Interpretive Social Science: An

Anti-Naturalist Approach Mark Bevir

Visit to download the full and correct content document:
https://ebookmass.com/product/interpretive-social-science-an-anti-naturalist-approac
h-mark-bevir/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Computational Network Science An Algorithmic Approach

1st Edition Hexmoor

https://ebookmass.com/product/computational-network-science-an-
algorithmic-approach-1st-edition-hexmoor/

An Introduction to Management Science: Quantitative

Approach 15th Edition David R. Anderson

https://ebookmass.com/product/an-introduction-to-management-
science-quantitative-approach-15th-edition-david-r-anderson/

Anti-Aging Pharmacology Vitaly Koltover

https://ebookmass.com/product/anti-aging-pharmacology-vitaly-
koltover/

How Social Science Got Better 1st Edition Matt

Grossmann

https://ebookmass.com/product/how-social-science-got-better-1st-
edition-matt-grossmann/
Facial Volumization: An Anatomic Approach 1st Edition

https://ebookmass.com/product/facial-volumization-an-anatomic-
approach-1st-edition/

Accountancy and Social Responsibility: An Innovative

New Approach to Accountancy Theory and Practice 1st
Edition Živko Bergant

https://ebookmass.com/product/accountancy-and-social-
responsibility-an-innovative-new-approach-to-accountancy-theory-
and-practice-1st-edition-zivko-bergant/

Creating Social Change Through Creativity: Anti-

Oppressive Arts-Based Research Methodologies 1st
Edition Moshoula Capous-Desyllas

https://ebookmass.com/product/creating-social-change-through-
creativity-anti-oppressive-arts-based-research-methodologies-1st-
edition-moshoula-capous-desyllas/

Elementary and Middle School Social Studies: An

Interdisciplinary, Multicultural Approach 7th Edition,
(Ebook PDF)

https://ebookmass.com/product/elementary-and-middle-school-
social-studies-an-interdisciplinary-multicultural-approach-7th-
edition-ebook-pdf/

Anti-Aging Pharmacology 1st Edition Vitaly Koltover

https://ebookmass.com/product/anti-aging-pharmacology-1st-
edition-vitaly-koltover/
Title Pages

Interpretive Social Science: An Anti-Naturalist

Approach
Mark Bevir and Jason Blakely

Print publication date: 2018

Print ISBN-13: 9780198832942
Published to Oxford Scholarship Online: December 2018
DOI: 10.1093/oso/9780198832942.001.0001

Title Pages
Mark Bevir
Jason Blakely

(p.i) Interpretive Social Science (p.ii)

(p.iii) Interpretive Social Science

(p.iv) Copyright Page

Great Clarendon Street, Oxford, OX2 6DP,

United Kingdom

Oxford University Press is a department of the University of Oxford.

It furthers the University’s objective of excellence in research,
scholarship,
and education by publishing worldwide. Oxford is a registered trade
mark of
Oxford University Press in the UK and in certain other countries

© Mark Bevir and Jason Blakely 2018

The moral rights of the authors have been asserted

First Edition published in 2018

Page 1 of 2
Title Pages

Impression: 1

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced,

stored in
a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means,
without the
prior permission in writing of Oxford University Press, or as
expressly permitted
by law, by licence or under terms agreed with the appropriate
reprographics
rights organization. Enquiries concerning reproduction outside the
scope of the
above should be sent to the Rights Department, Oxford University
Press, at the
address above

You must not circulate this work in any other form

and you must impose this same condition on any acquirer

Published in the United States of America by Oxford University Press

198 Madison Avenue, New York, NY 10016, United States of America

British Library Cataloguing in Publication Data

Data available

Library of Congress Control Number: 2018942144

ISBN 978–0–19–883294–2 (hbk.)

978–0–19–883295–9 (pbk.)

Printed and bound by

CPI Group (UK) Ltd, Croydon, CR0 4YY

Links to third party websites are provided by Oxford in good faith

and
for information only. Oxford disclaims any responsibility for the
materials
contained in any third party website referenced in this work.

Page 2 of 2
Introduction

Interpretive Social Science: An Anti-Naturalist

Approach
Mark Bevir and Jason Blakely

Print publication date: 2018

Print ISBN-13: 9780198832942
Published to Oxford Scholarship Online: December 2018
DOI: 10.1093/oso/9780198832942.001.0001

Introduction
Mark Bevir
Jason Blakely

DOI:10.1093/oso/9780198832942.003.0001

Abstract and Keywords

Readers are introduced to the major philosophical paradigms shaping social
science research today, including hermeneutics and naturalism. The pervasive
influence of naturalism on social scientific research is explained and the
interpretive alternative is sketched. As part of this, readers are offered an
account of the philosophical origins of today’s social science disciplines with a
special focus on the case of political science. At the beginning of the twentieth
century a modern, ahistorical, and formal paradigm for the study of politics was
formed as scholars increasingly rejected the developmental historical narratives
and Hegelianism of the nineteenth century. The chapter concludes with a brief
overview of the argument of the book.

Keywords: naturalism, hermeneutics, philosophy of social science, political science, Hegelianism

This book is written for anyone who wishes to understand human behavior
better. Some readers might be students and scholars in the social sciences—
political scientists, sociologists, economists, anthropologists, and psychologists.
Others might be political theorists, philosophers, or free-spirited experts in the
humanities or natural sciences. Still others may be policy analysts, political
actors, and strategists coping with the world of action. But this book is not
merely written for experts and elites. It is also intended for ordinary citizens:
tenacious laypeople, inquisitive undergraduates, curious autodidacts, and
amateur seekers. No one can live for very long without needing to decode and
grasp the behavior of those around them.

Page 1 of 19
Introduction

One purpose of this book is to argue that anyone who really desires to
understand and explain human agency must adopt a “hermeneutic” or
interpretive philosophical perspective. But what is an interpretive approach to
the social sciences? Many people in the social sciences already think they know
the answer. So the most widely read introductions to political science often give
a familiar but misleading reply: namely, interpretivism is a “qualitative” method
favored by researchers who have a squishy, touchy-feely view of the world. This
means interpretivism is just one among various tools (one with a strength for
focusing on the analysis of meanings and beliefs) that social scientists can opt in
or out of depending on their disposition and research goals.1 On this view, an
interpretive approach is basically reducible to activities like conducting long-
form interviews, hunting in archives, beefing up on foreign languages, doing
ethnography, and traveling to foreign countries for case studies. Interpretivism
is instrumental because it is a means for achieving some further research goal or
aim. It is optional because those who do not share a particular research goal can
safely ignore it (much like a piano tuner does not need to bother with a wrecking
ball or a jackhammer).

But as we hope to show, this standard conception of interpretivism is seriously

wrong. Hermeneutics is non-optional. Anyone from a social scientist to a
layperson who truly wishes to grasp human behavior needs hermeneutics. This
is because hermeneutics is an entire philosophical paradigm, with consequences
for nearly every aspect of the study of human behavior and politics. Specifically,
hermeneutics maintains that the study of human beliefs and actions is historical,
cultural, and narrative in form. Studying human agency inescapably requires the
interpretation of meanings—relating beliefs, actions, and practices to further
webs of meaning. Because hermeneutics or interpretivism is a philosophy, it
must either be accepted or rejected as a whole. As we (p.2) will show at length
in the coming chapters, an interpretive approach cannot be picked up and put
down instrumentally without falling into serious confusion and incoherence that
does damage to social scientific inquiry.

A second major concern of this book is that although we believe interpretivism is

the best philosophical approach to the social sciences, it is also true that
interpretive philosophy is itself a broad plethora of often rival approaches
developed as part of the “interpretive turn” in the last century or so.2 Indeed,
philosophers and social scientists from a wide range of competing and not
always compatible traditions have converged on hermeneutics—including
phenomenologists, analytic philosophers, Hegelians, American pragmatists,
British New Left Marxists, post-structuralists, neo-Aristotelians, social
constructivists, and social material relations theorists, to name only a few.3 One
of our book’s goals is to identify the family resemblances across some of the
major interpretive approaches to research, while at the same time arguing that
what we call an “anti-naturalist” framework for interpretive research provides
the most consistent, coherent basis for this paradigm. By doing this, our hope is
Page 2 of 19
Introduction

to vindicate the work of the many brilliant interpretive philosophers and social
theorists of the last century while also critically clarifying for readers how an
anti-naturalist articulation of this philosophy has an impact on nearly every
aspect of social scientific research, from concept formation and methods to
empirical inquiry and public policy. Indeed, so profound is the effect of
interpretive philosophy on the social sciences that it even opens new areas for
empirical study and ethical engagement. Our particular anti-naturalist approach
also sheds light on some of the most important social science findings of the last
fifty years—placing major contributions to our understanding of social,
psychological, economic, and political reality within a coherent philosophical
framework. But we are running ahead of ourselves.

For now the first step is identifying the nature of hermeneutics and the
interpretive turn. This involves discerning what interpretive philosophy is
“turning” away from; what it is rejecting. Indeed, interpretive philosophy
originated as a critical response to the dominant philosophical paradigm in the
social sciences—a movement known to philosophers as “naturalism.” Anyone
who wishes to fully grasp the interpretive turn must first understand the critical
dialogue between hermeneutics and naturalism.

Naturalism and the modern social sciences

Naturalism is the general philosophical view that the study of human behavior is
analogous to the natural sciences—hence the name “naturalism.” Naturalists
have attempted to revolutionize the social sciences by making them look more
like the natural sciences in countless ways; these include: searching for (p.3)
ahistorical causal laws; eliminating values and political engagement from the
study of human behavior; removing or demoting the role of meanings and
purposes in favor of synchronic formalism and quantification; and treating social
reality as reducible to brute, verifiable facts in need of minimal interpretation.
Because naturalism (like hermeneutics) is a philosophy and not simply a method,
it is all-pervasive and capable of innumerable variations. Once taken on board,
naturalism colors and informs almost every aspect of what are otherwise starkly
different research programs and agendas in the social sciences. Naturalism’s
protean ability to shape social science concepts, explanation, description, and
research will be dealt with in detail throughout the coming chapters. But first we
will briefly narrate how naturalism came to dominate the social sciences in order
to better understand the current situation and how it has provoked the
hermeneutic backlash.

Naturalism’s deepest historical roots reach back to the seventeenth century and
the attempt by a group of European intellectuals to model knowledge of ethical
and political life on the newly emergent revolution in the natural sciences.4
Thomas Hobbes’s Leviathan is a classic, early example of this ambition. Hobbes
opens with a famous attempt to construct a purely materialist psychology of
human sense perception by discussing the way an organ like the eye apprehends

Page 3 of 19
Introduction

material objects. Hobbes linked this materialist account of visual perception to

an entire anthropology of the state of nature and a theory of political
sovereignty. His goal in doing so was to achieve the same kind of epistemological
certainty for the study of human beings found in Descartes’ geometry and
Galileo’s scientia.5 Joining the new advances in mathematics to those of the new
natural sciences, Hobbes believed he had discovered a science of politics built
purely on material causes and clear logical deductions.

Hobbes is only one of the earliest and most influential attempts to found a
science of human behavior modeled on the natural sciences. But many ingenious
forms of naturalism were devised and advanced by intellectuals during the
seventeenth and eighteenth centuries. For our purposes, we do not need to take
a deep dive into naturalism’s past or familiarize ourselves with all its astonishing
varietals. Instead, we only need to focus on the birth of the contemporary social
sciences, and the particular versions of naturalism used to philosophically orient
many of today’s disciplines. The key shift toward the current reign of naturalism
occurred near the end of the nineteenth century, when many intellectuals turned
away from the historical narratives that had shaped the study of politics and
society for a century.6 Specifically, they renounced the nineteenth-century study
of human behavior via grand historical narratives of the development of politics
and society through organic phases.

Part of the success of this nineteenth-century developmental paradigm had been

its ability to encompass many of the otherwise unbridgeable intellectual divides
of that age. So, idealists inspired by Hegel sought to explain social and political
life as the unfolding of an idea, Geist, or even Providence through (p.4) history,
while at the same time their more materialistically minded adversaries wove
grand narratives inspired by Darwinism and evolutionary theory.7 Similarly,
Victorian students of politics sought laws of historical progress and evolutionist
accounts of the societies around them.8 And English Whigs like J. R. Green,
William Stubbs, and Edward Freeman conceptualized history as a gradualist
culmination toward liberty and the fulfillment of national identity.9 In the United
States, Herbert Adams and John Burgess also constructed big, developmental
narratives—in their case encapsulating a progressive view of the democratic
nation-state that unsurprisingly gave their own country pride of place.10 Even
positivists in this century, like Auguste Comte, thought the study of society was
organized by constructing grand historical narratives of development. So Comte
argued there was a “law of human development” which passed through three
historical stages, reaching a culminating form of scientific society.11 To this
diverse assemblage of social theorists must also be added Karl Marx, one of the
most momentous thinkers of the nineteenth century. Marx famously unfolded a
monumental historical narrative that argued history passed through a complex
dialectic of economic phases of production and politics, climaxing in a crisis of
capitalism and a global communist revolution.12 History had a definite, fixed

Page 4 of 19
Introduction

trajectory, and understanding human society without unlocking this trajectory

was impossible.

In short, among the enormous diversity and conflict of nineteenth-century

intellectual life, there was nonetheless an underlying broad consensus that
students of human society needed to construct a developmental historical
narrative, a system of the past culminating in present institutions, beliefs, and
practices. Thus, despite the impressive variety and major differences
distinguishing the social theories of this age, a linear, developmental view of
history nonetheless proved almost ubiquitous. These thinkers made no basic
distinction between the study of politics and that of history. Politics unfolded
through historical time and (in their own arcane form of naturalism) according
to the dictates of some logic of development akin to the stages of maturation for
a creature in biology.

Although they have never disappeared entirely, what is certain is that very few
professional social scientists today are interested in building such culminating,
quasi-organic narratives of the past. To the contrary, the kind of naturalism that
currently dominates the social sciences was born out of a rejection of
developmental historicism in favor of ahistorical and formal modes of
explanation and analysis. Indeed, the naturalists who set up the foundations of
disciplines like political science, economics, and sociology drew on
countertrends in the nineteenth century. One crucial source of the break away
from developmental historicism was utilitarianism. Although utilitarians like J. S.
Mill seemed to accept a developmental view of human liberty, creative
dispositions, and capacities, utilitarianism also provided resources for a more
synchronic study of society. For example, William Stanley Jevons took (p.5)
utilitarianism’s ahistorical notions of rational preference selection as well as its
emphasis on quantification in order to develop a neoclassical theory of
economics. Jevons’ view of economics stressed formalism, mathematization, and
static systems as opposed to grand historical developments and changes.13
Although neoclassical economists sometimes still linked their theories to
historical narratives, a decided shift away from history and toward ahistorical
formalism was taking place.14

During the first half of the twentieth century developmental historicist

approaches were gradually replaced by methodological approaches committed
to formalism, quantification, ahistorical analysis, and atomism.15 Historians have
now traced in detail the way in which a naturalist desire to make the social
sciences more scientific fueled this turn away from an earlier emphasis on
history. In making this shift, entirely new naturalistic conceptions of economics,
psychology, anthropology, sociology, and the other human sciences were
created.16 But for the sake of brevity, we will focus more narrowly on sketching
how this movement took hold of the study of politics and shaped it into the
contemporary discipline of political “science” that now dominates. Parallel

Page 5 of 19
Introduction

histories exist in each of the other major disciplines of the social sciences,
meaning that the transformation of political science stands in for a wider
revolution in the human sciences. Interpretivists, as we shall see, are responding
critically to the transformation of the human sciences as a whole.

Early reformers of the study of politics were skeptical of the nineteenth

century’s optimistic narratives of civilizational progress. The catastrophic
experience of the First World War in particular helped motivate a generational
shift away from the prior century’s meta-narratives of progress in favor of the
empirical analysis of discrete, discontinuous atomistic units of political reality.
For example, Herman Finer devised an analytic index so students of comparative
government could compare institutions across states. This was part of a wider
shift away from concerns with historical evolution and in favor of isolating
institutional features of political reality and treating them as synchronic, formal
systems, whose historical past and development were largely irrelevant.17

Finer was symptomatic of a larger trend afoot to modernize the study of politics
by making it more naturalistic. The notion of a nation-state that was expressive
of some basic ethical unity, a Hegelian Geist, a single Whiggish value, or
somehow the culmination of the arc of history was replaced by that of a
government as a collection of competing interests and beliefs. Rather than focus
on history, students of government looked to psychology. Behavior—conceived of
as simply the empirical analysis of human action free of ethical or historical
depth—became central to the study of politics. The concept of behavior as an
ahistorical field of human action would become crucial to all the modern social
sciences.

For example, in England Graham Wallas rejected idealist historicism and tried to
create a political science that relied solely on the quantitative study of (p.6)
behavior, dropping deeper historical meanings.18 Meanwhile in America, Charles
Merriam, one of the key figures in the founding of political science as a
discipline, shared Wallas’s goal of a form of inquiry that used surveys and
statistics to analytically categorize and relate isolated beliefs and actions.
Merriam insisted that the new political science use “instruments of social
observation in statistics” together with “the analytic technique and results of
psychology.”19 His approach helped shape what came to be known as the
Chicago school of political science, which trained many of the leading political
scientists of the next generation.20

The effort to make politics into a more thoroughgoing naturalistic science was
also helped along by the burgeoning interest in survey research. Researchers
like Walter Lippmann focused on aggregating public opinion analyzed in terms
of census data and statistics.21 Major survey institutes began opening at
universities across the country at midcentury.22 These survey institutes sought
to promote the study of public opinion and political behavior as an ahistorical,

Page 6 of 19
Introduction

atomistic, formal enterprise. Again, deeper historical inheritances or the active

power of the past on the present were underemphasized or ignored. A more
genuinely scientific study of politics meant generating data about social reality
in terms of immanent, discrete units of space and time disconnected from a
strong historical dimension. Likewise, these historically muted units were freed
from the surrounding noise of meanings, beliefs, and interpretive context. In
other words, the role of culture was largely sidelined or else devolved into the
aggregate of individual, ahistorical units of belief.

During this time many universities opened what they dubbed “political science”
departments, which increasingly replaced the historical political studies of the
prior era.23 This is not to say that the new movement to modernize the study of
politics was all of apiece. To the contrary, the new political science was
characterized by certain deep divisions that persist today. The most important of
these was advanced by theorists who had been influenced by a positivist
conception of science. For instance, at the University of Chicago, David Easton
led a growing number of political scientists who believed that the new shift to an
ahistorical, formal political science involved too much collection of facts and not
enough general theoretical explanation. Easton helped advanced the so-called
behavioral revolution in political science in which deductive theories of general,
law-like rules were constructed and subsequently assessed in light of individual
facts.24

The response by many to this behavioral revolution was in part a reassertion of

the earlier empiricist insistence on induction and midlevel theorizing. What
never gained mainstream traction, however, was a return to more historical and
narrative forms of study that had been typical of the nineteenth century. Instead,
the discipline became divided between empirically minded, midlevel theorists
who focused on case studies and gathering facts within particular (p.7) polities,
and more positivistic theory-builders who hypothesized certain generalizations
and then tested these in light of sets of facts.

Against this historical background many of the divisions of contemporary

political science become more intelligible. Consider, for instance, the research
program known as historical institutionalism, which is often openly skeptical of
general theories and large-N statistics. Despite their skepticism of more
positivist theorizing, thus far historical institutionalists have remained tacitly
committed to the larger philosophical currents of naturalism by rejecting
nineteenth-century historicist themes and advocating “analytical induction” in
which midlevel theories are still constructed in relation to ahistorical typologies,
classifications, and correlations of atomistic bits of social reality.25 Deep
historicizing of social reality is not part of this form of inquiry; as a result, the
disagreement between historical institutionalism and behavioralists does not
mark a break on either side from the naturalist weltanschauung. This means that
the major opposing research programs that have formed in modern political

Page 7 of 19
Introduction

science—in spite of all their important differences—remain competing forms of

naturalism and not alternatives to it.

A similar philosophical point might be made about a research paradigm like

rational choice theory, which has largely been adopted by political scientists who
admire the advances of neoclassical economics. We will have much more to say
about rational choice in Chapter 5. Indeed, we believe that as a method
interpretivists can use rational choice theory, large-N statistics, and midlevel
case studies pragmatically to advance their own research concerns, provided
they steer clear of philosophical naturalism. They can even use rational choice
and other more positivistic methods “as if” they were true—Colin Hay’s
provocative argument—so long as certain distortive costs and dangers are
carefully weighed and considered.26 Nonetheless, in its current form the method
of rational choice is too often combined with naturalism in a way that remains
completely unaware of the philosophical ramifications and pitfalls. The historical
roots of rational choice are found in the American Cold War attempts to develop
a science of decision-making that would help win the strategic standoff between
two nuclear-armed states.27 Yet this method was also rapidly adopted by
economists who were steeped in the neoclassical revolution and sought to reject
historical narratives and thick cultural meanings in favor of synchronic, formal
conceptions of human rationality.28 This means rational choice theory (as well as
much of mainstream economics) has an importantly different and more
rationalist intellectual lineage from the positivism of the behavioral revolution
and the empiricism of the early turn away from the nineteenth-century focus on
historical narratives. Like the behavioral revolution, rational choice theorists
often criticize historical institutionalists for the “stockpiling of concrete case
studies,” which they insist are “not the solution” to the problem of achieving (p.
8) true scientific generalizations.29 Instead of beginning from empirical cases,
rational choice theorists deduce from certain axioms of an idealized conception
of human agency.30 This is an important difference. But at the same time
advocates of rational choice theory also tend to justify their approach in terms of
some empirical claim about their model’s ability to describe or capture some
important feature of the political or economic world (at the very least, as we will
see, they claim that the value of the model is its predictive capacity).31
Moreover, rational choice theorists and with them many neoclassical economists
reject the notion that historical narratives and thick interpretive engagement are
central to social scientific explanation. Thus, in their own unique way, rational
choice theorists also share in the philosophical naturalism of historical
institutionalism and the behavioral revolution. This implies that the three main
research camps in political science today (and the dominant theoretical premises
of neoclassical economics) are, philosophically speaking, various forms of
naturalism.

Page 8 of 19
Introduction

Making this claim does not negate the deeply important differences in methods,
training, and aims embodied by the various empiricist, positivist, and rational
choice branches of contemporary political science. Nor are we trying to suggest
that modern economics is reducible to rational choice. To the contrary, there are
undoubtedly extremely important differences dividing these and many other
research traditions and communities.32 But it does mean that philosophically the
mainstream in these disciplines embodies rival attempts to achieve the
naturalist goal of an ahistorical science of society, and not a full-blown
interpretive alternative. The three-cornered debate between forms of political
science concerned primarily with universal theory building through the use of
large-N statistics versus an idealization of human rationality versus those
concerned with the accumulation of regional case studies in order to induce
certain midlevel correlations and analytic classifications continues to the present
day. What they all share at the philosophical level is the break away from
historical narrative and holistic treatments of meaning, in favor of formalism,
atomism, and units of analysis that remain historically silent. In short, the major
research programs of contemporary political science are heirs to the project of
modernizing the discipline by cleansing it of the noise of interpretive
phenomena. The messy nature of interpreting meanings—its lack of
susceptibility to a fixed method or reduction to a science—remains largely
hidden from view. Rather than the study of politics being concerned with history
and narrative, it is presented as a science closer to the formal quantifications
and ahistoricism of the physical sciences.

This attempt to free (albeit to differing degrees) the study of human life of
strongly historical and thick meaning dimensions forms the main impetus of the
interpretive critique of naturalism across the social sciences. Rather than a
formal, synchronic knowledge, hermeneutics sees the social sciences as
primarily engaged with webs of meaning, beliefs, and significances. Rather than
(p.9) searching for ahistorical correlations, typologies, or causal laws,
hermeneuticists and interpretivists maintain that social science must construct
narratives of the contingency and holistic complexity of the meanings and
cultures comprising social reality. These are all points that will be developed at
length (in Chapters 2 and 3). But this much should be clear: interpretive
philosophy emerges as a repudiation and a turning away from naturalism’s
increasingly dominant conception of social science which was spreading with
astonishing speed throughout the universities of modern society.

Interpretive philosophy and anti-naturalism

Interpretive or hermeneutic philosophy holds that the study of human behavior—
and thus all the social sciences—ought to be historical, employing narratives as
explanations, and not neglecting the meanings and beliefs of the relevant
agents. One of the chief goals of this book is not only to gather and make sense
of the varying iterations and justifications of interpretive philosophy, but also to
argue that a particular articulation of that philosophy (what we call anti-
Page 9 of 19
Introduction

naturalism) best clarifies the interpretive turn and helps political and social
scientists achieve a comprehensively distinct research agenda. The goal of this
book is thus to provide a basis for turning away from the highly ingrained and
pervasive naturalism that dominated the twentieth century and continues to
reign supreme in the intellectual culture of modern societies. The research
paradigm presented here is the basis for a transformed conception of the human
sciences—but one that can absorb, learn from, and accept much from the
methodological rigor, empirical research, and investigations currently conducted
by working social scientists. The interpretive turn does not call for wholesale
rejections of current research and findings in the social sciences, but rather for
gaining greater clarity about how to ground, understand, and explain the
growing trove of knowledge about human beings and their societies. What parts
of contemporary social science are accepted, rejected, and reformed by those
undergoing the interpretive turn will become clearer as our argument
progresses. The basic structure of our argument in favor of hermeneutic or
interpretive philosophy will be as follows.

First we offer readers a basic primer in the key philosophical concepts of the
hermeneutic tradition. How should social scientists think about an interpretive
approach to their chosen discipline of social science? What are the basic
features of the interpretive turn that color the other aspects of empirical
research and study? Chapter 2 is devoted to explaining the basic philosophical
concepts and features of the interpretive turn. Philosophical reflection is needed
in order to decide the concepts and forms of reasoning that are appropriate to a
given domain of study. Interpretive philosophy governs the (p.10) approach
social scientists take to research and what kinds of topics they favor. This will be
contrasted with some of the fundamental philosophical assumptions found in
naturalist approaches to social science.

The interpretive turn has been advocated by an impressive array of philosophical

traditions and individual philosophical virtuosos. Why should working social
scientists adopt a specifically anti-naturalist framework for advancing the
interpretive turn? Chapter 3 considers some of the classic philosophical
justifications that have been offered to establish the need for an interpretive
turn in the social sciences—including phenomenology and post-structuralism.
Although we are philosophical pluralists and affirm that a wide variety of
positions (pragmatism, analytic philosophy, phenomenology, social
constructivism, and so on) have validly established the need for an interpretive
approach to the social sciences, we nonetheless also believe that our anti-
naturalist framework can effectively sort through and ground these claims.
Specifically, anti-naturalism corrects the tendency of some advocates of the
interpretive turn to drift back into naturalist concepts as well as to distort the
proper conception of human agency. This is where we begin to develop a
recurrent theme: namely, that an anti-naturalist framework is especially helpful
in philosophically clarifying how social scientists ought to think about the
Page 10 of 19
Introduction

interpretive turn. This is a claim that we hope gains continual nuance and
complexity as layers of argument are added to the thesis in each ensuing
chapter.

How is it the case that an interpretive and anti-naturalist approach informs all
aspects of social scientific research? Chapter 4 is crucial for furthering the claim
that interpretive philosophy is not simply a method that working social scientists
can treat neutrally like a tool that they pick up and put down at will. This is
because the basic ways in which researchers conceptualize social and political
reality can either take naturalist forms or more philosophically defensible anti-
naturalist forms. Concept formation is inescapably philosophical and social
scientists cannot study political reality without making some tacit assumptions
about the relevant concepts. The question then becomes: which concepts are
proper to the human sciences? To answer this question, Chapter 4 draws on
some of the most influential political science methodology literature as well as
top research programs of empirical political science (including critical
discussions of voter behavior, so-called “contentious politics,” democratic peace,
and selectorate theory, to name a few). As part of this argument, readers will
also see how naturalist versus anti-naturalist philosophy is not simply a method
but pervades all aspects of research.

What is the role of methods in interpretive research? After all, most students of
social science today will spend a significant portion of their education and
training learning to become experts in a particular set of methods—statistics and
regression analysis; foreign languages and ethnography; decision theory
frameworks; or various forms of polling, surveys, and interviews. Do
interpretivists need to wed a particular set of methods? We (p.11) have already
proclaimed that we are methodological pluralists. That is, we believe that
researchers can select whichever method or methods best serve their research
interests. This contrasts with naturalism and interpretivism, which are not
methods, but rather philosophical worldviews or approaches. Whereas methods
can be used by social scientists on a completely pragmatic basis depending on
their research goals and the constraints on their time and resources,
philosophical assumptions are omnipresent and inescapable. Chapter 5 draws on
the latest methodological literature in order to elaborate these crucial claims
and show how an anti-naturalist framework justifies multi-methods reigning
supreme. Here we also justify our claim that interpretive social scientists can
make use of what are sometimes dubbed “quantitative” and “qualitative”
methods like mass surveys, random sampling, regression analysis, statistics,
rational choice modeling, ethnography, archival research, and long-form
interviewing. Chapter 5 will also show readers how to avoid naturalist pitfalls
when employing methods in their research. Important to understanding our
discussion of methods is our belief that methodology (or the tools used for
empirical inquiry) is distinct from philosophical questions. Our hope is that our
anti-naturalist approach will help methodological debates take a more
Page 11 of 19
Introduction

philosophical direction. Researchers should be much more concerned about

philosophical differences than methodological ones.

Is there anything distinct or special about an interpretive research agenda? How

does it generate a particular set of empirical concerns or particular ways of
looking at social and political reality? Chapters 6 and 7 explain how
interpretivism unlocks a range of empirical concerns that remain inaccessible to
those making use of naturalist concepts. The empirical topics taken up by
interpretive social scientists are not accidental or random, but reflect their
philosophical commitments. Chapter 6 focuses on synchronic research topics (or
those pertaining to a single snapshot of time) and argues that anti-naturalism
generates distinctive ways of studying beliefs, identities, cultural practices,
traditions, and political resistance. Examples are drawn from cutting-edge
interpretive research into subjects like the politics of Islam, race, globalization,
and democratic civic engagement.

By contrast, Chapter 7 focuses on large-scale, diachronic research topics (or

those developing across time). Contrary to widespread belief, the interpretive
approach to political science is not limited to the small-scale study of single
cases. Rather, anti-naturalist philosophy can ground empirical research of large-
scale and diachronic historical sociologies. Once again, hermeneutics generates
a distinctive approach to empirical study—in this case one that is genealogical
and narrative, rejecting naturalist attempts to reduce explanation to
classification, formal modeling, or ahistorical causal mechanisms. Exploring
some of the most urgent domains of social scientific research today (including
topics such as violence, religion, secularism, nationalism, economic history, and
the state), we show how justifying interpretive inquiry with an (p.12) anti-
naturalist framework makes for a conceptually and empirically superior
approach. The result is a clear picture of what anti-naturalist empirical research
in the social sciences looks like.

Can students and scholars who wish to explain human behavior also engage in
ideological and ethical critique? When and how do values enter into social
scientific research? One of naturalism’s most serious limitations results from its
disavowal of ethical engagement, ideology, political theory, and the critical
analysis of values. Inspired by the natural sciences, naturalist philosophy
encourages social scientists to believe they have no intrinsic contribution to
make in debates over values and ideology. Instead, their research must remain
value-free, an instrumental repository of facts, and never engage in ethical,
ideological, or political criticism. By contrast, most interpretive philosophers
reject this strict dichotomy between facts and values. But once again, our anti-
naturalist framework can clarify the ways in which political and social scientists
are free to engage values if they are so inclined.

Page 12 of 19
Introduction

Specifically, Chapter 8 shows how political scientists working within an

interpretive, anti-naturalist framework can legitimately take an interest in
ethical critique. An anti-naturalist framework opens the way to ethically and
politically engaged research by giving a distinct account of values that reveals
the uses of critical sociologies and the ethical significance of history, and shares
certain affinities with deliberative and democratic forms of political theory. As
will be made clear, this does not imply that political or social science is
synonymous with ethics and political critique. To the contrary, social science is
broadly concerned with the study and explanation of human behavior, which
need not develop particular ethical or political claims. But it does mean that
social scientists who take the interpretive turn are free to wrestle with values
and normative critique as one possible concern. In this way Chapter 8
complicates naturalism’s aping of chemistry, physics, and the hard sciences by
dichotomizing facts and values. The work of ethical philosophers, political
theorists, and social scientists has overlapping zones of concern.

Is the interpretive turn limited to the concerns of academic researchers? Is there

no impact on the actual workings of real-world politics? Chapter 9 rejects the
cliché response that philosophy in general and hermeneutics in particular are
purely academic or scholarly pursuits with no wider impact. It considers how an
anti-naturalist framework can ground a distinctively deliberative and
interpretive turn in public policy and generate a more humanistic conception of
power in society. Over the last three decades there has been an important shift
among a minority of public policy scholars toward interpretive and deliberative
modes that are critical of naturalism’s justification of technocracy and rule by
supposedly scientific experts of human behavior. Like the interpretive turn more
generally, this deliberative remaking of public policy has drawn on a great
diversity of philosophical sources, including phenomenology, discourse theory,
Dewey’s pragmatism, and post-structuralism. (p.13) While we embrace the fact
that this transformation of policy discourse and practice can be reached by a
variety of philosophical routes, we also argue that our anti-naturalist framework
dispels certain confusions that cloud these debates. Once again, readers will see
how an anti-naturalist approach to social scientific inquiry reshapes the field,
generating criticisms of the naturalist assumptions that currently dominate. In
this chapter we also return to Colin Hay’s important point that naturalism might
still be used by social scientists and public administrators “as if” it were true,
provided they recognize its philosophical limitations.33 Ultimately our
philosophical arguments substantively demonstrate why social science and
public policy scholars ought to take an interpretive turn away from the present
naturalist consensus.

A few important provisos are necessary, however, before beginning our analysis.
First, as we have already mentioned, our conception of the interpretive turn
allows for philosophical pluralism. The chapters that follow explore the critique
of naturalism and the shift to more interpretive forms of social science. When it
Page 13 of 19
Introduction

comes to this paradigm shift, there is much shared ground among post-
structuralists, phenomenologists, American pragmatists, analytic philosophers,
social constructivists, and others. Different traditions generate a variety of
reasons and arguments for making this turn. Specifically, the interpretive turn
allows philosophical pluralism in the domains of ontology and epistemology.
Readers can accept our case for the interpretive turn and remain either realists
or anti-realists when it comes to ontology; empiricists or anti-empiricists when it
comes to epistemology.34 Indeed, some of the most prominent proponents of the
interpretive turn (especially those hailing from the phenomenological tradition
like Charles Taylor and Hans-Georg Gadamer) have argued that explanation in
political science is based on intrinsic, ontological features of the object of
inquiry. As we will touch on again in later chapters, Taylor famously claimed that
interpretive study in the social sciences is justified by the ontological claim that
humans are “self-interpreting animals.”35 In a different vein, social
constructivists like John Searle and others have made ontological claims about
the nature of institutions as distinct from the brute facts of the natural
sciences.36 But the interpretive turn has also been justified by those who are
more philosophically reluctant to make ontological claims. For example, Ludwig
Wittgenstein and Donald Davidson have emphasized the kinds of explanations
that are appropriate to human behavior as the grammar of a particular
language.37 These linguistic arguments are about the logic of conceptual
languages and not about the nature of being or ontology. Yet other advocates of
the interpretive turn have drawn on pragmatic arguments stemming from John
Dewey.38 This means that our arguments in subsequent chapters withstanding,
the interpretive turn can rest on a variety of philosophical claims: from
ontological claims about how human beings are in reality to linguistic claims
about the grammar or logic of certain language games.39 We leave these
questions for individual readers to decide for (p.14) themselves. What we do
argue, however, is that whatever the fundamental philosophical commitments
generating the interpretive turn, they ought to have a certain general shape and
form. This shape and form is what we call “anti-naturalism.”

The interpretive turn thus allows for a far wider range of philosophical
commitments than many of its own proponents realize. Our anti-naturalist
approach in this book affirms this broad-tent notion of interpretivism that can
embrace positions that otherwise disagree on other key questions in philosophy.
However, this philosophical pluralism has certain necessary limits. There is no
way for us to philosophically affirm naturalism as an acceptable pluralism. This
is because—as will be substantively established in each chapter—naturalism and
interpretivism are fundamentally philosophically incompatible. Both cannot be
affirmed without contradiction.

Getting a little ahead of ourselves, our claim that the study of human behavior
must properly reckon with meanings doesn’t entail that social scientists are
prohibited from the use of statistics, regression analyses, and mass polling if
Page 14 of 19
Introduction

these prove handy for their research. We agree, therefore, with Bent Flyvbjerg’s
argument that determining which methods are appropriate to a research project
depends on exercising judgment within context (Flyvbjerg follows Aristotle in
dubbing this “phronesis”).40 At the level of practical day-to-day research,
mastering particular methods is difficult and time-consuming. Social scientists
currently spend years mastering a method like regression analysis or
ethnographic immersion into a foreign culture. The sophistication of modern
methods means that future social science may need to engage in more
collaborative work across methodological lines for sheer practical purposes in
order to advance certain research goals. Ethnographers and statisticians may
yet learn to work in tandem, and produce insights out of dialogue and
collaboration with one another, as opposed to the closed silos of inquiry that too
often predominate in the modern university. However, all will receive fuller
treatment in the coming pages.

We believe an anti-naturalist framework is helpful in clarifying what is at stake

in the interpretive turn. Moreover, we believe that interpretivism is the most
philosophically cogent approach currently on offer in the social sciences. The
lessons of this book therefore amount to nothing more or less than a dramatic
remaking of the study and application of knowledge about human beings. We are
far from the first people to have made this call, but we believe our work
systematically articulating and elaborating an anti-naturalist approach has the
potential to be the most comprehensive.

Social science is in some senses still catching up with history. Certain

breakthroughs in philosophy advanced by pioneers hailing from traditions as
diverse as Hegelianism, phenomenology, analytic philosophy, pragmatism, New
Left humanism, post-structuralism, social constructivism, and many others have
yet to be appreciated and understood by the wider social scientific (p.15)
community, let alone the wider political culture of modern society. Social science
and civil society must catch up to philosophy. Like a flash of lightning that
illuminates the sky, many are still waiting for the thunder.

Notes:
(1.) See, for example, David E. McNabb, Research Methods for Political Science:
Quantitative and Qualitative Methods, 2nd ed. (New York: Routledge, 2015) xix,
287–8.

(2.) For important collections of interpretive philosophy, see: Michael Gibbons,

Interpreting Politics (Oxford: Basil Blackwell, 1987); Paul Rabinow and William
M. Sullivan, eds., Interpretive Social Science: A Second Look (Berkeley, CA:
University of California Press, 1979).

(3.) Examples, of phenomenology: Hans-Georg Gadamer, Truth and Method, 2nd

ed., trans. Joel Weinsheimer and Donald G. Marshall (New York: Continuum,

Page 15 of 19
Introduction

2004); Alfred Schutz, The Phenomenology of the Social World, trans. George
Walsh and Frederick Lehnert (Evanston, IL: Northwestern University Press,
1967); analytic philosophy: Peter Winch, The Idea of a Social Science (London:
Routledge and Kegan Paul, 1958); Hegelianism: R. G. Collingwood, The Idea of
History, ed. T. Knox (Oxford: Clarendon, 1946); American pragmatism: Richard
Bernstein, The Restructuring of Social and Political Theory (Philadelphia, PA:
University of Pennsylvania Press, 1978); New Left Marxism: E. P. Thompson,
“Socialist Humanism: An Epistle to the Philistines,” New Reasoner 1 (1957):
105–43; post-structuralism: Michel Foucault, “The Subject and Power,” in Michel
Foucault: Beyond Structuralism and Hermeneutics, 2nd ed., eds. Hubert Dreyfus
and Paul Rabinow (Chicago, IL: University of Chicago Press, 1983); neo-
Aristotelianism: Alasdair MacIntyre, After Virtue, 3rd ed. (Notre Dame, IN:
University of Notre Dame Press, 2007); social constructivism: Colin Hay, Political
Analysis: A Critical Introduction (New York: Palgrave Macmillan, 2002); Colin
Hay, “Social Constructivism,” in Routledge Handbook of Interpretive Political
Science, eds. Mark Bevir and R. A. W. Rhodes (New York: Routledge 2016), 99–
112; Ian Hacking, The Social Construction of What? (Cambridge, MA: Harvard
University Press, 1999); social material relations: Bruno Latour, Science in
Action (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1987); Andrew Pickering, The
Mangle of Practice: Time, Agency, and Science (Chicago, IL: Chicago University
Press, 1995).

(4.) Charles Taylor, “Introduction,” in Human Agency and Language:

Philosophical Papers 1 (Cambridge: Cambridge University Press, 1985), 2.

(5.) Thomas Hobbes, Leviathan, in Leviathan, with Selected Variants From the
Latin Edition of 1668, ed. Edwin Curley (Indianapolis, IN: Hackett, 1994).

(6.) What follows draws heavily on the work of the scholars in: Mark Bevir, ed.,
Modernism and the Social Sciences: Anglo-American Exchanges, c. 1918–1980
(Cambridge: Cambridge University Press, 2017).

(7.) See: Mark Bevir, “Political Studies as Narrative and Science, 1880–2000,”
Political Studies 54 (2006): 584–8.

(8.) J. W. Burrow, Evolution and Society (Cambridge: Cambridge University

Press, 1966).

(9.) J. W. Burrow, A Liberal Descent: Victorian Historians and the English Past
(Cambridge: Cambridge University Press, 1983).

(10.) Herbert Adams, “Special Methods of Historical Study,” Johns Hopkins

University Studies in Historical and Political Science 1 (1884); John Burgess,
Reminiscences of an American Scholar (New York: Columbia University Press,
1934).

Page 16 of 19
Introduction

(11.) Auguste Comte, The Positive Philosophy of Auguste Comte, vol. 1., ed. and
trans. Harriet Martineau (London: George Bell & Sons, 1896), 1–18.

(12.) Robert C. Tucker, ed., The Marx-Engels Reader, 2nd ed. (New York: W. W.
Norton & Company, 1978).

(13.) Margaret Schabas, A World Ruled by Number: William Stanley Jevons and
the Rise of Mathematical Economics (Princeton, NJ: Princeton University Press,
1990).

(14.) See: Donald Winch, Wealth and Life: Essays on the Intellectual History of
Political Economy in Britain, 1848–1914 (Cambridge: Cambridge University
Press, 2009).

(15.) William Everdell, First Moderns (Chicago, IL: University of Chicago Press,
1997); Theodore Porter, Trust in Numbers: The Pursuit of Objectivity in Science
and Public Life (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1995); Dorothy Ross,
The Origins of American Social Science (Cambridge: Cambridge University
Press, 1991), chs. 8–10.

(16.) See the essays collected in: Bevir, Modernism and the Social Sciences.

(17.) Herman Finer, Foreign Governments at Work: An Introductory Study (New

York: Oxford University Press, 1921); Herman Finer, The Theory and Practice of
Modern Government, 2 vols. (New York: The Dial Press, 1932).

(18.) Graham Wallas, Human Nature in Politics (London: Archibald Constable,

1908).

(19.) Charles Merriam, “The Present State of the Study of Politics (1921),” in
New Aspects of Politics (Chicago, IL: University of Chicago Press, 1970) 82–3.

(20.) Barry Karl, Charles Merriam and the Study of Politics (Chicago, IL:
University of Chicago Press, 1974) viii–ix, ch. 8.

(21.) Walter Lippmann, Public Opinion (New York: Harcourt, Brace and Co.,
1922).

(22.) Susan Herbst, “Polling in Politics and Industry,” in The Modern Social
Sciences. Vol. 7 of The Cambridge History of Science, eds. Theodore Porter and
Dorothy Ross (Cambridge: Cambridge University Press, 2003), 577–90.

(23.) James Farr, “Political Science,” in The Modern Social Sciences. Vol. 7 of The
Cambridge History of Science, eds. Theodore Porter and Dorothy Ross
(Cambridge: Cambridge University Press, 2003), 315.

(24.) David Eason, The Political System (Chicago, IL: University of Chicago
Press, 1953), 24–5, 65–6.
Page 17 of 19
Another random document with
no related content on Scribd:
zeggen. Doch hiervan wilde Ella niet hooren. Zij verzocht Carel zelfs
thuis niets van de verdwijning van haar vader te zeggen. Men wilde
hem daar niet kennen, dus had men ook geen belang erbij.

„Weet je wat,” zeide Marie van Groningen. „Ik zal oom Slot
verzoeken morgenmiddag naar meneer Becker te gaan. Voor
iedereen kan het voorloopig blijven, alsof hij slechts tijdelijk weg is.—
Neen, kind,” zeide zij tot Ella, „de oude heer Becker moet het weten.
Anders zou hij trouwens niet begrijpen, waarom je zoolang bij mij
blijft logeeren. Want dat doen we toch?”

Ella viel haar om den hals.

„Ziezoo,” zeide Marie. „Nu de traantjes gedroogd, en je gezicht even

afgewasschen in mijn kamer. Als je terug komt vanavond, heb ik een
aardig klein nestje voor je klaar, vlak naast mij.”

Ella deed wat haar gezegd werd, en kwam weldra beneden, een
voile voor haar gezichtje, waardoor men niet meer zag, dat zij had
gehuild, en ging met haar aanstaande mee.

„Ik moet eens een poosje vreeselijk ouderwetsch zijn,” zeide zij, zijn
arm nemend. „Ik gevoel zoo’n behoefte aan steun.”

„Dien kan je krijgen, lieveling, altijd als je dien noodig hebt,” zeide hij
zacht.

De heer Slot volvoerde den volgenden dag zijn eenigzins kiesche

taak, om Carels ouders met den toestand bekend te maken.

„Het fatsoenlijkste dat de vent ooit in zijn leven heeft [187]gedaan,

wed ik,” merkte de heer Becker op. „Het toont tenminste eenig
eergevoel.”
„Als hij het tenminste alleen dáárom gedaan heeft,” zeide de heer
Slot. „Maar ik hoor in den laatsten tijd rare noten kraken over zijn
financieele omstandigheden.”

„Zoo? Dan ben ik dubbel blij om onze houding. Ook dat Carel van
den beginne af geweigerd heeft iets als bruidschat aan te nemen.”

„Hij schijnt dan nog wat te bezitten.”

„Het doet er niet toe. Onze jongen krijgt nu zijn vrouwtje schoon uit
zijn handen. Dat is één geluk.”

„En een lief vrouwtje. Mijn nicht, die haar al lang kent, dweept met
haar. Zij wil haar nu gaarne bij zich houden tot de bruiloft. Maar zou
het niet zaak zijn, die wat te bespoedigen?”

„Daar heb ik wel ooren naar,” verklaarde de heer Becker. „We

kunnen daar eens met de dames over spreken. Want het zal wel van
den uitzet afhangen.”

„Ik heb er terloops met mijn nicht over gesproken. Er is nog wel wat
te doen; maar als ze vóór hun vertrek naar Indië nog eens een reisje
in Europa maakten? Dat geeft tevens een afleiding, die het arme
kind wel noodig zal hebben. En als, wat ik vrees, in enkele weken
toch een faillissement van Wiechen volgt, merkt zij daar niets van.
Hoe zou u over dat plan denken?”

„Het is uitstekend!” riep de heer Becker uit. „De jongelui behoeven

we niet te vragen of ze het er mee eens zullen zijn! Dus morgen
aanteekenen. Wat hebben we nu daarvoor nog noodig? Ik zal
morgen Carel met de heele papierengeschiedenis naar het
gemeentehuis sturen. Zoo vroeg mogelijk.”

Toen Ella dien avond naar haar tijdelijk huis zou gaan, nam de heer
Becker haar bij de hand. [188]
„Ik weet alles,” zeide hij. „En je moet me beloven er in het geheel
niet over te praten. En nu heb ik een verrassing voor je. Luister jij
ook eens, Carel. Je gaat morgen vroeg naar het stadhuis, en brengt
er de stukken, vraagt of ze nog meer noodig hebben, en wanneer op
zijn vlugst kan worden aangeteekend. Als het kan, morgen reeds.
Dan hebben we haar zooveel te langer als bruid.”

Ella bloosde, terwijl een traan in haar oog blonk.

„Welnu, beste meid, krijg ik een zoen van je?”

„Dank u, vader,” zeide Ella, hem kussend en voor het eerst dien
naam gevend.

„Dat is lief van je!” riep Carels moeder uit. „Hier, ik ook mijn portie.”

„Je hebt het hart der oude lui voor goed gestolen,” zeide Carel, toen
zij buiten waren.

„Et mulier peregrina vertit,” prevelde zij bijna onhoorbaar.

„Wat zeg je daar?” vroeg hij.

„Een regel uit Horatius,” antwoordde zij. „Stil, Carel, ik durf hem je nu
niet uit te leggen. Later.”

En hij, begrijpende, dat haar gemoed vol was, stapte zwijgend naast
haar voort.

Carel haastte zich den volgenden ochtend, en het gelukte hem den
dag daarna aan te teekenen, wat heel vlug was, naar men hem
verzekerde.

En op hetzelfde oogenblik dat Ella aanteekende, werd het oude huis

van haar vader opengebroken, en namens van Vleuten beslag
gelegd op het weinige dat men daar vond.

Voor de kosten altijd goed, maar niet voor de vordering.

Dat was het treurig bericht, dat van Vleuten van zijn advocaat
ontving.

Binnen weinige dagen had men nader bericht, en wel, dat Wiechen
te Parijs vertoefde, doch zijn adres was nog [189]niet bekend. De
advocaat raadde eenvoudig faillissementsaanvraag aan. Dat was
het goedkoopste, en men zou meteen kunnen doen constateeren, of
er misschien vorderingen waren, die men kon geldig maken.

En zoo geschiedde precies, wat Wiechen wilde, en hij tijden geleden

op dien fietstocht aan Marie van Groningen had aangekondigd.

Maar eer dit alles gebeurde, was Ella getrouwd.

En haar moeder was erbij geweest. Want op dat punt had zij niet
willen toegeven. En niemand had er spijt van met die lieve
bescheiden vrouw kennis te hebben moeten maken, en haar te zien
vermeerderde slechts de verontwaardiging, die de ingewijden tegen
Wiechen voelden.

De heer Becker ging zoover, dat, toen men zekerheid had van
Wiechens blijvend vertrek, en de genomen stappen bekend werden,
haar zijn steun aan te bieden, als zij dien noodig mocht hebben. Zij
was dankbaar voor zijn aanbod, doch vertrouwde er vast op, dat
Wiechen haar geregeld van het noodige zou blijven voorzien. Daarin
was hij nog nooit tekort geschoten.

Toen de eerste schrik voorbij was, en de verificatievergadering

plaats vond, waren de crediteuren in Wiechens boedel niet weinig
verbaasd te vernemen, dat zijn vorderingen omstreeks evenveel
bedroegen als zijn schulden, en er dus hoop bestond op een zeer
hoog percentage. Dat gaf verademing, en men begon minder slecht
van Wiechen te denken.

„Als het zoo voortgaat,” zeide van Vleuten op zekeren dag tot Betsy,
„krijgen we nog heel aardig wat van ons geld terug. Ik vind het nu al
haast jammer, dat ik werk gemaakt heb bij onze oude firma, om weer
terug te komen. Natuurlijk zouden we iets bescheidener moeten
leven, maar aan den anderen kant beginnen de verdiensten uit mijn
werk aardig te klimmen.” [190]

„Ik verlang toch naar Indië,” vond zij. „Maar dien Wiechen vergeef ik
veel, en weet je waarom? Kom eens heel dicht bij me, Jan.”

En toen hij dat gedaan had, sloeg zij haar arm om zijn hals, en
fluisterde hem iets in.

„Meen je ’t?” vroeg hij verrast opspringend. „Ja, dan … dan.…”

„Zie je,” ging zij voort. „Als we niet alleen blijven, moet jij ook meer
verdienen. Is het niet zoo?”

Zijn eenig antwoord was een hartelijke kus.

„Ben je er erg blij mee?” vroeg hij toen.

„En jij?” was haar tegenvraag. „Zonder dat die man je erop gewezen
had, zou je het nooit geweten hebben, en wij hadden dat geluk nu
niet in het vooruitzicht.”

„Het is zoo,” erkende hij. „Weet je wat het gekste is? Ik heb er na
dien tijd zooveel dokters over gepolst, en ze zeiden mij altijd, dat er
niets aan te doen was. Niets zekers tenminste. Hoe zoo’n man daar
nu aan komt?”

„Je hebt het toch niemand verteld? Zelfs geen dokter?”

„Neen, liefste. Dat had ik je immers beloofd!”

„Dat weet ik wel. Maar jelui praat zoo graag! En dan vooral, waar het
iets geldt, waarover de geheele wereld in dwaling schijnt te
verkeeren.”

„Wees gerust. Tenzij me iemand een ton ervoor bood … Iets anders.
Het zal toch geen beletsel zijn om naar Indië te gaan?”

„Ben je dwaas? Dat durf ik over vijf maanden nog wel te doen. Er
wordt gebeld, en de meid is uit.”

Hij stond op.

„Hoera!” riep hij uit, binnenkomend. „Lees eens.”

Het telegram hield slechts één woord in: Welkom.

„Dat beteekent, dat er een plaats voor je is?”

„Ja,” zeide hij. [191]

„Wanneer gaan we?”

„Wat heb je een haast! Natuurlijk zoo gauw mogelijk. Ik zal morgen
de Maatschappij kennis geven. Voor de zaak Wiechen zal ik den
advocaat een volmacht geven. Dat kan ook morgen. Tevens kan ik
eens zien welke booten er gaan, en een paar lui opduikelen om ons
meubilair over te nemen.”

„Hemel, Jan! Je wilt toch niet zonder goed gaan?”

„Indisch goed hebben we nog boven liggen, geloof ik. Als we tot
Genua of Marseille over land gaan, geven we onze koffers hier al
mee, en wat ons ontbreekt koopen we bijvoorbeeld in Parijs.”
„Dan moeten we dáár weer langer blijven,” zeide Betsy, „maar dat is
zoo erg niet. Doe dan maar wat je kunt. Ik bedenk ineens, dat als we
zoo hals over kop moeten vertrekken, we meteen van alle mogelijke
afscheidsvisites verschoond zijn.”

„Die twee of drie, die wij te maken hebben, doen we in één

achtermiddag af.”

„Dat denk je maar, Jan. Ons plotseling vertrek zal de

nieuwsgierigheid teveel gaande maken. En dan ben je goed af hier!
Men wil het naadje van de kous natuurlijk weten. En, daar iedereen
in dit land wat te verbergen schijnt te hebben, gelooft men het
tegendeel van ons toch niet, en vraagt, vraagt.… om, als ze niets uit
je kunnen krijgen dat ze niet al lang weten of gezien hebben, je voor
erg achterbaks te verklaren. Wat hebben we er aan?”

„Je hebt eigenlijk gelijk,” zeide hij. „Dus zal ik maar beginnen met
wat ik te doen heb, terwijl jij met inpakken aan den slag gaat. Ik zal
je dadelijk iemand van de Dienstverrichting laten sturen, om de
koffers van boven te halen.”

„Neen, dat hoeft niet. Die leege koffers kan ik wel met de meid naar
beneden krijgen, als jij vanavond met die groote maar helpt. Stuur je
zoo’n man hier, dan zien dat [192]de buren, en wordt hij uitgevraagd.
Het gevolg is natuurlijk, dat er dan bezoek komt, om uit te visschen
wat er gebeurt. Dat houdt me teveel op.”

Beiden togen nu aan het werk. Betsy in huis, van Vleuten

daarbuiten.

Groot was de consternatie van de meid, toen het inpakken begon.

„Luister eens Mietje,” brak Betsy haar vragen en uitroepen af. „Ik zal
je in twee woorden zeggen wat het is. Wij gaan naar Indië terug. Je
hebt ons trouw gediend, en daarom zullen we je goed bedenken.
Maar ik maak één voorwaarde. Geen tijd verbeuzelen met vragen,
en niet praten buiten de deur. Een jaar loon, en kostgeld, als je je
daaraan houdt. Begrepen?”

„Best, mevrouw,” zeide de meid.

En als teeken dat zij zwijgen zou, sloeg zij zich even met de hand
voor den mond.

Er werd gewerkt! Indisch gewerkt, zonder tijd te verbeuzelen met

praten en overleggen, zonder de dingen op te nemen om ze dan
weer neer te leggen, den wil steeds gericht op het einde van de taak,
om die zoo spoedig en goed mogelijk te voleindigen. De zeer
eenvoudige redenen, waarom in Indië in korter tijd, meer werk wordt
verricht dan in Nederland, en dus hooger salarissen kunnen worden
betaald.

In weinige dagen was men zoover, dat men in eigen huis leefde als
in een logement. Alles ingepakt, het gebruikte terug in de koffers.

Van Vleuten had intusschen ook het zijne gedaan. Het eenige
oponthoud dreigde een oogenblik van de zijde der
Levensverzekeringmaatschappij te komen. Eerst vier dagen na de
kennisgeving van van Vleuten, kwam de generaal-inspecteur, op
wiens komst men hem had voorbereid.

„De Maatschappij vindt de behandeling door u … eenigszins

[193]zonderling,” zeide deze. „Een betrekking als de uwe, zegt men
gewoonlijk niet met een paar dagen op.”

„Er was niets aan te doen,” zeide van Vleuten. „Het spijt mij genoeg,
niet eer in de gelegenheid te zijn geweest. Ja, ik voor mij zou liever
in het geheel niet weggaan.”
„Daar kan ik niet over oordeelen,” meende de ander. „De
Maatschappij is van opinie, dat u minstens nog drie maanden
behoorde te blijven. Uw betrekking is er een, die …”

„Houd mij te goede, dat ik u in de rede val,” zeide van Vleuten. „We
gaan van een verkeerd uitgangspunt uit. Het zit in het woord
betrekking. Van het oogenblik af, dat de Maatschappij het vaste
salaris, dat we in den beginne overeenkwamen, is gaan korten op de
door mij verdiende tantièmes, hield de betrekking op. Sinds ben ik
bezorger van polissen geweest, en deed stukwerk. En die relatie kan
ik, dunkt me, afbreken, wanneer ik verkies.”

„Enfin, ik zie dat u vastbesloten is, waar alles in huis staat ingepakt.
Dus laat ons van die quaestie afstappen. Schikt het u, dat we aan
het overnemen van uw administratie gaan?”

Van Vleuten legde zijn boeken en registers over, waarin de generaal-

inspecteur het sedert de laatste inspectie bijgeschrevene naging.
Toen na eenigen tijd alles was doorgezien en geverifiëerd, hernam
hij:

„Uw eigen polis moet dus nu op Indisch tarief worden

overgeschreven.”

„Juist,” zeide van Vleuten. „Er komt een kleine vermeerdering van
premie. We kunnen het nazien.”

En hij greep naar een tariefboekje, dat op tafel lag.

„U heeft het verkeerde,” merkte de ander op. „Dit is het nieuwe tarief,
en uw verzekering is gesloten, eer dit werd ingevoerd.” [194]

„U wilt daarmee toch niet zeggen, dat ik volgens het oude, hooge
tarief zou moeten betalen?”
„Kijkt u maar op uw polis.”

„Ja maar,” zeide van Vleuten, nadat hij dit gedaan had, „die bepaling
is krachteloos, doordien een nieuw tarief sedert is ingevoerd, bijna
de helft lager.”

„U is nog verzekerd onder de oude bepalingen.”

„Spreekt u hier uw persoonlijke meening uit, als ijverig inspecteur, of

is het die der Maatschappij?”

„De laatste. We hebben over de quaestie onlangs zelfs een proces

moeten voeren, en gewonnen.”

„’t Is fraai!” riep van Vleuten uit. „Maar ik weet wat. Wij
transformeeren deze polis in een premievrije, en ik neem een
nieuwe voor Indië.”

„Dat kan,” zeide de ander. „U is nog altijd dezelfde, zie ik. U kende
onze tarieven zooals geen enkel inspecteur, en ik herinner me de
eerste maal, dat een premie door u werd geinterpoleerd, omdat die
in het tariefboekje niet voorkwam. Zonder eenige fout! Welnu, uw
idee is goed, en de Maatschappij ontkomt aan een precedent. Zal ik
de nieuwe verzekering meteen noteeren? Of wilt u het nog zelf doen,
om uw tantième? U ziet, ik ben geheel open.”

„Ik ook,” zeide van Vleuten, „en daarom deel ik u mede, dat u de
transformatie kunt noteeren, maar dat ik de nieuwe polis bij een
andere Maatschappij neem.”

De generaal-inspecteur sprong op.

„Te drommel!” riep hij uit. En toen licht vermanend: „Kom, meneer
van Vleuten, dat meent u niet!”
„Toch,” zeide van Vleuten bedaard.

„Nu dan … wil ik u een voorstel doen. Tot speciale belooning uwer
aan de Maatschappij bewezen diensten, vergunt zij u bij uitzondering
in het nieuwe Indische tarief te treden.” [195]

„Ik had van de Maatschappij niet anders verwacht,” zeide van

Vleuten lachend. „Zorgt u dus voor de overschrijving?”

„Met spoed. Ik beloof het u. Vergun me u een goede reis en veel

succes te wenschen. We hebben altijd prettig samen gewerkt.”

„Dank u,” zeide van Vleuten.

En hij leidde den bezoeker uit.

Hiermee was het laatste afgedaan, dat nog in Holland te doen viel;
en toen den volgenden dag de stukken van de Maatschappij reeds
kwamen, stelde van Vleuten voor op te breken.

Dat ging nu spoedig genoeg. De meubelen had van Vleuten

overgedaan aan den huiseigenaar, die er meer voor gaf, dan een
ander, wijl hij met het nette inboedeltje het huis gemakkelijker kon
verhuren aan Indische menschen, die er dikwijls tegenop zien, in
hun verloftijd zich voor eigen rekening in te richten.

In den vroegen ochtend waren de koffers, die men niet voor de reis
overland noodig had, weggehaald, ter verzending naar de
Stoomvaartmaatschappij. Iets later kwam de huisbaas met een
vigelante, en terwijl de reisbagage daarop geladen werd, ging hij met
van Vleuten even rond, met een vluchtigen blik zich vergewissende,
dat alles in keurige orde was.

Toen gaf van Vleuten hem de sleutels over, en stapte in het rijtuig
waarin Betsy reeds zat, met de meid, die verlof had gevraagd hen tot
aan den trein uitgeleide te mogen doen.

„Weet je nog, Betsy,” merkte van Vleuten op, toen zij samen in den
sneltrein zaten, „dat je huilde, toen we indertijd Soerabaja verlieten,
waar we toch nauwelijks zoo lang gewoond hadden als hier?”

„Ja,” erkende zij.

„Ik was toen ook stil. En nu gevoel ik me haast vroolijk.” [196]

[Inhoud]
 HOOFDSTUK XVIII.

Toen van Vleuten en Betsy instapten, en Mietje van hen een roerend
afscheid nam, zagen zij verder niemand dien zij kenden.

Toch bleef hun vertrek niet onopgemerkt. Op het perron stond Boom,
die met open mond naar het afscheid keek. Wat was dat? Als het
een tijdelijke afwezigheid, een plezierreisje, gegolden had, zou zich
die meid niet zóó hebben gedragen. Dat stond vast. Dus een vertrek
voor goed? Dat was niet kwaad voor hem, want dan was het
tusschen hen in orde, dat wil zeggen, dat dan van Vleuten zelfs de
tweehonderd twintig gulden, die hij hem inderdaad zou moeten
geven, in den steek liet. Hij bofte toch altijd! En hiermee was tevens
de kans voorbij dien vervelende kerel hier ergens tegen het lijf te
loopen. Want al was hij nu geborgen, en kon hem niemand wat
doen, zulke ontmoetingen als laatst in Central, waren onplezierig.

Een trein stoomde binnen. Boom keek even langs de portieren, en

zag den man, die hem per telegram hier bescheiden had, Beenhuis.

„Bonjour,” groette deze. „Het is goed dat je gekomen bent. Ik wou je

vragen iets voor mij te doen. Laat ons ergens heen gaan, en wat
gebruiken. Ik blijf een paar treinen over om met je te spreken.” [197]

„Luister eens,” zeide Beenhuis. „Wil je voor mij een zaakje

opknappen in München? Ik heb op het oogenblik geen tijd, en ga er
ook liever niet heen.”

„Leg me eerst uit wat het is,” zeide Boom. „Om naar München te
gaan, heb ik wel tijd, maar ik dank er voor, om in jouw plaats
opgepakt te worden.”
„Geen vrees,” lachte Beenhuis. „Het zou een quaestie van gijzelen
zijn, en dan kunnen ze den verkeerden toch nooit nemen. Ik zal je de
zaak uitleggen. Ik ben een poos geleden naar München geweest, en
heb voor een kennis, die in den diamanthandel is, een collier
meegenomen, om zoo mogelijk te verkoopen. Dat is ter bezichtiging
gegeven aan een rijken Jood, die er wel zin in had. Maar het ongeluk
wil, dat mijn mannetje daar, toen het op het sluiten van den koop
aankwam, heeft verteld, dat ik het er gebracht had. En het toeval wil,
dat degeen, die het had, ook met mij in relatie stond.”

„Dat wil voor een gewoon mensch zeggen, dat je schuld aan hem
hebt. Is het niet?”

„Nu, ja. Een wisseltje van vierduizend francs. Dat komt terecht,
zoodra een andere zaak afloopt.”

„Dat kennen we,” zeide Boom. „Als je er niet buiten kunt. Maar
verder.”

„Welnu,” meende Beenhuis, „de zaak is hoogst eenvoudig. Er hoeft

maar iemand naar München te gaan, en de noodige stappen te
nemen, om namens mijn vriend dat collier te reclameeren. Men heeft
gedacht, dat het van mij was, en zich daarin vergist. Zoodra hij het
reclameert, wordt het afgegeven. Misschien moeten er een paar
gerechtelijke stappen gedaan worden, maar dan is het ook uit.”

„Wat verdien ik eraan?”

„Vijfhonderd pop en vrij reis en verblijf. Altijd, als je er niet langer dan
een week over doet.” [198]

„Waarom gaat je vriend niet zelf?”

„Als het noodig is, en men hemzelf wil hebben, heb je maar te
telegrafeeren. Maar hij is niet handig in zulke zaken, en heeft geen
voorkomen. En dat heb jij wel. Men ziet je voor heel wat aan.”

Boom was gevleid.

„Als wat moet ik me dan vóórdoen?” vroeg hij.

„Wel, als jezelf. Toevallig moest je voor andere zaken naar München,
en nam deze bezigheid mee.”

„Waarom wend je je niet direct aan een advocaat te München?”

informeerde Boom. „Ik zal er toch ook een aan de hand moeten
nemen.”

„Er is spoed bij. Het collier was commissiegoed, en mijn vriend moet
het verantwoorden. Met schrijven en opdracht geven aan een
advocaat, gaat teveel tijd heen. Bovendien kan hij het elders
verkoopen, en verdient dan zijn commissie.”

„Dan moet het nogal wat waard zijn,” zeide Boom, „dat jelui er mijn
reis naar München en dat bedrag voor over hebt.”

„Veertig duizend francs.”

„O zoo!”

„Dus doe je het?”

„Als je me de reis- en verblijfkosten voorschiet.”

„Goed. Ik heb zooveel niet bij me; maar als je morgenmiddag in

Brussel komt, zullen we je met het noodige opwachten.
Aangenomen?”

„Wie is je vriend, dien het aangaat?”

„Katrol.”
„Aha,” deed Boom. „Is het dan weer zoo’n zaakje, als … je weet
wel.… Amsterdam?”

„Neen, dat is maar een naamgenoot. Nu, doe je het?”

„Waarom niet? Ik wil altijd graag wat verdienen,” zeide Boom.

„Alleen, ik ga niet zelf. Ik zal je iemand aan de hand doen, die zeer
geschikt is het zaakje voor je op te [199]knappen, en te naief om het
gevaar te begrijpen, waarin hij zich begeeft.”

„Je bazelt. Wat is er voor gevaar? Het is een eerlijke zaak.”

„Zóó eerlijk, dat jelui het geen van beiden aandurft, enkel uit vrees
opgepakt te worden.”

„Geen oogenblik. Ik heb je precies verteld waarom ik er niet heenga.

En Katrol is te.… hoe zal je het noemen? Niet flink genoeg.”

„Nu,” zeide Boom, „laat ons dan maar zeggen, dat ik er ook niet flink
genoeg voor ben. Wil je het adres hebben, of niet? En als je bent
geslaagd, geef je mij wat je minder dan zevenhonderd pop aan den
ander betaalt.”

„Goed,” zeide Beenhuis. „Weet je, dat Wiechen in Parijs is?”

„Ja,” zeide Boom, hem een papiertje overhandigende. „Hier heb je

het adres. Wat doet onze vriend daar? Ook bankier spelen?”

„Neen,” antwoordde Beenhuis. „Hij geneert zich met zijn andere

bezigheid. En hij heeft heel wat te doen, naar het schijnt.”

„Zoo maar publiek?”

„Och, je weet, Parijs is de stad ervoor. Men neemt het daar zoo
nauw niet. Als hij maar zorgt nooit ongelukjes te hebben, gaat het
wel. Buitendien heeft hij een jong dokter aan zich verbonden, die
hem dekt.”

„Dat is het verstandigste, dat hij doen kon. Zijn faillissement hier
moet ook erg meevallen. Het schijnt meer gedaan te zijn om de
vorderingen gemakkelijk binnen te krijgen. Als je geen eergevoel
hebt, is het een manier.”

„Eergevoel?” vroeg Beenhuis spottend. „Je moest hem dat eens

durven zeggen! Hij klampte mij laatst aan, en wou in den Cercle
geintroduceerd worden, waar ik hem [200]vroeger zelfs al niet in had
willen meenemen. En je had meneer eens moeten zien, toen ik hem
zei, dat daar geen mogelijkheid op was.”

„Dat is parvenu-achtigheid,” meende Boom. „Zou je mij,

niettegenstaande ik arm ben, in je cercle willen introduceeren?”

„Zelfs als je in Parijs woonde. Temeer, omdat je mij zooeven den

gang naar München hebt geweigerd.”

Boom glom van genoegen.

„Nu,” hervatte Beenhuis, „ik ga op je adres af. Wat drommel, is het

een advocaat?”

„Ja,” zeide Boom. „Maar vertel hem niet teveel van les dessous de
l’affaire, want anders doet hij het natuurlijk niet.”

„Alweer begrepen. Dankje intusschen, en mijn woord houd ik.”

Zóó moest het gaan, vond Boom. Kalmweg een ander de kastanjes
uit het vuur laten halen, en de nette meneer blijven, die enkel
profiteert, als er wat te profiteeren viel. Hij had een gevoel van
groote behagelijkheid over zich. Als men toch maar zooveel had, dat
men netjes leven kon! Dan was het geen kunst meer om vooruit te
komen. Met een simpel gangetje naar het station en het opkrabbelen
van een adres, had hij toch minstens een paar honderd pop
verdiend, vandaag.

Eén oogenblik dacht hij nog aan dien jongen advocaat, die er zeer
waarschijnlijk in zou vliegen. Als het zaakje bekend werd, was hij zijn
reputatie kwijt. Maar dat was onwaarschijnlijk. Bracht hij het er
handig af, dan had hij het dubbele voordeel, wat van de wereld te
hebben gezien, en wat te hebben verdiend.… als Beenhuis hem
betaalde. Want stommer wezens dan jonge, ja zelfs oudere
advocaten, had hij op dat op dat gebied niet gezien. Ze vertrouwden
altijd op de eerlijkheid hunner cliënten. Ze moesten al [201]heel wat
ervaring hebben in de wereld, om te weten, dat de cliënt gewoonlijk
bij hen komt, als hij ergens over in het nauw zit, en zich weinig over
hem bekommert wanneer de zaak goed is afgeloopen. Wie dat goed
besefte, kon advocaten zoo netjes om den tuin leiden, als hij wilde.
En dat was Beenhuis toevertrouwd!

Het was toch gek. Zoo’n advocaat werd door Beenhuis natuurlijk
beetgenomen, en nooit betaald. Maar hij zou het wel uit zijn hoofd
laten, om hem niet te betalen. Onder elkaar altijd eerlijk, zooals
Arnolds laatst op Woestduin zeide. Waar die toch bleef?

„Bonjour, amice!”

Boom keerde zich om, op het hooren van de bekende stem.

„Zoo!” begon hij, doch stokte. „God, kerel, wat zie je er uit!”

Inderdaad, Boom had reden voor dien uitroep.

Arnolds, hoewel gewoonlijk eenigzins nonchalant gekleed, zag er

nooit sjovel uit. Moest Boom steeds alles in de puntjes hebben, om
er niet dadelijk als een burgerjongen uit te zien, Arnolds kon
daarentegen desnoods een oud ding aantrekken, zonder dat het
opviel.

Maar nu.…!

Ongeschoren, een vuil papieren boord en front, glimmende jas, te

wijd vest, een broek met knieën en roodachtige schoenen.… dat was
niet meer nonchalant, maar shabby.

Boom keek snel rond, of ook een kennis hem zag, en toen duwde hij
Arnolds de deur in van een kroegje in de Wagenstraat.

„Wat is er gebeurd?” vroeg hij, nadat zij aan een tafeltje hadden
plaats genomen, en bier besteld.

„’t Is donderen met me. Kan je wat eten voor me bestellen?”

„Zeker,” zeide Boom, op het tafeltje tikkend. „Waar is Viehof?” [202]

„In een hospitaal, of zooiets, in Parijs,” antwoordde Arnolds. „Laat

me eerst wat bijtrekken, dan zal ik je geregeld vertellen.”

Boom keek op zijn horloge. Hm, zijn vrouw wist niet beter of hij had
een lange conferentie, dus kon er nog wat bij.

Hij bleef derhalve, nadat hij voor Arnolds wat had besteld, geduldig
wachten, tot de ander zijn honger gestild had, die blijkbaar groot
was.

„Hè!” deed Arnolds eindelijk. „Ik heb in lang niet zoo genoeg
gegeten. Doet dat goed!”

Nu begon hij zijn verhaal.

Met Viehof was hij eerst naar Ostende gegaan, toen naar Namur, en
eindelijk naar Parijs, met het doel zuidelijk af te zakken. Zij hadden