Bakımda Kültürel

Değerlerin
Farkına Varma
Dr. Cansev BAL
 İçerik Planı

1. Giriş
2. Kültür ve Kültürle İlişkili Kavramlar
3. Kültür ve Sağlık/Hastalık
4. Kültür ve Hemşirelik
 01
GİRİŞ
“Kültür bir toplumun yaşam biçimi
olmakla birlikte insan yaşamına yön
veren bilgi, inanç, gelenek
ve alışkanlıkların bütününü
oluşturmaktadır.”

savaşlar, göçler ve ekonomik problemler…

Her toplum düşünce, davranış ve inançlarına yön veren farklı
değer ve normlara sahiptir.

İnsanların sahip olduğu bu değer ve normlar toplumların kültürel

çeşitliliğini ve zenginliğini oluşturmaktadır.

Kültürel çeşitliliğin artması hemşirelik bakım ve uygulamalarını da

etkilemektedir.
Hemşirelerin bireylerin sahip oldukları kültürel
özelliklere ilişkin farkındalıklarının artması hemşirelik
bakımının bireyselleştirilmesini de katkıda bulunacaktır.
 02
KÜLTÜR VE
İLİŞKİLİ
KAVRAMLAR
.
 KÜLTÜR NEDİR?
Kültür; belirli bir topluma ait ırksal, etnik, dini veya sosyal grupların
düşünceleri, davranışları, iletişimleri, gelenekleri, inançları ve
değerlerinin tamamı olarak tanımlanabilmektedir.

Kültür karmaşık bir kavram olmakla birlikte genellikle ırk, etnisite ile
karıştırılabilmektedir.

Toplumun bir üyesi olan insan tarafından kazanılan bilgi, inanç, sanat,
ahlak, hukuk, gelenek ve alışkanlıkları içeren kültür, bireylerin anlamlı
ilişkiler ve bağ kurmak amacıyla kullandıkları öğrenilmiş ve paylaşılan
bilgi kalıpları olarak da açıklanabilmektedir.
 KÜLTÜR
İnsanlar bir kültürün parçası olarak dünyaya gelmekte ve yaşamları
boyunca pek çok kültürün etkisi altına girebilmektedir.

Kültür bireylere doğrudan doğruya ve dolaylı olarak kılavuzluk yaparak

yaşamlarına yön verebilmektedir.

Belirli bir toplumun üyesi olan bireylere; miras aldıkları dünyayı nasıl
göreceklerine, duygusal olarak nasıl deneyimleyeceklerine ve nasıl
davranacaklarına dair yol
gösterebilmektedir.
 Genel Tanımı

Kültür; belirli bir grup ya da toplumu oluşturan bireyin;

düşüncelerine, kararlarına ve eylemlerine rehberlik eden
zamanla bireyden bireye aktarılan bilgi, inanç, sanat,
ahlak, hukuk, alışkanlık, değer, norm ve gelenek olarak
tanımlanmaktadır.
Bireyler kültür yoluyla iletişim kurma yollarını, dil ve konuşma
şeklini, iş ve yaşam tarzını, sosyal ilişkilerini, değerlerini, dini
inançlarını ve ritüellerini gerçekleştirilebilmektedir.

Kültür öğrenilen bir davranıştır.

Bireylerin kültürü çevresel, biyolojik, politik ve sosyal olaylardan

etkilenerek zamanla değişim gösterebilmektedir.
 Kültür ile neyin ifade edilmek
istendiğini
anlayabilmek için kültürün sahip
olduğu özellikleri bilmek
gerekmektedir.
 Kültürün Özellikleri 1
Kültür, zamansal ve tarihsel birikimin bir ürünü olup kapsamlı bir bütündür.

Kültür hem maddi hem de manevi kavramları içermektedir. Sanat, edebiyat, giyim
tarzı kültürün maddi bileşenleri; gelenek, görenek, dil, inanç ve uygulamalar ise
manevi bileşenlerini oluşturmaktadır.

Kültür sosyal bir kavramdır ve toplum içinde yaşamla birlikte var olmaktadır.

Kültür, kalıtımsal ya da içgüdüsel olarak oluşmayıp, toplumun üyeleri tarafından

yaşam süreci içerisinde öğrenilen bir kavramdır.

Kültür, zihinsel düşünceleri, yetenekleri ve davranışları içermektedir.

 Kültürün Özellikleri 2
Kültür toplumda yaşayan bireylere kimlik kazandırır ve aidiyet duygusunu geliştirir.

Kültür sürekliliktir. Bireyin yaşamı boyunca kazandığı değerler, davranışlar,

alışkanlıklar ve eğilimler doğrultusunda gelişir. Yaşam içerisinde ortak değer,
inanç, gelenek ve göreneklerin paylaşılmasıyla nesilden nesile aktarılabilir.

Kültür, aynı toplum içinde yaşayan insanlar tarafından oluşturulur ve paylaşılır.

Kültür karmaşık bir kavramdır. Bir kültüre ait özelliklerin o kültüre ait olmayan
bireyler tarafından tanımlanması ve anlaşılması bazen zor olabilir.

Kültür dinamiktir. Zaman içinde toplumsal özellikler ve koşulların değişmesiyle kültür

de değişime uğrayabilir
 KÜLTÜR İLE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR

1. Irk 2. Din 3. Etnisite

Ten rengi, İlahi veya Değerler, dil, coğrafi alan ve
saç dokusu, göz insanüstü güç ırksal özellikler gibi sosyal ve
şekli veya rengi hakkındaki kültürel mirasla ilgili paylaşılan
gibi genetik olarak inançlar, ortak bir kimliği ifade eder.
aktarılan uygulamalar ve Etnisite, bireylerin kendilerini
özellikleri etik değerler bir gruba bağladıkları kültürel
paylaşan bir sistemi olarak bir süreçtir. Kültür gibi
grup insanı ifade açıklanabilir. zamanla değişim gösterebilir.
eder.
  Diğer grupları kendi kültürel bakış açımıza

4. göre yargılamayı ifade eder.

 Kişinin kendi kültürünün ve yaşam tarzının
Etnosentrizm üstünlüğüne olan inancıdır.
 Etnosentrik bakış açısında diğer görüşler
farklı, yanlış veya daha az önemli kabul
edilebilir.
  Alt kültür daha geniş bir toplumda baskın
olan kültürden, farklı değer ve normlara
sahip olan grupları ifade eder.
5. Alt Kültür  Alt kültür üyeleri baskın kültürden farklı
olarak kendilerini diğerlerinden ayıran, o
gruba özgü dil, jargon ile birlikte ortak
gelenek, tutum ve değerlere sahiptir.
  Kültürel çeşitlilik farklı olma olgusu veya
durumu olarak açıklanabilmektedir.
6.  Çeşitlilik, sadece kültürel gruplar arasında
Kültürel Çeşitlilik değil aynı zamanda bir kültürel grup içinde de
görülebilmektedir.
 Cinsiyet, yaş, etnisite, sosyoekonomik durum,
eğitim seviyesi, dini inanç ve değerler gibi pek
çok faktör bu çeşitliliğin oluşmasına katkıda
bulunabilmektedir.
  Etnik köken veya vatandaşlık ile eş anlamlı olarak
kullanılabilen; genellikle egemen devleti ya da
ülkeyi ifade eden bir kavramdır.

7.
 Milliyetçilik bir millete ait olma bilincini, milletin
Milliyetçilik iyiliği ile ilgili özlem ve hisse sahip olmayı
belirtmektedir.
 Milliyetçilik, milletin amaçlarına ulaşmasında ve
milli iradeyi gerçekleştirmesinde toplumsal ve
siyasi bir olgudur.
  Önyargı, belirli bir grup ya da kişiye karşı
peşinen yöneltilen olumsuz duygu, tutum ve
düşüncelerdir.
 Önyargılar, bir toplumdaki gruplara yapılan
8. Ön yargı hatalı genellemelerden ortaya çıkan olumsuz
yaklaşımlar olarak tanımlanabilir.
 Birey, toplum ve kültüre ilişkin olumsuz
önyargı, ayrımcılığa yol açabilir.
  Bireylerin içinde yaşadığı grupların sahip olduğu ırk
9. özelliğine, etnik kökenlerine, cinsiyetlerine önyargılı
Ayrımcılık ve adil olmayan bir şekilde davranılmasıdır.
 Ayrımcılık genellikle bireylerin sahip olduğu haklar ve
fırsatlar reddedildiğinde ortaya çıkmaktadır.
 Bireylerin karar vermesinde etkili olan
fikirler, ideolojiler, olumlu veya olumsuz
olarak bireyleri sınıflandıran ve bu yönde
10. başkalarının da algılarını, davranış ve
beklentilerini etkileyen değer yargılarıdır.
Stereotipleştirme
Önyargı stereotipleştirmenin duygusal
olarak bir sonucuyken, ayrımcılık yapmak
ise stereotipleştirmenin davranışsal bir
sonucudur.
  Kültürel uyumsuzluk ve çatışmalar, bireylerin
birbirlerinin kültürlerine olan önyargı ve
etnosentrik bakış açıları doğrultusunda zarar
verici yaklaşımları nedeniyle ortaya çıkabilir.
11. Kültürel 
 Kültürel grup üyelerinin bu yaklaşımı bireyin
Uyumsuzluk kendi yaşam tarzını diğerlerinden üstün tutma
ve Çatışmalar eğilimine de yatkın hale getirebilir.

 Bu nedenle kültürel uyumsuzluk ve çatışma,

insanların birbirlerinin kültürel beklentilerini
karşılamaması sonucunda ayrımcılık ve
eşitsizliklere yol açabilen kavramlardır.
Hep Birlikte Düşünelim
İnsan

Hemşire Kültür Çevre

Sağlık/Hastalık
 03
Kültür
ve
Sağlık/Hastalık

.
 Sağlık
Sağlık uzun bir süre “ölüm ve hastalık gibi yaşam sürecinde
olumsuz etkisi olan özelliklerin olmaması” olarak açıklanmıştır. Bu
doğrultuda bireyin yaşamına etki eden olumsuz durumların olmaması
sağlığın göstergesi olarak kabul edilmiştir.

Sağlık ve hastalık kavramları insanlar arasında sosyal ilişkileri ve

davranışları kapsamaktadır.

Örneğin hangi semptomların hastalık belirtisi olup olmadığı,

bireylerin sağlık profesyoneli ve tedavi tercihleri toplumun kültürel
yapısıyla yakından ilgili olabilmektedir.
 Sağlık ve hastalık kavramları her kültürde farklı algılanabilmektedir.
Bir toplumun hastalık algısı ile başka bir toplumdaki hastalık algısı
farklılık gösterebilmektedir.
 Bazı toplumlarda sağlıklı olma kavramı bireyin kendisinden beklenilen
görevi yapabilme gücü ile değerlendirilebilmektedir. Eğer birey
kendisinden beklenilen görevi yapabiliyorsa sağlıklı olarak kabul
edilebilmektedir.
 Toplumların hastalık durumunda değerleri, hastalığa bakış açıları ve
tedavi tercihleri yaşadıkları kültürün özelliklerini yansıtmaktadır.
 Bazen hastalığın belirgin bir ağrı ya da güçsüzlük hissettirmesi kriter
olarak ele alınabilmektedir.

Bireyin yaşamını sürdürdüğü bu kültürel yapı hastalıkların erken dönemde

tanımlanmasını engelleyen bir durum olarak görülebilmektedir.

 Kültür; birçok özelliği ile sağlık ve hastalığı etkileyen sosyolojik bir

kavram olarak tanımlanabilmektedir.
 Sağlık/Hastalık Kavramı Üzerinde Etkili Olan
Kültürel Özellikler

1. İletişim ve Dil
• Birey hangi dili kullanıyor? ve bu dili ne kadar iyi konuşuyor ve yazıyor?
• Bireyin tercümana ihtiyacı var mı? aile üyeleri ya da arkadaşları mevcut
mu?
• Birey kendisine nasıl hitap edilmesini tercih ediyor?
• Bireyin hangi kültürel değerleri ve inançları iletişim ve bakım
uygulamalarını etkileyebilir?
• Bireyin sözel olmayan davranışları nelerdir ve sağlık uygulamalarında
bireyi nasıl etkiler?
 Not:
Kültürel olarak en değişken iletişim türlerinden birisi de sözlü olmayan
iletişim şeklidir.

Bazı kültürlerde iletişim kurarken göz temasında olmak gerekebilmektedir.

Bazı kültürlerde ise doğrudan göz teması kabalık olarak

değerlendirilebilmektedir.

Asya ve Arap kültüründe göz temasından kaçınılabilmektedir. Bu nedenle

kültürel ve etnik açıdan farklılık gösteren bireylere bakım sunarken,
kültürlerarası bir değerlendirme yapmak gerekebilmektedir
 Sağlık/Hastalık Kavramı Üzerinde Etkili Olan
Kültürel Özellikler
2.Sosyo-Ekonomik Durum

Ülkeler arasındaki refah anlayış farklılığı olduğu için bir toplumdaki

yoksulluk bazen diğer toplumlarda zenginlik olarak kabul
edilebilmektedir.

Yoksulluktan en çok etkilenen gruplar çocuklar ve yaşlılardır.

Aile içerisinde temel gereksinimlerin karşılanma durumu, geçim

kaynaklarını ve aynı zamanda sağlık durumunu da etkileyebilmektedir.
 Not:
Yoksul bir kültür içerisinde yaşamını sürdüren bireylerin sahip olduğu
özellikler;
• Çaresizlik, teslimiyet ve kadercilik duyguları
• Gelecek için hiçbir umut olmadan hayata karşı günlük yaşam
tutumu sergileme
• İşsizlik ve devlet yardımına geresinim duyma
• İstikrarsız aile yapısı
• Özsaygıda azalma ve toplumdan uzaklaşmadır.
 Sağlık/Hastalık Kavramı Üzerinde Etkili
Olan Kültürel Özellikler
3. Aile Yapısı
Aile üyeleri arasındaki iletişimin kuvveti ve birbirini desteklemesi,
başarının bireysel ya da ailesel olarak aynı anlamı taşıyıp
taşımadığı, çocukların bakımında aile üyeleri arasında rol
paylaşımlarının nasıl olduğu, aile içerisinde kimin korunacağı,
herhangi bir sağlık sorununda kimin bakım verici olması gerektiği
kültürel yapıya göre değişiklik gösterebilmektedir.
 Not:

Bazı kültürlerde, erkek eş ya da baba; bazı kültürlerde ise evin en

büyüğü karar verici olabilmektedir.

Aile üyelerinden baskın olan bireyi bakıma dahil etmek, birey ve

ailesinin onay vermediği hemşirelik bakımının sunulmasından
kaynaklanan çatışma ve öğretileri önleyebilmektedir.
Sağlık/Hastalık Kavramı Üzerinde Etkili Olan
Kültürel Özellikler
4. Cinsiyete Dayalı Roller
Yaşamdaki roller cinsiyete özgü olarak farklılaşabildiği için
kültürlerarasında cinsiyet kavramı önemlidir.

Cinsiyetler arasında ev işleri paylaşımı, çocukların bakımı, aile içinde

geliri kimin sağlayacağı, kültüre göre farklılık gösterebilmektedir.

Aile üyelerinin sorumlulukları, sosyal davranışları ve kültürel inançları

sağlığı etkileyebilmektedir.
 Not:

Erkeğin egemen olduğu kültürlerde kadınlar sağlık uygulamalarında

pasif kalırken, Afro-Amerikan ve Kafkas gibi toplumlarda kadınlar
çoğu zaman baskın olabilmektedir.

Bireye bakım sunarken aile üyelerindeki rol dağılımı ve karar verici

olan aile üyesinin kim olduğu gözlemlenmelidir
 Sağlık/Hastalık Kavramı Üzerinde Etkili
Olan Kültürel Özellikler
5. Beslenme
Yemeklerin hangi yöntemle pişirildiği, nasıl saklandığı, kullanılan
malzemeler, yiyeceklerin sıcak ya da soğuk tercihi, besin değerlerine
ilişkin algılar, hamilelik, loğusalık ya da menstrüasyon dönemindeki
özel beslenmeler, et yemek ya da yememek kültürel özelliklerden
etkilenebilmektedir.

Sağlık bakım kurumlarında servis edilen yiyecekler bireyin alışkın

olduğu beslenme özelliklerinden farklılık gösterebilmektedir.
 Sağlık/Hastalık Kavramı Üzerinde Etkili
Olan Kültürel Özellikler
6. Din
Dinin toplumsal hayat üzerindeki bir diğer işlevi, insan ve toplumlar için
oto-kontrol mekanizması görevi görmesidir.

Bu kontrol zayıfladığında, insan davranışlarında ilkelliğe dönüş ve

kültürel değerlerle çatışma başlayabilmektedir.

Sağlık-hastalık yönelimi dini hayat görüşleri ile iç içedir.

 Not:
Dini hayat çoğu kez bireyin iç dünyasını olumlu ya da olumsuz
etkiyebilmektedir.
İslamiyet’te alkol kullanmak uygun bir davranış olarak kabul
edilmemektedir.

Alkolün günah olarak kabul edilişi alkol kullanımına bağlı olarak

gelişebilecek hastalıkların önüne geçebilirken; aynı inanışa göre tedavide
kullanılan bir ilacın içerisinde alkol bulunması sağlık uygulamalarının
önünde bir engel teşkil edebilmektedir.
 Not:

Bazı inanışlarda kader ve kaderden kaynaklanan tüm hastalıkların

inanılan yüce güçten geldiği düşüncesi, kabul etme ve baş etme
sürecini kolaylaştırırken, bu inanışın aşırı olması ve kadercilik
anlayışı, doğru sağlık davranışlarının göz ardı edilmesine neden
olabilmektedir
 Sağlık/Hastalık Kavramı Üzerinde Etkili
Olan Kültürel Özellikler
8. Ağrı İfadesi
 Bireylerin deneyimlediği ağrı davranışı kültürel olarak farklılık
gösterebilmektedir.
 Bazı kültürlerde ağrı davranışı kolaylıkla ifade edilebilirken bazı
kültürlerde ise acı çektiğini ifade etmek güçsüzlük olarak
nitelendirilebilmektedir.
 Hemşireler genellikle şikâyet etmeyen bir bireyin hasta özelliğini
taşımadığını varsayabilmektedir.
 Not:
Ağrı deneyimi olan birey için kültürel etkenler değerlendirilirken;
• Ağrı bulgusunda kültürün önemli bir bileşen olduğu ve ağrıya yönelik
bireyin farklı inanışlarının olabileceğinin farkında olunması
gerekmektedir.
• Bireyin ağrıya tepki verme hakkının olduğu ve bu tepkilerin kültürel
yönden de etkilendiği bilinmelidir.
• Bireyin ağrıya yönelik algı ve tepkilerinin kişiselleştirilmemesi
gereklidir.
 Sağlık/Hastalık Kavramı Üzerinde Etkili
Olan Kültürel Özellikler
9. Ruhsal Sağlık
Ruh sağlığına yönelik ifade ve tepkiler birçok kültürde farklı
algılanabilmektedir.

Bazı kültürlerde ruh sağlığına ilişkin problemler damgalanma olasılığı

nedeniyle gizli kalması gereken, utanç verici bir durum olarak kabul
edilebilmektedir.
Bu nedenle ruh sağlığına yönelik sorunların gizli kalması gerekliliğine
inanılmaktadır.
Bazı kültürlerde ise ruhsal sorunlar bir hastalık olarak kabul edilmekte
ve bireyler kolayca yardım arayışına gidebilmektedir.
 04
Kültür
ve
Hemşirelik
 Hemşirelikte
Kültürel Yetkinlik
Kültürel çeşitliliğin artması, özü insana bakım vermek olan hemşirelik
mesleğini de etkilemektedir.

Bireyselleştirilmiş, insan onuruna saygılı, insancıl ve bütüncül bakım

sunabilmenin yolu; hemşirelerin kendi kültürünü, bakım verdiği bireyin
kültürünü bilmelerinden ve hemşire-birey ilişkilerinin farklılıklardan
nasıl etkilendiğini anlayabilmelerinden geçmektedir.
 Hemşirelikte Kültürel Yetkinlik

Kültürel yetkinlik farklı birey, aile ve toplumların gereksinimi olan

bakım hizmetini sunabilmek için kültüre duyarlı bir şekilde bakımın
planlanması ve uygulanabilmesidir.
Kültürel yetkinlik bir süreçtir ve zamanla gelişim göstermektedir.
Bu sürecin birbiri ile iç içe geçmiş beş bileşeni bulunmaktadır.

1. Kültürel farkındalık

2.Kültürel bilgi

3. Kültürel beceriler

4. Kültürel karşılaşmalar

5.Kültürel arzu
 1. Kültürel farkındalık

Bireyin kendini tanıması; kendi geçmişini, değerlerini, ön

yargılarını derinlemesine incelemesi olarak ifade edilmektedir.
 2. Kültürel bilgi

Bireyin bakım sunduğu kişi, aile ya da grubun sağlık bakım inançları,

yaşamın anlamı ve dünya görüşleri konusunda bilgi edinebilme
durumudur.
 3. Kültürel beceriler

Bireylerin sağlık bakım uygulamalarını etkileyebilecek biyo-psiko,

sosyo-kültürel ve politiko-ekonomik faktörleri değerlendirebilme
becerisidir.
 4. Kültürel karşılaşmalar

Birey aile ya da grubun sağlık bakım uygulamalarına

ilişkin kültürlerinin öğrenilebilmesi ve
kültürlerarası iletişimin sağlanabilmesi için
etkileşimde bulunmaktır.
 5. Kültürel arzu

Birey, aile ve gruplara kültüre duyarlı bakımın sunulabilmesi için

kültürel farklılıkları kabul etmek, saygı duymak, bakım gereksinimleri
karşılanırken birey ve ailesinin yeteneklerini keşfetmesini,
başkalarından öğrenmesini ve kültürel benzerliklere olan
farkındalığının artırılmasını sağlayacak istektir.
Bu bileşenler, kültürel yeterliliğe sahip olabilmek için hayat
boyu devam edecek bir süreçtir.

Kültürel olarak yeterli olabilmek için çaba göstermek, alçak

gönüllü olmak, farklılıkları kabul etmek gerekmektedir.
 Hemşirelerin Kültürel
Yetkinliğe Sahip Olmasını
Gerektiren Özel Durumlar
Dini veya Manevi İhtiyaçları Farklı Olan Bireylere Bakım Sunma
Her insanın manevi değerleri ve inançları, sahip olduğu yaşam
deneyimleri içinde büyüdüğü kültürden etkilenebilmektedir.

Bu nedenle hemşirenin kendisinin ve bireyin manevi inançlarının

farkında olması, bireyin bakım ihtiyaçlarını belirleyebilecek bilgi
düzeyine sahibi olması gerekmektedir.

Aynı zamanda hemşire bireylere kendi dini veya manevi görüşlerini

empoze etmemeye özen göstermelidir.
 Farklı Bir Dil Konuşan Bireylere Bakım Sunma

Dünyada insan ve dil çeşitliliğinin artması, hemşireler ve diğer sağlık

profesyonellerinin dil problemleriyle karşılaşma olasılıklarını da
artırabilmektedir.

Hemşirenin bireyin sağlık inanç ve ihtiyaçlarını belirleyebilmesi,

gözlemleyebilmesi ve anlayabilmesi için bireyin kültürüne, konuştuğu
dile, kültürüne özgü kavramlara hakim olması gerekmektedir.
 Örnek Olay;
Amerika’nın öncü sağlık merkezlerinden Cleveland Clinic’in yayınladığı kitapta
iletişimde yaşanan sorunlara yönelik çok önemli bir örnek paylaşılmıştır. Hemşire Afro-
Amerikan bir hastasına hitap ederken “günışığı (sunshine)” diye seslenmiş ve hastanın
bu durumdan rahatsızlık duyduğu görülmüştür. Hastayla bu durum görüşüldüğünde ise;
hasta bu kelimenin kendi kültüründe kölelere hitap ederken söylenildiğini ve kendisine
bu şekilde hitap edilmesini istemediğini bildirmiştir. Bunun üzerine Cleveland Clinic
çalışanların bakım verirken hastalara “tatlım (honey), canım (dear), güneş ışığı
(sunshine)” gibi kelimeler kullanmaması gerektiği konusunda kurallar belirlemiştir.
 Terminal Dönem Hastaya Bakım Sunma

Terminal dönemdeki bireyler fiziksel, psikososyal ve manevi

gereksinimlerinin karşılanması sürecinde yardıma ihtiyaç
duyarlar.
Bu gereksinimler bireyin içinde büyüdüğü, yaşadığı kültürün
etkisiyle değişiklik gösterebilmektedir. Bu nedenle terminal
dönemdeki her birey kendi kültürü, inanç ve değerleri
doğrultusunda değerlendirilmelidir.
 Göçmen ve Mültecilere Bakım Sunma

 Göçmen nüfus, kültürel tutum ve sağlık bakım inançları yönünden

farklılık gösterir.

 Göçmenlere bakım sunarken sağlık profesyonellerinin karşılaştığı

en önemli sorun dil farklılıklarından kaynaklanan güvensizlik ve
kültürel çatışmadır.

 Bu konuda yapılan çalışmalarda da kültür ve dil farklılıkları

nedeniyle göçmenlerin sağlık profesyonellerine güvenmedikleri,
iletişim güçlüklerinin sağlık bakım kalitesini düşürdüğü ve bu
farklılıkların hemşirelere fiziksel ve psikolojik yük getirdiği
bildirilmiştir.
 Yaşam Süreci
Doğrultusunda
Kültürlerarası Hemşirelik
Bakımı Sunumu
 Gebelik ve Doğumla İlgili Kültürel İnanç Sistemleri ve
Uygulamaları

Tüm kültürler ailenin ve toplumun devamlılığını sağlamak için çocuk

doğurmaya değer verir.

Bir kadının çocuk sahibi olamaması Arap kültüründe boşanma ve

reddedilme nedeni olarak kabul edilebilmektedir.

Özellikle İslami kuralların geçerli olduğu Müslüman toplumlarda

evlilik dışı gebelikler genellikle tabu kabul edilerek, bazen ailenin
kadına karşı ağır yaptırımlar uygulamasına neden olabilmektedir.
 Örnekler;
Sıcak ve soğuk hastalık teorisini benimseyen bazı Asya kültürlerinde hamilelik
sıcak bir durum olarak görülmekte; bu nedenle süt ve süt ürünleri, yoğurt,
sebze ve ekşi yiyecekler gibi soğuk yiyecekler tüketilmesine dikkat
edilmektedir.

Acı biber, zencefil ve hayvansal ürünler gibi sıcak yiyeceklerin düşük ve fetal
anormalliğe neden olduğuna inandıkları için tercih edilmez.

Türk kültüründe gebenin tavşan yemesi sonucunda dudağının yarık veya kesik
olacağına, çocuğun korkak olacağına ve gözleri açık uyuyacağına inanılmaktadır.

Çerkes kültüründe ekşi elma, erik gibi meyvelerin tüketilmesi durumunda

doğacak çocuğun kız olacağına; aynı şekilde tatlı şeyler tüketildiğinde doğacak
çocuğun erkek olacağına inanılmaktadır.
 Yenidoğan Bakımı ile İlgili Kültürel İnanç Sistemleri ve
Uygulamaları
Ülkemizde yenidoğan ve çocuk bakımı sürecinde kullanılan geleneksel
uygulamalar sağlık açısından zararlı sonuçlar doğurabilmekte, tedaviye
başvurma sürecini ve bebeğin iyileşme sürecini uzatabilmekte, sakatlık,
hastalık ve hatta ölümle sonuçlanabilmektedir.

Ülkemizde yapılan geleneksel uygulamalara; bebeğin isilik olmaması ve

terinin kokmaması için bebeğin tuzlanması, kabızlık veya gaz durumunda
zeytinyağı içirilmesi, bebeği kolay uyutabilmek için kundaklama yapılması,
sarılık olmaması için sarı kıyafet giydirilmesi ve koruyucu tılsım olarak
demir nesnelerin bebeğin yastığının altına konulması örnek olarak
verilebilir.
 Ölüm ve Yas Süreci ile İlgili Kültürel İnanç Sistemleri ve
Uygulamaları

Her toplum kendi kültürel ve dini değerleri doğrultusunda ölüme farklı

anlamlar yükleyebilmektedir.

Bazı dinlerde ölümden sonraki hayatın varlığına olan inanç öne çıkarken,
bazı dinlerde ise hayatın ölümle birlikte sonlandığı kabul edilmektedir.

Dindar Hindu ve Budistler ise ölümü yeniden doğuşa doğru bir adım olarak
görebilmektedir.

Ölüme yüklenen farklı anlam ve inanışlar, gelenekler, dini inançlar

toplumlar arasında benzerlikler ve farklılıklar gösterebilmektedir.
 Örnekler;
Hristiyan, Müslüman ve Yahudi toplumlarda ölüm sürecinde dua etmek
önemli bir uygulamadır.

Özellikle Katolik Hristiyanlar manevi güç sağlamak için, dini resim ve

aksesuarları yanlarında bulundurmak isteyebilirler.

Müslüman Türk kültüründe ölen kişi gece gömülmemekte; eğer kişi gece
vefat ettiyse vücuduna kötü ruhların girmesini önlemek amacıyla
akrabaları sabaha kadar başında beklemektedir.

Hint ve Budist kültüründe ise, reankarnasyona inanılmakta; bir sonraki

hayata geçişi hızlandırmak için gün doğumundan önce vücut yıkanmakta,
yağla masaj yapılmakta, temiz giysiler giydirilmekte ve ölü yakılmaktadır.
Bireylerin kültürel özelliklerini
değerlendirme ve kültürel
bakımın sunumunda
hemşireler;
 Hemşireler;
 Hizmet sunulan toplumu hastalıklardan korunmak ve tedavi
edebilmek için, o toplumun sağlığı korumak ve geliştirmek
amacıyla yerine getirdiği davranış ve uygulamaları belirlemek
için kültürel değerlendirme yapmalı ve veri toplamalıdır.

 Toplanan veriler doğrultusunda yararlı ve zararlı geleneksel

uygulamaları belirlemeli, bunlara ilişkin ayrıntılı bilgi sahibi
olmalı, zarar vermeyecek uygulamaları değiştirmeleri konusunda
ısrarcı olmamalıdır.
 Hemşireler;
Bireyleri kendi kültürel inanç ve değerleri doğrultusunda
değerlendirmeli, hemşirelik girişimlerini planlarken kültürel
özellikleri göz önünde bulundurmalıdır.

Sağlık politikalarının ve girişimlerin belirlenmesinde bilimsel

kanıtların yanı sıra hizmet sunulan toplumun sağlık deneyimleri,
kültürel inanç ve uygulamaları, öncelik ve zorunluklarını göz önünde
bulundurmalıdır.
 Hemşireler;
Türk toplumunda ruhsal hastalıkların tedavisinde hocaya götürme, muska
yazdırma gibi geleneksel uygulamalar yaygın olarak kullanılmaktadır.

Bu nedenle ruhsal hastalıklarla ilgili profesyonel yaklaşımların önemi öğretilirken

bireyin sahip olduğu kültürel inanç, değer ve manevi ihtiyaçlarını göz önünde
bulundurarak girişimleri planlamalıdır.

Bireyin sahip olduğu gelenekler doğrultusunda ölümle ilgili inanışlarının farkında

olmalı, dua etme ve dini kitapları okuma gibi kültürel uygulamaları
gerçekleştirebilmesi için uygun ortamın sağlanmasında kurum yönetimi iş birliği içinde
çalışılmalıdır.
Hatalı sağlık davranışlarının önlenebilmesi, bireylerin etnik köken ve
geleneklerine saygı gösterilerek planlanan ve aileyi de içine alan
eğitimler ile mümkün olur.

Bireyin sahip olduğu sağlığa zararlı geleneksel uygulamaları

değiştirmeye yönelik eğitimler verirken, bireyin kültürel inanç ve
değerler ile çatışmaya girmemelidir.

Evde doğum yapmanın yaygın olduğu bölgeler belirlenmeli, evde doğum

yapmanın kadınlar ve çocuklar üzerindeki zararları konusunda
bilgilendirme eğitimleri yapmalıdır.

Farklı kültürden bireylerin benzer ve farklı davranışlarını belirleyerek

eğitim programları planlanmalıdır.
SONUÇ
 SONUÇ
 Kültürel hemşirelik bakımı bireyin bütüncül olarak ele alınmasını gerektiren çok
boyutlu bir kavramdır.

 Her birey yaşadığı toplumun kültürü, değer ve inançları doğrultusunda gelişimini

sürdürür ve bu özellikleri davranışlarına yansıtır.

 Kültür, tutum ve davranışlar bireyin sağlığını etkiler. Kültüre uyumlu ve yetkin

bakım hemşireliğin sanatsal yönünün bir parçasıdır.

 Kültürel farkındalığı, bilgi ve becerisi gelişmiş hemşireler, bakımın önündeki

kültürel engelleri ortadan kaldırarak bakım kalitesini artırmakta ve mesleğin
görünürlüğüne katkı sağlamaktadır.
 ÜNİTE
SONU 
 Hemşirelikte Bireyin Sağlığını Etkileyebilecek Özellikleri ile İlgili
Kültürel Değerlendirme Alanları
Aidiyet kavramı
•Birey kendini hangi kültüre ait tanımlamaktadır?
•Birey ait hissettiği kültürel toplulukla ne kadar özdeşleşmektedir?
•Bireyin doğum yeri neresidir?
•Birey nerede doğmuştur? ve nerede yaşamını devam ettirmektedir? Birey göçmen ya da
mülteciyse ülkesindeki yaygın olan sağlık sorunları araştırılmalıdır.
•Bireyin yaşamını sürdürdüğü bölge nerededir?
•Bireyin mesleği nedir?
Değer kavramı
•Birey sağlık/hastalık kavramını nasıl yorumlamaktadır?
•Birey doğum ve ölüm kavramını nasıl yorumlamaktadır?
•Birey, bakım sunan sağlık profesyoneline nasıl bakmaktadır?
•Bireyin kültürü görünüşe, güzelliğe ve güce ne kadar önem vermektedir?
•Kültür, bireyin hastalık ve tedavi nedeniyle meydana gelen beden imajındaki değişimlere
nasıl tepki vermektedir?
•Bireyin deneyimlediği kültürel damgalama var mıdır? Damgalanma deneyimi bireyin
hastalık durumuyla ilişkili midir?
•Birey görünümüne önem veriyor mu?
•Bireyin boş zaman algısı nasıldır? Boş zamanlarındaki faaliyetlerinde öncelikleri nelerdir?
•Bireyin kültürlenme ve eğitim konusundaki görüşleri nelerdir?
•Birey gelişim ve değişimi nasıl algılamaktadır?
•Sağlık/hastalık, tedavi ve ameliyat olmak bireyin yaşam tarzını nasıl etkilemektedir?
•Bireyin mahremiyete yönelik düşünceleri nelerdir? Nezaket kavramı, dokunma eylemi, yaş
alma ve cinsiyet kavramına yönelik ifadeleri nasıldır?
•Bireyin profesyonel sağlık bakımına ilişkin düşünceleri nelerdir?
•Birey kendi kültüründen olmayan kişilerle ilişkilerini nasıl kurmaktadır?
Kültürel yaptırımlar
•Bireyin kültüründe duygu ve hisler nasıl ifade edilmektedir?
•Bireyin kültüründe ölüm ve yas tutmaya ilişkin düşünceler nasıldır?
•Bireyin kültüründe ölen bireye yönelik yorumlama ve ölüm konusunda bilinmeyen
kavramlara ilişkin kısıtlamalar var mı?
•Bireyin kültürü kadın ve erkek ilişkilerinde cinsiyetçi normlara sahip mi?
•Bireyin kültüründe cinselliğe, beden imajına ve bu alanlara özgü ameliyatlara ilişkin
kısıtlamalar var mı?
İletişim
•Bireyin ana dili nedir? Bireyin konuşup iletişim sağladığı başka bir dil var mı? Birey bakım
hizmeti alırken hangi dili kullanmayı tercih etmektedir?
•Bireyin tercümana ihtiyacı var mı?
•Birey kendisine nasıl hitap edilmesini tercih etmektedir?
•Bireyin kültürü, dilini, tabularını, güncel sorunlara bakış açısını nasıl etkilemektedir?
•Bireyin sözel olmayan iletişim özellikleri nelerdir?
•Bireyin kültürü bakım iletişimini etkiliyor mu?
•Bireyin farklı kültürel geçmişi olan sağlık profesyoneli ile iletişimi var mı?
•Birey bakım alırken hemşirenin kendisiyle aynı yaş grubunda, aynı cinsiyette ve aynı
kültürel özellikte bulunmasını önemsiyor mu?
Sağlıkla ilgili inançlar
•Birey hastalığı hangi nedenlere bağlamaktadır? (Kader, ilahi güçten gelen ceza, sıcak/soğuk,
ying/yang vb.)
•Bireyin ideal beden görünümü konusunda inançları nelerdir?
•Birey, sağlıkla ilgili durumlarını nasıl algılamaktadır?
•Birey sağlığına nelerin iyi geldiğini düşünüyor?
•Birey kültüre özgü şifacılara güveniyor mu?
•Birey hangi tür kültürel alternatif bakım uygulamalarına ilgi duymaktadır? (bitkisel ilaçlar,
iksirler, masaj, meditasyon, dua, vb. )
•Bireyin “iyi hasta” algısı neleri içermektedir? Bireyin iyileştiği ve artık hasta olmadığı kararı
neye göre verilmektedir? Bireyle kim ilgilenmektedir?
•Bireyin kültüründe psikolojik sorunlar nasıl yorumlanmaktadır? Bireyin kültüründe fiziksel
sorunların hastalık olarak kabul edilmesi gibi psikolojik sorunları da hastalık olarak kabul
ediliyor mu?
Beslenme
•Bireyin kültürü beslenme özelliklerini nasıl etkilemektedir?
•Yemek yemenin birey için anlamı nedir?
•Birey yemek yerken genellikle kimlerle beraber olmak ister?
•Bireyin öğünlerinin zamanlaması ve sıralaması bulunur mu?
•Birey için yemek yemenin anlamı nedir?
•Birey sağlıklı ya da sağlıksız beslenmeyi nasıl tanımlamaktadır?
•Bireyin ailesinde alışverişi kim yapmaktadır? Yemekleri kim pişirmektedir?
•Bireyin alkolden uzak durma ya da hayvansal besinleri tercih etmeme gibi tercihleri var
mıdır?
•Bireyin dini inanışı diyetini etkiliyor mu? Birey belirli besinlerden düzenli olarak mı
kaçınmakta yoksa inancı doğrultusunda belirli tarihlerde mi dikkat etmektedir?
•Bireyin dini, oruç tutmayı zorunlu kılıyorsa birey için oruç tutmak ne anlama gelmektedir?
•Birey ne kadar süreyle oruç tutmaktadır?
•Birey oruç tutarken sıvı alımından kaçınıyor mu?
Bireyin dini, hastalık sırasında oruç tutmaktan muaf olmaya izin veriyor mu?
Sosyo-ekonomik özellikler
• Bireyin sosyal ağını kimler oluşturur? (ailesi, arkadaşları, akranları vb.)
•Bireyin sosyal destek ağının üyeleri, bakımı nasıl tanımlar? (örneğin, sürekli yanında
bulunmak, maddi destek sağlamak, aileye bakmak, bireye yardımcı olmak)
•Aile üyelerinin sağlık ve hastalık sırasındaki rolü nedir?
•Bireyin ailesi sağlığın geliştirilmesi yönünde bireyi nasıl teşvik etmektedir?
•Kültürel aile yapısı, bireyin sağlık veya hastalığa tepkisini etkiliyor mu?
•Aile üyeleri sağlıkla ilişkili kararlara katılıyor ya da kararları etkiliyor mu?
•Ailenin gelir kaynakları kimlerdir? Toplam yıllık gelir ne kadardır? (hassas bir soru)
•Bireyin sağlık sigortası var mı?
•Bireyin ekonomik durumunun yaşam tarzı, yaşam koşulları ve sağlık durumu üzerinde
etkileri var mıdır?
•Taburculuk sonrasında ev ortamı hemşirelik bakımını nasıl etkiler?
Kültürel destek sağlayan kuruluşlar
• Etnik/kültürel faaliyetlerin birey üzerindeki etkileri nelerdir?
Eğitim geçmişi
• Bireyin eğitim durumu nedir?
• Bireyin eğitim durumu bakımın özelliğini ve içeriğini etkiliyor mu?
• Bireye bakım veren aile üyeleri aynı dili kullanabiliyorlar mı?
• Bireyin öğrenme şekli nedir? Birey sözel anlatımı mı yoksa yazılı materyalleri mi tercih
ediyor?
Dini bağlantı
•Bireyin inandığı din sağlık ve hastalık kavramlarını nasıl etkilemektedir?
•Sağlık ve hastalık kavramlarının algılanmasında dini inanç ve uygulamaların rolü nedir?
•Birey ibadet ya da dini ritüellerini gerçekleştirmek için belirli bir zamana gereksinim
duyuyor mu?
•Birey şifa görmek için dini ritüellerini yaparken iyilik halinin artacağına ve iyileşmesinin
hızlanacağına inanıyor mu? Hasta, herhangi bir şifa ritüelinin veya uygulamasının iyilik
halini artırabileceğine veya iyileşmeyi hızlandırabileceğine inanıyor mu?
• Sağlık ve hastalık kavramları üzerinde dini temsilcilerin rolü nedir?
Hastalığın kültürel yönleri
• Bireyin kültürel grubunda yaygın olan belirli genetik sorun ya da sonradan oluşan bir
durum var mı? (örneğin hipertansiyon, orak hücreli anemi vb.)
• Sosyo-çevresel hastalıklar belirli kültürel gruplar arasında daha yaygın mıdır?
Biyo-kültürel varyasyonlar
•Bireyin etnik ya da kültürel grubuna özgü ayırt edici fiziksel özellikleri var mıdır?
•Bireyin etnik ya da kültürel grubunda herhangi bir anatomik varyasyon var mı? (vücut
yapısı, boyu, kilosu, yüz şekli ve yapısı)
•Anatomik, ırksal ve etnik farklılıklar fizik muayeneyi nasıl etkiler?
Gelişimsel özellikler
• Herhangi bir gelişimsel özellik, bireyin kültürel özelliğine göre farklılık gösteriyor mu?
(örneğin kemik yoğunluğu)
• Hangi gelişimsel özellikler kültürden nasıl etkilenmektedir? (örneğin beklenen büyüme,
tuvalet eğitimi için uygun yaş, beslenme uygulamaları, cinsiyet rolleri, disiplin yöntemleri)
• Bireyin kültüründe gençlik algısı nedir?
• Bireyin kültüründe yaşlılara yaklaşım nasıldır?
• Bireyin kültüründe yaşlı yetişkinler için kabul edilebilir roller nelerdir?
• Bireyin kültüründe yaşlı yetişkinler, destekleyici aile üyeleri ile birlikte mi yoksa izole bir
yaşam mı sürdürmektedir?
Jensen, S. (2019). Nursing Health Assessment: A Best Practice Approach, Third Edition. Philadelphia: Wolters
Kluwer Health, p. 385-388.