel

löôïng cuûa Diesel
Baéc cöïc Muøa ñoâng Muøa heø Ñaëc bieät
Trò soá Cetan 45 45 45 45
Thaønh phaàn chöng caát, t0C

- 50% ñöôïc chöng caát ôû 2400C 2500C 2800C 2800C
- 96% ñöôïc chöng caát ôû 3300C 3400C 3400C 3400C
Ñoä nhôùt ñoäng hoïc ôû 200C, (cSt) 1,5 ¸ 2,5 1,8 ¸ 3,2 3¸6 1,8 ¸3,2

Caùc tieâu chuaån chaát Caùc loaïi nhieân lieäu diesel
löôïng cuûa Diesel Baéc cöïc Muøa ñoâng Muøa heø Ñaëc bieät
Ñoä axit (mg KOH/ 5,0 5,0 5,0 5,0
100ml nhieân lieäu)
Ñoä tro (%) 0,01 0,01 0,01 0,01
Haøm löôïng S (%) 0,4 0,5 0,5 0,2
Ñoä haéc ín (mg haécín/ 100ml 30 30 30 30
nhieân lieäu)
Ñoä keát coác (%) 0,3 0,3 0,3 0,3
Haøm löôïng axit vaø kieàm hoøa khoâng coù khoâng coù khoâng coù khoâng coù
tan, nöôùc, hoãn hôïp cô hoïc
Nhieät ñoä beùn löûa, t0C 30 35 40 35
Nhieät ñoä keát tuûa, t0C - -25 -5 -35
Nhieät ñoä ñoâng ñaëc, t0C -55 -35 -10 -45
Caùc thoâng soá kyõ thuaät nhieân lieäu Diesel cuûa Nhaät baûn
Caùc tieâu chuaån chaát löôïng Caùc loaïi nhieân lieäu Diesel
cuûa Diesel
Thöôøng nheï CLASS-1 CARB
Khoái löôïng rieâng (15oC) [g/cm3] 0,834 0,809 0,812 0,843
Trò soá Cetan 54 54 52,9 56,7
Thaønh phaàn chöng caát, t0C

- Nhieät ñoä chöng caát ñaàu 166,5 152,5 180,5 171,5
- 50% ñöôïc chöng caát ôû 282 215 231 286
- 90% ñöôïc chöng caát ôû 335 243 267,5 320
- Nhieät ñoä chöng caát cuoái 369 283 289 341

Caùc tieâu chuaån chaát löôïng Caùc loaïi nhieân lieäu Diesel
cuûa Diesel Thöôøng nheï CLASS-1 CARB
Ñoä nhôùt ñoäng hoïc ôû 300C (ñôn vò cSt: 3,659 1,91 2,291 4,758
centi Stock) [mm2/s]
Haøm löôïng S (%) £ 0,05 0, 035 0, 0355 0,035
Haøm löôïng Hydrocacbon thôm (% V) 26,3 13,7 3,0 6,0
Haøm löôïng axit vaø kieàm hoøa tan, nöôùc, Khoâng coù
hoãn hôïp cô hoïc
Nhieät ñoä chôùp chaùy, t0C ³ 50
Nhieät ñoä keát tuûa, t0C -7,5 ( Muøa ñoâng £ 23,5)

NG
BK
TP.HCM NHIEÂN LIEÄU-DAÀU MÔÕ VAØ
Chöông 4: NHIEÂN LIEÄU THAY THEÁ
q Khí thieân nhieân (NG)
q Khí ñoàng haønh hoùa loûng (LPG)
q Nhieân lieäu coàn
Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa q Nhieân lieäu daàu thöïc vaät – Biodiesel
Email : vtbong@lib.hcmut.edu.vn q Khí Biogas
q Naêng löôïng ñieän vaø pin nhieân lieäu
KHÍ THIEÂN NHIEÂN (NATURAL GAS)
1. Khí thieân nhieân (NG)

Khí thieân nhieân laø khí ñöôïc khai thaùc töø caùc moû khí coù
saün trong töï nhieân.
Thaønh phaàn chuû yeáu cuûa khí thieân nhieân laø Metan
(CH4) chieám khoaûng 80 – 90% tuøy thuoäc vaøo nguoàn khai
thaùc.
Khí thieân nhieân duøng laøm nhieân lieäu cho ñoäng cô ñoát
trong treân caùc phöông tieän giao thoâng phaûi ñöôïc neùn hoaëc
hoùa loûng ñeå löu tröõ treân xe moät löôïng nhieân lieäu caàn thieát
cho thoâi ñöôøng cuûa xe.

Khí thieân nhieân coù theå chöùa trong bình nhieân lieäu cuûa oâ toâ
ôû 2 daïng:
Khí thieân nhieân neùn (Compressed Natural Gas–CNG):
Khí thieân nhieân ñöôïc neùn ôû aùp suaát cao, caùc aùp suaát
thöôøng söû duïng laø 2400 psi (165,5 bar), 3000 psi (206,9
bar), 3600 psi (248,2 bar) chöùa trong caùc bình chöùa cao
aùp maéc song song.
Khí thieân nhieân hoùa loûng (Liquefied Natural Gas–LNG):
Khí thieân nhieân ñöôïc laøm laïnh ôû nhieät ñoä raát thaáp–610C ôû
aùp suaát khoâng khí ñeå chuyeån sang traïng thaùi loûng vaø chöùa
trong caùc bình ñöôïc caùch nhieät toát.
Cuøng moät naêng löôïng nhö nhau, khí thieân nhieân hoùa
loûng LNG coù theå tích vaø khoái löôïng bình chöùa nhoû hôn khi
noù ôû daïng khí CNG (thöôøng tyû leä 1:3 ñoái vôùi theå tích vaø
1:3,7 ñoái vôùi khoái löôïng).
Tuy nhieân, vieäc söû duïng khí thieân nhieân ôû traïng thaùi
loûng LGN caàn coù kyõ thuaät laøm laïnh phöùc taïp, bình chöùa
phaûi ñöôïc caùch nhieät an toaøn.
Do vaäy hieän nay treân theá giôùi ngöôøi ta thöôøng söû duïng
CNG ñeå chaïy oâ toâ. Tuy nhieân ôû moät soá nöôùc nhö Myõ, UÙc . .
. ngöôøi ta ñang tieáp tuïc nghieân cöùu söû duïng LNG ñeå söû
duïng treân caùc ñoäng cô coù coâng suaát lôùn nhö: Xe taûi, taøu
löûa, taøu bieån . . .

2. Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa NG

Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa NG chuû yeáu laø Metan vaø caùc
Hydrocacbon khaùc cao hôn nhö laø Etan, Propan . . .
Ngoaøi ra coøn coù caùc chaát khí khaùc nhö: H2, N2, CO2,
H2S, He, hôi nöôùc . . . caùc khí naøy ñöôïc xem nhö laø caùc taïp
chaát laøm giaûm giaù trò cuûa NG khi laøm nhieân lieäu hay laøm
caùc nguyeân lieäu thoâ cho hoùa daàu.
NG laø khí khoâng maøu, coù muøi nheï gioáng nhö xaêng. Do
muøi khoâng roõ raøng nhö vaäy, ñeå ñaûm baûo an toaøn khi söû
duïng, khí thöôøng ñöôïc xöû lyù baèng caùch theâm vaøo caùc hôïp
chaát muøi laøm cho chuùng nhaïy caûm hôn vôùi muõi.

Caùc taùc nhaân muøi thöôøng ñöôïc duøng laø Etyl

Mercaptan, Butyl Mercaptan, Amyl Mercaptan (Pentolarm)
vaø Calodoran (hoãn hôïp Hydrocarbon vaø hôïp chaát höõu cô
cuûa löu huyønh chuû yeáu laø Sulfide vaø Disulfide).
Maëc duø khí thieân nhieân khoâng ñoäc ñoái vôùi ngöôøi,
nhöng söï roø ræ khoâng kieåm soaùt ñöôïc trong khoâng gian kín
seõ nguy hieåm ñoái vôùi söï soáng do söï thay theá choã cuûa Oxy
vaø tính chaát noå cuûa hoãn hôïp khí thieân nhieân vaø khoâng khí.

Phöông trình chaùy hoãn hôïp Metan (CH4)/ khoâng khí

CH4 + Ф(O2 + 3,78N2) à XCO2 + YH2O + Z(3,78N2) + Q
Caân baèng theo C, H, O2 vaø N2 ta coù:

Φ=2 X=1
Y=2 Z=2
Tyû leä hoãn hôïp khoái löôïng khoâng khí/khoái löôïng nhieân
lieäu Metan (A/F) ñöôïc duøng ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä hoøa troän
hoãn hôïp caàn thieát cho söï chaùy hoaøn toaøn laø 17,23/1.

3. Ñaëc tính cuûa khí thieân nhieân

Thaønh phaàn chuû yeáu cuûa NG laø khí Metan, neân ñaëc
tính cuûa khí thieân nhieân chuû yeáu do Metan quyeát ñònh.
Baûng 4.1: Ñaëc tính cô baûn cuûa Metan

Baûng 4.1: Ñaëc tính cô baûn cuûa Metan (tieáp theo)

Baûng 4.1: Ñaëc tính cô baûn cuûa Metan

Baûng 4.2: So saùnh maät ñoä naêng löôïng cuûa

CNG vaø LNG vôùi nhieân lieäu xaêng.
4. Öu ñieåm cuûa khí thieân nhieân

Nguoàn cung caáp oån ñònh, coù nguoàn döï tröõ lôùn, coù nhieàu
moû khí vaø nhaø maùy saûn xuaát NG.
Thaønh phaàn saûn phaåm chaùy gaây oâ nhieãm moâi tröôøng
cuûa NG ít hôn so vôùi xaêng vaø diesel.
Raát nhieàu thieát bò an toaøn caû veà maët cô khí vaø ñieän töû
ñeå baûo ñaûm tính an toaøn trong khi ñoäng cô hoaït ñoäng
hoaëc ngay caû khi khoâng hoaït ñoäng hoaëc bò tai naïn.
Caùc bình chöùa NG cuõng ñöôïc kieåm tra nghieâm ngaët ôû
moät aùp suaát cao hôn aùp suaát chöùa cuûa nhieân lieäu coù theå
leân ñeán gaáp 3 laàn (600 bar).
Tuoåi thoï ñoäng cô cao do NG coù ñaëc tính choáng kích noå
cao vaø khoâng coù chì, ít oâ nhieãm, ít maøi moøn, khoâng coù
hieän töôïng röõa saïch maøng daàu boâi trôn . . .
Tyû soá neùn cuûa ñoäng cô nhieân lieäu NG cao neân hieäu suaát
nhieät cuûa ñoäng cô söû duïng NG cao.
Saûn xuaát ñôn giaûn vaø an toaøn hôn trong khaâu saûn xuaát.
Chi phí söû duïng nhieân lieäu NG tuøy thuoäc vaøo chính saùch
öu ñaûi cuûa chính phuû moãi nöôùc veà vieäc söû duïng caùc loaïi
nhieân lieäu saïch giaûm oâ nhieãm moâi tröôøng vaø ít chòu aûnh
höôûng cuûa bieán ñoäng nhieân lieäu treân theá giôùi.

5. Nhöôïc ñieåm cuûa khí thieân nhieân

Vì ñöôïc neùn ôû aùp suaát cao neân bình chöùa nhieân lieäu
CNG coù thaønh daøy hôn, khoái löôïng lôùn hôn vaø yeâu caàu
kyõ thuaät raát khaét khe so vôùi bình chöùa xaêng, diesel.
Heä thoáng nhieân lieäu LNG cuõng nheï hôn CNG. LNG coù
maät ñoä naêng löôïng cao hôn CNG nhöng cuõng chæ baèng
khoaûng 2/3 cuûa xaêng, diesel vaø LNG löu tröõ ôû nhieät ñoä
raát thaáp neân bình chöùa nhieân lieäu phaûi caùch nhieät raát toát.

Cô sôû haï taàng cung caáp LPG vaãn coøn raát haïn cheá.
Chi phí cho saûn xuaát moät ñôn vò naêng löôïng CNG lôùn
hôn so vôùi LPG vaø xaêng.
Thoùi quen söû duïng nhieân lieäu môùi vaø yù thöùc baûo veä moâi
tröôøng chung coøn haïn cheá.
Chính saùch khuyeán khích, cöôõng cheá söû duïng caùc loaïi
nhieân lieäu môùi nhaèm giaûm oâ nhieãm moâi tröôøng vaø haïn
cheá söï phuï thuoäc vaøo caùc nguoàn nhieân lieäu hoùa thaïch
cuûa theá giôùi vaãn coøn raát haïn cheá.

Baûng 4.3: Thaønh phaàn chi phí saûn xuaát caùc loaïi nhieân lieäu.

6. ÖÙng duïng cuûa khí thieân nhieân

Khí thieân nhieân NG coù caùc öùng duïng trong coâng
nghieäp, noâng nghieäp, daân duïng, dòch vuï, ñoäng cô, oâ toâ,
phaùt ñieän, hoùa daàu . . .
Ñaëc bieät trong coâng nghieäp, khí thieân nhieân neùn CNG
ñöôïc söû duïng moät löôïng lôùn ñeå saûn xuaát ra saét xoáp trong
quaù trình luyeän theùp thay cho than coác baèng phöông phaùp
môùi. Saét xoáp laø nguyeân lieäu ñeå saûn xuaát saét theùp, gang
chaát löôïng cao, coøn laø nguyeân lieäu cho luyeän kim boät.

7. Ñaëc ñieåm ñoäng cô söû duïng CNG

a. Loaïi ñoäng cô duøng CNG
CNG coù theå söû duïng treân ñoäng cô ñoát trong (ÑCÑT) thay
cho nhieân lieäu xaêng vaø diesel, coù theå söû duïng ñoäc laäp hay
hoãn hôïp ña nhieân lieäu treân ÑCÑT.
Trong thöïc teá, caùc ÑCÑT hieän nay thieát keá ñeå söû duïng
nhieân lieäu xaêng hay diesel, do ñoù vieäc söû duïng nhieân lieäu
CNG cho ÑCÑT thì khoâng phuø hôïp.
Coù theå cheá taïo ra moät ñoäng cô chuyeân duøng cho CNG
hoaëc coù theå caûi taïo ñoäng cô xaêng, diesel hieän coù cho phuø hôïp
vôùi ñaëc tính cuûa nhieân lieäu CNG.

b. Heä thoáng nhieân lieäu CNG ñôn

HTNL CNG ñôn laø heä thoáng chæ söû duïng duy nhaát
nhieân lieäu CNG.
Ñoäng cô caûi tieán söû duïng HTNL CNG ñôn thaùo boû toaøn
boä HTNL cuõ vaø laép ñaët toaøn boä HTNL CNG.
Caùc boä phaän thaùo boû: Bình chöùa xaêng, ñöôøng oáng daãn
xaêng, bôm xaêng, loïc xaêng, boä cheá hoøa khí, ñoàng hoà baùo
xaêng, bôm xaêng . . .
Caùc boä phaän laép ñaët: Bình chöùa nhieân lieäu CNG, boä
giaûm aùp – hoùa hôi, boä troän, ñöôøng oáng daãn nhieân lieäu CNG,
van an toaøn, van vaän haønh, ñoàng hoà hieån thò . . .

Öu ñieåm cuûa HTNL CNG ñôn

HTNL ñôn giaûn, vieäc boá trí, laép ñaët leân ñoäng cô deã daøng
vaø coù theå toái öu hoùa HTNL ñoäng cô.
Do chæ söû duïng moät HTNL neân vieäc vaän haønh ñôn giaûn,
khoâng phöùc taïp.
Nhöôïc ñieåm cuûa HTNL CNG ñôn
Maät ñoä naêng löôïng cuûa CNG thaáp neân caùc bình chöùa
CNG coù khoái löôïng lôùn vaø chieám nhieàu khoâng gian.
Khoù khaên trong vieäc tieáp nhieân lieäu khi cô sôû haï taàng
cung caáp CNG vaãn coøn raát haïn cheá.

c. HTNL loûng vaø CNG song song

HTNL loûng vaø CNG song song laø HTNL söû duïng caû
hai loaïi nhieân lieäu vöøa xaêng vöøa CNG.
Ñoäng cô söû duïng HTNL xaêng vaø CNG song song
khoâng caàn phaûi thaùo boû HTNL cuõ maø chæ caàn laép ñaët theâm
HTNL CNG môùi.
Caùc boä phaän laép ñaët theâm: Toaøn boä HTNL CNG nhö
HTNL CNG ñôn, ngoaøi ra caàn phaûi theâm caùc van ñoùng môû
nhieân lieäu xaêng vaø CNG khi ta caàn thay ñoåi loaïi nhieân
lieäu söû duïng treân ñoäng cô.

Öu ñieåm cuûa HTNL loûng vaø CNG song song

HTNL loûng vaø CNG song song coù khaû naêng döï tröõ naêng
löôïng treân ñoäng cô lôùn hôn so vôùi HTNL CNG ñôn.
HTNL loûng vaø CNG song song khaéc phuïc ñöôïc tình traïng
tieáp nhieân lieäu do söï haïn cheá veà cô sôû haï taàng cuûa CNG.
Nhöôïc ñieåm cuûa HTNL loûng vaø CNG song song
Caáu taïo ñoäng cô trôû neân phöùc taïp, raát khoù khaên trong vieäc
laép ñaët boá trí HTNL môùi, giaù thaønh taêng.
Phaûi tính toaùn, thieát keá cho ñoäng cô laøm vieäc töông ñoái oån
ñònh ôû caû hai loaïi nhieân lieäu. Khoù khaên trong vieäc vaän
haønh, baûo trì, söûa chöõa ñoäng cô.
KHÍ HOÙA LOÛNG (LPG)
1. Khí hoùa loûng (LPG)

Khí hoùa loûng LPG thöôøng thuoäc nhoùm Hydrocacbon
coù ba hay boán nguyeân töû Cacbon (C3 – C4). Laø saûn phaåm
trung gian giöõa khí thieân nhieân vaø daàu thoâ.
Nhieân lieäu khí hoùa loûng coù theå thu ñöôïc töø coâng ñoaïn
loïc daàu hoaëc laøm tinh khieát khí thieân nhieân. Vì vaäy nguoàn
goác khí hoùa loûng phuï thuoäc vaøo xuaát xöù nhieân lieäu.

2. Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa khí hoùa loûng LPG

Thaønh phaàn hoùa hoïc chuû yeáu cuûa LPG laø hoãn hôïp
goàm caùc Hydrocacbon no hoï Ankan laø Propan (C3H8) vaø
Butan (C4H10) ñöôïc neùn theo tyû leä %Propane/%Butane.
Trong thöïc teá, thaønh phaàn caùc chaát coù trong LPG
khoâng thoáng nhaát. Tuøy theo tieâu chuaån caùc nöôùc, maø tyû leä
thaønh phaàn trong LPG khaùc nhau, töø 50/50 hay 30/70 hoaëc
coù theå leân ñeán 95/5.
Tuy nhieân, thöïc teá ngoaøi caùc thaønh phaàn chính Propan
vaø Butan, nhieân lieäu LPG coøn coù theâm caùc thaønh phaàn
khaùc nhö: Iso Butan, Buten, Propen, Mecaptan.
Iso Butan laø moät ñoàng phaân cuûa Butan coù cuøng coâng thöùc
phaân töû C4H10 nhöng coù coâng thöùc caáu taïo khaùc nhau.
Propen (C3H6) vaø Buten (C4H8) laø caùc Hydrocacbon chöa
no hoï Anken.
Mecaptan laø moät chaát laøm cho khí hoùa loûng LPG coù maøu
ñaëc tröng vì thöôøng LPG laø khoâng maøu, khoâng muøi.

H
H H C H H
ISO BUTAN C3H8 H C C C H
H H H
H H H H H
H C C C C H H C C C H
H H H H H
PROPEN C3H6 BUTEN C4H8

Phöông trình chaùy hoãn hôïp Propan (C3H8)/ khoâng khí

C3H8 + Ф(O2 + 3,78N2) à XCO2 + YH2O + Z(3,78N2) + Q
Φ=5 X=3 Y=4 Z=5
Phöông trình chaùy hoãn hôïp Butan (C4H10)/ khoâng khí
C4H10 + Ф(O2 + 3,78N2) à XCO2 + YH2O + Z(3,78N2) + Q
Φ = 6,5 X=4 Y=5 Z = 6,5
Tyû leä hoãn hôïp khoái löôïng khoâng khí/khoái löôïng nhieân
lieäu (A/F) caàn thieát cho söï chaùy hoaøn toaøn ñoái vôùi Propan
laø (15,6/1) vaø ñoái vôùi Butan laø (15,45/1).
3. Ñaëc tính cuûa khí hoùa loûng

Thaønh phaàn chuû yeáu cuûa LPG laø Propan vaø Butan neân
ñaëc tính cuûa LPG chuû yeáu do Propan vaø Butan quyeát ñònh.
Baûng 4.4: Ñaëc tính cô baûn cuûa Propan vaø Butan.

4. Caùc öu ñieåm cuûa khí hoùa loûng

Nguoàn cung caáp oån ñònh, coù nguoàn döï tröõ lôùn, coù nhieàu
moû khí vaø nhaø maùy saûn xuaát LPG.
Thaønh phaàn saûn phaåm chaùy gaây oâ nhieãm moâ tröôøng cuûa
LPG ít hôn so vôùi xaêng vaø diesel.
Raát nhieàu thieát bò an toaøn caû veà maët cô khí vaø ñieän töû
ñeå baûo ñaûm tính an toaøn trong khi ñoäng cô hoaït ñoäng
hoaëc ngay caû khi khoâng hoaït ñoäng hoaëc bò tai naïn.
Caùc bình chöùa LPG cuõng ñöôïc kieåm tra nghieâm ngaët ôû
moät aùp suaát cao hôn aùp suaát chöùa (max 18 bar) cuûa
nhieân lieäu coù theå leân ñeán 45 bar.
Tuoåi thoï ñoäng cô cao, do LPG coù ñaëc tính choáng kích noå
cao vaø khoâng coù chì, ít oâ nhieãm, ít maøi moøn, khoâng coù
hieän töôïng röõa saïch maøng daàu boâi trôn . . .
Tyû soá neùn cuûa ñoäng cô nhieân lieäu LPG cao neân hieäu
suaát nhieät cuûa ñoäng cô söû duïng LPG cao.
Saûn xuaát ñôn giaûn vaø an toaøn hôn trong khaâu saûn xuaát.
Chi phí saûn xuaát nhieân lieäu vaø chi phí söû duïng nhieân
lieäu LPG thaáp hôn xaêng, diesel vaø CNG.
Chi phí söû duïng nhieân lieäu coøn tuøy thuoäc vaøo chính saùch
öu ñaûi cuûa chính phuû moãi nöôùc veà vieäc söû duïng caùc loaïi
nhieân lieäu saïch giaûm oâ nhieãm moâi tröôøng vaø ít chòu aûnh
höôûng cuûa bieán ñoäng nhieân lieäu treân theá giôùi.
5. Nhöôïc ñieåm cuûa khí hoùa loûng

Vì ñöôïc neùn ôû aùp suaát cao neân bình chöùa nhieân lieäu
LPG coù thaønh daøy hôn, khoái löôïng lôùn hôn vaø yeâu caàu
kyõ thuaät raát khaét khe so vôùi bình chöùa xaêng, diesel.
LPG coù maät ñoä naêng löôïng thaáp hôn xaêng vaø diesel.
Cô sôû haï taàng cung caáp LPG vaãn coøn raát haïn cheá neân
vieäc tieáp nhieân lieäu cho ñoäng cô gaëp nhieàu khoù khaên.
Thoùi quen söû duïng nhieân lieäu môùi coøn haïn cheá.
Chính saùch khuyeán khích söû duïng caùc nhieân lieäu môùi
giaûm oâ nhieãm moâi tröôøng, haïn cheá phuï thuoäc vaøo caùc
nguoàn nhieân lieäu hoùa thaïch cuûa theá giôùi vaãn coøn raát haïn
cheá.
6. ÖÙng duïng cuûa khí hoùa loûng

Daân duïng vaø thöông maïi: Naáu aên, söôûi aám, ñeøn gas …
trong caùc hoä daân, caùc cöûa haøng aên uoáng, caùc khaùch saïn …
Coâng nghieäp vaø noâng nghieäp: Saáy thöïc phaåm, nung goám
söù, aáp tröùng, haøn caét, thanh truøng duïng cuï y teá, chai, lon …
Ñoäng cô, oâ toâ: Nhieân lieäu cho caùc ñoäng cô vaø caùc loaïi xe.
Phaùt ñieän: Chaïy maùy phaùt ñieän, turbin.
Hoùa daàu: Saûn xuaát Etetylen, Propylen, Butadiene cho
ngaønh nhöïa vaø ñaëc bieät laø saûn xuaát MTBE laø chaát laøm
taêng chæ soá Octan.

7. Ñaëc ñieåm ñoäng cô söû duïng LPG

a. Loaïi ñoäng cô duøng LPG
CNG coù theå söû duïng treân ñoäng cô ñoát trong (ÑCÑT) thay
cho nhieân lieäu xaêng vaø diesel, coù theå söû duïng ñoäc laäp hay
hoãn hôïp ña nhieân lieäu treân ÑCÑT.
Trong thöïc teá, caùc ÑCÑT hieän nay thieát keá ñeå söû duïng
nhieân lieäu xaêng hay diesel, do ñoù vieäc söû duïng nhieân lieäu
LPG cho ÑCÑT thì khoâng phuø hôïp.
Coù theå cheá taïo ra moät ñoäng cô chuyeân duøng cho LPG
hoaëc coù theå caûi taïo ñoäng cô xaêng, diesel hieän coù cho phuø hôïp
vôùi ñaëc tính cuûa nhieân lieäu LPG.
Vieäc cheá taïo ñoäng cô môùi söû duïng LPG coù öu ñieåm laø
phaùt huy ñeán möùc cao nhaát caùc ñaëc tính cuûa LPG ñeå ñaït
ñöôïc caùc chæ tieâu veà kyõ thuaät, kinh teá vaø moâi tröôøng.
Vieäc cheá taïo ñoäng cô môùi phaûi nghieân cöùu, thieát keá,
thöû nghieäm, ñaàu tö daây truyeàn coâng ngheä . . . nhöõng vaán ñeà
treân ñoøi hoûi maát nhieàu thôøi gian vaø kinh phí . . .
Ñeå khaéc phuïc nhöõng haïn cheá cuûa vieäc cheá taïo ñoäng cô
môùi söû duïng LPG moät giaûi phaùp caàn ñöôïc xem xeùt laø caûi
taïo keát caáu ÑCÑT saün coù ñeå thích hôïp chaïy nhieân lieäu
LPG.
Khi caûi taïo ñoäng cô duøng nhieân lieäu loûng sang söû duïng
LPG thì khoâng caàn thay ñoåi veà maët keát caáu nhöng coâng suaát
cuûa ñoäng cô giaûm vì nhöõng ñaëc tính cuûa LPG chöa ñöôïc taän
duïng trieät ñeå trong ñoäng cô duøng nhieân lieäu loûng.
b. Heä thoáng nhieân lieäu LPG ñôn

HTNL LPG ñôn laø heä thoáng chæ söû duïng duy nhaát nhieân
lieäu LPG.
Ñoäng cô caûi tieán söû duïng HTNL LPG ñôn thaùo boû toaøn
boä HTNL cuõ vaø laép ñaët toaøn boä HTNL LPG.
Caùc boä phaän thaùo boû: Bình chöùa xaêng, ñöôøng oáng daãn
xaêng, bôm xaêng, loïc xaêng, boä cheá hoøa khí, ñoàng hoà baùo
xaêng, bôm xaêng . . .
Caùc boä phaän laép ñaët: Bình chöùa nhieân lieäu LPG, boä
giaûm aùp – hoùa hôi, boä troän, ñöôøng oáng daãn nhieân lieäu LPG,
van an toaøn, van vaän haønh, ñoàng hoà hieån thò . . .

Öu ñieåm cuûa HTNL LPG ñôn

HTNL ñôn giaûn, vieäc boá trí, laép ñaët leân ñoäng cô deã daøng
vaø coù theå toái öu hoùa HTNL ñoäng cô.
Do chæ söû duïng moät HTNL neân vieäc vaän haønh ñôn giaûn,
khoâng phöùc taïp.
Nhöôïc ñieåm cuûa HTNL LPG ñôn
Maät ñoä naêng löôïng cuûa LPG thaáp neân caùc bình chöùa LPG
coù khoái löôïng lôùn vaø chieám nhieàu khoâng gian.
Khoù khaên trong vieäc tieáp nhieân lieäu khi cô sôû haï taàng
cung caáp LPG vaãn coøn raát haïn cheá.

c. HTNL loûng vaø LPG song song

HTNL loûng vaø LPG song song laø HTNL söû duïng caû hai
loaïi nhieân lieäu vöøa xaêng vöøa LPG.
Ñoäng cô söû duïng HTNL xaêng vaø LPG song song khoâng
caàn phaûi thaùo boû HTNL cuõ maø chæ caàn laép ñaët theâm HTNL
LPG môùi.
Caùc boä phaän laép ñaët theâm: Toaøn boä HTNL LPG nhö
HTNL LPG ñôn, ngoaøi ra caàn phaûi theâm caùc van ñoùng môû
nhieân lieäu xaêng vaø LPG khi ta caàn thay ñoåi loaïi nhieân lieäu
söû duïng treân ñoäng cô.

Öu ñieåm cuûa HTNL loûng vaø LPG song song

HTNL loûng vaø LPG song song coù khaû naêng döï tröõ naêng
löôïng treân ñoäng cô lôùn hôn so vôùi HTNL LPG ñôn.
HTNL loûng vaø LPG song song khaéc phuïc ñöôïc tình traïng
tieáp nhieân lieäu do söï haïn cheá veà cô sôû haï taàng cuûa LPG.
Nhöôïc ñieåm cuûa HTNL loûng vaø LPG song song
Caáu taïo ñoäng cô trôû neân phöùc taïp, raát khoù khaên trong vieäc
laép ñaët boá trí HTNL môùi, giaù thaønh taêng.
Phaûi tính toaùn, thieát keá cho ñoäng cô laøm vieäc töông ñoái oån
ñònh ôû caû hai loaïi nhieân lieäu. Khoù khaên trong vieäc vaän
haønh, baûo trì, söûa chöõa ñoäng cô.

8. Sô ñoà nguyeân lyù HTNL taïo hoøa khí LPG kieåu hoøa
troän khueách taùn.
Ngoaøi caùc thaønh
phaàn chính treân
sô ñoà thì HTNL
coøn coù caùc van
naïp, van an toaøn,
boä loïc LPG, boä
loïc hôi, ñoàng hoà
aùp suaát, ñoàng hoà
ño möïc chaát
loûng . . .
a. Öu ñieåm cuûa HTNL taïo hoøa khí LPG kieåu hoøa troän
khueách taùn
Keát caáu ñôn giaûn, khoâng ñoøi hoûi caùc chi tieát phöùc taïp,
deã cheá taïo, giaù thaønh thaáp.
Deã baûo trì, baûo döôõng, söûa chöõa.
Deã laép ñaët treân xe khi thay theá.
Ñieàu khieån vaø vaän haønh deã daøng.

b. Nhöôïc ñieåm cuûa HTNL taïo hoøa khí LPG kieåu hoøa
troän khueách taùn
Söùc caûn khí ñoäng nhieân lieäu lôùn.
Cheá hoøa khí baèng phöông phaùp hoøa troän cho hoãn hôïp
khoâng ñoàng ñeàu nhö kieåu phun.
Ñoä tin caäy laøm vieäc khoâng cao.

9. Sô ñoà nguyeân lyù HTNL taïo hoøa khí kieåu phun LPG

a. Öu ñieåm cuûa HTNL taïo hoøa khí kieåu phun LPG khí
Do khí hoùa loûng LPG ñöôïc phun bôûi kim phun vôùi
aùp suaát cao neân seõ cho hoãn hôïp raát laø ñoàng ñeàu.
Heä thoáng laøm vieäc vôùi ñoä tin caäy cao.
Giaûm bôùt caùc löïc caûn khí ñoäng.
Coù tính thích öùng trong nhöõng ñieàu kieän laøm vieäc khaùc
nhau.

b. Nhöôïc ñieåm cuûa HTNL taïo hoøa khí kieåu phun LPG
Keát caáu phöùc taïp, caùc chi tieát cheá taïo khoù khaên
nhö cô caáu ñònh löôïng kim phun.
Ñoøi hoûi phaûi coù caùc boä phaän ñieän töû ñeå vaän haønh
caùc cô caáu treân, neân vieäc laép ñaët raát phöùc taïp daãn
ñeán khoù baûo quaûn, söûa chöõa.
Giaù thaønh cao.

10. Bình chöùa nhieân lieäu khí hoùa loûng

Do LPG ñöôïc neùn hoùa loûng trong bình vôùi aùp suaát
khoaûng cao 18 bar cho neân khi choïn vaät lieäu laøm bình
chöùa LPG ta duøng vaät lieäu coù öùng suaát beàn cao, ñoä daøy
thích hôïp töø 3 – 5 mm ñeå chòu ñöôïc aùp suaát lôùn vaø coù tyû
troïng nhoû ñeå giaûm khoái löôïng bình chöùa.

Khi thieát keá, tính toaùn bình chöùa nhieân lieäu LPG caàn chuù
yù caùc vaán ñeà sau:
Theå tích LPG chöùa trong bình toái ña chæ ñöôïc 80%
theå tích cuûa bình, phaàn theå tích coøn laïi ñeå LPG giaûn
nôû ôû theå khí.
Dung tích bình chöùa phaûi thieát keá döïa treân thoâi
ñöôøng cuûa xe caàn laép ñaët.
Bình chöùa coù daïng hình truï, ôû hai ñaàu laø hai nöõa
hình caàu ñeå aùp suaát phaân boá ñeàu caùc beà maët, khoâng
coù taäp trung aùp suaát gaây quaù taûi cuïc boä.
Heä soá an toaøn cao, bình ñöôïc thieát keá ñeå coù theå chòu
ñöôïc aùp suaát lôùn hôn nhieàu so vôùi aùp suaát LPG trong
bình chöùa.
11. Boä giaûm aùp – hoùa hôi nhieân lieäu khí hoùa loûng
Boä giaûm aùp – hoùa hôi coù chöùc naêng chuyeån ñoåi nhieân
lieäu LPG ôû traïng thaùi loûng sang traïng thaùi hôi vôùi aùp suaát
nhoû hôn tröôùc khi ñöa vaøo boä troän.
LPG ôû traïng thaùi loûng coù aùp suaát khoaûng 18 bar, ñeå
bieán ñoåi LPG sang traïng thaùi hôi ta phaûi giaûm aùp suaát
xuoáng ñeán möùc caàn thieát.
Ñeå ñaûm baûo quaù trình hoùa hôi cuûa LPG hoaøn toaøn caàn
phaûi cung caáp moät nhieät löôïng caàn thieát ñeå haâm noùng,
nguoàn nhieät naøy ñöôïc cung caáp töø nguoàn nöôùc noùng cuûa
nöôùc laøm maùt ñoäng cô.

Sô ñoà nguyeân lyù boä giaûm aùp – hoùa hôi LPG.

1_ Hoïng naïp, 2_ Mieäng vaøo van giaûm aùp, 3_ Van giaûm aùp, 4_
Cöû tyø, 5_ Maøng cao su, 6_ Mieäng vaøo van ñònh löôïng, 7_ Van
ñònh löôïng, 8_ Loø xo van ñònh löôïng, 9_ Maøng cao su, 10_ Vít
ñieàu chænh, 11_ Ñoøn baåy.
12. Boä troän nhieän lieäu LPG

Chöùc naêng chính cuûa boä troän laø taïo ra tyû leä nhieân lieäu
LPG (ñaõ hoùa hôi) vaø khoâng khí hôïp lyù ñöa vaøo buoàng chaùy
cuûa ñoäng cô.
Löu löôïng khí naïp laø moät thoâng soá quan troïng ñeå choïn
ñuùng kích thöôùc cuûa boä troän.
Thoâng soá chính cuûa boä troän laø ñöôøng kính hoïng
khueách tan, ñöôøng kính hoïng nhieân lieäu, ñöôøng kính hoïng
naïp nhieân lieäu, thoâng soá naøy aûnh höôûng ñeán löu löôïng khí
naïp vaø coâng suaát cuûa ñoäng cô.

Sô ñoà boä troän

nhieân lieäu LPG.
1_ Ñöôøng oáng naïp
LPG, 2_ Vít ñieàu
chænh löôïng nhieân
lieäu LPG, 3_
Ñöôøng thoâng aùp
chaân khoâng, 4_
Hoïng gioù, 5_
Maøng aùp thaáp, 6_
Loø xo eùp maøng aùp
thaáp, 7_ OÁng aùp
thaáp, 8_ Vít ñieàu
chænh gioù.

NHIEÂN LIEÄU COÀN
1. Nhieân lieäu coàn

Coù hai loaïi coàn chính duøng laøm nhieân lieäu cho ñoäng cô
ñoát trong laø coàn Metanol (CH3OH) vaø coàn Etanol
(C2H5OH).
Coàn Etanol hoaëc coàn nguõ coác (Grain Alcohol): Ñöôïc
cheá taïo töø caùc saûn phaåm noâng nghieäp nhö ngoâ, gaïo, ñaäu
töông, gæ ñöôøng mía . . .
Etanol gioáng nhö Methanol nhöng noù saïch hôn nhieàu,
ít chaát ñoäc vaø ít chaát aên moøn. Tuy nhieân giaù ñeå saûn xuaát noù
cao hôn, noù ñoøi hoûi thu hoaïch treân caùc vuï muøa lôùn vaø moät
löôïng naêng löôïng lôùn ñeå cheá taïo noù.

Coàn Metanol ñöôïc cheá taïo töø khí thieân nhieân, daàu thoâ,
than ñaù, khí sinh khoái hoaëc thaäm chí töø caùc chaát thaûi höõu
cô.
Metanol laø moät hôïp chaát ñôn giaûn, noù khoâng chöùa löu
huyønh vaø caùc hôïp chaát höõu cô phöùc hôïp. Söû duïng Metanol
seõ cho chaát löôïng khoâng khí hôn xaêng ôû hai maët: Haï thaáp
taàng Ozone vaø neáu söû duïng Metanol tinh khieát thì chaát
thaûi raát ít Benzen vaø caùc maïch voøng Hydrocacbon thôm.
Tuy nhieân moät trong caùc chaát Oxy hoùa ban ñaàu cuûa
Metanol taïo thaønh laø Formaldehyde (HCOH), ñaây laø khí
ñoäc vaø coøn laø moät taùc nhaân gaây beänh ung thö.
2. Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa nhieân lieäu coàn
Caáu truùc hoùa hoïc cuûa moät soá nhieân lieäu coàn.

Phöông trình chaùy hoãn hôïp Metanol (CH3OH)/ khoâng khí

CH3OH + Ф(O2 + 3,78N2) à XCO2 + YH2O + Z(3,78N2) + Q
Φ = 1,5 X=1 Y=2 Z = 1,5
Phöông trình chaùy hoãn hôïp Etanol (C2H5OH)/ khoâng khí
C2H5OH + Ф(O2 + 3,78N2) à XCO2 + YH2O + Z(3,78N2) + Q
Φ=3 X=2 Y=3 Z=3
Tyû leä hoãn hôïp khoái löôïng khoâng khí/ khoái löôïng nhieân
lieäu coàn (A/F) caàn thieát cho söï chaùy hoaøn toaøn ñoái vôùi
Metanol laø (6,47/1) vaø ñoái vôùi Etanol laø (9,00/1).

3. Ñaëc tính cuûa nhieân lieäu coàn
Baûng 4.5: Caùc tính chaát cuûa nhieân lieäu coàn.

4. Öu ñieåm cuûa nhieân lieäu coàn

Coàn coù chæ soá Octan cao hôn xaêng, neáu duøng xaêng +
10% coàn nguyeân chaát (95% hoaëc 99%) thì chæ soá Octan
taêng töø 95 leân 100.
Coàn chaùy saïch hôn vaø giaûm thieåu caùc chaát gaây oâ nhieãm
moâi tröôøng.
Coàn laø nhieân lieäu taùi sinh vaø coù theå saûn xuaát coàn baèng
caùc coâng ngheä hieän nay.

5. Nhöôïc ñieåm cuûa nhieân lieäu coàn

Khuyeát ñieåm lôùn nhaát laø chi phí ban ñaàu cho vieäc söû
duïng coàn (laép ñaët heä thoáng nhieân lieäu, giaù nhieân lieäu . .
.) cao hôn xaêng, thuøng nhieân lieäu ñöôïc thieát keá lôùn hôn.
Khi coàn chaùy, ta khoâng theå quan saùt ngoïn löûa döôùi aùnh
saùng maët trôøi vì ngoïn löûa cuûa nhieân lieäu coàn chaùy
khoâng coù maøu ñieàu naøy seõ gaây khoù khaên trong vieäc
nghieân cöùu quaù trình chaùy cuûa nhieân lieäu coàn.
Caùc ñoäc chaát tieàm aån trong nhieân lieäu coàn vaãn ñang
trong quaù trình nghieân cöùu.

6. Caùc öùng duïng tieâu bieåu cuûa nhieân lieäu coàn

Coàn ñöôïc duøng nhieàu trong coâng nghieäp chaát deûo.
ÖÙng duïng trong daân duïng, y teá: Duøng ñeå naáu aên, thanh
truøng duïng cuï y teá . . .
Ngaøy nay, coàn ñöôïc duøng ngaøy caøng phoå bieán trong
ÑCÑT nhaèm laøm giaûm oâ nhieåm moâi tröôøng, naâng cao hieäu
suaát baèng caùch söû döïng ñoäc laäp hay keát hôïp vôùi caùc loaïi
nhieâu lieäu truyeàn thoáng nhö xaêng vaø Diesel.
Metanol vaø Etanol coù theå duøng keát hôïp vôùi xaêng vaø Diesel
baèng caùch hoøa troän theo % hoãn hôïp trong thuøng nhieân lieäu
hoaëc hoøa troän trong ñöôøng oáng naïp nhieân lieäu.

7. Ñaëc ñieåm ñoäng cô söû duïng coàn

a. Loaïi ñoäng cô duøng Coàn
Coàn coù theå söû duïng treân ÑCÑT thay cho nhieân lieäu
xaêng vaø diesel. Khaû naêng söû duïng coàn treân ÑCÑT coù theå
chia laøm caùc phöông aùn sau:
Phöông aùn 1: Söû duïng Etanol vaø Metanol thuaàn tuùy thay
theá nhieân lieäu Diesel vaø xaêng: Khaû naêng naøy khoù thöïc
hieän vì Etanol vaø Metanol coù tính aên moøn kim loïai vaø suaát
tieâu hao nhieân lieäu taêng do nhieät trò thaáp cuûa coàn thaáp hôn
nhieàu so vôùi Diesel vaø xaêng.

Phöông aùn 2: Söû duïng hoãn hôïp troän laãn giöõa Diesel vaø coàn
Etanol: Tröôøng hôïp naøy coù tính khaû thi vì taêng coâng suaát
ñoäng cô, ñaëc bieät giaûm ñöôïc möùc ñoä oâ nhieãm moâi tröôøng.
Coàn ñöôïc troän laãn vôùi Diesel hình thaønh hoãn hôïp
Diesohol. Trong ñoù, coàn (vaø nöôùc) ñöôïc phun vaøo treân ñöôøng
naïp cuøng vôùi khoâng khí tröôùc boä taêng aùp (turbo-charger). Sau
ñoù, hoãn hôïp naøy hoøa troän vôùi Diesel trong buoàng chaùy
HTNL duøng taêng aùp daïng turbo coù boä laøm maùt nhaèm
taêng hieäu suaát naïp vaø maät ñoä doøng khí naïp vì vaäy taêng coâng
suaát ñoäng cô. Löôïng coàn phun vaøo trong ñöôøng naïp coù yù
nghóa raát quan troïng trong vieäc vaän haønh eâm dòu cuûa ñoäng
cô, ñaëc bieät khi löôïng ñaùng keå coàn ñöôïc phun vaøo.

Sô ñoà heä thoáng nhieân lieäu Diesel pha coàn Ethanol.

Phöông aùn 3:
Söû duïng xaêng pha Metanol (ñaây laø phöông aùn coù
nhieàu khaû thi nhaát). Coàn ñöôïc löu tröõ trong moät bình rieâng.
Nhieân lieäu naøy ñöôïc moät bôm nhieân lieäu bôm leân van phaân
phoái ñieàu khieån baèng chaân khoâng taïi hoïng naïp tröôùc khi
ñöôïc ñöa ñeán kim phun ñeå phun vaøo trong doøng khí naïp. Hoãn
hôïp naøy sau ñoù ñöôïc hoøa troän vôùi xaêng khi vaøo trong boä cheá
hoøa khí vaø ñöôïc ñieàu khieån baèng böôùm ga.
Hoãn hôïp hoøa troän giöõa xaêng, khoâng khí vaø coàn
(Metanol) ñöôïc goïi laø gasohol. Hoãn hôïp naøy coù chæ soá Octan
cao, thaäm chí khi hoøa troän vôùi xaêng khoâng chì vaø coù khaû
naêng giaûm thieåu noàng ñoä CO. Loaïi hoøa troän naøy coù theå taêng
coâng suaát cuûa ñoäng cô so vôùi loaïi hoøa troän chung xaêng vaø
coàn trong thuøng chuùa nhieân lieäu.
Sô ñoà heä thoáng nhieân lieäu xaêng pha coàn Metanol.

NHIEÂN LIEÄU DAÀU THÖÏC VAÄT -
BIODIESEL
1. Daàu thöïc vaät (DTV)

DTV laø loaïi daàu ñöôïc chieát suaát töø caùc haït, caùc quaû
cuûa caây coái. Noùi chung caùc haït quaû cuûa caây coái ñeàu chöùa
daàu, nhöng töø DTV chæ duøng ñeå chæ daàu cuûa nhöõng caây coù
daàu vôùi chieát suaát lôùn.
Daàu laáy töø haït caây coù daàu nhö: Phoäng, naønh, caûi daàu,
nho, boâng, höôùng döông . . . Daàu laáy töø quaû caây coù daàu
nhö: Döøa, coï . . .
Trong ñoù, chuù yù ñeán moät vaøi caây coù chieát suaát lôùn
nhö: Döøa (60%), coï (50%).

BIODIESEL
Coù theå phaân loaïi DTV theo nhu caàu laøm thöïc phaåm
cho con ngöôøi: Daàu aên ñöôïc, daàu khoâng aên ñöôïc. DTV coù
theå thay theá cho Diesel, khi choïn DTV laøm nhieân lieäu neân
choïn loaïi daàu khoâng caïnh tranh vôùi thöïc phaåm con ngöôøi.
DTV laøm nhieân lieäu cho ñoäng cô Diesel coù hai loaïi:
Saûn phaåm DTV ñieàu cheá tröïc tieáp töø caùc haït, traùi, caây laáy
daàu vaø saûn phaåm DTV ñaõ qua Este hoùa (Biodiesel).

BIODIESEL
2. Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa daàu thöïc vaät

Thaønh phaàn hoùa hoïc DTV noùi chung goàm 95% caùc
Triglyceride vaø 5% caùc axid beùo töï do.
Triglyceride laø caùc Triester taïo bôûi phaûn öùng cuûa caùc
axit beùo treân ba chöùc röôïu cuûa Glycerol. Trong phaân töû
cuûa chuùng coù chöùa caùc nguyeân toá H, C, vaø O.
Veà thaønh phaàn hoùa hoïc, ñoái vôùi DTV so vôùi daàu
Diesel: Chöùa C ít hôn 10 – 12%, löôïng chöùa H ít hôn 5 –
13% coøn löôïng O thì lôùn hôn raát nhieàu (daàu Diesel chæ coù
vaøi phaàn ngaøn O, coøn daàu thöïc vaät coù 9 – 11% O) cho neân
DTV laø nhieân lieäu coù chöùa nhieàu Oxy. Chính vì ñieàu naøy
maø DTV coù theå chaùy hoaøn toaøn vôùi heä soá dö löôïng khoâng
khí beù.
BIODIESEL
Ngöôøi ta chia chuùng thaønh 03 nhoùm:

Nhoùm daàu khoâng khoâ (daàu axit beùo baõo hoøa): Ñoù laø
caùc loaïi daàu coù chæ soá Ioát thaáp döôùi 95 nhö daàu döøa, daàu
coï, daàu phoäng, daàu oâliu . . .
Nhoùm daàu nöõa mau khoâ: Goàm caùc daàu coù chæ soá Ioát töø
95 ñeán khoaûng 130 nhö daàu cao su, daàu meø, daàu höôùng
döông, daàu ñaäu naønh, daàu caûi daàu, daàu boâng, daàu baép . . .
Nhoùm mau khoâ: Goàm caùc daàu coù chæ soá Ioát treân 130
nhö daàu lanh, daàu traåu . . .

BIODIESEL
Baûng 4.6: Thaønh phaàn caùc axit beùo cuûa caùc loaïi DTV.
BIODIESEL
Baûng 4.7: Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa caùc loaïi DTV.

BIODIESEL
3. Ñaëc tính daàu thöïc vaät
Baûng 4.8: Tính chaát cô baûn cuûa caùc daàu thöïc vaät.
BIODIESEL
Baûng 4.9: Tính chaát lyù hoùa cô baûn cuûa caùc daàu thöïc vaät.

BIODIESEL
Ñoä nhôùt DTV ôû nhieät ñoä thöôøng cao hôn so vôùi Diesel
khoaûng vaøi chuïc laàn (rieâng ñoái vôùi daàu döøa ñoä nhôùt ôû
200C laø 37 cSt lôùn hôn daàu Diesel khoaûng 7 laàn), nhöng
ñöôøng cong chæ thò ñoä nhôùt raát doác, khi nhieät ñoä taêng thì ñoä
nhôùt cuûa daàu thöïc vaät giaûm nhanh. Ñoä nhôùt cuûa daàu aûnh
höôûng lôùn ñeán khaû naêng thoâng qua cuûa daàu trong baàu loïc,
ñeán chaát löôïng phun nhieân lieäu vaø hoøa troän hoãn hôïp do ñoù
aûnh höôûng maïnh ñeán tính kinh teá vaø hieäu quaû cuûa ñoäng
cô.
Chæ soá Cetan DTV nhoû hôn so vôùi daàu Diesel, trong soá caùc
DTV nghieân cöùu thì daàu döøa coù chæ soá Cetan gaàn baèng daàu
Diesel. Muoán taêng chæ soá Cetan cho DTV coù theå duøng
bieän phaùp theâm chaát phuï gia “ProCetane” hay chuyeån
chuùng thaønh Este daàu thöïc vaät.
BIODIESEL
4. Caùc phöông phaùp xöû lyù DTV ñeå laøm nhieân lieäu cho
ñoäng cô ñoát trong
Ñeå söû duïng DTV laøm nhieân lieäu, caàn aùp duïng nhöõng
phöông phaùp xöû lyù daàu ñeå tính chaát cuûa noù gaàn gioáng vôùi
nhieân lieäu Diesel.
Theo quan ñieåm khai thaùc ñoäng cô thì khaùc nhau cô baûn
giöõa DTV so vôùi nhieân lieäu Diesel chính laø ñoä nhôùt vaø chæ
soá Cetan.
AÛnh höôûng cuûa ñoä nhôùt vaø chæ soá Cetan cuûa DTV laøm cho
HTNL vaø quaù trình chaùy hoaït ñoäng khoâng bình thöôøng, laøm
chaát löôïng cuûa quaù trình phun vaø chaùy keùm hôn daån ñeán
caùc chæ tieâu kinh teá cuûa ñoäng cô seõ giaûm ñi.
BIODIESEL
Caùc giaûi phaùp xöû lyù DTV laøm nhieân lieäu cho ÑCÑT laø caùc
phöông phaùp laøm giaûm ñoä nhôùt vaø taêng chæ soá Cetan cuûa
DTV. Ta coù caùc phöông phaùp sau:
Phöông phaùp saáy noùng DTV
Phöông phaùp naøy döïa treân ñoà thò thay ñoåi cuûa ñoä nhôùt theo
nhieät ñoä cuûa DTV. Ñoä nhôùt cuûa daàu thöïc vaät seõ giaûm khi
nhieät ñoä taêng leân.
Taêng nhieät ñoä leân quaù cao laøm thay ñoåi traïng thaùi nhieät vaø
aûnh höôûng xaáu ñeán heä thoáng caáp nhieân lieäu. Maët khaùc
phöông phaùp naøy khoâng caûi thieän ñöôïc trò soá Cetan cuûa
DTV… do ñoù phöông phaùp naøy chæ thích hôïp ñeå aùp duïng
ñoàng thôøi vôùi caùc phöông phaùp khaùc.
BIODIESEL
Phöông phaùp pha loaõng DTV

Phöông phaùp pha loaõng laø moät trong nhöõng phöông
phaùp ñôn giaûn laøm giaûm ñoä nhôùt vaø taêng chæ soá Cetan, coù
theå söû duïng nhieân lieäu Diesel ñeå laøm moâi chaát pha loaõng.
Pha loaõng DTV baèng Diesel seõ taïo ra moät hoãn hôïp
nhieân lieäu môùi töø DTV. Ñaây laø moät hoãn hôïp cô hoïc giöõa
nhieân lieäu DTV vaø Diesel, hoãn hôïp naøy ñoàng nhaát vaø beàn
vöõng.
Caùc chæ soá ñaëc tính cuûa hoãn hôïp DTV/Diesel tuøy
thuoäc vaøo tyû leä thaønh phaàn giöõa DTV vaø Diesel vaø caùc chæ
soá naøy khoâng ñaït ñöôïc tính chaát nhö Diesel.
BIODIESEL
Phöông phaùp Cracking

Quaù trình Cracking DTV gaàn gioáng nhö Cracking daàu
moû. Nguyeân taéc cô baûn laø caét ngaén maïch Hydrocacbon cuûa
DTV döôùi taùc duïng cuûa nhieät ñoä vaø chaát xuùc taùc thích hôïp.
Saûn phaåm thöôøng goàm: Nhieân lieäu khí, xaêng, Diesel vaø
moät soá saûn phaåm phuï khaùc. Vôùi caùc ñieàu kieän khaùc nhau seõ
nhaän ñöôïc tyû leä nhieân lieäu thaønh phaåm khaùc nhau. Cracking
coù theå thöïc hieän trong moâi tröôøng khí Nitô hoaëc khoâng khí.
Nhöôïc ñieåm cô baûn cuûa phöông phaùp naøy laø toán naêng
löôïng ñeå ñieàu cheá nhieân lieäu. Saûn phaåm thu ñöôïc bao goàm
nhieàu thaønh phaàn nhieân lieäu khaùc nhau vaø ñaëc bieät laø khoù
thöïc hieän ñöôïc ôû quy moâ lôùn.

BIODIESEL
Phöông phaùp nhuõ töông hoùa daàu thöïc vaät

Nhieân lieäu ban ñaàu laø DTV, röôïu vaø chaát taïo söùc caêng
beà maët vôùi thieát bò taïo nhuõ coù theå taïo ra nhuõ töông DTV –
röôïu, trong ñoù caùc haït röôïu coù kích thöôùc haït 150 nm ñöôïc
phaân boá ñeàu trong nhuõ töông.
Nhieân lieäu nhuõ töông coù ñoä nhôùt töông ñöông Diesel, tyû
leä röôïu caøng lôùn thì ñoä nhôùt nhuõ töông caøng giaûm. Tuy nhieân
luùc ñoù deå taïo ra caùc haït nhuõ töông nhoû, khaû naêng phaân lôùp
nhuõ töông taêng leân laøm nhuõ töông keùm ñoàng nhaát do ñoù caàn
coù bieän phaùp baûo quaûn nhuõ töông.
Nhieät ñoä hoùa hôi cuûa röôïu thaáp neân moät phaàn röôïu bay
hôi seõ caûn trôû quaù trình laøm vieäc bình thöôøng cuûa HTNL.

BIODIESEL
Phöông phaùp Este hoùa

Phöông phaùp Este hoùa DTV laø phöông phaùp ñöôïc chuù
yù ñeán trong thôøi gian gaàn ñaây, nguyeân lyù chuyeån hoùa cô
baûn coù theå mieâu taû nhö laø phaûn öùng cuûa moät phaàn töû
Glyceride (axit beùo khoâng no, coù ñoä nhôùt cao) vaø ba
nguyeân töû röôïu taïo thaønh Este cuûa axit beùo vaø moät nguyeân
töû Glycerin.

BIODIESEL
Nhieân lieäu DTV vaø röôïu ít nöôùc (ñieàu kieän phaûn öùng
laø xuùc taùc vaø nhieät ñoä trung bình) luùc naøy laàn löôït caùc lieân
keát R1CO_, R2CO_, R3CO_, bò taùch ra khoûi phaân töû
Glyceride vaø ñính vaøo caùc nguyeân töû Hydro vaø röôïu. Caùc
saûn phaåm ñaàu tieân laø Diglyceride vaø cuoái cuøng laø
Glycerin.
Glycerin deã daøng ñöôïc taùch ra khoûi Este vaø söû duïng
trong caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc.
Saûn phaåm cuoái cuøng coù theå ñaït 95 ÷ 98% veà troïng
löôïng saûn phaåm ban ñaàu tham gia phaûn öùng.

BIODIESEL
5. Biodiesel
Biodisel laø nhöõng mono Ankyl Este, laø saûn phaåm cuûa
quaù trình Este hoùa cuûa caùc axít höõu cô coù nhieàu trong daàu
môõ ñoäng thöïc vaät. Biodiesel coù theå thay theá Diesel
truyeàn thoáng söû duïng trong ÑCÑT.
Döôùi taùc duïng cuûa chaát xuùc taùc, daàu thöïc vaät +
Metanol hoaëc Etanol cho saûn phaåm Este + Glycerine +
axit beùo (Este hoùa daàu thöïc vaät baèng Etanol khoù hôn
baèng Metanol).
Thoâng thöôøng Biodiesel ñöôïc söû duïng ôû daïng nguyeân
chaát hay daïng hoãn hôïp vôùi daàu Diesel.

BIODIESEL
6. Ñaëc tính cuûa Biodiesel

Tính chaát vaät lyù cuûa Biodiesel töông töï nhö Diesel
nhöng toát hôn Diesel veà maët chaát thaûi.
Biodiesel khaéc phuïc ñöôïc nhöõng caùc nhöôïc ñieåm cuûa
daàu thöïc vaät nhö ñoä nhôùt quaù lôùn (cao gaáp 6 – 14 laàn
Diesel), chæ soá Cetan thaáp . . .
Caùc loaïi Biodiesel ñeàu coù tyû leä % troïng löôïng Oxy
khaù lôùn, ñaây laø ñieàu maø daàu Diesel khoâng coù.

BIODIESEL
Baûng 10: Tính chaát lyù hoùa cô baûn cuûa caùc Biodiesel.

BIODIESEL
7. Quaù trình ñieàu cheá Biodiesel

Nhieân lieäu Biodiesel ñöôïc laøm töø daàu thöïc vaät, môõ
ñoäng vaät coøn môùi hay ñaõ qua söû duïng. Daàu môõ taùc duïng vôùi
coàn Metanol hoaëc Etanol taïo ra Este. Caùc Este naøy chính laø
Biodiesel. Saûn phaåm phuï cuûa quaù trình naøy laø Glycerin söû
duïng trong ngaønh döôïc vaø myõ phaåm.
Hieän nay Biodiesel ñöôïc saûn xuaát töø quaù trình chuyeån
hoùa Este. Daàu thöïc vaät, môõ ñoäng vaät sau khi loïc ñöôïc thuûy
phaân trong moâi tröôøng kieàm ñeå taùch axit beùo töï do. Sau ñoù
ñuôïc troän vôùi coàn (thöôøng laø Metanol) vaø chaát xuùc taùc Natri
hay Kali Hydroxit ñeå Triglyceride phaûn öùng taïo ra Este vaø
Glycerin. Cuoái cuøng laø giai ñoaïn taùch vaø laøm saïch.
BIODIESEL
Caùc phaûn öùng hoùa hoïc:

BIODIESEL
8. Öu ñieåm cuûa nhieân lieäu daàu thöïc vaät – Biodiesel
DTV – Biodiesel laø nguoàn nhieân lieäu taùi sinh giuùp ta chuû
ñoäng ñöôïc veà nhieân lieäu khoâng phuï thuoäc vaøo tình hình
bieán ñoäng treân theá giôùi.
DTV – Biodiesel laøm giaûm ñaùng keå thaønh phaàn khí thaûi
gaây OÂNMT vaø caûi thieän moâi tröôøng do O2 sinh ra töø caùc vuï
muøa.
DTV – Biodiesel toát cho söùc khoûe ngöôøi vaø hoaøn toaøn
khoâng chöùa löu huyønh, chaát taïo ra SO2, H2SO4 vaø muoái
Amonium.
Biodiesel coù ñaëc tính gaàn gioáng Diesel, noù thoûa maõn ñöôïc
caùc yeâu caàu cuûa nhieân lieäu söû duïng trong ñoäng cô ñoát
trong.
BIODIESEL
DTV – Biodiesel coù theå pha troän vôùi Diesel thaønh hoãn
hôïp nhieân lieäu ñoàng nhaát.
Ñieåm chôùp löûa cuûa DTV – Biodiesel cao hôn Diesel do
ñoù DTV – Biodiesel an toaøn trong baûo quaûn vaø vaän
chuyeån.
Söû duïng DTV – Biodiesel khoâng maát chi phí vaän chuyeån
vaø thueá nhaäp khaåu, giaûm ñöôïc ngoaïi teä nhaäp khaåu nhieân
lieäu, khuyeán khích ñaàu tö vaø phaùt trieån noâng thoân trong
nöôùc.
Caùc caây laáy daàu ñöôïc troàng cho vieäc cheá bieán DTV –
Biodiesel ôû quy moâ lôùn, chuyeân canh giaù thaønh coù theå
thaáp hôn Diesel.
BIODIESEL
Vieäc saûn xuaát DTV – Biodiesel trong nöôùc seõ taïo nhieàu
vieäc laøm giaûi quyeát caùc saûn phaåm ñaàu ra cho baø con
noâng daân.
Ñoàng baèng soâng Cöûu Long coù ñaát ñai maøu môõ, khí haäu
thuaän lôïi thích hôïp cho caùc loaïi caây laáy daàu coù chieác
suaát lôùn.
Coâng ngheä cheá bieán DTV – Biodiesel ñôn giaûn, chi phí
ñaàu tö cho thieát bò thaáp, coù theå saûn xuaát moïi luùc moïi nôi.

BIODIESEL
9. Nhöôïc ñieåm cuûa nhieân lieäu daàu thöïc vaät – Biodiesel

DTV – Biodiesel coøn laø moät khaùi nieäm raát môùi ñoái vôùi ngöôøi
daân Vieät Nam. Vieäc thöïc hieän döï aùn duøng DTV – Biodiesel
cho ÑCÑT caàn coù thôøi gian ñeå phoå caäp kieán thöùc.
Maát thôøi gian quy hoaïch ñaát ñai troàng caùc loaïi caây laáy daàu.
Naêng suaát caùc caây laáy daàu ôû nöôùc ta vaãn coøn thaáp.
Vieäc söû duïng phaân boùn hoùa hoïc, thuoác tröø saâu treân dieän tích
ñaát lôùn seõ gaây OÂNMT vaø aûnh höôûng ñeán caân baèng sinh thaùi.
Hieän nay giaù thaønh DTV – Biodiesel vaãn coøn khaù cao so vôùi
Diesel. Tuy nhieân, khi daàu moû ngaøy caøng trôû neân hieám vaø
noâng nghieäp phaùt trieån thì DTV – Biodieselseõ coù töông lai.

BIODIESEL
10. Ñaëc ñieåm ñoäng cô söû duïng DTV – Biodiesel

a. Loaïi ñoäng cô söû duïng DTV – Biodiesel
DTV vaø Biodiesel ñöôïc söû duïng treân ñoäng cô Diesel.
Caên baûn laø coù hai loaïi ñoäng cô Diesel laø: Buoàng chaùy
phaân caùch vaø buoàng chaùy tröïc tieáp. Ñoái vôùi DTV chæ söû
duïng treân buoàng chaùy phaân caùch, coøn Biodiesel thì söû
duïng ñöôïc treân caû buoàng chaùy phaân caùch vaø buoàng chaùy
giaùn tieáp, ñaây chính laø öu ñieåm noåi baät cuûa Biodiesel.
DTV vaø Biodiesel coù theå pha troän vôùi Diesel ôû baát kyø
tyû leä naøo khi söû duïng treân ñoäng cô Diesel.

BIODIESEL
b. Caùc thoâng soá quan troïng cuûa ñoäng cô khi söû duïng
DTV
DTV laø nhieân lieäu coù chöùa nhieàu Oxy, chính vì ñieàu naøy
maø DTV theå chaùy vôùi dö löôïng khoâng khí beù maø maø
vaãn chaùy hoaøn toaøn.
DTV khoâng hoaøn toaøn bay hôi heát vaø ñoù coù leõ laø nguyeân
nhaân gaây ñoùng caën treân buoàng chaùy.
Do chæ soá Cetan thaáp neân thôøi gian chaùy treã cuûa DTV
taêng leân khoaûng gaáp ñoâi. Neáu khoâng thay ñoåi goùc phun
sôùm thì thôøi ñieåm baét ñaàu boác chaùy vaø thôøi gian chaùy
nhanh vaø chaùy chính luøi veà phía sau.
BIODIESEL
Ñoái vôùi DTV thì khi ñaõ boác chaùy thì toác ñoä chaùy nhanh
hôn so vôùi Diesel, ñieàu naøy laøm cho quaù trình chaùy keát
thuùc cuøng moät luùc nhö duøng Diesel. Neáu taêng goùc phun
sôùm leân vaøi ñoä thì ñoà thò P – V cuûa chuùng laø nhö nhau.
Cuõng do chæ soá Cetan thaáp maø ñoä taêng aùp suaát theo goùc
quay truïc khuyûu ΔP/Δϕ coù giaù trò cao hôn, PZmax cao
hôn. Thôøi gian keùo daøi ñænh ngoïn löûa ngaén hôn laøm cho
ñænh ñöôøng cong P – V nhoïn hôn.
Coù theå taêng chæ soá Cetan cho DTV baèng caùch: Duøng
theâm chaát phuï gia “Procetan”, pha loaõng DTV baèng
Diesel, Este hoùa DTV thaønh Biodiesel.

BIODIESEL
Ñoä nhôùt cuûa DTV lôùn hôn Diesel khoaûng 6 – 17 laàn, ñoä
nhôùt lôùn laøm khaû naêng thoâng qua cuûa DTV trong boä loïc
keùm, chaát löôïng phun nhieân lieäu vaø hoøa troän nhieân lieäu
toài aûnh höôûng ñeán tính kinh teá vaø hieäu quaû ñoäng cô.
Ñeå giaûm ñoä nhôùt DTV coù caùc bieän phaùp sau: Saáy noùng
nhieân lieäu, pha loaõng vôùi Diesel, Este hoùa.
ge vaø gi thöïc teá lôùn hôn khoaûng 13,4% (ñoái vôùi daàu haït
caûi). Trong ñoù khoaûng 3,5% laø do ñoäng cô Diesel voán
khoâng phaûi thieát keá vaø cheá taïo ñeå duøng daàu thöïc vaät vaø
9,8% laø do nhieät trò nhoû hôn.

BIODIESEL
c. Caùc thoâng soá quan troïng cuûa ñoäng cô khi söû duïng
Biodiesel
Biodiesel laø chöùa nhieàu Oxy do ñoù coù theå chaùy vôùi dö
löôïng khoâng khí nhoû maø vaãn ñaûm baûo chaùy hoaøn toaøn.
Chæ soá Cetan cuûa Biodiesel hôn Diesel moät chuùt, do ñoù
thôøi gian chaùy treã coù lôùn hôn. toác ñoä chaùy cuûa Biodiesel
nhanh hôn Diesel, do ñoù khi söû duïng Biodiesel thì thay ñoåi
goùc phun sôùm 1 – 20 hoaëc coù theå khoâng thay ñoåi goùc phun
sôùm.
Ñoä nhôùt cuûa Biodiesel gaàn baèng Diesel, ñeå taêng hieäu quaû
kinh teá vaø hieäu suaát ñoäng cô ta coù theå saáy noùng nhieân lieäu.
Suaát tieâu nhieân lieäu cuûa Biodiesel lôùn hôn Diesel chuû yeáu
do nhieät trò cuûa Biodiesel nhoû hôn Diesel.

KHÍ SINH HOÏC BIOGAS
1. Biogas
Biogas ñöôïc saûn xuaát töø quaù trình phaân huûy caùc chaát
höõu cô trong ñieàu kieän hieám khí. Biogas goàm khoaûng 60%
CH4, gaàn 40% CO2 vaø döôùi 1% H2S, N, CO, O . . .
Caùc loaïi chaát thaûi coù theå laøm nguoàn cung caáp cho quaù
trình saûn xuaát Biogas:
Chaát thaûi cuûa con ngöôøi.
Chaát thaûi cuûa ñoäng vaät, gia suùc, gia caàm.
Raùc thaûi sinh hoaït, noâng nghieäp, coâng nghieäp.

2. Öu ñieåm cuûa Biogas

Biogas laø nhieân lieäu taùi sinh, söû duïng Biogas laøm nhieân
lieäu cho ÑCÑT seõ chuû ñoäng ñöôïc veà nguoàn nhieân lieäu,
khoâng phuï thuoäc vaøo tình hình bieán ñoäng nhieân lieäu treân
theá giôùi.
Giaûm ñaùng keå thaønh phaàn oâ nhieãm töø khí thaûi ñoäng cô,
giaûm hieän töôïng hieäu öùng nhaø kính, caûi thieän moâi tröôøng.
Söû duïng khí Biogas khoâng caàn toán chi phí vaän chuyeån vaø
thueá nhaäp khaåu, khuyeán khích ñaàu tö phaùt trieån trong
nöôùc.
Coâng ngheä cheá bieán Biogas ñôn giaûn, chi phí ñaàu tö cho
thieát bò thaáp, coù theå saûn xuaát ôû nhieàu nôi.
3. Nhöôïc ñieåm cuûa Biogas

Biogas coøn laø moät khaùi nieäm raát môùi ôû Vieät Nam. Vieäc söû
duïng Biogas cho ÑCÑT caàn coù thôøi gian nghieân cöùu söû
duïng vaø phoå caäp kieán thöùc cho ngöôøi daân.
Caàn tieán haønh khöû hôi nöôùc, khöû thaønh phaàn H2S tröôùc khi
ñöa Biogas vaøo buoàng chaùy ñeå taêng tuoåi thoï cho ñoäng cô.
Hoùa loûng Biogas ñeå löu tröõ, vaän chuyeån vaø baûo quaûn.
Khi söû duïng Biogas phaûi tieán haønh caûi taïo laïi ñoäng cô phuø
hôïp vôùi caùc ñaëc tính cuûa nhieân lieäu Biogas.
Khôûi ñoäng ñoäng cô baèng Biogas seõ khoù khi nhieät ñoä moâi
tröôøng thaáp.

4. Ñaëc ñieåm ñoäng cô söû duïng Biogas

Biogas thöôøng söû duïng treân ñoäng cô xaêng, coù theå söû
duïng ñoäc laäp hay song song vôùi nhieân lieäu xaêng. Thoâng
thöôøng hieän nay caùc ñoäng cô söû duïng HTNL song song.
Vieäc thieát keá caûi taïo ñoäng cô xaêng cho phuø hôïp vôùi
Biogas chuû yeáu laø thieát keá caûi taïo heä thoáng nhieân lieäu.
Heä thoáng nghieän lieäu Biogas coù thieát bò sau: Boä loïc
thoâ khí Biogas sau khi laáy töø haàm khí, maùy neùn khí, bình
chöùa Biogas, boä saáy khan Biogas, boä troän khí, van khoaù
ñieàu khieån ñöôøng nhieân lieäu Biogas, boä loïc tinh Biogas
tröôùc khi vaøo boä troän khí.

ÔÛ nhieät ñoä thaáp neân khôûi ñoäng ñoäng cô baèng nhieân

lieäu xaêng, khi ñoäng cô noùng leân roài chuyeån sang nhieân
lieäu Biogas.
Khi thieát keá caûi taïo HTNL ñoäng cô caàn chuù yù ñeán tyû
leä khoâng khí vaø nhieân lieäu cuûa caùc loaïi nhieân lieäu ñeå söû
duïng coù hieäu quaû.
Tröôùc khi ñöa vaøo buoàng chaùy caàn phaûi khöû nöôùc vaø
H2S ñeå quaù trình chaùy hieäu quaû hôn vaø giaûm taùc nhaân gaây
aên moøn ñoäng cô

NAÊNG LÖÔÏNG ÑIEÄN VAØ
PIN NHIEÂN LIEÄU
1. OÂ toâ ñieän
a. Lòch söû phaùt trieån oâ toâ ñieän
Vaøo ñaàu nhöõng naêm 1900, caùc phaùt minh veà oâ toâ ñieän
khoâng theå caïnh tranh vôùi nhöõng phaùt minh oà aït cuûa
ÑCÑT.
Ñeán giöõa nhöõng naêm 1900, caùc cuoäc tranh luaän veà söï caïn
kieät nguoàn cung caáp daàu ñaõ laøm nhen nhoùm laïi vieäc
nghieân cöùu caùc nguoàn naêng löôïng thay theá vaø caùc heä
thoáng söû duïng caùc nguoàn naêng löôïng naøy.
Tôùi giöõa nhöõng naêm 1970, cuoäc khuûng hoaûng daàu moû ñaõ
daãn tôùi söï phaùt trieån oà aït caùc chöông trình nghieân cöùu veà oâ
toâ ñieän.
PIN NHIEÂN LIEÄU
Söï oån ñònh trôû laïi cuûa nguoàn cung caáp daàu moû cuøng vôùi
nhöõng tieán boä chaäm chaïp cuûa bình ñieän (aécquy) moät laàn
nöõa ngaên trôû söï phaùt trieån cuûa oâ toâ ñieän.
Vaøo khoaûng nhöõng naêm 1990, söï gia taêng nhu caàu söû duïng
xaêng cho vaän chuyeån vaø yeâu caàu veà vieäc giaûm löôïng khí
thaûi ñaõ moät laàn nöõa thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa oâ toâ ñieän
maø tröôùc heát laø vieäc nghieân cöùu bình ñieän (aécquy).

PIN NHIEÂN LIEÄU
b. Hoaït ñoäng cuûa oâ toâ ñieän

Caùc boä phaän chính cuûa oâ toâ ñieän: Ñoäng cô ñieän, khoái
ñieàu khieån baèng ñieän töû (Electronic Control Module
ECM), boä nguoàn (bình ñieän), heä thoáng ñieàu khieån bình
ñieän, boä xaïc nguoàn, heä thoáng caùp, heä thoáng haõm taùi sinh,
thaân xe, khung xe, chaát loûng laøm maùt oâ toâ ñieän, chaát boâi
trôn, heä thoáng phanh, heä thoáng treo, heä thoáng laùi . . .
OÂ toâ ñieän hoaït ñoäng töông töï nhö oâ toâ chaïy baèng
ÑCÑT. Khi nhaán baøn ñaïp taêng toác, tín hieäu ñöôïc göûi ñeán
ECM vaø EMC seõ cung caáp cho ñoäng cô ñieän moät doøng
ñieän vaø hieäu ñieän theá tyû leä vôùi ñoä nhaán baøn ñaïp taêng toác.
Toác ñoä vaø moâment xoaén töông öùng cuûa ñoäng cô ñieän ñöôïc
truyeàn tôùi baùnh xe chuû ñoäng.

PIN NHIEÂN LIEÄU
c. Öu ñieåm cuûa cuûa oâ toâ ñieän

Veà phöông dieän oâ nhieãm, oâ toâ ñieän ñöôïc xeáp vaøo daïng oâ
toâ saïch (ZEV: Zero Emission Vehicles).
OÂ toâ ñieän hoaït ñoäng raát eâm, vôùi caùc boä phaän coøn laïi, vieäc
laép ñaët vaø vaän haønh gioáng nhö oâ toâ chaïy baèng ÑCÑT.
Do ñöôøng ñaëc tính coâng suaát vaø moâment xoaén cuûa ñoäng
cô ñieän roäng hôn cuûa ÑCÑT neân vaán ñeà gia toác cuûa oâ toâ
ñieän coù theå nhanh hôn. Ñoäng cô ñieän ít phaûi baûo trì baûo
döôõng.
Haàu heát caùc oâ toâ ñieän ñeàu ñöôïc thieát keá phöông phaùp haõm
taùi sinh (song song vôùi haõm ñoäng naêng), phöông phaùp naøy
giuùp thu laïi ñoäng naêng cuûa xe vaø naïp laïi vaøo bình ñieän.

PIN NHIEÂN LIEÄU
d. Nhöôïc ñieåm cuûa cuûa oâ toâ ñieän

Veà maët kyõ thuaät, hieän nay oâ toâ chaïy ñieän coù hai nhöôïc
ñieåm quan troïng ñoù laø:
Naêng löôïng döï tröõ thaáp (thaáp hôn khoaûng 100 laàn oâ toâ
duøng ÑCÑT)
Giaù ñaàu tö ban ñaàu cao hôn (khoaûng 30 – 40% cao hôn
so vôùi oâ toâ duøng ÑCÑT).
Nhöõng thaùch thöùc khaùc caàn ñöôïc giaûi quyeát ñeå öùng duïng
oâ toâ ñieän ñaïi traø trong thöïc teá laø khaû naêng gia toác, thôøi
gian naïp ñieän, vaán ñeà söôûi vaø ñieàu hoøa khoâng khí treân oâ
toâ, tuoåi thoï bình ñieän, cô sôû haï taàng cho oâ toâ ñieän.

PIN NHIEÂN LIEÄU
2. Pin nhieân lieäu (Fuel cell)

FC laø moät loaïi thieát bò duøng Hydro (caùc nhieân lieäu
giaøu Hydro) vaø Oxy ñeå taïo ra ñieän baèng moät quaù trình
ñieän hoùa.
Nhieàu loaïi FC chöa ñöôïc khai thaùc heát vaø chuùng coù
nhieàu öùng duïng tieàm naêng ña daïng. FC ñang ñöôïc phaùt
trieån laøm nguoàn ñieän cho oâ toâ, trong sinh hoaït daân duïng vaø
caû caùc loaïi thieát bò, maùy moùc nhoû nhö maùy tính xaùch tay.
FC mang laïi nhieàu lôïi ích hôn so vôùi caùc coâng ngheä
ñoát chaùy truyeàn thoáng hieän nay söû duïng trong ÑCÑT.
Chuùng phaùt sinh ra löôïng khí gaây hieäu öùng nhaø kín ít hôn
raát nhieàu vaø khoâng sinh ra khoùi gaây oâ nhieãm khoâng khí.

PIN NHIEÂN LIEÄU
Neáu nhieân lieäu söû duïng laø Hydro nguyeân chaát thì FC
chæ sinh ra nhieät vaø saûn phaåm phuï laø nöôùc.
FC coù hieäu suaát cao hôn caùc coâng ngheä ñoát chaùy
thoâng thöôøng vaø Hydro duøng ñeå vaän haønh chuùng coù theå
thu ñöôïc töø nhieàu nguoàn khaùc nhau nhö: nhieân lieäu hoùa
thaïch, nhöõng nguoàn nhieân lieäu taùi sinh vaø naêng löôïng haït
nhaân . . . .
Vì nhieân lieäu coù theå saûn suaát töø nguoàn taøi nguyeân coù
trong nöôùc, FC coù tieàm naêng caûi thieän an toaøn naêng löôïng
quoác gia, giaûm söï phuï thuoäc daàu moû vaøo caùc nöôùc khaùc.
FC cuõng coù nhieàu thaùch thöùc veà coâng ngheä, giaù caû, ñoä
beàn, ñoä tinh caäy, saûn xuaát, phaân phoái vaø löu tröõ nhieân lieäu,
an toaøn vaø söï chaáp nhaän cuûa coâng chuùng.
PIN NHIEÂN LIEÄU
a. Caáu taïo vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa FC

Moät FC coù caáu taïo bôûi moät chaát ñieän phaân ñöôïc ñaët xen
giöõa hai ñieän cöïc moûng (cöïc döông anode xoáp vaø cöïc aâm
catode). Coù nhieàu loaïi pin nhieân lieäu khaùc nhau nhöng taát caû
ñeàu hoaït ñoäng theo cuøng moät nguyeân lyù:
Hydro hay nhieân lieäu giaøu Hydro ñöôïc ñaët taïi ñieän cöïc
döông (anode) nôi maø chaát xuùc taùc seõ taùch caùc electron mang
ñieän tích aâm ra khoûi nguyeân töû Hydro ñeå taïo thaønh caùc ion
mang ñieän tích döông (proton).
Taïi cöïc aâm (catode), Oxy seõ keát hôïp vôùi electron, trong
moät soá tröôøng hôïp, keát hôïp vôùi caùc proton vaø nöôùc, ñeå taïo
thaønh nöôùc hay caùc ion Hydroxit OH— töông öùng.

PIN NHIEÂN LIEÄU
Ñoái vôùi FC loaïi maøng

ngaên chuyeån ñoåi Polime
(Polymer Exchange
Membrane PEM) vaø loaïi
axit photphoric, caùc proton
di chuyeån trong chaát ñieän
phaân ñeán cöïc aâm ñeå keát
hôïp vôùi Oxy vaø caùc
electron ñeå sinh ra nöôùc.

PIN NHIEÂN LIEÄU
Ñoái vôùi caùc FC

loaïi Kieàm, muoái
Cacbonat noùng chaûy
vaø Oxit kim loaïi caùc
ion aâm di chuyeån
trong chaát ñieän phaân
sang cöïc döông
(anode), taïi ñoù chuùng
keát hôïp vôùi Hydro ñeå
taïo thaønh nöôùc vaø caùc
electron.

PIN NHIEÂN LIEÄU
Caùc electron töø ñieän cöïc döông (anode) cuûa pin khoâng
theå xuyeân qua maøng ngaên ñeå ñeán ñieän cöïc aâm (catode)
tích ñieän döông, neân chuùng phaûi ñi voøng qua moät maïch
ñieän ñeå ñeán baûn cöïc kia. Söï chuyeån ñoäng naøy cuûa caùc
electron taïo thaønh doøng ñieän.
Löôïng ñieän thu ñöôïc töø FC phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu
toá nhö: Loaïi FC, kích côõ pin, nhieät ñoä khi noù hoaït ñoäng vaø
aùp suaát khoâng khí ñöôïc cung caáp vaøo pin.
Hôn nöõa, moät FC ñôn chæ coù theå cung caáp ñuû ñieän cho
nhöõng öùng duïng nhoû nhaát. Vì theá, caùc FC rieâng reõ ñöôïc
gheùp vôùi nhau theo moät daõy taïo thaønh cuïm FC. Moät cuïm
FC ñieån hình coù theå goàm haøng traêm FC ñôn.

PIN NHIEÂN LIEÄU
b. Nhieân lieäu cung caáp cho pin nhieân lieäu

Heä thoáng FC söû duïng Hydro nguyeân chaát hay caùc nhieân
lieäu giaøu Hydro nhö Metanol, xaêng, Diesel, khí ñaù ñeå saûn
xuaát ra ñieän. Trong ñoù chuù yù ñeán Hydro, Metanol vaø xaêng.
Caû hai loaïi nhieân lieäu naøy ñeàu coù nhöõng thuaän lôïi vaø haïn
cheá cuûa noù. Vieäc löïa choïn nhieân lieäu cho FC phuï thuoäc
vaøo caùc yeáu toá sau:
Giaù thaønh cuûa cô sôû haï taàng vaø giaù thaønh nhieân lieäu.
An toaøn, caùc vaán ñeà lieân quan moâi tröôøng, deã söû duïng.
Söï chaáp nhaän cuûa caùc nhaø saûn xuaát oâ toâ, caùc coâng ty xaêng
daàu, chính phuû, vaø caû coäng ñoàng.

PIN NHIEÂN LIEÄU
c. Nhieân lieäu Hydro nguyeân chaát

Ña soá caùc heä thoáng FC ñöôïc naïp nhieân lieäu töø Hydro
nguyeân chaát, ñöôïc löu tröõ treân oâ toâ döôùi daïng khí neùn.
Thuaän lôïi cuûa nhieân lieäu Hydro nguyeân chaát
Laø nhieân lieäu duy nhaát cho pheùp traïng thaùi khí thaûi oâ
nhieãm baèng khoâng (Zero Emission).
Cuïm FC söû duïng Hydro tinh khieát chaïy raát hieäu quaû, coù
hieäu suaát toát nhaát vaø tuoåi thoï cao hôn caùc loaïi FC khaùc.
Hydro khoâng ñoäc haïi vaø phaân taùn nhanh. Khoâng caàn boä
xöû lyù nhieân lieäu treân oâ toâ vaø khoâng sinh ra CO2 khi söû
duïng.
PIN NHIEÂN LIEÄU
Khoù khaên cuûa nhieân lieäu Hydro nguyeân chaát

Maät ñoä naêng löôïng cuûa Hydro thaáp neân noù khoù löu tröõ ñuû
löôïng Hydro ñeå chaïy moät quaûng ñöôøng 300 – 400 daëm
(480 – 640 km) sau moãi laàn naïp nhieân lieäu nhö xaêng vaø
Diesel.
Vaän chuyeån vaø buoân baùn Hydro caàn nhieàu coâng söùc vaø ñeà
phoøng an toaøn.
Cô sôû haï taàng hieän nay chæ ñöa ñöôïc nhieân lieäu loûng ñeán
ngöôøi tieâu thuï, khoâng theå duøng cho khí Hydro.
Nhieàu thieát bò phuï trôï vaø caùc heä thoáng phaân phoái phaûi
ñöôïc xaây döïng ñoøi hoûi vaán ñeà thôøi gian, caùc nguoàn löïc,
kinh phí, coâng ngheä.
PIN NHIEÂN LIEÄU
d. Caùc nhieân lieäu giaøu Hydro

Heä thoáng FC coù theå ñöôïc naïp nhieân lieäu töø caùc loaïi nhieân
lieäu giaøu Hydro nhö Metanol, khí thieân nhieân, xaêng,
Diesel vaø khí ñaù.
Trong heä thoáng FC, caùc nhieân lieäu naøy ñi qua caùc boä
“chuyeån ñoåi” ñeå chieát Hydro ra töø nhieân lieäu. Söï chuyeån
ñoåi naøy coù nhieàu maët thuaän lôïi vaø khoù khaên.
d.1. Thuaän lôïi cuûa caùc nhieân lieäu giaøu Hydro
Nhieân lieäu coù maät ñoä naêng löôïng cao hôn khí Hydro.
Taän duïng ñöôïc caùc cô sôû haï taàng ñang phaân phoái caùc loaïi
nhieân lieäu truyeàn thoáng hieän nay.
PIN NHIEÂN LIEÄU
d.2. Khoù khaên cuûa caùc nhieân lieäu giaøu Hydro

Caùc heä thoáng chuyeån ñoåi treân xe laøm taêng tính phöùc taïp,
giaù thaønh, caùc yeâu caàu baûo döôõng caùc heä thoáng FC.
Neáu caùc heä thoáng chuyeån ñoåi cho pheùp CO ñeán cöïc döông
cuûa FC coù theå giaûm daàn hieäu suaát cuûa pin.
Heä thoáng chuyeån ñoåi sinh ra CO2 vaø caùc chaát oâ nhieãm khí
khaùc nhöng ít hôn khi caùc nhieân lieäu chaùy trong ÑCÑT.
Caùc heä thoáng FC nhieät ñoä cao coù theå chuyeån ñoåi nhieân
lieäu trong chính chu trình FC cuûa noù, tuy nhieân söï chuyeån
ñoåi noäi taïi naøy phaùt ra CO2 gioáng nhö chaùy trong ÑCÑT
vaø nhöõng taïp chaát trong nhieân lieäu coù theå giaûm hieäu suaát
pin.
PIN NHIEÂN LIEÄU
e. Caùc heä thoáng cuûa pin nhieân lieäu

Heä thoáng FC hôi phöùc taïp vaø coù theå phuï thuoäc raát
nhieàu vaøo loaïi FC vaø söï öùng duïng cuûa noù. Tuy nhieân, ña
soá caùc heä thoáng cuûa FC bao goàm 4 thaønh phaàn cô baûn:
1. Boä xöû lyù nhieân lieäu.
2. Thieát bò bieán ñoåi naêng löôïng (FC hay cuïm FC).
3. Maùy bieán ñoåi doøng ñieän.
4. Heä thoáng thu hoài nhieät.
Ngoaøi ra, caùc heä thoáng FC coøn coù caùc heä thoáng phuï ñeå
xöû lyù ñoä aåm, nhieät ñoä, aùp suaát khí, nöôùc thaûi . . . cuûa FC.

PIN NHIEÂN LIEÄU
Sô ñoà caáu taïo heä thoáng pin nhieân lieäu.

PIN NHIEÂN LIEÄU
f. So saùnh pin nhieâu lieäu vaø aécquy

OÂ toâ chaïy FC hay aécquy ñeàu ñöôïc phaùt löïc baèng moät
ñoäng cô ñieän, caû hai loaïi oâ toâ naøy coù theå ñöôïc thieát keá
vôùi moät ñaëc tính hoaït ñoäng gioáng nhau.
Söï khaùc nhau cô baûn cuûa hai loaïi oâ toâ naøy laø nguoàn
ñieän, aécquy thì chæ ñôn thuaàn chöùa naêng löôïng vaø noù
phaûi ñöôïc naïp thöôøng xuyeân, thôøi gian naïp ñieän daøi.
FC phaùt ra doøng ñieän töø Hydro hoaëc caùc nhieân lieäu giaøu
Hrydro, thôøi gian naïp nhieân lieäu ít hôn nhieàu so vôùi thôøi
gian naïp ñieän cho aécquy.

PIN NHIEÂN LIEÄU
OÂ toâ FC coù theå chaïy moät quaûng ñöôøng daøi hôn nhieàu so
vôùi oâ toâ chaïy baèng aécquy tröôùc khi naïp laïi nhieân lieäu do
söï giôùi haïn veà dung löôïng cuûa aécquy. Tuy nhieân thì caû
hai coâng ngheä naøy ñeàu caàn phaûi naâng cao khoaûng caùch
quaõng ñöôøng chaïy ñeå coù theå so saùnh ñöôïc vôùi oâ toâ xaêng
vaø Diesel.
Heä thoáng phaân phoái nhieân lieäu loûng deã daøng ñöôïc thieát
laäp nhôø vaøo caùc traïm xaêng hieän nay. Caùc traïm xaêng
hieän nay coù theå chuyeån ñoåi sang nhieân lieäu giaøu Hydro
cung caáp cho FC trong khi ñoù caùc traïm naïp ñieäc aécquy
phaûi xaây döïng töø ñaàu khi chaïy oâ toâ ñieän.

PIN NHIEÂN LIEÄU
g. So saùnh oâ toâ xaêng, Diesel vaø oâ toâ pin nhieân lieäu

OÂ toâ FC ñöôïc phaùt löïc baèng moät ñoäng cô ñieän, ñöôïc caáp
naêng löôïng töø FC, trong khi ñoù thì oâ toâ xaêng, Diesel
ñöôïc phaùt löïc baèng ÑCÑT.
OÂ toâ FC coù hieäu suaát cao hôn, löôïng khí gaây oâ nhieãm
moâi tröôøng thaáp hôn oâ toâ chaïy nhieäu lieäu truyeàn thoáng.
OÂ toâ FC eâm dòu hôn, noù coù theå cung caáp nhieàu ñieän cho
caùc linh kieân ñieän treân xe vaø caùc heä thoáng ñieàu khieån.
OÂ toâ chaïy xaêng hieän nay coù quaõng ñöôøng di chuyeån
(480 – 640 km) trong moät laàn naïp nhieân lieäu, trong khi
ñoù caùc oâ toâ FC chæ chaïy ñöôïc khoaûng (400km).
PIN NHIEÂN LIEÄU
Moät soá oâ toâ pin nhieân lieäu

PIN NHIEÂN LIEÄU
3. OÂ toâ lai (Hybrid car)
OÂ toâ lai laø oâ toâ coù söï keát

hôïp cuûa hai nguoàn coâng
suaát daãn ñoäng, moät
ÑCÑT vaø moät ñoäng cô
ñieän. OÂ toâ lai coù theå naïp
ñieän cho aécquy baèng
maùy phaùt treân oâ toâ maø
khoâng caàn naïp ñieän töø
nguoàn beân ngoaøi nhö
caùc xe ñieän.

PIN NHIEÂN LIEÄU
a. Caùc loaïi truyeàn coâng suaát cuûa heä thoáng Hybrid

a.1. Heä thoáng Hybrid noái tieáp

PIN NHIEÂN LIEÄU
a.2. Heä thoáng Hybrid song song

PIN NHIEÂN LIEÄU
a.3 Heä thoáng Hybrid keát hôïp (noái tieáp/song song)

PIN NHIEÂN LIEÄU
b. Öu ñieåm cuûa oâ toâ lai

Naêng löôïng döï tröõ treân oâ toâ lai lôùn ñaùp öùng ñöôïc quaûng
ñöôøng chaïy caàn thieát sau moãi laàn naïp nhieân lieäu.
OÂ toâ lai chuû ñoäng ñöôïc vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng baèng
caùch choïn loaïi ñoäng cô daãn ñoäng khi chaïy trong hay
ngoaøi thaønh phoá.
OÂ toâ lai coù theå keát hôïp cuøng luùc coâng suaát cuûa ÑCÑT vaø
ñoäng cô ñieän khi caàn thieát, do ñoù oâ toâ lai coù tính naêng
ñoäng löïc hoïc toát.
OÂ toâ lai ñöôïc thieát keá phanh haõm taùi sinh coù theå thu laïi
ñoäng naêng cuûa xe vaø naïp laïi vaøo bình ñieän.
PIN NHIEÂN LIEÄU
c. Nhöôïc ñieåm cuûa cuûa oâ toâ lai

Keát caáu oâ toâ lai phöùc taïp, trong löôïng lôùn.
Giaù ñaàu tö ban ñaàu cao hôn.
Tuoåi thoï cuûa bình ñieän (aécquy) vaãn coøn thaáp.

PIN NHIEÂN LIEÄU
d. Cheá ñoä hoaït ñoäng cuûa oâ toâ Hybrid

d.1. Cheá ñoä khôûi ñoäng, toác ñoä thaáp ñeán toác ñoä trung bình
OÂ toâ ñöôïc daãn

ñoäng baèng ñoäng
cô ñieän duøng tröïc
tieáp naêng löôïng
töø aêcquy.

PIN NHIEÂN LIEÄU
d.2. Cheá ñoä taêng toác
Trong suoát quaù trình

taêng toác, oâ toâ ñöôïc
daãn ñoäng baèng ñoäng
cô ñieän keát hôïp vôùi
ÑCÑT, coâng suaát
keát hôïp naøy cho ra
löïc keùo lôùn nhaát khi
caàn thieát.

PIN NHIEÂN LIEÄU
d.3. Cheá ñoä chaïy oån ñònh
Khi vaän toác oâ toâ

chaïy oån ñònh haàu
nhö chæ ÑCÑT laøm
vieäc, ñoäng cô chæ
goùp phaàn khi caàn
thieát.

PIN NHIEÂN LIEÄU
d.4. Cheá ñoä giaûm toác vaø phanh
Naêng löôïng khi

phanh ñöôïc thu
hoài ñeå phaùt ñieän.
Ñoäng cô ñieän luùc
naøy laøm vieäc nhö
moät maùy phaùt
ñieän nhaän ñoäng
naêng töø caùc baùnh
xe cuûa oâ toâ.

PIN NHIEÂN LIEÄU
d.5. Cheá ñoä ÑCÑT chaïy maùy phaùt naïp ñieän cho aécquy.

NG
BK
TP.HCM
Chöông 5: MA SAÙT VAØ MAØI MOØN

q Khaùi nieäm veà ma saùt vaø maøi moøn
Khoa Kyõ thuaät Giao thoâng q Caùc daïng ma saùt vaø maøi moøn
q Moät soá ví duï ma saùt trong cô khí
KHAÙI NIEÄM VEÀ MA SAÙT VAØ MAØI MOØN
Kyõ thuaät ma saùt laø moân khoa hoïc nghieân cöùu caùc vaán
ñeà veà ma saùt, maøi moøn vaø boâi trôn trong maùy.
Ma saùt laø söï choáng laïi söï dòch chuyeån töông ñoái giöõa
hai beà maët cuûa hai chi tieát tieáp xuùc nhau.
Ma saùt gaây ra:
- Maát maùt coâng suaát.
- Toûa nhieät.
- Hao moøn chi tieát.

CAÙC DAÏNG MA SAÙT VAØ MAØI MOØN
Ma saùt laên xuaát hieän khi vaät naøy laên treân vaät khaùc.
Trong ma saùt laên coù tieáp xuùc laø ñieåm hoaëc ñöôøng (caùc
loaïi oå bi).

Ma saùt tröôït xuaát hieän trong chuyeån ñoäng tònh tieán vaø
chuyeån ñoäng quay giöõa hai vaät.
Heä soá ma saùt laên nhoû hôn ma saùt tröôït raát nhieàu
(10 tôùi 100 laàn).

Trong 2 loaïi ma saùt treân ñeàu cuøng toàn taïi ma saùt coù
boâi trôn vaø ma saùt khoâng boâi trôn.
Ma saùt coù boâi trôn laø ma saùt giöõa hai vaät theå chuyeån
ñoäng maø treân beà maët cuûa chuùng coù lôùp chaát boâi trôn ôû daïng
baát kyø. Loaïi ma saùt naøy coù ma saùt tôùi haïn, nöûa öôùt vaø ma
saùt öôùt.
Ma saùt khoâng coù chaát boâi trôn (ma saùt khoâ) laø ma saùt
giöõa beà maët cuûa 2 vaät theå chuyeån ñoäng maø khoâng toàn taïi
baát kyø lôùp chaát boâi trôn.

Ma saùt khoâ thöôøng thaáy ôû caùc boä phanh ma saùt, caùc boä
truyeàn ñoäng cô khí trong caùc keát caáu maùy thöïc phaåm, döôïc
phaåm, maùy deät (vì ñieàu kieän veä sinh an toaøn) ...
Loaïi ma saùt Heä soá ma saùt

Ma saùt khoâ 0,15 ¸ 0,9
Ma saùt tôùi haïn 0,08 ¸ 0,15
Ma saùt öôùt 0,007 ¸ 0,03
Ma saùt laên 0,002 ¸ 0,008

Ñònh luaät Amonton-Coulomb veà ma saùt khoâ:

Ñoái vôùi nhöõng caëp ma saùt nhaát ñònh, trong nhöõng ñieàu kieän
nhaát ñònh tyû soá giöõa löïc taùc duïng phaùp tuyeán (P) vaø löïc ma saùt
(Fms) laø moät haèng soá :
P
Fms = const
Fms
vaø ñònh nghóa heä soá ma saùt laø: f = = const ® Fms = f.P (1)
P

Naêm 1883, N.P. Petrov coâng boá coâng trình ‘Ma saùt
trong maùy vaø caùc chaát loûng boâi trôn coù aûnh höôûng ñeán
chuùng’, coâng trình ñaõ chöùng minh raèng trò soá löïc ma saùt
phuï thuoäc vaøo:
- Tính chaát cuûa chaát loûng boâi trôn
- Chieàu daøy cuûa lôùp daàu boâi trôn.

Ñònh luaät Newton ñoái vôùi noäi ma saùt cuûa chaát loûng:
Sv
Fms = h (2)
h
Trong ñoù : h - ñoä nhôùt ñoäng löïc hoïc cuûa chaát
loûng (kg.s2/m2)
S – dieän tích beà maët chuyeån ñoäng
v – toác ñoä dòch chuyeån cuûa beà maët chuyeån
ñoäng
h – chieàu daøy lôùp boâi trôn

Treân cô sôû ñònh luaät cuûa Newton, lyù thuyeát ma saùt thuyû
ñoäng Petrov ñaõ phaùt trieån vaø töø (1) vaø(2) ta coù:
hSv h hv hrn
f= = = = 2p (3)
Ph Ph ph ph
Sv
Trong ñoù:
p – taûi troïng rieâng treân beà maët chuyeån ñoäng coøn
goïi laø aùp suaát phaùp tuyeán,
P
p= vôùi v = 2pr.n
S

Khu vöïc 1: ma saùt khoâng boâi trôn.

Khu vöïc 2: ma saùt boâi trôn tôùi haïn vaø
nöûa öôùt.
Khu vöïc 3: ma saùt boâi trôn öôùt.
Taïi ñieåm ‘c’ öùng vôùi trò soá khe hôû tôùi
haïn giöõa hai beà maët ma saùt:
hmin = d1 + d2
trong ñoù d1, d2 – chieàu cao maáp moâ
lôùn nhaát cuûa hai beà maët ma saùt. Ñeå
ñaûm baûo cheá ñoä ma saùt öôùt thì :
hmin ³ 1,5 ( )
d1 + d2
Chi tieát gia coâng ñaït ñoä boùng caøng cao thì trò soá hmin
caøng nhoû.
Ñoä vöõng chaéc cuûa lôùp daàu boâi trôn phuï thuoäc vaøo ñoä
nhôùt (h). Ñoä nhôùt cao thì ñoä beàn chaéc cuûa lôùp boâi trôn cao
vaø khaû naêng giöõ cheá ñoä ma saùt öôùt khi taûi troïng thay ñoåi
taêng. Tuy nhieân, toån thaát naêng löôïng ñeå khaéc phuïc löïc ma
saùt cuõng seõ taêng.
Beân caïnh ñoù ñoä nhôùt daàu boâi trôn phaûi ñöôïc choïn phuø
hôïp vôùi ñieàu kieän laøm vieäc cuûa caëp ma saùt (t0, P, v).

MOÄT SOÁ VÍ DUÏ
MA SAÙT TRONG CÔ KHÍ
Ñoái vôùi tröôøng hôïp oå truïc maùy coù cheá ñoä laøm vieäc:
- Taûi troïng thaáp.
- Toác ñoä cao.
Beà maët laøm vieäc ñöôïc gia coâng chính xaùc vaø ñoä boùng
cao, toàn taïi cheá ñoä boâi trôn öôùt khoâng phuï thuoäc vaøo
thaønh phaàn chaát löôïng daàu maø chæ phuï thuoäc vaøo khaû
naêng naâng truïc cuûa lôùp daàu.

MOÄT SOÁ VÍ DUÏ
MA SAÙT TRONG CÔ KHÍ
Ñoái vôùi tröôøng hôïp oå truïc maùy coù cheá ñoä laøm vieäc:
- Taûi troïng cao vaø khoâng oån ñònh.
- Toác ñoä thaáp.
Toàn taïi cheá ñoä boâi trôn nöûa öôùt hoaëc boâi trôn tôùi haïn.
Ñoái vôùi tröôøng hôïp naøy, chaát loûng boâi trôn caàn phaûi pha
theâm caùc phuï gia nhaèm caûi thieän hôn chaát löôïng boâi trôn
cuûa daàu.

NG
BK
TP.HCM
Chöông 6: DAÀU BOÂI TRÔN

q Coâng duïng-YÙ nghóa-Yeâu caàu cuûa

daàu boâi trôn
Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa q Ñaëc tính kyõ thuaät cuûa daàu boâi trôn
Email : vtbong@lib.hcmut.edu.vn q Phaân loaïi daàu
COÂNG DUÏNG – YEÂU CAÀU CUÛA
DAÀU BOÂI TRÔN
Moät trong nhöõng nhieäm vuï quan troïng nhaát cuûa kyõ thuaät
cô khí hieän ñaïi laø giaûm söï maøi moøn, taêng tuoåi thoï vaø hieäu
naêng caùc chi tieát cuûa maùy moùc, nhöng ñieàu ñoù phuï thuoäc
vaøo:
- Möùc ñoä hoaøn thieän veà nguyeân lyù, thieát keá keát caáu, vaät
lieäu vaø coâng ngheä cheá taïo maùy.
- Ñieàu kieän laøm vieäc cuûa maùy.
- Kyõ thuaät boâi trôn vaø chaát löôïng cuûa daàu boâi trôn töông
öùng.
Yeáu toá thöù nhaát ñöôïc quyeát ñònh trong thieát keá vaø cheá
taïo, coøn hai yeáu toá sau quyeát ñònh trong quaù trình söû duïng
maùy, ñaëc bieät söû duïng ñuùng daàu boâi trôn.
DAÀU BOÂI TRÔN
Coâng duïng cuûa daàu boâi trôn:

Ø Giaûm ma saùt vaø maøi moøn.
Ø Giaûm toån thaát naêng löôïng.
Ø Giaûm rung ñoäng.
Ø Laøm maùt.
Ø Laøm kín.
Ø Baûo veä vaø laøm saïch beà maët chi tieát

DAÀU BOÂI TRÔN
Yeâu caàu ñoái vôùi daàu boâi trôn:

Ø Phaûi coù ñoä nhôùt toái öu ñeå ñaûm baûo ñoä vöõng chaéc cuûa
lôùp daàu boâi trôn ôû moïi cheá ñoä laøm vieäc cuûa maùy.
Ø Daàu phaûi coù tính chaát boâi trôn cao.
Ø Khoâng chöùa nöôùc, taïp chaát voâ cô, caùc chaát aên moøn gæ.
Ø OÅn ñònh cao (khoâng bò thay ñoåi tính chaát trong quaù trình
vaän chuyeån vaø löu tröõ).

DAÀU BOÂI TRÔN

ÑAËC TÍNH CUÛA DAÀU BOÂI TRÔN
Söï laøm vieäc tin caäy, vaø tuoåi thoï cuûa ñoäng cô vaø oâ toâ
maùy keùo phuï thuoäc phaàn lôùn vaøo tính naêng cuûa daàu nhôøn.
Tính naêng cuûa daàu nhôøn ñöôïc ñaùnh giaù baèng nhöõng
thoâng soá cô baûn nhö ñoä nhôùt, chæ soá ñoä nhôùt, ñoä nhôøn, tính
choáng oxy hoaù, tính choáng aên moøn.v.v…
Trong söû duïng, caùc thoâng soá nhö ñoä nhôùt, ñoä nhôøn,
chæ soá ñoä nhôùt coù yù nghóa thöïc tieãn hôn caû.

Kyõ thuaät ñoäng cô vaø gaàm xe ngaøy caøng phaùt triển,

ñoøi hoûi chaát löôïng dầu boâi trôn phaûi khoâng ngöøng naâng
cao môùi coù theå ñaùp öùng ñöôïc nhöõng yeâu caàu
cô baûn cuûa thieát bò ñoäng löïc. Vì vậy daàu boâi trôn coøn
phải coù tính oån ñònh, tính choáng aên moøn cho chi tieát, ñoä
beàn maøng daàu, tính röûa saïch chi tieát.v.v…
Nhöõng tính naêng naøy chuû yeáu coù ñöôïc laø nhờ nhöõng
chaát pha theâm vaøo (phụ gia).

1. Ñoä nhôùt: laø moät thoâng soá chính duøng ñeå choïn daàu boâi
trôn töông öùng vôùi caùc loaïi maùy moùc khaùc nhau. Chính
vì vaäy maø kyù hieäu moãi loaïi daàu boâi trôn thöôøng ñi keøm
vôùi caáp ñoä nhôùt (phaân loaïi theo tieâu chuaån SAE) xaùc
ñònh taïi moät nhieät ñoä nhaát ñònh.
- Daàu boâi trôn ñoäng cô: h100 C
o
- Daàu coâng nghieäp: h50 Co
- Daàu bieán theá: h20 C

o

Daàu boâi trôn thay ñoåi ñoä nhôùt tuyø theo nhieät ñoä, nhieät ñoä
giaûm ® ñoä nhôùt taêng vaø ngöôïc laïi. Tuy nhieân, möùc ñoä thay
ñoåi ñoä nhôùt cuûa caùc loaïi daàu khi thay ñoåi nhieät ñoä raát khaùc
nhau vaø ñöôïc ñaùnh gía baèng Chæ soá ñoä nhôùt (Viscosity Index
– VI).
Chæ soá ñoä nhôùt caøng cao coù nghóa laø daàu coù ñoä nhôùt ít thay
ñoåi khi nhieät ñoä thay ñoåi vaø chaát löôïng cuûa daàu ñoù caøng cao.
Xaùc ñònh chæ soá ñoä nhôùt baèng caùch so saùnh vôùi chæ soá ñoä
nhôùt vôùi 2 nhoùm daàu maãu:
Ø Nhoùm daàu goác parafin coù tính nhôùt toát vaø coù VI töø 85 trôû leân.
Ø Nhoùm daàu goác naphten coù tính nhôùt keùm vaø coù VI töø 15 ñeán
75.

Ngoaøi ra, caùch thoâng duïng nhaát theo tieâu chuaån ASTM
D2270, döïa vaøo ñoä nhôùt ñoäng hoïc cuûa daàu maãu vaø daàu thí
nghieäm taïi nhieät ñoä 40oC vaø 100oC, sau ñoù ñöôïc xaùc ñònh theo
coâng thöùc:
L-U
VI = 100 x L - H
L – ñoä nhôùt ñoäng hoïc cuûa daàu maãu VI = 100 taïi 40oC
H - ñoä nhôùt ñoäng hoïc cuûa daàu maãu VI = 0 taïi 40oC
U - ñoä nhôùt ñoäng hoïc ño taïi 40oC cuûa daàu
thí nghieäm.
Caû 3 loaïi daàu treân coù cuøng ñoä nhôùt ôû 100oC
Chuù yù: L vaø H ñeàu ñöôïc tra trong baûng
soá cuûa ASTM D2270 döïa theo ñoä nhôùt ôû
100oC cuûa daàu thöû nghieäm.
Caùc loaïi daàu coù chæ soá ñoä nhôùt: 80, 90, 100 vaø lôùn hôn
laø nhöõng loaïi daàu coù chæ soá ñoä nhôùt cao vaø thuoäc loaïi daàu
coù chaát löôïng cao vì :
- Ñaûm baûo coù ñuû nhôùt boâi trôn ôû nhieät ñoä laøm vieäc cao,
maøng daàu khoâng bò phaù vôõ.
- Khoâng bò ñaëc khi khôûi ñoäng ôû nhieät ñoä thaáp.
Trong quaù trình söû duïng, chæ soá ñoä nhôùt cuûa daàu boâi
trôn coù theå thay ñoåi do bò nhieãm baån bôûi caùc taïp chaát hoaëc
do nhieân lieäu töø buoàng chaùy loït xuoáng cacte chöùa daàu, hoaëc
do söï phaù vôõ caáu truùc phaân töû caùc chaát phuï gia polyme
trong daàu.
Ñoái vôùi ñoäng cô ñoát trong (ñoäng cô oâ toâ caùc loaïi) coù
nhieät ñoä hoaït ñoäng thay ñoåi trong moät phaïm vi roäng töø
nhieät ñoä moâi tröôøng (khoaûng 30oC khi ñoäng cô môùi khôûi
ñoäng nguoäi) ñeán nhieät ñoä hoaït ñoäng oån ñònh (khoaûng 85oC
ñeán 95oC).
Ngoaøi ra, nhieät ñoä cuûa caùc chi tieát cuõng raát khaùc nhau
nhö: nhieät ñoä taïi xeùc-maêng khí thöù nhaát khoaûng 300oC,
nhieät ñoä daàu taïi caùc oå truïc khuyûu khoaûng 105oC – 130oC …
Do ñoù, daàu boâi trôn trong ñoäng cô phaûi coù chæ soá ñoä
nhôùt cao. Bôûi vì, daàu coù ñoä nhôùt cao seõ taïo maøng daàu beàn
vöõng hôn so vôùi daàu coù ñoä nhôùt thaáp vaø ít tieâu hao daàu
hôn.
Tuy nhieân, daàu boâi trôn coù ñoä nhôùt cao chæ neân söû
duïng trong tröôøng hôïp:
- Ñoäng cô bò moøn quaù nhieàu.
- Ñoäng cô phaûi laøm vieäc vôùi taûi troïng coá ñònh lôùn.
- Ñoäng cô laøm vieäc ôû moâi tröôøng coù nhieàu buïi baån.
Toùm laïi, ôû moãi cheá ñoä laøm vieäc nhö taûi troïng, nhieät ñoä
vaø toác ñoä ñoøi hoûi daàu boâi trôn phaûi coù ñoä nhôùt töông öùng:
- Taûi troïng nhoû, toác ñoä cao vaø nhieät ñoä thaáp yeâu caàu daàu coù
ñoä nhôùt thaáp, lôùp daàu boâi trôn moûng.
- Taûi troïng cao, toác ñoä thaáp vaø nhieät ñoä cao thì daàu phaûi coù
ñoä nhôùt cao, lôùp daàu boâi trôn daày.

Keát luaän:
ü Daàu boâi trôn toát nhaát laø daàu coù ñoä nhôùt nhoû nhaát maø
phaûi thoaû maõn yeâu caàu boâi trôn ñeå caùc caëp ma saùt coù theå
laøm vieäc moät caùch beàn vöõng.
ü Daàu boâi trôn coù ñoä nhôùt thaáp giaûm möùc tieâu hao nhieân
lieäu.
ü Daàu boâi trôn coù ñoä nhôùt thaáp deã khôûi ñoäng ñoäng cô,
40% - 50% löôïng maøi moøn taïo ra taïi giai ñoaïn khôûi ñoäng
nguoäi vaø saáy noùng ñoäng cô.
ü Maët khaùc, ñoä nhôùt cuûa daàu nhôøn thaáp toác ñoä laøm nguoäi
caùc goái ñôõ nhanh.

2. Ñoä nhôøn
Ñoä nhôøn ñaëc tröng cho tính baùm dính cuûa daàu treân beà
maët chi tieát.
Tính nhôøn coù taùc duïng khi: maùy khôûi ñoäng, tính nhôøn
caøng cao khaû naêng giöõ daàu baùm dính treân beà maët ma saùt
caøng cao ® choáng ma saùt ® maøi moøn ¯.
Trong caùc chi tieát chuyeån ñoäng laéc: chuyeån ñoäng laéc
khoâng taïo ra maøng daàu maø coøn phaù vôõ maøng daàu, neân
ñoøi hoûi daàu coù tính nhôøn cao ñeå ñaûm baûo boâi trôn chi tieát
chæ soá ñoä nhôùt toát hôn.

Khi nhieät ñoä taêng cao ñoät ngoät, ñoä nhôùt giaûm nhanh
thì vôùi daàu coù ñoä nhôøn cao maùy khoâng bò hoûng ngay do
vaãn ñöôïc tieáp tuïc boâi trôn trong luùc chôø daàu boâi trôn.
Thoâng thöôøng daàu khoaùng coù ñoä nhôùt lôùn ® ñoä nhôøn
lôùn (song khoâng tuaân theo tyû leä thuaän).
Ngöôøi ta pha theâm moät soá chaát coù ñoä nhôøn cao
(carbon khoâng no), ñeå taêng theâm ñoä nhôøn pha theâm nhöõng
chaát nhö S, H, daàu thoâng khi cheá bieán.

3. Tính choáng gæ vaø aên moøn
Caùc hôïp phaàn hydrocarbon cuûa daàu nhôøn khoâng coù tính
aên moøn, nhöng moät soá taïp chaát laãn trong daàu coù tính aên
moøn kim loaïi, caàn phaûi haïn cheá tôùi möùc toái thieåu. Do ñoù,
daàu boâi trôn thöôøng pha theâm phuï gia choáng gæ, baûo veä
beà maët kim loaïi.
Ñeå ñaùnh giaù tính aên moøn vaø khaû naêng baûo veä beà maët
kim loaïi cuûa daàu boâi trôn, caàn xaùc ñònh caùc chæ tieâu nhö
ñoä saïch cuûa daàu, Toång haøm löôïng axit (Toång haøm
löôïng kieàm) vaø kieåm nghieäm aên moøn maûnh ñoàng.

Ñoä saïch cuûa daàu boâi trôn: ñöôïc ñaùnh giaù qua hieän
töôïng nhieãm baån daàu bôûi caùc taïp chaát töø beân ngoaøi nhö:
nöôùc, nhieân lieäu, taïp chaát cô hoïc.
Tuy nhieân trong baûn thaân thaønh phaàn cuûa daàu cuõng
chöùa moät soá yeáu toá khieán khi daàu hoaït ñoäng ôû nhieät ñoä
cao hoaëc bò chaùy seõ taïo ra moät soá taïp chaát laøm baån maùy.
Caùc chæ tieâu veà ñoä saïch laø haøm löôïng nöôùc, haøm löôïng
tro, haøm löôïng coác vaø caën khoâng tan trong daàu.

Haøm löôïng nöôùc: haøm löôïng nöôùc laø löôïng nöôùc ñöôïc
tính baèng % (hay ppm) khoái löôïng. Nöôùc laãn vaøo trong daàu
laøm thay ñoåi raát nhieàu chaát löôïng cuûa daàu.
Haøm löôïng nöôùc lôùn hôn 0,5% laøm giaûm khaû naêng boâi
trôn cuûa daàu, taêng tính aên moøn kim loaïi, xuùc tieán nhanh
caùc quaù trình oxy hoaù vaø phaân huyû caùc loaïi phuï gia, do ñoù
laøm taêng quaù trình taïo muoái, maøi moøn seùc maêng, xy lanh,
baïc loùt oå truïc…
Trong daàu boâi trôn, ñaëc bieät ñoái vôùi loaïi daàu coù phuï
gia taåy röûa coù nhieãm nöôùc seõ töï hình thaønh chaát nhuõ töông
(emulsion).
Thí nghieäm ñaõ cho thaáy khi haøm löôïng nöôùc trong
daàu boâi trôn chöùa 1%, 2% vaø 3% seõ laøm taêng cöôøng ñoä
maøi moøn töông öùng cuûa caùc caëp ma saùt thöû nghieäm leân
16%, 23% vaø 30%.
Phöông phaùp chöng caát coù teân ²Dean and Stark² laø
phöông phaùp thoâng duïng nhaát ñeå xaùc ñònh haøm löôïng
nöôùc coù trong daàu. Moät maãu daàu thöû coù pha chaát dung
moâi thích hôïp ñöôïc ñònh löôïng tröôùc. Chaát dung moâi naøy
khoâng coù tính troän laãn vôùi nöôùc vaø cuõng coù nhieät ñoä soâi
khoaûng 100oC. Gia nhieät daàu thöû vaø taùch hôi nöôùc keøm
vôùi chaát dung moâi, ngöng tuï vaø chieát nöôùc thu ñöôïc trong
bình thuyû tinh coù vaïch chia.
Haøm löôïng tro vaø sulfat trong daàu boâi trôn (Ash and
Sulfated): coù theå ñöôïc ñònh nghóa laø löôïng caën khoâng chaùy
hay laø caùc khoaùng chaát coøn laïi sau khi ñoát chaùy daàu. Ñoä
tro cuûa daàu goác noùi leân möùc ñoä saïch cuûa daàu, thoâng
thöôøng trong daàu goác khoâng coù tro.
Söï coù maët cuûa kim loaïi toàn taïi trong daàu boâi trôn ôû
daïng caùc phöùc chaát cô kim ñöôïc phaùt hieän deã daøng khi
phaân tích haøm löôïng tro cuûa daàu. Thaät vaäy, sau khi ñoát
chaùy heát phaàn höõu cô, caùc kim loaïi taïo thaønh caùc muoái vaø
ñöôïc xaùc ñònh theo % khoái löôïng cuûa daàu baèng phöông
phaùp phaân tích khoái löôïng. Ñeå ñaûm baûo trong tro hoaøn toaøn
laø caùc oxit kim loaïi, khoâng laãn cacbonat, sau khi ñoát maãu,
ngöôøi ta nung maãu trong loø ôû 7750C.
Ñoä tro cuûa daàu boâi trôn ñaõ pha phuï gia coù tro, ñöôïc söû
duïng cuøng vôùi chæ tieâu toång haøm löôïng kieàm (TBN), ñeå
kieåm tra xem löôïng phuï gia trong daàu coù ñuû hay khoâng.
Trong thöïc teá, phaûi keát hôïp hai chæ tieâu (chæ tieâu toång
kieàm TBN, vôùi haøm löôïng moät soá kim loaïi nhö Ca, Ba,
Zn,…) môùi ñuû keát luaän veà söï hieån dieän cuûa phuï gia trong
daàu, vì coù nhöõng loaïi daàu maëc duø khi phaân tích thaáy coù chæ
tieâu TBN nhöng laïi khoâng coù tro hoaëc kim loaïi, chöùng toû
trong daàu ñoù khoâng coù phuï gia.
Nguyeân nhaân hieän töôïng naøy coù theå do trong daàu laãn
taïp chaát laø moät löôïng nhöõng bazô höõu cô naøo ñoù.
Tieâu chuaån haøm löôïng tro cuûa daàu boâi trôn: 0,3%
– 1,65 % khoái löôïng.
Haøm löôïng caën carbon (Carbon Residue): % khoái löôïng

caën carbon taïo thaønh khi ñoát daàu boâi trôn ñeán nhieät ñoä cao
trong khí quyeån kín.
Coù theå coi trong moät chöøng möïc naøo ñoù, caën carbon ñaëc
tröng cho xu höôùng taïo muoái cuûa daàu nhôøn trong ñoäng cô ñoát
trong.
Tuy nhieân trong thöïc teá chöa xaùc ñònh ñöôïc moái lieân heä
chaët cheõ giöõa carbon caën vaø haøm löôïng muoái taïo thaønh.
Hieän nay, haøm löôïng caën carbon chöa ñöôïc coi laø chæ tieâu
coù yù nghóa ñoäc laäp maø chæ coù yù nghóa phoái hôïp vôùi moät soá
chæ tieâu khaùc ñeå xaùc ñònh veà nguoàn goác vaø möùc ñoä saïch
cuûa daàu.
Haøm löôïng caën carbon phuï thuoäc chuû yeáu vaøo haøm
löôïng nhöïa asphalten trong daàu. Khi haøm löôïng nhöïa
asphalten caøng cao thì haøm löôïng caën carbon caøng cao vaø
trong chöøng möïc naøo ñoù thì haøm löôïng muoäi taïo thaønh
trong ñoäng cô caøng nhieàu.
Ngöôøi ta chæ ñaùnh giaù haøm löôïng caën carbon ñoái vôùi
daàu boâi trôn chöa pha phuï gia. Daàu ñaõ ñöôïc pha phuï gia thì
chaát löôïng taêng nhieàu, nhöng ñoàng thôøi haøm löôïng caën
carbon cuõng taêng leân, khi ñoù xaùc ñònh caën carbon khoâng coù
yù nghóa. Theo quy ñònh haøm löôïng caën cacbon cuûa caùc
loaïi daàu khoâng vöôït quaù 0,7%.

Caën khoâng tan (Insolubles): laø caùc taïp chaát nhö caùt
buïi, maït kim loaïi do maøi moøn, muoäi than vaø caùc saûn phaåm
oxy hoùa khaùc khoâng tan trong daàu. Caën khoâng tan laøm xaáu
chaát löôïng daàu vaø laøm taêng möùc ñoä maøi moøn.
Theo quy ñònh khoâng cho pheùp coù caën khoâng tan trong
daàu. Tuy nhieân, trong caùc loaïi daàu coù pha chaát phuï gia
thì cho pheùp coù 0,010% – 0,025% khoái löôïng löôïng caën
khoâng tan do moät phaàn phuï gia taùch ra.

Trò soá axit, trò soá kieàm, axit – kieàm tan trong nöôùc:
trong daàu boâi trôn chöùa moät löôïng nhoû axit nhö axit
naphtenic, axit oxycacboxylic,… sau moät thôøi gian söû
duïng, haøm löôïng caùc hôïp chaát naøy taêng do:
ª Taùc duïng oxy hoaù cuûa khoâng khí.
ª Axit höõu cô töø caùc hôïp chaát löu huyønh trong nhieân lieäu
diesel hoaëc phuï gia chöùa Cl pha vaøo xaêng.
ª Caùc saûn phaåm chaùy nhö H2SO3, H2SO4 töø buoàng chaùy loït
vaøo cacte tan trong daàu nhôøn laøm taêng tính aên moøn gæ.
ª Do moät soá loaïi phuï gia mang tính axit pha vaøo daàu.

Ñeå ñaùnh giaù löôïng axit cuûa daàu duøng Trò soá toång
kieàm toång (Total base Number - TBN) hoaëc laø Trò soá
axit toång (Total acid Number): TBN ñöôïc bieåu thò baèng
soá miligam KOH töông ñöông trong 1g daàu, nhaèm baûo
ñaûm trung hoaø caùc hôïp chaát axit taïo thaønh trong quaù trình
söû duïng cuûa daàu.
Ngoaøi ra chæ soá TBN coøn duøng ñeå ñaùnh giaù khaû naêng
taåy röûa cuûa daàu, giöõ cho beà maët kim loaïi khoâng bò caën
baån, traùnh ñöôïc maøi moøn. Tuyø thuoäc löôïng phuï gia troän
vaøo daàu maø caùc loaïi daàu boâi trôn coù TBN khaùc nhau. Theo
quy ñònh, TBN khoâng ñöôïc thaáp hôn moät giôùi haïn cho
pheùp.
Haàu heát caùc loaïi daàu ñoäng cô hieän nay coù TBN lôùn
hôn 2,2 mg KOH/g, ñuû ñeå trung hoaø heát löôïng axit taïo ra
trong quaù trình chaùy cuûa nhieân lieäu.
Caùc nhaø cheá taïo ñoäng cô vaø caùc haõng daàu khuyeán caùo
caùc daàu môùi ñöôïc söû duïng neân coù TBN > 7-10 laàn haøm
löôïng löu huyønh coù trong nhieân lieäu. Khi TBN cuûa daàu
ñang söû duïng giaûm xuoáng 50% TBN cuûa daàu môùi thì phaûi
thay daàu.
Ngoaøi ra, axit tan trong nöôùc laø bieåu hieän söï coù maët
cuûa axit voâ cô, ñöôïc phaùt hieän ñònh tính theo söï ñoåi maøu
cuûa chaát chæ thò ñoái vôùi lôùp nöôùc taùch khoûi daàu khi laøm
kieåm nghieäm. Theo quy ñònh, tuyeät ñoái khoâng ñöôïc coù
axit voâ cô trong daàu.
Kieåm nghieäm aên moøn maûnh ñoàng (Copper strip

Corrosion): tieâu chuaån ñaùnh giaù laø thöû aên moøn maûnh
ñoàng, maûnh theùp hoaëc maûnh chì ñoái vôùi caùc saûn phaåm daàu
moû baèng pheùp kieåm nghieäm ñoä môø xæn cuûa chuùng.
Theo phöông phaùp naøy, maûnh ñoàng ñöôïc ñaùnh boùng
vaø ngaâm ngaäp trong maãu daàu. Ngöôøi ta gia nhieät tôùi nhieät
ñoä nhaát ñònh vaø giöõ trong thôøi gian quy ñònh. Nhieät ñoä vaø
thôøi gian thöû nghieäm tuyø thuoäc vaøo töøng loaïi daàu. Khi keát
thuùc thöû nghieäm, maûnh ñoàng ñöôïc laáy ra, röûa saïch, ñem so
vôùi baûng tieâu chuaån ASTM D130 veà aên moøn maûnh ñoàng
vaø keát luaän veà tính naêng aên moøn cuûa maãu daàu thí nghieäm
thuoäc möùc ñoä naøo.
Tính löu chuyeån cuûa daàu nhôøn: ñeå daàu coù theå löu
chuyeån toát beân trong heä thoáng boâi trôn, nhaèm ñaûm baûo ñuû
daàu boâi trôn trong ñoäng cô ñoøi hoûi daàu phaûi coù nhieät ñoä
ñoâng ñaëc (Pour Point) vaø nhieät ñoä vaån ñuïc (Clound point)
theo yeâu caàu.
Ñoái vôùi daàu boâi trôn maùy chính xaùc, maùy laïnh, maùy
bieán theá caàn daàu coù nhieät ñoä ñoâng ñaëc thaáp: - 700C ¸ - 800C.
Daàu ñoäng cô ñoát trong muøa heø: t0ññ = -100C ¸ -150C
Daàu ñoäng cô ñoát trong muøa ñoâng:t0ññ = -250C ¸ -350C
ÔÛ nöôùc ta yeâu caàu nhieät ñoä ñoâng ñaëc cuûa daàu khoâng
vöôït – 9oC.

Nhieät ñoä chôùp chaùy (Flash Point): laø nhieät ñoä

thaáp nhaát maø taïi ñoù löôïng hôi thoaùt ra treân beà maët daàu boâi
trôn coù khaû naêng baét chaùy khi coù moài löûa laïi gaàn ít nhaát
trong thôøi gian 5 giaây khoâng taét.
Nhieät ñoä chôùp chaùy laø tieâu chuaån veà an toaøn choáng
chaùy noå trong baûo quaûn vaø söû duïng daàu. Theo tieâu chuaån
nhieät ñoä chôùp chaùy töø 1500C ñeán 1700C.
Caàn chuù yù vieäc laãn nhieân lieäu vaøo daàu boâi trôn hay
xaûy ra nhaát laø khi ñoäng cô ñang hoaït ñoäng. Hieän töôïng
naøy seõ laøm giaûm nhieät ñoä beùn chaùy vaø nhieät ñoä chôùp
chaùy, deã gaây chaùy noå.
Ñoä oån ñònh oxy hoaù cuûa daàu boâi trôn (Oxidiation
Stability): ñoä oån ñònh oxy hoùa cuûa daàu boâi trôn bieåu hieän
khaû naêng cuûa daàu choáng laïi nhöõng taùc ñoäng beân ngoaøi laøm
thay ñoåi chaát löôïng cuûa daàu.
Daàu coù ñoä oån ñònh cao thì thaønh phaàn hoaù hoïc vaø
tính chaát cuûa noù ít thay ñoåi. Thöïc teá neáu nhieät ñoä khoâng
vöôït quaù 300C – 400C thì coù theå baûo quaûn daàu töø 5 –10
naêm maø chaát löôïng cuûa daàu khoâng thay ñoåi.

Caùc hôïp phaàn hydrocarbon parafin vaø naphten –

parafin coù tính oån ñònh toát. Caùc loaïi hydrocacbon thôm,
naphten hoaëc hoãn hôïp thôm – naphten ña voøng coù nhaùnh
alkyl ngaén raát deã bò oxy hoaù taïo thaønh caùc chaát nhöïa,
asphalten, do ñoù chuùng laø nhöõng hôïp phaàn khoâng toát, keùm
oån ñònh trong daàu.
Tuy nhieân moät löôïng nhoû thích hôïp nhöõng chaát naøy laïi
coù taùc duïng taêng tính baùm dính cuûa maøng daàu, ñoàng thôøi
coù taùc duïng baûo veä choáng laïi taùc duïng oxy hoaù.

Ñeå ñaùnh giaù khaû naêng beàn oxy hoùa cuûa daàu nhôøn trong
ñieàu kieän gaàn ñuùng nhö trong thöïc teá söû duïng ngöôøi ta duøng
Ñoä oån ñònh nhieät - Oxy hoùa (Universal Oxidation –
Thermal Stability).
Ñoä oån ñònh nhieät – oxy hoùa laø moät ñaëc tính quan troïng.
Noù ñöôïc xaùc ñònh baèng keát quaû phaân huyû daàu trong ñieàu
kieän thí nghieäm, coù nghóa laø qua moät thôøi gian taùc ñoäng cuûa
caùc yeáu toá oxy hoùa - nhieät ñoä leân daàu nhôøn, ngöôøi ta seõ kieåm
tra laïi ñoä taïo caën, trò soá axit, ñoä nhôùt, khoái löôïng tieâu hao vaø
tính chaát aên moøn vôùi moät soá kim loaïi.
Treân cô sôû so saùnh vôùi daàu môùi, ñeå coù theå keát luaän veà
khaû naêng choáng laïi taùc duïng oån ñònh nhieät – oxy hoùa cuûa
daàu trong ñieàu kieän söû duïng thöïc teá.

Tính taïo boït cuûa daàu boâi trôn (Foaming

Characteristics): hieän töôïng taïo boït cuûa daàu nhôøn coù aûnh
höôûng lôùn tôùi hieäu suaát boâi trôn vaø quaù trình laøm vieäc cuûa
maùy moùc. Boït taïo thaønh do daàu bò khuaáy troän cô hoïc khieán
moät löôïng khoâng khí hoaø tan vaøo doøng chaûy cuûa daàu.
ÔÛ moät soá thieát bò, daàu ôû ñieàu kieän bò khuaáy troän maïnh,
khi thöïc nghieäm phaûi coù thieát bò khuaáy troän rieâng maïnh
hôn nhaèm ñaùnh giaù ñoä taïo boït chuaån xaùc hôn. Neân löu yù
ñoä taïo boït theo ASTM D 892 chæ tieán haønh vôùi daàu môùi,
chöa nhieãm nöôùc vaø nhieãm baån.

Tính taïo nhuõ vaø taùch nhuõ cuûa daàu nhôøn: nöôùc vaø
hôi nöôùc hieän dieän trong daàu seõ laøm cho daàu bò nhuõ hoaù
(emulsive), nhaát laø ñoái vôùi nhöõng loaïi daàu coù chöùa phuï gia
taåy röûa. Phaàn nöôùc naøy seõ gaây ra han gæ vaø laøm giaûm tính
oån ñònh oxy hoaù, cuõng nhö giaûm khaû naêng boâi trôn cuûa
daàu.
Tính choáng maøi moøn (Wear Characteristics): theå
hieän khaû naêng chòu aùp cuûa daàu. Daàu chòu aùp cao thì maøng
daàu baûo veä seõ beàn chaéc, khaû naêng baûo veä - choáng maøi
moøn seõ toát.

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Döïa treân tính naêng söû duïng cuûa daàu phaân thaønh:
Ø Daàu boâi trôn ñoäng cô
Ø Daàu boâi trôn coâng nghieäp

PHAÂN LOÏAI DAÀU
1. Daàu boâi trôn ñoäng cô (Engine Oils):

Daàu boâi trôn ñoäng cô coù aûnh höôûng lôùn ñeán tính naêng
kinh teá – kyõ thuaät, ñoä tin caäy, tuoåi thoï vaø söï phaùt thaûi oâ nhieãm
cuûa ñoäng cô.
Nhöõng yeâu caàu ñoái vôùi daàu boâi trôn ñoäng cô:
ü Boâi trôn toát vaø ñoäng cô deã khôûi ñoäng ôû nhieät ñoä thaáp.
ü OÅn ñònh nhieät vaø oån ñònh hoùa hoïc toát.
ü Khaû naêng chòu nhieät–aùp cao vaø bao kín buoàng chaùy toát.
ü Khaû naêng laøm maùt, taåy röûa laøm saïch caùc beà maët ma saùt
vaø baûo veä chuùng khoûi bò aên moøn, gæ seùt.
PHAÂN LOÏAI DAÀU

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Ñeå thoûa maõn ñöôïc caùc yeâu caàu neâu treân, daàu boâi trôn
ñoäng cô ñeàu coù pha caùc chaát phuï gia töø 5 % ñeán 20 %
tuyø töøng loaïi daàu boâi trôn cho loaïi ñoäng cô töông öùng.
Caùc loaïi phuï gia goàm:
- Phuï gia choáng maøi moøn.
- Phuï gia choáng oâ xy hoaù.
- Phuï gia taåy röûa vaø phaân taùn.
- Phuï gia choáng ñoâng ñaëc.
- Chaát taïo maøu.
- Phuï gia taêng chæ soá ñoä nhôùt.
- Phuï gia giaûm ma saùt.
- Phuï gia choáng taïo boït.

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Baûng caùc chaát phuï gia daàu boâi trôn ñoäng cô

Loaïi phuï gia Thaønh Chöùc naêng Caùc chaát hoùa hoïc
phaàn
%vol (ppm)
Choáng maøi 0,1 ¸ 0,5 % Taïo maøng daàu - Dialkyl dithio phoát phaùt keõm,
moøn, beàn vöõng, taêng - Phoát phaùt sulfur terpen.
Choáng gæ, khaû naêng choáng - Caùc axit alkyl suxinic vaø chaát
Choáng aên moøn maøi moøn. daãn xuaát cuûa chuùng.
Giaûm ma saùt 0,5 ¸ 1,0 % Taêng tính boâi - Hôïp chaát höõu cô coù chöùa
trôn, giaûm ma oxy, nitô, löu huyønh,
saùt taïi caùc beà molipden, ñoàng …
maët kim loaïi coù - Axit beùo, röôïu beùo, ester beùo
chuyeån ñoäng hoaëc amin beùo.
tröôït

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Choáng oâ xy 0,5 ¸ 1,5 % Taêng ñoä oån ñònh - Dialkyl dithio phoát phaùt keõm
hoaù nhieät – hoaù hoïc cho (ZnDTP)- Dithiolinic axit keõm,
daàu boâi trôn goác . 2, 6-ditertiary butyl-4-
methylphenol
Taêng chæ soá 3 ¸ 15,0 % Duy trì ñoä nhôùt ôû Caùc hôïp chaát cao phaân töû:
ñoä nhôùt nhieät ñoä cao - Polymethacrylate (khoái LPT:
Ñaûm baûo ñoäng cô 20.000 trôû leân)
deã khôûi ñoäng. - Polyolefin (polyisobutylen)
- Polystyren (khoái LPT: 10.000
trôû leân)
Choáng ñoâng 2 ¸ 10 % Taêng tính löu - Polymethacrylate (polyme
ñaëc chuyeån cuûa daàu ôû hoùa)
nhieät ñoä thaáp. - Polyalkyl methacrylate
-Nhöïa thoâng, nhöïa cao su
(resins)

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Taåy röûa vaø 2 ¸ 10 % Duy trì ñoä saïch beân - Chaát taåy röûa: chuû yeáu laø caùc xaø
phaân taùn trong ñoäng cô phoøng kim loaïi hoaø tan trong daàu:
Ñaùnh bong muoäi than, nhoâm, keõm-manheâ, bari, … ion
maït kim loaïi vaø caën mang ñieän tích aâm (cacbonxyl,
buøn. sulpnat…), hôïp chaát thuoäc nhoùm
oleâfin
-Chaát phaân taùn: polypolar
polyme, polyalkenyl suxinimit
Choáng suûi 10 ¸ 50 Giaûm söùc caêng beà Hôïp chaát siloxan höõu cô
boït ppm maët giöõa daàu vaø (Polyorganosiloxanes)
khoâng khí, phaù huûy (CH3)3 SiO[ Si(CH3)2O]n
nhanh beà maët suûi boït. Si(CH3)3
Chaát taïo 0 ¸ 100 Trang trí vaø ñònh loaïi Caùc hôïp chaát höõu cô hoøa tan
maøu ppm daàu boâi trôn. trong daàu goác.
Goác daàu 80 ¸ 90 % Duy trì maøng daàu boâi Daàu caën vaø daàu goác chöng caát
boâi trôn trôn cuûa daàu moû hoùa thaïch. Daàu goác
toång hôïp.
PHAÂN LOÏAI DAÀU
Phaân loaïi theo caáp chaát löôïng daàu boâi trôn ñoäng cô xaêng
(API-American Petroleum Institute)
Phaân loaïi Aùp duïng Thöû ñoäng cô ASTM ñeå
ñaùnh giaù
SD Daàu boâi trôn loaïi ñoäng cô xaêng trong giai ñoaïn Chu trình IIIB (IIB) IVB
töø 1968 – 1971 toát hôn loaïi SC veà khaû naêng L-38 L-1 1-H Falcon
choáng ñoùng caën ôû nhieät ñoä cao vaø thaáp, traùnh
maøi moøn, ræ seùt, vaø söï aên moøn oå kim loaïi maøu.
SE Daàu SE daønh cho ñoäng cô xaêng trong giai ñoaïn Chu trình IIB IIC IIIC
töø 1972-1979. Toát hôn loaïi SD veà khaû naêng VC VD L-38
choáng ñoùng caën ôû nhieät ñoä cao vaø thaáp, traùnh
maøi moøn, ræ seùt vaø söï aên moøn chòu löïc.

PHAÂN LOÏAI DAÀU
SF Daàu loaïi daønh cho ñoäng cô xaêng trong giai ñoaïn töø 1980- Chu trình IID
1988. Tính oån ñònh choáng oâxy hoaù vaø choáng maøi moøn IIID VD L-38
ñöôïc taêng leân vaø caûi thieän hôn so vôùi loaïi SE.
SG Daàu loaïi daønh cho ñoäng cô xaêng xe du lòch vaø xe taûi naêm Chu trình IID IIIE
1989 ñeán nay. Tính naêng daàu ñaït caáp CD cho ñoäng cô VE 1-H2 L-38
diesel . Ñöôïc choïn thay cho loaïi SF, SE ñeå caûi thieän khaû
naêng choáng doùng caën , tính oån ñònh choáng oâxy hoaù, vaø
chaát löôïng choáng maøi moøn.
SH Daàu coù phaåm chaát cao daønh cho ñoäng cô xaêng saûn xuaát töø Chu trình IID IIIE
naêm 1994 ñeán nay, nhôø ñoù tính oån ñònh choáng oxy hoaù, VE 1-H2 L-38
choáng maøi moøn, khaû naêng laøm saïch cao hôn loaïi SG.
SJ Daàu coù phaåm chaát cao nhaát hieän nay phuø hôïp cho ñoäng Chu trình IID IIIE
cô xaêng saûn xuaát töø naêm 1996 ñeán nay, nhôø ñoù tính oån VE 1-H2 L-38
ñònh choáng oxyt hoaù, choáng maøi moøn, khaû naêng laøm saïch
cao hôn loaïi SH, keát quaû giaûn khí thaûi ñoäc,giaûm tieâu hao
daàu, tieác kieäm nhieân lieäu vaø giaûm thôøi gian baûo trì maùy.

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Chuù yù:
ASTM (American Society for Testing and Materials) -
Hieäp hoäi thöû nghieäm vaø vaät lieäu Myõ: laø nôi nghieân cöùu vaø
quyeát ñònh caùc phöông phaùp thöû nghieäm veà vaät lieäu caùc loaïi.
S laø kyù hieäu cuûa caáp baûo döôõng (Service Grade) chæ daàu
boâi trôn duøng cho ñoäng cô xaêng.
Chaát löôïng daàu boâi trôn taêng daàn theo baûng chöõ caùi töø A - J.
Daàu chaát löôïng SA, SB, SC chæ thích hôïp cho ñoäng cô cuõ,
hieän khoâng coøn ñöôïc söû duïng vaø saûn xuaát.
Caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån chæ coøn söû duøng hai caáp
SH vaø SJ.
ÔÛ nöôùc ta hieän coøn söû duïng töø caáp SC ñeán caáp SG.
PHAÂN LOÏAI DAÀU
Phaân loaïi theo caáp chaát löôïng daàu boâi trôn ñoäng cô Diesel theo API
Phaân loaïi AÙp duïng
CC Daàu boâi trôn loaïi ñoäng cô Diesel coù taûi troïng trung bình trong giai ñoaïn töø
1961, toát hôn daàu loaïi CB veà khaû naêng choáng ñoùng caën ôû nhieät ñoä cao vaø
thaáp, traùnh maøi moøn, ræ seùt vaø ñaûm baûo ñoä saïch cuûa ñoäng cô.
CD Daàu loaïi daønh cho ñoäng cô Diesel trong giai ñoaïn töø 1955 ñeán 1983, toát hôn
loaïi CC veà khaû naêng choáng ñoùng caën ôû nhieät ñoä cao vaø thaáp, traùnh maøi moøn,
ræ seùt vaø söï aên moøn chòu löïc.
CD-2 Daàu loaïi daønh cho ñoäng cô Diesel 2 kyø laøm vieäc trong ñieàu kieän khaéc nghieät.
Yeâu caàu phaûi coù tính choáng ñoùng caën vaø maøi moøn cao.

PHAÂN LOÏAI DAÀU
CE Daàu CE daønh cho ñoäng cô Diesel töø 1983 ñeán 1989. Chuû yeáu duøng cho
ñoäng cô taêng aùp, taûi troïng naëng, toác ñoä thaáp hoaëc cao. Tính oån ñònh
choáng oâxy hoaù vaø choáng maøi moøn ñöôïc taêng leân vaø caûi thieän hôn so
vôùi loaïi CD. Phuø hôïp cho caùc loaïi ñoäng cô hoaït ñoäng trong nhöõng ñieàu
kieän khoù khaên vaø luoân thay ñoåi.
CF-4 Daàu loaïi daønh cho ñoäng cô Diesel 4kyø naêm 1990 ñeán nay. Caûi thieän
khaû naêng choáng ñoùng caën, tính oån ñònh choáng oâxy hoaù vaø chaát löôïng
choáng maøi moøn.
CF-2 Daàu loaïi daønh cho ñoäng cô Diesel 2 kyø töø naêm 1994 ñeán nay. Caûi
thieän khaû naêng choáng ñoùng caën vaø caøo xöôùc. Coù theå thay theá cho CD-
2.
CG-4 Daàu coù phaåm chaát cao nhaát daønh cho ñoäng cô Diesel coù taûi troïng cöïc
naëng.Ssaûn xuaát töø naêm 1995 ñeán nay, nhôø söû duïng loaïi daàu goác cao
caáp vaø phuï gia ña chöùc naêng neân ñaït tính oån ñònh choáng oxy hoaù,
choáng maøi moøn, khaû naêng laøm saïch cao hôn caùc loaïi daàu khaùc.

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Chuù yù:
C laø kyù hieäu cuûa caáp thöông maïi (Commercal Grade)
chæ daàu boâi trôn duøng cho ñoäng cô Diesel.
Chaát löôïng daàu boâi trôn taêng daàn theo baûng chöõ caùi töø
A ñeán G.
Daàu chaát löôïng CA hieän khoâng coøn ñöôïc söû duïng vaø
saûn xuaát vì chaát löôïng quaù thaáp.
Coù nhöõng loaïi daàu ñöôïc duøng boâi trôn duøng cho caû hai
loaïi ñoäng cô xaêng vaø Diesel seõ coù kyù hieäu phaân caáp:
SE/CC, SF/CC, SF/CD, SG/CD, CC/SC, CD/SE

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Phaân loaïi daàu boâi trôn ñoäng cô theo ñoä nhôùt cuûa SAE
Caáp ñoä Ñoä nhôùt ôû nhieät ñoä thaáp (mPa/oC) Ñoä nhôùt ñoäng hoïc ôû nhieät ñoä cao
nhôùt 1000C, (mm2/ s)
Ñoä nhôùt khi khôûi ñoäng Ñoä nhôùt khi bôm Toái thieåu Toái ña
ASTM D 2602 - 75 ASTM D4684-89
0W 3250 max. (-300C) 30000 max. (-350C) 3.8 -
5W 3500 max. (-250C) 30000 max. (-300C) 3.8 -
10W 3500 max. (-200C) 30000 max. (-250C) 4.1 -
15W 3500 max. (-150C) 30000 max. (-200C) 5.6 -
20W 4500 8max. (-100C) 30000 max. (-150C) 5.6 -
25W 6000 max (-50C) 30000 max (-100C) 9.3 -
20 - - 5.6 < 9.3
30 - - 9.3 < 12.5
40 - - 12.5 < 16.3
50 - - 16.3 < 21.9
60 - - 21.9 < 26.1

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Daàu boâi trôn cuûa Lieân Xoâ thöôøng coù kyù hieäu: M6A ,
M8A, M8Б2, M8G1, M10Б2, M10G2…
M – chæ daàu boâi trôn ñoäng cô (MaЛco).
6; 8; 10 – ñoä nhôùt ñoäng hoïc ôû 100oC (cSt).
A; Б2; G1 – caáp chaát löôïng.
Daàu boâi trôn ñoäng cô xaêng cuûa Lieân Xoâ: AK10, AK15,
AC8, AC10, AKп10, ACп10 …
A – chæ daàu boâi trôn ñoäng cô xaêng.
K – chæ nhoùm daàu tinh cheá loïc baèng axit.
C - chæ nhoùm daàu tinh cheá loïc baèng dung moâi.
П – daàu coù pha chaát phuï gia.

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Daàu boâi trôn ñoäng cô diesel (cuûa Lieân Xoâ cuõ): coù kyù
hieäu cuõ laø д P - 8, д P - 11.
д - chæ daàu duøng cho ñoäng cô Diesel.
P - chæ daàu coù pha theâm chaát phuï gia.
8, 11, … ñoä nhôùt ñoäng hoïc cuûa daàu (cSt) ôû 1000C.
Kyù hieäu môùi : M – 10Б (д P - 11), M - 10P

PHAÂN LOÏAI DAÀU
ÔÛ nöôùc ta thöôøng söû duïng daàu muøa heø cuûa Lieân Xoâ
cho ñoäng cô xaêng (AK10) vaø Diesel (дп – 11), caùc loïai
daàu naøy coù caùc ñaëc tính kyõ thuaät sau:
- Ñoä nhôùt ñoäng hoïc ôû 1000C: 10,5 – 12,5 cSt.
- Chæ soá ñoä nhôùt: 85 trôû leân.
- Haøm löôïng kieàm (KOH) trong 01g daàu: > 2,4mg.
- Nhieät ñoä ñoäng ñaëc: < - 150C.

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Daàu boâi trôn ñoäng cô cuûa caùc nöôùc tö baûn: thöôøng

ñöôïc cheá taïo töø nhöõng daàu goác chaát löôïng cao, coù chæ soá
ñoä nhôùt cao > 95 vaø coù ñoä nhôùt ñoäng hoïc: 9,3 – 12,5 cst ôû
1000C (SAE 30), hoaëc 12,5 – 16,3 cst (SAE 40).
Daàu cuûa haõng Shell: Shell – X 100 cho ñoäng cô xaêng
04 kyø, API SE/CC; Shell super 2T cho ñoäng cô 02 kyø;
Shell Super Plus, Shell Rimula X cho ñoäng cô Diesel 04
kyø, API CF; Shell Rotella 30 HD, Rotella 40 cho ñoäng cô
Diesel.
Daàu cuûa haõng BP: Super V cho ñoäng cô xaêng vaø
Diesel, API SF/CC; Energol HDX cho ñoäng cô xaêng vaø
Diesel naïp töï nhieân, API SE/CC; PowerStroke 4T vaø
PowerStroke 2T cho ñoäng cô xe maùy 04 kyø vaø 2 kyø.
PHAÂN LOÏAI DAÀU
Daàu cuûa haõng Total: Super HD cho taát caû ñoäng cô

xaêng vaø Diesel hoaït ñoäng ôû moïi ñieàu kieän, API: SE/CC;
GTS PLUS cho ñoäng cô xaêng hieän ñaïi vaø phuø hôïp vôùi
ñieàu kieän vaän haønh khaéc khe nhaát, API: SG/CD;
Altigrade GT cho taát caû caùc loaïi ñoäng cô 04 kyø hoaït ñoäng
trong ñieàu kieän khoù khaên vaø luoân thay ñoåi, API: SF/CC.
Daàu cuûa haõng Caltex: coù daàu Revtex Super 2T,
Super Outboard 3.
Daàu cuûa haõng Mobil-Exxon: coù daàu Mobimix TT,
Mobil Outboard Super, Mobil Delvac 40; Estor HD 30;
Estor HD 40.

PHAÂN LOÏAI DAÀU
2. Daàu truyeàn ñoäng

Daàu truyeàn ñoäng duøng trong: hoäp soá, hoäp phaân phoái,
caùc caàu, cô caáu laùi, …
Chöùc naêng chính:

- Baûo veä cho chi tieát khoûi gæ.
- Giaûm oàn vaø dao ñoäng.
- Giaûm toån thaát suaát truyeàn ñoäng do ma saùt.
- Giaûm moøn ma saùt cuûa caùc caëp baùnh raêng.

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Daàu truyeàn ñoäng phaân loaïi theo caáp ñoä nhôùt coù caùc
nhoùm chuû yeáu: SAE 75 W, SAE 80 W, SAE 85 W, SAE
90, SAE 140, SAE 250.
Daàu ña caáp ñoä nhôùt: SAE 85 W/90, SAE 80 W/140,
SAE 85 W/140.
Daàu truyeàn ñoäng coù phuï gia choáng maøi moøn thì tröôùc
con soá chæ ñoä nhôùt coù chöõ EP (Extreme Pressure) ñeå chæ
khaû naêng chòu ñöôïc taûi troïng lôùn, nhö chöõ HD (Heavy
Duty) chæ ñieàu kieän laøm vieäc khaéc nghieät. Ví du,ï daàu haõng
Shell coù nhaõn hieäu: Spirax HD 80 W.

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Daàu truyeàn ñoäng oâ toâ maùy keùo cuûa Lieân Xoâ

(ГOCT 542 – 50): laø daàu ñen (daàu 90), töông ñöông
SAE140, nhö cuûa haõng:
Daàu truyeàn ñoäng maùy keùo cuûa Lieân Xoâ: AK – 15 laø
daàu coù haøm löôïng parafin vaø löu huyønh thaáp, tinh loïc
baèng axit, coù h100 = 15 cSt.
Daàu truyeàn ñoäng xe taûi: TC14 ГИП coù pha phuï gia,
daàu coù ñaëc tính: h100 = 15 cSt, chæ soá ñoä nhôùt > 85 vaø t0ñoâng
ñaëc < - 30 0C.

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Chuù yù:
Ñeå boâi trôn caàu sau xe neân duøng daàu coù pha theâm
chaát phuï gia coù hoaït tính cao ñeå taêng tính choáng moøn,
choáng xöôùc cuûa daàu.
Ñoái vôùi hoäp soá coù theå duøng daàu coâng nghieäp M70 ñeå
boâi trôn.

PHAÂN LOÏAI DAÀU
3. Daàu coâng nghieäp

Daàu coâng nghieäp ñöôïc duøng trong caùc loaïi thieát bò
sau:
§ Maùy tieän, phay, baøo…
§ Maùy phaùt ñieän, ñoäng cô ñieän,…
§ Ñoàng hoà caùc loaïi (thieát bò ño).
§ Caùc loaïi maùy coâng nghieäp khaùc.
Caùc thieát bò treân laøm vieäc ôû nhieät ñoä thaáp 500C, vì vaäy
quy ñònh ñoä nhôùt ñoäng hoïc ño ôû 500C laø h50 (h20 ñoä nhôùt
nhoû, h100 ñoä nhôùt lôùn).

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Vì vaäy, vieäc choïn löïa loïai daàu boâi trôn trong coâng
nghieäp phuï thuoäc vaøo toác ñoä vaø taûi troïng cuûa thieát bò:
- Taûi troïng nhoû, toác ñoä cao yeâu caàu daàu coù ñoä nhôùt
thaáp, lôùp daàu boâi trôn moûng.
- Taûi troïng cao, toác ñoä thaáp thì daàu phaûi coù ñoä nhôùt
cao, lôùp daàu boâi trôn daày.

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Caùc loaïi daàu cuûa Lieân Xoâ: M10, M12, M20…M50.

Trong ñoù 10,12…50 chæ ñoä nhôùt ôû 500C, hoaëc kyù hieäu cuõ:
ИС 20,
И Г–30; (45 В)
- 20, 30, 45 - ñoä nhôùt ñoäng hoïc (cSt) ôû 500C.
- C, B, G (khoâng chöõ keøm) – phöông phaùp laøm saïch.
- C – Loïc baèng dung moâi, coù chæ soá ñoä nhôùt cao > 85.
- G – Loïc baèng hydroxit, coù chæ soá ñoä nhôùt cao 45 ¸ 60.
- B – Loïc baèng kieàm.

PHAÂN LOAÏI DAÀU
Ñoái vôùi caùc thieát bò ño thöôøng duøng phoå bieán loaïi daàu
vazelin MBP coù ñaëc tính:
§ Raát tinh khieát.
§ Khoâng chöùa parafin.
§ Nhieät ñoä keát tinh thaáp (-600C).
§ h50 = 6,3 ¸8,5 cSt.

PHAÂN LOÏAI DAÀU
Loaïi daàu Caùc chæ tieâu Chöùc naêng

nhôøn h50 Löôïng t0 t0
axít KOH baét ñoâng ñaëc
> löûa
M 12 (ИС 10 ¸ 14 165 -30 Ñoäng cô ñieän n =
12) 0,05 1500 ¸ 5000 v/p
M 20 (ИС 20) 17 ¸ 23 0.05 180 -15 Quaït, bôm n < 1500
v/p
M 30 (ИС 30) 27 ¸ 33 0.05 190 -10 Maùy coâng cuï n
<1.000 v/p

NG
BK
TP.HCM
Chöông 7: MÔÕ BOÂI TRÔN

q Khaùi nieäm vaø Coâng duïng cuûa Môõ boâi trôn

q Ñaëc tính Kyõ thuaät cuûa Môõ boâi trôn
Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa q Phaân loïai Môõ boâi trôn
KHAÙI NIEÄM VAØ COÂNG DUÏNG CUÛA
MÔÕ BOÂI TRÔN
1. Khaùi nieäm
Môõ boâi trôn ôû theå ñaëc deûo. Môõ coù tính deûo vaø nhôøn,
khoâng coù moái quan heä giöõa ñoä nhôùt vôùi nhieät ñoä, chæ chaûy
ra khi ñoát noùng ñeán nhieät ñoä tôùi haïn.
Môõ duøng boâi trôn caùc caëp chi

tieát ma saùt khoâng theå giöõ ñöôïc
daàu boâi trôn vaø khoâng theå cung
caáp daàu moät caùch lieân tuïc ñeán beà
maët caàn ñöôïc boâi trôn.

MÔÕ BOÂI TRÔN
2. Coâng duïng
Ñaûm baûo khaû naêng boâi trôn caùc caëp ma saùt hôû, caùc
caëp ma saùt khoâng thaùo laép ñöôïc hoaëc khoâng coù yeâu caàu
thaùo laép cho ñeán thôøi kyø thay môùi.
Ñöôïc duøng ñeå boâi trôn ôû nhöõng nôi khoâng duøng daàu
boâi trôn ñöôïc.
Ñeå ñaït ñöôïc caùc yeâu caàu veà boâi trôn: môõ phaûi coù ñaày
ñuû caùc tính naêng töông ñöông vôùi daàu boâi trôn.
Ngoaøi tính naêng boâi trôn coøn coù caùc coâng duïng: baûo
veä beà maët, laøm kín,…

MÔÕ BOÂI TRÔN
a. Coâng duïng baûo veä

Môõ ñaëc bieät nhö môõ vadôlin
kyõ thuaät (maïng parafin) coù lieân
keát dính baùm toát, baûo veä chi tieát
khoâng cho moâi tröôøng xaâm thöïc.
Taùc duïng baûo veä cuûa môõ
toát hôn daàu vì chuùng khoâng bò
chaûy troâi vaø tính oån ñònh toát.

MÔÕ BOÂI TRÔN
b. Taùc duïng laøm kín

Môõ duøng ñeå bòt kín caùc moái
noái taïi caùc ñaàu oáng daãn chaát
loûng hoaëc khí, caùc taám ñeäm naép
maùy…, neân coøn coù taùc duïng
ngaên caûn chaát baån, nöôùc, buïi
vaøo trong beà maët ma saùt.

MÔÕ BOÂI TRÔN
c. Öu vaø nhöôïc ñieåm khi duøng môõ boâi trôn

Öu ñieåm: phöông phaùp boâi trôn vaø baûo döôõng ñôn
giaûn.
Nhöôïc ñieåm: môõ khoâng coù taùc duïng laøm maùt vaø laøm
saïch beân trong maùy.

ÑAËC TÍNH KYÕ THUAÄT CUÛA
MÔÕ BOÂI TRÔN
1. Nhieät ñoä nhoû gioït

Nhieät ñoä nhoû gioït cuûa môõ laø nhieät ñoä môõ baét ñaàu chaûy
vaø chuyeån thaønh chaát loûng trong ñieàu kieän aùp suaát khí
quyeån.
Noù laø chæ tieâu ñaùnh giaù khaû naêng laøm vieäc ôû nhieät ñoä
cao cuûa môõ.
Ví duï: Khi nhieät ñoä nhoû gioït cuûa môõ laø 110oC thì nhieät
ñoä laøm vieäc cuûa caëp ma saùt phaûi nhoû hôn 90¸100oC.

MÔÕ BOÂI TRÔN
2. Ñoä luùn
Duøng ñaàu luùn coù troïng löôïng vaø kích thöôùc xaùc ñònh.
Trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ñaàu luùn töï luùn xuoáng
ñeán moät möùc ñoä naøo ñoù thì xaùc ñònh ñoä meàm cöùng cuûa môõ.
Môõ coù nhieät ñoä nhoû gioït cao thì coù ñoä luùn thaáp (Môõ
cöùng). Ngöôïc laïi, môõ coù nhieät ñoä nhoû gioït thaáp (Môõ meàm)
ñoä luùn cao.

MÔÕ BOÂI TRÔN
3. Tính oån ñònh

Môõ coù khaû naêng choáng oxy hoaù töùc laø coù tính oån ñònh
hoaù hoïc toát, ñaây laø yeâu caàu quan troïng ñoái vôùi taát caû caùc
loaïi môõ.
Môõ khoâng bò oâ xy hoaù laøm cho môõ bò voùn cuïc trong
quaù trình söû duïng vaø baûo quaûn coù nghóa laø:
o Chòu ñöôïc nhieät ñoä cao.
o Giöõ vöõng ñöôïc maïng löôùi toå ong.
o Choáng oâ xy hoaù.

MÔÕ BOÂI TRÔN
4. Tính choáng nöôùc

Tính choáng nöôùc laø khaû naêng choáng bieán daïng hoaëc
hoøa tan khi tieáp xuùc vôùi nöôùc.
Ña soá môõ ñaëc thöôøng chöùa moät löôïng nöôùc raát nhoû;
ñaëc bieät laø môõ canxi thì nöôùc laø moät thaønh phaàn baét buoäc
phaûi coù (1% ¸ 4% khoái löôïng), vì löôïng nöôùc naøy laøm cho
môõ coù caáu taïo maïng löôùi vöõng chaéc vaø laùng boùng. Löôïng
nöôùc taêng daãn ñeán toác ñoä oxy hoùa chi tieát taêng.

PHAÂN LOAÏI MÔÕ BOÂI TRÔN
Ngoaøi ra, môõ khoâng ñöôïc chöùa axit hoaëc kieàm hoaø tan
trong nöôùc vì coù taùc duïng aên moøn kim loaïi cuûa chi tieát maùy,
cuõng nhö khoâng bò nhieãm baån (taïp chaát cô hoïc nhö buïi, caùt,
maït kim loaïi).
Môõ boâi trôn laø saûn phaåm nhaân taïo, ñöôïc cheá bieán baèng
caùch laøm ñaëc daàu boâi trôn loûng.
Thaønh phaàn quan troïng nhaát cuûa môõ khoaùng laø daàu boâi
trôn goác daàu moû hoaëc daàu toång hôïp chieám 70% ¸ 90%, coøn
laïi laø chaát laøm ñaëc, laøm ñaày vaø chaát oån ñònh oâ xy hoùa.

Chaát laøm ñaëc coù caáu truùc maïng toå ong do caùc phaân töû
chaát laøm ñaëc lieân keát laïi vôùi nhau taïo thaønh (pha phaân taùn
raén).
Daàu loûng toàn taïi phaân taùn trong boä khung cuûa chaát laøm
ñaëc (pha phaân taùn loûng).
Tuyø theo caáu taïo maïng khaùc nhau, tuyø theo loaïi daàu
goác boâi trôn khaùc nhau maø ta coù ñöôïc caùc loaïi môõ khaùc
nhau veà tính naêng.

1. Môõ goác saùp (Solid hydrocacbon)

Daàu khoaùng + maïng parafin, sereâzin hoaëc ozokerit:
maïng parafin laø loaïi thaïch laïp coù nhieät ñoä noùng chaûy thaáp,
maïng ozokerit laø loaïi ñòa taïp coù nhieät ñoä noùng chaûy cao
hôn.
Môõ hydrocarbon goàm caùc loïai:
ª Môõ phaùo YH3 (môõ vadôlin kyõ thuaät)
ª Môõ TOЙ–54P (vadôlin ñoàng nhaát)
ª Môõ maùy AФ–70 (coù maïng laø sereâzin vaø xaø phoøng chì).

Duøng ñeå boâi trôn caùc caëp ma saùt coù taûi troïng nhoû vaø coù
nhieät ñoä thaáp < 50oC ¸ 55oC.
Coù taùc duïng baûo veä caùc chi tieát khoûi oxy hoùa neân duøng
ñeå boâi treân caùc chi tieát – maùy moùc caàn baûo quaûn trong kho.
Ñaëc tính cuûa môõ goác saùp:
o Maøu naâu saùng hoaëc naâu toái.
o Nhieät ñoä nhoû gioït thaáp <65oC.
o Khoâng hoaø tan trong nöôùc.
o Tính oån ñònh cao.

2. Môõ goác xaø phoøng

Daàu khoaùng + maïng laø xaø phoøng, xaø phoøng duøng trong
môõ laø muoái cuûa caùc axit beùo (coù maïch carbon laø C12 –
C14) vôùi caùc kim loaïi nhö: Na, Ca, Al, Pb, Zn.

Môõ Ca: môõ canxi laøm vieäc toát ôû nhöõng nôi coù ñoä aåm
cao, hoaëc tröïc tieáp tieáp xuùc vôùi nöôùc nhö caùc chi tieát cuûa
maùy bôm nöôùc trong ñoäng cô, boâi trôn caùc goái ñôõ phaàn di
ñoäng vaø caùc cô caáu khaùc cuûa oâ toâ.
Ñaëc tính cuûa môõ canxi:
o Maøu vaøng saùng.
o Khoâng hoaø tan trong nöôùc.
o Chòu nhieät keùm < 80oC.
o Coù tính meàm, ñoä nhôøn cao.

Môõ Na: môõ natri söû duïng toát ôû nhöõng nôi coù nhieät ñoä
cao nhöng keùm chòu nöôùc. Hieân nay loaïi môõ naøy ñöôïc thay
theá baèng môõ goác xaø phoøng lithi coù khaû naêng chòu nhieät ñoä
vaø chòu nöôùc toát.
Ñaëc tính cuûa môõ natri:
o Maøu xanh ñen, coù haït lôïn côïn, khoâng dính tay.
o Hoøa tan trong nöôùc.
o Coù nhieät ñoä noùng chaûy cao.
o Ñoä nhôùt thaáp hôn môõ canxi.

Môõ Al: duøng boâi trôn caùc thieát bò ôû vuøng bieån coù pha
theâm caùc chaát: daàu thoâng ñeå taêng tính baùm dính, theâm
graphit ñeå taêng tính chòu nhieät vaø chòu taûi troïng, theâm
parafin ñeå taêng tính choáng axit.
Ñaëc tính cuûa môõ nhoâm:

o Maøu vaøng xaùm, chòu nöôùc, chòu maën.
o Ñoä meàm trung bình.
o Chòu nhieät keùm 70oC, khi keùo leân thaønh maøng moûng,
nhìn qua chuùng ta thaáy nhö thuyû tinh môø.

Môõ goác voâ cô (graphit): coù maïng ngoaøi laø graphit, laø
môõ boâi trôn chuyeân duïng, chæ boâi trôn ôû nhöõng nôi laøm
vieäc coù ñieàu kieän nhieät ñoä cao vaø taûi troïng lôùn, khoâng duøng
ñeå boâi trôn caùc chi tieát ma saùt tieáp xuùc vôùi nöôùc.
Ñaëc tính cuûa môõ voâ cô:
o Maøu ñen, môõ khoâng coù thôù.
o Chòu nhieät ñeán 150oC – 200oC.
o Nhieät ñoä nhoû gioït töø ³ 75oC.
o Coù ñoä oån ñònh khaù cao.

Môõ goác höõu cô: môõ coù thaønh phaàn daàu goác laø daàu
khoaùng hoaëc daàu toång hôïp vôùi caùc chaát laøm ñaëc khaùc nhau
nhö môõ truøng hôïp, polyetylen, polypropylen,
polytetrafloroetylen…, chaát laøm ñaëc laø caùc chaát höõu cô
raén coù söùc caêng beà maët rieâng khaù lôùn, chòu ñöôïc nhieät ñoä
cao vaø khaùng nöôùc toát.
Môõ ureat: coù chaát laøm ñaëc laø caùc daãn xuaát ankyl,
anxyl… hoaëc môõ boät maøu coù chaát laøm ñaëc laø boät maøu nhö
phtaloxyamin, izovilantron…

Môõ ñaëc bieät: coøn pha cheá baèng chaát laøm ñaày laø
graphit vaø nhöïa thoâng vôùi maïng laø caùc lieân keát voâ cô nhö
silicat (SiO2).
Môõ khoaùng voâ cô: nhö graphit, MoS2 – boâi trôn ôû
nhöõng nôi coù nhieät ñoä cao (1000oC) vaø coù khaû naêng boâi
trôn oå truïc, choáng maøi moøn toát.
Ngoaøi ra, coøn coù môõ bitum, môõ boà hoùng…

NG
BK
TP.HCM
Chöông 8: CHAÁT LOÛNG

CHUYEÂN DUØNG
Boä moân OÂ toâ – Maùy ñoäng löïc q Chaát loûng laøm maùt
Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa q Chaát loûng thuûy löïc
q Chaát loûng ñaëc chuûng

CHAÁT LOÛNG LAØM MAÙT
1. Nöôùc
Nöôùc khoâng phaûi laø 1 thaønh phaàn chaát taûi nhieät toát,
nhöng nöôùc laø 1 thaønh phaàn caàn thieát trong heä thoáng laøm
maùt.
Nöôùc thoâng thöôøng chöùa: muoái, axít vaø caùc chaát
khoaùng. Nhöõng chaát naøy gaây ñoùng caën trong heä thoáng laøm
maùt.
Moät hoãn hôïp chaát loûng trong heä thoáng laøm maùt chöùa
50% nöôùc vaø 50% chaát choáng ñoâng vaø caùc phuï gia khaùc.
Nöôùc söû duïng trong heä thoáng laøm maùt laø nöôùc caát.


2. Chaát choáng ñoâng

Chaát choáng ñoâng coù nhöõng tính chaát:
o Choáng ñoâng ôû nhieät ñoä thaáp.
o Choáng ræ vaø maøi moøn ôû caùc boä phaän trong heä thoáng.
o Beàn vöõng veà maët hoùa hoïc.
o Ngaên caûn söï aên moøn ñieän phaân.
o Taûi nhieät toát vaø chaûy ñeàu ôû taát caû moïi nhieät ñoä.
o Soâi ôû nhieät ñoä cao vaø choáng taïo boït khí.

Choïn löïa chaát choáng ñoâng cho heä thoáng laøm maùt phuï
thuoäc vaøo caùc yeáu toá sau:
§ Khí haäu ñòa phöông.
§ Chaát löôïng nöôùc laøm maùt.
§ Loaïi ñoäng cô.
§ Taûi troïng cuûa ñoäng cô.
Chaát choáng ñoâng coù 3 loaïi phoå bieán treân thò tröôøng.

Chaát choáng ñoâng Etylen Glycol: Etylen glycol ñöôïc söû

duïng roäng raõi bôûi vì coù ñieåm soâi cao hôn cuûa nöôùc.
Chaát choáng ñoâng Propylen Glycol: chaát choáng ñoâng
Propylen Glycol thöôøng duøng cho ñoäng cô Diesel. Chaát naøy
ít ñoäc haïi hôn etylen glycol nhöng ñaét hôn. So vôùi Etylen
Glycol, Propylen Glycol choáng ñoâng keùm hôn ôû noàng ñoä
thaáp vaø toát hôn ôû noàng ñoä cao.

Chaát choáng ñoâng Ete Glycol: Ester Glycol coù giaù cao
hôn 2 loai treân vaø coù muøi töông töï nhö ester. Noù coù theå hoøa
tan vaøo daàu khi noù bò roø vaøo trong daàu boâi trôn.
Tuy nhieân, Ete glycol laøm phoàng caùc oáng meàm cuûa
ñoäng cô vaø taêng khaû naêng ñoùng caën treân ñöôøng oáng heä
thoáng laøm maùt.
Haàu heát caùc chaát choáng ñoâng chöùa caùc chaát phuï gia.

CHAÁT LOÛNG THUÛY LÖÏC
1. Daàu phanh
Daàu phanh duøng cho heä thoáng phanh thuûy löïc cuûa oâtoâ.
Ngoaøi nhieäm vuï chính laø truyeàn löïc phanh, daàu phanh coøn
coù chöùc naêng laøm maùt.
Do ñaëc tính cuûa caùc chaát loûng laø khoâng chòu neùn neân
daàu phanh coù theå truyeàn löïc taùc ñoäng leân baøn ñaïp phanh
ñeán cô caáu phanh haõm baùnh xe.


Yeâu caàu cuûa daàu phanh:

§ Daàu phanh coù ñoä nhôùt phuø hôïp.
§ Ñoä nhôùt khoâng quaù thaáp ôû nhieät ñoä cao.
§ Ñoä nhôùt khoâng quaù cao ôû nhieät ñoä thaáp.
§ Daàu phaûi coù ñoä beàn nhieät vaø oxy hoùa nhaèm choáng söï
phaân huûy vaø hình thaønh chaát caën coù haïi.
§ Nhieät ñoä soâi cuûa daàu phanh khi ngaäm nöôùc (ñieåm soâi
öôùt) cao.
§ Daàu phanh coøn phaûi coù tính chaát boâi trôn vaø choáng aên
moøn caùc beà maët kim loïai beân trong heä thoáng phanh.
Phaân loaïi daàu phanh: coù caùc loïai daàu phanh DOT3,
DOT4 vaø DOT5.1. (DOT-Department Of Transportation),
laø kyù hieäu phaân loại tieâu chuaån hieäu naêng daàu phanh cuûa
Myõ (U.S. Federal Motor Vehicle Safety Standard-
FMVSS), trong ñoù:
Ø DOT2 laø daàu duøng cho phanh troáng chaát löôïng thaáp,
hieän khoâng coøn söû duïng.
Ø DOT3 laø loïai daàu goác glycol ether thoâng thöôøng.
Ø DOT4 vaø DOT5.1 laø loïai daàu daãn xuaát borate ester cuûa
caùc glycol ether.

Ø DOT5 laø daàu goác silicone, loaïi naøy khoâng neân duøng vì noù
khoâng töông thích vôùi caùc daàu goác glycol ether. Khi ñoå
loaïi daàu naøy vaøo heä thoáng raát khoù ñeå loaïi boû boït khí seõ
gaây hieän töôïng “deûo” pedal.
Ø DOT4 vaø DOT5.1 laø loïai daàu daãn xuaát borate ester cuûa
caùc glycol ether.
Ø DOT5 laø daàu goác silicone, loaïi naøy khoâng neân duøng vì noù
khoâng töông thích vôùi caùc daàu goác glycol ether. Khi ñoå
loaïi daàu naøy vaøo heä thoáng raát khoù ñeå loaïi boû boït khí seõ
gaây hieän töôïng “deûo” pedal.

Ñieåm soâi laø ñaëc tính quan

troïng cuûa daàu phanh.
Ñieåm soâi khoâ laø ñieåm soâi
khi daàu coøn môùi.
Ñieåm soâi öôùt laø ñieåm soâi
khi daàu ñaõ tieáp xuùc vôùi hôi aåm
vaø ñaõ haáp thuï nöôùc.
Nhöõng giaù trò naøy ñöôïc
quy ñònh trong tieâu chuaån daønh
cho daàu phanh.

Taïi sao caàn phaûi thay daàu phanh ñònh kyø?

Daàu phanh DOT3, DOT4 vaø DOT5.1 laø goác glycol coù tính
haùo nöôùc, hieän töôïng huùt hôi nöôùc naøy laøm giaûm hieäu quaû
phanh.
Nguoàn nhieãm nöôùc lôùn nhaát laø do thaåm thaáu qua nhöõng
oáng cao su meàm, vì vaäy daàu phanh ôû caùc xi lanh con thöôøng
baån hôn daàu trong bình chöùa vaø ñieàu naøy cuõng giaûi thích taïi
sao trong moät heä thoáng phanh khoâng ñöôïc baûo döôõng toát, caùc
xi lanh con luoân bò hö hoûng do seùt ræ tröôùc xi lanh caùi.
Thay daàu ñònh kyø laø ñeå loaïi boû daàu bò nhieãm baån vaø khoâi
phuïc laïi ñieåm soâi vaø khaû naêng choáng aên moøn cuûa daàu phanh.

Ví duï: Ñaùng chuù yù laø, daàu DOT4 haáp thuï nöôùc nhanh
hôn DOT3, nhöng aûnh höôûng cuûa nöôùc ñeán ñieåm soâi ôû daàu
DOT3 nghieâm troïng hôn. Trong caû hai tröôøng hôïp, sau 12
thaùng, ñieåm soâi cuûa daàu DOT4 giaûm 500C-700C (120-
160F) trong khi ñoái vôùi daàu DOT 3 laø 800C-1000C (170-
210F).
Xe môùi sau 12 thaùng, daàu phanh coù theå chöùa khoaûng
2% nöôùc. Sau 18 thaùng, haøm löôïng nöôùc coù theå 3% ñuû ñeå
laøm ñieåm soâi giaûm 25%. Sau nhieàu naêm hoïat ñoäng, haøm
löôïng nöôùc trong daàu phanh coù theå leân ñeán 7 hay 8%. Do
ñoù, caàn thay daàu theo lòch baûo döôõng hoaëc neân thay sau
moãi hai naêm hay 40.000km.
2. Daàu xy lanh
Daàu xy lanh chòu nhieät ñoä cao, khoâng hoaø tan vaøo
nöôùc duøng cho maùy hôi nöôùc (hôi quaù nhieät). Daàu xy lanh
coù nhöõng ñaëc tính sau:
o t0 ñoâng ñaëc » 00C, t0 beùn löûa = 2150C.
o t0 = 3500C ¸ 4000C
o h100 = 9 ¸ 13 cSt.
o Ñoä coác 0,5%.
o Chæ soá axit : 0,3 mg/g.

CHAÁT LOÛNG ÑAËC CHUÛNG
Duøng rieâng cho moät loaïi maùy chuyeân bieät nhö: maùy
neùn khoâng khí, maùy neùn trong heä thoáng laïnh …
1. Daàu maùy neùn khoâng khí
Daàu boâi trôn xy lanh, sec maêng, xupap cuûa maùy neùn bò
tieáp xuùc vôùi khoâng khí coù aùp suaát vaø nhieät ñoä cao neân phaûi
coù tính oån ñònh nhieät cao, khoâng taïo ra chaát nhöïa, keo, sôn.

Thoâng thöôøng duøng daàu M12 ( KCп – 12), K-19(T)

§ chæ soá nhôùt 85.
§ t0 beùn löûa: 2100C - 2700C.
§ Haøm löôïng axit höõu cô: 0,02 mg/g.
Daàu naøy töông ñöông vôùi Estor 50 (Exxon), Talpa 50
(Shell), Compressor Oil RA (Caltex)…

2. Daàu maùy neùn trong heä thoáng laïnh
Yeâu caàu daàu phaûi coù caùc tính chaát:

o Trô vôùi taùc nhaân gaây laïnh.
o OÅn ñònh nhieät vaø oån ñònh oâxy hoaù toát.
o Tính choáng aên moøn gæ cao.
o Nhieät ñoä ñoâng ñaëc toát.
o Tính choáng taïo boït.
o Khoâng laãn nöôùc vaø taïp chaát cô hoïc, axit hoaëc kieàm.

Daàu cuûa Lieân Xoâ:

v XA–23, XA–30: boâi trôn maùy neùn cuûa maùy laïnh duøng
moâi chaát laø amoniac khoâng tan trong daàu, coù h50 = 23 ¸
30 cSt.
v XA–12 ¸ 18 (coù phuï gia) duøng trong maùy neùn cuûa maùy
laïnh fleâon.
t0ññ = -600C ; h50 > 16 cSt.
v Daàu naøy töông ñöông vôùi Zerice 40; 45; 52 (Exxon),
Clavus 17; 27; 33 (Shell), Castrol Icematic 66; 99
(Caltex)…
3. Daàu bieán theá (Boâ bin bieán aùp lôùn 12V ® 25.000V).
§ Ñoä tinh khieát cao: khoâng daãn nhieät, khoâng daãn ñieän.
§ Ñoä beàn vöõng carbon hoaù cao.
§ Ñoä nhôùt khoâng lôùn, h50 = 9 cSt ; h20 = 30 cSt.
§ Daãn nhieät toát.
§ t0 ñoâng ñaëc thaáp, t0 ñoâng ñaëc = - 45 ¸ - 650C.
§ Chæ soá axit: 0,01 ¸ 0,05 mg/g.
§ t0 beùn löûa cao, t0 beùn löûa = 1350C ¸1500C.

4. Daàu nguoàn goác khaùc

Daàu nhaân taïo toång hôïp: daàu nhaân taïo laø quaù trình toång
hôïp hydrocarbon khoâng no taïi nhieät ñoä vaø aùp suaát cao. Daàu
naøy coù ñaëc tính ñoä nhôùt h = f (t) thoaûi.
Daàu thöïc vaät: daàu naøy coù haøm löôïng oxy lôùn tôùi 0,8 ¸
0,9% theå tích. Tính chaát daàu thöôøng khoâng oån ñònh, deã bò oâ
xy hoaù taïo keo, caûn trôû laøm taêng ñoä ma saùt neân ít duøng ñeå
boâi trôn.
Daàu ñoäng vaät: cheá bieán töø môõ ñoäng vaät, daàu coù ñoä
nhôùt nhoû, raát nhôøn, t0 ñoâng ñaëc thaáp – duøng ñeã boâi trôn caùc
maùy chính xaùc, maùy may.

Nhiên Liệu-dầu Mỡ-chất Lỏng Chuyên Dùng (Slide BG)_Văn Thị Bông

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Nhiên Liệu-dầu Mỡ-chất Lỏng Chuyên Dùng (Slide BG)_Văn Thị Bông

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nhiên Liệu-dầu Mỡ-chất Lỏng Chuyên Dùng (Slide BG)_Văn Thị Bông

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TAÄP SLIDE BAØI GIAÛNG

NHIEÂN LIEÄU, DAÀU MÔÕ VAØ

Boä moân OÂ toâ – Maùy ñoäng löïc

Teân moân hoïc: NHIEÂN LIEÄU-DAÀU MÔÕ VAØ

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 3

1. B.V. Ga, V.T. Boâng, P.X. Mai, T.V. Nam, T.T.H.

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 4

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 5

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 6

Chöông 2: NHIEÂN LIEÄU XAÊNG

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 7

Chöông 3: NHIEÂN LIEÄU DIESEL

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 8

Chöông 4: NHIEÂN LIEÄU THAY THEÁ

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 9

Chöông 5: MA SAÙT VAØ MAØI MOØN

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 10

Chöông 6: DAÀU BOÂI TRÔN

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 11

Chöông 7: MÔÕ BOÂI TRÔN

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 12

Chöông 8: CHAÁT LOÛNG CHUYEÂN DUØNG

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 13

1. Giôùi thieäu khaùi quaùt veà naêng löôïng truyeàn thoáng

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 15

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 16

2. Yeâu caàu ñoái vôùi nhieân lieäu ñoäng cô ñoát trong

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 17

1. Ñònh nghóa daàu moû

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 18

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 19

3. Lyù tính cuûa daàu moû

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 20

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 21

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 22

4. Thaønh phaàn chính cuûa daàu moû: goàm 4 nhoùm chính

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 23

ÔÛ ñieàu kieän thöôøng (t = 250C, p = 1bar) Parafin coù theå

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 24

Nhieät ñoä noùng chaûy cuûa caùc Parafin raén taêng

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 25

Izo–Parafin coù tính choáng kích noå cao vì coù ñoä

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 26

b. Nhoùm Olefin (Alken)

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 27

CH3 – CH2 – CH = CH – CH2 – CH2 – CH3

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 28

c. Nhoùm Hydrocacbon Naphten (voøng no)

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 29

Loaïi Hydrocacbon naøy coù tính töï chaùy naèm giöõa

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 31

d. Nhoùm Hydrocacbon thôm (Aromatic)

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 32

e. Nhöõng thaønh phaàn khaùc

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 35

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 38

b. Nhoùm saûn phaåm phi naêng löôïng

GIAÛNG VIEÂN: Th.S VAÊN THÒ BOÂNG 39

Thaønh phaàn toát nhaát: Parafin ñoàng vò (Iso–Alkan)