Archives and Records: Privacy,

Personality Rights, and Access Mikuláš

■tvrtník
Visit to download the full and correct content document:
https://ebookmass.com/product/archives-and-records-privacy-personality-rights-and-a
ccess-mikulas-ctvrtnik/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Academic Archives: Managing the Next Generation of

College and University Archives, Records, and Special
Collections – Ebook PDF Version

https://ebookmass.com/product/academic-archives-managing-the-
next-generation-of-college-and-university-archives-records-and-
special-collections-ebook-pdf-version/

5G Wireless Network Security and Privacy Dongfeng Fang

https://ebookmass.com/product/5g-wireless-network-security-and-
privacy-dongfeng-fang/

Geological Records of Tsunamis and Other Extreme Waves

Max Engel

https://ebookmass.com/product/geological-records-of-tsunamis-and-
other-extreme-waves-max-engel/

Data Privacy And GDPR Handbook Sanjay Sharma

https://ebookmass.com/product/data-privacy-and-gdpr-handbook-
sanjay-sharma/
Smart Cities Cybersecurity and Privacy Danda B. Rawat

https://ebookmass.com/product/smart-cities-cybersecurity-and-
privacy-danda-b-rawat/

The Dark Side of Personality: Science and Practice in

Social, Personality, and Clinical Psychology 1st
Edition Virgil Zeigler-Hill

https://ebookmass.com/product/the-dark-side-of-personality-
science-and-practice-in-social-personality-and-clinical-
psychology-1st-edition-virgil-zeigler-hill/

(eBook PDF) Personality: Theory and Research, 14th

Edition

https://ebookmass.com/product/ebook-pdf-personality-theory-and-
research-14th-edition/

eTextbook 978-0205997930 Personality: Classic Theories

and Modern Research

https://ebookmass.com/product/etextbook-978-0205997930-
personality-classic-theories-and-modern-research/

Personality and Disease: Scientific Proof vs. Wishful

Thinking Johansen

https://ebookmass.com/product/personality-and-disease-scientific-
proof-vs-wishful-thinking-johansen/
 Archives and
Records
Privacy, Personality Rights,
and Access
Mikuláš Čtvrtník
Archives and Records
 Mikuláš Č tvrtník

Archives and Records

Privacy, Personality Rights, and Access
Mikuláš Č tvrtník
State Regional Archives in Prague
Prague, Czech Republic

ISBN 978-3-031-18666-0    ISBN 978-3-031-18667-7 (eBook)

https://doi.org/10.1007/978-3-031-18667-7

© The Editor(s) (if applicable) and The Author(s) 2023. This book is an open access
publication.
Open Access This book is licensed under the terms of the Creative Commons Attribution
4.0 International License (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/), which permits
use, sharing, adaptation, distribution and reproduction in any medium or format, as long as
you give appropriate credit to the original author(s) and the source, provide a link to the
Creative Commons licence and indicate if changes were made.
The images or other third party material in this book are included in the book’s Creative
Commons licence, unless indicated otherwise in a credit line to the material. If material is not
included in the book’s Creative Commons licence and your intended use is not permitted by
statutory regulation or exceeds the permitted use, you will need to obtain permission directly
from the copyright holder.
The use of general descriptive names, registered names, trademarks, service marks, etc. in this
publication does not imply, even in the absence of a specific statement, that such names are
exempt from the relevant protective laws and regulations and therefore free for general use.
The publisher, the authors, and the editors are safe to assume that the advice and information
in this book are believed to be true and accurate at the date of publication. Neither the
publisher nor the authors or the editors give a warranty, expressed or implied, with respect to
the material contained herein or for any errors or omissions that may have been made. The
publisher remains neutral with regard to jurisdictional claims in published maps and
institutional affiliations.

This Palgrave Macmillan imprint is published by the registered company Springer Nature
Switzerland AG.
The registered company address is: Gewerbestrasse 11, 6330 Cham, Switzerland
To Martina.
 Acknowledgements

This book is the output of the “Analysis of Personal Data Processing in the
Archives” research project (Code: VI20192022125) carried out within
the Security Research Programme of the Czech Republic in the years
2015–2022 (BV III/1 VS) provided by the Ministry of Interior.

vii
 Keywords

Access to archives • Archival science • Data minimisation • Personality

rights • Post-mortem privacy • Privacy protection • Records management
• Right to be forgotten • Right to know

ix
 About the Book

The aim of this open access book is both to provide the reader with an
overview of the complex issue of the protection of personality rights and
privacy in archives, archiving, and in the context of records management
in close connection with the analysis of policies of access to archives in its
current setting and in historical perspective covering its development from
1945 to the present day in a broad international comparative perspective,
and to provide inspiration for the adaptation of policies concerning the
protection of personality rights and privacy in public administration with
an emphasis on archiving in the public interest and records management.
The book explores the policies, specific inspirational models, and some
distinct procedural and regulatory settings of the protection of personal
rights and privacy in public administration, particularly in archives and
records management. The book deals in detail with post-mortem privacy
protection in archives and data archiving, which is given by the fact that
the vast majority of materials preserved in archives concerns deceased
persons.
The monograph presents several significant cases of misuse of personal
data contained in records and archives, such as misuse of census data,
medical records, and other groups of materials. It analyses in detail the
topic of minimisation and reduction of data in public records and archives,
including the current phenomenon of data anonymisation and pseud-
onymisation, and the risks of de-anonymisation and reidentification of
persons.
 Contents

1 Introduction  1

2 Personality
 Rights, Privacy, and Post-mortem Privacy
Protection in Archives: International Comparison,
Germany and “Protection of Legitimate Interests” 19
2.1 European Court of Human Rights: Archives, Privacy, and
the Right to Be Forgotten 21
2.2 Post-mortem Personality Protection from a Common Law
Perspective and in International Comparison 26
2.3 Germany and Protection of “Legitimate Interests of Data
Subjects” (“Schutzwürdige Belange”) 33
2.3.1 Klaus Kinski’s Psychiatric History and Closure
Periods for Access to Post-mortem Data 36
2.3.2 Victims of Nazi “Euthanasia” in Germany 39
2.3.3 Post-mortem Protection of Jewish Victims from the
German Town of Minden and the Risk of Exposing
Jewish Origin Under the Current Threat of Rising
Anti-Semitism 42
2.4 Archives of the Former East German State Security Service
(Stasi): A Model for Applying the Concept of “Legitimate
Interests” in Archival Practice—Purpose of Consultation,
Interest of Science, and Privileged Access 48

xiii
xiv Contents

3 Personality
 Rights, Privacy, and Post-mortem Privacy
Protection in Archives: France and United Kingdom 55
3.1 France: General and Individual Derogations and
Differentiated System of Closure Periods—Liberal-Centrist
Approach 56
3.1.1 France and the Model of General and Individual
Derogations 58
3.2 United Kingdom: Public Interest Test, Proportionality of
Interests, Common Law, and Confidentiality—Decentralist
Approach 64
3.2.1 Public Interest Test: Freedom of Information
Exemptions 65
3.2.2 Breach of Confidentiality: Public Interest Test as
Proportionality Test 69
3.2.3 “Historical Records” and Archives: Second-Level
Testing 74
3.2.4 Protection and Disclosure of Personal Data in UK
Archives and Public Administration 79
3.2.5 Post-mortem Personality Protection in the United
Kingdom 82
3.3 Conclusion 85

4 The
 Paradox of Archiving: Personality Protection and a
Threat in One—Archives and Child Sexual Abuse 91
4.1 Odenwaldschule and Records Testifying to Sexual Abuse
of Children: Premature Archival Records Management 93
4.2 Church and Child Sexual Abuse: Access to Archives as a
Form of Protection 96
4.2.1 Public-yet-Private Records and the Process of
“Publicization” of Private Records106
4.3 Conclusions from the Analyses of Preservation and
Archiving Records Testifying About Child Sexual Abuse
and Recommendations107

5 The
 Right to (Not) Be Forgotten, Right to Know, and
Model of Four Categories of the Right to Be Forgotten111
5.1 The Right to Be Forgotten and the European General
Data Protection Regulation (GDPR)115
 Contents  xv

5.2 The Right to Be Forgotten Versus the Right to Memory,

the Right to Know122
5.3 Model of Four Categories of the Right to Be Forgotten:
Temporary Versus Permanent Right to Be Forgotten—Data
Anonymisation and Pseudonymisation129
5.4 Conclusion: The Need for (Not)forgetting: Archival
Deflation—Preservation—Archives and Records
Destruction134

6 Archival
 Inflation and Reduction of Records, Data, and
Archives139
6.1 Records Archiving as a Tool of Personal Data,
Personality, and Privacy Protection144
6.2 Archival Inflation and the Reduction of Records,
Data, and Archives150

7 Archiving
 as Security Risk to Protection of Persons and
Their Personality Rights161
7.1 Medical Records and Data Security163
7.2 Census168
7.2.1 Misuse of Personal Census Data in the USA169
7.2.2 Totalitarian Regimes and Personal Data: Misuse
of Personal Census Data in Nazi Germany171
7.2.3 Germany: “Census Ruling” and the Principle of
Timely Anonymisation of Personal Data176
7.2.4 Time Capsule Versus Archiving: Census Time
Capsules in Australia and Ireland180
7.3 The Case of Jewish Files (“Fichiers Juifs”) in France:
Archiving of Materials Intended for Destruction and
Their Concealed Existence186
7.4 Personal Data Breaches: National Archives and Records
Administration (NARA) Cases191
7.5 Totalitarian Abuse of Totalitarianism: The East German
State Security Service and Personal Data Misuse in the
“Archive of National Socialism” (“NS-Archiv”)193
xvi Contents

8 Data Minimisation—Storage Limitation—Archiving197

8.1 Data Retention as a Specific Form of Data Minimisation,
and Data Storage Limitation198
8.2 Data Minimisation and Storage Limitation in Relation
to Archives and Archiving204
8.2.1 Records Destruction and Archival Appraisal as
Basic Tool for Minimising Personal Data in
Records and Archives206
8.2.2 Anonymisation, Pseudonymisation, and the Link
to the Model of Four Categories of the Right to
Be Forgotten217
8.2.3 Deanonymisation and Reidentification228
8.3 Conclusion233

Conclusion241
Recommendations245

Summary273

Brief Glossary277

Selected Bibliography283

Index309
 About the Author

Mikuláš Č tvrtník, Ph.D., is an assistant professor in the Department of

Archival Science and Auxiliary Sciences of History at the Faculty of Arts,
Jan Evangelista Purkyně University in Ústí nad Labem, Czech Republic,
and a visiting assistant professor at the Charles University in Prague and
head of the Department of Public Administration Archives in the State
Regional Archives, Prague, Czech Republic. He holds a Ph.D. from
Charles University, Prague, specialising in theory and methodology of his-
tory. In his research he focuses on archival science, theory, and methodol-
ogy of history and historiography, and governance issues with particular
emphasis on the analysis of public administration records and on records
management. He is the author of several monographs; in Germany, he
wrote the book Geschichte der Geschichtswissenschaft: Der tschechische
Historiker Zdeněk Kalista und die Tradition der deutschen Geistesgeschichte
(Diplomica Verlag. Hamburg 2010). His latest book deals with the topic
of intellectual history in the context of European historiography of the
nineteenth and twentieth centuries (Argo. Prague 2019).

xvii
 Abbreviations

ECHR European Court of Human Rights

GDPR General Data Protection Regulation (Regulation (EU) 2016/679
of the European Parliament and of the Council of 27 April 2016 on
the protection of natural persons with regard to the processing of
personal data and on the free movement of such data, and repealing
Directive 95/46/EC)
FOIA 1. Freedom of Information Act of 4 July 1966, 5 United States
Code § 552; 2. Freedom of Information Act of 30 November
2000. Ch. 36
NARA National Archives and Records Administration
CADA Commission d'accès aux documents administratifs [Committee on
Access to Administrative Documents]
ICO Information Commissioner’s Office
NCTR National Centre for Truth and Reconciliation
NS-Archiv Archive of National Socialism

xix
 List of Tables

Table 6.1 Percentage of archives preserved in relation to records

destroyed152
Table 6.2 Increase in the volume of archival material in selected
archives in recent decades 153

xxi
 CHAPTER 1

Introduction

“Do the interests of the living outweigh those of the dead? … Does the
privacy of living persons override the importance of historical research and
does the right of access give way to the right to forget?”1
(Eric Ketelaar, Archivalization and Archiving)

“Commit nothing to paper, and certainly not to a computer or a cell phone.

Keep it in your head. It’s the only private place we have left.”2
(Frederick Forsyth, The Cobra)

“To begin, then, at the beginning, I was serving at that time on the staff of
a division commander whose name I shall not disclose, for I am relating
facts, and the person upon whom they bear hardest may have surviving rela-
tives who would not care to have him traced.”3
(Ambrose Bierce, The Major’s Tale)

1
Ketelaar, E. (1998, 23 October). Archivalization and archiving. Unpublished inaugural
address as Chair of Archivistics, University of Amsterdam, p. 6. As cited In V. Harris,
Knowing right from wrong: the archivist and the protection of people’s rights. Janus,
1999.1, 32–38, here p. 33.
2
Forsyth, F. (2010). The Cobra. G. P. Putnam’s Sons.
3
Bierce, A. (1890, 5 January). The Major’s Tale. First published in the San Francisco
Examiner as: A Practical Joke: Major Broadwood Recalls the Heroic Past.

© The Author(s) 2023 1

M. Čtvrtník, Archives and Records,
https://doi.org/10.1007/978-3-031-18667-7_1
2 M. ČTVRTNÍK

The mission of archives and records management is not just to collect

and store materials and information. Their purpose is also to make them
accessible. Archives are one of the most important places where the right
of a free society to access to information, the right to know and, with it,
the freedom of expression are exercised. However, both the collection and
preservation of information, including archiving, and the opening of
access to it, enter the area of the protection of personality rights, privacy,
and personal data, that is, one of the most complex areas of archiving and
records management, in a significant way. This is also due to the fact that
at the very heart of the issue is the fundamental tension: On the one hand,
the collected and preserved public records and archives, including a wide
range of personal and sensitive data, serve a plethora of public interests
and the exercise of citizens’ rights; on the other hand, they carry an ever-­
present latent risk of potential misuse, including very serious forms with
serious implications for people’s lives and rights. This can be generally
expressed in the form of a paradox: By sharing data about themselves,
whether to the state, its authorities, private entities, and other people,
individuals exercise and protect their rights, including the protection of
their personality rights and privacy. The same act, however, puts them at
risk of misuse. Yet, if an individual did not share their data, they would not
be able to exercise their rights at all.
The protection of privacy, personality, and personal data in archives
represents one of the most complicated domains of the archival sector.
This is due to its initial situation. On the one hand, archives containing a
vast range of personal data represent important tools for exercising citi-
zens’ rights, from economic rights (archives are important proofs of own-
ership, etc.) to fundamental human rights, as characteristically
shown—providing one example for all—by the archives of security forces
during the period of totalitarian regimes, which serve to administer justice
to victims and perpetrators in the period after the end of the dictatorial
regimes of the respective societies. On the other hand, personal data such
as the content of the same archives may be grossly misused and have a very
serious impact on the lives of people concerned in the archives. In a similar
context, Eric Ketelaar made an excellent point that it is therefore “so dif-
ficult to keep the right balance between, on the one hand, the requirement
to destroy personal data when they have served their primary purpose,
including that of serving the legal rights of the data subjects, and, on the
 1 INTRODUCTION 3

other hand, the possibility that the files might get a new meaning and
purpose in the future”.4
Concisely, the same document may in one situation be used to assert
legal and democratic rights, often after a very long time and often in quite
different contexts and for quite different purposes than those for which
the document was originally created, for example, during restitution, for
inheritance claims, but also for the purposes of judicial rehabilitation, pun-
ishment of perpetrators of, for example, political crimes, crimes against
humanity, and so on. On the other hand, the same document in a different
situation can lead to considerable harm to a person and their fundamental
rights and freedoms. There is much historical evidence to support Christian
Keitel’s statement: “Every totalitarianism loves personal data”.5 However,
personal data may be misused even in societies perceived as democratic. I
shall examine some examples in this book.
Access to public records and archives as one of the concrete manifesta-
tions of the general and usually constitutionally guaranteed freedom of
expression and information and the right to know and, on the other hand,
the protection of personality rights and privacy in archiving and records
management form an inseparable pair of ‘communicating vessels’ and have
become the subject of this book. Their connection is determined first by
the fact that archiving and records management cannot be separated.
Archival management takes over from records management and records
keeping at the stage when records are still managed and preserved by their
creators, be they public institutions, private entities, natural persons, fami-
lies, associations, and so on. However, a small part of the records will one
day become archives and will continue to be preserved and maintained in
the respective archives.
The inseparability is also determined on the level of the relationship
between data protection on the one hand and access to data on the other,
in the specific aspect of working with archival sources. No functioning
democracy and rule of law could exist without the freedom of expression,
the right of access to information, the right to know. After all, open access

4
Ketelaar, E. (2005). Recordkeeping and Societal Power. In S. McKemmish, M. Piggott,
B. Reed, F. Upward (Eds.), Archives: Recordkeeping in Society (pp. 277–298). Charles Sturt
University, p. 285.
5
Keitel, Ch. (2019). Archivcamp “Volkszählung 2021 und Rolle der digitalen Archive”. In
23. Tagung des Arbeitskreises Archivierung von Unterlagen aus digitalen Systemen, National
Archives (Prague). https://www.nacr.cz/wp-content/uploads/2019/KnihaAUDS_e-kniha_
DEF.pdf, p. 167.
4 M. ČTVRTNÍK

to archives is one of the pillars of the Universal Declaration on Archives

developed by the International Council on Archives and adopted by
UNESCO in 2011.6 In addition to knowledge, its aim should also be to
promote democracy. The role of archives in this regard becomes all the
more important the closer to the truth is the recent warning by a group of
liberal intellectuals, authors, and public figures who, in their “A Letter on
Justice and Open Debate”, expressed their belief that “The free exchange
of information and ideas, the lifeblood of a liberal society, is daily becom-
ing more and more constricted”.7 The signatories of the Letter observe a
growing trend throughout our culture today to restrict freedom of speech,
open debate, and tolerance of differing opinions.
The accessibility of information embodied in public archives and
records and physically stored in public archives, as well as in other institu-
tions managing records of various kinds, constitutes one of the fundamen-
tal pillars of the exercise of the freedom of expression and information.
Alas, this right is not a universally applicable principle. As Eric Ketelaar
succinctly pointed out in one of his interviews: “There is no natural law
stating that archives should be accessible to anyone. That is something
that is only 200 years old. What most archivists do not realise is that avail-
ability, accountability, findability, etc., are not universal and natural laws or
principles. It is the law, yes, but the law is only an expression of what soci-
ety at a particular point in time believes to be right or wrong.”8
Archival materials and public records preserved in archives—unlike
books and other forms of multiplied and recycled data in today’s world—
have one extremely important aspect: their uniqueness and irreplaceability.
The absolute majority of the content of archives consists of primary
sources. Unlike secondary sources—typically published in some form—
these sources are characterised by uniqueness, that is, they only exist in a
single or several copies; although especially after 1945, the multiplication
of records production increased enormously, manifesting, for example, in
the creation of multiples of multiple copies of official records, which until

6
The Universal Declaration on Archives (2010). Endorsed by 36th Session of the General
Conference of UNESCO Paris, 10 November 2011. Adopted at the General Assembly of
ICA Oslo, September 2010. https://www.ica.org/en/universal-declaration-archives
7
A Letter on Justice and Open Debate. (2020, 7 July). Harper’s Magazine. https://
harpers.org/a-letter-on-justice-and-open-debate/
8
Glaudemans, A., Jonker, R., Smit, F. (2014). Beyond the traditional boundaries of archi-
val theory. An interview with Eric Ketelaar. In F. Smit, A. Glaudemans, R. Jonker (Eds.),
Archives in Liquid Times (pp. 294–305). Stichting Archiefpublicaties, p. 304.
 1 INTRODUCTION 5

a few decades ago were often produced in only one or at most two copies.
To close the gate on such a unique source of information, often stored in
a single archive, is to close access to it altogether.
Primary sources represent both the primary and the least mediated
trace of the past. These are the materials that stood closest to a particular
event or phenomenon and are only minimally reinterpreted by their future
reporters. Very often, the creator did not even expect that his information
output would one day be used as a source, for example, by researchers.
This adds to the quality and value of such a primary source, which is in this
sense figuratively speaking a “raw”, original, and “unprocessed” source of
data. Adding this “rawness” and “unprocessed” form of information to
the rarity and very often the uniqueness of primary sources, restricting
access to such sources of information often means a catastrophic interven-
tion leading to the elimination of the possibility of knowledge and the
right to know.
This, however, also reveals the reverse side of the matter. Allegorically
speaking, the high value of the primary source thus formed increases the
price to be paid. This price is the high protection of the data that the
source carries. The more the primary source represents material not origi-
nally intended for publication, material not intended for various future
uses and in this respect unintended, the greater the urgency of the need to
adequately protect the data contained therein, including personal data.
This is significantly amplified by the fact that the persons concerned in
archival records usually have no knowledge that data about them is being
handled in the context of archiving and have no possibility to influence its
future use and disclosure.
Let us look at the whole situation from the perspective of archival prac-
tice. Access to archives and information, together with archival processing
and archival appraisal resulting in the selection of a very small number of
records for, what archives believe will be, permanent preservation, are the
three most important and robust domains of archival work. Access to
archives is inextricably linked to the protection of the data they contain
and, in particular, to the protection of data relating to the individual peo-
ple concerned in the records in question. The issue of providing access to
archives and the protection of their actors is implied by several formative
constants framing the entire context; these constants need to be kept in
mind when policies, strategies, as well as specific procedures for access to
archives containing personal data are established. What are they?
Another random document with
no related content on Scribd:
gezicht was zóó wanhopig bedroefd, dat Louise er van versteld
stond.

Zoo bespiedde zij Hortense eenige oogenblikken, en zij vond haar

mooier dan zij ooit voorondersteld had dat ze wezen zou. Nooit, zoo
lang Hortense daar woonde, was ze door haar stiefmoeder bezocht;
nooit had deze haar stiefdochter anders gezien dan gekleed.

En dat meisje, dat er in haar Europeesch toilet meestal zoo hoekig

en ongracieus uitzag, had in haar voordeel c e q u ’ o n n e v o i t
pas.

Niet alleen was ze lelieblank, maar er lag over haar fijne huid een
gloed van teederheid, een lichte rose tint, die er een groote
bekoorlijkheid aan gaf.

Met opzet deed Louise de deur hard dicht, zoodat Hortense

verschrikt van haar stoel opstond en naar haar peignoir greep.

„Je hoeft niet te schrikken; ik ben het.”

Hortense staarde haar sprakeloos aan, met een uitdrukking van

vrees op ’t gelaat. Wat kwam dat gehate schepsel zoo laat doen in
haar kamer?

Al de afkeer, die de jaloezie bij haar had opgewekt, kwam boven.

„Ik begrijp niet, wat u hier doen komt.”

„Zoo,” zei mevrouw Van Velton, terwijl ze een stoel nam en ook bij
de toilettafel ging zitten, „zoo, begrijp je dat niet?”

„Neen.”
„Je zult me anders wel willen toegeven dat ik het recht [110]heb
rekenschap te vragen van je meer dan onbeleefd gedrag tegen me,
vanavond.”

„Neen, dat geef ik niet toe.”

„Waarom niet?”

„Dat is mijn zaak!”

„Pardon, dat is mijn zaak. Ik ben hier de vrouw des huizes, en ik

verkies niet zoo bejegend te worden. Je papa.…”

„Mijn papa!” viel Hortense haar luid in de rede, met een zoo
smalende uitdrukking in haar stem, dat het Louise koud langs den
rug liep. „Mijn papa is een.…”

„Nu?”

Maar Hortense durfde niet. Zij zag de naderende uitbarsting van

ontembare drift op het gelaat van Louise, en ze werd er bang voor.

„Ik wil er niet verder over spreken. Laat mij met rust. ’t Is het eenige,
wat ik verzoek.”

„En ik zal aan dat verzoek niet voldoen, voordat ik weet hoe het
komt, dat je vanavond tweemaal zoo onbeschoft tegen me bent
geweest.”

Er volgde geen antwoord.

„Het baat niet, of je zwijgt. Als je het niet zegt, dan zeg ik het,” ging
Louise toornig voort.

Zij had het plan gehad bedaard te blijven, maar die koele minachting
was haar te sterk.
„Mal wicht!” voer ze uit: „je bent jaloersch!”

Zij had een s o r t i e verwacht van Hortense, die ze wist, dat ook niet
op haar mondje was gevallen, maar het meisje bleef hardnekkig
zwijgen.

„Je moest je schamen, Hortense.” [111]

Dat was te veel.

„Moest ik me schamen, ik? Ben ik niet vrij in mijn keus? Ben ik een
getrouwde vrouw?”

„Zie je wel, dat ik gelijk had, dat je jaloersch bent? Als er reden voor
was, als er werkelijk iets bestond tusschen Fournier en mij, dan zou
zelfs i k me niet behoeven te schamen.”

Verbaasd en verschrikt keek Hortense haar aan.

„Je behoeft me zoo vreemd niet aan te staren. Nu het zoover is, dat
je me van zulke dingen verdenkt, wil ik je iets anders zeggen; zoo
slim ben je wel, om opgemerkt te hebben, dat er niets meer bestaat
tusschen je papa en mij. Begrijp je daar de reden van?”

Hortense kon niet antwoorden; ’t was of haar een bal in de keel zat.
Groote God, wat zou ze hooren? Wat zouden dat voor ongevraagde
confidenties wezen?

Zij schudde met het hoofd van neen.

„Je papa heeft een liaison met een Europeesch meisje.”

„’t Is een leugen!” riep Hortense gloeiend van verontwaardiging.

„Ik spreek nooit onwaarheid. Het is, zooals ik je zeg. Was het een
inlandsche meid, dan zou ik er met minachting de schouders over
ophalen. Wat geeft men dààrom! Maar het is een Europeesch
meisje, zoo blank als jij. Ik heb het zelf gezien.”

’t Was voor Hortense verschrikkelijk om aan te hooren, maar aan de

waarheid twijfelde zij niet meer.

„Ik,” ging Louise voort, „heb mijzelve niets te verwijten. Fournier is

nooit mijn a m a n t geweest, en hij zal het nimmer [112]worden; je
moogt hem hebben, als je hem krijgen kunt. Ik wilde je dat alleen
zeggen, opdat je weten zoudt, tegen wie je voortaan zulke dwaze
airs zult kunnen aannemen. Verder wensch ik je wel te rusten.”

Even stil, als ze gekomen was, verdween ze.

In haar kamer dronk ze haastig een paar glazen water. Het had haar
ontzettend veel gekost, maar ’t was zóó goed. Zij kon nu rustig
slapen, en dat deed ze ook.

Van Velton vond het een aangename verrassing, dat ’s morgens aan
het ontbijt de dreigende onweersbui, die den vorigen avond tusschen
de dames hing, overgedreven bleek te zijn. Daarentegen
bevreemdde het hem uitermate, dat Hortense hem nurksch en
onaangenaam bejegende.

’t Meisje, dacht hij, had t i n k a ’ s en al verdroeg hij die in zijn jonge

vrouw, over wie hij hoegenaamd niets te zeggen had, van zijn
dochter, wier plicht het was hem met onderscheiding te bejegenen,
wilde hij het niet verdragen.

Hortense had haar stiefmoeder geloofd. Och, ’t was ook heerlijk te

denken, dat zij zich had vergist! Zij had het eene en dus ook het
andere als waar aangenomen, en nu kon ze onmogelijk haar vader
met goede oogen aanzien. Zij vond hem gemeen en slecht, en haar
stiefmoeder mocht een lastig mensch wezen met een scherpe tong
en vaak terugstootende manieren,—als jonge vrouw was ze dan
toch nog veel te goed voor zoo’n ouden v i v e u r . Geen zweem van
een vermoeden was ooit bij haar opgekomen, dat zoo iets mogelijk
was. Haar papa, die altijd zoo den mond vol had van fatsoen en
d e c o r u m ! ’t Was walgelijk!

Toen hij ’s middags uit de stad kwam, achtte Van Velton [113]het
oirbaar zijn dochter te laten roepen om haar onder vier oogen eens
de les te lezen over baar wispelturig gedrag.

Hij prepareerde zich, trok een gelegenheidsgezicht, nam een pose

aan bij zijn b u r e a u - m i n i s t r e , en keek met ’t hoofd een weinig
achterover naar de deur, waardoor Hortense moest binnenkomen.
Doch zijn eenigszins geveinsde boosheid ging in welgemeende over,
toen zij binnentrad met haar koninklijke houding en een gezicht,
vond hij, zoo brutaal als „de deur van ’t rasphuis.”

„Zeg eens,” zei hij driftig, „wat beteekent dat?”

„Wat?”

„Dat weet je heel goed. Je heele manier van doen is hoogst

ongepast. Gisteravond heb je mevrouw Van Velton op een wijze
bejegend, die.…”

„Dat was een misverstand,” viel ze hem in de rede.

„.… En hedenochtend en nu weer permitteer je je tegenover mij.…”

„Dat is geen misverstand.”

Voor de tweede maal was zij hem in de rede gevallen, en dat maakte
hem woedend. Zou dan iedereen in huis hem op den kop zitten? Dat
mocht de drommel! Zijn bedaardheid en vormelijkheid bezweken er
onder; hij begon te schelden.
„Je bent een brutale feeks. Ik beloof je, dat ik maatregelen tegenover
jou zal nemen. Van heden af kom je geen voet meer de deur uit.”

Zij zag hem met minachting aan.

„’t Was vrij wat beter, papa, als u maatregelen nam tegen uzelven.”

Van Velton ontstelde. [114]

„Wat zeg je daar?”

„Ik zeg dat het beter was dat uzelf minder voeten buiten de deur
zette.”

Een oogenblik zweeg hij stil. Zijn gezicht werd rood als vuur en zijn
handen begonnen zenuwachtig te beven. Dreigend trad hij op haar
toe.

„Je zult me zeggen, wat die praatjes te beduiden hebben,” riep hij op
schorren toon.

„Het behoeft niet. Ik zie heel goed dat u me begrijpt. Wie zou ook
zinspelingen op zulk een jammerlijk gedrag beter begrijpen dan u?”

„Hortense, je gaat te ver,” hijgde hij buiten zichzelven. „Je vergeet

den eerbied, dien je me schuldig bent. Geen woord meer of ik ben in
staat.…”

Werktuiglijk hief hij de hand op. Al het d e c o r u m was verdwenen.

Het laagje vernis was geheel weg.

De man uit het volk kwam er onder uit. Zooals hij daar stond, geleek
hij niets op den kalmen, deftigen Van Velton, op den man van
vormen en voornaam optreden, die hij was in de wereld.

Zij week geen stap terug; zij vreesde zijn toorn volstrekt niet.
Hij greep haar bij den arm, maar met een driftige beweging trok zij
zich los.

„Je z u l t me zeggen wie je ten mijnen opzichte n o n s e n s -praatjes

op de mouw heeft gespeld.”

„Dat wil ik wel, maar praatjes zijn het niet; het is de waarheid, die ik
vernomen heb van uw eigen vrouw.”

Een diepe zucht ontsnapte hem. Het was dus waar, wat hij reeds
lang vermoedde: Louise wist er alles van! [115]

„Ga naar je kamer” zei hij ruw.

„Het was beter geweest als u me daar had gelaten.”

Hortense verliet het vertrek met dezelfde houding, waarmee ze was

binnengetreden, terwijl haar vader opgewonden aan zijn bureau ging
zitten en zijn woede koelde door de onschuldige paperassen van
den eenen kant naar den anderen te smijten.

Het was, vond hij, schandelijk van zijn vrouw, om over z u l k e zaken
te spreken met zijn dochter. Indien ze hem zelf met verwijten had
overstelpt, dan zou hij het natuurlijk gevonden en verdragen hebben;
maar het meisje er in te halen, dat was archi-gemeen; dat was weer
echt Indisch!

Toch bekroop hem geen oogenblik de lust om Louise daarover te

gaan „onderhouden”; hij had meer dan genoeg van dat eene
onderhoud en verlangde volstrekt niet naar een ander, dat voor hem
waarschijnlijk nog minder roemvol zou afloopen.

Maar gemeen was het, dat stond bij hem vast, en hij vond nu op zijn
beurt, dat hij alle reden had om zich ten zeerste verongelijkt te
achten.
In plaats van zich naar haar kamer te begeven, zooals haar vader
had gelast, ging Hortense, wier zenuwen zeer geschokt waren,
hoewel ze zich kalm had gehouden, regelrecht naar haar
stiefmoeder, en vertelde haar met bevende lippen wat er was
voorgevallen.

Mevrouw Van Velton zat haar verbaasd aan te kijken. Dat Hortense
geen lammeren-natuur had, wist ze bij ondervinding, maar ze had
haar niet in staat geacht om haar vader zulk een scène te maken.
[116]

Zelf van een heftigen aard, genoot zij in stilte van het verhaal, en liet
nog eens woordelijk herhalen wat „hij” had gezegd en wat „zij.”

„Maak je maar niet ongerust,” zei ze kalmeerend, toen ze er genoeg

van gehoord had: „je papa zal je niet opeten. Ik ben er ook nog.”

Een half uur lang zat ze met de hand aan het voorhoofd en den
elleboog op tafel, toen ’t meisje weg was naar haar kamer.

Wederom had ze een besluit genomen. Neen, zij wilde niet

ondergaan in den strijd; zij wilde en zou niet. Zij was dien dag weer
bijzonder lief geweest voor haar jongske, dat in den laatsten tijd
waarlijk geen overvloedige bewijzen van moederlijke liefde had
genoten en meer genoegen beleefde van zijn baboe, dan van zijn
maatje.

Maar dien dag had ze weer haar toevlucht gezocht tot haar kind, dat
ze voortdurend bij zich had gehouden, waar ze ook ging of stond.
Het was haar eenig wapen en haar schild. Zij stond overigens
moederziel alleen in den strijd tegen haar oude liefde, die, door er
aan toe te geven, in den laatsten tijd zulk een hartstochtelijk karakter
had gekregen, dat ze er voor terugschrikte. Toen ze dien bewusten
avond een oogenblik van onberadenheid had, en plotseling
daartegen in verzet was gekomen, kwam dat vooral door een geluid,
dat haar had herinnerd aan haar kind. Wat het geweest was wist ze
niet en ze had ook niet getracht het te weten te komen; maar niet
geheel vrij van bijgeloof, had het haar met een angst en schrik
geslagen, waartegen niets bestand was.

Aan het diner verscheen Hortense niet. Alleen Van Velton [117]kwam.
Hij zag er zeer ontstemd uit, verschoof zijn stoel driftiger dan hij ooit
deed, en sprak geen woord.

„Waar is Hortense?” vroeg mevrouw Van Velton.

„In haar kamer, denk ik,” gaf hij norsch en kortaf ten antwoord.

„Je kunt wel fatsoenlijker antwoorden, als i k je wat vraag.”

De moed zonk hem in de schoenen. Hij was feitelijk vreeselijk bang

voor dat kleine mondje, dat zoo reusachtig groot was als het
openging.

„Nu.… nu.…” stotterde hij zoowat.

„P a n g i l n o n n a ! ” gelastte zij een bediende.

De Maleier wilde nog iets tegenzeggen; waarschijnlijk had Hortense

hem gezegd, dat ze niet aan tafel kwam.

„B i l a n g s a m a n o n n a g o e w a p a n g i l ! ” herhaalde ze op
den korten commando-toon, die bij het personeel bekend was.

Een oogenblik later verscheen Hortense met roode oogen. Haar

zenuwen hadden nagewerkt, en dan: zulke onzedelijke dingen
deden haar, die in Holland in een stijven aartsfatsoenlijken kring was
opgevoed, allertreurigst aan.
„Kom, Stance,” zei Louise allervriendelijkst,—’t was de eerste maal,
dat ze haar bij den verhuiselijkten doopnaam noemde: „de soep
wordt koud.”

Wat kon die vrouw lief wezen, als ze wilde! Hortense glimlachte
tegen haar, en toch waren ze volstrekt geen vriendinnen, ja ’t meisje
had haar nog kort geleden gehaat met een doodelijken haat.

’t Was voor Van Velton een ware marteling. Louise, eenmaal e n

t r a i n , overstelpte het meisje met attenties; zij was [118]vroolijk en
geestig, en met beide handen wroetend in haar eigen leed, begon ze
haar lachende en volstrekt niet op hatelijke wijze te plagen met
Fournier.
Verrast keek Van Velton op. Drommels! dat zou een kolfje naar zijn
hand wezen. Een dochter getrouwd met een controleur, die gauw
assistent-resident moest worden, en een ander met een
gefortuneerd advocaat. Het ontdooide hem geheel. Hij vergat zijn
grieven.

Die Hortense moest zoo spoedig mogelijk aan den man, en Fournier
was een goede partij, dat had hij ook reeds lang gedacht. Maar dat
er iets gaande was, had hij nog niet gesnapt, hetgeen Louise
volstrekt niet bevreemdde.

Daar moest hij het zijne toe doen, dacht hij, en met een gezicht vol
welwillende belangstelling luisterde hij toe, in de stille hoop, door een
woord of een blik van zijn vrouw tot deelneming aan het gesprek te
worden uitgenoodigd.

Maar ofschoon hij daarvan geen last had, bracht de loop van zaken
hem toch in een beter humeur, zóó goed zelfs, dat hij niet kon
nalaten dien avond een extrabezoek te brengen aan Lientje Donker.

Gewoonte is zoo’n tweede natuur!

Maar Lientje, die dien avond niet op hem had gerekend, was niet
thuis.

„Waar is ze?” vroeg hij haar moeder.

„Bij een vriendin in de buurt.”

„Kan je haar niet laten zeggen, dat ik er ben?”

„Och ja.”

Christien Donker ging het huis binnen en deed alsof ze een meid
wegzond met een boodschap aan haar dochter. [119]

In het altijd duistere voorgalerijtje sprak Van Velton met haar over
koetjes en kalfjes, maar noch Lientje, noch de meid kwam terug,
totdat hij eindelijk, het wachten moede, maar besloot heen te gaan.

’t Was toch eigenlijk, dacht hij, geen e x i s t e n t i e op die wijze;

maar wat moest hij doen?

’t Was nu eenmaal zoo. De relatie af te breken en geheel zonder te

blijven,—dat wilde hij volstrekt niet. En een andere, een nieuwe aan
te knoopen kwam evenmin met zijn bedoelingen overeen.

Hij had zijn rijtuig op een grooten afstand laten wachten, zooals hij in
den laatsten tijd steeds deed. Terwijl hij er langzaam naar
terugwandelde, passeerde hem een dos-à-dos, waarin hij hoorde
lachen. Precies een lach als die van Lien. Hij keek om en zag een
lange dragondersabel, die achter uit het voertuig stak. Stil liep hij
door; hij zou zich zeker hebben vergist! Maar met dat al vond hij het
een hoogst onaangename ontmoeting, en dubbel teleurgesteld
keerde hij huiswaarts.

Wat hem ’t meest bezig hield, was die schoonzoon i n s p e . Die

Fournier was er als het ware voor geknipt, meende hij.

Doch Louise moedigde hem niet aan, ze deed alsof hij ter wereld
niet bestond, wat hem overigens weinig kon schelen, maar in dit
bijzonder geval zeer speet.

Hij toefde thuis nog een weinig, in de hoop dat Hortense zou
heengaan, maar Louise, die zijn toeleg doorgrondde, werkte het
tegen en hield het meisje gezellig aan den praat. Half onwillig ging
hij ten slotte heen. Wat kon ze toch [120]onaangenaam zijn! Maar
Fournier tot schoonzoon,—dàt was een uitmuntend idée.

„Hebt u gehoord, mevrouw, dat Hortense Van Velton met Fournier is

geëngageerd?”

„Zoowat ja. Ik vind het nogal gek.”

„Hoezoo?”

„Wel, ik herinner me heel goed, dat diezelfde Fournier indertijd druk

aan huis kwam bij dokter Van der Linden, toen Louise nog
ongetrouwd was.”

„Zoo-o.”

„Hij maakte haar toen in het oog loopend het hof.”

„Och wat?.… Maar hebt u niets opgemerkt?”

„In den laatsten tijd? Zeer zeker.”

„Nu, dat meende ik ook.”

„Moeder en dochter; ’t is mooi!”

„Ja, dat komt van die dwaze huwelijken.”

„Het moet een raar huishouden wezen. Mijn baboe heeft bij haar
gediend en me er alles van verteld.”

Mevrouw Doren schoof haar stoel naderbij.

Zij maakte een ochtendvisite bij haar vriendin Nedor, zoo

familiaartjes in sarong en kabaja; de twee dames zaten gezellig bij
elkaar in de achtergalerij onder een glaasje stroop met ijs. Een
baboe, die bij Van Velton had gediend en a l l e s had verteld,—dat
was een buitenkansje, waarvan moest geprofiteerd worden!

Wel een uur lang spraken ze er zachtjes over, lachend,

hoofdschuddend, ernstig, afkeurend, alles op zijn beurt.

Des middags kwamen de heeren van ’t kantoor. [121]

„Weet je dat van Van Velton?” vroeg mevrouw Doren haar man.

„Wat dan?”

„Dat hij zoo’n slecht leven leidt met zijn vrouw.”

„Neen, dat wist ik niet.”

„Nu en zij en die Fournier.…”

Meneer Van Doren trok een ernstig gezicht en keek zeer bedenkelijk
zijn vrouw aan.

„Och kom,” zei hij. „Dat zijn allemaal van die praatjes, die niet te
vertrouwen zijn. Je moest me een genoegen doen en niet verder
over Van Velton en zijn vrouw spreken. Ik zou niet graag willen, dat
jij of i k de zegslui waren van iets ten hunnen nadeele.”

„O, i k zeg het niet. Ik heb ’t maar gehoord van mevrouw Nedor.”

Toen meneer Nedor thuis kwam, kuste hem zijn hartelijke, goede
vrouw.

„Zeg,” zei ze, „nou moet ik je toch eens iets vertellen. Je weet wel,
die nieuwe meid, die voor ’n dag of wat bij me in dienst is
gekomen.…”

„Nu ja?”
„Die heeft me een boekje opengedaan over dien Van Velton.”

„Och kom? En wat is het dan?”

„H i j gaat elken avond uit pierewaaien in allerlei soort van

gelegenheden.”

„En zij?”

„Zij weet het met dien Fournier.”

De heer Nedor begon te lachen.

„De meid is gek.” [122]

„Nu, geloof jij het maar niet.”

„Hoor eens, vrouwlief,” zei Nedor. „In jou plaats zou ik over die
geschiedenis niet verder spreken. Het deugt niets, en ’t geeft maar
gebabbel. Ik zou voor geen geld willen, dat Van Velton ooit hoorde,
dat hij van onzen kant over den hekel werd gehaald.”

„I k zal er met niemand over spreken,” zei ze geraakt, „maar ik mag

het j o u toch wel vertellen!”

„Zeker. Doe me echter een genoegen en laat het tusschen ons

blijven.”

Meneer Nedor dacht over het geval na, terwijl hij in de badkamer
was, en ernstig nam hij zich voor te zorgen, dat die babbelachtige
baboe zoo spoedig mogelijk weg kwam en tevens, dat hij ’t jonge
mooie vrouwtje van Van Velton in het oog zou houden. Men kon niet
weten! L a b o n n e f o r t u n e lag in een klein hoekje!

Den volgenden morgen ontmoetten de heeren Doren en Nedor

elkaar in ’t lokaal eener Vereeniging.
„Zeg,” zei de een, den ander lachend een duw gevend, „wist jij dat
die Van Velton zoo’n ouwe snoeper was?”

„Daar heb ik wel eens meer van gehoord, ja.”

„Hij moet elken avond.…” De heeren traden in onbeschrijfelijke

bijzonderheden. Er kwam een andere bekende bij, die ook werd
ingewijd. Men gichelde en lachte. Het was kras voor iemand van Van
Velton’s leeftijd!

Steenen werden er niet op hem geworpen. Integendeel, toen hijzelf

ook arriveerde, groette men hem met meer deferentie, dan
gewoonlijk. Het mocht dan afkeurenswaardig wezen in veel
opzichten, maar ’t was niet zonder kranigheid, [123]dat een man, die
zooveel aan het hoofd had en die al zooveel campagnes had
meegemaakt, nog in staat was in zijn vrijen tijd l e j e u n e
h o m m e te spelen en op avontuurtjes uit te gaan.

Goed was het niet,—daarover waren allen het eens. Er was echter
zooveel in deze booze wereld dat niet g o e d was, maar toch een
zachtmoedige beoordeeling toeliet.

De wereld wist zeer veel; m e e r dan zij, die rechtstreeks betrokken

waren bij het goede en kwade, dat van hen werd verteld. Zij wist dat
Van Velton een groot liefhebber was van buitenpartijtjes, en dat was
hij toch eigenlijk niet; zij wist, dat mevrouw Van Velton het „wist” met
den advocaat Fournier, en dat wisten die twee niet; ten slotte wist zij,
dat Fournier met Hortense geëngageerd was, en dat wisten d i e
twee ook niet.

Van Velton bemerkte op ’t kantoor, dat zijn compagnon erg koel

tegen hem was.

„Wat scheelt je?” vroeg hij.

„Mij? Niets!”

„Je bent zoo geretireerd.”

„Ik vind dat jij vrij wat geretireerder bent dan ik.”

Lachend zei Van Velton dat dit zeker niet in zijn bedoeling lag, als
het zoo was.

„Waarom vertel je dan niet eens, wat iedereen weet?”

„En dat is?”

„Nu, houd je nu goed!”

„Maar voor den drommel, wat bedoel je dan?”

Zijn compagnon scheen maar half lust te hebben er mee voor den
dag te komen. [124]

„Iedereen,” zei hij eindelijk onwillig, „weet dat je dochter

geëngageerd is.”

„Och, zoo! En de gelukkige is natuurlijk Fournier.”

„Dus is het zoo?”

„Volstrekt niet. Het is niet onmogelijk, maar als het gedecideerd was,
dan zou ik het je immers dadelijk gezegd hebben. De lui zijn altijd
schrikkelijk voorbarig.”

Fournier had op zijn kantoor een andere scène. Terwijl hij druk bezig
was met de behandeling eener lastige wissel-quaestie, kwam zijn
associé binnen, gaf hem de hand en zei:

„Amice, ik feliciteer je, hoor.”

„Ik ben anders niet jarig!”

„Och kom! Ik moet zeggen dat je het netjes hebt geleverd.”

Zijn ongeduld kwam boven, en met een driftige beweging trok hij de
schouders op.

„Zeg het nu maar gauw, want ik begrijp er niets van.”

„Hm, hm! Het wordt toch openlijk verteld, dat je met juffrouw Van
Velton bent geëngageerd.”

„Met Hortense?”

„Ja, met wie anders?”

„Och, maar.… dat is onzin.”

„Ei. Ik vond het anders nogal zinrijk.”

„Er is niets van aan.”

„Enfin, heel Batavia weet het, dàt kan ik je wel zeggen, en iedereen
vindt, dat het niet beter kan. Jullie bent voor elkaar als geknipt.”

Het kostte Fournier verschrikkelijk veel moeite om in zijn studie over

’t wisselrecht den draad van zijn gedachtenloop [125]weder op te
vatten. Toen hij echter kort daarna een briefje ontving van Louise,
waarbij ze hem verzocht om een onderhoud onder vier oogen,
geraakte hij de kluts geheel kwijt, en legde met een zucht de zaken
ter zijde.

In de laatste dagen verkeerde hij in den zonderlingen toestand van

iemand, die in strijd is met zichzelven en, aarzelend, niet weet welke
gedragslijn te volgen.
Aan huis op visites aanbad hij Louise in het verborgen, maar was
niettemin tegen Hortense de verpersoonlijkte voorkomendheid.

Wel honderdmalen had hij op het punt gestaan om Louise een

b i l l e t - d o u x te zenden en haar om een r e n d e z - v o u s te
smeeken, maar telkens weer waren de overblijfselen van een streng
zedelijke opvoeding daartegen in verzet gekomen, en had hij zijn
begonnen briefjes in kleine stukken gescheurd en verwezen naar de
snippermand.

En daar zat hij nu met een briefje van haar in den zak!

Natuurlijk zou hij gaan.

Hij mocht dan zelf geaarzeld hebben om den stap te doen,—het

bewijs van meer voortvarendheid, dat z i j gaf, vuurde hem aan.

Toch zag hij er eenigszins tegen op. Zoo stil op het kantoor, achter
den rustigen lessenaar en bij de drukke bezigheden, die hij
plichtmatig doen moest en waartoe hij zich had verbonden, kwam
hem een liaison met Louise voor als iets, dat met zijn geheele leven
onvereenigbaar was en het omver zou werpen. Zijn associé, een
cynisch egoïst, die de wereldsche zaken tilde alsof het dons was,
had het kunnen doen zonder dat iemand ter wereld er in zijn gewone
doen [126]en laten iets van zou hebben bespeurd. Hem, Fournier, zou
het geheel en onverdeeld in beslag nemen. Hij kende zichzelven
maar al te goed. A l s het tot een l i a i s o n kwam met Louise, dan
zou op een goeden dag zijn lessenaar ongerept blijven, het huis van
Van Velton een bewoonster minder tellen, en een boot naar
Singapore daarentegen twee passagiers meer.

Hij kon zich dat niet anders voorstellen, en die zekerheid vervulde
hem met schrik; zijn strenge ouders, zijn geheele hoogst
gedistingeerde familie in Nederland,—en dan hij in Indië aan den
haal met de vrouw van een ander.…

Hij sloot zijn lessenaar; ’t was hem onmogelijk langer te werken.

„Ik ben niet lekker,” zei hij, „en ga naar huis. Laat de oppasser mij de
stukken maar brengen. Misschien kan ik den boel vanavond afdoen.”

„Wat scheelt er aan?”

„Dat weet ik eigenlijk zelf niet.”

„Zoo. Nu, beterschap!”

’t Was een zenuwachtige dag, die er voor hem volgde. Zijn

verbeelding had nog nooit zoo krachtig gewerkt, meende hij. Het
scheen, dat er twee machten in hem streden: de natuur en de leer.
De laatste deed hem redeneeren en toonde hem langs den weg van
logischen gedachtengang, hoe verkeerd het zou zijn, indien hij zich
liet leiden door zijn liefde voor Louise, en welk een zee van ellende
daaruit voor allen zou voortspruiten.

De eerste kwam daar telkens brutaal en onbescheiden tusschen. Te

midden van zijn gedachtenloop drong zij zich [127]op en maalde voor
zijn geest de liefelijkste tafereelen. Daarna betrapte hij zich als ’t
ware weer op die afdwalingen van zijn verstand, alsof hij ze zich een
oogenblik te voren niet bewust was, en hij sloot dan onverwijld zijn
geest weder in de banden van het conventioneel goede. Het hielp.…
voor een oogenblik; voor een vijf, tien minuten,—een kwartier
misschien, maar dan verzwakte onopgemerkt de band, en draaide
hij weer terug naar den vicieuzen cirkel, waaraan hij zoo gaarne
wilde ontkomen.

De s i ë s t a wilde hem niet gelukken. Ongeduldig keerde hij zich

van den eenen kant op den anderen; stond op, trachtte te schrijven,