Cultures of Diplomacy and Literary

Writing in the Early Modern World

Tracey A. Sowerby
Visit to download the full and correct content document:
https://ebookmass.com/product/cultures-of-diplomacy-and-literary-writing-in-the-early-
modern-world-tracey-a-sowerby/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Shipboard Literary Cultures: Reading, Writing, and

Performing at Sea Susann Liebich (Editor)

https://ebookmass.com/product/shipboard-literary-cultures-
reading-writing-and-performing-at-sea-susann-liebich-editor/

Biblical Readings and Literary Writings in Early Modern

England, 1558-1625 Victoria Brownlee

https://ebookmass.com/product/biblical-readings-and-literary-
writings-in-early-modern-england-1558-1625-victoria-brownlee/

Historicizing Life-Writing and Egodocuments in Early

Modern Europe James R. Farr

https://ebookmass.com/product/historicizing-life-writing-and-
egodocuments-in-early-modern-europe-james-r-farr/

The Oxford History of Life-Writing, Volume 2: Early

Modern Alan Stewart

https://ebookmass.com/product/the-oxford-history-of-life-writing-
volume-2-early-modern-alan-stewart/
The Oxford Handbook of Early Modern Women's Writing in
English, 1540-1700 Elizabeth Scott-Baumann

https://ebookmass.com/product/the-oxford-handbook-of-early-
modern-womens-writing-in-english-1540-1700-elizabeth-scott-
baumann/

Making Empire : Ireland, Imperialism, and the Early

Modern World Jane Ohlmeyer

https://ebookmass.com/product/making-empire-ireland-imperialism-
and-the-early-modern-world-jane-ohlmeyer/

Modern Diplomacy in Practice Robert Hutchings

https://ebookmass.com/product/modern-diplomacy-in-practice-
robert-hutchings/

Historicizing Life Writing And Egodocuments In Early

Modern Europe Palgrave Macmillan 2022 Farr James R.

https://ebookmass.com/product/historicizing-life-writing-and-
egodocuments-in-early-modern-europe-palgrave-macmillan-2022-farr-
james-r/

Elizabeth I in Writing. Language, Power and

Representation in Early Modern England 1st ed. Edition
Donatella Montini

https://ebookmass.com/product/elizabeth-i-in-writing-language-
power-and-representation-in-early-modern-england-1st-ed-edition-
donatella-montini/
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi

C U LT U R E S O F D I P L O M A C Y A N D L I T E R A RY
W R I T I N G I N T H E E A R LY M O D E R N WO R L D
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi

Cultures of Diplomacy
and Literary Writing
in the Early
Modern World
Edited by
T R A C E Y A . S OW E R B Y A N D
J OA N N A C R A I G WO O D

1
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 23/05/19, SPi

1
Great Clarendon Street, Oxford, OX2 6DP,
United Kingdom
Oxford University Press is a department of the University of Oxford.
It furthers the University’s objective of excellence in research, scholarship,
and education by publishing worldwide. Oxford is a registered trade mark of
Oxford University Press in the UK and in certain other countries
© the several contributors 2019
The moral rights of the authors have been asserted
First Edition published in 2019
Impression: 1
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in
a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, without the
prior permission in writing of Oxford University Press, or as expressly permitted
by law, by licence or under terms agreed with the appropriate reprographics
rights organization. Enquiries concerning reproduction outside the scope of the
above should be sent to the Rights Department, Oxford University Press, at the
address above
You must not circulate this work in any other form
and you must impose this same condition on any acquirer
Published in the United States of America by Oxford University Press
198 Madison Avenue, New York, NY 10016, United States of America
British Library Cataloguing in Publication Data
Data available
Library of Congress Control Number: 2019930087
ISBN 978–0–19–883569–1
Printed and bound by
CPI Group (UK) Ltd, Croydon, CR0 4YY
Links to third party websites are provided by Oxford in good faith and
for information only. Oxford disclaims any responsibility for the materials
contained in any third party website referenced in this work.
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi

Acknowledgements

This volume originates from an international research network, ‘Textual

Ambassadors: Cultures of Diplomacy and Literary Writing in the Early Modern
World’ that was funded by the Arts and Humanities Research Council (grant no.
AH/K001930/1). None of this would have been possible without its support. The
essays presented here were written predominantly, but not exclusively, by members
of the network. Other members have contributed essays to different publications
arising from the project but have contributed to the content of this volume through
our discussions over the years. We are grateful to all of them for their insights.
Our especial thanks go to Joad Raymond and John Watkins who have selflessly
shared their experience and wisdom as members of our steering committee. We are
also grateful to Keble College, Oxford; The Oxford Research Centre for the
Humanities; and Sidney Sussex College, Cambridge for their support of the network’s
events. The inclusion of images in Chapter 13 was made possible by a grant from
the Scouloudi Foundation in association with the Institute of Historical Research.
The contributors would like to thank the staff at all of the libraries and archives
listed in our Bibliography for their assistance over the years.
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi

Contents

List of Figures ix
List of Abbreviations xi
Notes on Contributors xiii

Introduction: Literary and Diplomatic Cultures in the

Early Modern World 1
Tracey A. Sowerby and Joanna Craigwood

I . L I T E R A RY E N G A G E M E N T S
1. The Place of the Literary in European Diplomacy: Origin Myths
in Ambassadorial Handbooks 25
Joanna Craigwood
2. Distinguished Visitors: Literary Genre and Diplomatic
Space in Shakespeare, Calderón, and Proust 41
Timothy Hampton
3. Lines of Amity: The Law of Nations in the Americas 54
Mark Netzloff
4. Diplomatic Pathos: Sidney’s Brazen Fictions and the
Troubled Origins of International Law 69
John Watkins

I I . T R A N S L AT I O N
5. Translation and Communication: War and Peace
by Other Means 87
José María Pérez Fernández
6. The Politics of Translation: The Lusiads and
European Diplomacy (1580–1664) 101
Catarina Fouto
7. Translation and Cultural Convergence in Late
Sixteenth-century Scotland and Huguenot France 115
Peter Auger

I I I . D I S S E M I N AT I O N
8. Books as Diplomatic Agents: Milton in Sweden 131
Joad Raymond
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi

viii Contents

9. Diplomatic Knowledge on Display: Foreign Affairs in the

Early Modern English Public Sphere 146
András Kiséry
10. A Diplomatic Narrative in the Archive: The War of Cyprus,
Record Keeping Practices, and Historical Research in the
Early Modern Venetian Chancery 160
Fabio Antonini

I V. D I P L O M AT I C D O C U M E N T S
11. Textual Ambassadors and Ambassadorial Texts: Literary
Representation and Diplomatic Practice in George
Turberville’s and Thomas Randolph’s Accounts of Russia (1568–9) 175
Jan Hennings
12. Diplomatic Writing as Aristocratic Self-Fashioning:
French Ambassadors in Constantinople 190
Christine Vogel
13. Negotiating with the Material Text: Royal Correspondence
between England and the Wider World 203
Tracey A. Sowerby
14. Ritual Practice and Textual Representations: Free Imperial
Cities in the Society of Princes 220
André J. Krischer

Bibliography 239
Index 271
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi

List of Figures

13.1 James VI/I to Sultan Ahmed I, 17 January 1617 206

13.2 Elizabeth I to the Emperor of Cathay, 4 May 1602 215
13.3 James VI/I to the Emperor of Japan, 11 April 1614 216
14.1 Map with places mentioned in Chapter 14 221
14.2 Title leaf of one of the Cologne books of ceremonies (1740–97) 226
14.3 Letter of Duke Augustus to the council of Braunschweig, 1627 228
14.4 Title page of a so-called ‘Aufwartungsbuch’ (‘book of courtesies’)
of Schwäbisch Hall 230
14.5 Cologne book of ceremonies (1740–97), fos. 88v–89r 232
14.6 Bremen by Matthaeus Merian, c.1641235
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi

List of Abbreviations

BL British Library
CSPF Calendar of State Papers, Foreign Series, of the Reign of Elizabeth, ed. Joseph
Stevenson, Arthur J. Butler and Sophia C. Lomas, 23 vols (London,
1863–1950)
EHR English Historical Review
HJ The Historical Journal
JEMH Journal of Early Modern History
JMEMS Journal of Medieval and Early Modern Studies
JMH Journal of Modern History
LP Letters and Papers, Foreign and Domestic, of the Reign of Henry VIII, ed. John
Sherren Brewer, James Gairdner, and Robert Henry Brodie, 23 vols (London,
1862–1932)
ODNB Oxford Dictionary of National Biography (Oxford, 2004; online edn, October
2008)
P&P Past & Present
RBK Lloyd E. Berry and Robert O. Crummey (eds), Rude and Barbarous Kingdom:
Russia in the Accounts of Sixteenth-century English Voyagers (Madison, 1968)
RR Renaissance and Reformation/Renaissance et Réforme
StP Studies in Philology
TNA The National Archives
ZHF Zeitschrift für historische Forschung
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi

Notes on Contributors

Fabio Antonini completed his doctoral research as a member of the ERC-funded research
group ‘ARCHIves—A Comparative History of Archives in Late Medieval and Early
Modern Italy’ at Birkbeck College, University of London. His research concerns the
relationship between archival practice and the writing of history in early modern Venice,
the development of the archive as a locus for historical research, and the role of information
networks in the formation and defence of civic historical identities.
Peter Auger is Lecturer in Early Modern Literature at the University of Birmingham, having
previously held a British Academy Postdoctoral Fellowship at Queen Mary University of
London. His various shorter pieces on Du Bartas’ reception history support the arguments
made in Du Bartas’ Legacy in England and Scotland, which is forthcoming with Oxford
University Press. His current research is on Franco-British poetic relations during James VI
and I’s reign and multilingual literary practices.
Joanna Craigwood (University of Cambridge) works on the relationship between English
literature and diplomacy in the sixteenth and seventeenth centuries. She has published variously
on the diplomatic contexts for literary theory, Sidney, and Shakespeare, and on diplomats as
book collectors. She was co-investigator on the AHRC-funded international network ‘Textual
Ambassadors: Cultures of Diplomacy and Literary Writing in the Early Modern World’ and
has given invited talks on literature and diplomacy in Europe and the US.
Catarina Fouto is Lecturer in Portuguese Studies at King’s College London. She has
published on Portuguese vernacular and Neo-Latin literature and the culture of the early
modern period. Her interests include the history of the book and censorship, the history of
literary theory, translation studies, and the reception of classical and medieval literature in
the early-modern period. Catarina is a member of the international research group
Seminario de Poética Europea del Renacimiento (Universitat Autònoma de Barcelona), a
member of the editorial board of the journal Portuguese Studies and serves on the Committee
of the Centre for Early Modern Studies (CEMS) at King’s College London.
Timothy Hampton is Professor of Comparative Literature and French at the University of
California at Berkeley, where he also directs the Doreen B. Townsend Center for the
Humanities. He is the author of Fictions of Embassy: Literature and Diplomacy in Early
Modern Europe (Ithaca, 2010). His other books include Literature and Nation in the
Sixteenth Century: Inventing Renaissance France (Ithaca, 2001) and Writing from History: the
Rhetoric of Exemplarity in Renaissance Literature (Ithaca, 1990).
Jan Hennings is Associate Professor of History at Central European University, Budapest.
His research has focused on early modern diplomacy, especially in Russian-European
contexts. His current work explores Russian-Ottoman exchanges, concentrating on the
establishment of the first Russian resident embassy in Constantinople at the beginning of
the eighteenth century. Before moving to Budapest, he had held a Junior Research
Fellowship at St John’s College Oxford, and taught history as a Visiting Professor and Gerda
Henkel Fellow at Sabancı University, Istanbul. His publications include Russia and Courtly
Europe: Ritual and the Culture of Diplomacy, 1648–1725 (Cambridge, 2016), and he is a
co-editor (with Tracey A. Sowerby) of Practices of Diplomacy in the Early Modern World
c.1410–1800 (London, 2017).
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi

xiv Notes on Contributors

András Kiséry is Associate Professor of English at The City College of New York (CUNY).
He has written about early modern English literature, political culture, and the material text,
as well as about early twentieth-century German and Hungarian scholarship on the history
of communication. He is author of Hamlet’s Moment: Drama and Political Knowledge in
Early Modern England (Oxford, 2016) and co-editor of Formal Matters: Reading the
Materials of English Renaissance Literature (Manchester, 2013), and Worlds of Hungarian
Writing: National Literature as Intercultural Exchange (Madison, 2016). He is now working
on two longer projects, about early modern English literature and the European book trade,
and about the birth of media studies in early twentieth-century century sociology, history,
and philology.
André J. Krischer studied history, philosophy and English literature in Cologne and Bonn.
André is a Lecturer in British history at the University of Muenster, Germany, where he is
also a Principal Investigator in the DFG-Collaborativ Research Centre ‘Cultures of Decision
Making’ (SFB 1150). He is interested in the cultural history of diplomacy and foreign
relations in the early modern world, the visual history of religious violence, the history of
bureaucratic and parliamentary procedures of decision making, and the history of political
crime. He has recently published a book on treason and treason trials in England from the
sixteenth to the middle of the nineteenth century.
Mark Netzloff is Professor of English at the University of Wisconsin-Milwaukee. He is the
author of England’s Internal Colonies: Class, Capital, and the Literature of Early Modern
English Colonialism (New York, 2003), the editor of John Norden’s The Surveyor’s Dialogue:
A Critical Edition (Farnham, 2010), and the co-editor of Early Modern Drama in
Performance: Essays in Honor of Lois Potter (2017). He recently completed a book, Writing
Beyond the State: English Travelers, Soldiers, and Diplomats in Early Modern Europe, which is
forthcoming with OUP.
José María Pérez Fernández teaches at the University of Granada. He works on the relations
between translation, diplomacy, and the book trade, their role in the construction of the
international republic of letters, and the early modern idea of Europe. He is particularly
interested in general processes of communication and how financial and mercantile activity
mirrored the ways in which these exchanges took place. During a recent tenure as Berenson
Fellow (2017) at Villa I Tatti he worked on a monograph (with Edward Wilson-Lee), on
Hernando Colón’s library (forthcoming with Yale UP in 2019). He is currently working on
a new book titled Communication, Community, and Commerce.
Joad Raymond was born and schooled in Cardiff, and found his way to Queen Mary
University of London via UEA, Oxford, and Aberdeen. He is the author and editor of
numerous books on the history of news, cheap print, Milton, and angels, most recently,
with Noah Moxham, News Networks in Early Modern Europe (Leiden, 2016). He has just
completed a two-volume edition of Milton’s Latin defences for OUP, and is writing a book
on the history of news communication for Penguin. He is also engaged in various projects
in the creative arts.
Tracey A. Sowerby (University of Oxford) researches early modern political culture and
religion, with a particular focus on diplomatic practices and cultures. She was principal
investigator on two diplomacy-related projects ‘Textual Ambassadors: Cultures of
Diplomacy and Literary Writing in the Early Modern World’, funded by the AHRC and
‘Centres of Diplomacy, Centres of Culture’ funded by the British Academy. She is the
author of Renaissance and Reform in Tudor England: the Careers of Sir Richard Morison
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi

Notes on Contributors xv
c.1513–1556 (Oxford, 2010) and is co-editor, with Jan Hennings, of Practices of Diplomacy
in the Early Modern World c.1410–1800 (London, 2017).
Christine Vogel is Professor of European History (seventeenth–nineteenth centuries) at the
University of Vechta (Germany). Formerly she was a research assistant at the University of
Rostock and an associate member of the GRC-Research Group ‘Self-Narratives in
Transcultural Perspective’ at the Freie Universität Berlin. She was awarded a Feodor-Lynen
Fellowship by the Humboldt Foundation and was a visiting fellow at the Université Paris
IV-Sorbonne in 2009–10. She is the author of Der Untergang der Gesellschaft Jesu als
europäisches Medienereignis: publizistische Debatten im Spannungsfeld von Aufklärung und
Gegenaufklärung (Mainz, 2006), and co-editor with Peter Burschel of Die Audienz:
ritualisierter Kulturkontakt in der Frühen Neuzeit (Cologne, 2014), and, with Claudia
Garnier, of Interkulturelle Ritualpraxis in der Vormoderne: diplomatische Interaktion an den
östlichen Grenzen der Fürstengesellschaft (Berlin, 2016).
John Watkins is Distinguished McKnight University Professor of English at the University
of Minnesota. His research focuses on sovereignty; cultural and diplomatic exchanges
between England, France, and the Mediterranean; and the classical and medieval
underpinnings of early modernity. His books include The Specter of Dido (New Haven,
1995); Representing Elizabeth in Stuart England (Cambridge, 2002); After Lavinia: A
Literary History of Premodern Marriage Diplomacy (Ithaca, 2017); and with Carole Levin,
Shakespeare’s Foreign Worlds: National and Transnational Identity in the Elizabethan Age
(London, 2009). With Kathryn L. Reyerson, he is the co-editor of Mediterranean Identities
in the Premodern Era: Entrepôts, Islands, Empires (Farnham, 2014).
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi

Introduction
Literary and Diplomatic Cultures
in the Early Modern World

Tracey A. Sowerby and Joanna Craigwood

L I T E R A RY - D I P L O M AT I C C U LT U R E

To Renaissance writers the close relationship between literature and diplomacy was
self-evident. So much so that the Italian exile and professor of civil law Alberico
Gentili devoted a chapter of his magnum opus on embassies to a discussion of ambas-
sadors of literary attainments. Recognizing that a large number of distinguished
litterateurs from every field of learning had undertaken diplomatic missions, his
list included eminent theologians, philosophers, and jurists. Many were ancient
authors such as Aristotle, Cicero, and Diogenes, but several, including Ermolao
Barbaro, Guillaume Budé, and Francesco Guicciardini, were Gentili’s near contem-
poraries.1 Gentili could easily have added many names to his list for a significant
number of early modern European diplomats were writers including some of the
foremost political, legal, and literary authors of the European Renaissance, men
such as Niccolò Machiavelli, Bernardino de Mendoza, and Thomas Wyatt. This
emphasis on the literary accomplishments of early modern ambassadors should
come as no surprise: high among the skills early modern diplomats needed were
oratory and eloquence and much of an ambassador’s work was textual—writing
reports, composing speeches, writing letters.2
Indeed, for Gentili, as for so many humanists, literary writing and political ser-
vice were not mutually exclusive spheres of activity, but could be meaningfully
interwoven. He believed that the attention of ambassadors ‘can always be brought
to the responsibilities of public life, especially if their literary activities are not widely
divorced from those responsibilities’ and that an ambassador’s literary education
should ideally be directed towards serving the common good. Gentili wanted
well-educated ambassadors whose literary studies would bear on ‘practical politics

1 Alberico Gentili, De legationibus libri tres, ed. Gordon J. Laing, 2 vols (New York, 1924),
II.159–61.
2 See for example Douglas Biow, Doctors, Ambassadors, Secretaries: Humanism and Professions in
Renaissance Italy (Chicago, IL, 2002), chs. 4–5; Isabella Lazzarini, Communication and Conflict: Italian
Diplomacy in the Early Renaissance, 1350–1620 (Oxford, 2015), esp. parts II and IV.
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi

2 Tracey A. Sowerby and Joanna Craigwood

and [. . .] the administration of high offices’.3 The authors of other diplomatic

handbooks also made this association. Ottaviano Maggi outlined an extensive list
of subjects and authors that an ambassador should read, including literary texts, in
preparation for diplomatic service.4
The links between literature and diplomacy went much deeper. Many diplomatic
commentators and theorists found that literary tropes provided a language that
helped them to make sense of diplomacy itself. For the French civil lawyer and
occasional diplomat Jean Hotman distinguishing between ‘An Ambassage and a
Comedie’ provided a useful way to explain the singular representational identity
required of an ambassador, for during an embassy ‘a man cannot [. . .] play diuerse
partes vnder diuers garments’ without risking both his and his master’s honour.5
One century later, Abraham de Wicquefort also considered the relationship
between comedy and diplomacy. With a hint of satire, he recommended that an
ambassador ‘ought to have the Tincture of the Comedian’ for ‘there is not a more
illustrious Theatre than a Court; neither is there any Comedy, where the Actors
seem less what they are in effect, than Embassadors do in their Negotiation’.6
Whereas for Hotman parallels with the stage highlighted the need for straight
dealing, at least as far as it concerned only taking on one mission for one master at a
time, for Wicquefort they suggested the highly performative, dissimulative practices
of contemporary diplomacy.
The use of a literary vocabulary when trying to comprehend diplomatic activity
was not limited to the—admittedly numerous—diplomatic manuals produced in
early modern Europe.7 A wide range of European diplomats found that literary
tropes provided a useful repertoire with which to describe and analyse the per-
formative political cultures they encountered at foreign courts. For instance Sir
Thomas Roe reported of the court of the Mughal Emperor Jahangir that ‘this
sitting out hath soe much affinitye with a theatre—the manner of the king in his
gallery; the great men lifted on a stage as actors; the vulgar below gazing on—that
an easy description will informe of the place and fashion’.8 Deploying the analogy
to London public theatres helped Roe to explain the hierarchical use of space
within Mughal court ceremony.9 On other occasions employing theatrical tropes
permitted Roe to downplay the political significance of his acceptance of robes of
honour from the Mughal Emperor, commenting that the cloak would have suited
an actor playing Tamerlane, or to denigrate his political rivals, such as the Persian

3 Gentili, De legationibus, II. 159–61.

4 Ottaviano Maggi, De legato libri duo (Venice, 1566), Book II, esp. 55–7.
5 Jean Hotman, The Ambassador (London, 1603), F7v.
6 Abraham de Wicquefort, The embassador and his functions, trans. J. Digby (London, 1716), 294.
7 For a survey of the handbooks see Catherine Fletcher, Diplomacy in Renaissance Rome: the Rise of
the Resident Ambassador (Cambridge, 2015), 38–42; H. Kugeler, ‘ “Le parfait ambassadeur”. The
Theory and Practice of Diplomacy in the Century Following the Peace of Westphalia’, D.Phil. thesis
University of Oxford (2006).
8 The Embassy of Sir Thomas Roe to the Court of the Great Mogul, 1615–19: as Narrated in his Journal
and Correspondence, ed. William Foster (London, 1899), 87.
9 On Mughal ceremonial see Stephen P. Blake, Time in Early Modern Islam: Calendar, Ceremony
and Chronology in the Safavid, Mughal and Ottoman Empires (Cambridge, 2013).
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 22/05/19, SPi

Literary and Diplomatic Cultures 3

ambassador, whom he described as ‘rather a Iester or Iugler then a Person of any

gravety, running vp and downe, and acting all his woordes like a mimick Player’.10
Roe’s links to English dramatists11 go some way towards explaining his choice of
strategy, but other European diplomats, without comparable connections, invoked
similar parallels too.
Many ambassadors found a descriptive vocabulary for diplomacy that was drawn
from literature and drama useful because they perceived close resonances between
the representational and performative nature of the two activities, resonances that
helped them to understand the cultural relativism at play between their host and
their home courts. Ogier de Busbecq, the Imperial ambassador to Sultan Suleiman I
in 1555, likened his own actions as ambassador to acting and used the genre he
invoked to add further layers of meaning, writing that he processed to take leave of
the Sultan after his failure to secure a permanent peace between the Emperor and
the Ottomans ‘as though I were going to play the part of Agamemnon or some
similar hero in a tragedy’.12 On the surface Roe and Busbecq’s adoption of a dramatic
framework for their analyses may appear to be inflected by exoticism, the reaction
of an ambassador to the unfamiliar phenomena he encountered in a polity with a
far different normative system.13 However, such analogies are also frequently found
within intra-European diplomatic discourse, and dated back to the use of actors as
diplomats among ancient Greek city-states, as early modern commentators knew.14
These references even extended to using the plots of plays as an analytical short hand.
Hence Christopher Mundt could liken the actions of Otto Truchess von Waldburg,
Cardinal of Augsburg, to those of Davus in Andria.15 Despite shifts in the attitudes
with which contemporary commentators and political actors approached diplomacy,
literary and dramatic tropes remained a useful conceptual tool for making sense of
the processes and practices of inter-princely and interstate relations throughout the
early modern period. From the hermeneutic manipulation of proto-novelistic nar-
rative to make sense of a sixteenth-century Portuguese-Vijayanagar encounter to
the late-seventeenth-century employment of the emerging literary-aesthetic term
‘genius’ to describe diplomatic wit, diplomatic discourses drew on evolving literary
references, genres, and values.16

10 Embassy of Sir Thomas Roe, 300, 334.

11 On Roe’s possible links to English poets and dramatists see Colin Mitchell, Sir Thomas Roe and
the Mughal Empire (Karachi, 2000), 55–9.
12 The Turkish Letters of Ogier Ghiselin de Busbecq, Imperial Ambassador at Constantinople, 1554–
1562, ed. Edward S. Forster (Oxford, 1927), 64.
13 For this interpretation see Jyotsna G. Singh, Colonial Narratives/Cultural Dialogues: ‘Discoveries’
of India in the Seventeenth Century (London, 1996), 19–51.
14 Pat Easterling and Edith Hall (eds), Greek and Roman Actors: Aspects of an Ancient Profession
(Cambridge, 2002), 332–3. For knowledge of this ancient practice see An Apology For Actors (London,
1612), C2v–C3r.
15 TNA SP 70/5, fo. 126v [CSPF I 977].
16 Hannah Chapelle Wojciehowski, ‘The Queen of Onor and her Emissaries: Fernão Mendes
Pinto’s Dialogue with India’, in Brinda Charry and Gitanjali Shahani (eds), Emissaries in Early Modern
Literature and Culture: Mediation, Transmission, Traffic, 1550–1700 (Farnham, 2009), 167–91 (168–79);
London Metropolitan Archives, ACC/0510, Matthew Prior to the Earl of Jersey, July 8/18, 1699.
Another random document with
no related content on Scribd:
’t Was daar op kleiner schaal geweest en in bescheidener trant,
maar toch,—er zat zekere verwantschap in.

Hij had, toen hij binnenkwam, even zijn compliment afgestoken bij de
vrouw des huizes, die e n t o u r é was van nieuw [52]aangekomen
gasten. De vrouw des huizes! ’t Was haast niet te gelooven, zoo
frisch zag ze er uit, ze had geheel het uiterlijk van een meisje, zoo
jong scheen ze en zoo jeugdig was haar toilet.…! Fournier vond, dat
het eigenlijk geen dracht was voor een getrouwde vrouw, op weg
een Indische m a t e r f a m i l i a s te worden.

Maar ’t stond haar goed, dat was waar, en ze zag er verrukkelijk uit.
Hij danste niet, en hij speelde niet. Langzaam liep hij de galerij door,
waar de speeltafeltjes stonden, en sprak hier en daar tegen een
bekende. Men trachtte hem over te halen de vierde man te zijn bij
een whistje, maar hij excuseerde zich.

Hij wist niet wat hem scheelde; hij gevoelde zich hoogst onvoldaan;
’t verveelde hem nu reeds. Droomerig liep hij rond en keerde ten
slotte terug naar de zaal, waar gedanst werd.

Mevrouw Van Velton kweet zich ijverig van haar plichten als
gastvrouw, en haar man, die ook overal te gelijk was om toe te zien,
dat het niemand aan iets ontbrak en om dezen en genen een
vriendelijk woord toe te voegen, zag met groot genoegen hoe dapper
Louise zich weerde.

Toen alles e n t r a i n was, danste zij eens mee; ze hield er zoo dol
veel van, en al had ze volstrekt niet verlangd naar feesten of partijen,
sedert ze getrouwd was,—nu ze de opwekkende muziek hoorde en
de dansende paren om haar heen zweefden; nu ze in vroolijke en
opgewekte stemming raakte, door de feestvreugde rond haar, kon ze
niet nalaten aan een der vele uitnoodigingen te voldoen.
Fournier wilde heengaan, stilletjes uit de voorgalerij verdwijnen,
[53]zijn rijtuig zoeken uit de menigte wachtende equipages, en
onopgemerkt naar zijn woning terugkeeren.

Terwijl hij, schijnbaar zonder eenige bedoeling, dit plan op sluwe

wijze wilde uitvoeren, en daarbij voortdurend naar Louise keek, die
hij voelde, dat hem elk oogenblik meer in een verzoeking bracht,
waaraan hij weerstand wilde bieden, met al de kracht, die in hem
was,—wendde zij ’t hoofd om en keek hem aan.

Onwillekeurig stond Fournier stil. Zij riep hem.

Niet luid en bij den naam: daarvan was natuurlijk geen sprake.

Maar dat ze hem riep, daaraan viel niet te twijfelen. Haar groote
donkere oogen, haar vriendelijk lachend gezicht, de beweging van
haar waaier,—alles zei hem: Kom hier!

Aan zijn stillen aftocht dacht hij niet meer. ’t Was of hij onder een
magnetischen invloed verkeerde. Hij ging naar haar toe, vóór hij
eigenlijk besefte, dat hij liep.

„Danst u nu n o g niet?” vroeg ze hem.

„Als u me de eer wilt aandoen.…”

Hij vond zichzelven kinderachtig, verachtelijk; hij had in vollen ernst

bij zichzelven uitgemaakt, dat hij voor z u l k een schepsel, dat zich
had weggeworpen aan een ouden weduwnaar, alleen om diens geld,
niets hoegenaamd kon gevoelen; hij was op de partij gekomen,
omdat hij geïnviteerd was door den chef van een huis, waaraan zijn
kantoor een aardigen duit verdiende, maar met het vaste voornemen
zoo spoedig mogelijk weg te gaan, en zich te bepalen tot een kort
officiëel praatje met de gastvrouw, zonder meer; hij had op het punt
gestaan dat program correct uit te voeren. [54]
En één blik had hem naast haar gebracht; en een bedekte zinspeling
had hem haar ten dans doen vragen.

Dat alles bedacht hij toen zij, vriendelijk glimlachend, haar arm in
den zijnen legde, als een afdoend bewijs dat zij hem „de eer” wilde
aandoen. Zijn eigen zwakheid ergerde hem. Toch gevoelde hij zich
heel anders dan toen hij zooeven door de zaal ging. Het was of de
lichten helderder brandden en de kleuren scherper uitkwamen; of de
gezichten der menschen levendiger en opgewekter waren, en of de
muziek vroolijker klonk.

Toen hij daar zoo naast haar wandelde, gereed tot den dans, toonde
hij waarlijk niet de minste overeenkomst met iemand, die bezig is
zich te executeeren.

Juist het tegendeel!

„Amuseert ge u nogal?” vroeg ze onder het dansen.

„Neen.”

„Dat is heel openhartig.”

„U hebt me toch nooit anders gekend.”

„Maar het is volstrekt niet vleiend voor mij. Verbeeld je! Daar heb ik
nu alles gedaan om een prettige partij te organiseeren; en u zegt me
maar eenvoudig, dat ge u niet amuseert! ’t Is galant!”

Ze sprak op den toon van lachend verwijt, pruilend zonder boosheid.

En ze was ook volstrekt niet boos. Ze vond hem om te kussen. Wat
was hij, ondanks alles, nog op haar verliefd, die ernstige, min of
meer stroeve jonge man, op wien dozijnen mama’s het oog hadden
voor haar dochters.
Zij zouden hem niet krijgen, dat wist ze nu. Nog altijd heerschte zij,
Louise, waar ze had geheerscht als meisje. Ze [55]vond het
verrukkelijk en ze maakte zich diets, dat het van haar kant niets was
dan een gevaarloos spelletje.

„Ik heb niets op uw partij af te dingen. Die is zeer schitterend en

ongetwijfeld hoogst amusant en geanimeerd.”

„’t Is wat moois! En u amuseert u zoo weinig, dat u op mijn vraag

volmondig „neen” zegt!”

„Het ligt niet aan de partij, mevrouw Van Velton.”

„Och wat? ’t Mankeert er nog maar aan dat het aan mij ligt.”

Hij gaf zoo dadelijk geen antwoord.

„Het ligt uitsluitend aan mij,” zei hij eindelijk.

„K a s i a n ! Wat kunnen we dan doen om u op te vroolijken?”

„Ik behoef niet opgevroolijkt te worden. Maar, ik amuseer me niet, in

den zin ten minste, die voor uw andere gasten geldt.”

„Ah zoo! Dus ge amuseert u op ’n bijzondere manier.”

Hij keek haar zoo ernstig aan, dat ze er van schrikte.

„Vindt u ’t toilet van mevrouw Broese niet keurig?”

Ze sprak heel graag over mooie japonnen, maar ditmaal had ze er

hoegenaamd geen gevoel voor. Och, ze had nog zoo graag op het
eerste onderwerp doorgegaan, en ze vond het onaangenaam, dat hij
er een eind aan maakte, door zijn brusquen overgang op de toiletten
der dames. ’t Was immers zoo’n volmaakt „onschuldige” plagerij!
Toen hij haar had teruggebracht naar haar plaats, kwam het
denkbeeld om stil te verdwijnen niet meer bij hem op. Wel nam hij
zich ernstig voor te zorgen, dat hij niet meer zoo dicht in haar
nabijheid kwam, want hij wist nu hoe zwak hij feitelijk in zijn
schoenen stond; maar aan vroegtijdig heengaan dacht hij niet meer.
[56]

„Ik dacht dat je niet danste.”

Mr. Droz, met wien Fournier zich had geassociëerd, zei het op een
eigenaardigen toon, dien Fournier niet beviel, al was hij volstrekt niet
van plan er een aanmerking op te maken.

„’t Was met de vrouw des huizes.”

„Je wilt zeggen: men is dat zoo’n beetje verplicht.”

„Nietwaar?”

„Welzeker. Bovendien is het hier waarachtig geen opoffering.”

„Zeker niet.”

„’t Is ’n alleraardigst vrouwtje, hè! Die Van Velton weet ook wel wat
hij doet. ’n Slimme vent!”

„Ja, ’t is onbegrijpelijk!”

„Nu, ik vind het zoo onbegrijpelijk niet. Zij is zoo’n charmant.…”

„Ik bedoelde ’t juist andersom.”

„Ah zoo! Wel dat vind ik nog duidelijker. Hij is wel ’n groote twintig
jaar ouder op zijn minst, maar hij ziet er flink uit. ’n Knap man, zoo.…
en dan.…”
De oudere advocaat maakte met duim en wijsvinger ’n
veelbeteekenend gebaar.

„Daarom behoefde zij het niet te doen.”

„Dat is te zeggen, dokter Van der Linden heeft wel geld, maar dat
lijkt er niet naar. Ik schat Van Velton, alles en alles bijeen, op twee
millioen.”

„Och kom?” riep Fournier ongeloovig.

„Waarachtig. Ik weet waar hij met zijn particulier vermogen zoo wat
in zit. Het is een man in b o n u s .”

Fournier zweeg. [57]

„Je kent haar van vroeger?” vroeg Mr. Droz.

„Ja, ik kwam er indertijd veel aan huis.” Hij kon ’t niet helpen, maar
hij kreeg een kleur als een schooljongen, die betrapt wordt, en ze
werd er niet beter op, toen de andere zijn verlegenheid opmerkte en
er om lachte.

„Zoo, zoo! Dat had ik niet gedacht, hoor!”

„Wat?”

„Dat je om die oude B e k a n n t s c h a f t verlegen zoudt behoeven

te worden.”

„Er is geen quaestie van, Droz. Je maakt geheel verkeerde

gevolgtrekkingen.”

„Wind je niet op! Geloof me, in zoo’n delicaat geval is het ergste nog
niet eens erg. Nu, ik ga eens zien of het haast mijn beurt is. We
homberen met een uitvaller. Adieu!”
Aan het buffet dronk Fournier een glas Rijnschen wijn, toen dokter
Van der Linden op hem afkwam. Ook bij dezen had hij een bezoek
gebracht, en toen de dokter ’t jonge mensch terugzag, van wien hij
wist, dat ’t een vroegere serieuze aanbidder van Louise was
geweest, bekroop hem een gevoel van spijt.

„Zoo,” riep hij Fournier vroolijk toe: „ben je daar ook? Wel, dat doet
me nu eens genoegen.”

„Ik kon niet nalaten, dokter, van de vriendelijke invitatie van uw

schoonzoon gebruik te maken.”

„Zeker niet. Het is een prachtige partij, nietwaar?”

„Magnifique!”

„En amuseert ge u nogal?”

Wat moest hij zeggen?

„O zeker, heel goed.” [58]

„Komaan, komaan! Weet je wat me eigenlijk in deze buurt brengt?”

„Ik zou denken de dorst, waartegen ’t buffet uitstekende middelen

oplevert.”

„Toch niet! Kijk eens, als ik hier naast het buffet dat trapje afga, dan
kom ik in het sous-terrain; dan ga ik weer ’n ander trapje op en kom
in de logeerkamer.”

„Ei!” zei Fournier, om toch iets te zeggen. Hij begreep er niets van. ’t
Was of de dokter al veel te dikwijls in de buurt van het buffet was
geweest.
„Nu, daar slaapt mijn arme, kleine kereltje. Hij heeft ’t veld moeten
ruimen, dat begrijp je, en ik ben bang, dat hij onrustig is. Heb je hem
al eens gezien?”

„Uw kleinkind? Neen, nog niet.”

„Als je er pleizier in hadt, zou ik je hem wel eens willen laten kijken.
Kom eens mee voor de aardigheid.”

En met al den trots van een grootvader op een been, trok de dokter
Fournier mee het trapje af naast het buffet en loodste hem de
logeerkamer binnen.

’t Kind was werkelijk onrustig en kon den slaap niet vatten. Toen het
den dokter zag, stak het de armpjes uit, en zonder vrees voor de
smetteloosheid van het piqué-vest of de zwartheid van zijn pantalon,
nam dokter Van der Linden den kleine op den arm en toonde hem
aan Fournier.

Het trof goed, want Fournier had te huis in Holland kleine broertjes
en zusjes en neefjes en nichtjes gehad, tot een respectabel getal. Hij
was gewoon geweest met kinderen om te gaan; hij hield er veel van.

Zoo kwam het, dat hij die zekere manier had om tegen [59]kleine
kinderen te praten en hen te streelen, die ze dadelijk tot zijn goede
vrienden maakte, en zoo kwam het, dat, toen mevrouw Van Velton—
Van der Linden ook eens naar den kleine kwam zien, zij haar vader
en Mr. Gérard Fournier op stoelen aan de tafel zag zitten, zich
amuseerende met haar jongske, dat het uitkraaide van de pret.

Ze schrikte er van, en stond een oogenblik verstomd.

„Je neemt het toch niet kwalijk, Wies?” vroeg de dokter een beetje
verlegen, want hij voelde nu, dat hij een dwaasheid had begaan. „Ik
wou Fournier zoo graag ons kind eens laten kijken.”
„Volstrekt niet, pa,” antwoordde ze zenuwachtig. „Volstrekt niet.”

„Mooi! Nu, dan laten we hem verder nu maar aan jou over. Ziedaar,”
zei hij, den kleine kussend. „Ziedaar, en geef nou je nieuwen s o b a t
ook maar een zoen.”

De dokter stak den jongen man ’t kind toe.

Toen ze weg waren, streek Louise met een zucht de hand over haar
voorhoofd.

„Die pa, die pa! Hoe kon de man toch zóó wezen? Te erg!”

Meer om zich afleiding te verschaffen en zich aan zijn eigen

eenigszins verwarden gedachtenloop te onttrekken, ging Fournier
weer naar de balzaal, en danste een paar maal met andere dames.
Dan het was of ’t noodlot hem vervolgde; in een quadrille kreeg hij
onverwacht Louise tot vis-à-vis met een overste van de artillerie, die,
naar de booze wereld zei, meer pijlen op vrouwenharten had
afgeschoten, dan kanonskogels in vijandelijke bentengs. [60]

Eerst hield Fournier zich teruggetrokken, maar haar vriendelijk

gezicht bracht hem al heel gauw uit de plooi.

„Er is niets aan te doen,” dacht hij onder het naar huis rijden. „Ik kan
en mag er niet meer aan huis komen.”

Toch had hij het beloofd.

„Je moet maar dikwijls bij ons komen praten,” had zij bij het afscheid
nemen gezegd, en hij had er op geantwoord dat hij van de
vergunning gaarne zou gebruik maken.

Drie dagen hield hij zijn goede voornemens vol.

Den vierden op ’t kantoor zei zijn associé:

„Ik ga vanavond naar de Veltons. Ga je mee?”

Hij bedacht zich een oogenblik en lachend vervolgde de andere:

„Heb je het zóó bont gemaakt, dat ge er geen bezoek kunt

brengen?”

Fournier haalde met een ongeduldig gebaar de schouders op.

„Praat toch zulke n o n s e n s niet.”

Maar Mr. Droz had het er op gezet zijn jongeren collega te plagen.

„Ja, ja! Je wilt er niets van weten. Nu, ik kan daarin komen. ’t Is ’n
verduiveld aardig vrouwtje, dat is zeker.”

„Droz,” zei Fournier, zoo ernstig als hij dat doen kon, „wees zoo goed
en laat alle aardigheden op mijn verhouding tegenover mevrouw Van
Velton achterwege.”

„Poeh!! Je bent een rare vent, hoor!”

.....................

„Een ander zou zijn goed gesternte danken voor zoo’n buitenkansje.”
[61]

„Ze was zoo lief tegen je, dat jullie onder het dansen veel had van
een pas geëngageerd paar.”

.....................
Het was niet mogelijk een woord meer uit Fournier te krijgen.
Gelukkig kwam er een Chinees, die „een zaak” had: zijn bezoek
maakte een eind aan een plagerij, die Fournier meer pijn had
gedaan, dan hij gaarne zou hebben bekend.

Toch ging hij ’s avonds met Droz mee.

Mevrouw L. Van Velton-Van der Linden was zeer teruggetrokken en

stil. Zij sprak zeer weinig en dan nog bij uitsluiting tegen Droz. Van
Velton bemerkte het ook, en eenigszins verlegen over de
onaangename bejegening, die den jongen advocaat van den kant
zijner vrouw ten deel viel, deed hij zijn uiterste best om een
opgewekt en vroolijk discours met Fournier gaande te houden.

Tegen acht uren gingen de bezoekers heen. Louise groette zoo stijf
en vormelijk als slechts denkbaar was, tot groote ergernis van haar
man, die vond dat haar houding grensde aan onbeleefdheid, en
daarvan was hij een vijand.

Fournier, geheel uit het veld geslagen, rookte in het rijtuig zwijgend
zijn sigaar. Droz zat stil te pikiren. Dat er meer achter stak was hem
thans duidelijk. Een vrouw is zóó niet tegen een man, als er niets
hoegenaamd tusschen hen bestaat; dat had hem zijn veeljarige
ondervinding geleerd, en dat zei hem zijn menschenkennis.

„Je waart niet bijzonder in je humeur vanavond,” waagde Van Velton

te zeggen.

„In mijn humeur?” vroeg ze bits. „Ik had ’n beetje hoofdpijn en die
heb ik nog. ’t Conveniëerde me niet zoo druk te praten.” [62]

’t Had haar moeite gekost!

Na dien avond van het bal, had ze ernstig nagedacht en toen was
het haar duidelijk dat ze gevaar liep. Ze schrikte er voor terug. Zij
wist nu hoe roestvrij haar oude liefde voor Fournier was gebleven. In
de eerste weken na haar huwelijk had ze hem vergeten, wat toen
heel natuurlijk was. Later in afwachting der geboorte van haar
eersteling, had ze zooveel te denken gehad aan de gewichtige
aanstaande gebeurtenis, dat ook toen geen andere dan vluchtige
herinneringen aan Fournier bij haar waren opgekomen. Toen het
gebeurd w a s , had ze zulk een nieuwen schat gevonden in haar
kleine, dat ze feitelijk in haar moederliefde opging. Zelfs de minder
aangename verhouding tot Van Velton had weinig of geen invloed
gehad. Het feit, dat ze als het ware gescheiden was van haar man,
had toen nog geen noemenswaardig verlangen bij haar opgewekt.
Ze had liefde voor en van haar kind, en ze had haar vader. Al dien
tijd had ze niets anders verlangd. Maar dat feest en de
tegenwoordigheid van Fournier hadden voor haar de wereld weder
plotseling een ander aanzien gegeven. Er waren sluimerende
begeerten wakker geworden; er had zich een gevoel van
verlatenheid van haar meestergemaakt; zij gevoelde thans behoefte
aan die liefde, die door niets kan worden vervangen, en de man,
wiens hart ze eens en naar het scheen voorgoed veroverd had; dien
ze zelf zoo had liefgehad, dat ze heete tranen schreide toen ze hem
door haar tinka’s en haar humeur van haar stootte,—ze voelde dat
die man gevaarlijk was, want ze twijfelde of zij sterk zou wezen,
indien hij eens zwak was.

En, fatsoenlijk en kuisch als haar leven altijd was geweest, [63]mocht
daarop geen smet worden geworpen. Men zou haar, mevrouw Van
Velton-Van der Linden, niet nawijzen met den vinger, als.… neen,
nooit, nooit!

Daarom had ze zoo’n kloek besluit genomen; daarom deed zij hem
op de duidelijkste wijze gevoelen dat hij voortaan moest wegblijven.
Haar houding was in het oogloopend geweest,—nu, s o e d a h ! het
kon niet anders.
Maar alleen in haar kamer met haar voorgewende hoofdpijn, overviel
haar een gevoel, alsof zij dien avond het doodvonnis van haar
levensgeluk had geveld; alsof ze al wat de toekomst aan liefelijkheid
en charme kon opleveren, gedood had en begraven.

’t Kind sliep rustig en de baboe, die voor ’t bedje lag, ronkte als.…
een baboe. In het halve licht der laag gedraaide gasvlam, nog
getemperd door den met donkere groepjes fraai beschilderden
porseleinen ballon, schenen haar de mahoniehouten meubelen en
bruin damasten gordijnen en portières van het somberste zwart. Stil
en gedrukt zat ze aan haar werktafeltje met de armen leunend op
het paarlemoeren blad. Hij zou niet meer terugkomen, dat was
zeker! Ze had het gezien aan zijn gezicht, toen ze hem zoo
afgemeten goeden avond zei bij zijn binnentreden; ze had het
gehoord aan den klank zijner stem toen hij sprak met Van Velton;
zijn groet bij het heengaan was een afscheidsgroet geweest.

Het was voorbij. ’t Gewone leven der laatste maanden ving weer
aan. Zij zag er tegen op als tegen een zwaren last. Een bitter lachje
zweefde om haar mond. Zóó te leven!

Maar het moest! Ze riep haar plichtgevoel te hulp en haar gevoel van
eer. Het k o n niet anders. Was haar leven [64]vreugdeloos,—welnu,
ze zou alles wezen voor haar kind. D i e poëzie des levens bleef
haar over, en dat plantje zou ze kweeken in haar hart; dat zou ze
verzorgen en koesteren tot het een boom werd, die heerlijke
vruchten voor haar droeg.

Ze stond op en stak ’t hoofd tusschen de klamboe van ’t kinderbedje.

Wat sliep hij heerlijk! H i j zou haar al het andere vergoeden; al het
andere, dat het leven haar scheen te onthouden.

Zacht maar hartstochtelijk kuste ze haar jongske, en ze hoorde niet,

dat er te gelijk werd geklopt op de kamerdeur.
Eerst toen ze weer kalmer en tevredener was gaan zitten en het
kloppen werd herhaald, lette ze er op en deed de deur open. Een
bediende bracht een brief.

Wat zou het zijn? Een brief van hem? Ofschoon bevend van
ontroering, hield ze zich uiterlijk kalm.

„Is meneer thuis?” vroeg ze den inlander.

„Neen. Meneer is na het eten uitgegaan.”

„’t Is goed!” en langzaam deed ze de deur weer dicht. Zenuwachtig

en driftig, nu, draaide ze het licht hooger op en bekeek het adres.

Neen, ’t was niet de hand van Fournier, wiens schrift zij kende.
Waarom overviel haar bij die ontdekking een gevoel van
teleurstelling? Ze had toch niet g e h o o p t op zoo iets,—zij die
zooeven vrede had gesloten met haar hart, en zoo berustend zich
geschikt had in wat noodzakelijk was.

Waarom interesseerde haar die brief nu in ’t geheel niet meer,

zoodat ze hem in de hand hield zonder hem te openen, verdiept in
haar eigen gedachten?

Onverschillig bekeek ze het adres: ’t was een vrouwenhand,

[65]slordig en niet correct. Ze opende de enveloppe met een ivoren
vouwbeentje, en terwijl ze dat deed, begon het kind te schreien.
Daarom lei ze dadelijk neer wat ze in de hand had, en nam den
kleine uit zijn bedje, en schopte te gelijk tegen de baboe aan, die
nooit op een andere manier wakker was te krijgen.

Hij keek een oogenblik met slaperige oogjes rond, terwijl Louise hem
in de armen hield; na een paar minuten dommelde hij weer in, en
zoo zachtjes als alleen een moeder dat kan, lei ze hem weer in zijn
bedje.
 „Mevrouw!

Uw man bedriegt u. Maanden achtereen komt hij al tweemalen in de week

’s avonds bij een zekere weduwe Donker in gang.…, die daar alleen
woont m e t e e n d o c h t e r . Hij is er vanavond weer, en gij kunt u
overtuigen, want uw rijtuig wacht vlak tegenover het huis.

Een vriendin.”

Het zou moeilijk zijn te zeggen geweest, welke gewaarwording bij

Louise de overhand hield, die van verbazing of van
verontwaardiging. Wat was dat nu? Zij dacht aan laster; ’t k o n
immers niet waar zijn, meende ze; maar a l s .… Haar doortastende
aard kwam boven. Zij hield zich niet op met aan haar bedienden te
vragen, wie het briefje had gebracht, want ze wist wel, dat dit toch tot
niets kon leiden.

Ze liet eenvoudig den coupé inspannen, beval de baboe goed

wakker te blijven en op te passen, en was in tien minuten op weg
naar het aangewezen adres. En ze was er [66]kalm onder; zeer
bedaard. Ze w i l d e weten wat er te weten was voor haar, maar in
het ergste geval, dat was dus als het waar bleek te zijn, dan kon het
haar nog niets hoegenaamd schelen.

Ze reed langs het aangewezen huis: ’t w a s waar; het rijtuig van Van
Velton stond tegen de pagger aan den overkant. Daarop reed ze
naar haar vader.

Dokter Van der Linden, die gaarne in zijn vak bijbleef, had juist met
de mail zijn medische tijdschriften ontvangen. Hij zat in de
achtergalerij in slaapbroek en kabaja geheel verdiept in de studie
van wat er op geneeskundig gebied voor nieuws was aan de groote
inrichtingen in Europa en Amerika.
Hij hoorde een korten, snellen tred door de binnengalerij naar achter
komen, en wist toen dat het zijn dochter Louise was.

Een angstig voorgevoel beving hem.

Zou zijn vermoeden zekerheid zijn, en zou het niet zoo goed zijn
afgeloopen, als hij had gedacht? Wat was er bij de heftigheid van
haar karakter dan te wachten?

„Wel, kind, hoe kom jij hier nog zoo laat, en alleen?”

„Wilt u dit eens inzien?”

Hij hield den brief onder ’t licht, terwijl zij plaats nam op een divan.

Daar hadt je het gaande! Dat was het werk van Christien Donker. Al
had hij haar slordig, slecht schrift niet met een oogopslag herkend,
dan zou hij het toch dadelijk hebben begrepen.

Tot z u l k e gemeene streken was zij alleen in staat. [67]

Tegenover Louise moest hij zich goed houden, en met een gezicht,
waarop de nieuwsgierigheid te lezen stond, doorliep hij ’t korte
briefje. Toen, vol ernstige verontwaardiging en met de houding van
een onvervalschten p è r e n o b l e , vouwde de dokter het in
tweeën, met een beweging alsof hij ’t wilde verscheuren. Doch de
bestudeerde bedaardheid in zijn bewegingen deed hem ’t doel
voorbijstreven. Vóór hij ’t kon verscheuren was Louise snel
opgesprongen, had het hem uit de hand gerukt en in haar zak
gestoken.

„Je lijkt wel dwaas, pa!”

„Zou je dan zoo’n gemeen, lasterlijk epistel nog een oogenblik willen
bewaren?”
„Wie zegt, dat het laster is?”

„Ik.”

„En hoe weet u dat, als ik vragen mag?”

„Hoe ik dat weet? Vooreerst omdat zulk anoniem geschrijf altijd

leugen en laster is; in de tweede plaats omdat Van Velton een veel
te fatsoenlijk.…”

Zij lachte hem uit in zijn gezicht.

„Zal ik u wat zeggen, pa?”

„Nu?” vroeg hij angstig.

„Het is waar.”

„Och kom, hoe kan je dat beweren?”

„Wel doodeenvoudig: ik heb het gezien.”

Zij had het gezien! ’t Klamme zweet parelde dokter Van der Linden
op het voorhoofd. Groote goden, wat moest dat beteekenen? Zij had
het gezien!

„Hoe bedoel je dat?” vroeg hij met onvaste stem. „Je bent daar, hoop
ik, toch niet in huis gegaan?” [68]

Zij hief het hoofd op met een uitdrukking vol minachting op het
gezicht.

„Dat zou ver beneden me zijn. Denkt u, dat ik in zoo’n huis zou
komen? Toch.… ik weet het niet.… misschien.… als het een man
betrof, dien ik liefhad. Maar om h e m .… Bah!”
„Sst! sst! kindlief, zoo mag je niet spreken. Dus, je bent er n i e t
geweest,” vervolgde hij met een zucht van verlichting, „en je weet
dus niet.…”

„Paatje,” viel ze hem wederom in de rede, „praat nu geen mallepraat.

Zijn rijtuig stond op de aangewezen plaats en het is waar; ik zeg u
dat het waar is.”

„En ik houd vol dat het een leugen is. Dat zijn rijtuig daar stond
bewijst niets.”

Zij haalde de schouders op.

„’t Is vruchteloos te trachten hem te verdedigen. Ik ben er over

verwonderd, pa. Ik had gedacht dat u boos zoudt zijn op Van Velton
en verontwaardigd over zijn gedrag. In plaats daarvan verdedigt ge
hem, en neemt mij naar ’t schijnt eenigszins kwalijk, dat ik
onderzocht heb naar hetgeen in dien brief wordt geschreven. Het is
vreemd.”

„Dat komt, Louise, door je gebrek aan menschenkennis. Geloof me,

als je zoo oud bent als ik, zal je beter de onwaarde van zulk geschrijf
leeren beseffen. Weet je wat, ga jij nu naar huis. Ik zal me kleeden
en ik zal zelf onderzoeken, wat er van die beschuldiging waar is en
wat niet.”

„Volstrekt niet, pa. U is een best mensch, en u bent altijd zeer, zeer
goed voor me geweest. In dit geval is het anders en ik zie duidelijk,
waar u heen wilt.”

„Wieslief.…” [69]

„Niets er van, pa. Wàt in dien brief staat is de zuivere waarheid.

Geen letter gaat er af.”
„Je zult je huisgezin ongelukkig maken. Luister naar mijn raad: ga
naar huis en verscheur dien brief.”

„Wat u mijn huisgezin noemt, bestaat niet. Ik heb alleen een kind, en
dat zal niet ongelukkig worden, daarvoor sta ik u borg. Wat Van
Velton betreft,—de man is mij zoo volmaakt onverschillig …”

„Waarom ga je dan op den laten avond uit om hem te bespieden?”

Het was een moeielijk te beantwoorden vraag, vond ze. Toch

aarzelde ze slechts eenige seconden, en zei toen langzaam:

„Bespieden is het woord niet. Ik wilde zekerheid, en die heb ik. Die
brief is mij geld waard; hij is ten allen tijde een krachtig wapen, en,
wie weet, of ik hem niet te eeniger tijd kan noodig hebben.”

„Noodig hebben! Waarvoor zou jij zoo’n gemeen vod noodig kunnen
hebben?”

„Och, men kan ’t niet weten; misschien.… tot m i j n

r e c h t v a a r d i g i n g .”

„Zoo.… tot je rechtvaardiging. Ik begrijp dat niet best.”

„’t Is toch duidelijk dunkt me.”

„Dat vind ik niet, ten minste niet als ik het jou hoor zeggen.”

Zij lachte en dat maakte den dokter woedend.

„Ik verzoek je om zulke dingen niet te lachen, asjeblieft. Er is, voor

zoo ver ik zie, niets belachelijke aan. ’t Tegendeel is waar.”

„Eigenlijk hebt ge gelijk. Het is niet belachelijk, maar ’t is ellendig.

Iedereen doet wat hij wil; iedereen leeft er maar [70]op los. Ik alleen
moet niets doen, wat niet goed is, mag er niet aan denken, niet over
spreken, er zelfs niet om lachen. Ik moet als ’t ware de vlag wezen,
die de lading dekt. ’t Is fraai.”

Papa Van der Linden voelde, dat nu ook voor hem ’t gevaar in
aantocht was. Hij had een strengen toon aangeslagen daareven, en
zijn vaderlijk standpunt was daar niet zuiver genoeg voor, althans
niet tegenover een dochter als Louise.

Hij zweeg, en zoo zaten zij vijf minuten zeer onbehaaglijk tegenover
elkaar, totdat zij driftig opstond, en met een kort „wel te rusten!” even
snel ’t huis uitliep, als ze er in was gekomen.

In den coupé huilde ze. Had ze toch maar een moeder, bij wie ze
haar hart kon lucht geven, of een wezenlijke zuster of een goede
hartelijke vriendin als Lucie.

Maar niets! Haar vader, och, hij was immers ook een man, zooals de
rest!

Toen Van Velton dien avond in zijn rijtuig stapte om naar huis te
rijden, had zijn koetsier hem iets te zeggen. Heel geheimzinnig
deelde de man hem mee, dat hij den coupé had zien voorbijrijden.
Van Velton schrikte er van en meende, dat de koetsier zich had
vergist; ’t zou ’t rijtuig zijn geweest van iemand anders. Maar de
koetsier hield vol. Het was h u n rijtuig, dat wist hij zeker, en zijn
collega, die altijd mevrouw reed, had hem van den bok toegeroepen,
dat de njonjah zelf in den coupé zat.

Een hoogst onaangenaam geval! Thuis informeerde Van Velton nog

eens. Welzeker! Mevrouw had eerst een brief gekregen en kort
daarop laten inspannen. [71]

Kon hij haar maar te spreken krijgen! Als de bom toch moest
barsten, dan hoe eer hoe liever. Hij liep zacht langs de ramen van