maaihtaIpauNa_ samaMtaIpa~a

pa`kxlpaacao naava

“pauNao SahrataIla inavaDkx r]gNaalayaataIla baalaraoga

icaikxtsaa ivaBaagaamaQyao kxama kxrNyaa%yaa
paircaairkxaMcao saayaTaoTaVWsaIkx AaOYaQao
hataLNyaasabaMQaIcao &aana va sarava yaavar svayaM
AQyaapana inayamaavalaIcaI pairNaamakxarkxtaa”

saMSaaoQakxacao va saMsqaocao naava : kux.

rvaMgaunaU naaKaraoo, padvyauttar ivaÒaqaI_,
baalaraogaicaikxtsaa baala Aaraogya paircayaa_ ivaBaaga,
BaartaI ivaÒapaIz paircaarIkxa mahaivaÒalaya pauNao.

saMSaaoQana maaga_dSa_kx va saMsqaocao naava :-

DaV. sauroSa ro, sahayyakx pa`aQyaapakx BaartaI
ivaÒapaIZ AiBamata ivaSvaivaÒalaya, paircaarIkxa
mahaivaÒalaya, pauNao.

saMSaaoQanaacaa {ÕoSa : pauNao SahrataIla inavaDkx

r]gNaalayaataIla baalaraoga icaikxtsaa ivaBaagaamaQyao
kxama kxrNyaa%yaa paircaairkxaMcao saayaTaoTaVWsaIkx
AaOYaQao hataLNyaasabaMQaIcao &aana va sarava
yaavarIla svayaM AQyaapana inayamaavalaIcyaa
pairNaamakxarkxtaocao maulyaaMkxna kxrNao.
maaihtaI jamaa kxrNyaacaI pa`ik`xyaa :- svayaM
AQyaapana inayamaavalaIcyaa vyavasqaapanaa AaQaI
paUva_ parIXaocao (saMricata pa`SnaavalaI AaiNa
inarIXaNa paDtaaLNaI saUcaI) maUlyamaapana koxlao
jaa[_la AaiNa yaaca saMSaaoQana saaQanaacyaa AaQaaro
8vyaa idvaSaI paScaata parIXaocao maulyamaapana koxlao
jaa[_la.

Asvasqataa/jaaoiKama :- AByaasaamaQyao kxaoNataohI

saMBaavya Qaaokox nahIta.
sahBaagaacao fxayado :- saayaTaoTaVWsaIkx
AaOYaQaaMcyaa hataaLNaIsaMbaMQaI saravaamaQyao
sauQaarNaa AaiNa &aanaamaQyao vaaZ hao[_la.
sahBaagaacaa kxalaavaQaI :- paUva_ caacaNaI - 60
imainaTo, paScaata caacaNaI- 60 imainaTo
gauptataa :- AByaasaadrmyaana AaiNa AByasaanaMtar
sahBaaigataaMcaI maaihtaI gaupta zovalaI jaa[_la.
eoicCkx sahBaaga :- sahBaagaI yaa AByaasaamaQyao
tyaaMcyaa [cConausaar sahBaagaI hao{] Sakxtaata.
sahBaaga kxaZUna GaoNao :-AByaasaadrmyaana
kxaoNatyaahI XaNaI sahBaagaI svata:caa sahBaaga kxaZUna
Gao{] Sakxtaata.
maI yaa pa~akxataIla sava_ maaihtaI vaacalaI Aaho AaiNa
AByaasaata sahBaagaI haoNyaakxrItaa saMmataI dota Aaho.
idnaaMkx :
izkxaNa : sahBaaigataacaI
svaaXarI
saMSaaoQana saaQana :
ivaBaaga 1 : laaokxsaMKyaaSaas~aIya maaihtaI
saMkxilata kxrNyaacao pa`pa~a

saaMkoxita k`xmaaMkx :
ipa`ya sahBaagaI,
saMbaMiQata pa`SnaaMbaabata yaaogya pa`itasaad
naaoMdvaa.
sava_ maaihtaI gaupta zovaNyaata yao[_la.
1. vaya (vaYaa_MmaQyao) ..................................
2. ilaMga
2.1 paur]Ya
2.2 s~aI
3. SaOXaiNakx paa~ataa
3.1 e.ena.ema. sTafx nasa_
3.2 jaI.ena.ema. sTafx nasa_
3.3 baI.essaI. sTafx nasa_
4. naaoMdNaIkRxta paircaairkxa / AaVnakxaVlaaVjaI
paircaarIkxa mhNaUna AsaNaara
AnauBava .................................. vaYao_
5. taumhI kxQaI AaVnakxaVlaaVjaI ivaBaagaata kxama
koxlao Aaho kxa? ....................................
6. kxaoNataahI saaTTaoTaVWsaIkx AaOYaQaaMcyaa
hataaLNaISaI saMbaMQaIta maaihtaIcaa
s~aaota? ....................................
 ivaBaaga 2 : saayaTaoTaVWsaIkx AaOYaQaaMcyaa
hataaLNaIsaMbaMQaIta saMricata pa`SnaavalaI.
1) ena.Aaya.Aao.esa.eca. nausaar, pauZIlapaOkxI
kxaoNataa inakxYa pauNa_ kxrNaaro AaOYaQa
Gaatakx samajalao jaatao?
A) kxaisa_naaojaoinakx
ba) TorVTaojaoinakx
kx) jaInaaoTaVWsaIkx
D) varIlapaOkxI kxaoNataohI
2) saayaTaoTaVWsaIkx AaOYaQao hataaLtaanaa
haoNaa%yaa QaaoWyaacaa sava_saamaanya
maaga_ mhNajao.
A) ApaGaataI [MjaoWSana, jazrataUna SaaoYaNa
ba) qaoT saMpak_x, jazrataUna SaaoYaNa
kx) SvasanaavaaTo Aata yaoNaoo, qaoT saMpak_x
D) tvacaotaUna SaaoYaUna GaoNao, SvasanaavaaTo
Aata yaoNao
3) Aaraogya kxma_caa%yaaMvar
saayaTaoTaVWsaIkx AaOYaQaaMcyaa
saMpakxa_mauLo haoNaaro saMBaavya pairNaama
mhNajao
 A) saMpakxa_mauLo haoNaara dah AaiNa =dya
ivaYamayataa
ba) gaBaa_cao naukxsaana ikMxvaa gaBa_vataI
maihlaaMmaQyao vyaMga
kx) yakRxtaalaa naukxsaana AaiNa naIlaaSaaoqa
D) [MjaoWSanacyaa jaagaovar parIs~avaNa
4) yaadrmyaana saayaTaoTaVWsaIkx
AaOYaQaaMcyaa saMpakxa_ta yaoNyaacaa AiQakx
Qaaokxa Asataao
A) tayaar kxrNao AaiNa vaahtaUkx
ba) vyavasqaapana AaiNa ivalhovaaT
kx) tayaar kxrNao AaiNa vyavasqaapana
D) vaahtaukx AaiNa ivalhovaaT
5) AaYaQaivaik`x ivaBaagaamaQyao
saayaTaoTaWsaIkx AaOYaQaaMcyaa
saazvaNaUkxIsaazI vaogaLI jaagaa AsaNyaacaa
fxayada mhNajao :
A) saaza SaaoQaNyaasaazI saao[_skxr
ba) gaLtaIcao tvarIta AaiNa kxaya_Xama
pairbaMQanainataI AaiNa vyavasqaapanaakxrItaa
saao[_skxr
kx) saazËacao yaaogya vyavasqaapana pa`dana kxrtao
 D) saayaTaoTaVWsaIkx AaOYaQaaMcyaa vaaparacao
yaaogya inayaM~aNa AaiNa inarIXaNa
6) saayaTaoTaVWsaIkx AaOYaQaO banaivaNyaacyaa
maanakx kxaya_paQdtaImaQyao KaalaIlapaOkxI
yaacyaavyaitarIWta kxSaacaa samaavaoSa Asaavaa.
A) dstaoeovaja AaiNa naaoMdI
ba) foxrrcanaa pa`ik`xyaa
kx) doKaBaala AaiNa {pakxrNaaMnaa pa`maaNapa~a
D) saayaTaoTaVWsaIkx AaOYaQaaMcaI saMBaavya
Qaaokxa.
7) KaalaIlapaOkxI yaavyaitarIWta, Aaraogya
kxma_caa%yaaMvarIla saayaTaoTaVWsaIkx
AaOYaQaaMcao inaNaa_yakx Qaaokox
zrivaNyaasaazI ivacaarata GaotalaI jaaNaarI calao
Aahota.
A) AaOyaQaaMcaa rasaayainakx gauNaQama_
ba) saayaTaoTaVWsaIkx AaOYaQaaMcao ivaYaarI
pairNaama
kx) AsauriXatataocaa pa`kxar
D) sahGaTkx jasao Aaharacyaa savayaI
8) saayaTaoTaVWsaIkx GaTkxaMcyaa
vyavasqaapanaamaQyao saurXaatmakx {paaya
ikxtaI kxalaavaQaIsaazI AavaSyakx Aahota?
A) 24 taasa
ba) 48 taasa
kx) 72 taasa
D) 12 taasa
9) vaOyaiWtakx dUiYataIkxrNaa maQyao KaalaIla
paOkxI kxaoNataI gaaoYT savaa_ta pa`qama
kxravaI?
A) pa`BaavaIta tvacaa QaU{]na kxaZavaI AaiNa
vaahtyaa paaNyaaKaalaI QaravaI
ba) dUiYata Jaalaolao kxpaDo kxaZUna Takxavaota.
kx) jaMtaunaaYakx AaOYaQao ikMxvaa BaUla
ikMxvaa gaaoLËa yaaMcaa vaapar kxravaa.
D) varIlapaOkxI kxahIhI naahI.
10) KaalaIlapaOkxI saayaTaoTaVWsaIkxcao kxaoNatao
pa`itakx icanh Aaho?
A) ba)

kx) D)
11) taaoMDavaaTo Gaotalyaa jaaNaa%yaa
saayaTaoTaVWsaIkx GaTkxaMmauLo
AsauriXatataa inamaa_Na hao{] Sakxtao?
A) haoya
ba) naahI
kx) kxdaicata
D) maaihta naahI
12) saayaTaoTaVWsaIkx gaLtaIcaa saamanaa
kxrtaanaa, KalaIlapaOkxI kxaoNatyaa TppyaaMnaa
pa`aQaanya idlao jaavao?
A) GaTnaocaa Ahvaala
ba) paI.paI.[_. caa vaapar
kx) taI jaagaa vaogaLI zovaNao AaiNa AavaSyakx
Asalyaasa icanhanao inado_iSata kxrNao
D) saabaNa AaiNa paaNaI yaaMcyaa sahayyanao svacC
hata QauNao
13) saayaTaoTaVWsaI AaOYaQao hI laGavaI AaiNa
ivaYza yaamaQaUna baahor {tsaija_ta kxolaI
jaataata?
A) haoya
ba) naahI
kx) kxdaicata
 D) maaihta naahI
14) saayaTaoTaVWsaIkx AaOYaQaaMcao
vyavasqaapana kxrNyaacyaa jaagaocaI rcanaa AaiNa
AaraKaDa tayaar kxrtaanaa, taumhI yaavyaitarIWta
KaalaIla gaaoYTI ivacaarata Gaotalyaa paaihjaota.
A) AnaiQakRxta vyaWtaIMnaa pa`vaoSa kxrNyaasa
pa`itabaMiQata Xao~a banavaavao.
ba) AaOYaQa vyavasqaapanaadrmyaana kxma_caa
%yaaMnaa hlacaala kxrNyaasa pauroSaI jaagaa
AsaNaarI KaaolaI AsaavaI.
kx) kxcara AaiNa taIXNa vastaU yaaMcyaa
saazËakxrItaa sauriXata jaagaocaa paurvaza kxravaa.
D) vaaVD_maQyao kxaozohI jaagaa AsaavaI.
15) saayaTaoTaVWsaIkx AaOYaQaaMcaI inaima_taI
kxrIta Asataanaa, KaalaIlapaOkxI kxaoNatyaa
vaOyaiWtakx saMrXakx {pakxrNaacaa vaapar
koxlaa jaataao?
A) kxvhrAaVlsa AaiNa gaa{]nsa
ba) hatamaaojao
kx) caYmaa, jaaoDËacao kxvhr, Svasana saMrXakx
{pakxrNao
D) varIlapaOkxI sava_
16) saayaTaoTaVWsaIkx AaOYaQao pa`apta AaiNa
saaza kxrtaanaa kxaoNatyaa vaOyaiWtakx
saMrXakx {pakxrNaacaa vaapar koxlaa jaataao?
A) kxvhrAaVlsa AaiNa gaa{]nsa
ba) hatamaaojao
kx) caYmaa, jaaoDËacao kxvhr, Svasana saMrXakx
{pakxrNao
D) varIlapaOkxI sava_
17) KaalaI idlaolyaa GaTkxaMpaOkxI
yaacyaavyaitarIWta gaLtaIsaMbaMQaIta
{pakxrNaaMcyaa saMcaamaQyao kxaoNatyaa
GaTkxaMcaa samaavaoSa kxrNao garjaocao Aaho.
A) svacC kxrNaaro/dUiYatapaNaa dUr kxrNaaro GaTkx
ba) pauroSaa pa`maaNaata SaaoYakx saaihtya jaosao
pausaNaI, TaVvaola, rasaayainakx d`vya SaaoYakx
maVT
kx) vaOyaiWtakx saMrXakx {pakxrNao
D) na vaaparlaolaI saayaTaVTaVWsaIkx AaOYaQao
18) rasaayainaikx icaikxtsaocyaa taIva`
pairNaamaaMSaI saMbaMQaIta AsaNaaro
KaalaIlapaOkxI kxaoNatao vaaWya caukxIcao
Aaho?
 A) taIva` pairNaama ho AgadIca saamaanya hao{]na
jaataata.
ba) taIva` pairNaama pa`kRxtaImaQyao kxmaI gaMBaIr
hao{]na jaataata.
kx) taIva` pairNaama ho AiQakx saamaanyaIkRxta
haotaata.
D) varIla sava_ ivaQaanao hI baraobar Aahota.
19) KaalaIlapaOkxI Gaatakx AaOYaQaaMSaI
saMbaMQaIta kxaoNataa pa`itakuxla pairNaama
saamaanyata: laaMba kxalaavaQaIcyaa
jaaoKaImaoSaI jaaoDlaa jaata naahI.
A) koxsa gaLNao
ba) maaisakx paaLImaQyao daoYa
kx) vaMQyatva
D) gaBa_paata
20) KaalaIlapaOkxI kxaoNataa GaTkx ha vaOyaiWtakx
saMrXakx {pakxrNaaMSaI saMbaMiQata naahI.
A) rasaayainaikx icaikxtsaa- pa`itaraoQakx hatamaaojao
ba) DaoLËaMcao saMrXakx
kx) kxapaDI gaa{]na
D) baMd paayaacao baUT
gauNadanaacao inakxYa :-
kxaOSalyaacaI paataLI
gauNaaMcaI Ea`oNaI
1) caaMgalao &aana (14-20)
2) maQyama &aana (7-13)
3) Karaba &aana (0-6)
 ivaBaaga 3 : saayaTaoTaVWsaIkx AaOYaQaaMcyaa
hataaLNaIcyaa saravaacao inarIXaNa kxrNyaakxrItaa
inarIXaNa paDtaaLNaI saUcaI

saUcanaa :
 paDtaaLNaIsaUcaImaQyao saayaTaoTaVWsaIkx
AaOYaQao hataaLNaIcyaa pa`ik`xyaocao Tppao
‘paUNa_ koxlao’ AaiNa ‘paUNa_ koxlao naahI’ yaa
dRYTIkxaonaataUna idlao Aahota.
 pa`tyaokx Tppaa yaaogyairtyaa paUNa_ koxlyaasa 1
gauNa idlaa jaa[_la AaiNa na koxlyaasa 0 gauNa idlao
jaataIla.
paUNa
A. paUNa
_
k`x pa`ik`xyaaMcao Tppao _
kxolao
. kxolao
naahI
vyavasqaapanaa Agaaodr
1. sava_ saha AiQakxaraMcaI AaoLKa
2. vajanaacaI gaNanaa (kxmaI
3. Jaalao/vaaZlao)
AaOYaQa inaima_taIkxrItaa
4. laagaNaarI AavaSyakx {pakxrNao
5. jamavaNao.
Gaatakx AaOYaQa inaima_taIkxrItaa
 yaaogya gaa{]nacaI inavaD kxrNao.
6. caoh%yaacao/DaoLËacao saMrXakx
7. koMxvha AavaSyakx Aaho tyaacaI
8. jaaNaIva kxr]na GaoNao.
9. gaLtaI {pakxrNa saMca AaiNa
maaskx maaskx saaobata zovaNao.
Gaatakx kxcara jamaa kxrNyaacao
paa~a imaLvaNao.
AaOYaQaalayaataUna AaOYaQao
baMidsta DbyaamaQyao GaoNao.
Gaatakx AaOYaQa inaima_taIkxrItaa
yaaogya hatamaaojyaaMcaI inavaD
kxrNao
vyavasqaapanaa drmyaana
10. AaOYaQaaMcaI ipaSavaI
{GaDNyaapaUvaI_ hata QauvaUna
11. gaa{]na AaiNa hatamaaojao
12. GaalaNao.
13. najaronao AaOYaQaaMcyaa
14. ipaSavaItaIla saamaga`Icao inarIXaNa
kxrNao.
dSa_ivalyaapa`maaNao caoh%yaacao
 saMrXakx GaalaNao.
laaVikMxga kxnaoWSana sah
Aaya.vhI. {pakxrNa inavaDa
gaLtaIcyaa vyavasqaapanaasaazI
gaLtaI {pakxrNa saMcaacaa vaapar.
15 Aaya.vhI. [nFyaUjana kxrItaa
 r]gNaaMcao lahana
qaoMbaaMpaasaUna saMrXaNa
kxrNyaakxrItaa plaVsTIkxcao
Astar AsaNaaro paVD zovaa.
 Aaya.vhI. naLIcao JaakxNa
{GaDa AaiNa taI r]gNaacyaa
ivatarNa kxrNyaacyaa jaagaoSaI
jaaoDa.
 laaVikMxga kxnaoWSana Ga×
kxra.
 pa`ik`xyaa paUNa_
JaalyaanaMtar Aaya.vhI.
baVga/baaVTla/naLI kxaZUna
Takxa AaiNa r]gNaacyaa
ivatarNaacyaa jaagaovar JaakxNa
laavaa.
Aaya.vhI. pauSa maoDIkoxSana
kxrItaa
 AaOYaQaaMcao qaoMba
pakxDNyaasaazI jaaoDNaIcyaa
saBaaovataalaI roSamaI kxapaD
gauMDaLa.
 laaVikMxga kxnaoWSana Ga×
kxra.
 pa`ik`xyaa paUNa_
JaalyaanaMtar sau[_ivarhIta
jaaoDNaImaQaUna isarIMja
kxaZUna Gyaa.
 isaMrIMjacaI ivalhovaaT
gaLtaIvarhIta paa~aamaQyao
laavaavaI.
Aaya.ema./esa.WyaU. [MjaoWSana
kxrItaa
 isarIMjalaa sau[_ jaaoDa.
 laaVikMxga kxnaoWSana Ga×
kxra.
 pa`ik`xya paUNa_ Jaalyaavar
sau[_laa JaakxNa laa{] nakxa.
  isaMrIMjacaI ivalhovaaT
gaLtaIvarhIta paa~aamaQyao
laavaavaI.
taaoMDavaaTo GaoNyaacyaa
AaOYaQaaMkxrItaa
 hatamaaojao Gaalaa
 yauinaT Daosa paVkoxja {GaDa
AaiNa AaOYaQaacyaa
kxpaamaQyao zovaa (AaOYaQa
ikMxvaa AataIla Baagaalaa
spaSa_ TaLNyaasaazI)
vyavasqaapanaa paScaata
16. inado_iSata koxlao Asalyaasa
gaa{]na, hatamaaojao AaiNa caoh
17. %yaacao saMrXakx Gaalaa.
18. Gaatakx tyaajya vaaparlaolyaa vastaU
19. kxcarakuMxDIta TakxNyaasaazI
20. plaaisTkx ipaSavaIta baMd kxra.
Takxa{] saayaTaoTaViWsakx
21. naamaica×I icakxTvaa
baMd kxolaolaI plaaisTkx ipaSavaI
Gaatakx tyaajya vastaucyaa kxcara
21. Dbyaata zovaa.
22. vaOyaiWtakx saMrXakx {pakxrNao
yaaogya irtyaa baajaulaa kxravao
23. plaaisTkx ipaSavaIta badM kxr]na
Gaatakx vastaU TakxNyaacyaa
Dbyaata TakUxna tyaacaI ivalhovaaT
laavaa.
kxcara TakxNyaacyaa Dbyaacao
JaakxNa laavaa.
vaOyaiWtakx saMrXakx {pakxrNao
baajaulaa kxr]na tyaacaI ivalhovaaT
laavalyaanaMtar hata svacC Qauvaa.
yaaogyairtyaa jaagaovarIla
{pakxrNaaMcaa dUiYatapaNaa
naahIsaa kxra.

gauNadanaacao inakxYa :-
kxaOSalyaacaI paataLI
gauNaaMcaI Ea`oNaI
1) caaMgalao Anaupaalana (14-20)
2) maQyama pa`taIcao Anaupaalana
(7-13)
3) Karaba paalana (0-6)
 maaihtaIyauWta saMmataIpa~a

saMSaaoQanaacao iSaYa_kx : “pauNao SahrataIla

inavaDkx r]gNaalayaataIla lahana maulaaMcyaa AitadXataa
ivaBaagaataIla paircaairkxaMcao maokVxinakxla
vhoMTIlaoTrva AsaNaa%yaa r]gNaaMcaI kxaLjaI
GaoNyaabaabata AsaNaa%yaa &aanaavar inayaaoijata
iSaXaNa kxaya_k`xmacaa pairNaama”

saMSaaoQakxacao AaiNa saMsqaocao naava : ku.

jasaaoda saVnasama, padvyauttar ivaÒaqaI_ (paircayaa_),
BaartaI ivaÒapaIz AiBamata ivaSvaivaÒalaya, paircaairkxa
mahaivaÒalya, pauNao.

saMSaaoQana maaga_dSa_kx AaiNa saMsqaocao naava :

saaO. imainamaaola lau[_sa, sahyaaogaI pa`aQyaapakx,
BaartaI ivaÒapaIz AiBamata ivaSvaivaÒalaya, paircaairkxa
mahaivaÒalya, pauNao.

saMSaaoQanaacaa {ÕoSa : lahana maulaaMcyaa

AitadXataa ivaBaagaata kxama kxrNaa%ya paircaairkxaMcao
maokVxinakxla vhoMTIlaoTrva AsaNaa%yaa r]gNaaMcaI
kxaLjaI GaoNyaabaabata AsaNaa%yaa &aanaavar
inayaaoijata iSaXaNa kxaya_k`xmacaa pairNaamaaMca
maulyaaMkxna kxrNao.
maaihtaI jamaa kxrNyaacaI pa`ik`xyaa : yaoqao 20
pa`SnaaMcaI paUva_ parIXaa AaiNa AQyaapana koxlao
jaa[_la AaiNa ekx AazvaDËanaMtar paScaata pairXaa
GaotalaI jaa[_la jaI 20 imanaITaMkxrItaa Asaola.

Asvasqataa/Qaaokox : yaa AByaasaamaQyao kxaoNataohI

Qaaokox samaaivaYT naahIta.

sahBaaigataaMnaa fxayado : yaa inayaaoijata iSaXaNa

kxaya_k`xmaacyaa maaQyamaataUna taumhalaa fxayada
hao[_la AaiNa taumhI &aana AaiNa kxaOSalya vaapar]na
r]gNaaMcaI pa`BaavaIpaNao kxaLjaI GaoNyaasa saXama
vhala.

sahBaagaacaa kxalaavaQaI : paUva_ caacaNaI- 20

imainaTo, inayaaoijata AQyaapana- 30 imainaTo (pa`qama
BaoTIta) paScaata caacaNaI- 20 imainaTo (dusa%yaa
BaoTIta).

gauptataa : AByaasaadrmyaana AaiNa AByaasaanaMtar

saMpauNa_ gauptataa raKalaI jaa[_la.

eoicCk sahBaaga : sahBaagaI tyaaMcyaa [cConausaar

saMSaaoQanaata sahBaagaI hao{] Sakxtaata.
sahBaaga baMd kxrNao : sahBaaga baMd kxrNyaacao
taumhalaa svaataM~ya Aaho, taumhI kxaoNatyaahI XaNaI
AByaasaata sahBaagaI AaiNa sahBaagaataUna maaGaar
Gao{] Sakxtaa.

maI yaa pa~akataIla sava_ maaihtaI vacalaI Aaho AaiNa yaa

AByaasaata sahBaagaI haoNyaasa saMmataI dota Aho.

idnaaMkx :

izkxaNa :
sahBaaigataacaI svaaXarI
 ivaBaaga 1
laaokxsaMKyaaSaas~aIya maaihtaI jamaa kxrNyaasaazI
naaoMdpa~akx

ipa`ya sahBaagaI,
saMbaMQaIta pa`SnaaMkxrItaa yaaogya pa`itasaad
naaoMdva.
sava_ maihtaI gaupta zovaMNyaata yao[_la.

saaMkoxitakx
k`xmaaMkx :

1) vaya (vaYaa_MmaQyao)……………….
2) ilaMga
A) paur]Ya
ba) s~aI
3) vyaavasaaiyakx iSaXaNa
A) e.ena.ema.
ba) jaI.ena.ema
kx) baI.essaI.
D) ema.essaI.
4) Atyavasqa dXataa ivaBaagaata ikxtaI vaYaa_Mcaa
AnauBava Aaho. …………….
 ivaBaaga 2
yaaM~aIkx vaayauvaIjanaavarIla r]gNaaMcyaa
doKaBaalaISaI saMbaMQaIta AQa_ saMricata
pa`SnaavalaI
1) yaaMi~akx vaayauivajana mhNajao kxaya?
A) Asao yaM~a jao SvasanaasaazI Qana AaiNa PNa
dbaava pa`dana kxrtao jyaamauLo dIGa_ kxaLpaya_Mta
vaayauvaIjana AaiNa AaVWsaIjanacao ivatarNa caalaU
rahtao.
ba) Asao yaM~a jao SarIralaa saamaanya
Svasanaapa`maaNao AaVWsaIjanacaa paurvaza kxrtao.
kx) Asao yaM~a jao hvaa SauQd kxrNyaasa AaiNa
fuxFufuxsaamaQyao Qana dabaavaavar hvaa Aata
ZkxlaNyaasa madta kxrtao.
D) Asao yaM~a jao AaOYaQaaopacaaracao
vyavasqaapana kxrNyaasa vaaparlao jaatao.
2) kxaoNatao vaayauivajana vata_maana
kxalaavaQaInaMtar AMta:Svasanaacao
inayaM~aNa kxrtao?
A) PNa dabaavaacao vaayauvaIjana
ba) vhaVlyauma saayakxla vaayauvaIjana
kx) pa`oSar saayakxla vaayauvaIjana
 D) Ta[_ma saayakxla vaayauvaIjana
3) vaayauvaIjana Svasanaadrmyaana r]gNaalaa
tyaacyaa ikMxvaa itacyaa Svasana dr AaiNa
KaaolaInausaar Svasana kxrNyaasa madta kxrNaaro
vaayauivajana mhNajao
A) inayaMi~ata Ainavaaya_ vaayauvaIjana
ba) samakxailana AMtarIta Ainavaaya_ vaayauvaIjana
kx) sahayyakx inayaM~aNa maaoD
D) dbaava inayaM~aNa maaoDdd
4) kxmaI efx.Aaya.Aao.2 dYa_vatao . . .
A) sadaoYa AaVWsaIja blaoMDr
ba) hvaa s~aaotaacao ApayaSa
kx) kxmaI Svasana vaoL
D) jalad Svasana dr
5) kxaoNatyaa pa`kxarcao vaayauivajana naakx,
taaoMD, Svaasanailakoxlaa iCd` paaDUna
Svaasanailakoxcyaa AtaIla nailakoxtauna
vaayauivajana ivatarIta kxrtao?
A) naaVna [nvhojaIva vhoMTIlaoTr
ba) [nvhojaIva vhoMTIlaoTr
kx) saI.paI.e.paI. vhoMTIlaoTr
D) baaya-paVpa vhoMTIlaoTr
6) taaM~aIkx vaayauvaIjana hataaLtaanaa kxaoNatyaa
dXataaMcao paalana koxlao paaihjao?
A) vaayauvaIjanaacao maaoD AaiNa saoTIMgja
tapaasaUna GaoNao.
ba) SaaoYaNa AaiNa Svaasanailakoxcyaa AataIla
nailakoxcaI kxaLjaI GaoNao.
kx) r]gNaacyaa pa`taI yaaogya hataaLNaI kxrNao.
D) A AaiNa k daonhI
7) kxaoNataa Alaama_ [_.TI. TËUba ikMxvaa saik_xT
baMd paDlyaacao saUicata kxrtaao?
A) {cca efx.Aaya.Aao.2 Alaama_
ba) kxmaI dbaavaacaa Alaama_
kx) {cca dbaavaacaa Alaama_
D) vhaVlyauma Alaama_
8) saamaanya salaa[_nanao r]gNaaMcao DaoLo ikxtaI
vaoLa svacC kxravaota?
A) 2 tao 3 taasa
ba) 6 tao 8 taasa
kx) idvasaataUna ekxda
D) 12 taasaaMnaI
9) taaoMDacyaa dOnaMidna svaCtaocao fxayado kxaya
Aahota?
 A) vaayauvaIjanaaSaI saMbaMQaIta
nyaUmaaoinayaacaa Qaaokxa kxmaI haotaao.
ba) va`Naalaa pa`itabaMQa haotaao.
kx) dataaMcaI ikxD kxmaI haotao.
D) taaoMDacaa saMsaga_ kxmaI haotaao.
10) maa{]qa vaaVSa AaiNa saamaanya salaa[_na
maQyao iBajavalaolyaa kxpasaacyaa baaoLËacyaa
sahayyaanao taaoMDacaI svacCtaa kxrNyasaazI
iSafxarsa koxlaI Aaho.
A) kxamaacyaa paaLImaQyao ekxda
ba) dr 4 tao 6 taasaaMnaI AaiNa AavaSyakxtaonausaar
kx) jaoMvha AavaSyak Aaho taoMvha
D) 12 taasaaMnaI
11) maulaalaa KaaÒ doNyaapaUvaI__ KaalaIlapaOkxI
yaavyaitarIWta yaaojanaa Aamalaata AaNalaI
paaihjao?
A) naLIcaI pa`tyaXataa AaiNa isqataI tapaasaavaI
ba) saMBarNaapaUvaI_ QvanaI tapaasaa
kx) KaaÒ BarivaNyaasaazI AsaNaarI nailakxa badlaa
D) ekuxNa KaaÒacyaa 25õ paoXaa jaasta KaaÒ
idlyaanaMtar QvanaI Aalaa tar saMBarNa raoKaUna
Qara.
12) naakxataUna jazramaQyao Anna paaocavaNaarI
nailakxa AMtaBaU_ta kxrtaanaa KaalaIlapaOkxI
yaavyaitarIWta dXataaMcao paalana koxlao
paaihjao.
A) ekxda saur] koxlyaanaMtar rWtasaMcaarpa`kxrNa
isqar Asaavao
ba) sqaainakx jaolayauWta Baulaocaa vaapar kxravaa.
kx) nailakxa AMtaBaU_ta kxrNyaapaUvaI_
saaOmyapaNao SaaoYaNaaÓaro naakx svacC kxravao
D) saMBarNa nailakxa hI basalaolyaa isqataImaQyao
AMtaBaU_ta kxravaI.
13) SaaoYaUna GaoNyaacyaa pa`ik`xyaocaa hotaU
kxaya Aaho?
A) r]gNaacaa Svasanamaaga_ vyavasqaaipata
kxrNyaakxrItaa.
ba) vaayaU ivainamayaamaQyao sauQaar
haoNyaakxrItaa.
kx) QvanaI namaunaa kxayama pa`apta kxrNyaasaazI.
D) varIlapaOkxI sava_
14) r]gNaacyaa saWSainaMgacaa yaaogya maaga_ kxaya
Aaho?
 A) saWSana kVxqaoTr AMtaBaU_ta kxrtaovaoLI
saWSainaMga kxravao.
ba) saWSana kVxqaoTr AMtaBaU_ta koxlyaanaMtar
saWSainaMga kxravao.
kx) saWSana kVxqaoTr kxaZUna Gaotaanaa
saWSainaMga kxravao.
D) saWSana kVxqaoTr kxaZUna GaotalyaanaMtar
saWSainaMga kxravao.
15) fuxFfuxsaaMcao saMEa`vaNa AaiNa yaaogya
sauriXata [_.TI.TI. pa`aptsaahna dotao . . .
A) r]gNaacaa Svasanamaaga_
ba) Svasana kxaya_
kx) yaaogya vaayaU ivainamaya
D) cauYaNaalaa pa`itabaMQa
16) maulaacaI isqataI ikxtaI vaoLa badlalaI paaihjao?
A) 5 tao 6 taasaaMnaI
ba) 2 tao 3 taasaaMnaI
kx) 12 taasaaMnaI
D) 8 taasaaMnaI
17) vaayauvaIjanaavar AsaNaa%yaa r]gNaacaI kxaLjaI
GaoNaa%yaa paircaarIkoxnao hata QauNao
AavaSyakx Aaho.
 A) taaoMDacyaa AaiNa Svaasanailakoxcyaa AataIla
nailakoxcyaa SaaoYaNaapaUvaI_
ba) taaoMDacyaa AaiNa Svaasanailakoxcyaa AataIla
nailakoxcyaa SaaoYaNaanaMtar
kx) taaoMDacyaa/Svaasanailakoxcyaa AataIla
nailakoxcyaa SaaoYaNaapaUvaI_ AaiNa naMtar
D) varIlapaOkxI kxahIhI naahI
18) vaayauvaIjanaavar AsaNaa%yaa r]gNaacaI kxaLjaI
GaoNaa%yaa paircaarIkoxnao inaja_Mtaukx
koxlaolao hatamaaojao yaadrmyaana Gaalaavaota.
A) taaoMDacyaa SaaoYaNaadrmyaana
ba) Svaasanailakoxcyaa AataIla nailakoxcyaa
SaaoYaNaadrmyaana
kx) taaoMDacyaa AaiNa Svaasanailakoxcyaa AataIla
nailakoxcyaa SaaoYaNaadrmyaana
D) varIlapaOkxaI kxahIhI naahI
19) laa[_nsacaI kxaLjaI Gaota Asataanaa KaalaI
idlaolyaa dXataaMpaOkxI yaavyaitarIWta sava_
dXataaMcao paalana koxlao paaihjao.
A) yaaogyairtyaa raogajaMtaUMpaasaUna mauWta
hataaLNaI
 ba) inaja_Mtaukx d`avaNaanao Qauvaavao AaiNa
naMtar hatamaaojao Gaalaavao
kx) hatamaaojyaa iSavaaya hataaLNaI
D) hvaa kxaZUna Gyaa tyaanaMtar laa[_nalaa Zkxlaa
20) vaayauvaIjanaavar AsaNaa%yaa r]gNaacyaa
maU~aaSayaacyaa dXataaMmaQyao yaavyaitarIWta
yaaMcaa samaavaoSa Aaho.
A) kVxqaVTrayaJaoSanacyaa vaoLI yaurIna kxlcar
AaiNa saoinsaTIvhITI Ahvaala paazvaNao.
ba) {tsa_ja_kx nailakoxlaa JaalaolaI jaKama, ADqaLa
tapaasaNao.
kx) {tsaja_kx nailakoxlaa paDNaara paIL paDNaar naahI
yaacaI dXataa GaoNao.
D) varIlapaOkxI kxahIhI naahI.

&aana pa`SnaavalaIkxrItaa gauNadanaacao inakxYa :-

&aanaacaI &aana gauNaaMcaI
paataLI gauNasaMKyaa Ea`oNaI
Aita{ttama 75õ paoXaa jaasta 16-20
{ttama 61-75õ 11-15
maQyama 50-60õ 6-10
sarasarI paoXaa 50õ paoXaa kxmaI 0-5
kxmaI
 maaihtaIyauWta saMmataIpa~a

saMSaaoQanaacao iSaYa_kx : “pauNao SahrataIla

inavaDkx r]gNaalayaataIla pa`qama garaodr AsaNaa%yaa
maataaMmaQyao gaBa_QaarNaocyaa paihlyaa
TppyaamaQaIla vaodnaaMcyaa paataLIvar i~akx garma
Saokx caa pairNaama”

saMSaaoQakxacao AaiNa saMsqaocao naava : ku.

irtaabalaa dovaI, padvyauttar ivaÒaqaI_, BaartaI ivaÒapaIz
AiBamata ivaSvaivaÒalaya, paircaairkxa mahaivaÒalaya,
pauNao.

saMSaaoQana maaga_dSa_kx AaiNa saMsqaocao naava :

saaO. koxiqalaokxpama maomacaaObaI, sahayyakx
pa`aQyaaipakxa, BaartaI ivaÒapaIz AiBamata
ivaSvaivaÒalaya, paircaairkxa mahaivaÒalaya, pauNao.

saMSaaoQanaacaa {ÕoSa : pa`qama garaodr AsaNaa%yaa

maataaMmaQyao gaBa_QaarNaocyaa paihlyaa
TppyaamaQaIla vaodnaaMcyaa paataLIvar i~akx garma
Saokx cyaa pairNaamaaMcao maulyaaMkxna kxrNao.

maaihtaI jamaa kxrNyaacaI pa`ik`xyaa :

gaBa_QaarNaocyaa paihlyaa TppyaamaQyao 2 taasa AQyaa_
taasaacyaa kxalaaMtaranao 10 imainaTaMkxrItaa garma
Saokx doNyaata yao[_la. paScaata caacaNaItaIla
vaodnaocyaa gauNasaMKyaocao maulyaaMkxna
nyaUmaVirkxla paona skoxla AaiNa efx.ela.e.saI.saI. skoxla
yaaMcyaa sahayyaanao kxrNyaata yao[_la.

Asvasqataa/Qaaokox : yaa AByaasaamaQyao kxaoNataohI

Qaaokox/Asvasqataa samaaivaYT naahIta.

sahBaaigataaMnaa fxayado : yaa pa`ik`xyaomauLo

vaodnaa kxmaI haoNyaasa madta hao[_la AaiNa taumhI
BaivaYyaata pa`BaavaIpaNao hI pa`ik`xyaa vaapar] Sakxala.

sahBaagaacaa kxalaavaQaI : AByaasaacaa kxalaavaQaI ha

5 taasaaMcaa Asaola.

gauptataa : AByaasaadrmyaana AaiNa AByaasaanaMtar

saMpauNa_ gauptataa raKalaI jaa[_la.

eoicCk sahBaaga : sahBaagaI tyaaMcyaa [cConausaar

saMSaaoQanaata sahBaagaI hao{] Sakxtaata.

sahBaaga baMd kxrNao : AByaasaadrmyaana

kxaoNatyaahI XaNaI sahBaagaI AByaasaataUna tyaaMcaa
sahBaaga kxaZUna Gao{] Sakxtaata.

maI yaa pa~akxataIla sava_ maaihtaI vacalaI Aaho AaiNa yaa

AByaasaata sahBaagaI haoNyaasa saMmataI dota Aho.
idnaaMkx :

izkxaNa :
sahBaaigataacaI svaaXarI