Roman Republican Augury: Freedom

and Control 1st Edition Lindsay G.

Driediger-Murphy
Visit to download the full and correct content document:
https://ebookmass.com/product/roman-republican-augury-freedom-and-control-1st-ed
ition-lindsay-g-driediger-murphy/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Ancient Divination and Experience Lindsay G. Driediger-

Murphy

https://ebookmass.com/product/ancient-divination-and-experience-
lindsay-g-driediger-murphy/

Coordination, Cooperation, and Control: The Evolution

of Economic and Political Power 1st ed. Edition Randall
G. Holcombe

https://ebookmass.com/product/coordination-cooperation-and-
control-the-evolution-of-economic-and-political-power-1st-ed-
edition-randall-g-holcombe/

Double-Decker Dreams 1st Edition Lindsay Macmillan

https://ebookmass.com/product/double-decker-dreams-1st-edition-
lindsay-macmillan/

Freedom, Indeterminism, and Fallibilism 1st ed. Edition

Danny Frederick

https://ebookmass.com/product/freedom-indeterminism-and-
fallibilism-1st-ed-edition-danny-frederick/
Film, Negation and Freedom: Capitalism and Romantic
Critique Will Kitchen

https://ebookmass.com/product/film-negation-and-freedom-
capitalism-and-romantic-critique-will-kitchen/

Republican Orators from Eisenhower to Trump 1st Edition

Andrew S. Crines

https://ebookmass.com/product/republican-orators-from-eisenhower-
to-trump-1st-edition-andrew-s-crines/

A Republican Theory Of Free Speech: Critical Civility

1st Edition Suzanne Whitten

https://ebookmass.com/product/a-republican-theory-of-free-speech-
critical-civility-1st-edition-suzanne-whitten/

Hegel, Marx, and the Necessity and Freedom Dialectic

1st ed. Edition Russell Rockwell

https://ebookmass.com/product/hegel-marx-and-the-necessity-and-
freedom-dialectic-1st-ed-edition-russell-rockwell/

Tabloid Journalism and Press Freedom in Africa 1st ed.

Edition Brian Chama

https://ebookmass.com/product/tabloid-journalism-and-press-
freedom-in-africa-1st-ed-edition-brian-chama/
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

OXFORD CLASSICAL MONOGRAPHS

Published under the supervision of a Committee of the
Faculty of Classics in the University of Oxford
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

The aim of the Oxford Classical Monographs series (which replaces

the Oxford Classical and Philosophical Monographs) is to publish
books based on the best theses on Greek and Latin literature, ancient
history, and ancient philosophy examined by the Faculty Board of
Classics.
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

Roman Republican
Augury
Freedom and Control

L I N D S A Y G. D R I E D I G E R -M U R P H Y

1
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

3
Great Clarendon Street, Oxford, OX2 6DP,
United Kingdom
Oxford University Press is a department of the University of Oxford.
It furthers the University’s objective of excellence in research, scholarship,
and education by publishing worldwide. Oxford is a registered trade mark of
Oxford University Press in the UK and in certain other countries
© Lindsay G. Driediger-Murphy 2019
The moral rights of the author have been asserted
First Edition published in 2019
Impression: 1
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in
a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, without the
prior permission in writing of Oxford University Press, or as expressly permitted
by law, by licence or under terms agreed with the appropriate reprographics
rights organization. Enquiries concerning reproduction outside the scope of the
above should be sent to the Rights Department, Oxford University Press, at the
address above
You must not circulate this work in any other form
and you must impose this same condition on any acquirer
Published in the United States of America by Oxford University Press
198 Madison Avenue, New York, NY 10016, United States of America
British Library Cataloguing in Publication Data
Data available
Library of Congress Control Number: 2018955536
ISBN 978–0–19–883443–4
Printed and bound in Great Britain by
Clays Ltd, Elcograf S.p.A.
Links to third party websites are provided by Oxford in good faith and
for information only. Oxford disclaims any responsibility for the materials
contained in any third party website referenced in this work.
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

For Simon Price

OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

Preface

This book is a revised, expanded, and updated version of my DPhil

thesis (2007–11). I would like to thank all those who made it possible
to bring the monograph to fruition, especially my graduate super-
visors, Ed Bispham, Anna Clark, and Simon Price. The comments of
my examiners and assessors, Neil McLynn, John North, Jonathan
Prag, and Nicholas Purcell, were tremendously helpful. John North,
Nicholas Purcell, and an anonymous peer-reviewer for OUP pains-
takingly read the manuscript in draft and improved it immeasurably.
Any errors that remain are of course my own.
Many colleagues offered help, advice, and encouragement along
the way, including Boris Chrubasik, Esther Eidinow, Michael Flower,
Andrew Gregory, Andrew Lintott, Wolfgang de Melo, Teresa Morgan,
Lucia Nixon, Scott Noegel, Christopher Pelling, Catherine Steel,
Peter Toohey, the scholars of the Festus Lexicon Project and of the
Fragments of the Roman Republican Orators, and many other patient
colleagues and friends in Oxford, Nottingham, and Calgary. Papers
relating to this project were presented at seminars or conferences in
Ann Arbor, Calgary, Cambridge, Kavala, Leeds, London, Oxford,
Princeton, and Quebec City, and I am grateful to the organizers and
participants at these events for their stimulating feedback.
This research was supported by the Social Sciences and Humanities
Research Council of Canada, as well as funding from the Fondation
Hardt pour l’étude de l’antiquité classique and the University of
Calgary. Funding for my graduate work was also provided by the
Government of Alberta, the MacKenzie King Scholarship Trust,
the J. Armand Bombardier Internationalist Fellowship, University
College, Oxford, and the Faculty of Classics (University of Oxford),
to all of which I am deeply grateful. I thank the Department of
Classics and Religion and the Faculty of Arts at the University
of Calgary for a crucial sabbatical in 2018. The staff at the libraries
of the Bodleian and Sackler in Oxford, the Fondation Hardt in
Geneva, the Institute of Classical Studies in London, the University
of Nottingham, and the Taylor Family Digital Library in Calgary
worked tirelessly to find the resources I needed. I would also like to
thank the staff at Oxford University Press, including Charlotte
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

viii Preface
Loveridge, Georgina Leighton, and the production team, especially
Kavya Ramu and Malcolm Todd, for all their help and care. My
research assistant, Kathrine Bertram, was indefatigable in gathering
books and articles, checking the bibliography, and helping to compile
the indices.
Finally, I would like to thank all those family members and friends
who have borne with me throughout this process, especially my
parents, my sister Roxanne and brother-in-law Jace, my cat Mira
(for chewing on, but not destroying, many books), and above all my
husband William: I really do love you more than I love Cicero. Lastly,
all my thanks to the One with whom nothing is impossible: ‘Teach me
to do your will, for you are my God; may your good Spirit lead me on
level ground.’
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

Contents

Texts and Abbreviations xi

Introduction 1
0.1. Of Gods and Men 1
0.2. Why Now? 9
0.3. What Is Needed? 23
0.4. How? Four Guiding Principles 24
1. Do As I Say, Not As I Do? Report versus Reality
in Augury 51
1.1. Introduction 51
1.2. Principle 1 in the High and Late Empire: Comments
on Signification 56
1.3. Principle 1 in the High and Late Empire: Claims that
Augural Rules Gave Humans the Freedom to
Accept or Reject Signs 69
1.4. Principle 1 in the Middle (and Late) Republic: Claims
that Human Awareness of Signs Determined their Validity 86
1.5. Principle 2 in the Early Principate: The Claim that Augural
Rules Gave Humans Freedom to ‘Create’ Signs by
Reporting Them 93
1.6. Principle 2 in the Late Republic: The Claim that Humans
Contrived Auspication so as to Receive Favourable Signs
and Avoid Receiving Unfavourable Ones 108
1.7. Conclusions 120
2. Convenience or Conversation? Why ‘Watching the Sky’
Was More than Wishful Thinking 127
2.1. Introduction 127
2.2. What Was Sky-Watching? 133
2.3. Did Sky-Watching Invariably Produce Signs? 137
2.4. Was Sky-Watching Technically Sufficient to Prohibit
Assemblies? 143
2.5. Possible Objections: The Timing of Servare de Caelo 148
2.6. But Would It Actually Work? 155
Appendix: Ancient References to the Bibulus Affair 158
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

x Contents
3. Out of Control? The Effects of Augury on Roman
Public Life 161
3.1. Introduction 161
3.2. Motives, Part 1: Cicero, the Augurium Salutis, and
the Limits of our Knowledge 168
3.3. Motives, Part 2: Two Methodological Problems and Two
Abdicating Consuls 172
3.4. Motives, Part 3: The Consul, his Colleague, a Tribune, and
Roman Respect for Augury 179
3.5. The Dynamics of State Divination 189
3.6. But Did It Really Matter? 193
3.7. Conclusion: When Signs Said No 200
Conclusion 203

Bibliography 209
Index Locorum 257
General Index 264
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

Texts and Abbreviations

Abbreviations of ancient authors and works, and of standard reference

works, are those of the Oxford Classical Dictionary. Abbreviations of journals
are those of L’Année philologique. Exceptions and other abbreviations are as
follows:

August. Doct. christ. Augustine, De Doctrina christiana

Cic. Rab. Perd. Cicero, Pro Rabirio Perduellionis Reo
Donat. ad Ter. Adelph. Donatus, Commentary on Terence’s Adelphoe
Obseq. Julius Obsequens, Liber Prodigiorum

Editions used include:

App. Hann. Viereck, P., Roos, A. G., and Gabba, E. (1962),
Appiani Historia Romana I (Leipzig:
Teubner).
App. B Civ. Mendelssohn, L. and Viereck, P. (1905),
Appiani Historia Romana II (Leipzig:
Teubner), reprinted 1986.
Asc. Pis. Lewis, R. G. and Clark, A. C. (2006), Asconius:
Commentaries on Speeches of Cicero (trans.
Lewis, ed. Clark) (Clarendon Ancient History
Series) (Oxford: Oxford University Press).
Latin text reprinted from Clark’s OCT of 1907.
August. Doct. christ. Green, R. P. H. (1995), Augustine: De Doctrina
christiana (Oxford Early Christian Texts)
(Oxford: Clarendon Press). References use the
traditional numbering, followed by Bulhart’s
numbering in the CSEL edition in square
brackets.
Cass. Dio Boissevain, U. P. (1895–1931, repr. 1955,
2002), Cassii Dionis Cocceiani historiarum
Romanarum quae supersunt (Berlin:
Weidmann), vols. 1–3 (text), vol. 4 (index
historicus, ed. H. Smilda), vol. 5 (index
Graecitatis, ed. W. Nawjin). I use Boissevain’s
numbering, which in the books cited matches
the numbering of Leunclavius and the
numbering in the Loeb translation by Cary, E.
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

xii Texts and Abbreviations

(1914–27), Cassius Dio: Roman History,
9 vols. (Loeb Classical Library) (Cambridge,
MA: Harvard University Press).
Cic. Ad Brut. Shackleton Bailey, D. R. (2002), Letters to
Quintus and Brutus. Letter Fragments. Letter
to Octavian. Invectives. Handbook of
Electioneering (Loeb Classical Library)
(Cambridge, MA: Harvard University Press).
References use the ‘vulgate’ numbering,
followed by Shackleton Bailey’s numbering
(labelled SB) in square brackets.
Cic. Att. Shackleton Bailey, D. R. (1999), Cicero’s
Letters to Atticus, 4 vols. (Loeb Classical
Library) (Cambridge, MA: Harvard
University Press). References use the ‘vulgate’
numbering, followed by Shackleton Bailey’s
numbering (labelled SB) in square brackets.
Cic. Cat. Maslowski, T. (2003), M. Tulli Ciceronis
Scripta quae manserunt omnia, fasc. 17:
Orationes in L. Catilinam quattuor (Munich
and Leipzig: K. G. Saur).
Cic. Div. Pease, A. S. (1920), M. Tulli Ciceronis De
Divinatione: Liber Primus and (1923), M. Tulli
Ciceronis De Divinatione: Liber Secundus
(Urbana, IL: University of Illinois).
Cic. Dom. Maslowski, T. (1981), M. Tulli Ciceronis
Scripta quae manserunt omnia, fasc. 21:
Orationes cum Senatui Gratias Egit, Cum
Populo Gratias Egit, De Domo Sua, De
Haruspicum Responsis (Stuttgart: Teubner).
Cic. Fam. Shackleton Bailey, D. R. (2001), Cicero: Letters to
Friends (Epistulae ad Familiares), 3 vols. (Loeb
Classical Library) (Cambridge, MA: Harvard
University Press). References use the ‘vulgate’
numbering, followed by Shackleton Bailey’s
numbering (labelled SB) in square brackets.
Cic. Har. Resp. Maslowski, T. (1981), M. Tulli Ciceronis
Scripta quae manserunt omnia, fasc. 21:
Orationes cum Senatui Gratias Egit, Cum
Populo Gratias Egit, De Domo Sua, De
Haruspicum Responsis (Stuttgart: Teubner).
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

Texts and Abbreviations xiii

Cic. Leg. Powell, J. G. F. (2006), M. Tulli Ciceronis: De re
publica, De legibus, Cato Maior De senectute,
Laelius De amicitia (Oxford Classical Texts)
(Oxford: Oxford University Press).
Cic. Nat. D. Pease, A. S. (1955), M. Tulli Ciceronis De
Natura Deorum, Liber Primus and (1958)
M. Tulli Ciceronis De Natura Deorum, Libri
Secundus et Tertius (Cambridge, MA: Harvard
University Press).
Cic. Phil. Shackleton Bailey, D. R. (1985), Cicero:
Philippics (Chapel Hill and London:
University of North Carolina Press).
Cic. Pis. Nisbet, R. G. M. (1961), M. Tulli Ciceronis in
L. Calpurnium Pisonem oratio (Oxford:
Clarendon Press). Reprinted 1975.
Cic. Prov. cons. Maslowski, T. (2007), M. Tullius Cicero, fasc.
24: Oratio de Provinciis Consularibus, Oratio
Pro L. Cornelio Balbo (Teubner) (Berlin and
New York: De Gruyter).
Cic. Q. Fr. Shackleton Bailey, D. R. (2002), Letters to
Quintus and Brutus. Letter Fragments. Letter
to Octavian. Invectives. Handbook of
Electioneering (Loeb Classical Library)
(Cambridge, MA: Harvard University Press).
References use the ‘vulgate’ numbering,
followed by Shackleton Bailey’s numbering
(labelled SB) in square brackets.
Cic. Sen. Powell, J. G. F. (2006), M. Tulli Ciceronis: De re
publica, De legibus, Cato Maior De senectute,
Laelius De amicitia (Oxford Classical Texts)
(Oxford: Oxford University Press).
Cic. Sest. Maslowski, T. (1986), M. Tullius Cicero, fasc.
22: Oratio Pro P. Sestio (Leipzig: Teubner).
Cic. Vat. Maslowski, T. (1995), M. Tulli Ciceronis
Scripta quae manserunt omnia, fasc. 23:
Orationes In P. Vatinium Testem, Pro
M. Caelio (Stuttgart and Leipzig: Teubner).
Dion. Hal. Ant. Rom. Book 1: Fromentin, V. (1998), Denys
d’Halicarnasse. Antiquités romaines.
Introduction générale, Livre I (Budé) (Paris:
Les Belles Lettres).Book 3: Sautel, J.-H. (1999),
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

xiv Texts and Abbreviations

Denys d’Halicarnasse. Antiquités romaines,
Livre III (Budé) (Paris: Les Belles Lettres).
Books 2, 4, 5, 8, 10: Jacoby, K. (1885–1905),
Dionysi Halicarnasensis antiquitatum
Romanarum quae supersunt (Leipzig:
Teubner). Reprinted 1967.
Donat. ad Ter. Adelph. Wessner, P. (1966), Aeli Donati Commentum
Terenti, vol. 2 (Stuttgart: Teubner).
Festus Lindsay, W. M. and Mountford, J. F. (1930),
Glossaria Latina, vol. 4: Placidus, Festus (Paris:
Les Belles Lettres). Readings are from this
edition. References (labelled L) are to page
numbers in the more commonly cited edition
of Lindsay, W. M. (1913), Sexti Pompei Festi
De verborum significatu quae supersunt cum
Pauli epitome (Leipzig: Teubner), followed by
page numbers in Lindsay and Mountford
(labelled LM) in square brackets.
Gell. Marshall, P. K. (1990), A. Gellii Noctes Atticae,
2 vols. (Oxford Classical Texts) (Oxford:
Clarendon Press).
Livy Books 1–5: Ogilvie, R. M. (1974), Titi Livi Ab
urbe condita, vol. 1 (Oxford Classical Texts)
(Oxford: Clarendon Press).
Books 6–10: Walters, C. F. and Conway,
R. S. (1919), Titi Livi Ab urbe condita, vol. 2
(Oxford Classical Texts) (Oxford: Clarendon
Press).
Books 21–5: Briscoe, J. (2016), Titi Livi Ab urbe
condita, vol. 3 (Oxford Classical Texts)
(Oxford: Clarendon Press).
Books 26–30: Johnson, S. K. and Conway,
R. S. (1935), Titi Livi Ab urbe condita, vol. 4
(Oxford Classical Texts) (Oxford: Clarendon
Press). Reprinted with corrections 1953.
Books 31–40: Briscoe, J. (1991), Titi Livi Ab
urbe condita Libri XXXI–XL, 2 vols. (Stuttgart:
Teubner).
Books 41–5: Briscoe, J. (1986), Titi Livi Ab urbe
condita Libri XLI–XLV, vol. 2 (Stuttgart:
Teubner).
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

Texts and Abbreviations xv

Livy Per. Rossbach, O. (1959), T. Livi Ab urbe condita
Libri. Periochae omnium librorum, Fragmenta
Oxyrhynchi reperta, Iulii Obsequentis
Prodigiorum Liber (Stuttgart: Teubner).
Reprint of 1910 edition (Leipzig).
Macrob. Sat. Kaster, R. A. (2011), Macrobii Ambrosii
Theodosii Saturnalia (Oxford Classical Texts)
(Oxford: Oxford University Press).
Obseq. Rossbach, O. (1959), T. Livi Ab urbe condita
Libri. Periochae omnium librorum, Fragmenta
Oxyrhynchi reperta, Iulii Obsequentis
Prodigiorum Liber (Stuttgart: Teubner).
Reprint of 1910 edition (Leipzig).
Plin. HN Jan, L. von and Mayhoff, K. F. T. (1892–1909),
C. Plini Secundi Naturalis historiae libri
XXXVII (Leipzig and Stuttgart: Teubner).
Plut. Mor. (Quaest. Rom.) Nachstädt, W., Sieveking, W., and Titchener, J.
(1971), Plutarchus: Moralia, vol. 2, second
edition (Leipzig: Teubner). References use the
page numbers of the Frankfurt edition of
Stephanus (1599).
Plut. Vit. Ziegler, K. (1964–73), Plutarchi Vitae
Parallelae, 3 vols., second–fourth editions
(Leipzig: Teubner); and Gärtner, H. (2000),
Plutarchus: Vitae Parallelae, vol. 1, fasc. 1, fifth
edition (Munich and Leipzig: K. G. Saur).
I have used Ziegler–Gärtner for the text, but
retain the more common chapter and
subdivision numbering of the Loeb edition by
Perrin, B. (1914–26), Plutarch: Lives (Loeb
Classical Library) (Cambridge, MA and
London: Harvard University Press).
Polyb. Book 3: de Foucault, J. and Foulon, E. (2004),
Polybe: Histoires, Livre III (Budé) (Paris: Les
Belles Lettres).
Book 6: Weil, R. and Nicolet, C. (1977),
Polybe: Histoires, Livre VI (Budé) (Paris: Les
Belles Lettres).
Book 10: Foulon, E. and Weil, R. (1990),
Polybe: Histoires. Livre X et Livre XI (Budé)
(Paris: Les Belles Lettres).Divergent readings
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

xvi Texts and Abbreviations

in Walbank, F. W. (1957–79), A Historical
Commentary on Polybius (Oxford: Clarendon
Press) and in the revised Loeb editions by
W. R. Paton, F. W. Walbank, C. Habicht, and
D. Olson (2010–12, Loeb Classical Library)
(Cambridge, MA: Harvard University Press)
are indicated as relevant in the notes.
Schol. Bob. Stangl, Th. (1964), Ciceronis orationum
scholiastae. Asconius, scholia Bobiensia,
scholia Pseudasconii Sangallensia, scholia
Cluniacensia et recentiora Ambrosiana ac
Vaticana, scholia Lugdunensia sive
Gronoviana et eorum excerpta Lugdunensia,
2 vols. (Hildesheim: G. Olms). Reprint of
Stangl’s 1912 edition (Vienna: F. Tempsky;
Leipzig: G. Freytag).
Sen. Q. Nat. Hine, H. M. (1996), L. Annaeus Seneca
Naturalium Quaestionum Libros (Stuttgart
and Leipzig: Teubner).
Sen. Vit. Beat. Grimal, P. (1969), L. Annaei Senecae De vita
beata. Sénèque: Sur le bonheur (Paris: Presses
Universitaires de France).
Serv. Aen. Books 1–2: Rand, E. K. (1946), Servianorum in
Vergilii carmina commentariorum editionis
Harvardianae, vol. 2 (The Commentaries on
Aeneid I–II) (American Philological
Association) (Oxford: Clarendon
Press).
Books 3–5: Stocker, A. F. and Travis, A. T.
(1965), Servianorum in Vergilii carmina
commentariorum editionis Harvardianae,
vol. 3 (The Commentaries on Aeneid III–V)
(American Philological Association) (Oxford:
Clarendon Press).
Books 6–8: Thilo, G. and Hagen, H.
(1881–1902), Servii Grammatici qui feruntur
in Vergilii carmina commentarii, vol. 2.1 (In
Vergilii Aeneidos Libros VI–VIII Commentarii)
(Leipzig: Teubner). Reprinted 1961.
Books 9–12: Murgia, C. E. and Kaster, R. A.
(2018), Serviani in Vergili Aeneidos Libros
IX–XII Commentarii (Society for Classical
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

Texts and Abbreviations xvii

Studies) (Oxford and New York: Oxford
University Press).
Suet. Iul., Aug., Tib., Claud. Kaster, R. A. (2016), C. Suetoni Tranquilli De
vita Caesarum libros VIII et De Grammaticis
et Rhetoribus Librum (Oxford Classical Texts)
(Oxford: Clarendon Press).
Val. Max. Briscoe, J. (1998), Valeri Maximi Facta et
Dicta Memorabilia, 2 vols. (Stuttgart and
Leipzig: Teubner).
Varro, ARD Cardauns, B. (1976), M. Terentius Varro:
Antiquitates Rerum Divinarum, 2 vols.
(Mainz: Akademie der Wissenschaften und
der Literatur; Wiesbaden: Franz Steiner).
Varro, Ling. Goetz, G. and Schoell, F. (1910), M. Terenti
Varronis De Lingua Latina quae supersunt
(Leipzig: Teubner).
Varro, Rust. Goetz, G. (1929), M. Terenti Varronis Rerum
Rusticarum Libri Tres (Leipzig: Teubner).
Verg. Aen. Conte, G. B. (2005), P. Vergilius Maro Aeneis
(Teubner) (Berlin and New York: De
Gruyter).
Zonar. Dindorf, L. (1868–70), Ioannis Zonarae
Epitome Historiarum (Leipzig: Teubner).
References are given using the standard book
and chapter divisions, followed (in brackets)
by volume and page number in Dindorf. For
ease of reference, I also provide (in square
brackets) the volume number, page number,
and Dio book number of each passage in
Boissevain’s edition of Dio.

Other editions used are identified in the notes as needed. Where no edition is
given, I have used the Packard Humanities Institute (PHI) for Latin texts and
the TLG for ancient Greek texts. Translations are my own, unless otherwise
noted, though they have benefitted from consultation of many published
translations. In Latin, I print consonantal u as ‘v’, and have capitalized the
beginnings of sentences.
OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi
 OUP CORRECTED PROOF – FINAL, 11/2/2019, SPi

Introduction

0.1. OF GODS AND MEN

For the Romans, the god Jupiter was the ‘all-powerful father’ (pater
omnipotens), the ‘King of Gods and Men, whose awful hand / dis-
perses thunder on the seas and land, / disposing all with absolute
command’ (as Dryden so memorably translated Venus’ invocation of
the god’s power in Vergil’s Aeneid).1 He was the ‘greatest and best’ of
all divine powers (Jupiter Optimus Maximus, as he was called on the
Capitoline Hill and in inscriptions throughout the Empire). In his
manifestations in the Roman past, it was he who had blessed the
founding of the city by Romulus, he who as Stayer of Flight had
preserved the city from destruction, he who as Feretrius gave Roman
commanders the strength to kill rival leaders in battle. It was to him
that the consuls, Rome’s highest regular magistrates, swore their oath
of office, and at the feet of his image in the Capitoline temple that the
triumphator, having achieved the greatest military glory of his life,
offered the symbols of his victory.2
Jupiter was also the source of one of the most important forms of
public, state-mandated divination at Rome:3 augury, the solicitation,

1
Verg. Aen. 1.229–30: O qui res hominumque deumque / aeternis regis imperiis et
fulmine terres.
2
For overviews of these attributes of Jupiter, see Wissowa 1912: 113–29; Koch
1937; Dumézil 1977: 153–82; Fears 1981; Ziolkowski 1992: 79–94; Scheid and
Montremy 2008.
3
Cic. Div. 2.72, 78; Cic. Leg. 2.20; Livy 1.12.4–7; Linderski 1986a: 2226 and n. 312,
with references. The Danielis Scholiast’s claim that ‘in the books of the augurs Juno is
said to preside over the auspices’ ([Iuno] in libris augurum praeesse dicatur auspiciis:
Serv. Dan. Aen. 4.45) refers only to marriage auspices, not to auspicia publica
(Linderski 1985: 214 n. 36; Ziolkowski 1993: 217).
Another random document with
no related content on Scribd:
noodige zouden behoeven te doen, en [170]in geen geval iemand van
dien kant, Ella uitgezonderd, in hun huis zouden behoeven te
ontvangen. En Carel mocht geen cent van Wiechens geld
aannemen. Dat geld, door woeker of misdrijf verkregen, kon toch
nooit geld zijn waar zegen op rustte.

Carel had alles beloofd en toegegeven. Als hij Ella maar had, was hij
tevreden; meer begeerde hij niet.

Wiechen was verrast.

Aan deze mogelijkheid had hij nu het allerminst gedacht! Dat een
meisje, dat men laat studeeren, het in haar hoofd krijgt, om vlak vóór
het eindexamen van het Gymnasium, zich te willen engageeren,
vond hij iets onbehoorlijks. Dat beetje, dat volgens hem voor een
getrouwde vrouw noodig is, had men goedkooper kunnen leeren. Nu
was het weggegooid geld, en daar hield hij niet van.

Hij wilde niets beslissen, zoo dadelijk, en begon, om tijd te winnen,

den jongen man de vragen te stellen, die hij meende dat bij een
gelegenheid als deze gebruikelijk waren, te weten naar Carels
toekomst en de financieele positie zijner ouders.

En Carel, die van beide niets dan goeds kon zeggen, vond dit een
gunstig teeken, en antwoordde zoolang hij wat te zeggen had, terwijl
Wiechen luisterde en nu en dan korte vragen deed. De macht der
gewoonte toonde zich ook hier weer. Het was langzamerhand of het
een te sluiten geldleening betrof. Werktuigelijk begon Wiechen de
gegevens, die hem Carel gaf, met potlood op een voor hem liggend
stuk papier op te teekenen.

„Ik zal informatie nemen,” zeide hij opeens. „Wanneer moet het geld
er zijn?”
„Geld, meneer?” riep Carel verbaasd uit. „Daar heb ik in de
allerlaatste plaats aan gedacht, of liever in het geheel niet.” [171]

„O neen,” zeide Wiechen, zich herstellende. „Ik was een oogenblik

absent. Maar nu we er toch over spreken, konden we dat ook
behandelen. U verwacht natuurlijk, dat Ella wat meekrijgt. Misschien
moet ik daarover met uw papa spreken …”

„Neen meneer. Vader is … te oud,” redde zich Carel, die begreep dat
nu het moeielijke punt kwam. „Hij mag nergens in gemengd worden,
te wille van zijn gezondheid. Hij geeft zijn toestemming, ziedaar
alles. En het zou hem en mij aangenaam zijn, als over geld niet werd
gesproken. Met mijn tractement en de toelage, die mijn vader zal
geven, is te dien aanzien gezorgd.”

„Zoo,” deed Wiechen langzaam. „Nu, we zullen zien. Ik had andere

plannen met haar, en wil eerst weten, of het haar ernst is die op te
geven. En dan, moet ik haar moeder erin kennen.”

„Wanneer mag ik dan mijn antwoord verwachten?”

„Morgenavond om dezen tijd. Is dat goed? Iets vroeger kan ook,

maar niet vóór zessen. Als de zaak doorgaat, zullen we toch nog een
en ander te bespreken hebben …”

„Ik zal om half zeven hier zijn,” beloofde Carel, opstaande.

Het was een vervelend geval, vond Wiechen. Hij wilde dat Ella
onbezorgd zou zijn in de toekomst, en dat bood zich nu aan, al was
het niet op de manier, die hij gedacht had. Want dat ooit iemand, laat
staan in Holland, om zijn dochter zou komen, had hij niet verwacht.
Maar hij had een tweede bedoeling. Zoodra zij klaar was, wilde hij
haar aan zijn practijk verbinden, door haar gedekt zijn. En dát
ontging hem op deze wijze.
„Ella!” riep hij, en het antwoord kwam van zóó dicht bij, dat hij
besefte, dat zij zich in de buurt van het kantoor had opgehouden.

„Ga eens zitten,” zeide hij, toen zij binnenkwam, de [172]sporen

dragend van te hebben gehuild. „Je weet wat er geweest is.”

En op haar toestemmend knikje, deelde hij haar mee, niet geheel te

hebben willen weigeren, maar dat zijn inzicht in de zaak was, dat
men het moest laten afhangen van het eindexamen. Dat begon nu
over enkele dagen. Slaagde zij, dan bleek het, dat zij voldoende
studeerkracht had, om ook verder te komen. Men zou zoolang het
antwoord kunnen uitstellen.

„Dat is niet noodig, pa,” zeide Ella. „In dat geval kunnen we nu
evengoed beslissen.”

„Ben je zóó zeker, dat je er komt?”

„Neen,” zeide Ella, zacht doch beslist. „Ik zou het diploma graag
hebben, en zal er mijn best voor doen. Maar als ik dan Carel niet
hebben mag … dan laat ik mij expres zakken.”

Vloekend sprong hij op en schudde haar doorelkaar.

Zij bood niet den minsten tegenstand.

„Zoo zal het ook op het examen gaan,” zeide zij apatisch. „Geen
behoorlijk antwoord zal men uit mij krijgen.”

Hij liet haar los. Ja, dat was wel zijn dochter! Zoo was ook hij
geweest, toen hij indertijd zijn militair pensioen wilde halen.

„Gévédé! Trouw dan voor mijn part. Maar doe ook je examen.”
„Dat beloof ik u,” riep Ella uit, hem om den hals vallend. „U meende
het toch ook niet. wel? U wou maar eens zien of het mij ernst was,
nietwaar?”

„Al goed,” bromde hij.

Zij keek op de klok.

„Mag ik het nog even aan moeder gaan zeggen?” vroeg zij. „En als
ik thuis kom, zal ik gauw een briefje aan mevrouw schrijven. De post
zal haar adres toch wel weten.” [173]
[Inhoud]
 HOOFDSTUK XVI.

De voorspelling van Dr. Arnolds was uitgekomen. Zijn zoon en

Viehof werden vrijgesproken. Beiden waren in vrijheid gesteld, en
men had hun de effecten moeten teruggeven, die destijds in beslag
genomen waren. Die waren nu op de gewone wijze in Engeland
verkocht, waartoe Boom daarheen was gegaan. Zijzelf hadden dat
niet aangedurfd, maar op Boom, die van onbesproken reputatie was,
kon geen verdenking vallen. En hij had dit te eer gedaan, daar dit de
eenige manier was om aan het hem rechtmatig toekomend deel van
den buit te komen. Heel eerlijk zond men ook Hervau zijn deel, zich
herinnerende, dat deze bad verteld nog meer zaken te hebben,
waaraan geld te verdienen was.

Er was een tweede reden, waarom Boom de geschiktste persoon

voor dit karreweitje was geweest. Ieder wist, dat hij naar het
buitenland ging om te trouwen. Dat had men in alle couranten onder
de huwelijksaankondigingen kunnen lezen. Het was niet meer dan
natuurlijk, dat hij een poosje vóór den dag der voltrekking er al heen
ging. Zulke dingen duurden altijd wat, en reeds was men verbaasd
geweest over de snelheid waarmee aan de formaliteiten, die de
wetten van beide landen voorschrijven, was voldaan, dank zij den
door Arnolds aanbevolen advocaat, de eenige die [174]over zijn werk
niet tevreden was, daar hij buiten een klein voorschot, geen
honorarium ontvangen had.

Maar in elk geval, de effecten waren verkocht, en Boom was

getrouwd teruggekomen. De dankbaarheid der familie zijner vrouw
was ook meegevallen, zoodat hij thans netjes ingericht woonde. Het
eenige wat tegenviel, was dat hij in alles op de vingers gekeken
werd door zijn vrouw, en ongenadig onder de plak zat.
Geen opstaan tegen den middag, geen vertoef in koffiehuizen des
nachts; slechts bij hoogst enkele gelegenheden mocht hij alleen uit.

Ook in geldzaken hield zij de teugels strak. Niets mocht bij doen
zonder haar geraadpleegd te hebben, en alle accepten of ander
papier nam zij hem af, om het zelf te bewaren, en er hem tegen de
vervaldagen mee uit te sturen. Zijn zakgeld was afgepast.

Enkele dagen na zijn thuiskomst had Boom de anderen op een glas

wijn genoodigd, daar Arnolds had medegedeeld een zaak te weten.
En daar mevrouw Boom van oordeel was geweest, dat men die zaak
evengoed, ja veiliger thuis kon bespreken, dan in Café Central, was
men thans bijeen.

De zaak was een renpaard te koopen, en op de Hollandsche banen

te laten loopen. Het paard was op de rennen nog nagenoeg
onbekend, en had feitelijk pas een paar maal in het buitenland
geloopen tot proef.

„Zit Hervau erin?” vroeg Boom, en op toestemmend knikken, ging hij

voort: „Dan is de zaak veilig. Hij kent dat. Maar hoeveel kost die
grap?”

„Voor ons een kleinigheid,” zeide Viehof. „Enkel stallen en oppassen,

gedurende een week of wat. Hervau stuurt het beest over, en wij
betalen hier. Maar hoofdzaak is, dat wij hem moeielijk op onzen
naam kunnen laten loopen. Arnolds of ik tenminste niet. Wil jij dat
doen?” [175]

„Neen” zeide Boom. „Voor mij is het ook niets. Maar ik weet een
eerzaam winkelier, die wel eens een beetje gokt, en die het wel
voornaam zal vinden. Ik sta voor hem in.”

„Duur?”
„Neen. We mogen hem er geen te groote zaak van voorspiegelen;
anders wantrouwt hij het. Zoo voor de aardigheid, om ook eens als
eigenaar te figureeren en nog een kleinigheid toe te verdienen,
waarvoor hij zoo goed als niets waagt. Want we moeten hem iets
mee laten betalen; anders is het te mooi.”

„Best,” zeide Arnolds. „Zorg jij dan voor je winkelier en de

inschrijving, en wij doen de rest. Ik zal dadelijk telegrafeeren, dan
kan de knol op de volgende courses te Woestduin meeloopen.”

„Maar tegen een onbekend paard zijn geen pari’s te krijgen,”

meende Boom.

„O, hij moet de eerste keer ook niet winnen. Een keer of drie moet hij
meeloopen. Tweemaal zóó verliezen, dat er een hooge côte te
maken is, en de derde maal in een verkoopsren winnen. Zie je, dat is
de manier, om geld te verdienen, en tegelijk de lastpost van het
paard kwijt te zijn. Wacht, ik zal mijn telegram klaarmaken.”

En hij zette zich tot schrijven.

Ruim drie weken later was het drietal vereenigd te Woestduin. Het
was de groote dag, waarop Miss Kate, hun paard winnen zou. In de
volle zekerheid van hun slagen, hadden Arnolds en Viehof zoowel bij
de bookmakers als aan den totalisator hun geld geplaatst, het over
verschillenden verdeelende, om geen argwaan te wekken. Boom
had gewacht. Het was zijn systeem, om eerst te zien wat vóórging,
en zoo laat mogelijk te zetten, in elk geval niet eer men wist of alle
paarden meeliepen. Eindelijk besloot [176]hij het voorbeeld der
anderen te volgen, en verwijderde zich van hen. Eensklaps werd hij
zacht aan zijn mouw getrokken. Het was een gewezen jockey, die
thans het baantje van adviseur uitoefende, en tips gaf. Boom had
hem vroeger eens uit den nood geholpen, en daar werkelijk soms
goeden raad voor ontvangen, de enkele malen, dat hij naar de
courses ging.

„Speelt u Walkyrie” raadde hij.

„Ik was van plan Miss Kate te spelen,” zeide Boom.

„Dat dacht ik wel,” zeide de ander. „Ik heb u zien praten met meneer
Viehof. Die zit in een combinatie.”

„Hoe drommel weet je dat?” riep Boom uit.

„Ik moet wel alles weten, tenminste als er geknoeid wordt. De jockey
is omgekocht, geloof u me gerust. Miss Kate wint ditmaal niet. De
volgende maal.”

Boom begreep, dat daar iets achter moest zitten. Het was een
verkoopsren, en men moest verkoopen, omdat men het financieel
niet langer houden kon. Won dus Miss Kate niet, dan was men
paard en inzetten kwijt.

„Weet je het heelemaal zeker?” vroeg hij.

„Heelemaal zeker,” antwoordde de ander. „Maar ik zou niemand

anders dan u gewaarschuwd hebben. U verklikt me niet?”

„Dankje wel,” zeide Boom. „Kom straks eens bij mij.”

„Neen, meneer, dan zoude men misschien iets merken. Ik kom

morgen avond even bij u thuis.”

Boom volgde den gegeven raad, maar met kloppend hart. Hoewel
de ex-jockey nooit met zekerheid tevoren kon zeggen, welk paard
zou winnen, als elk zijn best deed, kon hij toch daartegenover wel
veilig afraden een paard te spelen, als hij van knoeierij de lucht had.
En daarop was hij uitgeslapen.

Het leek een spannende strijd. Na eerst in een klomp te [177]hebben

geloopen, drongen reeds na de eerste hindernis twee paarden
vooruit. En ofschoon de achterblijvers hoe langer hoe meer distantie
kregen, die twee bleven als aan elkaar hangen.

„Hij houdt Miss Kate in,” zeide Arnolds zacht tegen de anderen. „Dat
is zeer verstandig. Dan kan hij haar krachten voor het laatste vlakke
eind bewaren. Het gaat goed.”

Maar een oogenblik later uitte hij onwillekeurig een kreet.

Bij den sprong over de laatste hindernis was Miss Kate teveel op de
voorhand neergekomen, en had door den schok zijn vaart verloren.
Het scheen zelfs een oogenblik of hij vallen zou, zoo wankelde de
rijder. Zich onmiddellijk weer herstellende schoot het paard echter
weer vooruit, zichbaar den voorsprong inhalende, dien Walkyrie door
dat korte oponthoud gekregen had. Maar telaat. Met een neuslengte
was Miss Kate geslagen!

„Weg centers!” riep Boom, onverschilligheid voorwendende.

Hij had mooi in de angst gezeten. Toen hij het geval bij de laatste
hindernis zag, begreep hij dat dit een gewilde misstap was, doch
later twijfelde hij weer. En minder goed gezicht op de paarden
hebbende, daar de tribune eenigzins schuin tegenover den winpaal
stond, dacht hij een oogenblik dat Miss Kate tòch weer voor was
gekomen. Doch neen, en weldra weerklonk het geroep: allright!
waarmee de overwinning van Walkyrie een feit werd.

Arnolds en Viehof stonden met bleeke gezichten te kijken.

„Ik moet eerst wat drinken,” zeide de laatste, waarmee de ander
instemde.

„En ik moet wat versche lucht blijven inademen,” zeide Boom. „Is me
dat een toestand! Ik kom straks ook aan het buffet.”

Zoodra zij daarin verdwenen waren, ging hij zijn winst

[178]realiseeren. Eerst bij de bookmakers, waar het van uit het buffet
meer in het gezicht kon loopen, en toen bij den totalisator. Daarna
vervoegde hij zich bij de anderen.

„Geen prettig bericht voor Hervau,” begon Boom.

„Voor ons is het erger,” antwoordde Arnolds. „Hoeveel heb jij gezet?”

„Duizend pop.”

„’t Is jammer. Ik wou dat die vervloekte knol de beenen gebroken

had. De jockey heeft z’n best gedaan. Het scheelde nog maar een
haartje.”

„Gévédé!” liet Viehof los.

„Kom, er is niets aan te doen,” meende Boom. „Laat ons

opwandelen, en aan het hôtel nog iets pakken. Die champagne
begint me tegen te staan.”

En zij zetten zich in beweging, langzaam opwandelend naar de door

Boom voorgestelde plaats, om van daaruit de komst van den trein af
te wachten.

Thuisgekomen dacht Boom zijn vrouw te verheugen met al het geld,

dat hij gewonnen had. Doch dat was een misrekening. Wel nam zij
het hem af, maar diende hem een ongezouten standje toe. Ten
eerste omdat hij de duizend gulden, waarmee hij gespeeld bad, niet
had afgedragen, en voorgewend, dat hij die de vorige week niet had
kunnen innen. En voorts, omdat hij die gewaagd had, en zeker kwijt
zou geweest zijn, als niet toevallig die jockey hem had ingelicht.
Enfin, het was gebeurd, en nu gelukkig afgeloopen; maar hij moest
het niet weer wagen. Neen, nooit meer. Want ze hadden genoeg, om
met voorzichtig uitzetten van te leven, en gingen gaandeweg zelfs
vooruit. Er was dus geen enkele reden om van die gewaagde dingen
te doen.

„Het was niet gewaagd,” wierp hij tegen. „Geknoei kan niemand
verhelpen.” [179]

„Spelen is altijd gewaagd,” besliste zij. „En ik wil het niet meer
hebben, hoor je!”

Maar later bleek zij toch niet zoo kwaad, daar zij Boom honderd
gulden meegaf, om Arnolds en Viehof, als die thans zonder geld
zaten, elk wat te geven. En hij mocht dien avond alleen naar Central,
om het hun te brengen. Want sedert zij getrouwd was, kon ze
moeielijk meer daarheen gaan, met de kans de maîtresses der
anderen te ontmoeten.

Zoo slenterde Boom na den eten naar het bewuste Café, hoewel hij
nauwelijks verwachtte de anderen daar te vinden. Zeer verwonderd
was hij dus hen te zien niet alleen, maar blijkbaar hadden zij met Fifi
en Leda goed gedineerd, en waren in vroolijke stemming.

„Goed bericht!” riep hem Arnolds toe, zoodra hij hem bespeurde.
„Een telegram van Hervau. Hij seint het paard nog aan te houden,
en een volgenden keer te laten loopen. Hij zal stalgeld vergoeden en
dubbel onze inzetten, die er vandaag bij ingeschoten zijn.”

„Begrijp je dat?” voegde Viehof erbij.

„Nogal eenvoudig,” zeide Boom. „Hij heeft tegen zijn eigen paard
gespeeld, en zelf gezet op Walkyrie.”

„Bliksems! Wat heeft hij daaraan?”

„Om tweemaal te winnen. Door onze hooge inzetten leek het, of

Miss Kate nu liep om te winnen. Dat depreciëerde de côte van
Walkyrie, waardoor hij op dat paard zettende, meer won. Den
volgenden keer denkt men, dat het wéér zoo gaan zal, en slaan we
onzen slag met Miss Kate. En dan is het uit.”

„Waarom liet dan de jockey Miss Kate zoo gevaarlijk ophalen?”

„Om een disqualificatie te ontgaan. Daar zijn ze bier tegenwoordig

zoo bijster vlug mee. We hebben hem dadelijk [180]teruggeseind
hoeveel stalgeld en inzet is. Voor jou ook.”

„Je hebt er toch wat opgelegd?”

„Neen, zeker niet. Onder elkaar eerlijk, hè?”

„Natuurlijk,” zeide Boom, even kleurende. „Ik maakte ook maar

gekheid. Kom, dat is een goed bericht, en ik geef er een dozijntje
oesters op, bij Hoek.”

Dat denkbeeld vond de noodige instemming, en men maakte zich

langzamerhand op, om de uitnoodiging te volgen.

Toen Boom dien avond naar huis ging, aarzelde hij, of hij zijn vrouw
mededeeling zou doen van het extra fortuintje, dat hem te beurt viel.
Zij had gelijk, het was wagen geweest. Maar het zou zonde zijn de
volgende keer, als Miss Kate werkelijk won, niet weer mee te kunnen
doen. Heelemaal niets zeggen, durfde hij ook niet. Hij moest toch
eenigen uitleg geven, waarom hij de honderd gulden niet aan de
anderen had behoeven te geven, maar er van had gesoupeerd met
hen. Als het nu niet zoo laat was geworden, en hij kon ergens het
meerdere geld bergen, was het wat anders. Ook deed zich de
moeielijkheid op, zoodra hij de twee mille van Hervau in zijn zak had,
te maken, dat Helene er de lucht niet van kreeg. Zij ledigde zijn
zakken, en borstelde dan zijn goed af. Inslikken kon hij het toch niet!
Ha, hij wist iets! Hij kon haar wijsmaken, dat Hervau hem duizend
gulden restitueerde, in de meening, dat hij die verspeeld had, en de
andere duizend gulden om voor gezamenlijke rekening den
volgenden keer te spelen. Zoo was elk tevreden, en de volgende
maal zou hij de helft afdragen, en de andere helft quasi aan Hervau
moeten zenden. Tegen dien tijd zou hij er wel een geschikt plekje
voor vinden, waar zij niet bij kon.

Het was lastig, zoo’n vrouw, die overal haar neus instak. En toch kon
hij niet buiten haar. Reeds hadden, toen hij [181]pas thuis was, een
paar oude schuldeischers geprobeerd hem aan het kleed te komen,
maar ze moesten onverrichterzake afdeinzen, omdat alles van háár
was. Hij had zich toen gehaast dit zooveel mogelijk bekend te
maken, om geen herhaling te krijgen. En bij slot van rekening zorgde
zij toch goed voor hem, en was het in zijn eigen belang. Alleen, lastig
was het.

Reeds den volgenden avond kwam de remise van Hervau. Dat was
wat men noemde coulant! Men deelde, en gaf den winkelier te wiens
name het paard liep, de voorgeschoten stalgelden terug. En deze,
die al bang geworden was, dat men hem erin had laten loopen, en
met een deurwaarder in overleg was getreden het paard in beslag te
nemen, verheugde zich in den goeden afloop.

„Ik wist wel, dat ik u kon vertrouwen, meneer Boom,” zeide hij; „maar
het loopt toch in de papieren. Ik heb er zelf vierhonderd gulden op
gezet en verloren. Ik zal de volgende maal mijn inzet moeten
verdubbelen, en dan willen we er het beste van hopen. In elk geval
weet ik, dat ik een renpaard heb gehad.”

„Maak u maar niet ongerust,” zeide Boom. „Het was een toeval, dat
het paard ditmaal heeft verloren. Aanstaanden Zondag zal het wel
beter gaan.”

En deze voorspelling kwam uit.

Mooier dan ditmaal Miss Kate liep, had nooit eenig paard geloopen.
Hands down werd de ren gewonnen, Vroolijker dan de vorige maal
gingen nu ook Arnolds en Viehof naar huis.

„Ik ga er een beetje vandoor,” zeide de eerste. „Ga je mee?”

„Waarheen?”

„Forest, Namur, of zoo. En als we geluk verder.” [182]

„Top,” antwoordde Viehof. „Gauw wat inpakken, en met den

avondtrein tot Brussel?”

„Best!”

„Wat zijn jelui toch dom,” meende Boom. „Nu heb je wat geld, en
kunt met een beetje beleid er van leven, en af en toe nog eens een
slagje slaan. Doe zooals ik, en blijf hier. ’k Weet van tevoren, dat
jelui sans le sou terugkomt.”

„Ik heb toch eens tachtigduizend francs gewonnen,” merkte Arnolds

op.

„Ja, en die heb je er in een maand doorgelapt,” zeide Boom. „Op die
manier heb je er niet veel aan.”
„Het komt er niet opaan,” zeide Arnolds. „We hebben dan tenminste
plezier gehad. Wat heb je hier?”

„En,” vond Viehof, „als we terugkomen, en het is op, dan zoeken we

maar wéér wat op.”

„Ik houd me aanbevolen,” verklaarde Boom.

Zij deden zooals afgesproken, en spoedden zich naar hun kamers,

om hun koffertje te pakken, en de meisjes wat geld te geven. Maar
deze lieten zich daarmee niet afschepen, en het gevolg was, dat zij
zoolang aandrongen tot ze mee mochten.

Even voorbij de grens hadden zij hun gewone bezigheid hervat, als
ze reisden, te weten Arnolds en Viehof kaart te spelen, de meisjes te
kijken en te babbelen, toen zich in de deur van den coupe, die ze
voor den rook hadden opengelaten, de figuur van Wiechen
vertoonde.

„Zoo, heertjes,” zeide hij, „éérste klasse en de dames mee?”

„Kom bij ons zitten,” noodigde Arnolds. „Waar ga jij heen?”

„Naar Parijs,” zeide Wiechen. „Neen, ik kom niet binnen. Ik heb

tweede klasse, en als een conducteur komt.…”

Zij drongen aan, maar hij bleef weigeren, vertellende van een koopje
dat hij eens gehad had door dat te doen. [183]En bovendien was hij
niet alleen. Een dame, die hij wegbracht.

„Blijf je lang?” vroeg Arnolds.

„Ik weet het nog niet. Eens kijken, of ik er iets van mijn gading
vinden kan. Nu, we zien elkaar in de wachtkamer te Brussel wel. Of
gaan jelui niet door?”
„Vannacht blijven we te Brussel. Bonjour!”

„Ik moet toch zien wie hij bij zich heeft,” verklaarde Arnolds, toen
Wiechen verdwenen was. „Neen, één voor één, asjeblieft,” ging hij
voort, ziende dat ook de anderen opstonden.

Hij bleef maar kort weg.

„Gordijntjes dicht,” vertelde hij. „Door de reet zag ik oen knap

snoetje, maar onbekend.”

De overigen schenen het nu niet meer de moeite waard te vinden,

en men ging door met spelen en praten. [184]
[Inhoud]
 HOOFDSTUK XVII.

Ella Wiechen had haar eindexamen met goed gevolg afgelegd.

Zoolang zij daarvoor werkte, had men het geraden geacht het
engagement nog geheim te houden, teneinde haar geen te groote
afleiding te geven. Nu zij er door was, wilde men haast maken met
het huwelijk. Carel kon elken dag zijn orders krijgen, om naar Indië
te vertrekken, en hoe vlugger alles afliep, hoe beter, naar de
betrokken partijen voorkwam.

Zelfs Wiechen werkte mee. Want hij vreesde elken dag voor een
beslag, en wilde zien vóór dien tijd weg te komen. Een paar kleine
vonnisjes had hij afgedaan, doch een der groote hing er teveel in.
Tot overmaat van ramp had de advocaat van van Vleuten, met hoop
op een verstek, maar ineens gedagvaard, en daar Wiechen geen
kosten meer wou maken, was de toeleg gelukt.

Van Marie van Groningen had Ella antwoord gekregen, waarbij deze
haar hartelijk geluk wenschte. Als Ella trek had, haar eens op te
zoeken, dan kon dit nu geschieden, daar zij bij haar oom en tante
Slot was ingetrokken.

Gaarne gaf Ella nu aan die uitnoodiging gehoor, en nam ook

dankbaar Marie’s aanbod aan, om haar met haar uitzet te helpen,
zoodat zij geen onbruikbare dingen meenam.

Ten huize harer aanstaande schoonouders was zij in het [185]eerst

met eenige koelheid ontvangen, doch ook die week weldra, en al
heel spoedig was Ella maar zelden thuis te vinden.

Het begon er ook ongezellig te worden. Haar vader had, behalve op

het kantoor, dat nog zijn gewone uiterlijk behield, overal ingepakt, en
veel de deur uitgezonden. Tot haar had hij gezegd, dat hij
onmiddellijk na haar huwelijk naar Parijs zou vertrekken, en dus op
de meubels na, alles wilde hebben opgeruimd en opgezonden. Zoo
ging dan het een vóór, het ander na, de deur uit, en kreeg het
eigenlijke huis den indruk of het voor een verkooping klaargemaakt
was.

Op den Zaterdagmiddag, vóór den Zondag, waarop Wiechen naar

Parijs spoorde, had hij Ella met een groot envelop naar Marie van
Groningen gezonden, dat zij onmiddellijk moest overhandigen, en er
haar bij gezegd, dat hij even heen en weer naar Parijs ging, en zij de
gastvrijheid van Marie maar moest inroepen. Daarop had hij haar
een hartelijken afscheidskus gegeven. Dit laatste herinnerde zich
Ella pas later, toen Marie haar had verteld, wat er nader in den brief
van haar vader stond.

Het was geen „even heen en weer”, maar een vertrek voor goed. En
hij vroeg zijn vroegere vriendin, die toch zooveel van Ella hield, of zij
haar bij zich wilde houden, en voor het verdere zorgen. Een acte van
toestemming voor Ella’s huwelijk, was in den brief vervat. Die had hij
doen opmaken, omdat, afgezien van zijn vertrek naar Parijs, hij bij
de huwelijksvoltrekking niet tegenover die trotsche menschen wou
staan, die niet eens zijn kennis wilden maken. Hij zou nog niet zoo
spoedig gegaan zijn, als niet Maandag een beslag in zijn huis
verwacht werd, en hij daar Ella niet in kon laten zitten. Hij verzocht
Marie van dit alles aan Ella enkel het hoognoodige te willen
meedeelen.

Ella schreide haar oogen rood, en zoo vond haar Carel, [186]die haar
kwam afhalen, om bij zijn ouders te gaan eten. Hoewel hij hartelijk
blij was, dat hij Wiechen, die hem tegenstond, niet zou ontmoeten
voorshands, gevoelde hij toch groote deelneming met zijn aanstaand
vrouwtje, en stelde haar voor haar komen voor heden af te gaan