03 Praca Socjalna z Uchodzcami

3
Katarzyna Głąbicka
Praca socjalna
z uchodźcami,
emigrantami
w środowisku
lokalnym
1
Nowa Praca Socjalna
Praca socjalna
z uchodźcami,
emigrantami
w środowisku
lokalnym
Warszawa 2014
Autor:
Korekta językowa:
Barbara Jaworska
Wydawca:
Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich
Aleje Jerozolimskie 65/79, 00-697 Warszawa
Tel.: 22 237 00 00
Fax: 22 237 00 99
e-mail: sekretariat@crzl.gov.pl
www.crzl.gov.pl
Opracowanie merytoryczne, druk i dystrybucja serii publikacji na zlecenie CRZL:

WYG International Sp. z o.o.
ISBN 978-83-7951-301-7 (seria)

978-83-7951-304-8 (3)
Skład:
AgrafKa Sp. z o.o.
Publikacja bezpłatna
Nakład: 3000 egzemplarzy
Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Słowo wstępne
Oddajemy do rąk Czytelników serię publikacji będących efektem pracy ekspertów i spe-
cjalistów z zakresu polityki społecznej, w szczególności pomocy społecznej. Celem ni-
niejszej serii było przybliżenie najważniejszego dorobku teoretycznego i praktycznego
państw Europy Zachodniej i USA w zakresie nowatorskich koncepcji i metod prowadzenia
pracy socjalnej. Chodziło o przybliżenie nie tylko rozwiązań i teorii zupełnie nowych także
w tamtych krajach, ale także i takich, które już zdążyły „okrzepnąć” i były poddawane wie-
lostronnym ocenom, choć w naszym kraju wiele z nich wciąż pozostaje nieznanymi lub
niedocenianymi. Część publikacji dotyczy nowych rozwiązań, co prawda już funkcjonu-
jących w naszych realiach, jednak często realizowanych jedynie w ramach pojedynczych
projektów, wartych jednak szerszego upowszechniania, adoptowania i testowania w pol-
skich warunkach. Przykładem może tu być chociażby tworzenie sieci franszyzy społecznej
czy asystentury dostępnej w różnych sferach życia osób z niepełnosprawnością.
Adresatami opracowań są przede wszystkim praktycy, działający w jednostkach pomocy

społecznej i realizujący jej ustawowe cele. Szczególnie ważnymi odbiorcami są pracow-
nicy socjalni, których chcemy wyposażyć w nowe informacje oraz dostarczyć im wiedzy,
która może zaowocować nowymi przedsięwzięciami, podejmowanymi przez nich w spo-
łecznościach lokalnych. Pracownicy socjalni w naszym kraju są bowiem grupą zawodo-
wą, której powierzono w ostatnich latach wiele zadań z zakresu pomocy społecznej, nie
zawsze jednak wyposażając ich w odpowiednie i niezbędne do ich realizacji instrumenty.
Najważniejszym zadaniem pracowników socjalnych jest wsparcie słabszych grup społecz-
nych w pokonywaniu ich problemów: w wychodzeniu z ubóstwa, izolacji społecznej i nie-
poradności życiowej. Od sposobu zdefiniowania problemu, z którym boryka się człowiek
– adresat przedsięwzięć podejmowanych w sferze pracy socjalnej, przyjętej wobec niego
postawy (paternalistycznej bądź partnerskiej), dostrzegania całego kontekstu sytuacyjne-
go, często wiele zależy. Pracownik socjalny może w swojej pracy pełnić wiele ról - być co-
achem, doradcą, brokerem, pośrednikiem, mediatorem, negocjatorem bądź inicjatorem
aktywności lokalnej. Aby unikać zrutynizowanego działania i jednocześnie zwiększać kom-
petencje zawodowe pracowników socjalnych potrzebna jest szeroka wiedza w zakresie
5
różnorodności metod ich pracy, obowiązujących standardów, znaczenia tworzenia sieci
wsparcia koleżeńskiego, eksperckiego, superwizyjnego - zarówno nieformalnego, jak i uję-
tego w zasady współpracy, które można i należy wypracowywać lokalnie, także z repre-
zentantami innych instytucji.
W jaki sposób pracownicy instytucji pomocy społecznej mogą zatem towarzyszyć swoim
klientom, beneficjentom, podopiecznym? Jak mogą wspomagać proces ich powrotu do ży-
cia w rodzinie i społeczeństwie, nauczyć dbania o istotne relacje międzyludzkie, odpowie-
dzialności za własny los, pokonywania lęków związanych z podejmowaniem nowych zobo-
wiązań, wskazywać drogi wyjścia z sytuacji kryzysowych? Która z ról, w danym czasie, będzie
najodpowiedniejsza w tym konkretnym, indywidualnym przypadku? Ufamy, że na te i wiele
innych pytań, pracownicy znajdą odpowiedzi w przekazanych im publikacjach.
W polityce społecznej, w tym pomocy społecznej, coraz częściej zwraca się uwagę na efek-
tywność i racjonalność podejmowanych działań. Zawsze zbyt mała ilość dostępnych środ-
ków finansowych w stosunku do zwiększającej się wciąż skali potrzeb, wymusza szukanie
i podejmowanie prób implementowania na grunt społeczny rozwiązań wcześniej kojarzo-
nych głównie z biznesem, pochodzących z teorii zarządzania. Od pracownika socjalnego
wymaga się umiejętności menadżerskich, jego zadaniem jest „zarządzanie przypadkiem”,
„generowanie zmiany”. Wymaga się od niego znajomości instrumentów nowego zarzą-
dzania publicznego oraz rozumienia uwarunkowań decydujących o skuteczności ich
stosowania, prowadzących do wpisywania się na trwałe w pejzaż lokalnych partnerstw
publiczno – prywatnych.
Opublikowane opracowania mogą być wreszcie użytecznym narzędziem dla innych akto-
rów polityki społecznej: polityków wyznaczających jej instytucjonalne ramy, naukowców
i badaczy spierających się o zasadność przyjmowania za obowiązujące takich, a nie innych
paradygmatów, wyznaczających cele i sposoby ich realizacji, a także samych uczestników
życia społecznego. Nie chodzi o to, aby działać „na rzecz” osób i grupy, czy „wobec” jakichś
problemów, lecz „ z” osobami i grupami, będącymi często niewykorzystanym potencjałem
dla samych siebie i swoich środowisk.
Przedstawiana Państwu „Nowa Praca Socjalna” ma szansę stać się źródłem inspiracji dla
przedstawicieli wielu środowisk zaangażowanych w realizację zadań z zakresu pomocy
społecznej.
Zachęcam do lektury.
dr hab. Olga Kowalczyk prof. UE

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Od Rady Redakcyjnej
Przedstawiamy Państwu ważną serię wydawniczą, która została zatytułowana jako „Nowa
Praca Socjalna” wskazując na jej innowacyjny, często nowatorski charakter. Seria składa się
z trzydziestu publikacji – dwudziestu przygotowanych przez wybitnych polskich eksper-
tów i praktyków, zajmujących się zagadnieniami pomocy społecznej i pracy socjalnej oraz
dziesięciu, które zostały przetłumaczone z języka angielskiego i ukazują aktualny dyskurs
międzynarodowy w omawianej problematyce.
Celem serii poświęconej nowym zagadnieniom lokalnej polityki społecznej, szczególnie

w aspekcie systemu pomocy społecznej i pracy socjalnej, jest popularyzacja w Polsce no-
wych metod i instrumentów wsparcia społecznego oraz ukazanie aktualnych zagadnień
instytucjonalno-organizacyjnych oraz prawnych, które kształtują ramy dla działań pracow-
nika socjalnego i środowiskowego.
Treść publikacji niewątpliwie wzbogaca istniejący w Polsce dorobek intelektualny, za-

równo naukowy jak i praktyczny, który musi być jednak stale uzupełniany przez nowości
płynące z naszych doświadczeń 25 lat transformacji, ale także z rozwiązań, które spraw-
dziły się w krajach o rozwiniętych systemach zabezpieczenia społecznego. Aby właściwie
ocenić w jakim miejscu rozwoju pracy socjalnej, czy szerzej pomocy społecznej, jesteśmy
w Polsce, musimy mieć punkty odniesienia w innych państwach, które funkcjonują w róż-
nych modelach polityki społecznej.
Wybór publikacji do druku miał charakter otwartego konkursu, do którego przystę-

powali eksperci z różnych środowisk akademickich oraz instytucji praktyki społecznej.
Dziesięcioosobowa Rada Redakcyjna, składająca się z przedstawicieli nauki oraz instytu-
cji pomocy społecznej, podczas swych posiedzeń oceniała merytoryczne uzasadnienie
i cel pracy, strukturę książki oraz jej metodologię z bibliografią. Ważnym aspektem wybo-
ru opracowań do publikacji była ich innowacyjność i nowatorskie podejście, chociaż nie
oznacza to, że wszystkie książki prezentują tylko i wyłącznie nowe podejście do zagadnień
pracy socjalnej. Siłą wsparcia społecznego jest także istniejąca tradycja i dorobek, który
7
Praca socjalna z uchodźcami, emigrantami w środowisku lokalnym
także docenialiśmy łącząc to co wartościowe z przeszłości z tym co konieczne w przyszło-

ści. Daje się to szczególnie zauważyć w niektórych publikacjach, które wskazują na istnie-
jący współcześnie renesans sprawdzonych idei, rozwiązań i metod.
Wszystkie publikacje wydane w ramach serii były recenzowane przez trzech niezależnych
ekspertów – specjalistów z zakresu polityki społecznej, pomocy społecznej i/lub pracy
socjalnej. Recenzenci byli wybrani przez Radę Redakcyjną w procedurze konkursowej –
są to wybitni specjaliści z obszarów: nauki i praktyki, najczęściej dobrze znani w środowi-
sku polityków społecznych. Nierzadko recenzje były bardzo wnikliwe i krytyczne, co skut-
kowało koniecznością dokonywania uzupełnień i poprawek. Kilka publikacji po recenzjach
Rada Redakcyjna odrzuciła.
Wydaje się, że istotną wartością całej serii jest to, że z jednej strony ukazuje ona teoretycz-
ne i praktyczne wątki pracy socjalnej z konkretnym typem klienta lub społecznością lokal-
ną; a z drugiej, że prezentuje szersze powiązania pracy socjalnej z takimi zagadnieniami
jak przedsiębiorczość społeczna, nowe zarządzanie publiczne i governance czy wreszcie
ukazuje swe silne związki z koncepcją empowerment. Ukazanie międzynarodowych do-
świadczeń w realizacji pracy socjalnej jest dodatkowym „ładunkiem” intelektualnym, który
poszerza naszą wiedzę o rozwiązaniach w innych welfare states.
Jako Rada Redakcyjna zachęcamy wszystkich pracowników systemu pomocy społecznej,

w tym pracowników socjalnych, działaczy społecznych oraz decydentów do zapoznania
się z treścią rekomendowanych przez nas i opublikowanych publikacji. Mamy nadzieję,
że znajdziecie Państwo w części z nich inspirujące wątki teoretyczne i praktyczne, które
przydadzą się Państwu w życiu zawodowym.
Życzymy miłej lektury!
dr hab. Mirosław Grewiński prof. WSP

Przewodniczący Rady Redakcyjnej
8

Rada Redakcyjna
dr hab. Mirosław Grewiński, prof. WSP - Przewodniczący Rady Redakcyjnej - Wyższa
Szkoła Pedagogiczna im. Janusza Korczaka w Warszawie
dr Ewa Flaszyńska - Dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej Dzielnicy Bielany m. st. Warszawy
mgr Hanna Gumińska - Starszy Specjalista Pracy Socjalnej, Miejski Ośrodek Pomocy
Rodzinie w Słupsku
dr hab. Jolanta Grotowska-Leder, prof. UŁ - Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytet
Łódzki
mgr Barbara Kamińska-Skowronek - Kierownik Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej
w Tyszowcach
prof. zw. dr hab. Janusz Kirenko - Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Marii
Curie-Skłodowskiej w Lublinie
mgr Danuta Koczkodaj - Starszy Specjalista Pracy Socjalnej, Miejski Ośrodek Pomocy
Rodzinie w Słupsku
mgr Krzysztof Kratofil - Starszy Specjalista Pracy Socjalnej, Miejski Ośrodek Pomocy
Społecznej w Tarnowskich Górach
dr hab. Jerzy Krzyszkowski, prof. UŁ - Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytet
Łódzki
dr Anna Zasada-Chorab - Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Janusza Korczaka Warszawa
oddział Katowice i Kolegium Pracowników Służb Społecznych Czeladź
Zespół Projektu Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich:

dr Adam Krzyżanowski - Kierownik Projektu
mgr Andrzej Bogdański - Sekretarz Projektu
Dominika Szeląg - Ekspert ds. e-learningu
Zespół realizacyjny WYG International Sp. z o.o.:

mgr inż. Ewa Płodzień-Pałasz - Kierownik Projektu
dr Monika Miedzik - Ekspert merytoryczny
dr Jarosław Pichla - Ekspert merytoryczny
9
Nota o Autorze
Katarzyna Głąbicka – Absolwentka Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW,

doktor habilitowany nauk humanistycznych w zakresie nauk o polityce - polityki społecz-
nej, profesor Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego w Radomiu. Wykładowca
polskiej i europejskiej polityki społecznej. Autorka 270 publikacji naukowych z obszaru
polityki migracyjnej, polityki rynku pracy, polityki społecznej Unii Europejskiej, europejskiej
polityki regionalnej i funduszy strukturalnych, ekonomii społecznej, krajowej i lokalnej po-
lityki społecznej oraz 32 książek m.in Europejska przestrzeń socjalna (Warszawa 2002),
Rynek pracy w jednoczącej się Europie (Warszawa 2005), Ekonomia społeczna. Podmioty
i instrumenty (Warszawa 2009), Prekursorzy socjalnego wymiaru Europy (Radom 2010),
Europejski model socjalny (2012).
Recenzenci publikacji:
dr hab. Anna Michalska, prof. UAM – Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
dr hab. Marek Leszczyński, prof. UJK – Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
dr Małgorzata Potoczna – Instytut Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego

Spis treści
Słowo wstępne�� 5
Od Rady Redakcyjnej �� 7
Rada Redakcyjna�� 9
Nota o Autorze �� 10
Wstęp�� 13
1. Kwestia uchodźstwa i imigracji we współczesnej Polsce�� 17
1.1. Wprowadzenie do problematyki migracyjnej�� 17

1.2. Skutki migracji �� 20
1.3. Integracja społeczna cudzoziemców�� 23
1.4. Charakterystyka procesów migracyjnych�� 29
1.5. Kategorie cudzoziemców w Polsce�� 35
Podsumowanie�� 45
2. Prawa socjalne uchodźców i emigrantów �� 49
2.1. Ustawodawstwo międzynarodowe�� 49

2.2. Ustawodawstwo UE�� 52
2.3. Ustawodawstwo polskie�� 59
2.4. Fundusze wspierające uchodźców �� 70
3. Podmioty działające w obszarze problematyki migracyjnej�� 77
3.1. Podmioty międzynarodowe�� 78

3.2. Podmioty krajowe�� 81
3.3. Podmioty pozarządowe�� 102
4. Pomoc socjalna dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy�� 107
4.1. Ośrodki dla cudzoziemców�� 107

4.2. Pobyt cudzoziemców w strzeżonym ośrodku lub w areszcie dla cudzoziemców�� 115
11
5. Świadczenia pomocy społecznej przysługujące cudzoziemcom w Polsce�� 125
5.1. Świadczenia pieniężne�� 126

5.2. Pomoc dla osób niepełnoletnich posiadających status uchodźcy albo ochronę
uzupełniającą �� 129
5.3. Pomoc społeczna dla osób, które uzyskały zgodę na pobyt tolerowany�� 130
5.4. Świadczenia rodzinne�� 130
5.5. Świadczenia pomocy społecznej w liczbach�� 134
6. Indywidualne Programy Integracyjne jako forma pracy z uchodźcami i cudzoziemcami

posiadającymi ochronę uzupełniającą�� 149
6.1. Założenia Indywidualnego Programu Integracyjnego�� 149

6.2. Realizacja IPI w liczbach�� 160
6.3. Postępy cudzoziemca w procesie integracji�� 164
6.4. Rola pracownika socjalnego podczas realizacji IPI�� 166
6.5. Skuteczność IPI�� 167
7. Praca socjalna z uchodźcami i emigrantami w środowisku lokalnym�� 175
7.1. Metody i formy pracy socjalnej z uchodźcami i emigrantami�� 175

7.2. Edukacja cudzoziemców i uznawanie ich kwalifikacji zawodowych�� 179
7.3. Kwestie mieszkaniowe cudzoziemców�� 181
7.4. Zatrudnienie i aktywizacja zawodowa cudzoziemców�� 183
7.5. Praca środowiskowa�� 186
7.6. Aktywna praca socjalna�� 191
Zakończenie�� 195
Słowniczek wybranych terminów�� 201

Wstęp
Głównym tematem opracowania jest diagnoza kwestii emigracji i uchodźstwa w Polsce

oraz przysługujące prawa socjalne uchodźcom i emigrantom w naszym kraju, ze szcze-
gólnym podkreśleniem przyznawanej i udzielanej pomocy społecznej. W kwestiach szcze-
gółowych została dokonana diagnoza potrzeb uchodźców i emigrantów w naszym kra-
ju, przeanalizowane kompetencje i obszar współpracy instytucji udzielających pomocy
uchodźcom i emigrantom, metody i formy pracy socjalnej z uchodźcami i emigrantami
w środowisku lokalnym.
Praca socjalna ma na celu wdrożenie rozwiązań społecznych, jak i pomoc indywidualną,
która umożliwia przywrócenie rodzinom ich naturalnej zdolności do samodzielnego za-
spokajania swoich potrzeb1. Pracownicy socjalni angażują się w pomoc osobom, rodzi-
nom, organizacjom, grupom i nawet całym społecznościom. Praca socjalna jest zawodem,
którego główną zasadą jest szerzenie sprawiedliwości społecznej, prowadzącej do pod-
niesienia jakości życia, przez osiągnięcie pełnego potencjału każdego, każdej grupy i każ-
dej społeczności w przekroju demograficznym czy kulturowym społeczeństwa.
Celem pracy jest uświadomienie pracownikom socjalnym skali i problemów występu-
jących w społeczności uchodźców i emigrantów w naszym kraju oraz trudności, jakie
mają miejsce podczas integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w RP status uchodźcy lub
ochronę uzupełniającą.
Praca składa się z siedmiu powiązanych ze sobą rozdziałów wychodząc od prezentacji
ogólnych, a na treściach szczegółowych kończąc.
Pierwsze trzy rozdziały mają charakter informacyjny nt. kwestii migracji w Polsce oraz
uregulowań prawych i roli instytucji administracji publicznej w organizowaniu pomocy
uchodźcom i emigrantom w naszym kraju.
Pierwszy wprowadzający rozdział poświęcony jest prezentacji kwestii migracji i jej cech
charakterystycznych we współczesnej Polsce oraz czynników ją wywołujących. Zawiera
on opis diagnozy potrzeb i problemów doświadczanych przez uchodźców i emigrantów.
1
Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004.
13
Zostały w nim opisane główne trendy migracyjne w świecie, skala i zasięg uchodźstwa
oraz statystyka tej kwestii dla naszego kraju. Opisano główne skutki tego zjawiska z per-
spektywy krajów przyjmujących i migrantów oraz złożone kwestie integracji społecznej tej
grupy społecznej w nowym środowisku zamieszkania.
Rozdział 2 jest poświęcony prezentacji podstawowych praw socjalnych uchodźców i emi-
grantów w ustawodawstwie międzynarodowym, wspólnotowym i polskim. Warto przy-
pomnieć, że akty prawa międzynarodowego, które Polska ratyfikowała mają pierwszeń-
stwo w interpretowaniu i stosowaniu przed ustawodawstwem krajowym.
Rozdział 3 zawiera analizę roli, zadań i kompetencji poszczególnych szczebli administracji
rządowej i samorządowej, która rozwiązuje i reguluje kwestie migracji. W tym celu zostały
opisane zadania podmiotów działających w obszarze problematyki migracyjnej.
Treść zawarta w rozdziałach 2 i 3 powinna pomóc pracownikom socjalnym skutecznie
posługiwać się przepisami prawa w realizacji zadań z tego zakresu oraz udzielania pomocy
przez właściwe instytucje państwowe, samorządowe i organizacje pozarządowe.
Druga część pracy ma charakter typowo praktyczny i zawiera opis przykładów i informacji
dotyczących dotychczasowego doświadczenia z realizowanej pracy socjalnej z uchodźca-
mi i emigrantami w środowisku lokalnym.
Rozdział 4 zawiera opis przysługującej pomocy socjalnej, którą otrzymują cudzoziemcy
ubiegający się o nadanie statusu przebywający albo w ośrodku dla cudzoziemców, albo
w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców lub areszcie.
Rozdział 5 poświęcony jest diagnozie przysługującym oraz przyznawanym od 2004 r.
świadczeniom pomocy społecznej różnym kategoriom cudzoziemców w Polsce.
W rozdziale 6 zostało poddane weryfikacji dotychczasowe funkcjonowanie Indywidualnych
Programów Integracyjnych stanowiących podstawową formę pracy socjalnej z uchodźca-
mi i cudzoziemcami posiadającymi ochronę uzupełniającą.
Treść rozdziału 7 zawiera przykłady i propozycje pracy socjalnej z uchodźcami i emigranta-
mi w środowisku lokalnym. Zostały tu scharakteryzowane obszary udzielanej pomocy in-
tegracyjnej (zamieszkanie, edukacja, ochrona zdrowia, zatrudnienie) oraz analiza różnych
form udzielanego wsparcia.
W zakończeniu pracy została dokonana reasumpcja opisanej w pracy analizy i oceny
udzielanych form wsparcia oraz zapotrzebowania na świadczenia z pomocy społecznej
dla uprawnionych do nich cudzoziemców.
Pracę zamyka słowniczek wybranych terminów, które się często pojawiają w publikacji.
Na końcu każdego rozdziału zamieszczono krótkie podsumowanie omówionej proble-
matyki, pytania kontrolne, które wskazują najistotniejsze zagadnienia poruszane w danym
rozdziale oraz stanowią repetytorium przerobionego materiału.
W niniejszej publikacji zrezygnowano z tradycyjnego zamieszczenia bibliografii na końcu
książki, ze względu na wymóg wydawniczy umieszczenia po każdym rozdziale listy książek
i innych materiałów źródłowych, do których warto sięgnąć w celu poszerzenia wiedzy na
tematy w nim poruszane.
14

Publikacja ta powinna stanowić niezbędny poradnik dla pracowników socjalnych dotyczą-

cy możliwości rozwiązania problemów socjalnych oraz wspieranie w uzyskiwaniu pomo-
cy społecznej przez uchodźców i emigrantów na terytorium RP. Czytelnicy książki znajdą
w niej niezbędne informacje i wskazówki dotyczące rozwiązywania spraw życiowych tej
grupy beneficjentów pomocy społecznej, dzięki prezentacji praw socjalnych oraz dostęp-
nych form pomocy zagwarantowanych przez polskie prawo w formie ustawy o pomocy
społecznej.
W miejscu tym chciałabym podziękować za poświęcony czas i ukierunkowanie na za-

gadnienia dotyczące pracy socjalnej z cudzoziemcami w środowisku lokalnym p. Urszuli
Molendzie z Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Radomiu oraz za udzielone
wsparcie p. Ludwidze Selidze z Urzędu Miejskiego w Radomiu.
Szczególne słowa podziękowania kieruję do recenzujących niniejszą publikację, albowiem

dzięki ich wnikliwej analizie otrzymałam cenne uwagi i wskazówki, które pozwoliły wyeli-
minować niefortunne sformułowania oraz nieścisłości i nadać jej ostateczny kształt.
15
1. Kwestia uchodźstwa i imigracji we
współczesnej Polsce
1.1. Wprowadzenie do problematyki migracyjnej

Jedną ze znamiennych cech rozwoju społeczeństw była i jest ruchliwość przestrzenna,
występująca w makro- i mikroskali. Współcześnie emigrację określa się jako: „ruch wędrów-
kowy ludności związany ze zmianą miejsca zamieszkania, także zbiorowość ludzi objętą tym
ruchem”2 lub jako „wyjazdy ludności z kraju za granicę na stałe oraz te z wyjazdów czasowych,
które pod wpływem późniejszych decyzji, podjętych w nowym miejscu pobytu, zmieniają się
w definitywną emigrację”3.
W rozumieniu większości demografów, zajmujących się problematyką ruchów wędrów-
kowych - za migrację uważa się złożony proces przemieszczeń przestrzennych ludności.
Podobnie zdefiniowane jest to pojęcie w Wielojęzycznym słowniku demograficznym4:
„Migracją lub ruchem migracyjnym w ścisłym znaczeniu nazywamy całokształt przesunięć
prowadzących do zmiany miejsca zamieszkania osób, które przenoszą się z miejsca
pochodzenia lub miejsca wyjazdu do miejsca przeznaczenia lub miejsca przyjazdu”.
Wg encyklopedii ONZ5 międzynarodowy termin migracje oznacza ruchliwość przestrzenną
mieszkańców kraju lub regionu spowodowaną kataklizmami żywiołowymi, wojnami, gwał-
townymi przemianami społecznymi lub naturalnymi przenosinami z miast do miast, ze wsi do
wsi, ze wsi do miast i z miast na wieś, a także w celach zarobkowych z kraju do kraju.
Formy migracji
Główne formy migracji to:
ÎÎ emigracja – wyjazd z kraju obywateli za granicę i osiedlenie się w innym państwie,
ÎÎ imigracja - przyjazd do danego kraju i osiedlenie się w nim obywateli państw obcych,
ÎÎ reemigracja - powrót do ojczyzny emigrantów,
2
Encyklopedia PWN, Warszawa 1984, s.714.
3
T.Stpiczyński, Polacy w świecie, GUS, Warszawa 1992.
4
Wielojęzyczny słownik demograficzny, PWE, Warszawa 1966.
5
E.J.Osmańczyk, Encyklopedia ONZ, Warszawa 1986.
17
ÎÎ repatriacja - powrót do ojczyzny osób przebywających przymusowo dłuższy czas

poza granicami swego kraju, powrót emigrantów do kraju pochodzenia z przywró-
ceniem praw obywatelstwa,
ÎÎ readmisja - przekazanie danemu krajowi cudzoziemców, którzy przybyli z jego
terytorium,
ÎÎ pobyt tolerowany - to forma ochrony, dzięki której cudzoziemiec, któremu odmówiono
nadania statusu uchodźcy, może legalnie przebywać na terytorium obcego państwa.
Kategorie migrantów
Z migracjami wiążą się następujące osoby:
ÎÎ cudzoziemiec - osoba, która nie posiada obywatelstwa państwa, na terytorium któ-
rego przebywa6,
ÎÎ bezpaństwowiec – osoba nieposiadająca obywatelstwa żadnego państwa,
ÎÎ uchodźca - osoba, która nie może lub nie chce powrócić do swojego kraju pocho-
dzenia lub stałego pobytu z przyczyny uzasadnionej obawy przed prześladowaniem
z powodu swej rasy, religii, narodowości, członkostwa w pewnych grupach społecz-
nych lub wyznawanych poglądów politycznych7,
ÎÎ azylant - oznacza osobę, której udzielono przez państwo drugie schronienia, ze
względu na fakt, że dany cudzoziemiec był ścigany lub prześladowany we własnym
kraju za działalność polityczną,
ÎÎ uchodźca mandatoryjny – to cudzoziemiec uznany za uchodźcę przez Wysokiego
Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców, zgodnie z jego mandatem
wynikającym z Konwencji Genewskiej oraz Statutu Biura Wysokiego Komisarza Narodów
Zjednoczonych do spraw Uchodźców zatwierdzonym rezolucją Zgromadzenia Ogólnego
Organizacji Narodów Zjednoczonych 428 (V) z dnia 14 grudnia 1950 roku.
Cechy migracji
Migracja posiada również swoiste cechy procesów społecznych8. Po pierwsze, jest ona
zazwyczaj zjawiskiem masowym, to znaczy, że uczestniczą w niej znaczące liczebnie zbio-
rowości ludzkie o różnym stopniu integracji wewnętrznej.
Po drugie, migracje stanowią w dużym stopniu wyraz niezadowolenia oraz protestu wo-
bec panującego ładu społeczno-gospodarczego stwarzającego warunki - w tym również
przymus - do emigracji.
Po trzecie, jednostki i zbiorowości biorące udział w migracji podejmują przede wszystkim
próby zmiany wywołujących ich protest niekorzystnej sytuacji, co prowadzi do kumulacji
zachowań i w rezultacie do procesów społecznych mających wpływ na gospodarkę.
6
W art.3 ustawy o cudzoziemcach.
7
Konwencja o statusie uchodźców, UNHCR, Genewa 1951.
8
T.Paleczny, Idea powrotu wśród emigrantów polskich w Brazylii i Argentynie, Wrocław 1991.
18
Kwestia uchodźstwa i imigracji we współczesnej Polsce
Zarówno w przeszłości, jak i obecnie jednym z istotnych motywów decyzji migracyjnych

ludności jest dążenie migranta do poprawy sytuacji materialnej swojej lub rodziny, uzna-
nej za niezadowalającą w konfrontacji z wyobrażeniami o możliwości jej poprawy w przy-
padku wyjazdu za granicę9.
Jest to charakterystyczne dla wszystkich form i kierunków migracji. Szczególnie silnie
ujawnia się to w odniesieniu do migracji zagranicznych, którym w pewnym okresie przy-
pisywano nawet miano „wędrówek za chlebem”, a sam proces migracyjny określano jako
migrację zarobkową10.
Czynniki migracyjne
Tabela 1. Czynniki generujące procesy migracyjne

Rodzaje Czynniki wypychające Czynniki przyciągające
czynników Pushfactors Pullfactors
Czynnik Liberalne regulacje paszportowe i przepisy Brak wymagań wizowych, liberalne przepisy imigra-
prawny dotyczące zakupu dewiz cyjne, w tym dotyczące łączenia rodzin, regulacje
określające status oraz uprawnienia socjalne
uchodźców politycznych i robotników – migrantów,
łatwość uzyskania azylu i pozwolenia na pracę
Czynnik Wysoki poziom bezrobocia, brak możliwości stopień rozbudowy instytucji „państwa dobrobytu”
ekonomicz- zatrudnienia w swoim zawodzie, zła sytuacja (welfarestate), niska stopa bezrobocia, możliwość
ny mieszkaniowa, złe zaopatrzenie sklepów w to- zatrudnienia, zapotrzebowanie na cudzoziemską siłę
wary konsumpcyjne, wymienialność i duża siła roboczą. Wysokie tempo wzrostu gospodarczego
nabywcza zachodnich walut itp. czy inwestycje determinujące popyt na siłę roboczą.
Czynnik Dyskryminowanie mniejszości narodowych, Życzliwy stosunek społeczeństwa, opinii publicznej
społeczno- zbrojne konflikty etniczne, ograniczanie i partii politycznych do cudzoziemców i mniejszości
-polityczny podstawowych praw człowieka, rozczaro- etnicznych, zdolności absorpcyjne cudzych kultur.
wania i frustracje związane z kształtowaniem
się nowego ustroju, niebezpieczeństwo
autorytarnej dyktatury, zamachu stanu lub
wojny domowej.
Czynnik wysoki przyrost naturalny, przeludnienie Niski lub ujemny przyrost naturalny powodujący
demogra- wsi, nadwyżki młodych ludzi w wieku niedostateczną podaż własnej siły roboczej
ficzny produkcyjnym.
Czynnik Brak skupisk narodowościowych w danym Istnienie starych centrów wychodźstwa (np. Polacy
historyczny państwie, instytucji kulturalnych, oświatowych we Francji) bądź też dużych liczebnie ośrodków
i religijnych danej grupy imigrantów. nowszej emigracji (np. Jugosłowianie w Niemczech)
sprzyja przybywaniu imigrantów reprezentujących
te same narodowości oraz znacznie ułatwia ich
asymilację w nowych środowiskach.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: G.Chorążykiewicz, Współczesne procesy migracyjne, [w:] Studia
i Materiały IPiSS, z.6, Warszawa 1992.
9
G.Chorążykiewicz, Współczesne procesy migracyjne, [w:] Studia i Materiały IPiSS, z.6, Warszawa 1992.
10
A.Kujawska-Misiąg, M.Latuch, Motywacje zagranicznych migracji ludności polskiej, [w:] Sprawy Międzynarodowe,
1988 nr 1.
19
Na decyzję o wyjeździe wywierają wpływ zarówno obiektywne warunki rozwoju panujące

w ojczyźnie emigrantów, jak i istniejące w krajach imigracyjnych. Na tej podstawie sformu-
łowano teorię, według której przyczyną emigracji są czynniki wypychające i przyciągające
(push-pull factors). Do pierwszej grupy zalicza się m.in. bezrobocie lub niepełne zatrudnie-
nie i brak możliwości utrzymania rodziny.
Chodzi tu zatem o przyczyny skłaniające do wyjazdów lub ułatwiające decyzję emigra-
cyjną, czyli tzw. Push factors (czynniki „wypychające”). W drugiej grupie czynników wymie-
niane są możliwości otrzymania pracy, wysokiego wynagrodzenia w kraju imigracji oraz
szanse uzyskania lub poprawy kwalifikacji zawodowych11. Czynniki te mogą skłaniać ludzi
do przyjazdu i osiedlenia się w nowych ojczyznach, inaczej mówiąc są to tzw. Pull factors
(czynniki „przyciągające”).
1.2. Skutki migracji

Następstwa migracji muszą być rozpatrywane z punktu widzenia krajów imigracyjnych
i emigracyjnych.
Dla tych pierwszych zatrudnienie obcych pracowników oznacza zwiększenie rozmiarów
zatrudnienia w sytuacji wyczerpania własnego potencjału siły roboczej, wysoką elastycz-
ność zatrudniania obcych robotników. Nowi, młodzi, wykwalifikowani przybysze to szan-
sa rozwojowa. Jednak te pozytywne z punktu widzenia gospodarki krajów imigracyjnych
skutki ekonomiczne pracy obcokrajowców powodują negatywne następstwa społeczne:
nasilenie się napięć i konfliktów pomiędzy ludnością miejscową a obcymi robotnikami12.
Stają się oni dodatkowymi konkurentami na rynku pracy, na rynku mieszkaniowym, w ko-
rzystaniu z różnych form opieki społecznej. Ponadto w wielu krajach pojawiają się proble-
my związane ze społeczną i kulturową adaptacją imigrantów. Rodzą się napięcia na tle reli-
gijnym, kłopotliwe okazują się bariery językowe i sposób myślenia w nowym kraju. Reakcją
na te trudności bywa ksenofobia, nacjonalizm, a nawet szowinizm13.
Natomiast w krajach emigracyjnych panuje przekonanie, że emigracja złagodzi bezrobo-
cie, zmniejszy nacisk rosnącej populacji na rynek pracy, a tym samym przyczyni się do
rozładowania napięć społecznych. Przekazy pieniężne z zagranicy i przywożone oszczęd-
ności powinny zapewnić osobom pozostającym w kraju wzrost standardu życiowego,
a państwu - poprawić bilans płatniczy. Istnieje pogląd, że inwestycje finansowe, pocho-
dzące z oszczędności emigrantów, przyczynią się do wzrostu gospodarczego danego kra-
ju. Istotne znaczenie dla wsparcia rozwoju powinny mieć uzyskane za granicą wysokie
kwalifikacje zawodowe robotników14. Jednak z drugiej strony jest to strata przez kraj ro-
11
Tamże.
12
J.Rymarczyk, Migracje siły roboczej do krajów EWG i jej konsekwencje społeczno-gospodarcze, Poznań 1986, s. 11.
13
W.Anioł, Współczesne ruchy migracyjne, [w:] Polityka Społeczna nr 8 z 1991 r., s. 38.
14
J.Rymarczyk, Migracje siły…, dz.cyt., s. 158.
20
dzinny ludzi młodych i w pełni sił twórczych, posiadających często wysokie kwalifikacje
i silną motywację do pracy, w wieku najbardziej wydajnym. Jest to strata dla kraju, w któ-
rym się wychowali i zdobyli wykształcenie, natomiast „zysk” dla kraju imigracyjnego.
Skutki międzynarodowych migracji są wielostronne; dotyczą zmniejszenia się bezrobocia
i gęstości zaludnienia, głównie w skupiskach miejskich krajów rozwijających się. Powodują
one jednak ubytek fachowych, najwyżej kwalifikowanych pracowników (niezbędnych dla
gospodarki kraju pochodzenia oraz jego społecznego rozwoju), zniekształcają strukturę
wieku na obszarach wiejskich. Z drugiej strony przekazywanie zarobków przynosi lokalnej
gospodarce pożyteczny i oczekiwany kapitał inwestycyjny, który jest w stanie skutecznie
stymulować rozwój gospodarczy. Trudność polega na spowodowaniu takiego strumienia
emigracji, który harmonizowałby z potrzebami rozwojowymi kraju pochodzenia, oraz któ-
ry odpowiadałby zapotrzebowaniu na siłę roboczą oraz zdolnościom jej wchłaniania przez
kraje przyjmujące. Kraje te rekrutują i zatrudniają cudzoziemską siłę roboczą z powodów
głównie natury gospodarczej. Czasem dochodzą również do głosu czynniki demograficz-
ne takich krajów zza oceanu, jak np. Australia, Kanada, Argentyna.
Adaptacja migrantów
Najbardziej odczuwanym skutkiem imigracji przez kraje przyjmujące jest problem adaptacji
imigrantów. Wielkim zadaniem wobec nowych przybyszów jest dysponowanie na ich rzecz
infrastrukturą: mieszkaniami, opieką zdrowotną, świadczeniami socjalnymi i akcją edukacyjną.
W wielu przypadkach struktury te nie odpowiadają miejscowym normom, przez co integracja
imigrujących pracowników (i ich rodzin) oraz uchodźców napotyka na bariery. Narastają napię-
cia społeczne, które z kolei wywołują wrogie reakcje społeczeństwa wobec cudzoziemców. We
wspólnym życiu miejscowej ludności i imigrantów narastają konflikty.
Postawy cudzoziemców po przyjeździe do nowego kraju mogą być pozytywne (aktywny,

samodzielny, otwarty), jak i negatywne (bierny, niesamodzielny, roszczeniowy czy nawet
agresywny). Są to często ludzie nastawieni do życia pesymistycznie, niezdecydowani i bez
pomysłu na swoją przyszłość. Mogą mieć również zaburzenia psychiczne, na przykład
„sparaliżowanie poczuciem samotności po owdowieniu”. Wpływ na różnego rodzaju prob-
lemy natury psychicznej uchodźców mają doświadczenia życiowe i sytuacje, występujące
w kraju pochodzenia. Innym powodem dziwnego zachowania migrantów może być szok
kulturowy. Mogą się one objawiać na przykład biernością, apatią czy agresją, ale także
mogą przybierać formę poczucia samotności oraz braku pewności odnośnie przyszłości
i dezorganizacją życia codziennego – uzależnione jest to od konkretnej fazy szoku kul-
turowego15. Nie można zapominać, że ponad 40% cudzoziemców przyjeżdża do Polski
z krajów ogarniętych wojną.
15
A.Chrzanowska, W.Klaus, Integracja i pomoc społeczna wobec uchodźców w Polsce, Wyd. SIP, Warszawa, Analizy,
Raporty, Ekspertyzy nr 8/2007, s. 43.
21
Należy również pamiętać, że w większości przypadków są to ludzie, którzy pochodzą z zu-

pełnie innego kręgu kulturowego, a na dodatek mają za sobą koszmarne przejścia. żeby
się usamodzielnić, ludzie ci muszą niejako nauczyć się żyć od nowa. To jest kwestia ba-
riery językowej, kulturowej, odmienności religijnej, przyzwyczajenia do innego porządku
społeczno-prawnego, czy też, często doświadczenie długoletniego bezprawia i przemocy.
Postawy migrantów
Cudzoziemcy to osoby, które często doświadczyły cierpienia lub uszczerbku na zdrowiu zarów-
no fizycznym, jak i psychicznym. Są one bardziej narażone na proces marginalizacji w państwie
przyjmującym, stąd potrzeba wsparcia tej grupy migrantów poprzez działania integracyjne.
Osoby starające się o nadanie statusu uchodźcy to jedna z najciężej doświadczonych grup
społecznych. A w niej są tacy, którzy mają za sobą szczególnie dramatyczne przeżycia:
osierocone dzieci, osoby niepełnosprawne czy ofiary przemocy.
Tacy ludzie nie są w stanie samodzielnie zadbać o swój dobrobyt, a procedury uchodź-
cze nierzadko ignorują ich szczególne potrzeby i nie dają możliwości zapewnienia im in-
dywidualnej i adekwatnej opieki psychologicznej. Z tego powodu często nie są w stanie
udzielić władzom wyczerpujących informacji na temat przyczyn ucieczki ze swojego kraju
pochodzenia. To może dodatkowo im utrudnić otrzymanie statusu uchodźcy.
Dzieci są najbardziej narażone i wymagają największej uwagi ze względu na zależność

ich przetrwania od dorosłych, podatność na urazy fizyczne i psychiczne oraz ich potrze-
by rozwojowe, które muszą zostać spełnione w celu zapewnienia prawidłowego wzrostu
i rozwoju. Odarte z ochrony swoich domów, stojące przed trudami długich podróży, po-
tencjalnymi nadużyciami ze strony różnych służb i urzędów, jak i molestowaniem seksu-
alnym kobiety-uchodźcy są kolejną szczególnie narażoną grupą. Często wyłączone z pro-
cesu podejmowania decyzji dotyczących ich własnego życia, domu i rodziny, nie mogą
zagwarantować sobie respektowania ich praw.
Specjalne potrzeby w zakresie ochrony mają również osoby starsze, osoby niepełnospraw-
ne, jak i osoby zakażone wirusem HIV lub chore na AIDS. Często są one prześladowane,
dyskryminowane i nie mogą żyć godnie, ponieważ ich prawa człowieka nie są w pełni
przestrzegane.
Warto także zauważyć, że wyniki badań porównujące sytuację uchodźców, repatriantów

i migrantów ekonomicznych wskazują, że uchodźcy są, pomimo udzielanej im pomocy,
najbardziej zmarginalizowaną grupą migrantów16. Jest to ważne tym bardziej, że badania
16
A.Kosowicz, A.Maciejko (red.), Integracja uchodźców w Polsce w liczbach, Wyd. UNHCR, Warszawa 2007, s. 46.
22
wskazują na stosunkowo wysoki potencjał adaptacyjny uchodźców przybywających do

Polski17.
Migranci przymusowi i ekonomiczni różnią się od siebie nie tylko przyczyną, która stała się
powodem opuszczenia swojego kraju, lecz także sposobem migracji czy przysługujący-
mi uprawnieniami w państwie przyjmującym. W przypadku migrantów ekonomicznych
państwo przyjmujące zezwala na pobyt na swoim terytorium, jednak w przeważających
przypadkach bada równocześnie czy taki cudzoziemiec będzie mógł żyć w kraju przyjmu-
jącym bez pomocy z jego strony. Migranci przymusowi natomiast w przypadku objęcia
ich ochroną międzynarodową mają zagwarantowaną pomoc (w tym pomoc społeczną)
ze strony władz państwa przyjmującego, dodatkowo są oni objęci podstawową opieką
w trakcie ubiegania się o statusu uchodźcy. Wynika to z umów międzynarodowych i prze-
pisów prawa europejskiego.
W państwach Unii Europejskiej (UE) ochrona międzynarodowa oznacza nie tylko objęcie
cudzoziemca statusem uchodźcy na podstawie Konwencji Genewskiej, lecz także cudzo-
ziemca objętego ochroną uzupełniającą na podstawie prawa UE.
1.3. Integracja społeczna cudzoziemców

Integracja społeczna jest terminem używanym w socjologii i innych naukach społecznych
oznaczającym w ogólności proces włączania (się) do zasadniczej części społeczeństwa
różnorodnych, zwykle mniejszościowych grup społecznych jak np. mniejszości narodo-
we, uchodźcy, emigranci i repatrianci itp., i w konsekwencji uzyskanie możliwości, praw
i usług dotychczas dostępnych tylko dla większości18. Jest to jednocześnie zjawisko pełne
sprzeczności, gdyż wymaga akceptacji obu stron, co nie jest sprawą oczywistą, gdyż może
oznaczać konieczność wyrzeczenia się przez jedną lub obie strony pełni lub części swojej
tożsamości rozumianej jako role społeczne, wartości, normy, zwyczaje, tradycja, prawo,
światopogląd, nawet język19.
Integracja społeczna polega na przeobrażeniu się luźnych grup społecznych w dużą zbio-
rowość społeczną. Pierwotnie kontakty między członkami małych zbiorowości, takich jak
plemiona, przerodziły się w stosunki i zależności społeczne, które w konsekwencji dopro-
wadziły do powstania narodu.
Integracja socjalna jest najczęściej definiowana jako stan lub proces zachodzący w społe-
czeństwie, polegający na tym, że jego poszczególne elementy przejawiają tendencje do
17
Tamże, s. 47.
18
Za: A.Jasiakiewicz, Pomoc integracyjna, [w;] Klaus W. (red.), Prawne uwarunkowania integracji uchodźców, Wyd. SIP,
Warszawa 2008, s. 10.
19
Problematyka ta jest przedmiotem zainteresowania ONZ w ramach jej agendy - Biura Integracji Społecznej
w Departamencie Spraw Gospodarczych i Społecznych (Department of Economic and Social Affairs).
23
scalania się w harmonijną i skoordynowaną, funkcjonalną całość. To także likwidowanie

barier uniemożliwiających lub utrudniających nawiązywanie kontaktów pomiędzy jed-
nostkami lub grupami społecznymi. Przejawem integracji socjalnej w społecznościach
lokalnych jest zjawisko odzwierciedlenia istniejącego ładu społecznego, stabilność i trwa-
łość społeczeństwa lub grupy społecznej20.
Integracja społeczna to działania wspólnotowe na zasadach dialogu, wzajemności i rów-
norzędności, których celem jest dążenie do społeczeństwa opartego na demokratycznym
współuczestnictwie, rządach prawa i poszanowania różnorodności kulturowej, w którym
obowiązują i są realizowane podstawowe prawa człowieka i obywatela oraz skutecznie
wspomaga się jednostki i grupy w realizacji ich celów życiowych”21.
Typy integracji
Typy integracji wg W.S.Landeckera przedstawiają się następująco22 :
ÎÎ kulturalna - związana z występowaniem różnych wzorów kulturowych, brakiem
konfliktów na tle różnic kulturowych,
ÎÎ normatywna - oznaczająca stopień zgodności uznawanych norm pomiędzy po-
szczególnymi członkami społeczeństwa, grupami itp.,
ÎÎ komunikacyjna - odnosząca się do jakości i częstotliwości kontaktów między człon-
kami społeczności,
ÎÎ funkcjonalna - opisywana jest przez głębokość i rodzaj aktywności w różnych sfe-
rach aktywności ludzkiej, przede wszystkim zaś w zakresie wymiany.
IIntegracja społeczna
Integracja społeczna to proces trudny i skomplikowany, gdyż wymaga funkcjonowania
w zgodzie więcej niż jednej grupy społecznej, a które to grupy z założenia są podzielone
przez występujące różnice kulturowe, społeczne i ekonomiczne. Ponadto proces ten wy-
maga również zaakceptowania pewnych skonkretyzowanych warunków przez obie (...)
strony23.
Polityka integracyjna
Dla uchodźców pozostających w Polsce problemem w integracji jest przede wszyst-
kim długa droga do względnej stabilizacji. Mają oni problem ze znalezieniem pracy oraz
nie stać ich na mieszkanie. To jeszcze bardziej utrudnia im rozpoczęcie nowego życia.
Również brak znajomości języka polskiego zawsze będzie ich dyskwalifikował.
20
K.Głąbicka, Europejski model socjalny, Wyd. PR, Radom 2012, s. 207.
21
R.Szarfenberg, Ubóstwo, marginalność i wykluczenie społeczne, [w:] Polityka społeczna pod red.G.Firlit-Fesnak,
M.Szylko-Skoczny, wyd.PWN, Warszawa 2007, s.317.
22
W.S.Landecker, za: J.Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne, Wyd. KUL, Lublin, 1993, s. 131-132.
23
Deklaracja i Program Działań Światowego Szczytu Społecznego, Kopenhaga 1995.
24
Z opublikowanego w zeszłym roku przez UNHCR raportu24 wynika, że prawie połowa

uchodźców w Polsce albo nie ma dachu nad głową, albo może zaraz go stracić. „Prawie
całe pieniądze z pomocy społecznej przeznacza się na czynsz za wynajem. Zapewnienie
kompleksowego systemu pomocy prawnej i socjalnej w tym psychologicznej wymaga
rozwiązań systemowych oraz podejmowania inicjatyw, które będą tworzyły strukturę
działającą długofalowo. Dostęp do pomocy prawnej oraz informacji o swych prawach
i obowiązków należy do podstawowych praw jednostki, którego realizacja ma zasadnicze
znaczenie dla ostatecznego rozstrzygnięcia co do statusu cudzoziemca poszukującego
ochrony oraz standardów traktowania. Z drugiej strony proaktywne i pełne poradnictwo
i pomoc socjalna, w tym psychologiczna, stanowi niezwykle ważny komponent dla po-
lepszenia sytuacji tej grupy beneficjentów pomocy społecznej. Potrzeby cudzoziemców
w zakresie dostępu do pomocy są przy tym szczególne z racji nieznajomości prawa, języ-
ka, braku środków i ograniczenia swobody poruszania się. Dostęp lub brak pomocy praw-
nej może zasadniczo wpłynąć na przebieg procedury uchodźczej, a pośrednio przesądzić
nawet o życiu lub śmierci cudzoziemca (w razie jego deportacji). Trzeba również wypra-
cować standardy pracy na rzecz osób szczególnej troski, takich jak ofiary handlu ludźmi,
małoletni bez opieki, osoby poddane przemocy lub cierpiące traumę, niepełnosprawni.
Należy pamiętać również o różnicach kulturowych- uchodźcy pochodzą z różnych regio-

nów i grup społecznych. Posiadają oni różne systemy wartości i poglądy religijne.
Integracja jest procesem wielowymiarowym, który uzależniony jest z jednej strony od

postaw i aktywności samych cudzoziemców ubiegających się o status uchodźcy, z dru-
giej zaś od ich recepcji w przyjmującym społeczeństwie tak przez organy publiczne, jak
i przez podmioty prywatne, w tym ogół społeczeństwa. Skuteczna integracja uzależniona
jest przy tym od czynników natury społecznej, socjalnej, ekonomicznej, kulturowej oraz
prawnej25.
Działania na rzecz integracji społecznej, obok wysiłków na rzecz poprawy sytuacji
osób zagrożonych czy wykluczonych poprzez dostarczenie zasobów i poprawę insty-
tucjonalnej dostępności pomocy społecznej, powinny mieć więc na celu również po-
budzanie jednostek do aktywności i współdziałania. Zadaniem państwa i jego polityki
integracyjnej jest w tym kontekście tworzenie warunków i przestrzeni dla uwolnienia
wolności działań obywatelskich i wzbudzania aktywności jednostek26. Ramy porząd-
ku instytucjonalnego, który ma sprzyjać osiągnięciu integracji, określono między in-
nymi w dokumentach Deklaracji i Programu Działań Światowego Szczytu Społecznego
24
Raport Mid-Year Trends 2013, przygotowany przez Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds.
Uchodźców, UNHCR, Warszawa, 20 grudnia 2013.
25
www.pomocprawna.org
26
Wykluczenie i integracja społeczna w Polsce. Ujęcie wskaźnikowe, MPiPS, UNDP, Warszawa 2006, s. 19.
25
w Kopenhadze (1995). Budowa społeczeństwa „dla wszystkich”, w którym każda jed-

nostka, ze swoimi prawami i obowiązkami, ma do odegrania czynną rolę; wspieranie
budowy społeczeństw, które są stabilne, bezpieczne i sprawiedliwe, oparte na posza-
nowaniu praw człowieka oraz zasad niedyskryminacji, tolerancji i szacunku dla róż-
norodności, równości szans, solidarności, bezpieczeństwa i uczestnictwa wszystkich
jednostek, włączając tych najbardziej pokrzywdzonych i słabych – to główny cel inte-
gracji społecznej, określony w dokumencie kopenhaskim. Duży akcent w powyższej
definicji położono na kwestie związane z podstawowymi zasadami i prawami, na któ-
rych opierać ma się budowa społeczeństwa „dla wszystkich”.
W dniu 11 stycznia 2005 roku Komitet Europejski Rady Ministrów przyjął opracowany
w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej dokument „Propozycje działań w kierunku stwo-
rzenia kompleksowej polityki integracji cudzoziemców w Polsce”.27 W opracowaniu tym zde-
finiowane zostały cztery aspekty polityki integracyjnej, w obszarze których podejmowane
są konkretne działania przy budowaniu tej polityki w Polsce28:
Aspekty integracji
ÎÎ aspekt polityczny, który dotyczy związków polityki integracyjnej z polityką migra-
cyjną, azylową, antydyskryminacyjną, zdrowotną, zatrudnienia, edukacyjną itd.;
ÎÎ aspekt prawny dotyczy wypracowania przepisów prawnych do realizacji polityki
integracyjnej. Niektóre przepisy w Polsce, które są elementem polityki integracyjnej,
wymagają doprecyzowania lub poszerzenia, istnieje też potrzeba stworzenia nowych
przepisów prawnych w tym obszarze;
ÎÎ aspekt instytucjonalny, który łączy się z określeniem instytucji odpowiedzialnych
za realizację działań integracyjnych wobec cudzoziemców. Dotyczy on także bada-
nia potrzeb szkoleniowych i realizacji szkoleń, a także współpracy z organizacjami
pozarządowymi;
ÎÎ aspekt merytoryczny dotyczy wiedzy o zjawisku integracji i procesach z nim zwią-
zanych. Działania podejmowane w tym zakresie łączyć się będą z określeniem ro-
dzajów grup, do których kierowana będzie pomoc integracyjna oraz rodzajami tej
pomocy, a także właściwym przygotowaniem kadr pracujących z cudzoziemcami
w obszarze ich integracji.
Zakłada się, że realizacja praw człowieka, w tym społecznych, powinna gwarantować do-
stęp do zasobów i instytucji społecznych, uczestnictwo i integrację społeczną29.
Wychodząc od założeń dotyczących tworzenia podstaw prawnych, gwarantujących
27
Propozycje działań w kierunku stworzenia kompleksowej polityki integracji cudzoziemców w Polsce, MPiPS, Warszawa
2005.
28
Polska polityka integracji cudzoziemców – założenia i wytyczne, MPiPS, Warszawa 2013, s.3.
29
Wykluczenie i integracja społeczna w Polsce…, dz.cyt., s. 20.
26
zabezpieczenia praw człowieka wszystkich jednostek jako podstawy polityk publicznych

i warunku integracji społecznej, uwzględniać należy w pierwszej kolejności działania zwią-
zane z zabezpieczeniem praw i wprowadzeniem odpowiednich regulacji, w tym zwłasz-
cza instrumentów antydyskryminacyjnych, gwarantujących realizację zasad związanych
z poszanowaniem dla różnorodności i równością szans. Odpowiednie regulacje prawne są
podstawowym instrumentem zabezpieczenia równości dostępu do ważnych wymiarów
życia społecznego dla wszystkich jednostek. Gdy prawo nie chroni wystarczająco wszyst-
kich jednostek, niemożliwe jest również podejmowanie jakichkolwiek innych działań na
rzecz integracji społecznej, w tym wspierających jednostki słabsze w realizacji ich praw.
Drugim podstawowym warunkiem integracji społecznej jest zapewnienie uczestnictwa
i włączania obywateli w procesy decyzyjne. Działania na rzecz uruchomienia kapitału spo-
łecznego oraz wspieranie metod partycypacyjnych, które adresują problemy związane
z rozpadem więzi społecznych, zanikaniem aktywności i dalej postępującą dezintegra-
cją społeczną, to kolejny ważny komponent reakcji strategicznej związanej ze wspiera-
niem integracji społecznej, podejmowanej na poziomie makrospołecznych oddziaływań.
Uwolnienie wolności działań obywateli wymaga częstokroć –zwłaszcza w kontekście spe-
cyfiki społeczeństw pokomunistycznych – bardziej aktywnych polityk państwa w zakresie
kształtowania odpowiednich wzmocnień na poziomie mikro- i makrospołecznym, których
celem ma być przede wszystkim poszerzanie przestrzeni i możliwości ludzkich wyborów
oraz działań jednostek, w tym zwłaszcza pobudzanie jednostkowej przedsiębiorczości
i aktywności społecznej. Kluczowym elementem tych działań jest zwłaszcza tworzenie
odpowiednich warunków dla kształtowania kapitału społecznego w regionach i wspólno-
tach lokalnych, które są podstawowymi30.
Elementy integracji
Integracja zakłada zachowanie własnej kultury i równoczesne uznanie nowej kultury, nie
powoduje przy tym skutków w zakresie psychologicznym czy identyczności kulturowej
takich jak asymilacja. Ta ostatnia polega bowiem na odrzuceniu własnej kultury na rzecz
włączenia się w kulturę mieszkańców kraju przyjmującego, co może między innymi pro-
wadzić do osłabienia równowagi psychicznej jednostki. Można też przyjąć, że skuteczna
integracja, czy też w przypadku pomocy społecznej - pomoc integracyjna, jest warunkiem
koniecznym powodzenia ekonomicznego i społecznego wszystkich migrantów w no-
wym kraju. Warto pamiętać, że integracja w zasadzie w większości przypadków nie może
się odbywać i zakończyć powodzeniem bez żadnego wsparcia zewnętrznego. Wsparcia
zewnętrznego rozumianego zarówno jako pomoc zinstytucjonalizowana, jak i jako podej-
ście, otwartość czy sprzyjające warunki tworzone przez społeczności lokalne, mieszkań-
ców danego państwa przyjmującego.
30
Tamże, s. 94.
27
Z punktu widzenia systemu pomocy społecznej integracja cudzoziemców zakończona

sukcesem ma umożliwić im samodzielne życie w społeczeństwie, a także potencjalnie
prowadzi do obniżenia kosztów świadczeń skierowanych i koniecznych tym osobom
w późniejszym (pointegracyjnym) okresie31.
Eksperci oceniają, że nieskuteczna (dotychczasowa) integracja prowadzi do pozostawania
w kręgu zainteresowania organów pomocy społecznej około 60% cudzoziemców obję-
tych ochroną międzynarodową i przebywających równocześnie na stałe w Polsce32.
Integrację rozumie się jako „pozytywny stosunek do kultury kraju pochodzenia z jedno-
czesnym pozytywnym stosunkiem do kultury kraju uchodźstwa” w odróżnieniu od asymi-
lacji, separacji i marginalizacji33.
Obszary integracji
Wg polskiego ustawodawstwa postępy w procesie integracji ocenia się w następujących
obszarach34:
ÎÎ edukacji językowej (w tym zwłaszcza w zakresie stopnia przyswojenia podstawowe-
go zasobu słownictwa języka polskiego umożliwiającego komunikowanie się);
ÎÎ funkcjonowania zawodowego (w zakresie postępów w poszukiwaniu zatrudnienia
i innych form aktywności zawodowej umożliwiającej ekonomiczne usamodzielnienie
się uchodźcy);
ÎÎ funkcjonowania społecznego (zwłaszcza w zakresie nawiązania kontaktu ze śro-
dowiskiem lokalnym oraz stopnia partycypacji w życiu społecznym, kulturalnym
i publicznym).
Na tej podstawie można więc przypuszczać, że o skutecznej integracji można mówić,

gdy uchodźca po pierwsze posługuje się językiem polskim, po drugie jest osobą eko-
nomicznie samodzielną w związku z posiadanym zatrudnieniem i po trzecie nawiązał
kontakt ze środowiskiem lokalnym oraz uczestniczy w życiu społecznym, kulturalnym
i publicznym.
Wielu uchodźców ma niewielką nadzieję na powrót do domu. Dla nich jedynym rozwią-
zaniem jest budowa nowego życia i domu w kraju azylu oraz integracja z lokalną społecz-
nością. W procesie integracji uczestniczy wiele podmiotów, od ministerstw i gmin poprzez
organizacje pozarządowe, pracodawców, związki zawodowe, szkoły, opiekę zdrowotną po
system bankowy, właścicieli nieruchomości.
31
A.Chrzanowska, W.Klaus, Integracja i pomoc społeczna wobec uchodźców…, dz.cyt., s. 24.
32
Tamże, s. 26.
33
Tamże, s. 23.
34
Treść § 7 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 września 2005 r. w sprawie udzielenia
pomocy uchodźcom (Dz.U. nr 21, poz.1668).
28
1.4. Charakterystyka procesów migracyjnych

Migracje w świecie
Od ponad 60 lat międzynarodowy ruch migracyjny znajduje się w centrum uwagi, tak po-
szczególnych państw, jak i całego świata. Dotyczy to nie tylko krajów wysoko uprzemysło-
wionych, w których imigranci znajdują przyjęcie, ale i wielu krajów trzeciego świata, skąd
ci imigranci pochodzą. Wiele współdziałających ze sobą czynników sprawia, że międzyna-
rodowe ruchy migracyjne stają się problemem o wciąż rosnącym znaczeniu. Przy tym nie
należy przeoczyć faktu, że jej prawdziwą widownią są głównie same kraje „rozwijające się”.
Podczas gdy na Zachodnią Europę i Amerykę Północną przypada 13-15 mln międzynaro-
dowych emigrantów, to ich liczba w Afryce, na południe od Sahary, wynosi 35 mln, w Azji
i na Środkowym Wschodzie - 15 mln35.
Liczbę ludzi, którzy żyją poza krajem swojego urodzenia oceniano pod koniec roku 2011
na 80-100 mln. Liczba ta w ostatnich latach wzrosła, dlatego, że powstały nowe państwa,
przede wszystkim w dawnej socjalistycznej części świata, a ruchy migracyjne - dotąd we-
wnątrzkrajowe - stały się nagle międzynarodowymi.
Skala migracji w świecie

W swoim najnowszym raporcie UNHCR36poinformował, że w 2013 roku liczba osób przymuso-
wo wysiedlonych wzrosła na niespotykaną dotąd skalę. Główną przyczyną tego wzrostu są nowi
uchodźcy i osoby wewnętrznie wysiedlone. W pierwszej połowie 2013 roku swoje domy musiało
opuścić 5,9 mln osób. Dla porównania: w całym 2012 roku ta liczba wyniosła 7,6 mln. Największym
„producentem” uchodźców była Syria. Liczba osób przymusowo wysiedlonych, które korzystają ze
wsparcia UNHCR (ujętych w raporcie jako „People of Koncern”, tj. osoby objęte mandatem UNHCR)
na koniec czerwca 2013r. wyniosła 38,7 mln. Była nie tylko wyższa o 3 mln od tej z końca 2012 roku.
Była również najwyższa w historii UNHCR. W ujęciu globalnym liczba osób przymusowo wysied-
lonych (42,5 mln) jest najwyższa od prawie dwudziestu lat. Na tę liczbę składają się osoby objęte
mandatem UNHCR, wewnętrzni przesiedleńcy, którym pomagają rządy ich krajów pochodzenia,
oraz palestyńscy uchodźcy, którzy są pod opieką UNRWA (Agencja Narodów Zjednoczonych dla
Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie). Z raportu wynika, że w ciągu sześciu mie-
sięcy liczba osób objętych mandatem UNHCR wzrosła z 10,5 mln do 11,1 mln. Najbardziej sympto-
matyczną zmianą odnotowaną w raporcie jest liczba wewnętrznych przesiedleńców, która na ko-
niec czerwca 2013 roku wyniosła 20,8 mln, przekraczając po raz pierwszy w historii UNHCR barierę
20 mln. Spośród czterech milionów osób, które w pierwszej połowie 2013 roku stały się wewnętrz-
nymi przesiedleńcami, ponad połowa to Syryjczycy. Do przesiedleń na masową skalę dochodziło
35
K.Głąbicka, Globalna przestrzeń społeczna -jej funkcje dla polityki społecznej, [w:] S.Otok (red.), Transformacja proble-
mów globalnych świata u progu XXI w., Wyd. WSP, Warszawa 2013, ss.15-42.
36
Raport Mid-Year Trends 2013, przygotowany przez Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds.
Uchodźców, UNHCR, Warszawa, 20 grudnia 2013.
29
również w Demokratycznej Republice Konga, Pakistanie, Sudanie, Mjanmie (Birmie), Republice

Środkowoafrykańskiej i Mali.
Pod koniec 2013 roku na świecie było ponad 45,2 mln osób, które z powodu wojen czy
prześladowań musiały opuścić swoje domy37.
1.4.1. Cechy migracji w Polsce

W Polsce w efekcie zmian politycznych, które nastąpiły w 1989roku obserwuje się nowe
trendy migracyjne. Polska przyjęła m.in. zasadę swobodnego przepływu osób. W związku
z tym zniesiono ograniczenia administracyjne, utrudniające lub uniemożliwiające oby-
watelom polskim swobodne wyjazdy za granicę, a cudzoziemcom-przyjazd do Polski.
Swoistym symbolem tych przemian było zniesienie w 1989 roku kart przekroczenia gra-
nicy - dokumentu umożliwiającego administracji państwowej kontrolę nad wyjazdami,
przyjazdami i okresem pobytu za granicą obywateli polskich oraz cudzoziemców w Polsce.
Po 1990 roku uznano Polskę za kraj bezpieczny i zaprzestano uwzględniać wnioski azylo-
we składane przez obywateli polskich za granicą. W 1991 roku Polska przyjęła Konwencję
Genewską o statusie uchodźcy i tym samym na terytorium Polski mogą przybywać cudzo-
ziemcy i występować z wnioskiem o nadanie statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej.
W latach 90. XX wieku zaobserwowano nowe zjawisko, jakim jest nielegalna migracja
do lub przez terytorium Polski. Zjawisko nielegalnego przekraczania granicy ma miejsce
głównie na wschodniej granicy Polski, która jest jednocześnie zewnętrzną granicą UE.
Nielegalna migracja występuje również na tych odcinkach, gdzie pewne grupy imigran-
tów nie spełniają warunków legalności wjazdu. Przejawia się to w usiłowaniu wjazdu na
terytorium Polski na podstawie fałszywych wiz, paszportów, nieważnych zaproszeń lub
voucherów, lub też nielegalnego przekroczenia zielonej granicy.
Druga kwestia to zmiana po legalnym wjeździe do Polski deklarowanego celu podróży
z turystycznego na rzecz migracji tranzytowej przez jej terytorium ku granicy zachodniej
i dalszej nielegalnej migracji do państw Europy Zachodniej.
Nową formą są w Polsce migracje niepełne38. Jest to rodzaj masowych przemieszczeń lud-
ności między krajami, które posiadają trzy cechy: są to bardzo krótkie jednorazowe pobyty
w kraju docelowym, wyjazdy te stanowią istotne źródło części dochodów gospodarstwa
domowego oraz na ogół nie respektują reguł administracyjnych dotyczących cudzoziem-
ców, stąd nie są ujęte w statystykach migracyjnych. W ostatnich latach napływa do Polski
3-5 mln rocznie cudzoziemców, którym można przypisać tę formę migracji. Najważniejszą
liczebnie grupą cudzoziemców uczestniczących w tej formie i przybywających do Polski
są Ukraińcy. Większość handlowała, ale również wykonywała różne prace najemne, nigdzie
nie zarejestrowane.
37
Dane UNHCR dostępne na stronie:www.unhcr.org
38
M.Okólski, Imigranci. Przyczyny napływu, cechy demograficzno-społeczne, funkcjonowanie w społeczeństwie pol-
skim, [w:] Prace Migracyjne nr 17/1998. s. IX.
30
Cudzoziemcy w Polsce
Wśród cudzoziemców napływających do Polski są turyści, biznesmeni, pracownicy za-
graniczni, imigranci ekonomiczni, migranci tranzytowi, uciekinierzy wojenni, poszukiwa-
cze azylu i uchodźcy, studenci i uczniowie, migranci niedobrowolni (migrujący z powo-
du klęski żywiołowej, konfliktów zbrojnych, wojny, braku szans na poprawę warunków
egzystencji).
W związku z tym problemy zagranicznych ruchów migracyjnych nabierają również w na-
szym kraju nowego znaczenia i wymagają poszukiwania kompleksowych sposobów ich
rozwiązywania.
Ogólna liczba cudzoziemców legalnie przebywających na terenie Polski nadal nie jest
duża w porównaniu z liczbą ludności Polski. Zgodnie z danymi statystycznymi Urzędu do
spraw Cudzoziemców39 w 2012 roku wydano 3699 decyzji zezwalających na osiedlenie
się cudzoziemców, 34478 decyzji zezwalających na zamieszkanie na czas oznaczony oraz
861 decyzji przyznających status rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich.
Według stanu na dzień 31 grudnia 2012 roku 111971 cudzoziemców posiadało ważne kar-
ty pobytu (osoby objęte ochroną międzynarodową oraz pozostali cudzoziemcy). Z tego
47908 osób posiadało karty pobytu w związku z pozwoleniem na osiedlenie się, 54503
osoby posiadały karty pobytu w związku z pozwoleniem na zamieszkanie na czas ozna-
czony, a 5722 osoby posiadały karty pobytu w związku z decyzją o przyznaniu statusu
rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich40.
Statystyka migrantów w Polsce
Tabela 2. Liczba cudzoziemców, którym wydano decyzję w sprawie zezwolenia na osied-

lenie się w Polsce wg województw w latach 2010-2012
Organ wydający decyzję Liczba osób % ogółem
Wojewoda dolnośląski 953 8,9
Wojewoda kujawsko-pomorski 211 2,0
Wojewoda lubelski 857 8,0
Wojewoda lubuski 226 2,1
Wojewoda łódzki 446 4,1
Wojewoda małopolski 688 6,4
Wojewoda mazowiecki 4009 37,2
Wojewoda opolski 124 1,2
Wojewoda podkarpacki 522 4,8
Wojewoda podlaski 622 5,8
Wojewoda pomorski 347 3,2
Wojewoda śląski 570 5,3
Wojewoda świętokrzyski 165 1,5
39
www.udsc.gov.pl
40
Tamże.
31
Organ wydający decyzję Liczba osób % ogółem

Wojewoda warmińsko-mazurski 172 1,6
Wojewoda wielkopolski 437 4,1
Wojewoda zachodniopomorski 419 3,9
Ogółem 10 768 100
Źródło: Dane Urzędu ds. Cudzoziemców, Warszawa 2013
Tabela 3. Liczba cudzoziemców, którzy otrzymali zezwolenie na osiedlenie się w Polsce

w latach 2010-2012 wg najliczniej reprezentowanych obywatelstw
Obywatelstwo Liczba osób % w ogółem
Ogółem 10 768 100%
Najliczniej reprezentowane obywatelstwa:
Ukraina 4885 45,4
Białoruś 1942 18,0
Rosja 586 5,4
Armenia 280 2,6
Nigeria 249 2,3
Razem wybrane obywatelstwa 7 942 73,6
Wykres 1. Liczba cudzoziemców, którzy otrzymali zezwolenie na osiedlenie się w Polsce

w latach 2010-2012 wg najliczniej reprezentowanych obywatelstw
UKRAINA
45%
BIAŁORUŚ
18%
ROSJA
6%
POZOSTAŁE ARMENIA
26% NIGERIA
2% 3%
Wyniki spisu ludności i mieszkań z 2011 roku wykazały, że około 98,2% (37 820,7 tys.) sta-
łych mieszkańców naszego kraju wskazało Polskę jako kraj swego urodzenia, niecałe 1,8%
(674,9 tys.) urodziło się za granicą, a dla 0,04% ludności (16,2 tys.) – kraj urodzenia nie
został ustalony. Większość z nich to osoby urodzone przed rokiem 1945 (czyli w ówczes-
nych granicach Polski), bądź dzieci obywateli polskich urodzone stosunkowo niedawno za
granicą. Zdecydowana większość urodzonych za granicą ma obywatelstwo polskie, tylko
32
niespełna 7% (47 tys.) wśród tych osób to cudzoziemcy. Wyniki spisu 2011 roku wykaza-
ły, że wśród stałych mieszkańców Polski ponad 99,8% (38445,6 tys. osób) to obywatele
Rzeczypospolitej Polskiej, ponad 0,1% stanowią cudzoziemcy, tj. osoby bez polskiego oby-
watelstwa (57,5 tys.). Ogólna liczba cudzoziemców przebywających w Polsce jest jednak
większa, ponieważ imigranci przebywający w Polsce czasowo (stali mieszkańcy innych
krajów) nie byli wliczani do ludności Polski faktycznie zamieszkałej. Część z nich – przeby-
wający lub zamierzający przebywać w Polsce 12 miesięcy lub więcej – należy do ludności
rezydującej41.
1.4.2. Polityka wizowa RP

Obywatele wielu krajów spoza UE, którzy chcą wjechać do Polski, zobowiązani są do po-
siadania wizy. Wiza poświadcza zgodę władz kraju na wjazd i pobyt konkretnej osoby na
jego terytorium.
Cudzoziemcowi posiadającemu ważną wizę Straż Graniczna może odmówić wjazdu. Wiza
może również zostać unieważniona lub cofnięta na granicy. Wizę uzyskuje się przed wy-
jazdem w konsulacie polskim.
Istnieje kilka typów wiz42:

ÎÎ Tranzytowa wiza lotniskowa, oznaczona symbolem „A” (wiza lotniskowa) – upraw-
niająca do tranzytu przez międzynarodową strefę tranzytową jednego lub kilku lot-
nisk państw obszaru Schengen.
ÎÎ Wiza Schengen, oznaczona symbolem „C” – wydawana cudzoziemcom, którzy za-
mierzają przebywać w Polsce lub państwach obszaru Schengen (w czasie jednego
lub kilku wjazdów) do 90 dni w ciągu pół roku. Okres ten jest liczony od daty pierw-
szego wjazdu.
Wiza ta jest wydawana także tym cudzoziemcom, którzy planują poruszać się po te-
rytorium Schengen w celu tranzytu (pociągiem, samochodem).
ÎÎ Wiza krajowa, oznaczona symbolem „D” – uprawniająca do wjazdu i ciągłego poby-
tu w Polsce lub kilku pobytów następujących po sobie, trwających łącznie dłużej niż
3 miesiące. Okres ważności wizy krajowej nie może przekroczyć 1 roku. Okres pobytu
na podstawie wizy krajowej ustala się odpowiednio do celu pobytu podanego przez
cudzoziemca (jeśli cel podany przez cudzoziemca wskazuje, że będzie przebywał
w Polsce krócej niż rok, okres pobytu do którego będzie uprawniony cudzoziemiec
na podstawie wizy będzie krótszy).
• Jeśli cudzoziemiec chce pozostać w Polsce dłużej, musi po tym okresie ubiegać
się o nową wizę u polskiego konsula za granicą lub ubiegać się o kartę pobytu.
41
Polska polityka integracji cudzoziemców…, dz.cyt. s. 18.
42
www.msz.gov.pl
33
• Jedynie wiza krajowa może być wydana w celu udziału w postępowaniu w spra-
wie o udzielenie azylu, repatriacji, korzystania z uprawnień wynikających z po-
siadania Karty Polaka.
Wizy wydaje konsul Rzeczpospolitej Polskiej. W wybranych krajach (np. na Ukrainie) wnio-
ski można składać także w punktach przyjmowania wniosków wizowych.
Cudzoziemiec ma obowiązek opuścić Polskę przed upływem okresu pobytu objętego
wizą oraz przed upływem okresu ważności tej wizy, chyba że posiada inny ważny doku-
ment uprawniający do pobytu na tym terytorium.
W 2013 roku wydano ogółem dla cudzoziemców 2954 wizy, w tym 90 krajowych i 2864
Schengen. Najwięcej wiz na wjazd na terytorium Polski wydano obywatelom państw azja-
tyckich, b. ZSRR oraz Afryki43 (patrz tab.4).
Statystyka wizowa
Tabela 4. Liczba wydanych wiz dla cudzoziemców w 2013 r. wg narodowości

Obywatelstwo Liczba osób
Rosja 848
Ukraina 648
Filipiny 632
Indie 184
Białoruś 102
Turcja 92
Chiny 59
Myanmar 42
Indonezja 39
Irak 39
Kazachstan 18
Armenia 16
Syria 16
Libia 12
Tajlandia 12
Iran 11
Capo Verde 10
Wietnam 10
Nigeria 9
Mongolia 8
Sri Lanka 6
Źródło: Dane Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Warszawa 2013
43
www.msz.gov.pl
34
Ogółem w 2013 roku zostało wystawionych 78 868 zaproszeń dla cudzoziemców na

przyjazd do Polski. 70 666 zaproszeń zostało wystawionych przez obywateli polskich,
5703 przez cudzoziemca przebywającego legalnie co najmniej 5 lat na terytorium RP,
a 2500 zaproszeń wystawiły osoby prawne (instytucje mające siedzibę na terytorium
RP)44.
1.5. Kategorie cudzoziemców w Polsce

Na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej cudzoziemcowi udziela się ochrony przez:
1. nadanie statusu uchodźcy;
2. udzielenie ochrony uzupełniającej;
3. udzielenie azylu;
4. udzielenie zgody na pobyt tolerowany;
5. udzielenie ochrony czasowej.
Każdy wniosek cudzoziemca o udzielenie ochrony rozpatruje się jako wniosek o nadanie
statusu uchodźcy, chyba że cudzoziemiec wyraźnie ubiega się o udzielenie azylu lub żą-
danie ochrony wynika z wydanego przez sąd orzeczenia o niedopuszczalności wydania
cudzoziemca albo z rozstrzygnięcia ministra sprawiedliwości o odmowie jego wydania.
Znaczenie słowa „uchodźca” jest jednakowe we wszystkich krajach Unii Europejskiej, bowiem
wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej zobowiązane są do ochrony uchodźców
w taki sam sposób i przyjęły definicje zawartą w artykule 1A Konwencji. Status uchodźcy to
ochrona międzynarodowa, natomiast ochrona uzupełniająca jest formą ochrony udzielanej
w krajach Unii Europejskiej i regulowanej przepisami europejskimi. Zgoda na pobyt tolerowa-
ny to instytucja krajowa, polska.
1.5.1. Nadanie statusu uchodźcy na terytorium RP
Status uchodźcy
Oficjalna definicja uchodźcy zawarta jest w art. 1 A Konwencji dotyczącej statusu uchodźców,
sporządzonej w Genewie dnia 28 lipca 1951 r.45.
Jej zasadniczy element stanowi, że uchodźcą jest osoba, która „na skutek uzasadnionej
obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności
do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza
granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z powodu tych
44
Dane za: sprawozdanie MPIPS-excel, dostępne na stronie internetowej:www.mpips.gov.pl
45
Dz.U. 1991 r., nr 119, poz. 515.
35
obaw korzystać z ochrony tego państwa”46. Zapis ten jest podstawą przyznania statusu
uchodźcy w Polsce zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochro-
ny na terytorium RP47.Definicja uchodźcy, z mocy wyraźnych postanowień Konwencji,
obejmuje również bezpaństwowców48. W świetle polskiego prawa osoby takie również są
cudzoziemcami, ponieważ nie posiadają polskiego obywatelstwa. W stosunku do bezpań-
stwowców za ich kraj pochodzenia uważa się kraj, w którym znajdowało się ich miejsce za-
mieszkania, mówiąc dokładniej – kraj, w którym zbiegały ich zasadnicze interesy życiowe,
takie jak mieszkanie, praca czy rodzina. Nie jest wykluczone, że ustalenie kraju pochodze-
nia osoby nieposiadającej obywatelstwa żadnego państwa będzie w praktyce utrudnione.
Wniosek o nadanie statusu uchodźcy składa cudzoziemiec osobiście w placówce polskiej
Straży Granicznej, przez którą przekracza się polską granicę. Będąc na terytorium Polski
można złożyć wniosek o nadanie statusu uchodźcy tylko w oddziale Straży Granicznej
przy Urzędzie do spraw Cudzoziemców w Warszawie.
Każda osoba składająca wniosek o nadanie statusu uchodźcy musi to zrobić osobiście.
Jeśli jest cudzoziemiec w Polsce ze swoją rodziną i członkowie rodziny także chcą się ubie-
gać o nadanie statusu uchodźcy, muszą wszyscy (także dzieci) osobiście stawić się przy
składaniu wniosku.
Złożenie wniosku o nadanie statusu uchodźcy rozpoczyna postępowanie administracyjne
w sprawie nadania statusu uchodźcy.
Wniosek o nadanie statusu uchodźcy jest jednocześnie wnioskiem o udzielenie ochrony
uzupełniającej oraz zgody na pobyt tolerowany.
W 2012 roku liczba cudzoziemców, którzy ubiegali się o nadanie statusu uchodźcy
w Polsce, była najwyższa w historii i wyniosła ponad 10,7 tys. Najwięcej – ponad 6 tys. –
było obywateli Federacji Rosyjskiej, głównie z rejonu Kaukazu, np. Czeczenii49.
Na drugim miejscu uplasowali się Gruzini. Liczba mieszkańców tego kraju starających się
o status uchodźcy z roku na rok się prawie podwoiła – było ich ponad 3,2 tys. Jednak, jak
nieoficjalnie mówią urzędnicy zajmujący się imigracją, wielu z nich przyjeżdża z pobudek
majątkowych – wojna między Rosją i Gruzją miała miejsce w 2008 roku, tak więc trud-
no nagły napływ imigrantów wiązać z radykalnym pogorszeniem warunków życia w ich
ojczyźnie.
Z kolei z powodu wojny domowej w Syrii dokumenty o przyznanie statusu uchodźców
w Polsce złożyło ponad stu uciekinierów z tego kraju.
Bardzo dużo wniosków (ok. 80 %) kończy się umorzeniami. Jedną z głównych przyczyn
46
Przepisy Konwencji obowiązują (również w zakresie definicji uchodźcy) w Polsce bezpośrednio, Konwencja jest
bowiem umową międzynarodową ratyfikowaną przez Prezydenta RP za zgodą Sejmu RP wyrażoną w ustawie.
Dodatkowo, definicja uchodźcy została, dosłownie za Konwencją, powtórzona w art. 13 ust. 1 ustawy o udzielaniu
cudzoziemcom ochrony na terytorium RP (Dz.U. z 2006 r., nr 234, poz. 1695 ze zm.).
47
Dz.U. 2006 r., nr 234, poz. 1695 ze zm.
48
Bezpaństwowcy nazywani są także apatrydami lub apolidami.
49
www.udsc.gov.pl
36
jest to, że cudzoziemcy wyjeżdżają z Polski i w poszukiwaniu lepszego życia ruszają niele-
galnie na Zachód – do krajów strefy Schengen mogą bowiem wyjechać bez żadnej kon-
troli granicznej.
W 2012 roku status uchodźcy przyznano w Polsce 87 cudzoziemcom. Zaś decyzje negatywne
otrzymało prawie 2 tys. osób50.
Ogółem w okresie 1.01-9.12.2013 r. Szef Urzędu do spraw Cudzoziemców wydał pozytywne
decyzje o nadanie statusu uchodźcy na terytorium RP dla 200 osób, w tym 80 kobiet i 120
mężczyzn. 131 osób uzyskało ochronę uzupełniającą, w tym 57 kobiet i 74 mężczyzn, a zgodę
na pobyt tolerowany 204 kobiety i 188 mężczyzn, tj. 392 osoby.
Dodatkowo Rada do spraw Uchodźców wydała w 2013 roku pozytywne wnioski o nadanie
statusu uchodźcy na terytorium RP dla 5 osób, w tym 1 kobiety, 23 osoby uzyskało ochronę
uzupełniającą, w tym 12 kobiet, a zgodę na pobyt tolerowany 2 osoby51.
Byli to głównie obywatele Rosji, Syrii i Kirgistanu.
Jak wynika z danych Urzędu do spraw Cudzoziemców, rok 2013 może być rekordowym
pod względem liczby osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy w Polsce.
Do dnia 19 maja 2013 roku przyjęto bowiem wnioski obejmujące łącznie 7 049 osób
(z czego prawie 6,5 tys. stanowiły pierwsze wnioski uchodźcze) - więcej niż w całym roku
2010 (6 535 osób), a także 2011 r. (6 889 osób). W latach 2007-2009 oraz w 2012 roku taki
wynik uzyskiwano zazwyczaj dopiero pod koniec września.
Uchodźcy w liczbach
W okresie 1.01-9.12.2013 r. liczba cudzoziemców, którzy złożyli w Polsce wniosek o nadanie
statusu uchodźcy wynosiła 14 981, w grupie tej znajdowało się 7 275 kobiet i 7 706 mężczyzn.
Reprezentowali oni 57 narodowości, najliczniej reprezentowane były państwa b. ZSRR oraz
Azji.
Tabela 5. Liczba cudzoziemców, którzy w okresie 1.01-9.12.2013 r. złożyli w Polsce wnio-

sek o nadanie statusu uchodźcy wg najliczniej reprezentowanych obywatelstw
Rosja 12 659 84,50
Gruzja 1 212 8,09
Syria 248 1,66
Armenia 205 1,37
Kazachstan 91 0,61
Kirgistan 59 0,39
Afganistan 49 0,33
Ukraina 41 0,27
Wietnam 40 0,27
50
Tamże.
51
Na podstawie danych Urzędu ds. Cudzoziemców: www.udsc.gov.pl
37

Białoruś 38 0,25
Bez obywatelstwa 34 0,23
Pakistan 34 0,23
Egipt 33 0,22
Irak 29 0,19
Somalia 25 0,17
Iran 15 0,10
Turcja 15 0,10
Uzbekistan 15 0,10
Źródło: dane Urzędu ds. Cudzoziemców, Warszawa 2014
1.5.2. Ochrona uzupełniająca

Dla osób, które nie spełniają warunków uzyskania statusu uchodźcy, ale mogłyby doznać
krzywdy w swoim kraju pochodzenia, gdyby musiały do niego powrócić, wprowadzono do-
datkową formę ochrony: ochronę uzupełniającą. Przysługuje ona tym osobom, które w rze-
czywisty i bezpośredni sposób są narażone na doznanie poważnej krzywdy. Zgodnie z przepi-
sami prawa „poważna krzywda”52 oznacza, że:
ÎÎ wobec danej osoby wydany zostanie wyrok kary śmierci lub wykonana zostanie
egzekucja,
ÎÎ dana osoba będzie torturowana, albo zostanie potraktowana lub ukarana w poniża-
jący lub nieludzki sposób,
ÎÎ życie lub zdrowie danej osoby jest zagrożone w związku z konfliktem zbrojnym, który
panuje w jej kraju.
Konieczne jest spełnienie przynajmniej jednej z przesłanek poważnej krzywdy, określo-

nych w przepisach. Może zdarzyć się, ze w przypadku danej osoby spełnione będą dwie
lub nawet wszystkie trzy przesłanki, ale nie jest to konieczne.
Ochrony uzupełniającej nie udziela się, gdy na części terytorium kraju, z którego pochodzi
cudzoziemiec sytuacja jest bezpieczna i można bez przeszkód przenieść się do tej spokoj-
nej części kraju, w której życie i zdrowie nie będzie zagrożone.
Ochronę uzupełniającą można odebrać. Szef Urzędu do spraw Cudzoziemców
pozbawia(zawsze) ochrony uzupełniającej, gdy:
ÎÎ zmieniły się okoliczności w kraju pochodzenia i ochrona uzupełniająca nie jest już
dłużej potrzebna (osoba, której udzielono ochrony uzupełniającej może wrócić do
swojego kraju bez obawy o życie i zdrowie) – taka zmiana okoliczności musi być
trwała,
ÎÎ po udzieleniu ochrony uzupełniającej, osoba, której ją przyznano:
52
Przytoczone na podstawie informacji zaczerpniętych z wersji CD projektu „Edukacja dla Integracji – Partnerstwo na
Rzecz Uchodźców”. Projekt sfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej
EQUAL, Ośrodek Praw Człowieka UJ, Kraków 2006.
38
a. popełniła zbrodnię przeciwko ludzkości, pokojowi lub zbrodnię wojenną,

b. zachowała się w sposób sprzeczny z celami i zasadami Narodów Zjednoczonych,
c. popełniła zbrodnię na terytorium Polski,
d. stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa Polski,
ÎÎ podała w czasie postępowania nieprawdziwe informacje, które zadecydowały
o udzieleniu jej ochrony uzupełniającej; jeżeli jednak ktoś podał nieprawdziwe infor-
macje i wciąż spełnia warunki udzielenia ochrony uzupełniającej (np. w razie powrotu
do kraju pochodzenia może zostać poddany torturom), nie pozbawia się go ochrony
uzupełniającej.
W przypadku uzyskania ochrony uzupełniającej cudzoziemiec może otrzymać polski do-

kument podróży, gdy nie dysponuje własnym, ważnym dokumentem podróży. W tym
celu cudzoziemiec musi złożyć wniosek w odpowiednim urzędzie wojewódzkim.
Polski dokument podróży ma taką funkcję jak paszport (pozwala posiadaczowi przekra-
czać granice). Nie jest jednak polskim paszportem, który wydaje się wyłącznie obywate-
lom polskim.
Karta pobytu
Osobie, której udzielono ochrony uzupełniającej wydaje się również kartę pobytu(polski
dokument potwierdzający tożsamość cudzoziemca i jego prawo do legalnego pobytu
w Polsce, w okresie, na który została wydana karta).
Otrzymanie ochrony uzupełniającej daje cudzoziemcowi prawo do bezpłatnego uczestni-
ctwa w rocznym programie integracyjnym.
1.5.3. Azyl
W prawodawstwie polskim udzielenie azylu i przyznanie statusu uchodźcy nie są ze sobą rów-
noznaczne, jak ma to miejsce w większości innych państw. Cudzoziemcowi można, na jego
wniosek, udzielić azylu w Rzeczypospolitej Polskiej, gdy:
1. jest to niezbędne do zapewnienia mu ochrony,
2. przemawia za tym ważny interes Rzeczypospolitej Polskiej (w odróżnieniu od statusu
uchodźcy).
Cudzoziemcowi, któremu udzielono azylu, udziela się zezwolenia na osiedlenie się53.
Cudzoziemiec, który składa wniosek o udzielenie azylu, przebywając:
ÎÎ na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jest obowiązany poddać się pobraniu odci-
sków linii papilarnych i fotografowaniu;
ÎÎ za granicą, jest obowiązany dołączyć do wniosku fotografię i po przybyciu na te-
rytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy pobytowej w celu udziału
53
Polskie Forum Migracyjne oraz www.msz.gov.pl.
39
w postępowaniu w sprawie o udzielenie azylu lub w związku z udzieleniem mu azylu

- poddać się pobraniu odcisków linii papilarnych.
Wniosek powinien być złożony do konsula RP lub komendanta Straży Granicznej.
1.5.4. Zgoda na pobyt ze względów humanitarnych54

Cudzoziemcowi udziela się zgody na pobyt ze względów humanitarnych na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zobowiązanie go do powrotu:
1. może nastąpić jedynie do państwa, w którym, w rozumieniu Konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada
1950 r.:
a. zagrożone byłoby jego prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego,
lub
b. mógłby on zostać poddany torturom albo nieludzkiemu lub poniżającemu trak-
towaniu albo karaniu, lub
c. mógłby być zmuszony do pracy, lub
d. mógłby być pozbawiony prawa do rzetelnego procesu sądowego albo być uka-
rany bez podstawy prawnej, lub
2. naruszałoby jego prawo do życia rodzinnego lub prywatnego, w rozumieniu przepi-
sów Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej
w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., lub
3. naruszałoby prawa dziecka, określone w Konwencji o prawach dziecka, przyjętej
przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.,
w stopniu istotnie zagrażającym jego rozwojowi psychofizycznemu.
1.5.5. Zgoda na pobyt tolerowany

Osobie, która nie spełnia warunków przyznania statusu uchodźcy i ochrony uzupełnia-
jącej może być udzielona zgoda na pobyt tolerowany. Zagadnienie pobytu tolerowane-
go w Polsce uregulowane zostało szczegółowo w Ustawie o udzielaniu cudzoziemcom
ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 czerwca 2003 roku.
Zgodę na pobyt tolerowany można otrzymać wtedy, gdy po powrocie do kraju po-
chodzenia groziłoby cudzoziemcowi niebezpieczeństwo, że zostanie zabity, uwięziony
albo zatrzymany, torturowany lub poniżany, zmuszany do pracy bądź niesprawiedliwie
osądzony55.
Zgodę na pobyt tolerowany można otrzymać również wtedy, gdy wydalenie z Polski:
ÎÎ narusza prawo cudzoziemca do życia rodzinnego,
ÎÎ narusza prawa dziecka cudzoziemca lub zaburzyłoby jego prawidłowy rozwój.
54
Rozdział 3, art. 348 ustawy o cudzoziemcach.
55
Art.351 ustawy o cudzoziemcach.
40
Zgoda na pobyt tolerowany nie uprawnia do uczestnictwa w programie integracyjnym

(w przeciwieństwie do statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej).
Osoba, która uzyskała zgodę na pobyt tolerowany może ubiegać się w Polsce o pomoc
społeczną tylko w postaci schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania i zasiłku celowego
(przeznaczonego na najbardziej podstawowe potrzeby).
Otrzymanie zgody na pobyt tolerowany oznacza:
ÎÎ prawo do pozostania w Polsce;
ÎÎ możliwość podjęcia pracy bez konieczności uzyskania zezwolenia;
ÎÎ prawo prowadzenia własnej działalności gospodarczej;
ÎÎ ubezpieczenie zdrowotne pod warunkiem podjęcia pracy lub zarejestrowania się
w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna;
ÎÎ prawo do bezpłatnej nauki w szkołach podstawowych, gimnazjalnych
i ponadgimnazjalnych.
Cudzoziemiec, który otrzymał zgodę na pobyt tolerowany, otrzymuje kartę pobytu. Karta
pobytu jest ważna przez okres roku, a wydaje ją i wymienia organ, który udzielił zgody na
pobyt tolerowany (wyjątek - jeżeli zgody udzieliła Rada do spraw Uchodźców, czynności
tych dokonuje Szef Urzędu do spraw Uchodźców).
Kartę pobytu należy zwrócić niezwłocznie po doręczeniu dokumentu potwierdzającego
nabycie obywatelstwa polskiego, decyzji ostatecznej o cofnięciu zgody na pobyt tolero-
wany, decyzji o nadaniu statusu uchodźcy, decyzji o udzieleniu ochrony uzupełniającej,
decyzji o udzieleniu zezwolenia na osiedlenie się, a także w dniu zawiadomienia Szefa
Urzędu o zrzeczeniu się prawa do korzystania ze zgody na pobyt tolerowany.
Zgody na pobyt tolerowany może udzielić:
ÎÎ wojewoda,
ÎÎ Szef Urzędu do spraw Cudzoziemców,
ÎÎ Rada do spraw Uchodźców.
Udziela się zgody na pobyt tolerowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli wy-
dalenie cudzoziemca56:
ÎÎ mogłoby nastąpić jedynie do kraju, w którym zagrożone byłoby jego prawo do życia,
wolności i bezpieczeństwa osobistego, w którym mógłby zostać poddany torturom
albo nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu lub być zmuszony do
pracy lub pozbawiony prawa do rzetelnego procesu sądowego albo być ukarany bez
podstawy prawnej w rozumieniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawo-
wych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 roku,
56
41
ÎÎ naruszałoby prawo do życia rodzinnego w rozumieniu Konwencji o ochronie praw

człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950
r. lub naruszałoby prawa dziecka określone w Konwencji o prawach dziecka, przyję-
tej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.,
w stopniu istotnie zagrażającym jego rozwojowi psychofizycznemu (wyjątek - jeżeli
dalszy pobyt cudzoziemca na terytorium Polski stanowi zagrożenie obronności lub
bezpieczeństwa państwa albo bezpieczeństwa i porządku publicznego),
ÎÎ jest niewykonalne z przyczyn niezależnych od organu wykonującego decyzję o wy-
daleniu i od cudzoziemca.
W stosunku do cudzoziemca, który uzyskał zgodę na pobyt tolerowany, nie można wydać
decyzji o zobowiązaniu do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ani też de-
cyzji o wydaleniu.
Wygaśnięcie pobytu tolerowanego

Pobyt tolerowany wygasa z mocy prawa z dniem57:
1. nadania mu statusu uchodźcy lub udzielenia ochrony uzupełniającej,
2. nabycia przez niego obywatelstwa polskiego,
3. pisemnego zawiadomienia przez niego organu Straży Granicznej o zrzeczeniu się
prawa do korzystania odpowiednio ze zgody na pobyt ze względów humanitarnych
lub zgody na pobyt tolerowany,
4. uzyskania przez niego zezwolenia na pobyt stały.
Decyzja o udzieleniu cudzoziemcowi zgody na pobyt tolerowany wygasa także z mocy

prawa z dniem udzielenia mu zgody na pobyt ze względów humanitarnych.
Statystyka cudzoziemców w Polsce
Tabela 6. Liczba wydanych decyzji przez Szefa Urzędu ds. Cudzoziemców w sprawie na-
dania statusu uchodźcy w RP w okresie 1.01-9.12.2013 r. wg obywatelstwa
Obywatelstwo Status nadany zgodnie Ochrona Zgoda na pobyt
z Konwencją Genewską uzupełniająca tolerowany
Afganistan 20 1
Armenia 1 22
Bangladesz 1 1
Bez obywatelstwa 25 1
Białoruś 19 1 3
Egipt 15 2
Gruzja 62
57
42
Obywatelstwo Status nadany zgodnie Ochrona Zgoda na pobyt

z Konwencją Genewską uzupełniająca tolerowany
Irak 2 2
Iran 1 2
Kazachstan 7 2
Kirgistan 11 1 5
Mołdawia 1
Nigeria 1
Pakistan 3 2
Palestyna 3 1
Rosja 23 85 273
Serbia 1
Sierra Leone 1
Somalia 7
USA 2
Syria 69 20
Tunezja 1
Turkmenistan 1
Turcja 1
Ukraina 2 5 7
Uzbekistan 3
Wietnam 1
Ogółem 200 131 392
Źródło: Dane Urzędu ds. Cudzoziemców.
1.5.6. Ochrona czasowa cudzoziemców

Ochrona czasowa dotyczy cudzoziemców, którzy przybywają do Polski masowo, ponieważ
tam skąd pochodzą toczy się wojna, wojna domowa lub konflikt etniczny, miała miejsce obca
inwazja lub dochodzi do rażących naruszeń praw człowieka. Udzielana jest do momentu, kie-
dy możliwy staje się bezpieczny powrót do uprzedniego miejsca zamieszkania, jednak nie dłu-
żej niż na rok (istnieje możliwość jej dwukrotnego przedłużenia na okres 6 miesięcy)58. Jeżeli po
upływie roku nie ustaną przeszkody do bezpiecznego powrotu cudzoziemców do uprzednie-
go miejsca ich zamieszkania, okres ochrony czasowej przedłuża się o dalsze 6 miesięcy, jednak
nie więcej niż dwa razy.
Osoba, której udziela się ochrony czasowej uzyskuje:
ÎÎ kartę pobytu i zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony ważne rok,
ÎÎ bezpłatne zakwaterowanie i wyżywienie (jeżeli nie posiada własnych dochodów),
ÎÎ prawo do bezpłatnej opieki medycznej, prawo do pracy - cudzoziemiec może pra-
cować na takich samych zasadach jak obywatel polski (nie potrzebuje specjalnego
zezwolenia na pracę),
58
Art. 106. ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
43
ÎÎ prawo do prowadzenia działalności gospodarczej na takich samych zasadach

jak obywatel polski, prawo do nauki w szkołach podstawowych, gimnazjalnych,
ponadgimnazjalnych (licea, technika) oraz wyższych (na takich samych zasadach jak
obywatel polski),
ÎÎ możliwość uzyskania polskiego dokumentu podróży, o ile nie posiada innego.
Cudzoziemcom masowo przybywającym do Rzeczypospolitej Polskiej, którzy opuścili

swój kraj pochodzenia lub określony obszar geograficzny, z powodu obcej inwazji, woj-
ny, wojny domowej, konfliktów etnicznych lub rażących naruszeń praw człowieka, można
udzielić ochrony czasowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez względu na to, czy
ich przybycie miało charakter spontaniczny, czy też było wynikiem pomocy udzielonej im
przez Rzeczpospolitą Polską lub społeczność międzynarodową.
Cudzoziemcowi korzystającemu z ochrony czasowej Szef Urzędu zapewnia opiekę me-
dyczną oraz przyznaje pomoc przez zakwaterowanie i wyżywienie59.
Prawa cudzoziemców posiadających ochronę czasową

Cudzoziemiec korzystający z ochrony czasowej jest obowiązany poddać się pobraniu od-
cisków linii papilarnych i fotografowaniu. W uzasadnionych przypadkach cudzoziemiec,
jest on obowiązany poddać się badaniom lekarskim oraz niezbędnym zabiegom sanitar-
nym ciała i odzieży. Pobranie odcisków linii papilarnych, fotografowanie oraz przeprowa-
dzenie badań lekarskich i zabiegów sanitarnych ciała i odzieży cudzoziemców, zapewnia
komendant oddziału Straży Granicznej, obejmującego terytorialnym zasięgiem działania
m. st. Warszawę.
Jeżeli małżonek lub małoletnie dziecko cudzoziemca korzystającego z ochrony czasowej
przebywa poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, prezes Urzędu podejmuje działania
mające na celu połączenie rodziny.
Prezes Urzędu może podjąć działania mające na celu połączenie cudzoziemca korzysta-
jącego z ochrony czasowej z innymi jego bliskimi krewnymi, którzy bezpośrednio przed
przybyciem cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej prowadzili z nim wspól-
ne gospodarstwo domowe i pozostawali na jego całkowitym lub częściowym utrzymaniu.
Osobom tym wydaje się wizy i udziela zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony.
Po zakończeniu okresu ochrony czasowej prezes Urzędu podejmuje działania mające na
celu umożliwienie powrotu cudzoziemcom do kraju pochodzenia lub na obszar, z którego
przybyli.
Wszystkie formy wsparcia na rzecz cudzoziemców są finansowane z budżetu państwa
z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw wewnętrznych, ze środków
będących w dyspozycji szefa Urzędu do spraw Cudzoziemców.
59
Art. 112 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej.
44
Podsumowanie
Cechą charakterystyczną procesów migracyjnych współczesnego świata jest uchodźstwo.
Najwięcej uchodźców mieszka w Azji (68,1% ogółu) tj.9mln, 729, następnie w Afryce 17,3%
tj. 2 mln 468,8 tys., a w Europie 10,9% tj. 1,5 mln. W północnej Ameryce przebywa łącznie
457 tys. uchodźców (3,2%), zaś w Ameryce Łacińskiej (Południowej i Środkowej) 43 tys.
(0,3%) i w Oceanii 35 tys. (0,2%).
Jeżeli chodzi o kraje pochodzenia, to najwięcej uchodźców (73,8%) jest z krajów azjaty-
ckich (10,5 mln), przemieszczających się z przyczyn politycznych (Afganistan), ekonomicz-
nych (Wietnam), religijnych (Indie, Irak, Iran), łamania praw człowieka (Chiny). Uchodźcy
z Azji są najczęściej z Afganistanu, Wietnamu, Mongolii, Sri Lanki, Chin, Iraku i Iranu, a także
Arabii Saudyjskiej, Jordanii, Palestyny i Izraela60.
Z Afryki pochodzi co piąty uchodźca (20,0% tj. 2,8 mln). Uciekają oni z państw o reżimach
dyktatorskich, terenów wojen i walk plemiennych, gdzie panuje bezprawie, zaś ludzie
żyją w skrajnej nędzy i ubóstwie tj.: z Libii, Czadu, Kongo, Ugandy, Mauretanii, Myanmaru,
Namibii, Angoli, Erytrei, Rwandy i Burundi.
W 2007 roku zanotowano 516 tys. uchodźców z Europy, co stanowiło 3,6% uchodź-
ców światowych. Europejscy uchodźcy to obywatele byłej Jugosławii (Macedończycy,
Bośniacy, Serbowie, Chorwaci) oraz Turcji.
Najmniej liczną grupę stanowią obywatele Ameryki Południowej i Środkowej, którzy
migrują zarówno z powodu skrajnej biedy, jak i z przyczyn politycznych (np. rządy dyk-
tatorskie). Z Ameryki Łacińskiej i Karaibów odnotowuje się zaledwie 1,0% światowego
uchodźstwa (142,9 tys.) głównie z Wenezueli i Kolumbii. Niepokój budzi fakt, że nadal są
widoczne nacjonalizmy i postawy ksenofobiczne. Innym czynnikiem utrudniającym bu-
dowanie wspólnej przestrzeni socjalnej jest religia61. Fundamentem każdej religii jest stały
i niezmienny dogmat i związany z nim, swoiście pojmowany oraz rzadko poddawany mo-
dyfikacjom do zmieniającego się świata, system wartości (kodeks moralny). Pozostaje on
niekiedy w dużej sprzeczności ze zdobyczami państw unijnych i podstawowymi prawami
jednostki. Religia rodzi więc nieuniknione konflikty wartości.
Przyczyny prześladowania
W 2012 roku zostały złożone 10753 wnioski o nadanie statusu uchodźcy w Polsce62.
Decyzją organu pierwszej instancji (Urząd do spraw Cudzoziemców) 87 osób otrzymało
status uchodźcy, 140 osób ochronę uzupełniającą, zaś 292 osoby zgodę na pobyt tole-
rowany. Decyzją organu drugiej instancji (Rada do spraw Uchodźców) status uchodźcy
60
Dane za: Human Development Report 2009, Overcoming barriers: Human mobility and development, UNDP, Nowy
Jork 2009, s. 155-160.
61
Grecja – prawosławie – silne wpływy Kościoła w życie społeczne, Skandynawia – protestantyzm – duża swoboda
życia obywateli, Niemcy – ewangelizm, Włochy, Portugalia, Hiszpania – katolicyzm, Irlandia – katolicyzm i protestanci.
62
www.udsc.gov.pl
45
przyznany został 19 osobom, ochrona uzupełniająca - 24, zaś zgoda na pobyt tolerowany
- 27. Cudzoziemcy ubiegający się o nadanie statusu uchodźcy pochodzili w większości
z Rosji (narodowość Czeczeńska) – 60% złożonych wniosków oraz z Gruzji – 30% złożo-
nych wniosków. 4% wniosków złożyli obywatele Armenii, po 1% obywatele Kazachstanu,
Tadżykistanu, Afganistanu i Egiptu. Cudzoziemcy, wobec których została wydana decyzja
pozytywna wiążąca się z przyznaniem statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej po-
chodzili głównie z Rosji (ok. 70%) oraz z Białorusi (ok. 25%), a także z Syrii i Afganistanu (po
ok. 1,5%). Cudzoziemcy, którzy otrzymali zgodę na pobyt tolerowany pochodzili głównie
z Rosji (ponad 76%) oraz z Gruzji (ok. 7%) i z Armenii (ok. 6%). Z danych statystycznych
Urzędu do spraw Cudzoziemców wynika, iż wg stanu na dzień 31 grudnia 2012 roku waż-
ne karty pobytu posiadały 849 osoby mające status uchodźcy, 2369 osób objętych ochro-
ną uzupełniającą oraz 620 osób posiadających zgodę na pobyt tolerowany63.
Należy zwrócić uwagę, że Konwencja dotycząca statusu uchodźców określa przyczyny

prześladowania istotne z punktu widzenia definicji uchodźcy64. Konwencja wyróżnia ich
pięć: rasa, religia, narodowość, poglądy polityczne, przynależność do określonej grupy
społecznej.
Ochrona uzupełniająca udzielana jest osobom, którym odmówiono nadania statusu
uchodźcy, które w przypadku powrotu do kraju pochodzenia będą realnie narażone na
ryzyko doznania poważnej krzywdy poprzez: orzeczenie kary śmierci lub egzekucję; tortu-
ry, nieludzkie lub poniżające traktowanie; poważne i zindywidualizowane zagrożenie dla
życia lub zdrowia, wynikające z powszechnego stosowania przemocy wobec ludności cy-
wilnej w sytuacji wewnętrznego lub międzynarodowego konfliktu zbrojnego.
Natomiast ochrony czasowej udziela się do chwili, gdy możliwy stanie się powrót cudzo-
ziemców do uprzedniego miejsca ich zamieszkania, jednakże nie dłużej niż na okres roku.
Jeżeli po upływie roku nie ustaną przeszkody do bezpiecznego powrotu cudzoziemców
do uprzedniego miejsca ich zamieszkania, okres ochrony czasowej przedłuża się o dalsze
6 miesięcy, jednak nie więcej niż dwa razy.
Osobom, których objęto ochroną uzupełniającą przysługują te same prawa, co osobie któ-
ra uzyskała status uchodźcy!
Cudzoziemcowi, który posiada status uchodźcy lub korzysta z ochrony uzupełniającej, nie
można wydać decyzji o zobowiązaniu do opuszczenia terytorium RP.
63
Polska polityka integracji cudzoziemców – założenia i wytyczne, MPiPS, Warszawa 2013, s. 4.
64
Płyta CD projektu „Edukacja dla Integracji – Partnerstwo na Rzecz Uchodźców”. Projekt sfinansowany z Europejskiego
Funduszu Społecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, Ośrodek Praw Człowieka UJ, Kraków 2006.
46
Pytania i zadania kontrolne

ÎÎ Omów przyczyny ruchliwości przestrzennej ludności w świecie.
ÎÎ Dlaczego migracja jest postrzegana jako kwestia społeczna?
ÎÎ Na czym polega istota integracji społecznej emigrantów w państwie pobytu?
ÎÎ Jakie są cechy imigrantów przebywających w Polsce?
Literatura
1. A
ger A., A. Strang A.: Indicators of Integrations. Final report. „Home Office Development and Practice Report”
nr 28/2004, dostępny na stronie: http://www.homeoffice.gov.uk/rds/pdfs04/dpr28.pdf
2. A
rcimowicz J., Jak wypadamy w roli gospodarzy? Cudzoziemcy i ich prawa w działalności Rzecznika Praw
Obywatelskich, Warszawa 2003.
3. Auleytner J., Głąbicka K., Polskie kwestie socjalne na przełomie wieków, Wyd. WSP TWP, Warszawa 2001.
4. Auleytner J., Polityka społeczna w Polsce i w świecie, Wyd. WSP TWP, Warszawa 2012.
5. C
hrzanowska A., Klaus W., Integracja i pomoc społeczna wobec uchodźców w Polsce, Wyd. SIP – Analizy, Raporty,
Ekspertyzy nr 8/2007.
6. Cieślińska B. (red.), Wędrowcy i migranci – pomiędzy marginalizacją a integracją, Wyd. Nomos, Kraków 2005.
7. Florczak A., Uchodźcy w Polsce. Między humanitaryzmem a pragmatyzmem, Toruń 2003.
8. Głąbicka K., Europejski model socjalny, Wyd. PR, Radom 2012.
9. Grzymała-Moszczyńska H., Uchodźcy. Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami, wyd.Nomos, Kraków 2000.
10. Hryniewicz J., Uchodźcy w Polsce. Teoria i rzeczywistość, Wyd. Difin, Warszawa 2005.
11. .Jasiakiewicz A.: Pomoc integracyjna dla uchodźców, [w:] W. Klaus (red.): Prawne uwarunkowania integracji uchodź-
ców w Polsce. Komentarz dla praktyków, Warszawa 2006.
12. Jasińska-Kania A., Łoziński S., (red.), Obszary i formy wykluczenia etnicznego w Polsce, wyd. Scholar, Warszawa 2009.
13. Kaczmarczyk P., Lesińska M. (red.), Krajobrazy migracyjne Polski, Wyd. OBM UW, Warszawa 2012.
14. Klaus W. (red.), Prawne uwarunkowania integracji uchodźców, wyd. SIP, Warszawa 2008.
15. Majdzińska K., Trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy
lub ochronę uzupełniającą, Wyd. MCPS, Warszawa 2007.
16. Nowicka E., Polacy czy cudzoziemcy. Polacy za wschodnią granicą, Wyd. Nomos, Kraków2000.
17. Nowicka E., Świat człowieka-świat kultury, Wyd. PWN, Warszawa 2013.
18. Otok S. (red.), Transformacja problemów globalnych świata u progu XXI w., Wyd. WSP TWP, Warszawa 2013.
19. Polityka migracyjna Polski – stan obecny i postulowane działania, Wyd. URM, Warszawa 2012.
20. Polska polityka integracji cudzoziemców – założenia i wytyczne, MPiPS, Warszawa 2013.
21. Sierpowska I., Pomoc społeczna jako administracja świadcząca, Wyd. Lex, Warszawa 2012.
22. Uchodźcy w polskim społeczeństwie, Wyd. Vox Humana, Warszawa 2011.
47
2. Prawa socjalne uchodźców i emigrantów
2.1. Ustawodawstwo międzynarodowe

Problematyka migracyjna ma swoje umocowania prawne w wielu aktach międzynarodo-
wych. W Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ z 1948 r. art. 13 stanowi o prawie każ-
dego człowieka do swobodnego poruszania się, wyboru miejsca zamieszkania, a art. 14 daje
prawo każdemu o ubieganie się o azyl w przypadku prześladowania.
Konwencja o statusie uchodźców

Zapis ten został rozszerzony w przyjętej w 1951 roku Konwencji o Statusie Uchodźców, raty-
fikowanej przez Polskę w 1991roku65. Zgodnie z tą Konwencją termin uchodźca stosuje się do
osoby, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii,
narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych
przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie może lub nie chce, z powodu tych
obaw, korzystać z ochrony tego państwa i powrócić do tego państwa (art. 1 Konwencji).
W przypadku osoby posiadającej więcej niż jedno obywatelstwo określenie „państwowej
obywatelstwa” oznacza każde z państw, którego obywatelstwo ona posiada; fakt niesko-
rzystania, bez istotnej przyczyny wynikłej z uzasadnionej obawy, przez taką osobę z ochro-
ny jednego z państw, którego jest ona obywatelem, nie stanowi podstawy do odmowy
ochrony przez państwo, z którego ona pochodzi.
Artykuł 2 Konwencji określa obowiązki ogólne, które posiada każdy uchodźca w stosunku
do państwa, w którym się znajduje. Obejmują one w szczególności przestrzeganie praw
i przepisów, a także środków podjętych w celu utrzymania porządku publicznego.
Uchodźca nie może być dyskryminowany w państwie pobytu ze względu na rasę, religię
lub państwo pochodzenia.
Państwa przyznają uchodźcom na swoim terytorium co najmniej tak samo korzystne trak-
towanie, jak własnym obywatelom w sprawie wolności praktyk religijnych i wolności wy-
chowania religijnego ich dzieci66.
65
Konwencja Genewska – Konwencja dotycząca statusu uchodźców, została sporządzona w Genewie dnia 28 lipca
1951 r. (Dz. U. Nr 119, z 1991 r., poz. 515 i 516).
66
Art.4 Konwencji Genewskiej.
49
Państwo przyznaje uchodźcom takie samo traktowanie, jakie zwykle przyznawane jest
cudzoziemcom. Po upływie trzyletniego okresu zamieszkiwania wszyscy uchodźcy będą
korzystać na terytorium umawiających się państw z wyłączenia stosowania ustawowej
zasady wzajemności.
Prawa uchodźcy
Rozdział II Konwencji reguluje kwestie statusu prawnego. Zgodnie z art.12 status osobowy
każdego uchodźcy określa prawo państwa jego stałego zamieszkiwania, a jeżeli nigdzie stale
nie zamieszkuje, prawo państwa, w którym przebywa.
Prawa, które uchodźca nabył wcześniej, związane z jego statusem osobowym, a szczegól-
nie prawa związane z małżeństwem, będą przestrzegane.
Art.13 Konwencji przyznaje uchodźcy najbardziej korzystne traktowanie, w każdym przypadku
nie mniej korzystne niż przyznawane w tych samych okolicznością cudzoziemcom odnośnie
do nabycia mienia ruchomego i nieruchomego oraz związanych z tym praw, a także odnośnie
do najmu i innych umów dotyczących mienia ruchomego i nieruchomego.
Uprawnienia uchodźcy
Uchodźca ma równy dostęp do sądów (art.16), prawo wykonywania pracy najemnej na
tych samych warunkach jak obywatele danego państwa (art.17) do samozatrudnienia
(art.19), warunków bytowych (art.21), mieszkania (art.21), dostępu do edukacji (art.22).
Artykuł 23 zawiera zapis odnośnie opieki społecznej cyt. „Umawiające się Państwa przy-
znają uchodźcom legalnie przebywającym na ich terytorium takie samo traktowanie w za-
kresie opieki i pomocy społecznej, z jakiego korzystają ich obywatele”. Dodatkowo przy-
znaje się takie samo traktowanie, jak własnym obywatelom odnośnie do następujących
spraw (art.24): wynagrodzeń za pracę, dodatków rodzinnych, czasu pracy, pracy w godzi-
nach nadliczbowych, płatnych urlopów, ograniczenia pracy w domu, najniższego wieku
osób zatrudnianych, nauki zawodu i praktyki, pracy kobiet i osób młodocianych, a także
korzystania z uprawnień przyznanych w umowach zbiorowych, ubezpieczeń społecznych
(przepisy prawne dotyczące wypadków przy pracy, chorób zawodowych, macierzyństwa,
chorób, inwalidztwa, podeszłego wieku, śmierci, bezrobocia, świadczeń na rzecz rodziny
i innych obciążeń (prawo do odszkodowania za śmierć uchodźcy, która nastąpiła na skutek
wypadku w pracy lub choroby zawodowej).
Uchodźca korzysta z prawa poruszania się na terytorium państwa przyjmującego i ma

prawo wyboru miejsca stałego zamieszkania (art.26), prawo do posiadania dokumentów
tożsamości (art.27) i dokumentu podróży (art.28).
Artykuł 31 reguluje sytuację uchodźcy przebywającego nielegalnie w państwie przyjęcia

określając, że umawiające się państwa nie będą nakładały kar za nielegalny wjazd lub po-
byt na uchodźców przebywających bezpośrednio z terytorium, na którym ich życiu lub
50
Prawa socjalne uchodźców i emigrantów
wolności zagrażało niebezpieczeństwo w rozumieniu artykułu 1, i weszli lub przebywają

na ich terytorium bez zezwolenia, pod warunkiem że zgłoszą się bezzwłocznie do władz
i przedstawi wiarygodne przyczyny swojego nielegalnego wjazdu lub pobytu. Ponadto
umawiające się państwa nie będą nakładały na poruszanie się takich uchodźców ograni-
czeń poza tymi, które są niezbędne; ograniczenia takie będą stosowane tylko dopóty, do-
póki status tych uchodźców w państwie nie zostanie uregulowany lub dopóki nie zostaną
przyjęci w innym państwie. Umawiające się państwa przyznają uchodźcom odpowiedni
czas, jak również wszystkie niezbędne ułatwienia dla uzyskania prawa przyjęcia w innym
państwie.
Wydalić uchodźcę można tylko z powodu zagrożenia bezpieczeństwa państwowego lub

porządku publicznego (art.32).
Konwencje MOP
W konwencjach MOP zagwarantowano prawa migrujących pracowników (np. Konwencja
nr 97 i nr 143 MOP)67.
Konwencje Rady Europy

Również Rada Europy w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,
sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.68 reguluje kwestie związane z prześlado-
waniem, które może polegać w szczególności na69:
1. użyciu przemocy fizycznej lub psychicznej, w tym przemocy seksualnej;
2. zastosowaniu środków prawnych, administracyjnych, policyjnych lub sądowych
w sposób dyskryminujący lub o charakterze dyskryminującym;
3. wszczęciu lub prowadzeniu postępowania karnego albo ukaraniu, w sposób, który
ma charakter nieproporcjonalny lub dyskryminujący;
4. braku prawa odwołania się do sądu od kary o charakterze nieproporcjonalnym lub
dyskryminującym;
5. wszczęciu lub prowadzeniu postępowania karnego albo ukaraniu z powodu odmo-
wy odbycia służby wojskowej podczas konfliktu, jeżeli odbywanie służby wojskowej
stanowiłoby zbrodnię lub działania;
6. czynach skierowanych przeciwko osobom ze względu na ich płeć lub małoletniość.
Przy ocenie powodów prześladowania bierze się pod uwagę, że:

1. pojęcie rasy obejmuje w szczególności kolor skóry, pochodzenie lub przynależność
do określonej grupy etnicznej;
67
Nieratyfikowane przez Polskę.
68
Dz. U. Nr 61z 1993 r., poz. 284 i 285, z późn. zm.
69
Art.4 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Rada Europy, 1950r.
51
2. pojęcie religii obejmuje w szczególności:

a. posiadanie przekonań teistycznych, nieteistycznych lub ateistycznych,
b. udział lub powstrzymywanie się od udziału w obrzędach religijnych, sprawowa-
nych publicznie lub prywatnie, indywidualnie lub zbiorowo,
c. inne akty o charakterze religijnym, wyrażane przekonania lub formy zachowa-
nia indywidualnego lub zbiorowego, wynikające z wierzeń religijnych lub z nimi
związane;
3. pojęcie narodowości nie jest ograniczone do posiadania obywatelstwa lub jego bra-
ku, lecz obejmuje w szczególności przynależność do grupy określonej przez:
a. tożsamość kulturową, etniczną lub językową,
b. wspólne pochodzenie geograficzne lub polityczne,
c. powiązanie z ludnością w innym państwie;
4. pojęcie przekonań politycznych obejmuje w szczególności posiadanie opinii, myśli
lub przekonań w sprawach związanych z podmiotami dopuszczającymi się prześlado-
wań, oraz w sprawach ich polityki lub metod działania, bez względu na to, czy osoba,
która ubiega się o nadanie statusu uchodźcy, działała zgodnie z tą opinią, myślą lub
przekonaniem;
5. grupa jest uznawana jako określona grupa społeczna, jeżeli w szczególności posiada
odrębną tożsamość w kraju pochodzenia przez postrzeganie jej jako odrębnej od ota-
czającego społeczeństwa i jej członkowie mają wspólne cechy wrodzone lub wspólne
pochodzenie, których nie można zmienić, albo mają wspólne cechy lub przekonania
o takim znaczeniu dla ich tożsamości lub świadomości, że członek grupy nie może być
zmuszony do ich zmiany.
W zależności od warunków istniejących w kraju pochodzenia określona grupa społeczna

może stanowić grupę, której członkowie mają wspólną orientację seksualną, przy czym
orientacja seksualna nie może obejmować czynów, które według prawa polskiego są
przestępstwami.
W 1961 roku w opublikowanej Europejskiej Karcie Społecznej art.18 i 19 dają prawo do

prowadzenia działalności zarobkowej na terytorium innych układających się stron oraz
prawo pracowników migrujących i ich rodzin do ochrony i pomocy.
2.2. Ustawodawstwo UE
Na obszarze Unii Europejskiej podstawy prawa socjalnego tworzy się od początku powoła-
nia do życia pierwszej wspólnoty – EWWiS, są one zapisywane i stopniowo rozbudowywa-
ne w kolejno wydawanych traktatach. Traktaty wspólnotowe zaliczane są do pierwotnych
aktów prawnych. Dodatkowo od lat 60. XX wieku Rada UE może wydawać tzw. wtórne
akty prawne, do których zalicza się rozporządzenia, dyrektywy i decyzje. Pierwsze regulacje
52
prawne dotyczyły kwestii podejmowania pracy i ubezpieczeń społecznych. Wspólnotowe

akty prawne są instrumentem kreującym europejską przestrzeń socjalną70.
Traktat Lizboński
13 grudnia 2007 roku szefowie państw i rządów UE podpisali Traktat Lizboński71, koń-
cząc tym samym proces, który rozpoczął się Traktatem z Amsterdamu i Traktatem z Nicei.
Proces ten miał zwiększyć skuteczność i legitymację demokratyczną UE oraz uspójnić jej
działania72.
Główne cele Traktatu to: uczynienie UE bardziej demokratyczną, spełnienie oczekiwań
obywateli Unii w zakresie wysokich standardów dotyczących odpowiedzialności, otwar-
tości, przejrzystości i udziału obywateli oraz uczynienie UE bardziej wydajną i skuteczną
w radzeniu sobie z globalnymi wyzwaniami takimi jak zmiany klimatu, bezpieczeństwo
i zrównoważony rozwój.
Traktat Lizboński wszedł w życie 1 grudnia 2009 roku. Wyposaża on UE w nowoczesne
instytucje oraz niezawodne metody pracy tak, aby mogła ona skutecznie i aktywnie sta-
wić czoła wyzwaniom współczesnego świata. W szybko zmieniającej się rzeczywistości
mieszkańcy UE oczekują, że UE zajmie się kwestiami związanymi z globalizacją, zmianami
klimatycznymi oraz bezpieczeństwem i energią. Traktat lizboński wzmacnia demokrację
w UE i zwiększa jej zdolność do ochrony interesów swoich obywateli.
Ponadto dokument ten zmienia strukturę i sposób funkcjonowania instytucji europej-
skich, wzmacnia legitymację demokratyczną Unii Europejskiej oraz utrwala wartości
podstawowe.
Już w preambule Traktatu jest zapis „inspirowani kulturowym, religijnym i humanistycznym
dziedzictwem Europy, z którego wynikają powszechne wartości, stanowiące nienaruszalne
i niezbywalne prawa człowieka, jak również wolność, demokracja, równość oraz państwo
prawne”73.
W art.1a zapisano, że Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludz-
kiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw
człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne pań-
stwom członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tole-
rancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn74.
Art.2 Traktatu zapewnia swoim obywatelom „przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i spra-
wiedliwości bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu
70
K. Głąbicka, Europejski model socjalny…, dz.cyt., s.141.
71
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej C 306, 17.12.2007.
72
Nowym traktatem zmieniono Traktat o Unii Europejskiej, Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz Traktat
ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej.
73
Preambuła Traktatu o funkcjonowaniu UE.
74
Tamże, art. 1a.
53
osób, w powiązaniu z właściwymi środkami w odniesieniu do kontroli granic zewnętrz-

nych, azylu, imigracji, jak również zapobiegania i zwalczania przestępczości”.
Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców w WE

W Karcie Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców w krajach WE z 1989 r. za podsta-
wowe prawo socjalne uznano swobodę poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania.
Układ z Schengen
Kolejny ważny dokument to Układ z Schengen, podpisany 14 czerwca 1985 r. (tzw.
Schengen I). Ostatecznie zaczął on obowiązywać od 26 czerwca 1995 r. Stało się tak za
sprawą Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen podpisanej 19 czerwca 1990 roku.
Konwencja ta (tzw. Schengen II) wprowadza cały kompleks przepisów kompensacyjnych
(środków bezpieczeństwa) oraz potwierdza intencję zniesienia kontroli przepływu osób
i ułatwienia przewozu towarów przez granice wewnętrzne poszczególnych państw na-
leżących do Wspólnoty Europejskiej. Układ jest otwarty dla wszystkich członków Unii
Europejskiej. Wynikająca z niego swoboda przepływu osób wewnątrz tzw. strefy Schengen
dotyczy nie tylko obywateli państw - sygnatariuszy, ale wszystkich osób wszelkiej narodo-
wości i o dowolnym obywatelstwie, które przekraczają granice wewnętrzne na terenie
objętym porozumieniem.
U podstaw całego dorobku prawnego z Schengen leży zasada, że zniesienie kontroli na

granicach wewnętrznych musi pociągać za sobą intensyfikację kontroli na granicach ze-
wnętrznych. Konwencja określa więc warunki, których spełnienie jest wymagane przy
wjeździe obywateli państw trzecich na teren Schengen.
Konwencja Wykonawcza
Muszą oni posiadać ważną wizę wjazdową oraz środki finansowe, wystarczające na
pokrycie kosztów pobytu, a w razie potrzeby powinni udokumentować cel podróży.
Sygnatariusze Układu z Schengen ustalają wspólną listę krajów, których obywatele pod-
legają obowiązkowi wizowemu. Granicą zewnętrzną wjazdu na teren Schengen powin-
na być w zasadzie granica państwa, które wydało wizę. Wiza upoważniająca do wjazdu
i poruszania się po obszarze Schengen została ujednolicona zarówno co do wzoru, jak
i warunków wydawania. Wprowadzono dwa rodzaje wiz: mogą one być krótko- i długo-
terminowe. Wizy krótkoterminowe wydawane są na okres trzech miesięcy i obowiązują
na całym obszarze Schengen (obecnie na całym terytorium Unii Europejskiej), natomiast
wydawanie wiz długoterminowych pozostaje w gestii poszczególnych państw - sygnata-
riuszy, i taka wiza jest ograniczona do ich terenu. Obcokrajowcy przebywający na terenie
Schengen podlegają obowiązkowi meldunkowemu. Przewoźnicy przywożący podróż-
nych na teren obszaru Schengen są zobowiązani do zabrania z powrotem, do punktu wyj-
ściowego podróży, osoby nieposiadające wymaganych dokumentów; muszą się też liczyć
54
z karą pieniężną. W ramach Systemu Informacyjnego Schengen wymienia się informacje

o osobach niepożądanych, którym nie powinno się udzielić wizy.
Konwencja Wykonawcza ustala w sposób automatyczny kompetencje jednego państwa

do rozpatrywania wniosku azylowego, niezależnie od tego, gdzie taki wniosek został zło-
żony. Jeśli osoba starająca się o azyl przebywa na obszarze Schengen legalnie, wniosek
powinno rozpatrywać państwo, które wydało zezwolenie na pobyt (np. wizę). W przypad-
ku zaś, gdy dana osoba przebywa no obszarze Schengen nielegalnie, wniosek o azyl po-
winien być rozpatrzony przez państwo, przez którego granicę przedostał się starający się
o azyl na obszar Schengen. Takie rozwiązanie ma na celu wyeliminowanie nadużywania
przez obcokrajowców prawa azylowego.
21 grudnia 2007 roku Polska wraz z 8 innymi nowymi członkami Unii Europejskiej dołą-
czyła do strefy Schengen. Kraje te przyjęły ujednolicone zasady wjazdu i krótkotermino-
wego pobytu na ich terytorium. Obywatele krajów trzecich, aby wjechać na terytorium
Schengen, muszą posiadać ważny dokument podróży oraz wizę, jeśli jest ona wymagana.
Muszą również spełniać następujące warunki:
ÎÎ uzasadnić cel podróży i warunki planowanego pobytu, posiadać środki wystarczają-
ce na utrzymanie, zarówno podczas planowanego pobytu jak i na powrót do kraju
zamieszkania lub na tranzyt do państwa trzeciego, do którego osoba ta ma zagwa-
rantowany wjazd, albo być w stanie legalnie zdobyć wyżej wymienione środki;
ÎÎ nie mogą znajdować się na liście osób, którym odmówiono zgody na wjazd;
ÎÎ nie mogą być uznawani za osoby, które mogą naruszyć porządek publiczny, bezpie-
czeństwo lub stosunki międzynarodowe jednej z Umawiających się Stron. Państwa
Schengen wydają następujące rodzaje wiz jednolitych, które uprawniają posiadacza
do wjazdu oraz pobytu na terytorium Schengen:
Zasady wjazdu do strefy Schengen

ÎÎ Tranzytowa wiza lotniskowa (A) - upoważnia jedynie do wjazdu i pobytu w mię-
dzynarodowej strefie tranzytowej lotniska(nie upoważnia do wjazdu na terytorium
Schengen czy opuszczenia strefy tranzytowej lotniska),
ÎÎ wiza krótkoterminowa (C) - umożliwia przebywanie na terytorium Polski lub wszyst-
kich państw Schengen łącznie (w czasie jednego lub kilku wjazdów) do 90 dni
w okresie półrocznym liczonym od daty pierwszego wjazdu,
ÎÎ wiza Schengen o ograniczonej ważności terytorialnej (LTV) - ważna tylko na Polskę
lub z wyłączeniem określonego państwa/państw Schengen) upoważnia do pobytu
jedynie na terytorium państwa/państw, na które jest ważna,
ÎÎ wiza krajowa (D) - upoważnia do przebywania na terytorium Polski na czas pobytu
oraz okres ważności, na jaki została wydana; oraz dodatkowo do poruszania się po
terytorium pozostałych państw Schengen do trzech miesięcy w okresie półrocznym.
55
Posiadacze zezwoleń na pobyt wydanych przez jedno z państw Schengen mogą podróżo-
wać po strefie Schengen przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy.
W przypadku Rzeczypospolitej Polskiej tytułami pobytowymi są75:

ÎÎ zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony,
ÎÎ zezwolenie na osiedlenie się,
ÎÎ zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE,
ÎÎ zgoda na pobyt tolerowany,
ÎÎ status uchodźcy.
Przekraczając granicę Rzeczypospolitej Polskiej cudzoziemiec posiadający jedno z ww. ze-

zwoleń powinien posiadać ważną kartę pobytu, która jest dokumentem potwierdzającym
posiadanie w Polsce tytułu pobytowego.
Wejście Polski do strefy Schengen nie wpłynęło na uregulowania prawne oraz praktykę
orzeczniczą w zakresie udzielania cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej76. Spowodowało natomiast znaczący wzrost liczby złożonych w 2007 r.
w Rzeczpospolitej Polskiej wniosków o nadanie statusu uchodźcy. W 2007 r. przyjętych
zostało 4 563 tego typu wnioski. Wnioskami o nadanie statusu uchodźcy zostało objętych
10 048 osób. W porównaniu do roku 2006 nastąpił więc wzrost liczby złożonych wniosków
o około 45% oraz wzrost liczby osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy o około
41%. Wyraźne tendencje wzrostowe odnotowywane były w miesiącach poprzedzających
akcesję do strefy Schengen (np. we wrześniu 2007 r. złożonych zostało 478 wniosków
obejmujących 1 087 osób, w październiku - 473 wnioski obejmujące 1 023 osoby, w li-
stopadzie - 572 wnioski dotyczące 1 354 osób, w grudniu 1 028 wniosków dotyczących
2 466 osób). Tego typu tendencja była przede wszystkim skutkiem obaw cudzoziemców,
iż po wejściu Polski do strefy Schengen wjazd na terytorium naszego kraju i wystąpienie
z wnioskiem o nadanie statusu uchodźcy będzie utrudnione lub wręcz nawet niemożliwe.
Dostęp do procedury statusowej nie został tymczasem w żaden sposób ograniczony77.
W związku z tym, że większość cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodź-
cy korzysta w czasie trwania postępowania z pomocy Urzędu do spraw Cudzoziemców,
poważnym problemem stała się kwestia zapewnienia tym osobom zakwaterowania oraz
stosownej pomocy socjalnej oraz medycznej.
Po dniu 21 grudnia 2007 roku obserwowana była tendencja wzrostowa w zakresie przy-
padków samowolnego opuszczania przez podopiecznych Urzędu ośrodków dla cudzo-
ziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. Zwykle osoby te po wyjeździe
75
Na podstawie art.3 ustawy o udzieleniu cudzoziemcom ochrony…, dz.cyt.
76
Doświadczenia Urzędu do spraw Cudzoziemców z punktu widzenia kilku miesięcy po wejściu do strefy Schengen
w aspekcie systemu udzielania ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
77
Tamże.
56
z terytorium naszego kraju udawały się do Austrii, Niemiec i Francji, gdzie ponownie wy-
stępowały z wnioskami o nadanie statusu uchodźcy.
Wskazać jednak należy, iż przystąpienie do strefy Schengen nie zwolniło Polski ze zobowią-
zań wynikających z przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 343/2003 z dnia 18 lutego 2003 r.
ustanawiającego kryteria i mechanizmy określania państwa członkowskiego, które jest odpo-
wiedzialne za rozpatrzenie wniosku o azyl złożonego w jednym z państw członkowskich przez
obywatela kraju trzeciego (tzw. Dublin II). W związku z powyższym, w roku 2008 nastąpił wzrost
wniosków kierowanych do Polski z innych państw członkowskich Unii Europejskiej o przyjęcie
osób, które wcześniej aplikowały o nadanie statusu uchodźcy w Polsce. Do dnia 31 grudnia
2008 r. wpłynęło 3 601 tego typu wniosków (dwukrotnie więcej niż w roku 2007), a do Polski
przekazano 1 916 cudzoziemców (czterokrotnie więcej niż w roku 2007).
Rozporządzenie Dublin II78

Jest to Rozporządzenie Rady (WE) nr 343/2003 z dnia 18 lutego 2003 r. ustanawiające kry-
teria i mechanizmy określania państwa członkowskiego właściwego dla rozpatrywania
wniosku o azyl, wniesionego w jednym z państw członkowskich przez obywatela państwa
trzeciego. Niniejsze rozporządzenie ma na celu określenie w możliwie jak najkrótszym cza-
sie państwa członkowskiego właściwego dla rozpatrywania wniosku o azyl i zapobieganie
nadużyciom w procedurach azylowych79.
Rozporządzenie ustanawia zasadę, że tylko jedno państwo członkowskie jest odpowie-
dzialne za rozpatrywanie wniosku o azyl. Celem jest zapobieganie odsyłaniu osób ubiega-
jących się o azyl z jednego kraju do drugiego, a także zapobieganie nadużyciom systemu
poprzez składanie kilku wniosków o udzielenie azylu przez jedną osobę.
W związku z tym zostały określone obiektywne i hierarchiczne kryteria w celu okre-
ślenia dla każdego wniosku o azyl państwa członkowskiego odpowiedzialnego za jego
rozpatrzenie.
Wymienione poniżej kryteria powinny być stosowane w kolejności ich przedstawienia
w oparciu o istniejącą sytuację w czasie pierwszego złożenia wniosku o udzielenie azylu
w państwie członkowskim.
Zasady Dublin II
Zasada jedności rodziny
W przypadku, gdy osoba ubiegająca się o azyl jest nieletnim pozbawionym opieki, pań-
stwem członkowskim odpowiedzialnym za rozpatrywanie wniosku jest to państwo, w któ-
rym członek jego lub jej rodziny przebywa zgodnie z prawem, pod warunkiem, że leży
to w najlepszym interesie nieletniego. W przypadku braku członka rodziny państwem
78
Rozporządzenie Dublin II zastępuje konwencję dublińską z 1990 r., która ustanowiła kryteria odnoszące się dla kra-
jów właściwych do rozpatrywania wniosków o azyl. Rozporządzenie stosują wszystkie państwa członkowskie, a także
Norwegia, Islandia, Szwajcaria i Liechtenstein.
79
Dz.U. L 50 z 25.2.2003 r.
57
członkowskim odpowiedzialnym za rozpatrywanie wniosku jest to państwo, w którym

nieletni złożył wniosek o udzielenie azylu.
W przypadku osób dorosłych, jeśli członek rodziny wnioskodawcy posiada już status
uchodźcy w jednym państwie członkowskim lub jeśli wniosek tej osoby jest rozpatrywany,
za rozpatrzenie wniosku o azyl jest odpowiedzialne to państwo członkowskie pod warun-
kiem, że zainteresowane osoby sobie tego życzą.
Ponadto wnioski o azyl składane jednocześnie lub w krótkich odstępach przez kilku człon-
ków rodziny mogą być rozpatrywane łącznie.
Wydawanie pozwoleń lub wiz

Państwo członkowskie, które wydało wnioskodawcy ważne pozwolenie na pobyt lub
wizę jest odpowiedzialne za rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu. W przypadku, gdy
osoba ubiegająca się o azyl jest w posiadaniu więcej niż jednego ważnego dokumentu
stałego pobytu lub wizy wydanej przez różne państwa członkowskie, odpowiedzialność
za rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu spoczywa na państwie członkowskim, które
wydało dokument o najpóźniejszej dacie wygaśnięcia.
Te same zasady obowiązują, gdy osoba ubiegająca się o azyl jest w posiadaniu jednego
lub większej liczby dokumentów stałego pobytu, które wygasły mniej niż dwa lata wcześ-
niej lub jednej lub więcej wiz, które wygasły mniej niż sześć miesięcy wcześniej, o ile wnio-
skodawca nie opuści terytorium państw członkowskich.
Nielegalny wjazd lub pobyt na terytorium państwa członkowskiego

Jeżeli wnioskodawca nielegalnie przekroczył granicę państwa członkowskiego, państwo
to jest odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o azyl. Odpowiedzialność ta wygasa dwa-
naście miesięcy po dacie nielegalnego przekroczenia granicy.
Jeżeli osoba ubiegająca się o azyl mieszka w państwie członkowskim nieprzerwanie przez
okres co najmniej pięciu miesięcy przed złożeniem wniosku o azyl, za rozpatrzenie wnio-
sku jest odpowiedzialne to państwo członkowskie. Jeżeli wnioskodawca mieszkał przez
okres co najmniej pięciu miesięcy w kilku państwach członkowskich, państwo członkow-
skie, w którym mieszkał ostatnio, było odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku.
Legalny wjazd na terytorium państwa członkowskiego

Jeżeli obywatel państwa trzeciego złożył wniosek o azyl w państwie członkowskim, w któ-
rym nie był objęty obowiązkiem wizowym, za rozpatrzenie wniosku jest odpowiedzialne
państwo członkowskie, w którym wniosek został złożony.
Wniosek złożony w międzynarodowym obszarze tranzytowym portu lotniczego

W przypadku, gdy wniosek o udzielenie azylu został złożony w międzynarodowym obsza-
rze tranzytowym lotniska w państwie członkowskim, państwo członkowskie jest odpowie-
dzialne za rozpatrywanie wniosku.
58
Wyjątki
W przypadku, gdy na podstawie wymienionych kryteriów nie można wyznaczyć państwa
członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu, odpo-
wiedzialne za rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu jest pierwsze państwo człon-
kowskie, w którym wniosek został złożony.
Na wniosek innego państwa członkowskiego każde państwo członkowskie może zgodzić
się na rozpatrzenie wniosku o azyl, za który nie jest odpowiedzialne ze względów huma-
nitarnych, w szczególności ze względów rodzinnych lub kulturowych, pod warunkiem że
zainteresowane osoby sobie tego życzą.
Państwo członkowskie określone jako odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o azyl
musi przejąć wnioskodawcę i rozpatrzyć wniosek.
Z w/w opisanym rozporządzeniem jest powiązane rozporządzenie Parlamentu
Europejskiego i Rady ustanawiające kryteria i mechanizmy ustalania państwa człon-
kowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony mię-
dzynarodowej, złożonego w jednym z państw członkowskich przez obywatela kraju
trzeciego lub bezpaństwowca80.Ten akt prawny ma na celu zwiększenie skuteczności sy-
stemu i zapewnienie, by wszystkie potrzeby osób ubiegających się o ochronę międzynarodo-
wą były objęte procedurą ustalania odpowiedzialności. Ponadto, zgodnie z planem polityki
azylowej, wniosek ma na celu reagowanie na sytuacje, w których możliwości przyjmowania
i systemy azylowe państw członkowskich znajdują się pod szczególną presją, i w których
poziom ochrony osób ubiegających się o ochronę międzynarodową jest niewystarczający.
2.3. Ustawodawstwo polskie

Od początku lat 90. XX wieku normy prawne dotyczące kwestii migracji zaczęły się two-
rzyć również w Polsce i obecnie są one zgodne ze standardami międzynarodowymi i przy-
jętymi rozwiązaniami w tym zakresie w Radzie Europy i Unii Europejskiej.
Konstytucja RP
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej81 w rozdziale II pt. „Wolności, prawa i obowiązki czło-
wieka i obywatela” wśród zasad ogólnych wart. 37.zawiera zapis: „Kto znajduje się pod
władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji.
80
COM(2008) 820 nieopublikowana w Dzienniku Urzędowym dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95/
UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpań-
stwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób kwalifikujących
się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony (Dz. Urz. UE L 337 z 20.12.2011).
81
Tekst uchwalony w dniu 2 kwietnia 1997 r. przez Zgromadzenie Narodowe. Tekst Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
ogłoszono w Dz.U. z 1997 r, nr 78 ., poz. 483, zm. Dz.U. z 2001 r., nr 28, poz. 319, zm. Dz.U. z 2006 r., nr 200, poz. 1471,
zm. Dz.U. z 2009 r., nr 114, poz. 946.
59
Wyjątki od tej zasady, odnoszące się do cudzoziemców, określa ustawa”.

W art. 38. Konstytucja RP gwarantuje każdemu człowiekowi prawną ochronę życia. Każdy
zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany
o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania
przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od
przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tym-
czasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami (art.41).
W Konstytucji RP z 1997 r. zostały wpisane prawa dotyczące cudzoziemców. Art. 56
Konstytucji stanowi, że cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w RP na zasadach
określonych w ustawie, a cudzoziemcowi, który w RP poszukuje ochrony przed prześlado-
waniem może być przyznany status uchodźcy. Każdy obywatel może swobodnie opuścić
terytorium RP (art.52).
Ustawa o cudzoziemcach
25 czerwca 1997 r. została uchwalona pierwsza ustawa o cudzoziemcach82, a nowa ustawa
o cudzoziemcach z dnia 12 grudnia 2013 r., która weszła w życie 1 maja 2014 r.83. Definiuje
ona cudzoziemców w Polsce, określa zasady i warunki ich wjazdu na terytorium RP, przejaz-
du, pobytu i wyjazdu, wskazuje jak postępować z osobami mającymi kilka obywatelstw. Do
tej ustawy Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał akty wykonawcze84. w art.1
ustawa określa zasady i warunki wjazdu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, ich przejazdu przez to terytorium, pobytu na nim i wyjazdu z niego, tryb postępo-
wania oraz organy właściwe w tych sprawach.
Ze względu na swą objętość i strukturę redakcyjną (ustawa liczy sobie 522 artykuły i jest
podzielona na działy i rozdziały), nowy akt prawny można nazwać kodeksem cudzoziem-
ców. Kwestie dotyczące legalizacji pobytu cudzoziemców zostały uregulowane w dziale
V (zezwolenie na pobyt czasowy) i w dziale VI (zezwolenie na pobyt stały i zezwolenie na
pobyt rezydenta długoterminowego UE).
Zezwolenie na pobyt czasowy będzie udzielane:
ÎÎ na pracę (jako łączne zezwolenie na pobyt i na pracę),
ÎÎ w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji,
ÎÎ w celu wykonywania pracy przez cudzoziemca delegowanego przez pracodawcę
zagranicznego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
ÎÎ w celu prowadzenia działalności gospodarczej,
82
Dz. U., z dnia 26 września 1997 r., nr 114, poz. 739.
83
30 grudnia 2013r. została opublikowana w Dzienniku Ustaw nowa ustawa o cudzoziemcach (Dz. U. z 2013r. poz. 1650).
Ustawa wejdzie w życie 1 maja 2014 r.
84
Min: Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 23 grudnia 1997r. w sprawie szczegółowych
zasad, trybu postępowania oraz wzorów dokumentów w sprawach cudzoziemców oraz Rozporządzenie Ministra
Spraw Wewnętrznych w sprawie warunków wykonywania zatrzymania i aresztu w celu wydalenia cudzoziemca, wa-
runków jakim powinny odpowiadać strzeżone ośrodki, a ponadto w sprawie regulaminu pobytu w tych ośrodkach.
60
ÎÎ w celu kształcenia się na studiach,

ÎÎ w celu prowadzenia badań naukowych,
ÎÎ członkom rodzin obywateli Rzeczypospolitej Polskiej oraz członkom rodzin
cudzoziemców,
ÎÎ ofiarom handlu ludźmi,
ÎÎ ze względu na okoliczności wymagające krótkotrwałego pobytu,
ÎÎ ze względu na inne okoliczności.
Zezwolenie na pobyt stały będzie udzielane:

1. dziecku cudzoziemca, któremu udzielono zezwolenia na pobyt stały lub zezwole-
nia na pobyt rezydenta długoterminowego UE pozostającemu pod jego władzą
rodzicielską,
2. urodzonemu po udzieleniu rodzicowi zezwolenia na pobyt stały lub zezwolenia na
pobyt rezydenta długoterminowego UE, lub
3. urodzonemu w okresie ważności zezwolenia na pobyt czasowy udzielonemu temu
cudzoziemcowi,
4. dziecku obywatela polskiego pozostającemu pod jego władzą rodzicielską,
5. osobie o polskim pochodzeniu zamierzającej osiedlić się na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej na stałe,
6. cudzoziemcowi pozostającemu w uznawanym przez prawo Rzeczypospolitej Polskiej
związku małżeńskim z obywatelem polskim przez co najmniej 3 lata przed dniem
złożenia wniosku i przebywającemu bezpośrednio przed złożeniem wniosku na te-
rytorium Rzeczypospolitej Polskiej nieprzerwanie przez okres nie krótszy niż 2 lata na
podstawie zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego ze względu na małżeństwo
z obywatelem polskim lub w związku z uzyskaniem statusu uchodźcy, ochrony uzu-
pełniającej lub zgody na pobyt ze względów humanitarnych,
7. ofierze handlu ludźmi,
8. cudzoziemcowi przebywającemu nieprzerwanie na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej bezpośrednio przed złożeniem wniosku przez okres nie krótszy niż 5 lat na
podstawie statusu uchodźcy, ochrony uzupełniającej lub zgody na pobyt ze wzglę-
dów humanitarnych,
9. cudzoziemcowi przebywającemu nieprzerwanie na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej bezpośrednio przed złożeniem wniosku przez okres nie krótszy niż 10 lat na
postawie zgody na pobyt tolerowany,
10. cudzoziemcowi, któremu udzielono na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej azylu,
11. cudzoziemcowi posiadającemu Kartę Polaka i zamierzającemu osiedlić się na teryto-
rium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe.
61
Do postępowań administracyjnych niezakończonych do dnia wejścia w życie nowej usta-

wy o cudzoziemcach decyzją ostateczną i wszczętych przed tym dniem będą stosowane
dotychczasowe przepisy.
Ustawa o udzieleniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP

Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej85określa zasady, warunki i tryb udzielania cudzoziemcom ochro-
ny na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz organy właściwe w tych sprawach.
Dział II ustawy reguluje zasady nadawania, odmowy nadania i pozbawiania statusu
uchodźcy oraz udzielania, odmowy udzielenia i pozbawiania ochrony uzupełniającej.
Zgodnie z art. 13 ustawy „cudzoziemcowi nadaje się status uchodźcy, jeżeli na skutek uza-
sadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju pochodzenia z powodu rasy, religii, na-
rodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej nie
może lub nie chce korzystać z ochrony tego kraju.
Status uchodźcy nadaje się także małoletniemu dziecku cudzoziemca, który uzyskał status
uchodźcy w Rzeczypospolitej Polskiej, urodzonemu na tym terytorium.
Cudzoziemcowi, który nie spełnia warunków do nadania statusu uchodźcy udziela się
ochrony uzupełniającej, w przypadku gdy powrót do kraju pochodzenia może narazić go
na rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy przez86:
1)orzeczenie kary śmierci lub wykonanie egzekucji,
2)tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie,
3)poważne i zindywidualizowane zagrożenie dla życia lub zdrowia wynikające z po-
wszechnego stosowania przemocy wobec ludności cywilnej w sytuacji międzynarodowe-
go lub wewnętrznego konfliktu zbrojnego – i ze względu na to ryzyko nie może lub nie
chce korzystać z ochrony kraju pochodzenia.
Podmiotami dopuszczającymi się prześladowań lub wyrządzającymi poważną krzywdę
mogą być:
1. organy władzy publicznej kraju pochodzenia;
2. ugrupowania lub organizacje kontrolujące kraj pochodzenia lub znaczną część jego
terytorium;
3. podmioty inne niż określone w pkt. 1 i 2, w przypadku gdy podmioty, w tym organizacje
międzynarodowe, nie mogą lub nie chcą zapewnić ochrony przed prześladowaniem
lub ryzykiem doznania poważnej krzywdy.
Na podstawie art. 17. tejże ustawy cudzoziemiec może powoływać się na uzasadnioną oba-
wę przed prześladowaniem lub rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy, spowo-
dowane wydarzeniami, które nastąpiły po opuszczeniu kraju pochodzenia. W przypadku,
85
Dz. U. z 2009 r., Nr 189, poz. 1472, z późn. zm.
86
Art.15 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP.
62
o którym mowa powyżej, uzasadniona obawa przed prześladowaniem lub rzeczywiste

ryzyko doznania poważnej krzywdy mogą być spowodowane działaniem cudzoziemca
po opuszczeniu kraju pochodzenia, w szczególności gdy były one wyrazem i kontynuacją
przekonań lub orientacji seksualnych posiadanych w kraju pochodzenia.
Małoletni cudzoziemiec
Zgodnie z art.61 organ przyjmujący wniosek o nadanie statusu uchodźcy, złożony przez
małoletniego bez opieki występuje niezwłocznie do sądu opiekuńczego właściwego ze
względu na miejsce pobytu małoletniego z wnioskiem o ustanowienie kuratora do repre-
zentowania małoletniego w postępowaniu w sprawie nadania statusu uchodźcy i umiesz-
czenie małoletniego w placówce opiekuńczo-wychowawczej.
Oznacza to, że organ przyjmujący wniosek doprowadza małoletniego bez opieki do rodzi-
ny zastępczej zawodowej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego lub placówki opiekuń-
czo-wychowawczej typu interwencyjnego.
Małoletni bez opieki przebywa w rodzinie zastępczej zawodowej pełniącej funkcję po-
gotowia rodzinnego lub placówce opiekuńczo-wychowawczej typu interwencyjnego do
czasu wydania orzeczenia przez sąd opiekuńczy87.
Małoletniego bez opieki, któremu odmówiono nadania statusu uchodźcy i udzielenia
ochrony uzupełniającej, pozostawia się w placówce opiekuńczo-wychowawczej do czasu
przekazania go organom lub organizacjom kraju pochodzenia, do których zadań statuto-
wych należą sprawy małoletnich.
Rozdział 7 określa prawa i obowiązki cudzoziemca, który posiada status uchodźcy lub ko-
rzysta z ochrony uzupełniającej. Cudzoziemca korzystającego z ochrony czasowej po przy-
jeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poucza się w języku dla niego zrozumiałym
o trybie i zasadach postępowania związanego z ochroną czasową oraz o przysługujących
mu prawach i ciążących na nim obowiązkach.
Ustawa o pomocy społecznej

W myśl ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej88 cudzoziemiec zamieszkują-
cy i przebywający na terytorium RP, posiadający ochronę uzupełniającą lub status uchodź-
cy nadany w Rzeczpospolitej Polskiej ma prawo do świadczeń pomocy społecznej89.
Przepis ten realizuje tym samym treść artykułu 23. Konwencji Genewskiej z dnia 28 lip-
ca 1951 roku dotyczącej statusu uchodźcy, zobowiązującego umawiające się państwa
do przyznania uchodźcom legalnie przebywającym na ich terytorium takiego samego
traktowania w zakresie opieki i pomocy społecznej, z jakiego korzystają ich obywatele.
87
Art.62 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP.
88
Dz. U. z 2008 r., Nr 115, poz. 728 z późn. zm.
89
Art. 5 pkt 2 lit. a ustawy o pomocy społecznej.
63
Cudzoziemcy posiadający zgodę na pobyt tolerowany mają prawo do pomocy w formie

schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania oraz zasiłku celowego90.
Prawa socjalne cudzoziemców

Ustawa o pomocy społecznej w art. 5. ustanawia, że „ prawo do świadczeń z pomocy spo-
łecznej, jeżeli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej, przysługuje: …2) „cudzo-
ziemcom mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej:
a. na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoter-
minowego Wspólnot Europejskich, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony
udzielonego w związku z okolicznością, o której mowa w art. 53 ust. 1 pkt 13 usta-
wy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach91, zgody na pobyt tolerowany lub
w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy lub ochrony
uzupełniającej,
b. na podstawie zgody na pobyt tolerowany – w formie schronienia, posiłku, niezbęd-
nego ubrania oraz zasiłku celowego”.
Artykuł 7 cytowanej ustawy jako przyczyny trudnych sytuacji życiowych, ze względu na

które potrzebującym udziela się pomocy, wymienia: sieroctwo, ubóstwo, bezdomność,
bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwałą lub ciężką chorobę, przemoc w rodzinie,
potrzebę ochrony dziecka i rodziny, uzależnienia, sytuacje nagłe i nieprzewidywalne,
trudności w przystosowaniu i integracji z powodu opuszczenia placówki opiekuńczo
wychowawczej lub zakładu karnego, trudności w integracji osób, które otrzymały sta-
tus uchodźcy. Problemy integracyjne uchodźców zostały tu zakwalifikowane jako jedna
z przyczyn trudnej sytuacji życiowej. Warto jednak podkreślić, że sytuacja, w której znajdu-
ją się uchodźcy i osoby, którym udzielono zgody na pobyt tolerowany, sama w sobie jest
przyczyną ubóstwa, bezdomności i bezrobocia.
Świadczenia pomocy społecznej

Artykuł 36 ustawy o pomocy społecznej dzieli świadczenia z pomocy społecznej na:
a. Świadczenia pieniężne:
• zasiłek stały,
• zasiłek okresowy,
• zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy,
• zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie,
• pomoc dla rodzin zastępczych,
• pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki,
90
Art. 5 pkt 2 lit. b ustawy o pomocy społecznej.
91
Dz. U. Nr 128, poz. 1175 z poźn. zm.
64
• świadczenia pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką

języka polskiego dla uchodźców.
b. świadczenia niepieniężne:
• praca socjalna,
• bilet kredytowany,
• składki na ubezpieczenie zdrowotne,
• składki na ubezpieczenie społeczne,
• pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie,
• sprawienie pogrzebu,
• poradnictwo specjalistyczne,
• interwencja kryzysowa,
• schronienie,
• posiłek,
• niezbędne ubranie,
• usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w ro-
dzinnych domach pomocy,
• specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach
wsparcia,
• mieszkanie chronione,
• pobyt i usługi w domu pomocy społecznej,
• opieka i wychowanie w rodzinie zastępczej i w placówce
opiekuńczo-wychowawczej,
• pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w miesz-
kaniu chronionym,
• pomoc w uzyskaniu zatrudnienia,
• pomoc na zagospodarowanie – w formie rzeczowej dla osób usamodzielnia-
nych, szkolenia,
• poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna prowadzone przez ośrodki
adopcyjno-opiekuńcze.
Społeczna integracja cudzoziemców

Rozdział 5 (art. od 91 do 95) ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej jest
w całości poświęcony społecznej integracji uchodźców.
Art. 91. ustawy o pomocy społecznej reguluje kwestie udzielania pomocy mającej na celu
wspieranie procesu jego integracji. Oznacza to, że prawo do pomocy integracyjnej jest
szczególnym uprawnieniem przyznawanym osobom, które uzyskały status uchodźcy
bądź ochronę uzupełniającą.
Pomocy dla cudzoziemca udziela starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania

cudzoziemca.
65
Pomocy dla cudzoziemca udziela się na wniosek cudzoziemca złożony do starosty, za po-
średnictwem powiatowego centrum pomocy rodzinie, w terminie 60 dni od dnia uzyska-
nia przez niego w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej.
Wniosek obejmuje małoletnie dzieci cudzoziemca oraz jego małżonka, jeżeli uzyskali
w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą.
Wniosek powinien zawierać:

1. pisemną deklarację o zamiarze zamieszkania na terenie określonego województwa;
2. pisemne oświadczenie, że z podobnym wnioskiem cudzoziemiec nie zwrócił się na
terenie innego województwa;
3. pisemne oświadczenie o gotowości przystąpienia do uzgodnionego programu
integracji.
Formalności przyznawania pomocy cudzoziemcom

W przypadku cudzoziemca, który uzyskał w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, do
wniosku należy dołączyć kopie:
1. decyzji o nadaniu statusu uchodźcy;
2. dokumentu podróży przewidzianego w Konwencji Genewskiej;
3. karty pobytu wydanej w związku z nadaniem statusu uchodźcy.
W przypadku cudzoziemca, który uzyskał w Rzeczypospolitej Polskiej ochronę uzupełnia-

jącą, do wniosku należy dołączyć kopie:
1. decyzji o odmowie nadania statusu uchodźcy, w której udzielono cudzoziemcowi
ochrony uzupełniającej;
2. karty pobytu wydanej w związku z udzieleniem ochrony uzupełniającej.
Cudzoziemiec dołącza do wniosku także inne dokumenty będące w jego posiadaniu, któ-
re mogą pomóc w opracowaniu programu integracji.
Pomoc dla cudzoziemca przysługuje począwszy od miesiąca kalendarzowego, w którym

cudzoziemiec złożył wniosek.
Pomoc dla cudzoziemca przebywającego w ośrodku dla cudzoziemców ubiegających się
o nadanie statusu uchodźcy przysługuje począwszy od miesiąca kalendarzowego, w któ-
rym cudzoziemiec opuścił ośrodek.
Pomoc dla cudzoziemca nie przysługuje cudzoziemcowi będącemu małżonkiem obywa-
tela polskiego.
Pomoc małoletnim cudzoziemcom

Art. 91a. reguluje z kolei kwestie udzielenia pomocy małoletniemu cudzoziemcowi przeby-
wającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez przedstawiciela ustawowego, który
66
uzyskał w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą. Powinien

ją zapewnić starosta właściwy ze względu na miejsce pobytu małoletniego, zaś dyrektor
placówki opiekuńczo-wychowawczej lub regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycz-
nej, o którym mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, za-
wiadamia właściwy sąd opiekuńczy o udzielaniu pomocy małoletniemu cudzoziemcowi.
Zgodnie z art.92. pomocy dla cudzoziemca udziela się w okresie nie dłuższym niż 12 mie-
sięcy. Rodzaje pomocy przewidzianej dla cudzoziemca są następujące92.
Rodzaje przyznawanej pomocy społecznej

a. świadczenia pieniężne na utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na
żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe, pokry-
cie wydatków związanych z nauką języka polskiego; opłacanie składki na ubezpiecze-
nie zdrowotne określonej w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych93;
b. pracę socjalną;
c. poradnictwo specjalistyczne, w tym poradnictwo prawne, psychologiczne i rodzinne;
d. udzielanie informacji oraz wsparcia w kontaktach z innymi instytucjami, w szcze-
gólności z instytucjami rynku pracy, ze środowiskiem lokalnym oraz organizacjami
pozarządowymi;
e. inne działania wspierające proces integracji cudzoziemca.
Ramowe programy kursów nauki języka polskiego dla cudzoziemców uwzględniają różni-
ce kulturowe między różnymi grupami cudzoziemców.
Wydatki, są pokrywane w uzgodnieniu z cudzoziemcem bezpośrednio przez powiatowe
centrum pomocy rodzinie.
Artykuł 93 reguluje kwestie realizacji indywidualnych programów integracji oraz zobowią-
zania powiatowego centrum pomocy rodzinie w tej kwestii.
Kolejny artykuł nr 94 określa kwestie zamieszkania i wyboru miejsca zamieszkania przez
cudzoziemca i wynikające z tego prawo do pomocy, natomiast art.95 wskazuje na okolicz-
ności, które powodują wstrzymanie pomocy dla cudzoziemca.
Ustawa o zatrudnieniu socjalnym

Ustawa o zatrudnieniu socjalnym94z dnia 13 czerwca 2003 r. ma na celu zwalczanie wy-
kluczenia społecznego wśród siedmiu grup społecznych: bezdomnych, uzależnionych
od alkoholu, narkotyków, chorych psychicznie, długotrwale bezrobotnych, zwalnianych
92
Art.92 ustawy o pomocy społecznej.
93
Dz.U. z 2008 r., Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.
94
Dz.U. z 2003 r ., nr 122, poz.1143.
67
z zakładów karnych i uchodźców realizujących indywidualny program integracji, w ro-

zumieniu przepisów o pomocy społecznej. Na mocy tej ustawy została powołana nowa
instytucja rynku pracy – centra integracji społecznej, których celem jest reintegracja za-
wodowa i społeczna grup marginalizowanych. Zgodnie z art. 6 ustawy o zatrudnieniu
socjalnym po zakończeniu uczestnictwa w zajęciach w Centrum Integracji Społecznej,
a w uzasadnionych przypadkach także przed jego zakończeniem, na wniosek kierownika
Centrum, pracownika socjalnego i uczestnika – lub po uczestnictwie w klubie integracji
społecznej na wniosek pracownika socjalnego lub uczestnika – uczestnicy mogą podjąć
wspólną działalność gospodarczą w formie spółdzielni socjalnej, na zasadach określonych
w ustawie z 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych95. W lipcu 2007 r. wprowa-
dzono nowelizację ustawy o zatrudnieniu socjalnym96. Nowa regulacja wprowadziła kilka
istotnych zmian w realizacji programów reintegracji społecznej i zawodowej podejmowa-
nych przez centra i kluby integracji społecznej. Wzbogacony został pakiet instrumentów
oddziaływania – np. stworzono integracyjną premię motywacyjną, a także wprowadzo-
no zmiany zwiększające dyscyplinę wśród osób biorących udział w zajęciach (limit dni
zwolnienia lekarskiego). Nowelizacja ustawy poszerzyła również katalog osób, mogących
uczestniczyć w zajęciach centrum integracji społecznej o osoby niepełnosprawne, wpro-
wadzone zostały także nowe przepisy umożliwiające organizowanie przez kluby integracji
społecznej lokalnych programów prac społecznie użytecznych.
Ideą zatrudnienia socjalnego jest odejście od rozwiązań o charakterze pasywnym w ob-

szarze polityki społecznej („zasiłki zamiast pracy”) i przejście do rozwiązań o charakterze
aktywnym i prorozwojowym („dochody z pracy zamiast zasiłków”).
Ustawa o obywatelstwie polskim

Dnia 15 sierpnia 2012 r. weszła w życie ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie
polskim97. Na mocy tej ustawy nastąpiło rozszerzenie dostępu do nabywania obywatel-
stwa polskiego w trybie administracyjnym. Pojawiło się nowe wymaganie, które musi
zostać spełnione przez cudzoziemców ubiegających się o polskie obywatelstwo. Muszą
oni wykazać się znajomością języka polskiego. W ustawie zostało wskazane, iż znajomość
tę można wykazać w dwojaki sposób – legitymując się certyfikatem wydanym przez
Państwową Komisję Poświadczającą Znajomość Języka Polskiego jako Obcego, bądź
przedkładając świadectwo ukończenia szkoły z językiem wykładowym polskim. W Polsce
egzaminy certyfikacyjne odbywają się od poziomu B1, więc w tej chwili właśnie ten po-
ziom jest obowiązujący. Egzamin tej jest przeznaczony przede wszystkim dla studentów
i osób polskiego pochodzenia chcących podjąć naukę na polskich uczelniach. Jest bardzo
95
Dz.U. z 2006r., 94 poz. 651.
96
Dz.U. z 2007r., nr 115, poz.793.
97
Dz. U. z 2012 r., poz. 161.
68
trudny dla gorzej wykształconych osób. Przepisy ustawy znoszą ponadto wymóg 5- letnie-
go zamieszkania na terenie Polski przy nabywaniu obywatelstwa w drodze nadania przez
Prezydenta RP98.
2.3.1. Akty wykonawcze

Do ustaw zostały wydane akty wykonawcze w postaci rozporządzeń regulujących szcze-
gółowe kwestie związane z udzielaniem pomocy socjalnej dla cudzoziemca.
Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych z dnia 6 grudnia 2011 r. w sprawie
regulaminu pobytu w ośrodku dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie sta-
tusu uchodźcy99.
Rozporządzenie ustala regulamin pobytu w ośrodku dla cudzoziemców ubiegających się
o nadanie statusu uchodźcy. Jest w nim zapis, że Cudzoziemca przyjmuje się do ośrodka
dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, po wpisaniu jego da-
nych osobowych do ewidencji mieszkańców ośrodka.
Cudzoziemiec przyjmowany do ośrodka otrzymuje na piśmie w zrozumiałym dla niego ję-
zyku regulamin pobytu w ośrodku, informację o przysługujących mu prawach i ciążących
na nim obowiązkach oraz przepisach regulujących udzielanie pomocy cudzoziemcom
ubiegającym się o nadanie statusu uchodźcy.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 marca 2009 r. w spra-

wie udzielania pomocy cudzoziemcom, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej
status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą100
Rozporządzenie określa obowiązki powiatowego centrum pomocy rodzinie, związane
z przygotowaniem indywidualnego programu integracji, wysokość świadczeń pienięż-
nych dla cudzoziemców posiadających status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, rodza-
je dokumentów i oświadczeń potwierdzających konieczność zmiany przez cudzoziemców
miejsca zamieszkania w okresie trwania programu oraz metody i sposoby monitorowania
postępów cudzoziemców w ich integracji.
98
Polska polityka integracji cudzoziemców – założenia i wytyczne…, dz.cyt., s. 22.
99
DZ.U. z 2011r., nr 282, poz. 1654.
100
DZ.U. z 2009r., nr 45, poz. 366.
69
2.4. Fundusze wspierające uchodźców

2.4.1. Europejski Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich
Europejski Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich (Fundusz) powstał na
mocy decyzji Rady 2007/435/WE z dnia 25 czerwca 2007 r.101. Celem Funduszu jest wspiera-
nie działań podejmowanych przez państwa członkowskie mających na celu umożliwienie
obywatelom państw trzecich (czyli pochodzących z krajów nie będących członkami Unii
Europejskiej), wywodzącym się z różnych środowisk społecznych, kulturowych, religijnych,
językowych i etnicznych spełnienia warunków uzyskania prawa pobytu i ułatwienie ich
integracji ze społeczeństwami europejskimi. Fundusz koncentruje się w pierwszym rzę-
dzie na działaniach związanych z integracją nowo przybyłych obywateli państw trzecich.
W systemie implementacji Funduszu Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej pełni funkcję

instytucji odpowiedzialnej, natomiast Władza Wdrażająca Programy Europejskie jest insty-
tucją delegowaną.
Aby wspomagać realizację celu ogólnego, Fundusz wnosi wkład w opracowywanie
i wdrażanie krajowych strategii integracji obywateli państw trzecich we wszystkich aspek-
tach społecznych, w szczególności biorąc pod uwagę zasadę, zgodnie z którą integracja
jest przebiegającym dwukierunkowo, dynamicznym procesem wzajemnego dostosowy-
wania się wszystkich imigrantów i mieszkańców państw członkowskich102.
Fundusz przyczynia się do realizacji następujących celów szczegółowych:
ÎÎ ułatwienia i wdrażania procedur przyjmowania imigrantów, które są istotne dla pro-
cesu integracji obywateli państw trzecich i wspierają ten proces,
ÎÎ opracowania i wdrażania procesu integracji nowo przybyłych obywateli państw trze-
cich w państwach członkowskich,
ÎÎ zwiększenia zdolności państw członkowskich w zakresie opracowywania, wdrażania,
monitorowania i oceny polityk oraz środków służących integracji obywateli państw
trzecich,
ÎÎ wymianie informacji, najlepszych praktyk oraz współpracy w obrębie państw człon-
kowskich i pomiędzy nimi w zakresie opracowywania, wdrażania, monitorowania
i oceny polityk oraz środków służących integracji obywateli państw trzecich.
Wobec rzeczywistego braku innych źródeł finansowania działań integracyjnych Europejski

Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich jest podstawowym źródłem finan-
sowania działań z zakresu integracji cudzoziemców nie będących beneficjentami ochrony
międzynarodowej w Polsce. Co więcej, wobec braku określonej polityki wobec migrantów
w Polsce, Fundusz, którego założeniem było uzupełnianie działań podejmowanych przez
101
Dziennik Urzędowy L 168, 28/06/2007 P. 0018 – 0036.
102
Jest to pierwsza z wspólnych podstawowych zasad dla polityki integracji imigrantów.
70
państwo, w przypadku Polski prawie w całości odpowiada za kształt podejmowanych wo-

bec imigrantów działań integracyjnych. Planowane działania Funduszu, czyli plany rocz-
ne zatwierdzane przez Komisję Europejską i odzwierciedlające zapisy decyzji Rady usta-
nawiającej Fundusz stały się wyznacznikiem działań integracyjnych implementowanych
w Polsce. Dzieje się tak pomimo wielu różnic pomiędzy sytuacją cudzoziemców w Polsce
i innych krajach Unii Europejskiej. Powoduje to sytuację, kiedy realizowane cele nie są
w żaden sposób powiązane z polityką integracji prowadzoną przez Ministerstwo Pracy
i Polityki Społecznej.
Z drugiej strony wydaje się, że działania Funduszu odpowiadają w dużej mierze zapotrzebowa-
niu, a sam Fundusz wspiera rozwój i powstawanie organizacji pozarządowych specjalizujących
się w udzielaniu pomocy cudzoziemcom. Prawie sześć lat działania Funduszu spowodowało,
że osoby, organizacje i instytucje odbyły swego rodzaju lekcje dotyczące działań integracyj-
nych. Dzięki działaniom podejmowanym w ramach projektów współfinansowanych przez
Fundusz zdiagnozowano wiele problemów pojawiających się wraz z napływem imigrantów,
dotyczących zarówno ich samych, jak i funkcjonowania polskich instytucji rządowych, samo-
rządowych oraz pozarządowych. Zrealizowano także wiele projektów, których spora część war-
ta jest kontynuacji oraz implementacji do głównego nurtu polityki państwa. Warto podkreślić,
że działania w zakresie integracji podejmowane lokalnie pozwalają na zdiagnozowanie pod-
stawowych problemów oraz wypracowywać najlepsze modele pracy z imigrantami, w rezul-
tacie czego powstają nowe wzorce, które mogą być powielane w sytuacji, kiedy pojawiłaby się
w Polsce większa liczba cudzoziemców103.
2.4.2. Europejski Fundusz ds. Uchodźców

Na podstawie Decyzji Rady Europejskiej nr 2000/596/EC został utworzony i wszedł w życie
28 września 2000 roku Europejski Fundusz ds. Uchodźców. Jest to pojedynczy instrument
finansowy związany z integracją i wsparciem uchodźców i wysiedleńców oraz repatrian-
tów. Pierwotnie Fundusz ten został ustanowiony na pięcioletni okres 2000-2004, a następ-
nie został przedłużony na kolejne lata 2005-2010. Powołanie Funduszu było bezpośrednio
związane z zapisem w Traktacie Amsterdamskim, w którym zobowiązał WE do wdrażania
długookresowych środków wspierających uchodźców i inne zmieniające miejsce pobytu
osoby. W ramach Funduszu wspierane są działania odnoszące się do warunków przyjmo-
wania, integracji osób, których pobyt w państwie członkowskim jest długotrwały oraz re-
patriacji. Grupami docelowymi, do których skierowane są działania są:
ÎÎ Obywatele państw trzecich albo bezpaństwowcy mający status określony przez
Konwencję Genewską z 28 lipca 1951 roku, odnoszący się do statusu uchodźców
i mających zezwolenie na pobyt jako uchodźcy w państwach członkowskich.
103
Polska polityka integracji cudzoziemców – założenia i wytyczne…, dz.cyt., s. 16.
71
ÎÎ Obywatele państw trzecich lub bezpaństwowcy objęci międzynarodową ochroną

przyznaną przez państwa członkowskie zgodnie z ich narodowym prawodawstwem
lub praktyką.
ÎÎ Obywatele państw trzecich lub bezpaństwowcy, którzy wnieśli o jedną z form
ochrony.
ÎÎ Obywatele państw trzecich lub bezpaństwowcy, korzystający z tymczasowych usta-
leń ochronnych w państwie członkowskim.
Zgodnie z ustawodawstwem wspólnotowym Unia rozwija politykę migracyjną mającą na celu:

a. zapewnienie braku jakiejkolwiek kontroli osób, niezależnie od ich przynależności,
b. państwowej, przy przekraczaniu przez nie granic wewnętrznych,
c. zapewnienie kontroli osób i skutecznego nadzoru przy przekraczaniu granic
zewnętrznych,
d. stopniowe wprowadzanie wspólnego systemu zintegrowanego zarządzania grani-
cami zewnętrznymi.
Powołanie Funduszu stanowiło pierwszy krok w kierunku realizacji ww. celów.

Wykorzystanie środków z Funduszu było zróżnicowane na obszarze UE i związane z sy-
tuacją migracyjną każdego państwa członkowskiego. Z Europejskiego Funduszu ds.
Uchodźców finansowano również wdrażanie środków dotyczących wspólnego europej-
skiego systemu azylowego obejmującego:
a. jednolity status azylu dla obywateli państw trzecich, obowiązujący w całej Unii,
b. jednolity status dodatkowej ochrony dla obywateli państw trzecich, którzy nie uzy-
skawszy azylu europejskiego, wymagają międzynarodowej ochrony,
c. wspólny system tymczasowej ochrony dla wysiedleńców, na wypadek masowego
napływu,
d. wspólne procedury przyznawania i pozbawiania jednolitego statusu azylu lub ochro-
ny dodatkowej,
e. kryteria i mechanizmy ustalania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za roz-
patrywanie wniosku o udzielenie azylu lub dodatkowej ochrony,
f. normy dotyczące warunków przyjmowania osób ubiegających się o azyl lub o ochro-
nę dodatkową,
g. partnerstwo i współpracę z państwami trzecimi w celu zarządzania napływem osób
ubiegających się o azyl lub o ochronę dodatkową lub tymczasową.
Celem działań finansowanych z tego Funduszu było również ułatwianie socjalnej inkluzji
poprzez zachowanie tradycji i kultury w miejscu pobytu uchodźców i azylantów.
Środki były przeznaczane dla osób posiadających status uchodźcy, przesiedleńców oraz
osób korzystających z czasowej ochrony na obszarze UE, których długość pobytu jest uza-
leżniona od sytuacji w ich państwach ojczystych.
72
W okresie 2000-2004 Europejski Fundusz ds. Uchodźców finansował następujące działania:

ÎÎ polepszanie warunków przyjmowania i procedur przyznawania statusu uchodźcy
lub azylu,
ÎÎ poprawa infrastruktury i usług dla uchodźców, azylantów i repatriantów (np. warunki
mieszkaniowe w domach dla uchodźców, wsparcie finansowe, opieka zdrowotna,
ochrona socjalna, załatwianie formalności prawnych i administracyjnych),
ÎÎ integracja uchodźców w miejscu pobytu poprzez zaspokajanie ich potrzeb życio-
wych i społeczno-kulturalnych,
ÎÎ wsparcie dobrowolnej repatriacji i reintegracji w kraju pochodzenia poprzez finanso-
wanie działań informacyjnych, doradztwa, kształcenia i wsparcia na rzecz ponownej
integracji ze społeczeństwem.
Unia Europejska ma obowiązek rozwijać wspólną politykę imigracyjną celem zagwarantowa-

nia, na każdym etapie, skutecznego zarządzania napływem uchodźców, sprawiedliwego trak-
towania obywateli państw trzecich przebywających legalnie w państwach członkowskich oraz
zapobieganie nielegalnej imigracji i handlowi ludźmi i wzmocnione ich zwalczania.
W ramach Europejskiego Funduszu ds. Uchodźców przekazano w latach 2000-2004 sumę
216 mln euro. Każdego roku 5% z rocznego budżetu przekazywano na inicjatywy i projek-
ty pilotażowe, wymianę doświadczeń i sposobów wdrażania nowych środków i procedur
wizowych i azylowych. Natomiast znaczna część środków była przeznaczana na utrzy-
manie uchodźców: zakwaterowanie, wyżywienie, odzież, kieszonkowe, ochronę zdrowia,
koszty organizacyjne i administracyjne.
Środki Funduszu trafiały bezpośrednio do państw, które na poziomie krajowym realizowały
wspólnotową politykę migracyjną. Fundusz pokrywał do 50% wnioskowanej kwoty projektu.
W dniu 12 lutego 2004 r. Komisja Europejska zaakceptowała propozycję kolejne j Decyzji Rady Unii
Europejskiej o przedłużeniu EFU na lata 2005-2010. W tym okresie finansowania podkreślano reali-
zację zasady solidarności między WE a państwami członkowskimi, dotyczącą azylantów i wdrażania
procedur azylowych, integracji osób, które wnioskują o statut uchodźcy i repatriantów.
W tym celu na szczeblu wspólnotowym zostały uregulowane następujące dziedziny:
a. warunki wjazdu i pobytu jak również normy dotyczące procedur wydawania przez
państwa członkowskie długoterminowych wiz i dokumentów pobytowych, w tym
dla celów łączenia rodzin,
b. określenie praw obywateli państw trzecich legalnie przebywających w państwie
członkowskim, w tym warunków dotyczących swobody przemieszczania się i pobytu
w innych państwach członkowskich,
c. nielegalna imigracja i nielegalny pobyt, w tym wydalenie i odsyłanie osób przebywa-
jących nielegalnie;
d. zwalczanie handlu ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi.
Fundusz wspiera działania w państwach członkowskich w jednej lub większej liczbie na-
stępujących dziedzin:
73
1. warunki przyjmowania uchodźców i procedury azylowe;

2. integracja osób, których pobyt na terytorium danego państwa członkowskiego ma
charakter stały i trwały;
3. poprawa zdolności państw członkowskich do opracowywania, monitorowania i oce-
niania ich polityk azylowych w świetle zobowiązań tych państw wynikających z ist-
niejącego i przyszłego prawodawstwa wspólnotowego dotyczącego wspólnego eu-
ropejskiego systemu azylowego, w szczególności z myślą o nawiązaniu praktycznej
współpracy między państwami członkowskimi;
4. przesiedlanie osób. Do celów niniejszej decyzji przesiedlenie oznacza proces, zgod-
nie z którym obywatele państw trzecich lub bezpaństwowcy, na wniosek UNHCR zło-
żony w oparciu o potrzebę międzynarodowej ochrony danej osoby, są przemieszcza-
ni z państwa trzeciego do państwa członkowskiego, w którym zezwala im się osiedlić
po nadaniu im jednego z następujących statusów:
a. statusu uchodźcy,
b. statusu, który na mocy krajowego i wspólnotowego prawa zapewnia te same
prawa i korzyści co status uchodźcy;
5. przemieszczanie osób z państwa członkowskiego, które przyznało im międzynarodo-
wą ochronę, do innego państwa członkowskiego, w którym zostanie im przyznana
podobna ochrona, a także osób do innego państwa członkowskiego, w którym zosta-
ną rozpatrzone ich wnioski o udzielenie międzynarodowej ochrony.
Cele Funduszu realizowane są w ramach wieloletniego okresu programowania w latach

2008–2013. W związku z obowiązującą zasadą kwalifikowalności wydatków „n+1”, działa-
nia (projekty) w praktyce mogą być realizowane w latach 2008-2014.
Należy dodać, że poza ww. dwoma funduszami przeznaczonymi tylko dla cudzoziem-
ców w naszym kraju, mogą oni korzystać ze wsparcia w ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego, który finansuje integrację społeczną, zapobieganie wykluczeniu społeczne-
mu, ekonomię społeczną i inne formy aktywnej polityki społecznej104.
Podsumowanie
Kwestie migracji regulują zarówno przepisy prawa międzynarodowego, wspólnotowego,
jak i polskiego. Należy pamiętać, że uregulowanie praw migrantów zostało zapoczątkowane
w dokumentach organizacji międzynarodowych zaraz po zakończeniu II wojny światowej, zaś
w Polsce pierwsze regulacje i akty prawne podpisano w latach 90. XX wieku (p. tab. 7).
104
Szerzej na temat EFS: K.Głąbicka, Europejski model socjalny, Radom 2012 r., rozdział 5.
74
Tabela 7. Dokumenty regulujące kwestie migracji

Dokumenty ONZ ÎÎ Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r.
ÎÎ Konwencja Genewska o statusie uchodźcy z 1951 r.
ÎÎ Konwencja Praw Dziecka z 1989 r.
ÎÎ Konwencje MOP
Rada Europy ÎÎ Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r.
ÎÎ Europejska Karta Społeczna
UE ÎÎ Traktat o UE
ÎÎ Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców
ÎÎ Układ z Schengen z 1985 r.
ÎÎ Rozporządzenie Dublin II z 2003 r.
Ustawodawstwo ÎÎ Konstytucja RP
polskie ÎÎ Ustawa o cudzoziemcach z 2013 r.
ÎÎ Ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP z 2003 r.
ÎÎ Ustawa o pomocy społecznej z 2004 r.
Źródło: opracowanie własne
Polskie przepisy są zgodne ze standardami międzynarodowymi oraz przyjętymi rozwiąza-

niami w tym zakresie na szczeblu UE.
Unia Europejska przyznaje również środki finansowe na wsparcie działań na rzecz migran-
tów. Dotychczas Polska korzystała z dwóch takich instrumentów finansowych: Europejskiego
Funduszu ds. Uchodźców oraz Europejskiego Funduszu na Rzecz Integracji Obywateli Państw
Trzecich.

ÎÎ Scharakteryzuj podstawowy akt prawa międzynarodowego regulujący status uchodźcy
ÎÎ Jak wygląda współpraca Strony polskiej z pozostałymi państwami członkowskimi UE w obszarze migracji?.
ÎÎ Jakie akty prawa polskiego regulują problematykę pobytu cudzoziemców na terytorium RP?
ÎÎ N
a podstawie jakich przepisów prawnych przyznawana jest pomoc socjalna dla cudzoziemców oraz realizowana
jest praca socjalna z cudzoziemcami w Polsce?
ÎÎ Jaka jest rola i przeznaczenie środków finansowych UE na rzecz cudzoziemców?
Literatura
1. Głąbicka K., Europejski model socjalny, wyd.PR,Radom 2012.
2. G
łąbicka K., Europejski Fundusz Uchodźczy jako instrument finansujący bezpieczeństwo uchodźców, [w:]
Współczesne dylematy bezpieczeństwa-nowe wyzwania, pod red. J.Pięty i B.Purskiego, Wyd. WSBiO, Warszawa 2011.
3. G
łąbicka K., Wspieranie grup marginalizowanych społecznie przez fundusze socjalne UE, [w:] Wsparcie społeczne
między teorią a praktyką, pod red. M.Gagackiej i A.Gołębiowskiego, wyd. PTPS, Warszawa 2012.
4. Klaus W. (red.), Prawne uwarunkowania integracji uchodźców, Wyd. SIP, Warszawa 2008.
5. Polityka migracyjna Polski – stan obecny i postulowane działania, wyd. URM, Warszawa 2012.
75
Akty prawne
1. Konstytucja RP.
2. Konwencja Genewska.
3. Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o cudzoziemcach (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 234 , poz. 1694).
4. U
stawa z dnia 14 lipca 2006 roku o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego
terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz. U. z 2006 r. Nr 144, poz.
1043).
5. Ustawa o obywatelstwie polskim, z dnia 15 lutego 1962 r. (tekst jednolity Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zmianami).
6. Ustawa o repatriacji, z dnia 09 listopada 2000 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 106, poz. 1118).
7. U
stawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415,
z późn. zm.).
8. U
stawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej (Dz.
U. z 2006r. Nr 234, poz. 1695, z późn. zm.
9. Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r. Nr 122, poz. 1143, z późn. zm.).
10. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728, z późn. zm.).
11. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U.
z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.).
12. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992, z późn. zm.).
13. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.).
14. Ustawa z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. 1990 r. Nr 65, poz. 385, z późn. zm.).
15. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095, z późn. zm.).
16. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz. U. z 2001 r., nr 87, poz. 960 z późn.
zm.).
17. Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 10 listopada 2011 r. w sprawie wysokości po-
mocy dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy,
18. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 marca 2009 r. w sprawie udzielania pomocy cudzoziem-
com, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą.
19. Rozporządzenie Rady nr 343/2003/WE z dnia 18 lutego 2003 r. ustanawiające kryteria i mechanizmy określania
państwa członkowskiego właściwego dla rozpatrywania wniosku o azyl, wniesionego w jednym z państw człon-
kowskich przez obywatela państwa trzeciego (tzw. Rozporządzenie Dublin II) –Dz. Urz. UE L 50 z 25.02.2003.
20. Rozporządzenie Rady nr 2725/2000/WE z dnia 11 grudnia 2000 r. dotyczące ustanowienia systemu Eurodac do po-
równywania odcisków palców w celu skutecznego stosowania Konwencji Dublińskiej – Dz. Urz. L 316 z 15.12.2000.
21. Dyrektywa Rady 2004/83/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych norm dla kwalifikacji i statusu oby-
wateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako uchodźców lub jako osoby, które z innych względów potrzebują
międzynarodowej ochrony oraz zawartości przyznawanej ochrony – Dz. Urz. L 304 z 30.9.2004.
22. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie wspólnych norm
i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotu legalnie przebywających obywa-
teli państw trzecich – Dz. Urz. L 348 z 24.12.2008.
23. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12.08.2003 roku w sprawie sposobu przepro-
wadzania kontroli legalności pobytu cudzoziemców na terytorium RP (Dz. U. z 2003 r. Nr 146, poz. 1426).
3. Podmioty działające w obszarze
problematyki migracyjnej
Dynamika pojawiania się problemów migracyjnych, ich skala i wieloaspektowość zarów-

no w wymiarze globalnym, europejskim, jak i lokalnym sprawiają, iż wyłania się potrzeba
poszukiwania nowych paradygmatów polityki społecznej, które w sposób bardziej ade-
kwatny odnosiłyby się do praktyki ponowoczesnych społeczeństw, zaś w wymiarze teo-
retycznym pełniej wyjaśniałyby funkcjonowanie systemów społecznych współczesnych
państw. Wśród propozycji nowych rozwiązań teoretycznych i praktycznych z zakresu po-
lityki społecznej ważne miejsce zajmuje pluralizm instytucjonalny – wielosektorowość105.
Przekłada się to na decentralizację i nowe tendencje w zarządzaniu, akcentujące fakt, iż
sektor publiczny, a szczególnie administracja publiczna jest „ważnym elementem społe-
czeństwa (w szerszym znaczeniu) i pozostaje w interakcji z członkami (jednostkami, grupa-
mi) społeczeństwa obywatelskiego (w znaczeniu węższym) poprzez odpowiednie proce-
dury partycypacyjne i konsultacyjne”. Również w przypadku kwestii migracji za tę politykę
odpowiedzialne są zarówno podmioty międzynarodowe (UNHCR), jak i administracja rzą-
dowa (ministerstwa i urzędy centralne) oraz poszczególne szczeble jednostek samorządu
terytorialnego (poziom województwa, powiatu i gminy).
W pierwszym okresie (początek lat 90. XX w.) tworzenia polityki migracyjnej państwa polskie-
go odpowiedzialny za opracowanie i koordynowanie całości prac związanych z opracowa-
niem polskiej polityki migracyjnej był ówczesny Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji.
W kwietniu 1997r. podległy mu resort opracował dokument pt. ”Harmonogram prac nad stwo-
rzeniem podstawowych założeń polityki migracyjnej państwa”. Z uwagi na fakt, że problema-
tyka migracyjna dotyczy różnych kategorii i grup cudzoziemców, prace nad polską polityką
migracyjną są prowadzone w siedmiu grupach tematycznych:
ÎÎ legalizacja pobytu (cofanie wiz i zezwoleń),
ÎÎ zwalczanie nielegalnej migracji,
ÎÎ zatrudnianie cudzoziemców,
ÎÎ polityka wizowa wobec krajów szczególnego ryzyka imigracyjnego,
ÎÎ wydalanie niepożądanych cudzoziemców,
105
Szerzej na ten temat: M.Grewiński, Wielosektorowa polityka społeczna. O przeobrażeniach państwa opiekuńczego,
Wyd. Elipsa, Warszawa 2009.
77
ÎÎ integracja uchodźców i osób osiedlających się na stałe w Polsce,

ÎÎ repatriacja Polaków i osób polskiego pochodzenia.
Problematyka związana z legalizacją pobytu została rozwiązana poprzez wydawane usta-

wodawstwo w tym zakresie. W przypadku wydalania niepożądanych cudzoziemców
Rzeczpospolita Polska podpisała z krajami sąsiedzkimi umowy o readmisji, a Straż Graniczna
jest odpowiedzialna za budowę infrastruktury granicznej i umacnianie służb ochrony granicy
wschodniej. W przypadku polityki wizowej wobec krajów szczególnego ryzyka imigracyjnego
MSZ określił i wydał rozporządzenie zawierające listę bezpiecznych krajów trzecich.
Pracownicy cudzoziemscy są dopuszczani do polskiego rynku pracy na zasadzie zatrud-
nienia uzupełniającego, nie zaś wypierającego i zgodnie z przepisami wydanymi przez
Ministra Pracy i Polityki Społecznej. Ten sam resort reguluje kwestie integracji cudzoziem-
ców w Polsce.
Polityka repatriacyjna polega głównie na jak najszybszym usamodzielnieniu repatrianta,
zintegrowaniu go z przyjmującym społeczeństwem poprzez udział w programach adap-
tacji zawodowej i społecznej.
Problematyką migracyjną zajmują się zarówno podmioty globalne, państwowe, jak i orga-
nizacje pozarządowe (międzynarodowe i krajowe).
3.1. Podmioty międzynarodowe

3.1.1. UNHCR
Najważniejszym międzynarodowym podmiotem jest Urząd Wysokiego Komisarza ds.
Uchodźców - UNHCR106, który organizuje międzynarodową ochronę uchodźców pod egi-
dą ONZ, dąży do rozwiązywania problemów uchodźców przez ich ochronę, repatriację
i asymilację w nowym środowisku, jak również w wyniku konfliktów zbrojnych organizuje
przesiedlanie uchodźców do innych krajów. UNHCR podlega Zgromadzeniu Ogólnemu
ONZ i Radzie Gospodarczej i Społecznej ONZ (ECOSOC). Dwuletnie programy i korespon-
dujący budżet agendy zatwierdza Komitet Wykonawczy UNHCR, aktualnie składający się
z 85 członków. Programy i budżet prezentuje mianowany przez Zgromadzenie Ogólne
ONZ Wysoki Komisarz NZ ds. Uchodźców, którym obecnie jest Antonio Guterres.
Biuro UNHCR w Warszawie107, które jest przedstawicielstwem Regionalnym UNHCR
w Europie Środkowej, dąży do tego, aby osobom ubiegającym się o status uchodźcy za-
pewnić dostęp do terytorium państw, do sprawiedliwych i efektywnych procedur, oraz
odpowiednie warunki recepcyjne.
UNHCR promuje również skuteczną integrację osób uznanych za uchodźców w społe-
czeństwie przyjmującym, lub przesiedlenia w przypadku uchodźców, którzy nie mogą
106
www.unhcr.org
107
Biuro UNHCR mieści się w Warszawie przy ul. Szucha 13/1 lok. 17.
78
Podmioty działające w obszarze problematyki migracyjnej
pozostać w kraju, który jako pierwszy udzielił im schronienia. Innym zadaniem głównej
agendy ONZ zajmującej się uchodźcami jest aktywny udział w monitorowaniu proble-
mu bezpaństwowości w regionie oraz ochrona osób bezpaństwowych. Biuro lobbuje za
stworzeniem i wzmocnieniem odpowiednich krajowych ram prawnych, które pozwoliły-
by zmniejszyć skalę problemu bezpaństwowości.
UNHCR zwraca szczególną uwagę na szczególne potrzeby niektórych grup uchodźców,
takich jak dzieci, kobiety, osoby starsze czy osoby niepełnosprawne.
Dla UNHCR integracja lokalna stanowi dynamiczny, złożony proces dwustronny, prowadzący
do pełnego i równego członkostwa w społeczeństwie pełniącym rolę gospodarza. Konwencja
o uchodźcach z 1951 roku wymienia szereg praw społeczno-gospodarczych i prawnych ko-
niecznych dla zapewnienia udanej integracji. Są to między innymi: swoboda przemieszczania
się, dostęp do edukacji i rynku pracy, dostęp do państwowej pomocy społecznej, możliwość
nabywania nieruchomości oraz – w dłuższym okresie – możliwość uzyskania obywatelstwa.
Promując integrację uchodźców, UNHCR w Europie Środkowej wspiera rozwój odpo-
wiednich przepisów i strategii szkoleniowych, zdrowotnych, społecznych i dotyczących
zatrudnienia. Lobbuje także na rzecz wprowadzenia usług, które umożliwią osobom ubie-
gającym się o status uchodźcy zdobycie samodzielności ułatwiającej przyszłą integrację.
UNHCR zwraca uwagę na wpływ warunków recepcyjnych na szanse powodzenia integra-
cji. Poza tym UNHCR stara się ułatwić proces łączenia rodzin, częściowo poprzez identyfi-
kację spraw precedensowych.
3.1.2. Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji

Międzynarodowa Organizacja do Spraw Migracji (IOM) została powołana w 1951 roku jako
międzyrządowy organ zajmujący się problemami wysiedleńców oraz pomocą uchodź-
com i migrantom w Europie108. Obecnie IOM prowadzi różnorodne działania, związane
z zarządzaniem migracjami na całym świecie. Międzynarodowa Organizacja do Spraw
Migracji ma ponad pięćdziesięcioletnie doświadczenie w działalności na wszystkich kon-
tynentach. Jest wiodącą organizacją zajmującą się migracjami. Współpracuje ze środowi-
skami migracyjnymi i rządami w celu dostarczania i wdrażania rozwiązań problemów mi-
gracyjnych, przy poszanowaniu praw człowieka. Międzynarodowa Organizacja do Spraw
Migracji działa zgodnie z zasadą mówiącą, iż legalne migracje z poszanowaniem praw
człowieka przynoszą korzyść zarówno migrantom, jak i społeczeństwom, które ich przyj-
mują. Współpracując z innymi organizacjami międzynarodowymi, IOM:
ÎÎ Pomaga w sprostaniu rosnącym wyzwaniom operacyjnym, związanym z migracjami.
ÎÎ Przyczynia się do lepszego rozumienia procesów migracyjnych.
ÎÎ Wspiera rozwój społeczny i gospodarczy poprzez migrację.
ÎÎ Dba o poszanowanie godności i zaspokojenie potrzeb migrantów.
108
www.iom.int
79
Międzynarodowa Organizacja do Spraw Migracji (IOM) działa w Polsce od 2002 roku109.

Dotychczasowe działania biura IOM w Warszawie obejmują następujące zagadnienia:
Partnerstwo dla aktywizacji zawodowej Romów

ÎÎ Celem projektu jest zwiększenie aktywności zawodowej Romów poprzez tworzenie
spółdzielni socjalnych sprofilowanych tak, by tworzyć miejsca pracy dla członków
lokalnych społeczności romskich przy maksymalnym wykorzystaniu umiejętności
i potencjału już posiadanego przez te społeczności. W ramach projektu powstały
cztery takie spółdzielnie: w Szczecinku, Krakowie, Olsztynie i w Sławnie. Ich członko-
wie przez czas trwania projektu (tj. do marca 2008 r.) otrzymywali wsparcie finansowe
i merytoryczne.
Dobrowolne powroty
ÎÎ projekt skierowany jest do cudzoziemców, którzy z różnych powodów nie mogą
pozostać dłużej na terenie Polski (nie uzyskali azylu lub statusu uchodźcy, wycofali
wniosek o przyznanie statusu uchodźcy). Działania realizowane w ramach projektu
obejmują doradztwo powrotowe, organizację podróży oraz pomoc w uzyskania do-
kumentów podróżnych.
Przeciwdziałanie handlowi ludźmi

ÎÎ oprócz bezpośredniej pomocy ofiarom handlu ludzi, IOM starał się zwiększyć świado-
mość Polaków na temat sytuacji kobiet – ofiar tego nielegalnego procederu. Ponadto
IOM w czterech krajach Europy Środkowej przeprowadziła projekt badawczy mający
podnieść stopień zrozumienia aspektów popytowych handlu ludźmi.
Integracja imigrantów – poszerzanie kompetencji

ÎÎ IOM organizuje szkolenia dla kadry wspierającej integrację imigrantów, przygotowu-
jącej i wdrażającej indywidualne programy integracyjne. Przewóz osób – IOM wspo-
maga mobilność uczestników różnych programów: studentów, stypendystów, np.
poprzez oferowanie specjalnej taryfy na bilety do Australii.
Programy Humanitarno-Społeczne
ÎÎ w ramach tej grupy działań, IOM skierowało pomoc rzeczową, medyczną, prawną i fi-
nansową na rzecz grup prześladowanych przez hitlerowców, ofiar Holokaustu i przy-
musowych pracowników w III Rzeszy.
109
Biuro w Warszawie: ul. Mariensztat 8, 00-302 Warszawa, tel.: (22) 538 91 03, fax: (22) 538 91 40, e-mail: iomwarsaw@iom.
int
80
Badania naukowe
ÎÎ IOM była współinicjatorem utworzenia Środkowoeuropejskiego Forum Badań
Migracyjnych – ośrodka zajmującego się badaniem różnych aspektów migracji we-
wnętrznych i zewnętrznych.
3.2. Podmioty krajowe

3.2.1. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW)
W Polsce odpowiedzialnym za problematykę migracyjną jest minister spraw wewnętrz-
nych i podległy mu Departament Polityki Migracyjnej110.
Do zakresu działania Departamentu Polityki Migracyjnej należy111:
1. Prowadzenie spraw dotyczących realizacji zadań ministra w zakresie koordynowania
działań związanych z polityką migracyjną państwa, w szczególności:
a. współdziałanie w tworzeniu i realizacji polityki migracyjnej i integracyjnej wo-
bec imigrantów,
b. inicjowanie, analizowanie i opiniowanie projektów aktów normatywnych oraz
innych dokumentów dotyczących polityki migracyjnej państwa,
c. inicjowanie i współorganizowanie przedsięwzięć mających na celu upowszech-
nianie wiedzy na temat zagadnień dotyczących polityki migracyjnej państwa;
2. Gromadzenie informacji i opracowywanie analiz sytuacji migracyjnej w kraju i za
granicą.
3. Prowadzenie współpracy międzynarodowej w obszarze spraw migracyjnych pozo-
stających w zakresie kompetencji ministra.
4. Współpraca z instytucjami, organizacjami pozarządowymi i placówkami naukowo-
-badawczymi w kraju i za granicą w zakresie spraw migracyjnych, w szczególności
analizy danych dotyczących migracji zagranicznych.
5. Koordynacja działań krajowego punktu kontaktowego Europejskiej Sieci Migracyjnej,
w szczególności w zakresie opracowywania analiz i raportów z obszaru migracji;
6. prowadzenie spraw związanych z nadzorem ministra nad:
a. Strażą Graniczną,
b. Szefem Urzędu do spraw Cudzoziemców.
7. Prowadzenie spraw związanych ze zlecaniem - jednostkom niezaliczonym do sektora
finansów publicznych, prowadzącym działalność pożytku publicznego - zadań pub-
licznych z zakresu bezpieczeństwa i porządku publicznego dotyczących problematy-
ki handlu ludźmi, zgodnie z ustawą z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie.
110
www.msw.gov.pl
111
Podstawa prawna: Zarządzenie Nr 4 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 9 grudnia 2011 r. w sprawie ustalenia regu-
laminu organizacyjnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, z późn. zm.
81
8. Obsługa merytoryczna i organizacyjno-techniczna Zespołu do Spraw Zwalczania

i Zapobiegania Handlowi Ludźmi.
9. Obsługa merytoryczna i organizacyjno-techniczna międzyresortowego Zespołu do
Spraw Migracji.
Organy pomocnicze Ministra to:
1 Zespół do spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi112

W skład Zespołu wchodzą:
1. przewodniczący – przedstawiciel ministra właściwego do spraw wewnętrznych
w randze sekretarza lub podsekretarza stanu;
2. zastępca przewodniczącego – Zastępca Komendanta Głównego Policji;
3. członkowie – przedstawiciele:
a. ministra właściwego do spraw administracji publicznej,
b. ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania,
c. Ministra Sprawiedliwości,
d. ministra właściwego do spraw wewnętrznych,
e. ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego,
f. ministra właściwego do spraw zagranicznych,
g. ministra właściwego do spraw zdrowia,
h. Komendanta Głównego Policji,
i. Komendanta Głównego Straży Granicznej,
j. Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
k. Pełnomocnika Rządu do spraw Równego Traktowania,
l. Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców;
4. sekretarz – wyznaczony spośród pracowników urzędu obsługującego ministra właś-
ciwego do spraw wewnętrznych.
Do jego zadań należy:

1. ocena realizacji Krajowego Programu Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi;
2. proponowanie oraz opiniowanie podejmowanych działań zmierzających do skutecz-
nego zwalczania i zapobiegania handlowi ludźmi.
Organy administracji rządowej udzielają Zespołowi niezbędnej pomocy w wykonywaniu

jego zadań, w zakresie swoich kompetencji.
Posiedzenia Zespołu odbywają się co najmniej dwa razy do roku. W ramach Zespołu mogą
być utworzone grupy robocze w celu opracowania zagadnień wchodzących w zakres
112
Zarządzenie Nr 32 Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 kwietnia 2012 r. zmieniające zarządzenie w sprawie utworzenia
Zespołu do spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi.
82
jego działania. Przewodniczący Zespołu może zapraszać do udziału w jego pracach inne
osoby, przedstawicieli zainteresowanych organów państwowych, instytucji i organizacji,
a także ekspertów.
2.Zespół do spraw Migracji113

Po raz pierwszy taki organ opiniodawczo-doradczy Rady Ministrów został powołany
w 1997r. jako Międzyresortowy Zespół ds. Migracji114, 115. Od 2007 roku nosi on nazwę
Zespół do spraw Migracji. Jego celem jest zapewnienie koordynacji zadań i uzgodnień
działań realizowanych przez organy administracji rządowej w zakresie problematyki mi-
gracji oraz wymiany informacji i monitorowania prac prowadzonych na poziomie wspól-
notowym w tym zakresie. Zespół jest organem pomocniczym Prezesa Rady Ministrów.
W jego skład wchodzą:
1. przewodniczący – minister spraw wewnętrznych i administracji;
2. zastępcy przewodniczącego:
a. sekretarz lub podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych
i Administracji;
b. sekretarz lub podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej;
c. Szef Urzędu do spraw Cudzoziemców lub jego zastępca;
d. członkowie w randze sekretarza lub podsekretarza stanu, wyznaczeni przez:
• Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów,
• ministra właściwego do spraw finansów publicznych,
• ministra właściwego do spraw gospodarki,
• ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego,
• ministra właściwego do spraw nauki i do spraw szkolnictwa wyższego,
• ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania,
• ministra właściwego do spraw pracy,
• ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego,
• ministra właściwego do spraw wewnętrznych,
• ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego,
• ministra właściwego do spraw zagranicznych,
• ministra właściwego do spraw zdrowia,
• Sekretarza Komitetu Integracji Europejskiej,
e. Prezes Głównego Urzędu Statystycznego lub jego zastępca,
f. Prezes Urzędu do spraw Repatriacji i Cudzoziemców lub jego zastępca,
g. Komendant Główny Policji lub jego zastępca,
113
Zarządzenie Nr 12 Prezesa Rady Ministrów z dnia 14 lutego 2007 r. w sprawie utworzenia Zespołu do Spraw Migracji
114
Monitor Polski nr 73/97, poz. 692.
115
Zgodnie z Zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 3 października 1997 r. Na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 3 i ust. 2
ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (Dz. U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199, z późn. zm.
83
h. Komendant Główny Straży Granicznej lub jego zastępca,

i. Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub jego zastępca;
3. sekretarz Zespołu – wyznaczony przez przewodniczącego Zespołu pracownik
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Do zadań Zespołu należy:

1. Inicjowanie kierunków zmian legislacyjnych i instytucjonalnych w zakresie związa-
nym z problematyką migracji i rekomendowanie ich Radzie Ministrów celem przyję-
cia stanowiska Rady Ministrów.
2. Przygotowanie propozycji dotyczących modyfikacji dotychczasowych kompetencji
w zakresie problematyki migracji.
3. Opiniowanie wieloletnich i rocznych programów krajowych dotyczących wykorzy-
stania środków ze wspólnotowych instrumentów finansowych w obszarze migracji,
w tym Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców.
4. Opiniowanie wieloletnich i rocznych programów krajowych Europejskiego Funduszu
na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich.
5. Proponowanie kierunków działań w zakresie integracji cudzoziemców w Polsce.
6. Wymiana informacji oraz monitorowanie prac prowadzonych w UE w zakresie prob-
lematyki migracji.
7. Współpraca z organami administracji rządowej, samorządowej oraz organizacjami
pozarządowymi w zakresie problematyki migracji.
Organy administracji rządowej udzielają Zespołowi niezbędnej pomocy w wykonywaniu

jego zadań, w zakresie swoich kompetencji.
Jego posiedzenia odbywają się co najmniej dwa razy do roku.
W ramach Zespołu mogą być tworzone grupy robocze w celu opracowania zagadnień
wchodzących w zakres jego działania.
Przewodniczący Zespołu może zapraszać do udziału w jego pracach inne osoby, przed-
stawicieli administracji rządowej i samorządowej, instytucji i organizacji pozarządowych
zajmujących się pomocą cudzoziemcom, a także ekspertów, jeżeli udział tych osób jest
uzasadniony zakresem tematycznym prac Zespołu.
3.2.2. Urząd ds. Cudzoziemców116

Centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach wjazdu cudzoziem-
ców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przejazdu przez to terytorium, pobytu na nim
i wyjazdu z niego, nadawania statusu uchodźcy, udzielania cudzoziemcom azylu, wyra-
żania zgody na pobyt tolerowany oraz udzielania ochrony czasowej jest Szef Urzędu do
116
www.udsc.gov.pl
84
spraw Cudzoziemców117, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla innych organów.

Nadzór nad Szefem Urzędu do spraw Cudzoziemców sprawuje minister właściwy do
spraw wewnętrznych.
Do zakresu działań Szefa Urzędu do spraw Cudzoziemców należy m.in.:
ÎÎ nadawanie i pozbawianie statusu uchodźcy;
ÎÎ udzielanie i pozbawianie azylu;
ÎÎ udzielanie i cofanie zgody na pobyt tolerowany;
ÎÎ udzielanie ochrony czasowej;
ÎÎ legalizacja pobytu cudzoziemca;
ÎÎ udzielanie pomocy cudzoziemcom ubiegającym się o nadanie statusu uchodźcy;
ÎÎ nakładanie kar administracyjnych na przewoźników;
ÎÎ przedłużanie okresu pobytu cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu
uchodźcy w strzeżonym ośrodku lub areszcie;
ÎÎ gromadzenie, analizowanie oraz udostępnianie informacji o krajach pochodzenia
cudzoziemców;
ÎÎ współpraca z instytucjami UE w zakresie działania Szefa Urzędu do spraw
Cudzoziemców;
ÎÎ opracowywanie na podstawie krajowego zbioru rejestrów i ewidencji w sprawach
cudzoziemców danych statystycznych i ich udostępnianie;
ÎÎ wytwarzanie i personalizowanie dokumentów wydawanych cudzoziemcom;
ÎÎ kontrola wykonywanych przez wojewodów zadań w zakresie zgodności ich działania
z prawem oraz polityką w dziedzinie migracji i uchodźstwa.
Prezes Urzędu do spraw Cudzoziemców jest centralnym organem administracji rządowej

właściwym w sprawach wjazdu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
przejazdu przez to terytorium, pobytu na nim i wyjazdu z niego oraz w sprawach udziela-
nia zgody na pobyt ze względów humanitarnych lub zgody na pobyt tolerowany.
Urząd pełni funkcję krajowego punktu kontaktowego do przekazywania organom innych
państw członkowskich Unii Europejskiej informacji o udzieleniu zezwolenia na pobyt cza-
sowy cudzoziemcowi posiadającemu zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego
UE udzielone przez inne państwo członkowskie Unii Europejskiej.
Zgodnie z art. 17 Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r.
wydanie wizy w niektórych sprawach wymaga przeprowadzenia konsultacji z centralnym
organem państwa członkowskiego UE, w którym wniosek został złożony lub centralnym
organem innego państwa członkowskiego UE. Zgodnie z tą procedurą rolę Centralnego
Organu Wizowego w Polsce pełni Urząd do spraw Cudzoziemców.
117
www.udsc.gov.pl
85
Departament Pomocy Socjalnej UdsC

W Urzędzie został powołany Departamentu Pomocy Socjalnej. Do zakresu jego działania
należy prowadzenie spraw związanych z:
1. udzielaniem pomocy:
a. cudzoziemcom ubiegającym się o nadanie statusu uchodźcy,
b. cudzoziemcom, którzy cofnęli wniosek o nadanie statusu uchodźcy,
c. małoletnim cudzoziemcom przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej bez opieki ubiegającym się o udzielenie azylu,
d. cudzoziemcom korzystającym z ochrony czasowej;
2. koordynowaniem wykonywania zadań przez komórki organizacyjne Urzędu w zakre-
sie korzystania przez cudzoziemców z ochrony czasowej;
3. zapewnieniem prowadzenia ośrodków dla cudzoziemców ubiegających się o nada-
nie statusu uchodźcy;
4. nadzorem nad wykonywaniem ochrony fizycznej w ośrodkach dla cudzoziemców
ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy prowadzonych w obiektach nienale-
żących do Urzędu;
5. organizacją pogrzebów w przypadku śmierci cudzoziemców, którzy ubiegali się o na-
danie statusu uchodźcy lub z wypłatą zasiłku pogrzebowego osobie, która poniosła
koszty pogrzebu takiego cudzoziemca;
6. współpracą z organami administracji rządowej i samorządowej oraz organizacjami
pozarządowymi w zakresie pomocy socjalnej udzielanej cudzoziemcom;
7. zapewnieniem wsparcia cudzoziemcom w zakresie dotyczącym postępowania
w sprawie nadania statusu uchodźcy oraz udzielaniem informacji w zakresie pomocy
społecznej;
8. współudziałem w przygotowywaniu i realizacji projektów finansowych z partnerami
zagranicznymi;
9. współudziałem w przygotowywaniu i realizacji projektów finansowanych ze środków
Unii Europejskiej;
10. współpracą z właściwymi organami w celu zapewnienia bezpieczeństwa i porządku
w ośrodkach dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy;
11. wykonywaniem zadań związanych z gospodarowaniem nieruchomościami pozosta-
jącymi w zarządzie trwałym Urzędu w zakresie dotyczącym obsługi ośrodków dla
cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy;
12. wykonywaniem zadań związanych z gospodarowaniem składnikami majątku rucho-
mego Urzędu w zakresie dotyczącym obsługi ośrodków dla cudzoziemców ubiega-
jących się o nadanie statusu uchodźcy.
Departament Pomocy Socjalnej uczestniczy w przygotowaniu i realizacji projektów finanso-

wanych z Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców oraz w programach międzynarodo-
wych dotyczących opieki udzielanej osobom ubiegającym się o nadanie statusu uchodźcy.
86
Obecnie pracownicy DPS biorą udział w międzynarodowym projekcie ENARO wraz z 15

państwami UE oraz Szwajcarią i Norwegią. Projekt ten opiera się na wymianie dobrych
praktyk i cennych doświadczeń oraz wzmacnianiu współpracy międzynarodowej w ob-
szarze opieki nad osobami ubiegającymi się o nadanie statusu uchodźców. Idea Programu
realizowana jest poprzez regularną (dwa razy do roku) wymianę pracowników z państw
należących do ENARO118.
W grudniu 2011 r. zakończył się dwuletni projekt RET - Reception Export Teams, realizowanym
przez holenderską Centralną Agencję ds. Azylu (COA), w którym udział brali przedstawiciele
DPS. Założeniem projektu było wypracowanie wspólnej metodologii w pięciu obszarach, zwią-
zanych z przyjmowaniem i opieką nad osobami ubiegającymi się o status uchodźcy: integracja
(integration), zakwaterowanie (accomodation), współpraca z kluczowymi partnerami (coope-
ration with chain partners), personel (Staff capacity), grupy wrażliwe/o specjalnych potrzebach
(vulnerable groups). Realizacja projektu związana jest z planami Komisji Europejskiej dotyczą-
cymi wprowadzenia zmian w Dyrektywie Rady 2003/9/WE, w sprawie minimalnych standar-
dów przyjmowania osób ubiegających się o status uchodźcy w państwach członkowskich UE.
Ponadto produktem końcowym projektu jest dokument, w którym został sformułowany zbiór
dobrych praktyk oraz wytycznych, które mogą zostać wdrożone w państwach członkowskich.
Realizujemy także projekty współfinansowane z Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców.
Departament Pomocy Socjalnej współpracuje z organizacjami pozarządowymi oraz insty-
tucjami porządku publicznego (Straż Graniczna czy Policja), w zakresie opieki jaką sprawu-
je nad cudzoziemcami ubiegającymi się o nadanie statusu uchodźcy.
Obecnie DPS zaangażowany jest w następujące projekty partnerskie:
1. „Uchodźcy - moi sąsiedzi” z Polskim Forum Migracyjnym. Projekt obejmuje działa-
nia, które wspierają proces integracji cudzoziemców wnioskujących o status uchodź-
cy w Polsce z lokalną społecznością w tych miejscowościach, w których cudzoziemcy
oczekują na nadanie statusu uchodźcy. Projekt skierowany jest do różnych grup istot-
nych dla procesu integracji cudzoziemców:
ÎÎ do samych cudzoziemców;
ÎÎ do ogółu lokalnych społeczeństw;
ÎÎ do grup zawodowych, których kontakt z cudzoziemcami jest lub będzie
szczególnie intensywny;
ÎÎ do mediów, które zostaną zaproszone do współpracy przy tworzeniu pozytyw-
nych relacji społecznych wokół ośrodków.
2. „Daj im szansę! Wsparcie prawne i informacyjne osób szczególnej troski poszu-
kujących ochrony w Polsce i przeciwdziałanie przemocy seksualnej ze względu
na płeć w ośrodkach dla osób ubiegających się o status uchodźcy” z Centrum
Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć. Projekt obejmuje następujące grupy działań:
118
ENARO - European Network of Asylum Reception Organizations
87
ÎÎ Poprawa dostępu do poradnictwa prawnego oraz informacji dla osób ubiegają-

cych się o nadanie statusu uchodźcy przebywających w ośrodkach i poza nimi.
ÎÎ Kampania informacyjna na temat przemocy seksualnej i przemocy domowej
oraz praw cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy.
ÎÎ Realizacja zadań przewidzianych w „Porozumieniu w sprawie standardowych
procedur postępowania w zakresie rozpoznawania, przeciwdziałania oraz re-
agowania na przypadki przemocy seksualnej lub przemocy związanej z płcią
wobec cudzoziemców przebywających w ośrodkach dla osób ubiegających się
o nadanie statusu uchodźcy”.
ÎÎ Monitoring warunków bezpieczeństwa i występowania przypadków prze-
mocy seksualnej w ośrodkach uchodźców oraz prac Lokalnych Zespołów
Współdziałania.
ÎÎ Działania na rzecz dialogu międzykulturowego pomiędzy środowiskiem przyj-
mującym a cudzoziemcami oraz kampania społeczna dotycząca podniesienia
akceptacji uchodźców skierowana do społeczeństwa polskiego.
3. „Kampania edukacyjna na rzecz poprawy zdrowia i opieki medycznej dla osób
ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. Faza II” z Międzynarodową Organizacją
do spraw Migracji. Celem tej fazy projektu jest przyczynienie się do poprawy dostępno-
ści, jakości i skuteczności opieki medycznej dla osób ubiegających się o nadanie statusu
uchodźcy oraz dla osób objętych ochrona międzynarodową poprzez promocję zdrowia.
4. „OBCY? Zbliżenia” ze Stowarzyszeniem „Dla Ziemi”. W ramach projektu zorganizo-
wane są warsztaty: praw człowieka dla dzieci i młodzieży, kulturowe dla nauczycieli,
artystyczne, teatralne oraz etnograficzne. Ponadto prowadzone są zajęcia nauki języ-
ka angielskiego oraz kursy zawodowe. Projekt obejmuje ośrodki w Lublinie i Łukowie.
5. Program „Młodzież w Działaniu” z Fundacją Edukacji i Twórczości z Białegostoku.
W ramach programu organizowany jest projekt europejskiego wolontariatu, w ra-
mach którego osoby z krajów europejskich przebywają w ośrodkach dla cudzoziem-
ców (Białystok oraz Czerwony Bór) w celu prowadzenia zajęć aktywizacyjnych, głów-
nie na rzecz najmłodszych podopiecznych.
6. „Integracja i akceptacja. Uchodźcy w społeczeństwie polskim” z Fundacją
Rozwoju Demokracji Lokalnej i Stowarzyszeniem Społeczno-Kulturalne ETHNOS.
Projekt obejmuje:
ÎÎ Przygotowanie uchodźcy do funkcjonowania w społeczeństwie większościowym.
ÎÎ Wsparcie dzieci uchodźców poprzez organizację zajęć wyrównawczych wspo-
magających proces adaptacji do środowiska szkolnego.
ÎÎ Akcja informacyjna poświęcona problematyce uchodźczej.
ÎÎ Szkolenia dla urzędników mających w pracy kontakt z uchodźcami.
Urząd do spraw Cudzoziemców przy organizacji dobrowolnych powrotów/repatriacji
współpracuje z Międzynarodową Organizacją do spraw Migracji (IOM). Pomoc, która jest
zapewniana osobom wyjeżdżającym obejmuje:
88
ÎÎ indywidualne doradztwo w kwestii dobrowolnego powrotu polegające na dostarcze-

niu cudzoziemcowi obiektywnej informacji dotyczącej jego sytuacji prawnej i socjal-
nej w Polsce, sytuacji w kraju pochodzenia oraz programu dobrowolnych powrotów,
ÎÎ pomoc w załatwieniu dokumentów podróży w przypadku ich braku,
ÎÎ zakup biletów do miejsca docelowego w kraju pochodzenia,
ÎÎ organizację transportu do dworca kolejowego lub lotniska,
ÎÎ asystę przy wyjeździe,
ÎÎ pokrycie kosztów wyżywienia podczas podróży,
ÎÎ pomoc w tranzycie.
3.2.3. Rada do spraw Uchodźców119

W marcu 1999 r. powstał nowy organ odwoławczy od decyzji Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji w sprawach statusu uchodźcy – Rada do Spraw Uchodźców,
której członków powołuje premier spośród kandydatów przedstawionych przez Krajową
Radę Sądownictwa, ministra spraw zagranicznych i ministra sprawiedliwości.
Rada do spraw Uchodźców120 jest organem administracji publicznej rozpatrującym od-
wołania od decyzji i zażalenia na postanowienia wydane przez Szefa Urzędu w sprawach
prowadzonych. Radzie przysługują uprawnienia organu wyższego stopnia w rozumieniu
przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego.
Rada jest także organem właściwym w sprawach wznowienia postępowania, uchylenia,
zmiany lub stwierdzenia nieważności wydanych przez siebie decyzji lub postanowień.
Do jej zadań należy:
1. dokonywanie analiz orzecznictwa w zakresie spraw o nadanie lub pozbawienie sta-
tusu uchodźcy;
2. gromadzenie informacji o krajach pochodzenia cudzoziemców;
3. współpraca z organami oraz instytucjami krajowymi i zagranicznymi w zakresie prob-
lematyki migracji i uchodźstwa;
4. prowadzenie rejestru złożonych zażaleń i odwołań oraz wydanych przez Radę decyzji
i postanowień.
W skład Rady wchodzi 12 członków powoływanych przez Prezesa Rady Ministrów na pię-
cioletnią kadencję spośród osób wyróżniających się wiedzą lub doświadczeniem praktycz-
nym w zakresie problematyki uchodźców. Co najmniej połowa członków Rady powinna
posiadać wyższe wykształcenie prawnicze121.
Rada orzeka w składach trzyosobowych. Orzeczenia zapadają większością głosów. Członek
składu orzekającego nie może wstrzymać się od głosu.
119
www.rada-ds-uchodzcow.gov.pl
120
Na mocy ustawy o udzieleniu cudzoziemcom…dz.cyt., rozdział 8, art. 89p.
121
Art. 89 r. ustawy o udzieleniu cudzoziemcom ochrony…dz.cyt..
89
Jeżeli Rada zamierza nadać cudzoziemcowi status uchodźcy lub udzielić ochrony uzu-
pełniającej albo zgody na pobyt tolerowany, zwraca się do Szefa Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, a w razie potrzeby także do innych organów, o przekazanie informacji, czy
wobec wnioskodawcy lub osoby, w imieniu której wnioskodawca występuje, zachodzą
okoliczności, w których można mu odmówić nadania statusu uchodźcy.
3.2.4. Straż Graniczna

Straż Graniczna kontroluje napływ cudzoziemców na terytorium RP. Do jej zadań należy
m.in. ochrona granicy państwowej przed nielegalnym jej przekraczaniem, kontrola ruchu
granicznego i podejmowanie pozytywnych lub negatywnych decyzji o zezwoleniu na
wjazd, przyjmowanie wniosków azylowych, gromadzenie, przetwarzanie i udostępnianie
danych, prowadzenie indeksu osób niepożądanych, realizacja czynności zleconych przez
inne organa np. sądy, prokuraturę, UOP, policję wobec osób przekraczających granicę RP.
Straż Graniczna współpracuje z ambasadami i przedstawicielstwami dyplomatycznymi
celem ustalenia tożsamości osób zatrzymanych, wyrobienia cudzoziemcom nowych do-
kumentów podróży i pomocy w odesłaniu ich do kraju stałego zamieszkania.
Zadania funkcjonariuszy SG
W toku postępowań prowadzonych na podstawie przepisów ustawy funkcjonariusze
Straży Granicznej mogą122:
1. przeprowadzać wywiad środowiskowy lub
2. ustalać miejsce pobytu małżonka lub innego członka rodziny cudzoziemca, a także
osoby, z którą cudzoziemca łączą więzi o charakterze rodzinnym.
Wywiad środowiskowy obejmuje zebranie informacji dotyczących:

a. danych cudzoziemca, wobec którego prowadzone jest postępowanie,
b. miejsca pobytu cudzoziemca;
c. członków rodziny cudzoziemca oraz osób, z którymi zamieszkuje on we wspólnym
gospodarstwie domowym;
d. wykonywania przez cudzoziemca pracy lub prowadzenia działalności gospodarczej;
e. podjęcia lub kontynuowania przez cudzoziemca nauki lub szkolenia zawodowego,
f. sytuacji materialnej i warunków bytowych cudzoziemca;
g. podejmowania przez cudzoziemca działań mogących mieć wpływ na ochronę bez-
pieczeństwa i porządku publicznego albo stanowiących zagrożenie dla obronności
lub bezpieczeństwa państwa;
h. innych okoliczności, których istnienie mogłoby mieć wpływ na rozstrzygnięcie w po-
stępowaniu prowadzonym wobec cudzoziemca.
122
Art.11, pkt. 1, ustawy o cudzoziemcach.
90
Jeżeli w wyniku ww. czynności nie potwierdzono informacji podanych przez cudzoziemca
lub zgromadzone informacje okazały się sprzeczne albo nasuwają wątpliwości odnośnie
do ich prawdziwości, funkcjonariusze Straży Granicznej mogą dokonać sprawdzenia loka-
lu, który cudzoziemiec wskazał jako miejsce swego pobytu.
Funkcjonariusz Straży Granicznej dokonujący sprawdzenia lokalu ma prawo:
1. wejścia do lokalu,
2. żądania okazania przedmiotów należących do cudzoziemca i zamieszkującego z nim
członka rodziny,
3. żądania udzielenia wyjaśnień – w celu potwierdzenia pobytu cudzoziemca w spraw-
dzanym lokalu.
Podczas przeprowadzania czynności powinien być obecny cudzoziemiec lub osoba trze-
cia, jeżeli lokal znajduje się w jej posiadaniu, albo inny dorosły domownik. Czynności te są
podejmowane i przeprowadzane w godzinach od 6.00 do 22.00.
Czynności te funkcjonariusze Straży Granicznej przeprowadzają za zgodą cudzoziemca
lub osoby trzeciej, jeżeli lokal znajduje się w jej posiadaniu, albo innego dorosłego do-
mownika. Czynności te wymagają późniejszego udokumentowania.
W przypadku gdy cudzoziemiec nie wyrazi zgody na dokonanie sprawdzenia lokalu albo
utrudnia lub uniemożliwia przeprowadzenie innych czynności uznaje się, że informacje
o faktycznym miejscu pobytu cudzoziemca nie zostały potwierdzone.
3.2.5. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej123 pełni rolę instytucji wiodącej w zakresie kreo-
wania polityki integracji cudzoziemców w Polsce. Decyzją Komitetu Europejskiego Rady
Ministrów z dnia 3 września 2004 roku, zaakceptowaną następnie przez Radę Ministrów
dnia 7 września 2004 roku, zostało wskazane jako resort koordynujący zadania z zakresu
polityki integracyjnej.
Minister pracy i polityki społecznej określa w drodze rozporządzenia:
1. obowiązki powiatowego centrum pomocy rodzinie związane z przygotowaniem in-
dywidualnego programu integracji,
2. wysokość świadczeń pieniężnych dla cudzoziemców posiadających status uchodź-
cy lub ochronę uzupełniającą w celu wspierania procesu ich integracji, termin ich
wypłaty, rodzaje dokumentów i oświadczeń potwierdzających konieczność zmiany
przez cudzoziemców miejsca zamieszkania w okresie trwania indywidualnego pro-
gramu integracji,
123
www.mpips.gov.pl
91
3. metody i sposoby monitorowania postępów cudzoziemców w ich integracji, odpo-

wiednie do osiągnięcia celów integracji – uwzględniając sytuację osobistą i potrzeby
cudzoziemca i jego rodziny oraz liczbę członków rodziny.
Za integrację uchodźców odpowiedzialny jest Departament Pomocy Społecznej

w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej124.
Departament Pomocy i Integracji Społecznej

I. Departament Pomocy i Integracji Społecznej odpowiada za określanie kierunków
działań i realizację zadań w zakresie pomocy i integracji społecznej, zadań związa-
nych z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie, przygotowaniem standardów w po-
wyższych sferach oraz monitorowaniem wdrażanych rozwiązań.
II. Do zadań Departamentu należy w szczególności:
1. opracowywanie projektów założeń polityki oraz projektów założeń projektów
ustawi projektów aktów normatywnych z obszaru polityki społecznej, w szcze-
gólności w dziedzinie pomocy i integracji społecznej;
2. opiniowanie projektów założeń, projektów ustaw i projektów aktów normatyw-
nych oraz innych dokumentów z obszaru polityki społecznej, w tym mających
wpływ na funkcjonowanie pomocy i integracji społecznej;
3. opracowywanie projektów rządowych i resortowych programów wsparcia osób
i rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz programów aktywnych
form pomocy dla wybranych kategorii osób z grup szczególnego ryzyka;
4. opracowywanie analiz i prognoz służących ocenie sytuacji i obowiązujących
rozwiązań w pomocy społecznej oraz analiza skuteczności programów aktywnej
pomocy oraz świadczeń pomocy społecznej dla wybranych kategorii odbiorców;
5. monitorowanie sposobu realizacji zadań pomocy społecznej wykonywanych
przez samorządy i jednostki organizacyjne pomocy społecznej;
6. tworzenie i doskonalenie standardów usług w jednostkach organizacyjnych po-
mocy społecznej, w podmiotach zatrudnienia socjalnego oraz usług środowisko-
wych, a także monitorowanie procesu ich wdrażania;
7. nicjowanie badań naukowych w zakresie pomocy i integracji społecznej,
w szczególności dotyczących określenia progu dochodowego uprawniającego
do świadczeń pomocy społecznej;
8. inicjowanie badań dotyczących wybranych obszarów i warunków życia po-
szczególnych grup ludności i opracowywanie analiz statystycznych z zakresu
pomocy społecznej oraz gromadzenie i analizowanie danych o udzielonych
124
Regulamin organizacyjny MPiPS – załącznik do zarządzenia nr 19 MPiPS z dnia 10 grudnia 2010r., ss. 23-24.
92
świadczeniach i klientach pomocy społecznej w oparciu o system teleinforma-

tyczny pomocy społecznej;
9. realizacja rządowych i resortowych programów wsparcia osób i rodzin zagrożo-
nych wykluczeniem społecznym oraz programów aktywnych form pomocy dla
wybranych kategorii osób z grup szczególnego ryzyka;
10. realizacja zadań w obszarze pomocy społecznej służących przeciwdziała-
niu ubóstwu i wykluczeniu społecznemu oraz integracji społecznej, w tym
w szczególności:
a. promowanie zatrudnienia socjalnego i instytucji świadczących usługi reinte-
gracji społecznej i zawodowej,
b. wspieranie lokalnych inicjatyw samorządów gmin i organizacji pozarządo-
wych służących aktywizacji osób z grup szczególnego ryzyka,
c. wspieranie rozwoju alternatywnych form zatrudnienia osób zagrożonych
ubóstwem i wykluczeniem społecznym w sektorze usług społecznych, w tym
zatrudnienia w spółdzielniach socjalnych, udziału w programach prac spo-
łecznie użytecznych i robotach publicznych,
11. współpraca z organizacjami pozarządowymi i partnerami społecznymi działają-
cymi w obszarze pomocy i integracji społecznej, w tym w szczególności konsul-
towanie projektów programów ogólnokrajowych i regionalnych;
12. inicjowanie projektów współfinansowanych ze środków EFS w ramach Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki w zakresie tematyki będącej we właściwości
Departamentu;
13. opiniowanie projektu ustawy budżetowej w odniesieniu do budżetu pomocy
społecznej oraz monitorowanie realizacji budżetu w tym zakresie;
14. przygotowywanie propozycji podziału rezerw celowych oraz uruchamianie pro-
cedur związanych z pozyskaniem środków rezerwy ogólnej budżetu państwa na
zadania pomocy społecznej;
15. prowadzenie sprawozdawczości dotyczącej zagadnień pomocy społecznej
zgodnie z zakresem badań statystyki publicznej;
16. opracowywanie okresowych analiz wydatków w poszczególnych rodzajach za-
dań pomocy społecznej;
17. współudział w kształtowaniu polityki kształcenia zawodowego i szkolenia kadry
pomocy społecznej, w tym zwłaszcza pracowników socjalnych, oraz inicjowanie
wprowadzania nowych zawodów w obszarze pomocy społecznej;
18. realizacja zadań instytucji wiodącej w zakresie polityki integracyjnej
cudzoziemców;
19. koordynacja zadań z zakresu integracji cudzoziemców;
20. prowadzenie spraw związanych z zarządzaniem Europejskim Funduszem na
rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich;
93
21. udzielanie merytorycznej pomocy samorządom oraz jednostkom organizacyj-

nym pomocy społecznej w realizacji programów oraz zadań z zakresu pomocy
i integracji społecznej, w tym zatrudnienia socjalnego;
22. organizowanie szkoleń, konferencji i seminariów w zakresie pomocy społecznej,
integracji społecznej oraz integracji cudzoziemców dla przedstawicieli admini-
stracji rządowej i samorządowej.
Ze zjawiskiem migracji mają do czynienia również jednostki samorządu terytorialnego,

policja, sądy oraz wojewodowie.
3.2.6. Policja
Współpraca z policją ma miejsce np. przy konwojowaniu cudzoziemców do granicy pań-
stwa. Policja125 zajmuje się przypadkami przerzutu nielegalnych migrantów stwierdzonymi
wewnątrz państwa. W przypadku ujawnienia przerzutu i aresztowania przerzucanego cu-
dzoziemca wojewoda wydaje nakaz jego wydalenia z Polski.
Komenda Wojewódzka Policji posiada w swojej strukturze Zespół do spraw Cudzoziemców.
Do jego zadań należy przygotowywanie informacji o cudzoziemcach dla potrzeb postę-
powań administracyjnych prowadzonych przez wojewodę, dotyczących legalizacji poby-
tu w zakresie:
ÎÎ udzielenia zezwolenia cudzoziemcowi na zamieszkanie na czas oznaczony,
ÎÎ udzielenia zezwolenia na osiedlenie się lub rezydenta długoterminowego Unii
Europejskiej,
ÎÎ nabycia obywatelstwa polskiego,
ÎÎ zarejestrowania pobytu członka państw Unii Europejskiej,
ÎÎ udzielenia wizy repatriacji.
Komendant Wojewódzki Policji udziela informacji o cudzoziemcu ubiegającym się o ze-

zwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony i osiedlenie się oraz zezwolenie na pobyt
rezydenta długoterminowego oraz członka państw Unii Europejskiej uwzględniając prze-
de wszystkim okoliczności, czy pobyt cudzoziemca na terytorium RP nie będzie stanowił
zagrożenia dla bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Zadaniem KWP jest również:

1. Opracowywanie dokumentów dotyczących cudzoziemców zatrzymanych przez je-
dnostki organizacyjne Komendy Wojewódzkiej Policji oraz przygotowywanie wnio-
sków do wojewody o wydalenie tych cudzoziemców z terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej.
125
www.policja.pl
94
2. Przygotowywanie wniosków do sądów rejonowych o przedłużenie okresu pobytu

w aresztach w celu wydalenia.
3. Nadzór nad postępowaniami administracyjnymi w sprawach dotyczących wydania
decyzji w imieniu komendantów miejskich i powiatowych Policji o zobowiązaniu do
opuszczenia terytorium Rzeczpospolitej Polskiej wobec cudzoziemców zatrzyma-
nych przez określone komórki organizacyjne Komendy Wojewódzkiej Policji.
4. Opracowywanie i przygotowywanie wniosków do wojewody o udzielenie zgody dla
cudzoziemców na pobyt tolerowany lub jej cofnięcie.
5. Nadzór, realizacja i współdziałanie z jednostkami Policji w ramach kontroli legalności
pobytu i zatrudnia cudzoziemców.
6. Współpraca w zakresie kontroli legalności pobytu cudzoziemców na terytorium RP
z właściwym terytorialnie Oddziałem Straży Granicznej.
7. Opracowywanie i uaktualnianie zasad postępowania wobec cudzoziemców naru-
szających obowiązujący porządek prawny na potrzeby jednostek organizacyjnych
Policji.
8. Prowadzenie szkoleń dla funkcjonariuszy jednostek organizacyjnych Komendy
Wojewódzkiej Policji z zakresu obowiązujących przepisów o cudzoziemcach.
Policja jest jednym z organów uprawnionym do kontroli legalności pobytu cudzoziemców

na terytorium RP. Kontrola polega na wezwaniu cudzoziemca do okazania:
ÎÎ dokumentu podróży,
ÎÎ wiz,
ÎÎ kart pobytu,
ÎÎ zezwoleń na zamieszkanie na czas oznaczony,
ÎÎ zezwoleń na osiedlenie się,
ÎÎ zezwoleń na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej,
ÎÎ polskich dokumentów podróży dla cudzoziemca,
ÎÎ tymczasowych polskich dokumentów podróży dla cudzoziemca,
ÎÎ tymczasowych zaświadczeń tożsamości cudzoziemca,
ÎÎ dokumentów podróży przewidzianych w Konwencji dotyczącej statusu uchodźców,
sporządzonej w Genewie,
ÎÎ zezwoleń na pracę na terytorium RP w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu i prze-
ciwdziałaniu bezrobociu,
ÎÎ zaproszenia,
ÎÎ dokumentu potwierdzającego rezerwację i opłacenie w RP zakwaterowania
i wyżywienia,
ÎÎ waluty polskiej lub zagranicznych środków płatniczych, które mogą być w RP legalnie
wymienione, niezbędnych do pokrycia kosztów pobytu na terytorium RP,
ÎÎ czeku podróżnego lub karty kredytowej,
95
ÎÎ zaświadczenia o posiadaniu środków płatniczych w banku mającym siedzibę na te-

rytorium RP,
ÎÎ dokumentu potwierdzającego przyznanie stypendium,
ÎÎ dokumentu potwierdzającego pokrycie przez ubezpieczyciela kosztów leczenia na
terytorium RP.
Wyniki kontroli wykorzystuje się do stwierdzenia legalności pobytu lub ewentualnego for-
mułowania wniosków o wszczęcie postępowania administracyjnego o zobowiązanie do
opuszczenia terytorium RP lub o wydalenie cudzoziemca. Po zatrzymaniu cudzoziemca
Policja niezwłocznie przekazuje go do dyspozycji właściwego ze względu na miejsce jego
zatrzymania organu Straży Granicznej, składając jednocześnie wniosek o wydanie decyzji
o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu.
Wobec cudzoziemca Policja może wydać decyzję zobowiązującą go do opuszczenia tery-
torium RP w terminie do 7 dni, jeżeli:
1. przebywa na tym terytorium bez wymaganej wizy, zezwolenia na zamieszkanie na
czas oznaczony i zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta
długoterminowego WE;
2. wykonywał pracę niezgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrud-
nienia i instytucjach rynku pracy albo podjął działalność gospodarczą niezgodnie
z przepisami obowiązującymi w tym zakresie w Rzeczypospolitej Polskiej;
3. nie posiada środków finansowych niezbędnych do pokrycia kosztów pobytu na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i nie może wskazać wiarygodnych źródeł ich
uzyskania;
4. Wydanie decyzji o zobowiązaniu do opuszczenia terytorium RP w terminie 7 dni skut-
kuje zakazem wjazdu do Polski przez okres 1 roku od daty wystawienia decyzji.
Policja realizuje ponadto inne zadania służbowe zlecone przez Komendanta Wojewódzkiego
Policji oraz przez inne uprawnione organy, a także zadania wynikające z porozumień za-
wartych z innymi podmiotami.
3.2.7. Sądy
Sądy stykają się z tym problemem przy wydawaniu wyroków na zatrzymanych nielegal-
nych migrantów, w procesie sankcjonowania wydaleń przerzucanych obcokrajowców lub
w trybie odwoławczym odnoszącym się do decyzji o ich wydaleniu z Polski.
WSA
Cudzoziemiec może złożyć skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego
w Warszawie w terminie 30 dni od otrzymania decyzji odmownej. Skargę można sporzą-
dzić osobiście lub przez pełnomocnika -adwokata lub radcę prawnego.
Rozpatrując skargę Sąd sprawdza jedynie, czy wystąpiły błędy w postępowaniu przed
96
Szefem Urzędu do spraw Cudzoziemców oraz Radą do spraw Uchodźców. Sąd nie ocenia,
czy należy się status uchodźcy, gdyż nie posiada takich uprawnień.
Wojewódzki Sąd Administracyjny może:
ÎÎ nie zmienić decyzji wydanej przez Radę do spraw Uchodźców (utrzymać ją w mocy);
ÎÎ nakazać przeprowadzenie postępowania administracyjnego jeszcze raz, jeżeli Szef
lub Rada do Spraw Uchodźców popełnili w nim poważne błędy (zwrócić do ponow-
nego rozpatrzenia).
Od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego można złożyć skargę kasacyjną do

Naczelnego Sądu Administracyjnego. Musi być ona sporządzona przez adwokata lub rad-
cę prawnego i jej podstawą może być tylko naruszenie przepisów podczas rozpatrywania
skargi przez Wojewódzki Sąd Administracyjny - Naczelny Sąd Administracyjny nie będzie
oceniał decyzji Szefa ani Rady.
3.2.8. Urzędy wojewódzkie

Wojewoda, rozpatruje wniosek cudzoziemca o udzielenie mu zezwolenia W tej sprawie
zwraca się z wnioskiem o przekazanie informacji, czy wjazd cudzoziemca na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej i pobyt na tym terytorium może stanowić zagrożenie dla obronności
lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, do:
1. komendanta oddziału Straży Granicznej;
2. komendanta wojewódzkiego Policji;
3. Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego.
Urzędy wojewódzkie posiadają w swojej strukturze organizacyjnej dwa wydziały odpo-

wiedzialne za kwestie cudzoziemców i uchodźców.
Wydział Spraw Cudzoziemców126

Do zakresu działania Wydziału należy w szczególności:
1. prowadzenie spraw związanych z potwierdzaniem obywatelstwa polskiego oraz
uznawaniem za obywatela polskiego;
2. przyjmowanie wniosków oraz prowadzenie postępowań w sprawach o nadanie oby-
watelstwa polskiego i wyrażenie zgody na zrzeczenie obywatelstwa polskiego przez
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;
3. opracowywanie projektu budżetu wojewody w zakresie dochodów i wydatków
w układzie tradycyjnym i zadaniowym w części dotyczącej dotacji celowej „Pomoc
dla repatriantów”;
126
Na podstawie regulaminu organizacyjnego Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie. Załącznik do za-
rządzenia nr 477 Wojewody Mazowieckiego z dnia 21 listopada 2012 r., r.10, s. 22.
97
4. przygotowywanie wniosków o przyznanie środków finansowych z rezerwy celowej

budżetu państwa „Pomoc dla repatriantów”;
5. udzielanie dotacji gminom, które zaprosiły nie imiennie określonego repatrian-
ta i członków jego najbliższej rodziny oraz zapewniły lokal mieszkalny z zasobów
komunalnych;
6. dokonywanie zwrotu kosztów poniesionych przez gminę na remont lub adaptacją
lokalu mieszkalnego dla repatrianta;
7. przekazywanie starostom środków finansowych z budżetu Państwa przeznaczonych
na udzielenie jednorazowej pomocy repatriantom;
8. rozpatrywanie odwołań od decyzji starostów w sprawie zwrotu części kosztów, ponie-
sionych przez repatrianta w związku z remontem lub adaptacją lokalu mieszkalnego
9. w miejscu osiedlenia się w Polsce;
10. prowadzenie spraw związanych z legalizacją pobytu oraz legalizacją pobytu i pracy
cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
11. przyjmowanie wniosków o dokonanie wpisu do ewidencji zaproszeń i wydawanie
zaproszeń;
12. wydawanie cudzoziemcom kart pobytu oraz dokumentów podróży;
13. wydawanie postanowień o zwolnieniu cudzoziemca ze strzeżonego ośrodka lub
aresztu w celu wydalenia;
14. nakładanie kar na przewoźnika, który przywiózł do granicy cudzoziemca, nieposia-
dającego wymaganego dokumentu podróży, wymaganej wizy lub innego ważne-
go dokumentu uprawniającego do wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej;
15. wydawanie decyzji o wydaleniu cudzoziemca z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
16. rozpatrywanie jako organ II instancji odwołań od decyzji Komendanta Wojewódzkiego
Policji, Komendanta Powiatowego (Miejskiego) Policji, Komendanta Oddziału Straży
Granicznej lub komendanta granicznej placówki kontrolnej Straży Granicznej, o zo-
bowiązaniu cudzoziemca do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
17. prowadzenie spraw związanych z legalizacją pobytu obywateli państw członkow-
skich: Unii Europejskiej, Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA),
Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Konfederacji Szwajcarskiej oraz członków
ich rodzin na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
18. realizacja zadań wynikających z ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na tery-
torium Rzeczypospolitej Polskiej dotyczących udzielania zgody na pobyt tolerowany,
odmowy i cofnięcia;
19. realizacja zadań wynikających z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach
rynku pracy, związanych z zezwoleniami na pracę cudzoziemców na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej;
20. współpraca z właściwymi starostami w sprawach dotyczących sytuacji na lokalnym
rynku pracy;
98
21. współpraca z placówkami konsularnymi Rzeczypospolitej Polskiej w sprawach z za-

kresu obywatelstwa, legalizacji pobytu cudzoziemców oraz zezwoleń na pracę;
22. współpraca z placówkami konsularnymi państw obcych w sprawach z zakresu oby-
watelstwa, legalizacji pobytu cudzoziemców oraz zezwoleń na pracę;
23. wydawanie zaświadczeń, a także udzielanie informacji organom: administracji rządo-
wej i samorządowej, sądom oraz organom ścigania;
24. wykonywanie czynności kontrolnych w jednostkach zewnętrznych, w szczególności:
a. w gminach, którym udzielono dotacji w związku z zaproszeniem repatrianta
i członków jego najbliższej rodziny oraz zapewnieniem lokalu mieszkalnego
z zasobów komunalnych,
b. w organach administracji samorządowej w związku z realizacją porozumień za-
wartych pomiędzy wojewodą a tymi organami w sprawie przejęcia niektórych
zadań z zakresu administracji rządowej,
a. w powiatowych urzędach pracy w związku z realizacją zadań związanych
z badaniem i analizowaniem sytuacji na lokalnym rynku pracy w kontekście
postępowania o wydanie zezwolenia na pracę.
Wydział Polityki Społecznej

Do zakresu działania Wydziału należy w szczególności127:
1. nadzór nad realizacją zadań samorządu gminnego, powiatowego i wojewódzkiego,
w tym nad:
a. jakością działalności jednostek organizacyjnych pomocy społecznej,
b. jakością usług, dla których zostały określone standardy,
c. zgodnością zatrudnienia pracowników jednostek organizacyjnych pomocy
społecznej z wymaganiami kwalifikacyjnymi;
2. nadzór nad działalnością placówek opiekuńczo – wychowawczych, regionalnych pla-
cówek opiekuńczo-terapeutycznych i interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych;
3. monitorowanie realizacji zadań samorządu gminnego, powiatowego i województwa
z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;
4. prowadzenie spraw związanych z przyznawaniem powiatom środków na aktywiza-
cję zawodową repatriantów;
5. koordynowanie działań w zakresie integracji ze społeczeństwem osób posiadających
status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą;
6. prowadzenie rejestru zatwierdzonych indywidualnych programów integracji;
7. prowadzenie rejestru placówek zapewniających miejsca noclegowe i rejestru jedno-
stek specjalistycznego poradnictwa;
127
Na podstawie regulaminu organizacyjnego Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie. Załącznik do za-
rządzenia nr 477 Wojewody Mazowieckiego z dnia 21 listopada 2012 r., r.11 s. 24.
99
8. podejmowanie działań na rzecz rozwiązywania problemów mniejszości narodowych

i etnicznych;
9. rozpatrywanie wniosków o dotację, składanych przez organizacje pozarządowe dzia-
łające w sferze społecznej, w trybie konkursowym oraz nadzór nad realizacją dotowa-
nych projektów.
Wobec cudzoziemca można wydać również decyzję o wydaleniu z terytorium RP. Decyzję
taką wydaje wojewoda właściwy ze względu na miejsce pobytu cudzoziemca lub miejsce
ujawnienia faktu, albo zdarzenia będącego podstawą do wystąpienia z wnioskiem o wy-
dalenie cudzoziemca.
Wydalenie cudzoziemca
Wojewoda, na wniosek komendanta wojewódzkiego Policji, może także wydać decyzję
o wydaleniu cudzoziemca, gdy:
1. przebywa na tym terytorium bez wymaganej wizy, zezwolenia na zamieszkanie na
czas oznaczony i zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta
długoterminowego WE;
2. wykonywał pracę niezgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrud-
nienia i instytucjach rynku pracy albo podjął działalność gospodarczą niezgodnie
z przepisami obowiązującymi w tym zakresie w Rzeczypospolitej Polskiej;
3. nie posiada środków finansowych niezbędnych do pokrycia kosztów pobytu na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i nie może wskazać wiarygodnych źródeł ich
uzyskania;
4. jego dane są wpisane do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany, jeżeli wjazd cudzoziemca na to teryto-
rium nastąpi w okresie obowiązywania wpisu;
5. jego dalszy pobyt stanowiłby zagrożenie dla obronności lub bezpieczeństwa pań-
stwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, albo naruszałby interes
Rzeczypospolitej Polskiej;
6. niezgodnie z przepisami przekroczył lub usiłował przekroczyć granicę;
7. dobrowolnie nie opuścił terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w terminie określonym
w decyzji:
8. zobowiązaniu do opuszczenia tego terytorium,
9. o odmowie udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony,
10. o cofnięciu zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony;
11. nie wywiązuje się ze zobowiązań podatkowych wobec Skarbu Państwa;
12. zakończył odbywanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w Rzeczypospolitej
Polskiej za umyślne przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.
13. został skazany w Rzeczpospolitej Polskiej prawomocnym orzeczeniem na karę po-
zbawienia wolności podlegającą wykonaniu i istnieją podstawy do przeprowadzenia
100
postępowania o przekazanie go za granicę, w celu wykonania orzeczonej wobec nie-

go kary.
Wyjazd cudzoziemca w związku z wydaniem decyzji o wydaleniu z terytorium RP skutkuje

zakazem wjazdu do Polski przez okres 3 lub 5 lat (3 lata - wyjazd na własny koszt, 5 lat -
wydalenie na koszt Skarbu Państwa).
Zgodnie z art. 22 ustawy o pomocy społecznej do zadań wojewody należy koordynowa-

nie działań w zakresie integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w RP status uchodźcy lub
ochronę uzupełniającą, w szczególności w zakresie wskazania im miejsca zamieszkania.
3.2.9. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie

Powiatowe centrum pomocy rodzinie przekazuje wojewodzie uzgodniony z cudzoziem-
cem indywidualny program integracji (IPI) wraz z przewidywanymi kosztami jego realizacji.
Wojewoda po akceptacji przedstawionego programu przekazuje środki na jego realiza-
cję. PCPR współdziała w sprawie pomocy uchodźcy w uzyskaniu możliwości zamieszka-
nia z właściwym wojewodą i gminą, uwzględniając w miarę możliwości wybór miejsca
zamieszkania dokonany przez cudzoziemca. Cudzoziemiec zamieszkuje w miejscu wska-
zanym przez wojewodę działającego w tej sprawie w porozumieniu z PCPR oraz gminą.
Rezygnacja przez cudzoziemca ze wskazanego miejsca zamieszkania w granicach danego
województwa w okresie 12 miesięcy trwania IPI oznacza rezygnację cudzoziemca z reali-
zacji programu. Zmianę miejsca zamieszkania przez cudzoziemca w okresie 12 miesięcy
trwania IPI dopuszcza się w szczególnie uzasadnionych przypadkach.
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie zobowiązane jest do:
ÎÎ udzielania cudzoziemcowi informacji dotyczącej pomocy określonej w programie
oraz warunkach jej wstrzymania lub odmowy udzielenia,
ÎÎ współdziałania z cudzoziemcem oraz wspierania go w kontaktach ze środowiskiem
lokalnym, w tym w nawiązaniu kontaktu z właściwym dla miejsca zamieszkania cu-
dzoziemca ośrodkiem pomocy społecznej,
ÎÎ pomocy w uzyskaniu mieszkania, w tym w miarę możliwości w mieszkaniu
chronionym,
ÎÎ prowadzenia z cudzoziemcem pracy socjalnej,
ÎÎ innych uzgodnionych z cudzoziemcem działań wynikających z indywidualnej sytua-
cji życiowej cudzoziemca,
ÎÎ wskazania pracownika, zwanego dalej „realizatorem programu”, uzgadniającego z cu-
dzoziemcem program oraz wspierającego cudzoziemca w okresie realizacji tego
programu.
Na poziomie gminy wsparcie udzielane jest w postaci przyznanych świadczeń socjalnych

przez ośrodek pomocy społecznej.
101
3.3. Podmioty pozarządowe

Poza instytucjami państwowymi ważną rolę spełniają organizacje pozarządowe, które prze-
de wszystkim stoją na straży ochrony praw człowieka przerzucanych migrantów. Zajmują
się tym takie organizacje pozarządowe jak: UNHCR, Caritas, PAH, Helsińska Fundacja Praw
Człowieka.
Pomagają one migrantom, którzy się do nich zgłoszą np. przy:
ÎÎ odwołaniach od negatywnej decyzji w sprawie przyznania statusu uchodźcy,
ÎÎ wynajmie mieszkań,
ÎÎ poszukiwaniach pracy gdy osoba opuści ośrodek dla uchodźców.
Niektóre z tych organizacji prowadzą własne ośrodki dla migrantów i uchodźców m.in.
Dom Uchodźcy Polskiej Akcji Humanitarnej (PAH), ośrodek dla cudzoziemców Polskiego
Komitetu Pomocy Społecznej (PKPS).
Przykładem zaangażowania i pracy na rzecz uchodźców w Polsce może być Centrum
Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć, które obok pomocy prawnej przeprowadza kampa-
nie społeczne promujące integrację, monitoring bezpieczeństwa i przemocy w ośrodkach
dla uchodźców, współpracę z UDSC, Policją i UNHCR w zakresie wdrażania standardów
identyfikowania i reagowania na przypadki przemocy, w tym przemocy seksualnej oraz
powiązane z tą tematyką szkolenia dla pracowników socjalnych ośrodków dla osób ubie-
gających się o nadanie statusu uchodźcy. Dotychczas zostały zrealizowane następujące
grupy działań128:
A. Wzmocnienie ochrony i poprawa integracji beneficjentów poprzez poprawę
dostępu do poradnictwa i informacji prawnej w ośrodkach dla osób ubiegają-
cych się o status uchodźcy (recepcyjnych) i poza nimi – pomoc prawna świadczo-
na indywidualnie w wybranych 8 ośrodkach na terenie Polski, które wybrane zostały
ze względu na peryferyjność położenia i/lub brak dostępności bezpłatnej pomocy
prawnej, w biurze CPP, telefonicznie, za pośrednictwem poczty, faktu oraz on-line.
B. Kampania społeczna dotycząca podniesienia akceptacji uchodźców skierowa-
na do społeczeństwa polskiego – „Daj im szansę!” – kampania polegała na plaka-
tach, szerokiej kampanii w Internecie, w tym na www.youtube.pl oraz przez bannery
internetowe. Jej celem jest budowanie pozytywnego wizerunku uchodźców, promo-
cja tolerancji oraz integracji uchodźców w Polsce.
C. Prowadzenie prac Grupy Ewaluacyjnej badającej występowanie i zagrożenia
związane z przemocą na tle seksualnym i płciowym w ośrodkach dla cudzo-
ziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy – koordynowanie dzia-
łań i wymiana informacji pomiędzy UDSC, Policją, UNHCR, La Stradą oraz CPP ułatwi
128
www.pomocprawna.org
102
systemowe zmiany w kierunku poprawy bezpieczeństwa oraz przez to ułatwienia

integracji osób ubiegających się o status uchodźcy.
D. Monitoring warunków bezpieczeństwa i występowania przypadków przemo-
cy oraz przemocy seksualnej w ośrodkach dla uchodźców – badanie monitorin-
gowe mające na celu dostarczenie obiektywnych danych na temat obecnego stanu
bezpieczeństwa i wypracowanie efektywnych mechanizmów działania.
E. Podniesienie wiedzy pracowników socjalnych ośrodków dla osób ubiegają-
cych się o status uchodźcy na temat zjawiska przemocy oraz przemocy na tle
seksualnym i płciowym – przeszkolenie pracowników socjalnych z 8 wybranych
ośrodków da im merytoryczne wsparcie do przeciwdziałania przemocy i lepszego
identyfikowania jej ofiar wśród osób ubiegających się o status uchodźcy.
Zgodnie z wielowymiarowym charakterem integracji, w projekcie CPP przewidziano za-

równo działania polegające na bezpośredniej, indywidualnej pomocy prawnej osobom
ubiegającym się o status uchodźcy – przebywającym w ośrodkach recepcyjnych, jak
i poza nimi, jak i działania dotyczące tych osób pośrednio tj.: monitoring warunków bez-
pieczeństwa i zjawiska przemocy oraz przemocy seksualnej, prace Grupy Ewaluacyjnej
oraz kampania społeczna mająca na celu zwiększenie społecznej akceptacji i poparcia dla
przyjmowania i integrowania uchodźców. W ten sposób współpraca obejmuje wszystkie
podmioty, od których integracja jest uzależniona: samych cudzoziemców w procedurze
uchodźczej, organy państwowe (UDSC, Policję), społeczeństwo.
Organizacje udzielające pomocy osobom ubiegającym się o nadanie statusu

uchodźcy:
1. Sekcja Praw Człowieka
Poradni Prawnej Uniwersytetu Jagiellońskiego
Al. Krasińskiego 18
30-101 Kraków
Tel/Fax: (+48 12) 430 19 97
e-mail: biuro@juhrc.org
2. Uniwersytecka Poradnia Prawna Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Al. Racławickie 14
20-950 Lublin
Tel/Fax: (+48 81) 445 37 21
3. Polska Akcja Humanitarna
Centrum Pomocy Uchodźcom
ul. Szpitalna 5/3
00-031 Warszawa ,
Tel: (+48 22) 828 88 82;
fax: (+48 22) 831 99 38, 828 88 82 w.217
103
e-mail: ucho@pah.org.pl
www.pah.org.pl/uchodzcy
4. Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć
ul. Sobieskiego 7/3
31-136 Kraków
Tel/fax: (+48 12) 633 72 23
e-mail: office@niecassociation.org
www.niecassociation.org
5. Helsińska Fundacja Praw Człowieka
ul. Zgoda 11
00-018 Warszawa
Tel: (+48 22) 828 69 96, 828 10 08,
556 44 40
Dział uchodźców:
Tel: (+48 22) 556 44 66
fax: (+48 22) 828 69 96, 556 44 50 lub 51
e-mail: hfhr@hfhrpol.waw.pl sekretariat@hfhrpol.waw.pl
www.hfhrpol.waw.pl
6. Caritas Polska - Centra Pomocy Migrantom i Uchodźcom
Białystok
ul. Warszawska 32
43-200 Białystok
Tel/fax: (+48 85) 732 55 53
e-mail: migrant@opoka.org.pl
Lublin
ul. Prymasa Wyszyńskiego 2
20-950 Lublin
Tel: (81) 743 71 86
e-mail: migranci@kuria.lublin.pl
Warszawa
ul. Krakowskie Przedmieście 62
00-322 Warszawa
tel. (+48 22) 826 99 10
e-mail: migranci-waw@caritas.pl
Zgorzelec
ul. Księdza Domańskiego 12,
59-900 Zgorzelec
Tel: (+48 75) 771 65 61
e-mail: migrant@alpha.net.pl
www.caritas.pl
104
7. Polski Czerwony Krzyż

ul. Mokotowska 14
00-561 Warszawa
Tel: (+48 22) 628 55 75
fax: (+48 22) 628 41 68
e-mail: info@pck.org.pl
www.pck.org.pl
8. Stowarzyszenie Interwencji Prawnej
Al. 3 Maja 12/510
00-391 Warszawa
Tel. (+48 22) 621 51 65
е-mail: interwencja-prawna@o2.pl
www.interwencjaprawna.pl
Podsumowanie
Problematyką migracyjną zajmują się zarówno podmioty globalne, państwowe, jak i orga-
nizacje pozarządowe (międzynarodowe i krajowe).
Podstawowym podmiotem o zasięgu globalnym jest UNHCR, a na poziomie kraju naj-
większa odpowiedzialność za sprawy migracji znajduje się w Ministerstwie Spraw
Wewnętrznych i podległych mu urzędach centralnych tj. Urzędzie ds. Cudzoziemców,
Radzie ds. Uchodźców oraz Straży Granicznej. Dodatkowo prawa cudzoziemców w na-
szym kraju reguluje MSZ (kwestia wjazdu i wiz) oraz MPiPS (pomoc socjalna). Na szczeblu
województwa problematykę tę realizuje Policja, urzędy wojewódzkie oraz sądy admini-
stracyjne. Poziom powiatu to przede wszystkim starostwa powiatowe oraz Powiatowe
Centra Pomocy Rodziny realizujące Indywidualne Programy Integracyjne. Na szczeblu
gminy ośrodki pomocy społecznej są podstawową instytucją, w której przebywający le-
galnie cudzoziemiec może otrzymać świadczenia socjalne.
Wsparcie administracji rządowej i samorządowej uzupełniają i udzielają pomocy przeby-
wającym na terenie RP cudzoziemcom organizacje pozarządowe.
105
ÎÎ Jak wygląda współpraca instytucjonalna podmiotów odpowiedzialnych za politykę migracyjną w Polsce?
ÎÎ Jaka jest rola UNHCR?
ÎÎ Proszę omówić kompetencje podmiotów administracji rządowej w kwestii migracji?
ÎÎ Jaka jest rola i znaczenie jednostek samorządu terytorialnego w udzielaniu wsparcia cudzoziemcom w Polsce ?
Literatura
1. Auleytner J., Polityka społeczna w Polsce i w świecie, Wyd. WSP TWP, Warszawa 2012.
2. Gagacka M., Głąbicka K. (red.), Współczesne wyzwania dla lokalnej polityki społecznej, Wyd. PTPS, PR, Radom 2009.
3. Gagacka M., Głąbicka K. (red.), Lokalne sieci wsparcia, Wyd. PR. Radom 2010.
4. G
łąbicka K., Globalna przestrzeń społeczna - jej funkcje dla polityki społecznej, [w:] S.Otok (red.), Transformacja prob-
lemów globalnych świata u progu XXI w., Wyd. WSP, Warszawa 2013.
5. G
rewiński M., Wielosektorowa polityka społeczna. O przeobrażeniach państwa opiekuńczego, Wyd. Elipsa, Warszawa
2009.
6. Grzymała-Moszczyńska H.: Uchodźcy. Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami, wyd.Nomos, Kraków 2000.
4. Pomoc socjalna dla cudzoziemców
ubiegających się o nadanie statusu
uchodźcy
Jedną z form pomocy, jaką uzyska cudzoziemiec po złożeniu wniosku o nadanie statusu
uchodźcy jest pomoc w postaci zakwaterowania w ośrodku dla cudzoziemców ubiegają-
cych się o nadanie statusu uchodźcy.
Ośrodki są prowadzone i organizowane przez Szefa Urzędu do spraw Cudzoziemców.
Cudzoziemcy zatrzymani na terytorium RP mogą również przebywać w strzeżonych
ośrodkach lub aresztach dla cudzoziemców, które podlegają Straży Granicznej. W miej-
scach tych przysługują im określone uprawnienia i prawa socjalne.
4.1. Ośrodki dla cudzoziemców

Szef Urzędu ds. Cudzoziemców zapewnia i organizuje prowadzenie ośrodków129.
Może on zlecić prowadzenie ośrodków organizacjom społecznym, stowarzyszeniom lub
innym osobom prawnym albo osobom fizycznym.
Cudzoziemca przyjmuje się do ośrodka na podstawie zaświadczenia tożsamości, po wpi-
saniu jego danych osobowych do ewidencji mieszkańców ośrodka. Osobę taką informuje
się w zrozumiałym dla niego języku o przysługujących mu prawach i ciążących na nim
obowiązkach oraz umożliwia mu zapoznanie się z przepisami regulującymi udzielanie
pomocy dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy i regulaminem
pobytu w ośrodku.
Cudzoziemiec, który podczas przyjmowania wniosku nie podlegał badaniom lekarskim
lub zabiegom sanitarnym ciała i odzieży, jest obowiązany poddać się im przed przyjęciem
do ośrodka.
129
Art.26 ustawy o udzieleniu cudzoziemcom ochrony…dz.cyt.
107
Obowiązki cudzoziemca
Cudzoziemiec przebywający w ośrodku jest obowiązany:
1. przestrzegać regulaminu pobytu w ośrodku;
2. stosować się do poleceń personelu ośrodka;
3. dbać o higienę osobistą i czystość pomieszczeń;
4. poddawać się badaniom lekarskim i zabiegom sanitarnym, zaleconym przez lekarza
sprawującego opiekę medyczną w ośrodku;
5. w przypadku wystąpienia objawów choroby lub zaistnienia zdarzenia grożącego
powstaniem szkody w mieniu ośrodka niezwłocznie powiadomić o tym personel
ośrodka;
6. przenieść się do innego ośrodka, jeżeli wymagają tego względy organizacyjne.
Prawa cudzoziemca
Cudzoziemiec przyjęty do ośrodka ma prawo do:
1. podtrzymywania zwyczajów, tradycji narodowych i kulturowych oraz wykonywania
praktyk religijnych;
2. swobodnego poruszania się po terenie ośrodka, z wyłączeniem miejsc objętych za-
kazem wstępu;
3. dostępu do informacji o podmiotach udzielających bezpłatnej pomocy prawnej
w sprawach o nadanie statusu uchodźcy;
4. dostępu do informacji o organizacjach pozarządowych lub międzynarodowych, do
których zadań statutowych należą sprawy uchodźców;
5. dostępu do informacji o procedurach przeciwdziałania oraz reagowania na przypadki
przemocy, w tym na tle seksualnym lub ze względu na płeć;
6. przyjmowania odwiedzin w przeznaczonych do tego pomieszczeniach;
7. składania do Szefa Urzędu, w języku ojczystym, skarg i wniosków w sprawach funk-
cjonowania ośrodka i warunków pobytu w nim.
Obecnie na terytorium RP funkcjonuje 14 ośrodków dla cudzoziemców podległych

Urzędowi ds. Cudzoziemców (p.tab.8).
Tabela 8. Lista ośrodków dla cudzoziemców

Województwo Ośrodki
Województwo kujawsko-pomorskie Grupa koło Grudziądza – Grupa
Województwo lubelskie Bezwola – Bezwola
Biała Podlaska – Ośrodek UDSC
Lublin – Hotel Pumis
Łuków – Hotel Polonia
Zalesie – Kolonia Horbów
Województwo łódzkie Grotniki – Ośrodek Orchidea
108
Pomoc socjalna dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy
Województwo Ośrodki
Województwo mazowieckie Dębak – Ośrodek UDSC
Linin – Ośrodek UdSC
Warszawa – Warszawa – Targówek
Warszawa – Punkt Obsługi Cudzoziemca
Warszawa – Punkt obsługi cudzoziemców korzystających ze świad-
czeń poza ośrodkiem Departamentu Pomocy Socjalnej
Województwo podlaskie Białystok „Zajazd „Budowlani”

Czerwony Bór – Ośrodek Czerwony Bór
Źródło: www.udsc.gov.pl
Cudzoziemiec po przyjęciu do ośrodka otrzymuje do użytku: ręcznik, sztućce i naczynia

stołowe oraz, za pokwitowaniem, sprzęt znajdujący się na wyposażeniu pomieszczenia
mieszkalnego i komplet pościeli. Osobę taką kwateruje się w pomieszczeniu mieszkalnym
ośrodka, w miarę możliwości wraz z innymi członkami jego rodziny, i wyznacza mu się
miejsce do spania.
Cudzoziemiec może być przeniesiony do innego pomieszczenia mieszkalnego, gdy wy-
magają tego względy organizacyjne albo jest to niezbędne do:
1)zapewnienia jemu bezpieczeństwa lub współmieszkańcom;
2)wyłączenia pomieszczenia z użytkowania ze względów technicznych lub sanitarnych.
Cudzoziemiec ma zapewnione całodzienne wyżywienie.
Osobie przebywającej w ośrodku udostępnia się pomieszczenie kuchenne do przygoto-
wywania posiłków oraz pomieszczenie wyposażone w urządzenia chłodnicze do przecho-
wywania artykułów żywnościowych.
Cudzoziemiec przebywający w ośrodku jest obowiązany:
1)wykazywać szczególną troskę o bezpieczeństwo małoletnich dzieci pozostających pod
jego opieką;
2)przestrzegać ciszy nocnej w godzinach od 22.00 do 6.00;
3)powracać do ośrodka przed godziną 23.00;
4)posiadać i okazywać na żądanie pracownika tymczasowe zaświadczenie jego tożsamo-
ści oraz identyfikator;
5)przy każdorazowym opuszczeniu terenu ośrodka pozostawiać pracownikowi ochrony
ośrodka identyfikator;
6)udostępniać pomieszczenie mieszkalne do kontroli kierownikowi ośrodka lub innym
osobom przez niego wyznaczonym.
W ośrodku stosuje się procedury przeciwdziałania oraz reagowania na przypadki przemo-
cy, w tym na tle seksualnym lub ze względu na płeć.
W ośrodku cudzoziemiec ma zapewnioną pomoc socjalną i opiekę medyczną oraz można

mu zapewnić pomoc w dobrowolnym powrocie do kraju, do którego mają prawo wjazdu
lub pomoc w przypadku przeniesienia cudzoziemca do innego państwa członkowskiego
109
odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o nadanie statusu uchodźcy na podstawie

rozporządzenia Rady (WE) nr 343/2003130.
Pomoc socjalna w ośrodku

Pomoc socjalna udzielana w ośrodku obejmuje131:
a. zakwaterowanie,
b. całodzienne wyżywienie zbiorowe lub ekwiwalent pieniężny w zamian za wyżywienie,
c. kieszonkowe na drobne wydatki osobiste,
d. stałą pomoc pieniężną na zakup środków czystości i higieny osobistej,
e. jednorazową pomoc pieniężną lub bony towarowe na zakup odzieży i obuwia,
f. naukę języka polskiego i podstawowe materiały niezbędne do nauki tego języka,
g. pomoce dydaktyczne dla dzieci korzystających z nauki i opieki w publicznych pla-
cówkach, szkołach podstawowych, gimnazjach lub szkołach ponadgimnazjalnych,
h. pokrycie, w miarę możliwości, kosztów zajęć pozalekcyjnych i rekreacyjno-sporto-
wych dzieci,
i. finansowanie przejazdów środkami transportu publicznego:
• w celu wzięcia udziału w postępowaniu w sprawie nadania statusu uchodźcy,
• w celu leczenia lub poddania się szczepieniom ochronnym,
• w innych szczególnie uzasadnionych przypadkach.
• Pomoc udzielaną poza ośrodkiem, polegającą na wypłacie świadczenia pie-
niężnego na pokrycie we własnym zakresie kosztów pobytu na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem kosztów opieki medycznej, zwaną da-
lej „świadczeniem pieniężnym”.
Całodzienne wyżywienie zbiorowe, z którego korzysta małoletnie dziecko cudzoziemca

powinno być dostosowane do jego wieku.
Ekwiwalent pieniężny przysługuje w zamian za wyżywienie dziecka do ukończenia przez
nie 6 lat lub dla ucznia szkoły podstawowej, gimnazjum lub szkoły ponadgimnazjalnej,
jeżeli wymagają tego względy organizacyjne.
Cudzoziemcom otrzymującym pomoc socjalną w postaci świadczenia pieniężnego
przysługuje:
1. pomoc w formie nauki języka polskiego i podstawowych materiałów niezbędnych
do nauki tego języka;
2. pomoce dydaktyczne dla dzieci korzystających z nauki i opieki w publicznych pla-
cówkach, szkołach podstawowych, gimnazjach lub szkołach ponadgimnazjalnych;
3. pokrycie, w miarę możliwości, kosztów zajęć pozalekcyjnych i rekreacyjno-sporto-
wych dzieci.
130
Zgodnie z art. 70 ustawy o udzieleniu cudzoziemcom ochrony…dz.cyt..
131
Tamże, art.71.
110
Podczas przebywania w ośrodku cudzoziemiec może otrzymywać świadczenie pienięż-

ne132, w przypadku gdy wymagają tego względy organizacyjne albo jest to niezbędne do:
1. zapewnienia jemu bezpieczeństwa, z uwzględnieniem szczególnej sytuacji samot-
nych kobiet;
2. ochrony porządku publicznego;
3. ochrony i utrzymania więzi rodzinnych;
4. przygotowania cudzoziemca do prowadzenia samodzielnego życia poza ośrodkiem, po
otrzymaniu decyzji o nadaniu statusu uchodźcy albo decyzji o odmowie nadania statusu
uchodźcy, w której udzielono ochrony uzupełniającej lub zgody na pobyt tolerowany.
Pomoc socjalną i opiekę medyczną zapewnia się w okresie133:

1. postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy, począwszy od dnia zgłoszenia
się cudzoziemca w ośrodku, z tym że w sytuacjach szczególnych, związanych z za-
grożeniem życia lub zdrowia cudzoziemca, opieka medyczna przysługuje od dnia
złożenia przez cudzoziemca wniosku o nadanie statusu uchodźcy;
2. 2 miesięcy od dnia doręczenia decyzji ostatecznej w sprawie nadania statusu uchodź-
cy albo przez okres 14 dni od dnia doręczenia decyzji ostatecznej o umorzeniu po-
stępowania, w przypadku gdy postępowanie w sprawie nadania statusu uchodźcy
zostało umorzone.
Pomoc w dobrowolnym powrocie

Pomoc w dobrowolnym powrocie obejmuje pokrycie:
1. kosztów podróży cudzoziemca;
2. opłat administracyjnych związanych z uzyskaniem dokumentu podróży oraz nie-
zbędnych wiz i zezwoleń;
3. kosztów wyżywienia w podróży;
4. kosztów opieki medycznej w podróży;
5. kosztów organizacji dobrowolnego powrotu przez podmiot, do którego statutowych
obowiązków należy organizacja dobrowolnych powrotów.
Dobrowolny powrót cudzoziemca odbywa się w sposób zorganizowany przez Szefa

Urzędu.
Cudzoziemca, który rażąco naruszył zasady współżycia społecznego w ośrodku, pozbawia
się pomocy socjalnej134.
Decyzję w tej sprawie wydaje Szef Urzędu.
Jeżeli cudzoziemiec powtórnie został pozbawiony pomocy socjalnej na podstawie decyzji,
132
Art.72 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom…, dz.cyt.
133
Tamże, art.74.
134
Tamże, art.76.
111
ponowne udzielenie tej pomocy może nastąpić wyłącznie przez wypłatę świadczenia pie-
niężnego w wysokości jednej trzeciej przysługującej kwoty.
Koszty pomocy socjalnej i opieki medycznej są finansowane z budżetu państwa, z części,
której dysponentem jest minister właściwy do spraw wewnętrznych, ze środków będą-
cych w dyspozycji Szefa Urzędu ds. Cudzoziemców.
Świadczenia przyznaje się w wysokości ustalonej w rozporządzeniu ministra spraw we-
wnętrznych i administracji z dnia 10 listopada 2011 r. w sprawie wysokości pomocy dla
cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy135 (p.tab.9).
Tabela 9. Wysokość stawek pieniężnych wypłacanych dla cudzoziemca ubiegającego się

o nadanie statusu uchodźcy
Forma pomocy Przyznana ustawowo kwota wsparcia
jednorazowa pomoc pieniężna lub wartość bonów towarowych na 140 zł
zakup odzieży i obuwia
stała pomoc pieniężna na zakup środków higieny osobistej 20 zł na miesiąc
kieszonkowe 50 zł na miesiąc
ekwiwalent pieniężny w zamian za wyżywienie 9 zł za dzień
świadczenie pieniężne na pokrycie we własnym zakresie kosztów 25 zł na dzień
pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
stawka dzienna wyżywienia zbiorowego w ośrodku 9 zł
Źródło: opracowanie własne na podstawie rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 10
listopada 2011 r. w sprawie wysokości pomocy dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy.
Kwoty świadczeń
Jeżeli cudzoziemiec przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wraz z małżonkiem
lub małoletnim członkiem rodziny, wysokość świadczenia pieniężnego na każdą osobę na
dzień wynosi -w przypadku136:
1. dwóch osób - 20 zł,
2. trzech osób - 15 zł,
3. czterech i więcej osób - 12,50 zł /na osobę.
Dodatkowo może zostać udzielona pomoc na pokrycie kosztów wyżywienia cudzoziem-

ca w podróży w związku z dobrowolnym powrotem do kraju, do którego cudzoziemiec
ma prawo wjazdu, lub z przeniesieniem do innego państwa członkowskiego odpowie-
dzialnego za rozpatrywanie wniosku o nadanie statusu uchodźcy na podstawie rozporzą-
dzenia Rady (WE) nr 343/2003 z dnia 18 lutego 2003 r. ustanawiającego kryteria i mecha-
nizmy określania państwa członkowskiego właściwego dla rozpatrywania wniosku o azyl,
135
Dz.U. z 2011r., nr 261, poz.1564 (Dz. U. z dnia 2 grudnia 2011 r.)
136
Art.6 rozporządzenia MSWiA w sprawie wysokości pomocy…, dz.cyt.
112
wniesionego w jednym z państw członkowskich przez obywatela państwa trzeciego wy-

nosi 23 zł na dzień podróży137.
Świadczenie są wypłacane do 15. dnia każdego miesiąca za dany miesiąc, zaś jednorazowa
pomoc pieniężna jest wypłacana, a bony towarowe są wydawane niezwłocznie, jednak
nie później niż do 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym cudzoziemiec
został przyjęty do ośrodka.
W przypadku wykonywania przez cudzoziemca prac porządkowych na rzecz ośrodka,
tłumaczeń ułatwiających porozumiewanie się między pracownikami ośrodka a cudzo-
ziemcami lub prowadzenia zajęć kulturalno-oświatowych na rzecz innych cudzoziemców
przebywających w ośrodku wysokość kieszonkowego może być podwyższona do 100 zł.
Wypłaty kwot przeznaczonych na pomoc są dokonywane w ośrodku, w którym cudzozie-
miec przebywa, a w stosunku do cudzoziemca, który korzysta z pomocy udzielanej poza
ośrodkiem -w ośrodku najbliższym miejsca pobytu cudzoziemca lub w siedzibie Urzędu
do spraw Cudzoziemców. W szczególnych przypadkach, uzasadnionych stanem zdrowia,
bezpieczeństwem cudzoziemca lub względami organizacyjnymi, świadczenie pieniężne
można wypłacić przekazem pocztowym na adres wskazany przez cudzoziemca.
Opieka medyczna
Opieka medyczna podczas trwania procedury o nadanie statusu uchodźcy138

Opieka medyczna obejmuje świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie, w jakim osobom
objętym obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym przysługuje
prawo do świadczeń na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opie-
ki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych139 z wyłączeniem leczenia uzdrowi-
skowego albo rehabilitacji uzdrowiskowej.
Opieka medyczna przysługuje cudzoziemcom ubiegających się o nadanie statusu
uchodźcy, którzy zarejestrowali się w Departamencie Pomocy Socjalnej UdsC, niezależnie
od tego czy mieszkają w ośrodku dla cudzoziemców, czy poza ośrodkiem. Świadczenia
opieki zdrowotnej obejmują ten sam zakres usług medycznych jak dla obywateli polskich
- z wyłączeniem leczenia uzdrowiskowego.
W wyjątkowych sytuacjach możliwe jest przyznanie opieki medycznej od momentu zło-
żenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy, przed tym jak cudzoziemiec zarejestruje się
w ośrodku recepcyjnym. Dotyczy to sytuacji szczególnych, np. zagrożenie zdrowia lub
życia.
Opiekę medyczną dla cudzoziemców ubiegających się w Polsce o nadanie statusu uchodź-
cy koordynuje Centralny Szpital Kliniczny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Warszawie
137
Dz. Urz. UE L 50 z 25.02.2003, s. 1.
138
Opracowanie na podstawie art. 73 ustawy o udzieleniu cudzoziemcom ochrony..., dz.cyt.
139
Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.
113
na podstawie umowy zawartej z Urzędem ds. Cudzoziemców.

Opieka medyczna obejmuje:
1. Filtr epidemiologiczny
Wszystkie osoby zgłaszające się po raz pierwszy z wnioskiem o objęcie ich pomo-
cą socjalną przechodzą przez tzw. „filtr epidemiologiczny” w ośrodku recepcyjnym
w Białej Podlaskiej lub w Podkowie Leśnej - Dębaku. W ramach filtra są wykonywane
badania obejmujące następujące procedury medyczne:
• wczesne wykrywanie, diagnostyka i kierowanie na leczenie gruźlicy,
• wczesne wykrywanie, diagnostyka i kierowanie na leczenie chorób zakaźnych,
wenerycznych i pasożytniczych.
2. Punkty medyczne na terenie ośrodków
W każdym z ośrodków działają punkty medyczne, w których pomocy z zakresu pod-
stawowej opieki zdrowotnej udzielają lekarze oraz pielęgniarki.
3. Specjalistyczne badania i konsultacje
W uzasadnionych przypadkach chorzy są kierowani, poprzez wystawienie stosowne-
go skierowania przez lekarzy zatrudnionych w punktach medycznych ośrodków dla
cudzoziemców do szpitali lub na badania specjalistyczne. Usługi specjalistyczne wy-
konywane są w Centralnym Szpitalu Klinicznym MSW lub w innych zakładach opieki
zdrowotnej, z którymi Szpital zawarł umowę.
4. Opiekę stomatologiczną
Cudzoziemcy korzystają z opieki dentystycznej w gabinetach stomatologicznych, z który-
mi Urząd do spraw Cudzoziemców podpisał umowy o wykonywanie ww. usług.
5. Pomoc psychologiczną
W ośrodkach dla cudzoziemców rozwinięty jest system opieki psychologicznej.
W szczególnych przypadkach cudzoziemcy kierowani są do specjalistycznych zakła-
dów opieki psychologicznej lub psychiatrycznej.
6. Rehabilitację
W celu otrzymania środków finansowych na rehabilitację najpierw należy udać się do
lekarza specjalisty po opinię o niezbędności przeprowadzenia zabiegów rehabilita-
cyjnych. Lekarz specjalista powinien określić rodzaj, ilość i koszty zabiegów. Uzyskaną
opinię należy przedłożyć lekarzowi ośrodka, który skieruje pacjenta na odpowiednie
leczenie rehabilitacyjne. Następnie przed przystąpieniem do zabiegów należy wystą-
pić z pismem do Departamentu Pomocy Socjalnej z prośbą o wyrażenie zgody na
pokrycie kosztów usług z zakresu rehabilitacji. Do wniosku należy dołączyć wszystkie
wyżej wymienione dokumenty.
Opieka medyczna jest wykonywana na podstawie umów cywilnoprawnych zawartych

między Szefem Urzędu ds. Cudzoziemców a świadczeniodawcami.
Jeżeli cudzoziemiec ma problemy zdrowotne, to powinien się zwrócić do lekarza rodzin-
nego, którym jest lekarz w ośrodku dla cudzoziemców.
114
Odpowiednie lekarstwa można otrzymać w ośrodku lub też po wypisaniu recepty można
je wykupić w aptece i cudzoziemcowi będzie przysługiwał zwrot kosztów za zakupione
lekarstwa.
Kwestia nieuregulowana, a związana ze zdrowiem, to występowanie HIV/AIDS wśród
uchodźców i osób ubiegających się o status uchodźcy. Odsetek osób zarażonych tą choro-
ba nie jest duży, ale osoby ubiegające się o status uchodźcy i uchodźcy, którzy są narażeni
na ryzyko zarażenia chorobą, lub którzy już są nią zarażeni mogą mieć trudności w uzyska-
niu informacji na jej temat w zrozumiałym dla nich języku.
Zatrudnienie cudzoziemców
Cudzoziemcy mają prawo podjąć zatrudnienie po okresie 6 miesięcy od daty złożenia
wniosku o nadanie statusu uchodźcy. Jeżeli minęło 6 miesięcy to cudzoziemiec oczeku-
jący na decyzje może złożyć wniosek o wydanie zaświadczenia przez Szefa Urzędu do
spraw Cudzoziemców. Stwierdza ono, że dany cudzoziemiec ubiega się o nadanie statusu
uchodźcy i czas postępowania w pierwszej instancji przekroczył pół roku. Zaświadczenie
w połączeniu z Tymczasowym Zaświadczeniem Tożsamości Cudzoziemca pozwala na le-
galną pracę.
4.2. P
obyt cudzoziemców w strzeżonym ośrodku lub w areszcie
dla cudzoziemców
Strzeżone ośrodki i areszty dla cudzoziemców
Strzeżone ośrodki i areszty dla cudzoziemców140 podlegają pod organ Straży Granicznej.
Cudzoziemiec, wobec którego zachodzą okoliczności uzasadniające wydanie mu decyzji
o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu, albo który uchyla się od wykonania obowiąz-
ków określonych w tej decyzji, albo nie wywiązuje się z obowiązków określonych w po-
stanowieniu o zastosowaniu wobec niego środków może być zatrzymany na okres nie
dłuższy niż 48 godzin.
Strzeżony ośrodek dla cudzoziemców

Cudzoziemca umieszcza się w strzeżonym ośrodku, jeżeli141:
1. istnieje prawdopodobieństwo wydania decyzji o zobowiązaniu go do powrotu bez
określenia terminu dobrowolnego powrotu lub
2. wydano decyzję o zobowiązaniu go do powrotu bez określenia terminu dobrowol-
nego powrotu, lub
140
Dział XI ustawy o udzieleniu cudzoziemcom ochrony…, dz.cyt.
141
Art.398 ustawy o udzieleniu cudzoziemcom ochrony…, dz.cyt.
115
3. nie opuścił on terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w terminie określonym w decyzji

o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu, a natychmiastowe wykonanie tej decyzji
nie jest możliwe, lub
4. nie wywiązuje się on z obowiązków określonych w postanowieniu o zastosowaniu
wobec niego środków.
Areszt dla cudzoziemców

Areszt dla cudzoziemców wykonuje się w pomieszczeniach strzeżonych ośrodków lub
w pomieszczeniach Straży Granicznej przeznaczonych dla osób zatrzymanych.
Okres pobytu
Sąd po wysłuchaniu cudzoziemca wydaje postanowienie o umieszczeniu go w strzeżo-
nym ośrodku lub o zastosowaniu wobec niego aresztu dla cudzoziemców142. Okres po-
bytu w strzeżonym ośrodku lub w areszcie dla cudzoziemców może być przedłużony na
czas określony, w przypadku gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że okres wykonania
decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu ulegnie przedłużeniu, i nie może prze-
kroczyć 12 miesięcy, przy czym każde kolejne postanowienie sądu w tej sprawie wydaje
się na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.
Do 12-miesięcznego okresu, nie wlicza się okresu pobytu cudzoziemca w strzeżonym
ośrodku lub w areszcie dla cudzoziemców w związku ze złożonym przez niego wnioskiem
o nadanie statusu uchodźcy.
W przypadku, gdy cudzoziemiec złożył skargę do sądu administracyjnego na decyzję o zo-
bowiązaniu go do powrotu wraz z wnioskiem o wstrzymanie jej wykonania, okres pobytu
w strzeżonym ośrodku lub areszcie dla cudzoziemców może być przedłużony do 18 mie-
sięcy, przy czym sąd, może wydać postanowienie w tej sprawie na okres 6 miesięcy.
Postanowienie o zwolnieniu cudzoziemca ze strzeżonego ośrodka lub z aresztu dla cu-
dzoziemców wydaje niezwłocznie z urzędu lub na wniosek cudzoziemca, organ Straży
Granicznej, któremu podlega strzeżony ośrodek lub areszt dla cudzoziemców143.
Funkcjonowanie strzeżonych ośrodków oraz aresztów dla cudzoziemców jest finansowa-
ne z budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw we-
wnętrznych, ze środków będących w dyspozycji Komendanta Głównego Straży Granicznej.
Strzeżone ośrodki i areszty dla cudzoziemców znajdują się w następujących
miejscowościach:
1. Strzeżony Ośrodek dla Cudzoziemców w Kętrzynie.
2. Strzeżony Ośrodek dla Cudzoziemców i Areszt w celu Wydalenia w Białymstoku.
3. Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej (Przemyśl).
4. Nadbużański Oddział Straży Granicznej (Biała Podlaska).
142
Tamże, art.401.
143
Tamże, art.406.
116
5. Nadodrzański Oddział Straży Granicznej (Krosno Odrzańskie).

6. Nadwiślański Oddział Straży Granicznej (Lesznowola).
7. Podlaski Oddział Straży Granicznej (Białystok).
Minister właściwy do spraw wewnętrznych, w drodze zarządzenia, wyznacza pomieszcze-

nia, w których wykonuje się areszt dla cudzoziemców, uwzględniając racjonalne wykorzy-
stanie tych pomieszczeń.
Przyjęcie cudzoziemca do strzeżonego ośrodka lub aresztu

Przyjęcie cudzoziemca do strzeżonego ośrodka lub aresztu dla cudzoziemców następuje
na podstawie postanowienia sądu o umieszczeniu cudzoziemca w strzeżonym ośrodku
lub o zastosowaniu wobec niego aresztu dla cudzoziemców144.
Cudzoziemiec jest obowiązany przekazać do depozytu strzeżonego ośrodka lub aresztu
dla cudzoziemców:
1. dokumenty potwierdzające jego tożsamość, pieniądze i przedmioty wartościowe;
2. urządzenia techniczne służące do rejestrowania obrazu;
3. przedmioty, które mogą stanowić zagrożenie porządku lub bezpieczeństwa w ośrod-
ku lub areszcie.
Cudzoziemiec przy przyjęciu do strzeżonego ośrodka lub aresztu dla cudzoziemców jest
obowiązany przekazać do depozytu także przedmioty, których wymiary lub ilość ograni-
czają powierzchnię pokoju dla cudzoziemców lub celi mieszkalnej.
Cudzoziemca przyjmowanego do strzeżonego ośrodka lub aresztu dla cudzoziemców po-
ucza się w zrozumiałym dla niego języku o przysługujących mu prawach i o obowiązkach
oraz zapoznaje się z przepisami regulującymi pobyt w strzeżonym ośrodku lub areszcie dla
cudzoziemców. Fakt pouczenia cudzoziemiec potwierdza własnoręcznym podpisem145.
Cudzoziemiec przy przyjęciu do strzeżonego ośrodka lub aresztu dla cudzoziemców
i podczas pobytu w ośrodku lub areszcie w przypadkach uzasadnionych względami bez-
pieczeństwa i porządku podlega szczegółowemu sprawdzeniu.
Szczegółowe sprawdzenie cudzoziemca polega na oględzinach ciała oraz sprawdzeniu odzie-
ży, bielizny i obuwia, a także przedmiotów posiadanych przez cudzoziemca lub należących do
niego. Oględziny ciała oraz sprawdzenie odzieży, bielizny i obuwia przeprowadza się w po-
mieszczeniu, bez obecności osób nieupoważnionych oraz osób odmiennej płci146.
Cudzoziemca przyjętego do strzeżonego ośrodka lub aresztu dla cudzoziemców poddaje
się niezwłocznie badaniu lekarskiemu oraz w miarę potrzeby zabiegom sanitarnym147.
144
Na podstawie art.410 ustawy o udzieleniu cudzoziemcom ochrony…, dz.cyt.
145
Tamże, art.411.
146
Tamże, art.412.
147
Tamże, art.413.
117
Warunki socjalne
Lekarz przeprowadzający badanie, oraz sprawujący opiekę medyczną nad cudzoziemca-
mi w strzeżonym ośrodku lub areszcie dla cudzoziemców prowadzi dokumentację me-
dyczną na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta
i Rzeczniku Praw Pacjenta148.
Cudzoziemca przyjętego do strzeżonego ośrodka umieszcza się w pokoju dla cudzoziem-
ców, a cudzoziemca przyjętego do aresztu dla cudzoziemców – w celi mieszkalnej149.
Cudzoziemców odmiennej płci umieszcza się oddzielnie. Pozostającym pod jego opieką
zapewnia się wspólny pokój dla cudzoziemców.
Małoletniego cudzoziemca przebywającego w strzeżonym ośrodku bez opiekuna umiesz-
cza się w wyodrębnionej części ośrodka.
Cudzoziemców, którzy oświadczą, że są osobami sobie najbliższymi, umieszcza się, na ich
pisemny wniosek, w miarę możliwości w jednym pokoju dla cudzoziemców.
Prawa cudzoziemców
Cudzoziemiec umieszczony w strzeżonym ośrodku lub przebywający w areszcie dla cu-
dzoziemców ma prawo do150:
1. kontaktowania się z polskimi organami państwowymi, a także z przedstawicielstwem
dyplomatycznym lub urzędem konsularnym państwa obcego;
2. kontaktowania się z organizacjami pozarządowymi lub międzynarodowymi zajmują-
cymi się udzielaniem cudzoziemcom pomocy, w tym pomocy prawnej;
3. kontaktowania się ze swoim pełnomocnikiem;
4. korzystania z przekazanych do depozytu:
a. przedmiotów, jeżeli nie zostały zabezpieczone na pokrycie kosztów związanych
z wydaniem i wykonaniem decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu,
b. pieniędzy,
c. przedmiotów wartościowych, jeżeli nie zostały zabezpieczone na pokrycie kosz-
tów związanych z wydaniem i wykonaniem decyzji o zobowiązaniu cudzoziem-
ca do powrotu;
5. korzystania z opieki medycznej i do pobytu w szpitalu lub podmiocie leczniczym
wykonującym działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia
zdrowotne, jeżeli stan jego zdrowia tego wymaga;
6. niezakłóconego snu w godzinach od 22.00 do 7.00, a w dni świąteczne do godziny
8.00 oraz w innym czasie, jeżeli nie jest to sprzeczne z przepisami porządkowymi re-
gulującymi pobyt w strzeżonym ośrodku lub areszcie dla cudzoziemców;
148
Dz.U. z 2012 r. poz. 159 i 742 oraz z 2013 r. poz. 1245.
149
Kwestie te reguluje art.414. ustawy o udzieleniu…, dz.cyt.
150
Tamże, na podstawie art. 415. 1.
118
7. korzystania z urządzeń sanitarnych i środków czystości niezbędnych do utrzymania

higieny osobistej;
8. otrzymywania nieodpłatnie odzieży, bielizny i obuwia dostosowanych do pory roku,
o ile rzeczy będące własnością cudzoziemca nie nadają się do użycia lub ich użycie
jest niedopuszczalne ze względów higienicznych, a cudzoziemiec nie posiada włas-
nych środków finansowych na ich zakup;
9. posiadania przedmiotów kultu religijnego, wykonywania praktyk religijnych i korzy-
stania z posług religijnych oraz słuchania lub oglądania w pomieszczeniach mieszkal-
nych lub w miejscu przebywania nabożeństw transmitowanych przez środki maso-
wego przekazu, w sposób niezakłócający ustalonego porządku pobytu w strzeżonym
ośrodku lub w areszcie dla cudzoziemców;
10. korzystania z prasy, zakupu prasy z własnych środków finansowych i posiadania jej
w pokoju dla cudzoziemców lub w celi mieszkalnej;
11. korzystania z Internetu na stanowiskach komputerowych dostępnych w strzeżonym
ośrodku lub areszcie dla cudzoziemców;
12. korzystania z biblioteki;
13. użytkowania sprzętu rekreacyjno-sportowego w czasie i miejscu określonych przez
kierownika strzeżonego ośrodka lub funkcjonariusza odpowiedzialnego za funkcjo-
nowanie aresztu dla cudzoziemców;
14. zakupu z własnych środków finansowych artykułów żywnościowych i przedmiotów
osobistego użytku służących do utrzymania higieny osobistej oraz do posiadania ich
w pokoju dla cudzoziemców lub w celi mieszkalnej; posiadanie tych przedmiotów
w celi mieszkalnej jest możliwe, jeżeli one same lub ich opakowania nie stanowią
zagrożenia porządku lub bezpieczeństwa w areszcie dla cudzoziemców;
15. zakupu z własnych środków finansowych materiałów piśmiennych, książek, gier
świetlicowych i posiadania ich w pokoju dla cudzoziemców lub w celi mieszkalnej;
16. otrzymywania paczek z odzieżą, obuwiem i innymi przedmiotami osobistego użyt-
ku oraz ze środkami opatrunkowymi i higienicznymi, a także z lekami, które mogą
być przekazane za zgodą lekarza, po sprawdzeniu ich zawartości w obecności
cudzoziemca;
17. prowadzenia korespondencji oraz korzystania ze środków łączności na własny
koszt, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach do korzystania ze środków łącz-
ności lub wysyłania korespondencji na koszt strzeżonego ośrodka lub aresztu dla
cudzoziemców;
18. składania próśb, skarg i wniosków do:
a. kierownika strzeżonego ośrodka albo organu Straży Granicznej, któremu pod-
lega ten ośrodek,
b. funkcjonariusza odpowiedzialnego za funkcjonowanie aresztu dla cudzoziem-
ców albo organu Straży Granicznej, któremu podlega ten areszt;
119
19. widzeń z osobami bliskimi w specjalnie do tego przeznaczonych pomieszczeniach,

za zgodą organu Straży Granicznej, któremu podlega strzeżony ośrodek lub areszt dla
cudzoziemców, lub osoby przez ten organ upoważnionej.
Poza wyżej wymienionymi uprawnieniami cudzoziemiec umieszczony w strzeżonym

ośrodku poza uprawnieniami ma prawo do151:
1. zakupu z własnych środków finansowych wyrobów tytoniowych i posiadania ich
w pokoju dla cudzoziemców;
2. poruszania się po terenie ośrodka w godzinach od 7.00 do 22.00, a w dni świąteczne
w godzinach od 8.00 do 22.00 z wyjątkiem miejsc, do których administracja ośrodka
wydała zakaz wstępu.
Małoletni w strzeżonym ośrodku lub areszcie

Małoletni przebywający w strzeżonym ośrodku ma prawo do uczestniczenia, w czasie
i miejscu określonych przez kierownika ośrodka, w zajęciach dydaktyczno-wychowaw-
czych i rekreacyjno-sportowych. Program zajęć powinien być dostosowany do wieku ma-
łoletniego i długości jego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Uprawnienia cudzoziemców
Cudzoziemiec przebywający w areszcie dla cudzoziemców poza uprawnieniami, ma po-
nadto prawo do:
1. odbywania codziennie co najmniej dwugodzinnego spaceru na wolnym powietrzu,
chyba że co innego wynika z zaleceń lekarza;
2. kontaktowania się z innymi cudzoziemcami przebywającymi w areszcie, po uzyskaniu
zezwolenia funkcjonariusza pełniącego służbę w areszcie, w określonych miejscu i czasie;
3. korzystania z gier świetlicowych w czasie i miejscu określonych przez funkcjonariusza
pełniącego służbę w areszcie;
4. zakupu z własnych środków finansowych wyrobów tytoniowych i palenia tytoniu, po
uzyskaniu zezwolenia funkcjonariusza pełniącego służbę w areszcie, w miejscu do
tego wyznaczonym.
Cudzoziemiec umieszczony w strzeżonym ośrodku lub przebywający w areszcie dla cu-

dzoziemców otrzymuje bezpłatnie świadczenia zdrowotne, leki, artykuły sanitarne oraz
posiłki i napoje152.
Podczas postępowania administracyjnego przysługują cudzoziemcowi następujące
uprawnienia153:
151
Tamże, na podstawie art. 416.
152
Tamże, art.417.
153
Kwestie te po raz pierwszy zostały opisane w projekcie „Edukacja dla Integracji - Partnerstwo na Rzecz Uchodźców”
120
ÎÎ prawo do pozostania na terytorium Polski na czas trwania postępowania(z wyjątkiem

postępowania w przypadku złożenia kolejnego wniosku o nadanie statusu uchodźcy.
ÎÎ prawo do pomocy państwa polskiego: zapewnienie mieszkania (w ośrodku lub
–w szczególnych wypadkach – poza nim), pomocy medycznej na czas trwania
postępowania
ÎÎ jeżeli w ciągu 6 miesięcy od złożenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy nie zo-
stanie wydana decyzja Szef Urzędu, na wniosek cudzoziemca, wydaje zaświadcze-
nie, dzięki któremu wraz z Tymczasowym Zaświadczeniem Tożsamości Cudzoziemca
(TZTC) będzie mógł legalnie i bez dodatkowych zezwoleń wykonywać pracę zarob-
kową. Zaświadczenie będzie dotyczyć również małżonka, jeżeli złożyli wspólny wnio-
sek o nadanie statusu uchodźcy;
ÎÎ prawo do informacji – urzędnik przyjmujący wniosek ma obowiązek poinformowania
cudzoziemca o przysługujących mu prawach i obowiązkach, a także o zasadach i try-
bie postępowania o nadanie statusu uchodźcy;
ÎÎ prawo do kontaktu z organizacjami zajmującymi się pomocą uchodźcom;
ÎÎ prawo do kontaktu z Przedstawicielem Wysokiego Komisarza Narodów
Zjednoczonych do Spraw Uchodźców (UNHCR).
Integracja cudzoziemca podczas procedury

Ogromnym błędem polskiej polityki migracyjnej wydaje się – zwłaszcza wobec kulejących IPI
i braku dostępu do nich większości cudzoziemców z zalegalizowanym pobytem – zupełne
pominięcie kwestii programów preintegracyjnych, przeznaczonych dla osób przebywających
w ośrodkach i bezczynnie czekających na decyzję w sprawie przyznania statusu uchodźcy.
Nieustannie powtarzanym argumentem władz przeciwko działaniom preintegracyjnym jest
niechęć inwestowania w ludzi, o których nie wiadomo, czy ich pobyt w Polsce zostanie zalega-
lizowany, czy też nie. Obawa ta wydaje się o tyle bezzasadna, że od wielu lat około 90% osób
ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy w Polsce to Czeczeni154, którym decyzję o naka-
zie opuszczenia terytorium RP wydaje się jedynie w wyjątkowych sytuacjach, a w ogromnej
większości przypadków ich pobyt w Polsce zostaje zalegalizowany (otrzymują na ogół pobyt
tolerowany i nieco rzadziej – status uchodźcy). Skoro wiadomo, że znaczna większość „kandy-
datów na uchodźców” dostanie zgodę na legalne przebywanie i funkcjonowanie w Polsce,
warto pomyśleć o ich adaptacji zawczasu, wtedy kiedy i tak są z założenia na utrzymaniu pań-
stwa. Fakt, że być może skorzysta na tym parę osób, które ostatecznie w Polsce nie zostaną,
nie będzie raczej odczuwalnym obciążeniem. I chodzi tu nie tylko o porządne kursy języka
polskiego, ale o wiele zajęć wprowadzających cudzoziemców w polską rzeczywistość spo-
łeczno-prawno-kulturową, tak by po opuszczeniu ośrodka dla cudzoziemców nie czuli się jak
„dzieci we mgle”, ale znali – przynajmniej w zakresie podstawowym – język polski, swoje prawa,
Projekt sfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL.

154
A.Jasiakiewicz, Pomoc integracyjna dla uchodźców, [w:] W. Klaus (red.), Prawne uwarunkowania…, s. 71.
121
których należy przestrzegać, by wiedzieli, do jakich instytucji w różnych sprawach mogą czy
powinni się zwrócić. Wracając zaś do kursów języka polskiego – te dostępne obecnie w ośrod-
kach (i to nie wszystkich!) rzadko kiedy spełniają oczekiwania – nie zawsze są prowadzone
przez profesjonalistów, często odbywają się nieregularnie, brakuje sensownego podziału na
grupy zaawansowania, wiekowe, czy też na istotny dość, jeśli chodzi o Czeczenów, podział
grup według płci. A jeśli solidnie zorganizowany kurs nie wpłynie na wzrost zainteresowania
nim cudzoziemców – na jego brak spowodowany nieustannym traktowaniem Polski przez
uchodźców jako kraju tranzytowego to należy zastanowić się nad wprowadzeniem sankcji,
może to być na przykład „obcięcie” kieszonkowego.
Podsumowanie
Jedną z form pomocy, jaką uzyska cudzoziemiec po złożeniu wniosku o nadanie statusu
uchodźcy jest pomoc w postaci zakwaterowania w ośrodku dla cudzoziemców ubiegają-
cych się o nadanie statusu uchodźcy.
Ośrodki są prowadzone i organizowane przez Szefa Urzędu do spraw Cudzoziemców.
Obecnie na terytorium RP funkcjonuje 14 ośrodków dla cudzoziemców podległych
Urzędowi ds. Cudzoziemców. Obowiązki cudzoziemca podczas trwania procedury, któ-
rych bezwzględnie musi przestrzegać to:
ÎÎ obowiązek stawiania się na wezwanie Szefa Urzędu do spraw Cudzoziemców;
ÎÎ obowiązek poddania się badaniom lekarskim i zabiegom sanitarnym;
ÎÎ obowiązek przedstawienia Szefowi Urzędu do spraw Cudzoziemców wszystkich do-
wodów, które potwierdzają, że powinien otrzymać status uchodźcy;
ÎÎ obowiązek zawiadomienia o każdej zmianie miejsca pobytu;
ÎÎ obowiązek przebywania w Polsce do dnia doręczenia decyzji ostatecznej;
ÎÎ obowiązek oddania do depozytu dokumentu podróży (paszportu), a także doku-
mentu podróży małoletnich dzieci i małżonka.
W ośrodku cudzoziemiec ma zapewnioną pomoc socjalną i opiekę medyczną oraz można

mu zapewnić pomoc w dobrowolnym powrocie do kraju, do którego mają prawo wjazdu
lub pomoc w przypadku przeniesienia cudzoziemca do innego państwa członkowskiego
odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o nadanie statusu uchodźcy.
Cudzoziemcy mają prawo podjąć legalne zatrudnienie po okresie 6 miesięcy od daty zło-
żenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy.
Natomiast jeżeli istnieje prawdopodobieństwo wydania decyzji o zobowiązaniu cudzo-
ziemca do powrotu bez określenia terminu dobrowolnego powrotu umieszcza się go
w strzeżonym ośrodku.
122
W 2011 r. w ośrodku dla cudzoziemców mieszkało 1566 osób, a poza nim 1163 osoby155.
Areszt dla cudzoziemców wykonuje się w pomieszczeniach strzeżonych ośrodków lub
w pomieszczeniach Straży Granicznej przeznaczonych dla osób zatrzymanych. W strzeżo-
nych ośrodkach dla cudzoziemców przebywa średniorocznie ponad 300 osób.

ÎÎ Jaka jest różnica pomiędzy ośrodkiem dla cudzoziemców a strzeżonym ośrodkiem dla cudzoziemców?
ÎÎ Na czym polega pomoc socjalna przyznawana w ośrodku dla cudzoziemców?
ÎÎ Jakie prawa przysługują cudzoziemcowi przebywającemu w strzeżonym ośrodku lub areszcie dla cudzoziemców?
Literatura
2. Grzymała-Moszczyńska H., Uchodźcy. Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami, wyd.Nomos, Kraków 2000.
3. Hryniewicz J., Uchodźcy w Polsce. Teoria i rzeczywistość, Wyd. Difin, Warszawa 2005.
4. Informacja o stanie realizacji praw osób osadzonych w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców prowadzonych
przez Straż Graniczną, MSW, Warszawa 2013.
5. J asiakiewicz A., Pomoc integracyjna dla uchodźców, [w:] W.Klaus (red.): Prawne uwarunkowania integracji uchodź-
ców w Polsce. Komentarz dla praktyków, Warszawa 2006.
6. Polityka migracyjna Polski – stan obecny i postulowane działania, Wyd. URM, Warszawa 2012.
7. Sierpowska I., Pomoc społeczna jako administracja świadcząca, Wyd. Lex, Warszawa 2012
8. Uchodźcy w polskim społeczeństwie, Wyd. Vox Humana, Warszawa 2011.
9. Ustawa o udzieleniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP.
10. Ząbek M. (red.), Między piekłem a rajem. Problemy adaptacji kulturowej uchodźców i imigrantów w Polsce,
Wydawnictwo Trio, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Wydziału Historycznego Uniwersytetu
Warszawskiego, Warszawa 2002.
155
Informacja o stanie realizacji praw osób osadzonych w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców prowadzonych
przez Straż Graniczną, MSW, Warszawa 2013.
123
5. Świadczenia pomocy społecznej
przysługujące cudzoziemcom w Polsce
Na podstawie art. 5 pkt 2 lit. a ustawy o pomocy społecznej (UoPS), cudzoziemcy, którzy
otrzymali status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą nabywają uprawnienia do korzysta-
nia na zasadach ogólnych ze wszystkich świadczeń pomocy społecznej. Cudzoziemcy ci
muszą przy tym mieć miejsce zamieszkania i przebywać na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej.
Spośród migrantów przymusowych mających miejsce zamieszkania i przebywających
w Polsce do świadczeń pomocy społecznej podmiotowo są uprawnieni: uchodźcy, cudzo-
ziemcy objęci ochroną uzupełniającą, cudzoziemcy na podstawie zgody na pobyt tolero-
wany. Do wszystkich świadczeń pomocy społecznej są jedynie uprawnione dwie pierwsze
grupy migrantów (art. 5 pkt 2 lit. a UoPS), natomiast osoby z pobytem tolerowanym mogą
jedynie korzystać ze schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania i zasiłku celowego (art. 5
pkt 2 lit. b UoPS). Dodatkowo na podstawie art. 5 a UoPS spośród migrantów przymuso-
wych pomocą społeczną w formie interwencji kryzysowej, schronienia, posiłku, niezbęd-
nego ubrania i zasiłku celowego objęte zostały ofiary handlu ludźmi.
Ofiara handlu ludźmi w rozumieniu decyzji ramowej Rady z dnia 19 lipca 2002 roku w spra-
wie zwalczania handlu ludźmi156 musi spełnić łącznie następujące warunki: przebywać na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podjąć współpracę z organem właściwym do pro-
wadzenia postępowania w sprawie zwalczania handlu ludźmi, zerwać kontakty z osobami
podejrzanymi o popełnienie czynów zabronionych związanych z handlem ludźmi.
Migranci przymusowi natomiast w przypadku objęcia ich ochroną międzynarodową mają
zagwarantowaną pomoc (w tym pomoc społeczną) ze strony władz państwa przyjmu-
jącego, dodatkowo są oni objęci podstawową opieką w trakcie ubiegania się o status
uchodźcy. Wynika to z umów międzynarodowych i przepisów prawa europejskiego.
Pomoc społeczna
Pomoc społeczna mająca na celu przeciwdziałania trudnościom i wsparcie procesu inte-
gracji cudzoziemców została wskazana expressis verbis w art. 7 pkt 11 ustawy o pomocy
156
Dz. Urz. WE L 203 z 01.08.2002r.
125
społecznej (UoPS) wśród powodów uprawniających do otrzymywania świadczeń z po-

mocy społecznej pod określeniem: trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali
w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą (dalej trudności
w integracji cudzoziemców). Kwestia ta jako jedyna spośród wszystkich wymienionych
w art. 7 UoPS jest podstawą uprawnienia do pomocy społecznej ograniczonej i określonej
grupy świadczeni obiorców (pośród ogólnych powodów uprawnień znajdujemy tylko ten
jeden szczególny). Ryzyka społeczne wyszczególnione w art. 7 UoPS są też uwzględnio-
ne w podziale zadań pomocy społecznej zawartym w rozdziale 2 UoPS. Kwestia społecz-
na –trudności w integracji cudzoziemców –stanowi podstawę pomocy cudzoziemcom
świadczoną przez powiat w formie zadań własnych (art. 19 pkt 8 UoPS) czy też zadania
zleconego (art. 20 ust. 1 pkt 1 UoPS). Świadczenia przyznawane na podstawie powyż-
szej przesłanki w praktyce stanowią pomoc integracyjną, ponieważ ich głównym celem
jest osiągnięcie integracji tej grupy cudzoziemców ze społeczeństwem polskim oraz za-
pobieganie ich marginalizacji. Istotą więc opisywanego tutaj problemu społecznego jest
realizacja działań przewidzianych w polityce integracyjnej obranej przez dane państwo
w zakresie zinstytucjonalizowanego wsparcia integracji.
5.1. Świadczenia pieniężne

Wśród świadczeń pieniężnych, wymienionych w artykule 36 pkt 1 ustawy o pomocy spo-
łecznej, cudzoziemcy mają prawo otrzymywać:
ÎÎ zasiłek stały – przyznawany osobom całkowicie niezdolnym do pracy z powodu wie-
ku lub niepełnosprawności;
ÎÎ zasiłek okresowy – przyznawany osobom lub rodzinie ze względu na szczególne oko-
liczności, np. długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie;
ÎÎ zasiłek celowy – przyznawany w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej,
w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i le-
czenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych re-
montów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu, ważności ich kart pobytu
lub/i do daty obowiązywania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.
Jednak po przedłużeniu karty pobytu oraz po wydaniu kolejnego orzeczenia przez odpowied-
nią komisję, zasiłek jest przyznawany ponownie. Osobom, które osiągnęły wiek emerytalny
i mają od lat status uchodźcy w Polsce zasiłek stały przyznaje się na czas nieoznaczony.
Zasiłki celowe
Zasiłek celowy jest najczęściej przyznawaną formą pomocy –otrzymuje go prawie trzy
czwarte rodzin cudzoziemców.
O połowę mniejszej liczbie rodzin przyznaje się zasiłek okresowy. Natomiast warto zwrócić
uwagę, że w ponad trzech czwartych przypadków zasiłek okresowy przyznaje się jedynie
126
Świadczenia pomocy społecznej przysługujące cudzoziemcom w Polsce
na miesiąc, a tylko co piątej rodzinie na dwa miesiące. Ustawa nie określa okresu, na jaki
powinno się przyznawać zasiłek okresowy, pozostawiając decyzję w gestii ośrodka pomo-
cy społecznej na podstawie okoliczności sprawy. Jednak mała jest szansa, żeby sytuacja
cudzoziemca, kompletnie nieprzystosowanego do samodzielnego funkcjonowania w no-
wej rzeczywistości, co go skazuje przynajmniej na jakiś czas na bezrobocie, bezdomność
i ubóstwo, uległa drastycznej poprawie w ciągu miesiąca czy dwóch.
Doświadczenie pracy z cudzoziemcami pokazuje, że tak krótki okres przyznawania zasiłku,
powoduje u nich ogromny dyskomfort psychiczny, ciężko jest im wytłumaczyć, że pomoc
ta jest przyznawana cyklicznie i wszystko wskazuje na to, że po miesiącu czy, odpowied-
nio, dwóch otrzymają ją ponownie. Cudzoziemcy korzystający z pomocy społecznej czę-
sto powtarzają, że na razie dostali pomoc, ale to tylko do końca miesiąca i nie wiedzą, co
będzie dalej. Taki stan potrafi paraliżować działania, a na pewno nie sprzyja efektywnemu
poszukiwaniu pracy. Kontrargumentem mógłby być fakt, że cudzoziemcy często z dnia
na dzień decydują się na wyjazd z Polski – po co zatem przyznawać im pomoc na dłużej?
Owszem, tak się dzieje, ale może właśnie przede wszystkim dlatego, że tutaj nie czują
się bezpiecznie co do swojej przyszłości. A w razie wyjazdu rodziny, której przyznanoby
zasiłek okresowy na trzy miesiące czy pół roku (wypłaty dokonuje się co miesiąc), zawsze
można po prostu zmienić decyzję co do okresu wypłacania zasiłku. Zwłaszcza, że pienią-
dze na ogół nie są przelewane na konto, lecz wypłacane bezpośrednio w kasie, rodzina ma
obowiązek regularnie kontaktować się z pracownikiem socjalnym – nie sposób zatem nie
zauważyć nieobecności cudzoziemca.
Pomoc na rzecz rodziny

Jeżeli ze statusu uchodźcy korzysta cała rodzina, to najczęściej zgłasza się ona po pomoc
do ośrodków pomocy społecznej zaraz po zakończeniu procedury o nadanie statusu
uchodźcy.
W przypadku osób indywidualnych, jedynie co trzeci uchodźca występuje o świadczenia
socjalne w ciągu pierwszych trzech miesięcy od otrzymania decyzji.
Można na tej podstawie wnioskować, że w większości przypadków dochód miesięczny
osoby czy rodziny, która dotąd przebywała w ośrodku dla cudzoziemców bez pozwolenia
na pracę, wynosi 0 zł lub niewiele więcej i w związku z tym przyznawana jest im najwyższa
lub prawie najwyższa możliwa kwota zasiłku. Jeśli chodzi o zasiłki celowe, przyznawane są
one dowolną ilość razy w zależności od potrzeb bytowych danej osoby czy rodziny; zdarza
się, że w ciągu jednego miesiąca przyznaje się ich po dwa lub więcej na różne cele157.
Połowa rodzin otrzymuje zasiłek celowy na żywność lub na obuwie i odzież. Co trzecia
rodzina otrzymuje zasiłek celowy na „zaspokojenie niezbędnych potrzeb bytowych” – czyli
bez szczegółowego wskazania, na co pieniądze mają być przeznaczone – albo na dopłatę
157
A.Durasiewicz, Efektywność polskiej polityki rodzinnej na tle wybranych krajów UE, Wyd. PTPS, Radom 2012, s. 126.
127
do czynszu czy opłacanie rachunków. Zwrócić można część lub całość kosztów leków albo
leczenia. Ponadto otrzymać można pomoc finansową na zakupienie sprzętów domowych,
lub zaspokojenie innych konkretnych potrzeb, jak opłacenie wydania nowych kart pobytu,
zakup biletów komunikacji miejskiej, środków higienicznych czy opału.
Przyznając świadczenia rodzinne – należy pamiętać, że przyznawanie świadczeń z po-
mocy społecznej i świadczeń rodzinnych określają przepisy zawarte w dwóch różnych
ustawach. Oznacza to, że pracownik socjalny kieruje swoich podopiecznych do działu
świadczeń rodzinnych lub udziela mu pomocy w zakresie przygotowania dokumentów
niezbędnych do ich uzyskania.
Jeśli cudzoziemiec uzyskał status uchodźcy albo ochronę uzupełniającą w Polsce, to pod-
stawową formą pomocy socjalnej jest indywidualny program integracji. Dopiero po jego
zakończeniu ma prawo do świadczeń pomocy społecznej na zasadach identycznych jak
obywatele polscy.
Procedura przyznania świadczeń pomocy społecznej

W celu uzyskania pomocy cudzoziemiec musi skontaktować się z ośrodkiem pomocy spo-
łecznej właściwym ze względu na miejsce zamieszkania. Decyzję o przyznaniu bądź odmowie
przyznania świadczeń z pomocy społecznej wydaje się po przeprowadzeniu wywiadu środo-
wiskowego przez pracownika socjalnego w terminie 14 dni od dnia powzięcia wiadomości
o potrzebie przyznania świadczenia z pomocy społecznej, a w sprawach nie cierpiących zwłoki
w terminie 2 dni. Wywiad przeprowadzany jest w miejscu zamieszkania osoby lub rodziny albo
w miejscu ich pobytu. W trakcie wywiadu pracownik socjalny pyta o sytuację osobistą, rodzin-
ną, dochodową i majątkową osoby bądź rodziny ubiegającej się o udzielenie pomocy.
Na podstawie przeprowadzonego wywiadu oraz zgromadzonej dokumentacji pracownik
socjalny oceni sytuację i wybierze najbardziej korzystną formę pomocy.
Decyzja o przyznaniu świadczenia

Obowiązkiem cudzoziemca jest przedłożenie dokumentów potwierdzających sytuację
dochodową, rodzinną, zdrowotną, zawodową i mieszkaniową.
Przyznanie świadczeń pieniężnych następuje w formie decyzji administracyjnej, z wyjąt-
kiem udzielenia pomocy w formie pracy socjalnej, poradnictwa specjalistycznego oraz bi-
letu kredytowanego. Decyzja powinna zostać wydana nie później niż w ciągu miesiąca od
chwili wszczęcia postępowania. O każdym przypadku niezałatwienia sprawy w terminie
ośrodek pomocy społecznej musi powiadomić osobę ubiegającą się o pomoc, podając
przyczyny zwłoki i wskazując nowy termin załatwienia sprawy. Udzielenie pomocy w for-
mie pracy socjalnej, poradnictwa specjalistycznego oraz biletu kredytowanego, schronie-
nia, posiłku następuje niezwłocznie.
Od każdej decyzji służy prawo do wniesienia odwołania do samorządowego kolegium
odwoławczego za pośrednictwem organu, który wydał decyzję w terminie 14 dni od dnia
otrzymania decyzji.
128
Mimo braku szans na udział w programach integracyjnych, osoby z pobytem tolerowa-

nym nie są jednak z założenia pozbawione możliwości uzyskania innych świadczeń niż
wyłącznie pieniężne, gdyż ustawa o pomocy społecznej w artykule 2 wyraźnie mówi
o tym, że „pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu
umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których
nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości”158.
A zatem ogromny nacisk położony jest, przynajmniej w teorii, na pracę socjalną i wszel-
kiego rodzaju poradnictwo specjalistyczne, przede wszystkim prawne i psychologiczne,
prowadzące do tego, by dana osoba czy rodzina powoli mogła się usamodzielnić159.
Problem polega jednak na tym, że nie ma w tym zakresie żadnych zapisów rozróżniających
sposób pracy z obywatelami polskimi i cudzoziemcami. A należy podkreślić, że cudzo-
ziemcy, którym przyznano status uchodźcy lub zgodę na pobyt tolerowany, ze względu
na swoją odmienność kulturową, barierę językową, a także bagaż traumatycznych do-
świadczeń, które zmusiły ich do opuszczenia krajów pochodzenia, stanowią specyficzną
grupę klientów OPS-ów, wymagających często znacznie większego nakładu czasu i pracy
niż obywatele polscy, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji. Natomiast opiekujący się nimi
pracownicy socjalni, by mogli efektywnie wykonywać swoją pracę, potrzebują specjali-
stycznego przygotowania, choćby w zakresie kompetencji językowych i międzykulturo-
wych, czy też umiejętności pracy z ofiarami traumatycznych przeżyć. Potrzebują także od-
powiedniego zaplecza technicznego. A to powinny zapewniać im właściwe władze.
Większość cudzoziemców, którzy korzystają z pomocy ośrodków pomocy społecznej to
osoby, którym przyznano zgodę na pobyt tolerowany (prawie 70%).
5.2. P
omoc dla osób niepełnoletnich posiadających status
uchodźcy albo ochronę uzupełniającą
Chociaż większość dzieci ma takie same potrzeby, niektóre narażone są na większe ryzyko
związane z brakiem ochrony, np. dzieci pozostawione bez opieki. W trakcie długiej i często
niebezpiecznej podróży są rozdzielane od rodziny lub wysyłane samodzielnie z przemyt-
nikami. Część już w ojczyźnie była sierotami. Te traumatyczne przeżycia, bieda, brak wy-
kształcenia jakie większość z nich doświadcza podczas pobytu w ojczyźnie, a także trudno-
ści i niebezpieczeństwa wynikające z podróży sprawiają, że mają tym bardziej szczególne
potrzeby.
W Europie Środkowej każdego roku przeciętnie około dwóch do trzech procent wniosków
o nadanie statusu uchodźcy składane jest przez dzieci bez opieki160. Należy również za-
pobiegać i reagować na przemoc na tle seksualnym i ze względu na płeć, tak, aby unikać
158
Art.2 ustawy o pomocy społecznej.
159
W.Klaus, Podsumowanie, [w:] Prawne uwarunkowania integracji…, dz.cyt. s. 190.
160
Przedstawicielstwo Regionalne UNHCR na Europę Środkową
129
i zmniejszać możliwość wystąpienia tego typu przemocy wśród dzieci pozbawionych

opieki, które są na nią bardziej narażone.
W przypadku osób niepełnoletnich posiadających status uchodźcy albo ochronę uzu-
pełniającą, a nie pozostających pod pieczą rodziców lub opiekuna prawnego, pomoc za-
pewniana jest przez placówkę opiekuńczo-wychowawczą, w której przebywa ta osoba.
Dyrektor placówki powiadamia sąd opiekuńczy o fakcie udzielania takiej pomocy.
5.3. P
omoc społeczna dla osób, które uzyskały zgodę na pobyt
tolerowany
Jeśli cudzoziemiec uzyskał zgodę na pobyt tolerowany, to może ubiegać się tylko i wyłącz-
nie o pomoc w formie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania oraz zasiłku celowego.
O pomoc tę może wystąpić bezpośrednio po zakończeniu procedury o nadanie statusu
uchodźcy, na zasadach identycznych jak obywatele polscy. Osoby z pobytem tolerowa-
nym – którym odmawia się możliwości skorzystania nawet z tych dalekich od ideału form
pomocy integracyjnej (nie mają jednak prawa do udziału w programie integracyjnym)161,
nie wspominając już o braku dostępu do tanich mieszkań, czego nie zapewnia się także
uznanym uchodźcom –swoją jedyną szansę na to, żeby nie wylądować na bruku po otrzy-
maniu ostatecznej decyzji w postępowaniu uchodźczym, mają właśnie dzięki możliwości
uzyskania zasiłków z ośrodków pomocy społecznej. Należy pamiętać, że w momencie le-
galizacji pobytu, co następuje średnio po około roku ich obecności w Polsce, na ogół nie
znają jeszcze języka polskiego, a w każdym razie w stopniu niewystarczającym do pod-
jęcia nieźle płatnej pracy, która pozwoliłaby im na utrzymanie najczęściej licznej rodziny.
Nie orientują się w polskim ustawodawstwie, nie znają swoich praw i obowiązków, na
każdym kroku przeżywają szok kulturowy. A dwa miesiące, w ciągu których mają jeszcze
prawo do mieszkania w ośrodkach dla cudzoziemców i świadczeń z Urzędu do spraw
Cudzoziemców to zdecydowanie za krótko, żeby te braki nadrobić oraz zacząć się świado-
mie i swobodnie poruszać162 w środowisku lokalnym.
5.4. Świadczenia rodzinne

Cudzoziemcy, którzy otrzymali status uchodźcy albo ochronę uzupełniającą, mogą się
ubiegać o świadczenia rodzinne163.
Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady przyznawania świadczeń rodzinnych
161
A.Chrzanowska, W.Klaus, Integracja i pomoc społeczna…, dz.cyt., s. 54.
162
Tamże, s.55.
163
Szerzej opisane w publikacji: A.Durasiewicz, Efektywność polskiej polityki rodzinnej…, dz. cyt.
130
jest – ustawa z 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych164.

Świadczenia opierają się na jednolitym sposobie określania kryteriów dochodowych, op-
artym na kosztach utrzymania rodzin z dziećmi. Podstawowymi świadczeniami są zasiłki
rodzinne uzupełniane dodatkami przyznawanymi w związku z zaistnieniem określonych
sytuacji oraz świadczenia przysługujące rodzinom z dziećmi niepełnosprawnymi.
Prawo do zasiłku rodzinnego

Prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków do tego zasiłku przysługuje165:
1. rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka;
2. opiekunowi faktycznemu dziecka;
3. osobie uczącej się.
Za kryterium uprawniające do świadczeń przyjęto dochód rodziny w przeliczeniu na

osobę albo dochód osoby uczącej się nie wyższy niż 539 zł166.Wyższe kryterium przyjęto
w przypadku, gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełno-
sprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnospraw-
ności. W tym przypadku zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu
na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 623 zł.
Zasiłek rodzinny przysługuje do ukończenia przez dziecko167:

1. 18. roku życia,
2. nauki w szkole, jednak nie dłużej niż do ukończenia 21. roku życia,
3. 24. roku życia, jeżeli kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej i legitymuje się
orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności.
Zasiłek rodzinny przysługuje osobie uczącej się w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie
dłużej niż do ukończenia 24. roku życia.
Wysokość zasiłku rodzinnego

Wysokość zasiłku została uzależniona od wieku dziecka i wynosi miesięcznie:
1. 77 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5. roku życia;
164
Tekst jednolity: Dz.U. z 2006 r., nr 139, poz. 992 z późn. zm.
165
Ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2006 r., nr 139, poz. 992 z późn. zm),
rozdział 2 – zasiłek rodzinny i dodatki do zasiłku rodzinnego, art. 4.2.
166
Zgodnie z ustawą o świadczeniach rodzinnych (art.5 ust. 1 w związku z art. 3 pkt. 2), podstawą ustalania dochodu ro-
dziny jest przeciętny miesięczny dochód członków rodziny uzyskany w roku kalendarzowym poprzedzającym okres
zasiłkowy. Dochód ten może być, zgodnie z art.5 ust.4, pomniejszony o dochód utracony lub, zgodnie z art. 5 ust. 4a,
powinien zostać powiększony o dochód uzyskany.
167
Ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych…, dz.cyt., rozdział 2 – zasiłek rodzinny i dodatki do zasiłku
rodzinnego, art. 6.1.
131
2. 106 zł na dziecko w wieku powyżej 5. roku życia do ukończenia 18 roku życia;

3. 115 zł na dziecko w wieku powyżej 18. roku życia do ukończenia 24. roku życia.
Przepisy o świadczeniach rodzinnych przewidują dodatki do zasiłku rodzinnego z tytułu

m.in.:
1. urodzenia dziecka;
2. opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego;
3. samotnego wychowywania dziecka;
4. wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej;
5. kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego;
6. rozpoczęcia roku szkolnego;
7. podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania.
Od 1 stycznia 2013 roku jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka przysługu-
je matce lub ojcu dziecka, opiekunowi prawnemu albo opiekunowi faktycznemu dziecka,
jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekroczy kwoty 1922,00 zł netto168.
Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka przysługuje, jeżeli matka dziecka
pozostawała pod opieką medyczną nie później niż od 10. tygodnia ciąży do dnia porodu.
Dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego-
169
przysługuje matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawne-
mu dziecka, jeżeli dziecko pozostaje pod jego faktyczną opieką, uprawnionemu do urlopu
wychowawczego, nie dłużej jednak niż przez okres:
1. 24 miesięcy kalendarzowych;
2. 36 miesięcy kalendarzowych, jeżeli sprawuje opiekę nad więcej niż jednym dzie-
ckiem urodzonym podczas jednego porodu;
3. 72 miesięcy kalendarzowych, jeżeli sprawuje opiekę nad dzieckiem legitymującym
się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Wysokość dodatku wynosi 400 zł miesięcznie.
Dodatki rodzinne
Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka170przysługuje samotnie wychowują-
cym dziecko matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu
dziecka, jeżeli nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od drugie-
go z rodziców dziecka, ponieważ drugi z rodziców dziecka nie żyje lub ojciec dziecka jest
168
Powyższe zmiany wynikają z ustawy z dnia 12 października 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych (poz.
1255).
169
A.Durasiewicz, Efektywność polskiej polityki rodzinnej…, dz.cyt., s. 65.
170
Ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach…,dz.cyt, art. 12.
132
nieznany, powództwo o ustalenie świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców

zostało oddalone.
Dodatek przysługuje również osobie uczącej się, jeżeli oboje rodzice osoby uczącej się nie
żyją. Wysokość tego dodatku wynosi 170 zł miesięcznie na dziecko, nie więcej jednak niż
340 zł na wszystkie dzieci.
W przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orze-
czeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności kwotę dodatku zwiększa się o 80 zł na
dziecko, nie więcej jednak niż o 160 zł na wszystkie dzieci.
Dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej171 przysługuje matce
lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka. Jego wy-
sokość wynosi 80 zł miesięcznie na trzecie i na następne dzieci uprawnione do zasiłku
rodzinnego.
Dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka172 przysługuje matce lub ojcu,

opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, a także
osobie uczącej się na pokrycie zwiększonych wydatków związanych z rehabilitacją lub
kształceniem dziecka w wieku:
ÎÎ do ukończenia 16. roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności;
ÎÎ powyżej 16. roku życia do ukończenia 24. roku życia, jeżeli legitymuje się orzecze-
niem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Dodatek przysługuje miesięcznie w wysokości 60 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5.

roku życia i 80 zł na dziecko w wieku powyżej 5. roku życia do ukończenia 24. roku życia.
Dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego173 przysługuje matce lub ojcu, opiekunowi fak-
tycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, a także osobie uczącej się na częś-
ciowe pokrycie wydatków związanych z rozpoczęciem nowego roku szkolnego. Dodatek
przysługuje również na dziecko rozpoczynające roczne przygotowanie przedszkolne.
Przysługuje on raz w roku, w związku z rozpoczęciem roku szkolnego albo rocznego przygo-
towania przedszkolnego, w wysokości 100 zł na dziecko.
Dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania174
przysługuje matce lub ojcu dziecka, opiekunowi prawnemu albo opiekunowi faktycznemu
dziecka lub osobie uczącej się:
ÎÎ w związku z zamieszkiwaniem w miejscowości, w której znajduje się siedziba szko-
ły ponadgimnazjalnej lub szkoły artystycznej, w której realizowany jest obowiązek
171
Tamże, art. 12a.
172
Tamże, art. 13.
173
Tamże, art. 14.
174
B.Balcerzak Paradowska, D.Bieniasz, H.Perło, A.Ruzik, Świadczenia rodzinne, [w:] Zabezpieczenie społeczne w Polsce.
Problemy do rozwiązania w najbliższej przyszłości, pod red. G.Uścińskiej, Wyd. IPiSS, Warszawa 2008, s. 66.
133
szkolny i obowiązek nauki, a także szkoły podstawowej lub gimnazjum w przypadku

dziecka lub osoby uczącej się legitymującej się orzeczeniem o niepełnosprawności
lub o stopniu niepełnosprawności – w wysokości 90 zł miesięcznie na dziecko albo
ÎÎ w związku z dojazdem z miejsca zamieszkania do miejscowości, w której znajduje się
siedziba szkoły, w przypadku dojazdu do szkoły ponadgimnazjalnej, a także szkoły ar-
tystycznej, w której realizowany jest obowiązek szkolny i obowiązek nauki w zakresie
odpowiadającym nauce w szkole ponadgimnazjalnej – w wysokości 50 zł miesięcz-
nie na dziecko.
Dodatek przysługuje przez 10 miesięcy w roku w okresie pobierania nauki od września do

czerwca następnego roku kalendarzowego.
Rodziny wychowujące dziecko niepełnosprawne bez względu na dochód mają prawo do
zasiłku pielęgnacyjnego175. Przysługuje on niepełnosprawnemu dziecku; osobie niepełno-
sprawnej w wieku powyżej 16. roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o znacznym
stopniu niepełnosprawności; osobie, która ukończyła 75 lat. Do zasiłku uprawnione są
także osoby niepełnosprawne w wieku powyżej 16 lat, legitymujące się orzeczeniem
o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała w wie-
ku do ukończenia 21 lat. Od l września 2006 roku wysokość zasiłku wynosi 153 zł.
Na podstawie kryterium dochodowego przyznawane jest świadczenie pielęgnacyjne z ty-
tułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością
opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem176.
Od 1 lipca 2013 roku wysokość świadczenia pielęgnacyjnego wynosi 620 zł. Świadczenie
pielęgnacyjne przysługuje niezależnie od dochodów rodziny.
Osoby otrzymujące świadczenie pielęgnacyjne spełniające nowe, obowiązujące od 1
stycznia 2013 r. warunki ustawowe, w okresie od kwietnia do grudnia 2013 r. mają również
prawo do przyznawanego z urzędu dodatku w wysokości 200 zł miesięcznie na podstawie
rządowego programu wspierania osób otrzymujących świadczenie pielęgnacyjne.
Łączna wysokość wsparcia dla osób otrzymujących obecnie świadczenie pielęgnacyjne
wynosi więc 820 zł miesięcznie.
5.5. Świadczenia pomocy społecznej w liczbach

Świadczenia z pomocy społecznej przydzielone w latach 2004-2011177 dla osób posiada-
jących status uchodźcy udzielone były w formie: zasiłku stałego, zasiłku celowego, zasiłek
175
Ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach…, dz.cyt, art. 16.
176
Tamże, art. 17.
177
Podrozdział opracowany na podstawie: Pomoc PCPR i OPS udzielana cudzoziemcom w latach 2004-2011, sprawozda-
nie MPiPS dostępne w wersji pdf na stronie www.mpips.gov.pl [data dostępu 17.02.2014r.].
134
okresowy, zasiłku celowego specjalnego, dożywiania (w ramach programu rządowego

„Pomoc państwa w zakresie dożywiania”, opłacania obiadów w szkołach i przedszkolach
oraz talonów obiadowych), świadczenia rodzinnego, pomocy rzeczowej (paczki świątecz-
ne, biletów komunikacji miejskiej i inne), zasiłku rodzinnego, opłacania składki na ubez-
pieczenie zdrowotne, opłacania pobytu w domu samotnej matki oraz w formie zasiłku
pielęgnacyjnego.
Skala pomocy
Łączna suma świadczeń z pomocy społecznej udzielonych w latach 2004-2011 osobom
posiadającym status uchodźcy wyniosła 2.911.482,85 zł, z czego średnio w skali roku przy-
padało 3.639,35 zł na rodzinę i 1082,34 zł na 1 osobę.
Średnia wysokość świadczenia miesięcznego wyniosła 303,28 zł na rodzinę oraz 90,19 zł na
1 osobę. Pomocą objęto w sumie 800 rodzin.
Tabela 10. Rodziny posiadające status uchodźcy pobierające świadczenia z pomocy spo-
łecznej wg województw
Województwo Liczba rodzin Liczba osób Wysokość
pomocy
dolnośląskie 10 26 30.175,74 zł
kujawsko-pomorskie 8 37 31.740,25 zł
lubelskie 92 287 363.436,31 zł
łódzkie 11 24 50.261,33 zł
małopolskie 3 7 17.192,54 zł
mazowieckie 467 1162 312.610,75 zł
(bez Warszawy)
m. st. Warszawy 3 1.085.490,11 zł
podlaskie 170 539 922.609,33 zł
pomorskie 5 13 16.685,00 zł
śląskie 27 90 68.083,75 zł
wielkopolskie 4 8.670, 20 zł
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Pomoc PCPR i OPS udzielana cudzoziemcom w latach 2004-2011,
sprawozdanie MPiPS dostępne w wersji pdf na stronie www.mpips.gov.pl [data dostępu 17.02.2014r.].
Praca socjalna z uchodźcami i imigrantami objętymi ochroną międzynarodową ma miej-

sce przede wszystkim w woj.mazowieckim, podlaskim i lubelskim. Takiej kategorii klien-
tów pomocy społecznej nie było jedynie w województwie lubuskim i opolskim.
Narodowość cudzoziemców pobierających świadczenia pomocy społecznej

Wśród rodzin posiadających status uchodźcy pobierających świadczenia z pomocy spo-
łecznej w 2010 r. znaleźli się uchodźcy z następujących krajów: Czeczenia (613 rodzin),
Białoruś (24 rodzin), Irak (15 rodzin), Somalia (13 rodzin), Sri Lanka (13 rodzin), Bośnia
i Hercegowina (9 rodzin), Demokratyczna Republika Kongo (8 rodzin), Pakistan (7 rodzin),
135
Ukraina (7 rodzin), Afganistan (6 rodzin), Armenia (6 rodzin), Kamerun (6 rodzin), Liban

(6 rodzin), Iran (5 rodzin), Kuba (5 rodzin), Palestyna (5 rodzin), Azerbejdżan (4 rodziny),
Etiopia (4 rodziny), Gruzja (3 rodziny), Kazachstan (3 rodziny), Rosja (3 rodziny), Angola (2
rodziny), Egipt (2 rodziny), była Jugosławia (2 rodziny), bez obywatelstwa (1 rodzina), Chiny
(1 rodzina), Gambia (1 rodzina), Inguszetia (1 rodzina), Kirgistan (1 rodzina), Liberia (rodzi-
na), Maroko (1 rodzina), Mołdawia (1 rodzina), Sudan (1 rodzina), Sierra Leone (1 rodzina),
Syria (1 rodzina), Tadżykistan (1 rodzina), Togo (1 rodzina), Turcja (1rodzina), Turkmenistan
(1 rodzina), Tybet (1 rodzina), Zair (1 rodzina) i Zimbabwe (1rodzina).
Wśród osób posiadających status uchodźcy pobierających świadczenia z pomocy spo-

łecznej w latach 2004-2011 znaleźli się uchodźcy z następujących krajów: Czeczenia (1974
osób), Białoruś (53 osoby), Irak (49 osób), Ukraina (20 osób), Demokratyczna Republika
Kongo (15 osób), Sri Lanka (13 osób), Somalia (8 osób), Kazachstan (7 osób), Inguszetia
(6 osób), Pakistan (6 osób), Afganistan (5 osób), Bośnia i Hercegowina (5 osób), Kamerun
(5 osób), Liban (5 osób), Kirgistan (4 osoby), Turkmenistan (3 osoby), Iran (2osoby), Kuba
(2 osoby), Tadżykistan (2 osoby), Etiopia (1 osoba), Gambia (1 osoba), Indie (1 osoba),
Mołdawia (1 osoba), Palestyna (1 osoba) i Togo (1 osoba).
Świadczenia dla osób posiadających ochronę uzupełniającą

Łączna liczba osób posiadających status uchodźcy korzystających z pomocy społecznej
w latach 2004-2011 wyniosła 2690 osób. W grupie tej kobiety i dzieci stanowiły łącznie
81% świadczeniobiorców pomocy społecznej tj. 724 kobiet (26,9%) i 1456 dzieci (54,1%).
Świadczenia z pomocy społecznej w latach 2004-2011 dla osób posiadających ochronę
uzupełniającą udzielone były w formie: zasiłku stałego, zasiłku celowego, zasiłku okreso-
wego, zasiłku celowego specjalnego, dożywiania (program rządowy „Pomoc państwa
w zakresie dożywiania”, opłacania obiadów w szkołach i przedszkolach oraz talonów
obiadowych), świadczenia pieniężnego na zakup żywności lub posiłku, pomocy rzeczo-
wej (wyprawki dla dzieci do szkoły, opał, żywność, środki czystości, bilety komunikacji
miejskiej, paczka żywnościowa), opłacania pobytu w DPS oraz w domu samotnej matki
i w mieszkaniu chronionym, schronienia, opłacania usług opiekuńczych, opłacania składki
na ubezpieczenie zdrowotne oraz w formie zasiłku rodzinnego.
posiadającym ochronę uzupełniającą wyniosła 3.663.780,37zł, z czego średnio w skali roku
przypadało 2.684,09 zł na rodzinę i 753,40 zł na 1 osobę.
1 osobę. Pomocą w sumie objęto 1365 rodzin.
Rodziny posiadające ochronę uzupełniającą, pobierające świadczenia z pomocy społecz-
nej zamieszkiwały 14 województw Polski, poza dolnośląskim i opolskim.
136
Tabela 11. Rodziny posiadające ochronę uzupełniającą pobierające świadczenia z pomo-

cy społecznej wg województwa zamieszkania
Województwo Liczba rodzin Liczba osób Wysokość pomocy
kujawsko-pomorskie 13 84 59.038,00zł
lubelskie 179 713 514.782.59zł,
lubuskie 1 2 2.800,00zł
łódzkie 6 21 18.420,50zł
małopolskie 4 4 20.027,82zł
mazowieckie 650 2276 453.629,12zł (bez Warszawy)
m. st. Warszawy 895.631,10zł
podlaskie 442 1484 1.521.732,70 zł
pomorskie 8 43 22.991,00zł
śląskie 59 228 152.717,93zł
warmińsko-mazurskie 1 5 750,00zł
zachodniopomorskie 1 3 1.260,00zł
Wśród rodzin posiadających ochronę uzupełniającą, pobierających świadczenia z pomo-

cy społecznej w latach 2008-2011 znalazły się osoby z następujących krajów: Czeczenia
(1309 rodzin), Irak (12 rodzin), Afganistan (9 rodzin), Sri Lanka (5 rodzin), Demokratyczna
Republika Kongo (3 rodziny), Inguszetia (3 rodziny), Kazachstan (3 rodziny), Armenia (2ro-
dziny), Pakistan (2 rodziny), Palestyna (2 rodziny), Ukraina (2 rodziny), Białoruś (1 rodzina),
Dagestan (1 rodzina), Gambia (1 rodzina), Gruzja (1 rodzina), Indie (1 rodzina),Kamerun (1
rodzina), Maroko (1 rodzina), Nigeria (1 rodzina), Senegal (1 rodzina), Somalia (1 rodzina),
Sudan (1 rodzina) i Togo (1 rodzina).
Wśród osób posiadających ochronę uzupełniającą, pobierających świadczenia z po-

mocy społecznej w latach 2008-2011 znalazły się osoby z następujących krajów:
Czeczenia (4747 osób), Irak (34 osoby), Inguszetia (14 osób), Afganistan (11 osób),
Kazachstan (10 osób), Sri Lanka (7 osób), Ukraina (7 osób), Dagestan (5 osób), Senegal
(5 osób), Somalia (5 osób), Demokratyczna Republika Kongo (3 osoby), Gruzja (3 oso-
by), Armenia (2osoby), Pakistan (2 osoby), Palestyna (2 osoby), Białoruś (1 osoba),
Gambia (1 osoba), Indie (1 osoba), Kamerun (1 osoba), Nigeria (1 osoba), Maroko (1
osoba), Sudan (1 osoba), Togo (1 osoba),
Łączna liczba osób posiadających ochronę uzupełniającą, korzystających z pomocy spo-

łecznej w latach 2008-2011 wyniosła 4863 osoby, z czego 81,4% stanowiły kobiety i dzieci
(było 24,7% tj. 1203 kobiet i 56,7% tj. 2758 dzieci).
137
Świadczenia dla osób posiadających zgodę na pobyt tolerowany

Świadczenia z pomocy społecznej w latach 2004-2011 dla osób posiadających zgodę na
pobyt tolerowany udzielone były w formie: zasiłku stałego, zasiłku celowego, zasiłku okre-
sowego, zasiłku celowego specjalnego, dożywiania (program rządowy „Pomoc państwa
w zakresie dożywiania”, opłacanie obiadów w szkołach i przedszkolach), zasiłku na leki oraz
opał, pomocy rzeczowej (wyprawki dla dzieci do szkoły, bon żywnościowy, opał, żywność,
środki czystości, talony do sklepów), zasiłku rodzinnego, opłat za pobyt dziecka w rodzinie
zastępczej, zasiłku i świadczenia pielęgnacyjnego, dodatku do zasiłku rodzinnego, zaliczki
alimentacyjnej, schronienia, opłaty za DPS, opłacenia pogrzebu dziecka, posiłków, świad-
czeń pieniężnych., opłacania składek na ubezpieczenie, zasiłku alimentacyjnego, zasiłku
pogrzebowego.
Łączna suma świadczeń z pomocy społecznej udzielonych w latach 2004-2011osobom
posiadającym zgodę na pobyt tolerowany wyniosła 1.553.829,11 zł, z czego średnio w skali
roku przypadało 2.149,14 zł na rodzinę i 618,56 zł na 1 osobę.
1osobę. Pomocą objęto 723 rodziny.
Tabela 12. Rodziny posiadające zgodę na pobyt tolerowany pobierające świadczenia

z pomocy społecznej wg województw
Województwo Liczba rodzin Liczba osób Wysokość pomocy w 2010 r.
lubelskie 114 208 185.547.49 zł
lubuskie 11 9 21.196,00 zł
łódzkie 10 3 33.293,93 zł
mazowieckie 346 499 502.032,22 zł
podkarpackie 1 1.165,70 zł
opolskie 5 9.911,30 zł
podlaskie 117 160 295.514,70 zł
pomorskie 5 5 5.193,50 zł
śląskie 8 23 44.489,88 zł
świętokrzyskie 5 12 13.200,00 zł
warmińsko-mazurskie 44 40.375,00 zł
wielkopolskie 21 16 53.566,19 zł
zachodniopomorskie 11 4 37.530,58 zł
Wysokość świadczeń
Wysokość pomocy udzielonej osobom posiadającym zgodę na pobyt tolerowany w roku
2010 w m. st. Warszawa wyniosła 171.445,03 zł.
Wśród rodzin posiadających zgodę na pobyt tolerowany pobierających świadczenia
138
z pomocy społecznej w latach 2004-2011 znalazły się osoby z następujących krajów:

Czeczenia (450 rodzin), Ukraina (97 rodzin), Białoruś (31 rodzin), Armenia (30 rodzin),
Afganistan (18 rodzin), Rosja (10 rodzin), Togo (7 rodzin), Bułgaria (5 rodzin), Nigeria (5 ro-
dzin), Gruzja (4 rodziny), Gwinea (4 rodziny), Azerbejdżan (3 rodziny), bez obywatelstwa
(3 rodziny), Bangladesz (3 rodziny), Indie (3 rodziny), Irak (3 rodziny), Kamerun (3rodziny),
Kazachstan (3 rodziny), Liban (3 rodziny), Somalia (3 rodziny), Algieria (2 rodziny), Kenia (2
rodziny), Pakistan (2 rodziny), Rumunia (2 rodziny), Serbia i Czarnogóra (2 rodziny), Sri Lanka
(2 rodziny), Syria (2 rodziny), Uzbekistan (2 rodziny), Dagestan (1 rodzina), Demokratyczna
Republika Kongo (1 rodzina), Iran (1 rodzina), Mongolia (1rodzina), Nepal (1 rodzina),
Palestyna (1 rodzina), Sudan (1 rodzina), Sierra Leone (1 rodzina) i Zimbabwe (1 rodzina).
Wśród osób posiadających zgodę na pobyt tolerowany pobierających świadczenia z po-

mocy społecznej w latach 2004-2011 znalazły się osoby z następujących krajów: Czeczenia
(717 osób), Ukraina (128 osób), Armenia (71 osób), Białoruś (47 osób), Gruzja (18 osób),
Afganistan (15 osób), Rosja (14 osób), Irak (12 osób), Kazachstan (9 osób), Sudan (8 osób),
Azerbejdżan (7 osób), Gwinea (7 osób), Togo (5 osób), Demokratyczna Republika Kongo
(4 osoby), Indie (4 osoby), Liban (4 osoby), Mongolia (4 osoby), Nigeria (4 osoby), bez oby-
watelstwa (3 osoby), Bangladesz (1 osoba), Kamerun (1 osoba), Kenia (1 osoba), Nepal (1
osoba), Sierra Leone (1 osoba) i Sri Lanka (1 osoba).
Łączna liczba osób posiadających zgodę na pobyt tolerowany, korzystających z pomocy
społecznej w latach 2004-2011 wyniosła 2512 osób. 27% ogółu tej grupy świadczeniobior-
ców stanowiły kobiety (680), a 51,5% dzieci (1294).
Reasumując łączna suma świadczeń z pomocy społecznej udzielonych w latach 2004-

2011 osobom objętym ochroną międzynarodową (posiadającym status uchodźcy, ochro-
nę uzupełniającą bądź zgodę na pobyt tolerowany) wyniosła 8.129.092,33 zł, z czego śred-
nio w skali całego roku przypadało 2.814,78 zł na rodzinę i 807,70 zł na 1 osobę.
1 osobę. Pomocą objęto 2888 rodzin.
Tabela 13. Rodziny objęte ochroną międzynarodową pobierające świadczenia z pomocy

społecznej wg województw
lubelskie 385 1208 1.063.766,39 zł
lubuskie 12 11 23.996,00 zł
łódzkie 27 48 101. 975, 76 zł
mazowieckie 1463 3937 1. 268.272,09 zł
Warszawa m. st. 2.152.566,24 zł
139

podkarpackie 1 1.165,70 zł
opolskie 7 3 11. 765,30 zł
podlaskie 729 2183 2.739.856,73 zł
pomorskie 18 61 44.869,50 zł
śląskie 94 341 265.271,56 zł
warmińsko-mazurskie 15 49 -41.125,00 zł
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Pomoc PCPR i OPS udzielana cudzoziemcom w latach 2004-2011,
Wśród rodzin objętych ochroną międzynarodową pobierających świadczenia z pomocy spo-

łecznej w latach 2004-2011 znalazły się rodziny z następujących krajów: Czeczenia (2372 ro-
dziny), Ukraina (106 rodzin), Białoruś (56 rodzin), Armenia (38 rodzin), Afganistan (33 rodziny),
Irak (30 rodzin), Sri Lanka (20 rodzin), Somalia (17 rodzin), Rosja (13 rodzin), Demokratyczna
Republika Kongo (12 rodzin), Pakistan (11 rodzin), Kamerun (10 rodzin), Bośnia i Hercegowina
(9 rodzin), Kazachstan (9 rodzin), Liban (9 rodzin), Togo (9 rodzin), Gruzja (8 rodzin), Palestyna
(8 rodzin), Indie (6 rodzin), Iran (6 rodzin), Nigeria (6 rodzin), Bułgaria (5 rodzin), Kuba (5 rodzin),
bez obywatelstwa (4 rodziny), Etiopia (4 rodziny), Gwinea (4 rodziny), Inguszetia (4 rodziny),
Bangladesz (3 rodziny), Sudan (3 rodziny), Syria (3 rodziny), Algieria (2 rodziny), Angola (2 rodzi-
ny), Dagestan (2 rodziny), Egipt (2 rodziny), Gambia (2 rodziny), była Jugosławia (2 rodziny),Kenia
(2 rodziny), Maroko (2 rodziny), Rumunia (2 rodziny), Serbia i Czarnogóra (2rodziny), Sierra
Leone (2 rodziny), Uzbekistan (2 rodziny), Zimbabwe (2 rodziny), Chiny (1 rodzina), Kirgistan
(1 rodzina), Liberia (1 rodzina), Mołdawia (1 rodzina), Mongolia (1 rodzina), Nepal (1 rodzina),
Senegal (1 rodzina), Tadżykistan (1 rodzina), Turcja (1rodzina), Turkmenistan (1 rodzina), Tybet
(1 rodzina) i Zair (rodzina).
Wśród osób objętych ochroną międzynarodową pobierających świadczenia z pomocy
społecznej w latach 2004-2005 znalazły się osoby z następujących krajów: Czeczenia (7438
osób), Ukraina (155 osób), Białoruś (101 osób), Irak (95 osób), Armenia (73 osoby),Afganistan
(31 osób), Kazachstan (26 osób), Demokratyczna Republika Kongo (22 osoby), Gruzja (21
osób), Sri Lanka (21 osób), Inguszetia (20 osób), Rosja (14 osób), Somalia (13 osób), Liban (9
osób), Sudan (9 osób), Pakistan (8 osób), Azerbejdżan (7 osób), Gwinea (7 osób), Kamerun
(7 osób), Togo (7 osób), Indie (6 osób), Bośnia i Hercegowina (5 osób), Dagestan (5 osób),
Nigeria (5 osób), Senegal (5 osób), Kirgistan (4 osoby), Mongolia (4 osoby), bez obywatel-
stwa (3 osoby), Palestyna (3 osoby), Turkmenistan (3 osoby) Gambia (2 osoby), Iran (2 oso-
by), Kuba (2 osoby), Tadżykistan (2 osoby), Bangladesz (1 osoba), Etiopia (1 osoba), Kenia
(1 osoba), Maroko (1 osoba), Mołdawia (1 osoba), Nepal (1osoba) i Sierra Leone (1 osoba).
Łączna liczba osób objętych ochroną międzynarodową korzystających z pomocy społecz-
nej w latach 2004-2011 wyniosła 10065 osób, w tym 2607 (25,9%) kobiet i 5508 (54,7%)
dzieci.
140
Świadczenia z pomocy społecznej w latach 2004-2011 dla osób pochodzących z krajów

trzecich udzielone były w formie: zasiłku stałego, zasiłku celowego, zasiłku okresowego,
zasiłku celowego specjalnego, zasiłku pielęgnacyjnego, zasiłku rodzinnego, dożywiania
(program rządowy „Pomoc państwa w zakresie dożywiania”, żywność, opłacanie obiadów
dla dzieci w szkołach i przedszkolach, talonów obiadowych, opłacanie obiadów w barach),
świadczeń rodzinnych, opłacani pobytu w placówce opiekuńczo-wychowawczej, dodat-
ku z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie zastępczej, pomocy rzeczowej (wyprawki
dla dzieci do szkoły, paczki świąteczne, żywność, bilety komunikacji miejskiej, bony, opał),
opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne, zaliczki alimentacyjnej, świadczeń z fun-
duszu alimentacyjnego, usług opiekuńczych, opłacania pobytu w placówce opiekuńczo-
-interwencyjnej, dodatku (z tytułu niepełnosprawności, z tytułu urodzenia dziecka, z tytułu
wychowywania dziecka w rodzinie zastępczej, z tytułu samotnego wychowywania dzie-
cka, z tytułu pozostawania na urlopie wychowawczym), świadczenia pielęgnacyjnego,
opłacania pobytu w DPS i domu dziecka, opłacania dojazdu do szkoły, świadczeń pienięż-
nych, zasiłku zwrotnego, zasiłku bezzwrotnego, usług gospodarczych oraz w formie usług
pielęgnacyjnych.
Kwota świadczeń w l.2004-2011

pochodzącym z krajów trzecich wyniosła 4.798.655,69 zł z czego średnio w skali roku przy-
padało 3.006,68 zł na rodzinę i 1.046,37 zł na 1 osobę.
1osobę. Pomocą objęto w sumie 1596 rodzin.
Większość osób objętych pomocą przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na
podstawie zezwolenia na osiedlenie się (869 rodzin – 85%). Objęto pomocą 93 rodziny
przebywających w Polsce na podstawie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony,
co stanowiło ok. 9% wszystkich rodzin. 44 rodziny objęte pomocą (ok. 4%)
posiadało status rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, natomiast na te-
mat statusu prawnego 13 rodzin (ok. 1%) nie było danych178.
Tabela 14. Osoby pochodzące z krajów trzecich pobierające świadczenia z pomocy spo-
łecznej wg województw
Województwo Liczba rodzin Liczba osób Wysokość pomocy w latach 2005-2011
dolnośląskie 382 826 1.297.697,80 zł
lubelskie 191 334 332.942,81 zł
lubuskie 26 27 44.235,19 zł
łódzkie 49 71 100.661,30 zł
małopolskie 166 448 773.475,88 zł
178
Powyższe dane, dotyczą lat 2008-2011.
141

mazowieckie 286 425 906.453,03 zł
podkarpackie 60 133 136.591,17 zł
opolskie 42 75 122.469,14 zł
podlaskie 67 93 172.912,14 zł
pomorskie 28 54 66.822,48 zł
śląskie 65 130 168.257,22 zł
warmińsko-mazurskie 15 6 35.315,90 zł
Narodowość cudzoziemców pobierających świadczenia

Wśród osób pochodzących z krajów trzecich pobierających świadczenia z pomo-
cy społecznej w latach 2005-2011 znalazły się osoby z następujących krajów: Ukraina
(902rodziny), Rosja (178 rodzin), Białoruś (145 rodzin), Armenia (86 rodzin), Kazachstan
(37 rodzin), Bułgaria (23 rodziny), Mołdawia (20 rodzin), Wietnam (20 rodzin), Serbia
i Czarnogóra (19 rodzin), Rumunia (12 rodzin), była Jugosławia (9 rodzin), Mongolia (9 ro-
dzin), Somalia (9 rodzin), Bośnia i Hercegowina (8 rodzin),Uzbekistan (8 rodzin), Algieria
(7 rodzin), Maroko (7 rodzin), Macedonia (6 rodzin), Nigeria (6 rodzin), Azerbejdżan
(5 rodzin), Demokratyczna Republika Kongo (5 rodzin), Egipt (5 rodzin), Liban (5 rodzin),
Albania (4 rodziny), Jemen (4 rodziny), Syria (4 rodziny), Etiopia (3 osoby), Afganistan (2 rodziny),
Bangladesz (2 rodziny), Gwinea (2 rodziny), Iran (2 rodziny), Irak (2 rodziny), Izrael (2 rodziny),
Jordania (2 rodziny), Meksyk (2 rodziny), Pakistan (2 rodziny), Peru (2 rodziny), Sri Lanka (2 rodzi-
ny), Turcja (2 rodziny), Turkmenistan (2 rodziny), Angola (1 rodzina), Chile (1 rodzina), Chorwacja
(1 rodzina), Dżibuti (1 rodzina), Indie (1 rodzina), Kamerun (1 rodzina), Kuba (1 rodzina), Liberia (1
rodzina), Nepal (1 rodzina), obywatelstwo pakistańsko-kanadyjskie (1 rodzina), Salwador (1ro-
dzina), Sierra Leone (1 rodzina), Sudan (1 rodzina), Tadżykistan (1 rodzina).
Wśród osób pochodzących z krajów trzecich pobierających świadczenia z pomocy spo-
łecznej w latach 2005-2011 znalazły się osoby z następujących krajów: Ukraina (1805osób),
Rosja (261 osób), Białoruś (218 osób), Armenia (171 osób), Wietnam (52 osoby), Mołdawia
(39 osób), Egipt (29 osób), Serbia i Czarnogóra (27 osób), Mongolia (22 osoby), Uzbekistan
(21 osób), Syria (18 osób), Albania (16 osób), Gruzja (15 osób), Nigeria (14 osób), Jemen
(13 osób), była Jugosławia (11 osób), Somalia (10 osób), Bośnia i Hercegowina (8 osób),
Demokratyczna Republika Kongo (8 osób), Gwinea (8 osób), Jordania (8 osób), Bangladesz
(7 osób), Macedonia (6 osób), Peru (6 osób), Etiopia (5 osób), Izrael (5 osób), Azerbejdżan
(4 osoby), Kamerun (4 osoby), Kongo (4 osoby), Pakistan (4 osoby), Tadżykistan (4 oso-
by), Turcja (4 osoby), Irak (3 osoby), Liberia (3 osoby), Maroko (3 osoby), obywatelstwo
pakistańsko-kanadyjskie (3 osoby), Sri Lanka (3 osoby), Afganistan (1 osoba), Iran (1 osoba)
i Liban (1 osoba).
142
Łączna liczba osób pochodzących z krajów trzecich korzystających z pomocy społecznej

w latach 2004-2011 wyniosła 4586. W grupie tej w 79,8% uprawnionymi do otrzymywania
świadczeń były dzieci (2032 tj.44,3%) i kobiety (1630 przypadków tj. 35,5%).
Cudzoziemcy z EOG
Świadczenia z pomocy społecznej w latach 2004-2011 dla osób pochodzących
z Europejskiego Obszaru Gospodarczego udzielone były w formie: zasiłku stałego, zasił-
ku celowego, zasiłku okresowego, zasiłku celowego specjalnego, dożywiania (program
rządowy „Pomoc państwa w zakresie dożywiania”, żywność, opłacanie obiadów dla dzieci
w szkołach i przedszkolach, opłacanie obiadów w barach), opłacania pobytu w placów-
ce opiekuńczo-wychowawczej, pomocy rzeczowej (m.in. żywność, odzież, wyprawki dla
dzieci do szkoły), schronienia, zasiłku pielęgnacyjnego, zasiłku rodzinnego, dodatku z ty-
tułu urodzonego dziecka, usług opiekuńczych, zaliczki alimentacyjnej, składki na ubezpie-
czenie zdrowotne, opłacenia pobytu w DPS, opłacania pobytu w domu dziecka, opłacanie
pobytu dziecka w rodzinie zastępczej, zasiłku z tytułu wydarzenia losowego.
pochodzącym z Europejskiego Obszaru Gospodarczego wyniosła 1.110.505,15 zł, z czego
średnio w skali całego roku przypadało 4.807,38 zł na rodzinę i 1.682,58 zł na 1osobę.
Średnia wysokość świadczenia miesięcznego wyniosła 400,62 zł na rodzinę oraz 140,22 zł
na 1 osobę. Pomocą objęto w sumie 231 rodzin.
Tabela 15. Osoby pochodzące z EOG pobierające świadczenia z pomocy społecznej wg

województw
lubelskie 9 23 11.921, 15 ł
lubuskie 1 1 1.776,000 zł
łódzkie 11 15 27.616,81 zł
mazowieckie 35 95 99.457,20 zł
podkarpackie 6 8 38.619,92 zł
opolskie 5 5 10.681,96 zł
podlaskie 6 11 14.021,88 zł
pomorskie 14 40 30.489,20 zł
śląskie 10 19 20.169,96 zł
warmińsko-mazurskie 16 25 35.296,19 zł
wielkopolskie 9 14 33.546, 96 zł
zachodniopomorskie 1 930,00 zł
143
Wśród osób pochodzących z Europejskiego Obszaru Gospodarczego pobierających

świadczenia z pomocy społecznej w latach 2004-2011 znalazły się rodziny pochodzące
z następujących krajów: Bułgaria (53 rodziny), Rumunia (45 rodzin), Litwa (42 rodziny),
Czechy (22 rodziny), Słowacja (9 rodzin), Grecja (12 rodzin), Niemcy (9 rodzin), Włochy
(6 rodzin), Węgry (5 rodzin), Wielka Brytania (5 rodzin), Hiszpania (2 rodziny), Holandia (2
rodziny), Łotwa (2 rodziny), Portugalia (2 rodziny), Szwecja (2 rodziny), Belgia (1 rodzina),
Francja (1 rodzina), Irlandia (1 rodzina) i Słowenia (1 rodzina).
Wysokość świadczenia dla cudzoziemców z EOG

Wśród osób pochodzących z Europejskiego Obszaru Gospodarczego pobierających
świadczenia z pomocy społecznej w latach 2004-2011 znalazły się osoby pochodzą-
ce z następujących krajów: Bułgaria (154 osoby), Rumunia (149 osób), Litwa (62 osoby),
Czechy (36 osoby), Grecja (23 osoby), Słowacja (21 osoby), Węgry (11 osób), Włochy
(10osób), Niemcy (8 osób), Wielka Brytania (8 osób), Hiszpania (7 osób), Holandia
(5 osób), Irlandia (4 osoby), Francja (3 osoby), Portugalia (2 osoby) i Łotwa (1 osoba).
Łączna liczba osób pochodzących z Europejskiego Obszaru Gospodarczego korzystają-

cych z pomocy społecznej w latach 2004-2011 wyniosła 660 osób, z tego 31,4% stanowiły
kobiety (207), a 46,4% dzieci (306).
Łączna suma świadczeń z pomocy społecznej udzielonych w latach 2004-2011 przez

ośrodki pomocy społecznej wszystkim cudzoziemcom wyniosła 14.038.253,17 zł, z czego
średnio w skali całego roku przypadało 2.977,36 zł na rodzinę i 916,87 zł na 1 osobę.
1 osobę. Pomocą objęto 4715 rodzin.
Wśród rodzin objętych ochroną międzynarodową pobierających świadczenia z pomocy
społecznej w latach 2004-2011. znalazły się rodziny z 84 krajów. Najliczniej reprezentowa-
na była Czeczenia (2372 rodziny), Ukraina (1008 rodzin), Białoruś (201 rodzin), Rosja (191
rodzin), Armenia (124 rodziny), Bułgaria (81 rodzin), Rumunia (59 rodzin), Kazachstan (46
rodzin), Litwa (42 rodziny), Afganistan (35 rodzin), Irak (32 rodziny), Somalia (26 rodzin),
Czechy (22 rodziny), Sri lanka (22 rodziny), Mołdawia (21 rodzin), Serbia i Czarnogóra (21
rodzin), Wietnam (20 rodzin), Słowacja (19 rodzin), Gruzja (18 rodzin), Bośnia i Hercegowina
(17 rodzin), Demokratyczna Republika Kongo (17 rodzin), Liban (14 rodzin), Pakistan (13
rodzin), Grecja (12 rodzin), Nigeria (12 rodzin), była Jugosławia (11 rodzin), Kamerun (11
rodzin), Mongolia (10 rodzin), Uzbekistan (10 rodzin), Algieria (9 rodzin), Maroko (9 rodzin),
Niemcy (9 rodzin), Togo (9 rodzin), Iran (8 rodzin), Palestyna (8 rodzin), Egipt (7 rodzin),
Etiopia (7 rodzin), Indie (7 rodzin), Syria (7 rodzin), Gwinea (6 rodzin), Kuba (6 rodzin),
Macedonia (6 rodzin), Włochy (6 rodzin), Bangladesz (5 rodzin), Węgry (5 rodzin), Wielka
Brytania (5 rodzin), Albania (4 rodziny), bez obywatelstwa (4 rodziny), Inguszetia (4 rodzi-
ny), Jemen (4 rodziny), Sudan (4 rodziny), Angola (3 rodziny), Sierra Leone (3 rodziny), Turcja
144
(3 rodziny), Turkmenistan (3 rodziny), Dagestan (2 rodziny), Gambia (2 rodziny), Hiszpania

(2 rodziny), Holandia (2 rodziny), Izrael (2 rodziny), Jordania (2 rodziny), Kenia (2 rodziny),
Liberia (2 rodziny), Łotwa (2 rodziny),Meksyk (2 rodziny), Nepal (2 rodziny), Peru (2 rodziny),
Portugalia (2 rodziny), Szwecja (2 rodziny), Tadżykistan (2 rodziny), Zimbabwe (2 rodziny),
Belgia (1 rodzina), Chile (1 rodzina), Chiny (1 rodzina), Chorwacja (1 rodzina), Dżibuti (1
rodzina), Francja (1 rodzina), Irlandia (1 rodzina), Kirgistan (1 rodzina), obywatelstwo pa-
kistańsko-kanadyjskie (1 rodzina), Salwador (1 rodzina), Senegal (1 rodzina), Słowenia (1
rodzina), Tybet (1 rodzina) i Zair (1 rodzina).
Łączna liczba wszystkich cudzoziemców korzystających z pomocy społecznej w latach
2004-2011 w ośrodkach pomocy społecznej wyniosła 15311, w tym kobiety stanowiły
29% ogółu tej grupy (4444), a dzieci 51,2% (7846).
Podsumowanie
W celu uzyskania pomocy cudzoziemiec musi skontaktować się z ośrodkiem pomocy
społecznej właściwym ze względu na miejsce zamieszkania. Decyzję o przyznaniu bądź
odmowie przyznania świadczeń z pomocy społecznej wydaje się po przeprowadzeniu
wywiadu środowiskowego przez pracownika socjalnego w terminie 14 dni od dnia po-
wzięcia decyzji o potrzebie przyznania świadczenia z pomocy społecznej, a w sprawach
nie cierpiących zwłoki w terminie 2 dni. Wywiad przeprowadzany jest w miejscu zamiesz-
kania osoby lub rodziny albo w miejscu ich pobytu. W trakcie wywiadu pracownik socjalny
pyta o sytuację osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową osoby bądź rodziny ubiegają-
cej się o udzielenie pomocy.
Na podstawie przeprowadzonego wywiadu oraz zgromadzonej dokumentacji pracownik
socjalny ocenia sytuację i wybiera najbardziej korzystną formę przyznania pomocy.
Obowiązkiem cudzoziemca jest przedłożenie dokumentów potwierdzających sytuację
dochodową, rodzinną, zdrowotną, zawodową i mieszkaniową.
Świadczenia z pomocy społecznej przydzielone w latach 2004-2011 dla osób posiadają-
cych status uchodźcy udzielone były przede wszystkim w formie przyznanych świadczeń
pieniężnych (wszystkie typy zasiłków), dożywiania (program rządowy „Pomoc państwa
w zakresie dożywiania”, opłacania obiadów w szkołach i przedszkolach oraz talonów obia-
dowych), świadczeń rodzinnych, zasiłku rodzinnego, opłacania składki na ubezpieczenie
zdrowotne, opłacani pobytu w domu samotnej matki, zasiłku pielęgnacyjnego.
Druga forma przyznawanej pomocy to świadczenia rzeczowe m.in. paczki świąteczne, bilety
komunikacji miejskiej i inne. Łączna liczba wszystkich cudzoziemców korzystających z pomocy
społecznej w latach 2004-2011 w ośrodkach pomocy społecznej wyniosła 15311.
Praca socjalna z uchodźcami i imigrantami objętymi ochroną międzynarodową ma miej-
sce przede wszystkim w woj. mazowieckim, podlaskim i lubelskim, a więc w wojewódz-
twach, gdzie są zlokalizowane ośrodki dla cudzoziemców, i w tych rejonach najczęściej
cudzoziemcy się osiedlają po ich opuszczeniu.
145
Druga grupa cudzoziemców przebywa na terytorium RP na podstawie zezwolenia

na osiedlenie się i należą oni do grupy świadczeniobiorców pomocy społecznej prze-
de wszystkim w woj. dolnośląskim, małopolskim, świętokrzyskim, mazowieckim oraz
lubelskim.
Najmniej liczną grupą obcokrajowców pobierających świadczenia pomocy społecz-
nej są obywatele innych państw członkowskich UE. Najczęściej osiedlają się oni w woj.
dolnośląskim, małopolskim, mazowieckim, pomorskim oraz warmińsko-mazurskim.
Świadczeniobiorcy pomocy społecznej z EOG pochodzą najczęściej z najbiedniejszych
państw i regionów UE tj. Bułgarii, Rumunii, Litwy.
Wysokość udzielanych świadczeń z pomocy społecznej dla uchodźców i imigrantów nie
jest wysoka. Waha się od 51 zł do 141 zł miesięcznie na osobę, zaś w odniesieniu do ro-
dziny od 179 zł do 400 zł na miesiąc (patrz tab.16). Z pewnością za taką kwotę wsparcia
z polskiego systemu pomocy społecznej żaden cudzoziemiec nie jest w stanie normalnie
funkcjonować w naszym kraju. Z tego też powodu większość obcokrajowców traktuje
Polskę jako kraj tranzytowy lub „obowiązkowy przystanek” w drodze do stałego osiedle-
nia się w krajach Europy Zachodniej (najczęściej Niemcy, Szwecja), gdzie będą mieć za-
spokojone wszystkie potrzeby w ramach systemu pomocy społecznej. Ponadto udzielana
wysokość wsparcia różni się między poszczególnymi kategoriami cudzoziemców upraw-
nionych do wsparcia z ramach systemu pomocy społecznej. I tak na wyższą kwotę wspar-
cia finansowego mogą liczyć obywatele z państw EOG oraz posiadający status uchodźcy,
zaś najniższe świadczenia otrzymują osoby posiadające zgodę na pobyt tolerowany oraz
ochronę uzupełniającą.
Warto również zwrócić uwagę na fakt, że przyznawane świadczenia pomocy społecznej
w ponad połowie przypadków przysługują dzieciom cudzoziemców, w 30% są przyzna-
wane dla kobiet, a w najmniejszym stopniu korzystają z nich mężczyźni.
Tabela 16. Wysokość świadczeń pomocy społecznej dla osób i rodzin cudzoziemskich
Grupy cudzoziemców korzy- Wysokość świad- Wysokość Wysokość przyzna- Wysokość przyzna-
stające z pomocy społecznej czenia miesięczne- świadczenia -wanego świadcze- wanego świadcze-
go na 1 osobę miesięcznego -nia w skali roku na nia w skali roku na
na rodzinę 1 osobę rodzinę
Posiadające status uchodźcy 90,19 zł 303,28 zł 1082,34 zł 3639,35 zł
Posiadające ochronę 62,80 zł 223,67 zł 753,40 zł 2684,09 zł
uzupełniającą
Posiadające zgodę na pobyt 51,55 zł 179,10 zł 618,56 zł 2149,14 zł
tolerowany
Cudzoziemcy z EOG 140,22 zł 400,62 zł 682,58 zł 4807,38 zł
Cudzoziemcy z krajów 87,12 zł 250,56 zł 1046,37 zł 3006,68 zł
trzecich
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MPiPS.
146

ÎÎ Jakie świadczenia z pomocy społecznej przysługują cudzoziemcom posiadającym nadany status uchodźcy lub
ochronę uzupełniającą na terytorium RP?
ÎÎ J akie świadczenia z pomocy społecznej przysługują cudzoziemcom posiadającym zgodę na pobyt tolerowany na
terytorium RP?
ÎÎ Jakie świadczenia z pomocy społecznej przysługują cudzoziemcom na terytorium RP?
ÎÎ J aka jest skala i wysokość przyznawanych świadczeń z pomocy społecznej dla cudzoziemców w Polsce w ujęciu
regionalnym?
ÎÎ Jakie wsparcie otrzymują nieletni cudzoziemcy przebywający w Polsce bez pieczy rodziców oraz opiekunów
prawnych?
Literatura
1. C
hrzanowska A., Klaus W., Integracja i pomoc społeczna wobec uchodźców w Polsce, Wyd. SIP, Analizy, Raporty,
2. Durasiewicz A., Efektywność polskiej polityki rodzinnej na tle wybranych krajów UE, Wyd. PTPS, Radom 2012.
3. F relak J., Klaus W., Wiśniewski J., (red.), Przystanek Polska. Analiza programów integracyjnych dla uchodźców, wyd.
SIP, Warszawa 2007.
4. Klaus W. (red.), Prawne uwarunkowania integracji uchodźców, wyd. SIP, Warszawa 2008.
6. P
omoc PCPR i OPS udzielana cudzoziemcom w latach 2004-2011, sprawozdanie MPiPS dostępne w wersji pdf na
stronie www.mpips.gov.pl
8. U
ścińska G. (red.), Zabezpieczenie społeczne w Polsce. Problemy do rozwiązania w najbliższej przyszłości, Wyd. IPiSS,
Warszawa 2008.
147
6. Indywidualne Programy Integracyjne jako
forma pracy z uchodźcami i cudzoziemcami
posiadającymi ochronę uzupełniającą
Po raz pierwszy zalążki programów integracyjnych w Polsce wprowadzono już w 1991

r. W 1996 r. zaczęły funkcjonować Programy Indywidualnej Adaptacji (PIA) prowadzo-
ne przez ośrodek w Dębaku. Był to półroczny program pilotażowy, właściwie nie oparty
na żadnych podstawach prawnych. Takie pojawiły się dopiero wraz z Rozporządzeniem
Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 13 grudnia 2000 r. Tak więc do 2001 roku integra-
cją uchodźców zajmowały się właściwie organizacje pozarządowe, a od tego momentu
zaczęły funkcjonować tzw. Indywidualne Programy Integracyjne (IPI) prowadzone przez
Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie i koordynowane przez właściwych wojewodów.
6.1. Założenia Indywidualnego Programu Integracyjnego

Indywidualne Programy Integracji (IPI) mają na celu ułatwienie uchodźcom adaptacji
w Polsce przez udzielenie pomocy w nauce języka polskiego, znalezienie pracy, a także
mieszkania. Główne założenia programu to zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego po-
przez przekazywanie świadczeń pieniężnych w celu stworzenia możliwości podejmowa-
nia działań integracyjnych. Programy integracyjne muszą zostać przebudowane w taki
sposób, aby dawać cudzoziemcowi więcej wsparcia, z drugiej strony motywować go do
samodzielnego podejmowania działań. Programy powinny zawierać większość postano-
wień wynikających z sytuacji osobistej cudzoziemcy i jego rodziny. Obecnie realizatorem
programu jest tylko jeden członek rodziny (głowa rodziny) i to on przyjmuje na siebie zo-
bowiązania związane z realizacją programu. W realizację IPI powinna zostać włączona cała
rodzina cudzoziemca, dla każdego z jej członków należy wyznaczyć szczegółowe zadania,
modyfikowane w razie potrzeby w trakcie realizacji programu.
Zadania PCPR odnośnie IPI

Zgodnie z art. 93. ustawy o pomocy społecznej pomoc dla cudzoziemca jest realizowa-
na w ramach indywidualnego programu integracji, uzgodnionego między Powiatowym
Centrum Pomocy Rodzinie a cudzoziemcem, określającego wysokość, zakres i formy
149
pomocy, w zależności od indywidualnej sytuacji życiowej cudzoziemca i jego rodziny, oraz

zobowiązania:
1. Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie do:
a. udzielania cudzoziemcowi informacji dotyczącej pomocy określonej w progra-
mie oraz warunkach jej wstrzymania lub odmowy udzielenia,
b. współdziałania z cudzoziemcem oraz wspierania go w kontaktach ze środo-
wiskiem lokalnym, w tym w nawiązaniu kontaktu z właściwym dla miejsca za-
mieszkania cudzoziemca ośrodkiem pomocy społecznej,
c. pomocy w uzyskaniu możliwości zamieszkania, w tym w miarę możliwości
w mieszkaniu chronionym,
d. prowadzenia z cudzoziemcem pracy socjalnej,
e. innych uzgodnionych z cudzoziemcem działań wynikających z indywidualnej
sytuacji życiowej cudzoziemca,
f. wskazania pracownika, zwanego dalej „realizatorem programu”, uzgadniającego
z cudzoziemcem program oraz wspierającego cudzoziemca w okresie realizacji
tego programu do:
• zameldowania się w miejscu zamieszkania,
• zarejestrowania się w Powiatowym Urzędzie Pracy w terminie ustalonym
w programie oraz aktywnego poszukiwania pracy,
• obowiązkowego uczestnictwa w kursach języka polskiego, w przypadku gdy
zachodzi taka potrzeba,
• współdziałania oraz kontaktowania się z realizatorem programu w ustalo-
nych terminach, nie rzadziej jednak niż 2 razy w miesiącu,
• innych uzgodnionych z realizatorem programu działań wynikających z jego
indywidualnej sytuacji życiowej,
• przestrzegania zobowiązań przyjętych w programie.
150
Indywidualne Programy Integracyjne jako forma pracy z uchodźcami...
151
152
153
154
Wysokość wsparcia dla cudzoziemca realizującego IPI

Od dnia 16 sierpnia 2013 r. łączna wysokość świadczeń na utrzymanie i pokrycie wydat-
ków związanych z nauką języka polskiego przysługujących cudzoziemcowi wynosi179:
1. w okresie pierwszych 6 miesięcy:
a. dla osoby samotnie gospodarującej - do 1260 zł miesięcznie,
b. w rodzinie 2-osobowej - do 70% kwoty 1260 zł na osobę,
c. w rodzinie 3-osobowej - do 60% kwoty 1260 zł na osobę,
d. w rodzinie liczącej 4 osoby i więcej - do 50% kwoty 1260 zł na osobę;
2. w okresie od 7 do 12 miesiąca do 90% kwoty 1260 zł na osobę bez względu na ilość
osób w rodzinie.
Świadczenie wypłaca się w terminie do 15 dnia każdego miesiąca.

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie przekazuje wojewodzie uzgodniony z cudzoziem-
cem program wraz z przewidywanymi kosztami jego realizacji.
Wojewoda po akceptacji przedstawionego programu przekazuje środki na jego realizację.
179
Rozporządzenie MPiPS na podstawie art. 95 ust. 5 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2013 r. poz. 182, ze
zm.2)) – § 1. W rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 marca 2009 r. w sprawie udzielania pomocy cudzoziem-
com, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą (Dz. U. Nr 45, poz. 366).
155
Poniżej zostały zamieszczone przykładowe zestawienia kosztów realizacji IPI.
Współpraca instytucjonalna w ramach IPI

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie współdziała z właściwym wojewodą i gminą
156
w sprawie pomocy cudzoziemcowi w uzyskaniu możliwości zamieszkania, uwzględnia-

jąc w miarę możliwości wybór miejsca zamieszkania dokonany przez cudzoziemca180.
Cudzoziemiec zamieszkuje w miejscu wskazanym przez wojewodę działającego w tej
sprawie w porozumieniu z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie oraz gminą.
Rezygnacja przez cudzoziemca ze wskazanego miejsca zamieszkania w granicach danego
województwa w okresie 12 miesięcy trwania indywidualnego programu oznacza jego re-
zygnację z realizacji programu.
Zmianę miejsca zamieszkania przez cudzoziemca w okresie 12 miesięcy trwania indywi-
dualnego programu dopuszcza się w uzasadnionych przypadkach, w szczególności:
1. podjęcia pracy z możliwością zamieszkania na terenie innego powiatu;
2. uzyskania mieszkania na terenie innego powiatu;
3. łączenia rodzin cudzoziemców, jeżeli istnieje możliwość wspólnego zamieszkania;
4. konieczności zapewnienia specjalistycznego leczenia, wymagającego zmiany miej-
sca zamieszkania cudzoziemca lub członka jego rodziny.
W przypadku zaistnienia okoliczności, cudzoziemiec jest obowiązany złożyć w Powiatowym

Centrum Pomocy Rodzinie realizującym program oświadczenie i dokumenty potwierdza-
jące zaistniałą sytuację.
W przypadku zmiany miejsca zamieszkania realizację programu przejmuje powiat właści-
wy ze względu na nowe miejsce zamieszkania cudzoziemca.
W przypadku, gdy zmiana miejsca zamieszkania jest związana ze zmianą powiatu w ra-
mach tego samego województwa, starosta właściwy ze względu na dotychczasowe miej-
sce zamieszkania cudzoziemca zawiadamia o tym starostę właściwego ze względu na
nowe miejsce zamieszkania cudzoziemca oraz przekazuje realizowany program, a także
informuje o tym właściwego wojewodę.
W przypadku, gdy zmiana miejsca zamieszkania cudzoziemca jest związana ze zmianą
województwa, starosta właściwy ze względu na dotychczasowe miejsce zamieszkania cu-
dzoziemca informuje o tym właściwych wojewodów.
180
Art. 94 ustawy o pomocy społecznej.
157
158
Wstrzymanie pomocy w ramach IPI

Pomoc dla cudzoziemca może zostać wstrzymana w przypadku181:
a. uporczywego, zawinionego niewykonywania przez cudzoziemca zobowiązań przy-
jętych w programie, w tym nieusprawiedliwionej nieobecności na kursach nauki ję-
zyka polskiego – przez okres do 30 dni;
b. wykorzystywania pomocy w sposób niezgodny z celem, na jaki została przyznana –
przez okres do 30 dni;
c. udzielania przez cudzoziemca nieprawdziwych informacji o swojej sytuacji życiowej
– do czasu wyjaśnienia okoliczności udzielenia takich informacji;
d. upływu 30 dni pobytu cudzoziemca w zakładzie opieki zdrowotnej – do czasu opusz-
czenia przez niego zakładu;
e. wszczęcia przeciwko cudzoziemcowi postępowania karnego – do czasu prawomoc-
nego jego zakończenia.
Realizator programu występuje do kierownika Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie

o przywrócenie wstrzymanej pomocy niezwłocznie po powzięciu informacji o ustaniu
przesłanek wstrzymujących pomoc.
181
Na podstawie art.95 ustawy o pomocy społecznej.
159
W przypadku, gdy po upływie okresu wstrzymania pomocy nie ustały przyczyny, uchyla
się decyzję o udzieleniu pomocy.
Uchylenie decyzji o udzieleniu pomocy następuje ponadto w sytuacji, gdy:
1. cudzoziemiec, wobec którego jest kontynuowana uprzednio wstrzymana pomoc,
ponownie dopuszcza się działań,
2. cudzoziemiec w trakcie trwania indywidualnego programu integracji został skazany
prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo popełnione umyśl-nie;
3. cudzoziemiec został pozbawiony statusu uchodźcy lub cofnięto mu ochronę
uzupełniającą.
Jeżeli pomocą objęte były inne osoby, pomoc jest kontynuowana dla tych osób do mo-
mentu zakończenia indywidualnego programu integracji.
W przypadku, jeżeli pomocą objęte były inne osoby, wydaje się odrębną decyzję o przy-
znaniu pomocy, na podstawie której osoby te kontynuują indywidualny program integracji.
6.2. Realizacja IPI w liczbach

W latach 2004-2011 w powiatowych centrach pomocy rodzinie realizowanych było
przez osoby posiadające status uchodźcy 1166 indywidualnych programów integracji182
(p.tab.17).
Zakończonych zostało 441 programów (tzn. uchodźcy pobierali świadczenia przez okres
12 miesięcy), co stanowiło 38% ogółu programów, w trakcie realizacji było 474 progra-
mów, co stanowiło 41% ogółu programów, przerwano natomiast 243 programów (co
oznacza, że uchodźcy korzystali z pomocy przez okres krótszy niż 12 miesięcy, zrezygno-
wali z pomocy na własną prośbę, bądź też nie stawili się więcej w powiatowym centrum
pomocy rodzinie), co stanowiło 21% ogółu programów.
Tabela 17. Cudzoziemcy posiadający status uchodźcy, objęci indywidualnymi programa-

mi integracji realizowanymi w latach 2004-2011
Narodowość Liczba rodzin liczba osób
Czeczenia 735 2221
Białoruś 85 140
Somalia 34 35
Irak 18 39
Iran 14 18
Afganistan 9 11
Turcja 7 7
Turkmenistan 7 11
Pakistan 6 10
182
Sprawozdanie MPiPS pt. Pomoc PCPR i OPS udzielana cudzoziemcom w latach 2004-2011, Warszawa 2013.
160

Kuba 4 5
Uzbekistan 4 5
Demokratyczna Republika Kongo 3 6
Inguszetia 3 11
Chiny 2 2
Gruzja 2 8
Nepal 2 4
Palestyna 2 5
Syria 2 2
Wietnam 2 2
Azerbejdżan 1 4
Bangladesz 1 1
Butan 1 1
Dżibuti 1 1
Indie 1 1
Kamerun 1 3
Kazachstan 1 2
Korea Północna 1 1
Liban 1 2
Libia 1 1
Sudan 1 1
Gruzja 1 8
Sri Lanka 9
Zimbabwe 1 1
Źródło: Opracowanie własne na podstawie; Pomoc PCPR i OPS udzielana cudzoziemcom w latach 2004-2011 pdf-
-dostępne na www.mpips.gov.pl [data dostępu 7.03.2014].
Łączna liczba uchodźców objętych indywidualnymi programami integracyjnymi w latach

2004-2011 wynosiła 10.888 (w tym 216 kobiet, co stanowiło zaledwie 2% i 349 dzieci tj.
3,2%).
Tabela 18. Indywidualne programy integracji dla uchodźców wg województw ich

realizacji
Województwo Liczba IPI Liczba uchodźców
dolnośląskie 7 16
lubelskie 42 63
łódzkie 9 9
małopolskie 1 1
mazowieckie 687 1046
opolskie 2 3
podlaskie 175 243
pomorskie 9 28
śląskie 2 10
161
Województwo Liczba IPI Liczba uchodźców

warmińsko-mazurskie 1 2
wielkopolskie 4 4
zachodniopomorskie 15 6
Źródło: Opracowanie własne na podstawie; Pomoc PCPR i OPS udzielana cudzoziemcom w latach 2004-2011.
pdf-dostępne na www.mpips.gov.pl [data dostępu 7.03.2014].
Jak z tabeli nr 18 wynika, osoby posiadające nadany status uchodźcy najczęściej osiedlały się
w województwie mazowieckim, podlaskim oraz lubelskim. Żaden uchodźca nie zamiesz-
kiwał w województwie kujawsko-pomorskim, lubuskim, podkarpackim i świętokrzyskim.
Łącznie na pomoc uchodźcom w ramach indywidualnych programów integracji wydatko-
wano 10.691.291,40 zł., w tym świadczenia pieniężne na utrzymanie wyniosły 10.522.162,44
zł, a wydatki związane z nauką języka polskiego 165.691,96 zł.
W latach 2004-2011 w powiatowych centrach pomocy rodzinie realizowanych było przez
osoby posiadające ochronę uzupełniającą 2745 indywidualnych programów integracji.
W latach 2004-2011 zakończonych zostało 987 programów (tzn. uchodźcy pobierali
świadczenia przez okres 12 miesięcy), co stanowiło 36% ogółu programów, w trakcie rea-
lizacji nadal było 1287 programów, co stanowiło 47% ogółu programów, przerwano nato-
miast 471 programów (co oznacza, że uchodźcy korzystali z pomocy przez okres krótszy
niż 12 miesięcy, zrezygnowali z pomocy na własną prośbę, bądź też nie stawili się więcej
w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie), co stanowiło 17% ogółu programów.
Tabela 19. Liczba rodzin posiadających ochronę uzupełniającą, objętych indywidualnymi

programami integracji realizowanymi w latach 2004-2011
Czeczenia 2598 7454
Białoruś 19
Ukraina 6 13
Irak 27 49
Afganistan 28 39
Pakistan 4 5
Kuba 2 2
Uzbekistan 3 7
Demokratyczna Republika Kongo 2 3
Togo 4 4
Uganda 2 2
Etiopia 1 1
Dagestan 1 2
Nepal 2 7
Palestyna 6 6
Syria 1 1
Sudan 4 4
Rosja 3 7
162

Azerbejdżan 2 6
Chiny 2 2
Somalia 2 6
Libia 1 1
Sri Lanka 30 30
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Pomoc PCPR i OPS udzielana cudzoziemcom w latach 2004-2011.pdf-
Łączna liczba osób posiadających ochronę uzupełniającą, objętych indywidualnymi pro-

gramami integracyjnymi w latach 2004-2011 wyniosła 7675. W grupie tej 23,7% stanowiły
kobiety (1819), a 52,6% dzieci (4039).
Tabela 20. Indywidualne programy integracji dla osób z ochroną uzupełniającą wg woje-
wództw ich realizacji
Województwo Liczba IPI Liczba osób
dolnośląskie 1 1
kujawsko-pomorskie 33 171
lubelskie 245 890
łódzkie 9 30
mazowieckie 1613 4005
podlaskie 737 2209
pomorskie 14 49
śląskie 74 279
warmińsko-mazurskie 2
wielkopolskie 2 4
zachodniopomorskie 15 35
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Pomoc PCPR i OPS udzielana cudzoziemcom w latach 2004-2011. pdf-
Indywidualne programy integracji dla osób z ochroną uzupełniającą nie były realizowane
w 5 województwach: lubuskim, małopolskim, opolskim, podkarpackim i świętokrzyskim.
Łącznie na pomoc osobom posiadającym ochronę uzupełniającą w ramach Indywidualnych
Programów Integracji wydatkowano 27.124.495,60 zł w tym świadczenia pieniężne na utrzy-
manie wyniosły 26.404.662,48 zł, a wydatki związane z nauką języka polskiego 719.833,12 zł.
W latach 2004-2011 w Powiatowych Centrach Pomocy Rodzinie realizowanych było łącz-
nie przez osoby posiadające status uchodźcy i ochronę uzupełniającą 3911 indywidual-
nych programów integracji.
Łączna liczba osób posiadających status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą objętych
Indywidualnymi Programami Integracyjnymi w latach 2004-2011 wyniosła 18563. Z ogól-
nej liczby realizowanych IPI 10,9% było skierowanych do kobiet (2035), a w 23,6% obejmo-
wały dzieci (4388).
163
Wysokość dofinansowania wyniosła 37.815.787,00 zł, w tym świadczenia pieniężne

na utrzymanie wyniosły 36.926.824,92 zł, a wydatki związane z nauką języka polskiego
885.525,08 zł.
W 2011 r. w Powiatowych Centrach Pomocy Rodzinie 275 osób realizowało indywidualne
programy integracji, z czego 122 osoby posiadały status uchodźcy, zaś 153 osoby ochronę
uzupełniającą. W 2012 r. programy integracji realizowało 525 osób, z czego 169 posiadało
status uchodźcy, zaś 356 osób ochronę uzupełniającą183. Szczegółowe dane prezentują
tabele obok.
6.3. Postępy cudzoziemca w procesie integracji

Postępy cudzoziemca w procesie integracji w ramach realizowanego przez niego progra-
mu są monitorowane przez pracownika socjalnego centrum pomocy, co najmniej raz na
3 miesiące, licząc od dnia rozpoczęcia realizacji programu.
Postępy w integracji ocenia się w zakresie stopnia i efektywności procesu integracji w na-
stępujących obszarach:
1. edukacji językowej, w tym w zakresie stopnia przyswojenia podstawowego zasobu
słownictwa języka polskiego umożliwiającego komunikowanie się;
2. funkcjonowania zawodowego, w zakresie postępów w poszukiwaniu zatrudnienia
i innych form aktywności zawodowej umożliwiającej ekonomiczne usamodzielnienie
się cudzoziemca;
3. funkcjonowania społecznego, zwłaszcza w zakresie nawiązania kontaktów ze środo-
wiskiem lokalnym oraz stopnia udziału w życiu społecznym, kulturalnym i publicznym.
W celu ustalenia postępów cudzoziemca w procesie integracji realizator programu sto-

suje metody obserwacji, rozmowy bezpośredniej z cudzoziemcem oraz członkami jego
rodziny.
Realizator programu może również zasięgać opinii innych instytucji i organizacji uczestni-
czących w procesie integracji.
Oceny postępów w procesie integracji są dokonywane w formie notatek służbowych.
W przypadku stwierdzenia braków lub niewystarczających postępów w którymkolwiek
z obszarów integracji, strony modyfikują program tak, aby dostosować go do specyficz-
nych potrzeb cudzoziemca i usunąć problemy występujące w realizacji programu.
183
Polska polityka integracji cudzoziemców…, dz.cyt., s.7.
164
Źródło: Monitoring realizacji indywidualnych programów integracyjnych, MPiPS, Warszawa 2013, dostępne w pdf
na stronie internetowej www.mpips.gov.pl [data dostępu 12.03.2014r.].
165
6.4. Rola pracownika socjalnego podczas realizacji IPI

Indywidualny Program Integracji, poza zadaniami i obowiązkami nałożonymi na uchodź-
ców, nakłada też obowiązki na pracowników socjalnych, w tym: przeprowadzenie wy-
wiadu środowiskowego oraz nakładanie na podopiecznych cudzoziemców obowiązków
związanych z poszukiwaniem pracy, do zgłoszenia się i aktywnego uczęszczania do Klubu
Pracy, do rejestracji w Powiatowym Urzędzie Pracy i do utrzymania tej rejestracji, zobo-
wiązanie do nauki języka polskiego, wystąpienie o świadczenia rodzinne, uzupełnienie
brakujących dokumentów (np. celem udokumentowania swojego inwalidztwa), pomoc
w zapisaniu cudzoziemca na rehabilitację, wystąpienie do ZUS, zadbanie o przedszkole
dla dziecka, o zarejestrowanie cudzoziemca w przychodni zdrowia i pomoc w wyrobieniu
mu nr PESEL i NIP.
Przy określaniu obowiązków wnioskodawców należy nakładać te same obowiązki na
współmałżonków i na dzieci, ponieważ to cała rodzina musi wejść w nową rzeczywistość
i nauczyć się w niej funkcjonować.
Pracownik socjalny powinien również pomóc skontaktować się z psychologiem, w konty-
nuacji rozpoczętych kursów, w skompletowaniu niezbędnych dokumentów, w zgłoszeniu
do ubezpieczenia żony i dzieci, zapisanie dzieci do pediatry, poszukanie możliwości nauki
języka i zapewnienia w tym czasie opieki nad dzieckiem, poszukanie przedszkola. Wobec
dzieci cudzoziemców należy przypilnować realizacji obowiązku szkolnego184.
Zadania pracownika socjalnego

Większość dzieci uchodźców w wieku przedszkolnym nie chodzi do przedszkola - unie-
możliwia to sporej części kobiet uczęszczanie na kursy językowe czy poszukiwanie pracy.
Zważywszy na odmienność kulturową, nie jest to jedyne ich ograniczenie w tym zakresie,
ale tym bardziej – ponieważ kompromisy są trudne, a dochodzenie do nich to długi pro-
ces – od czegoś trzeba zacząć i może właśnie przede wszystkim warto pomyśleć o zdję-
ciu z nich choć części codziennych domowych obowiązków związanych z opieką nad
dziećmi.
Praca socjalna wykonywana przez pracowników socjalnych jest bardzo istotnym świad-
czeniem niepieniężnym, mającym na celu pomoc klientom OPS-ów w zawodowym i ży-
ciowym usamodzielnianiu się oraz w reintegracji ze społeczeństwem.
W przypadku pracy z cudzoziemcami, główny nacisk kładzie się na aktywizację zawodo-
wą oznaczającą kierowanie go do Klubu Pracy, nakładanie na niego obowiązku regular-
nego uczęszczania do tego klubu oraz osobisty kontakt pracownika socjalnego z jego
pracownikami.
Podczas motywowania cudzoziemców do podjęcia dodatkowych szkoleń zawodowych,
184
A.Chrzanowska, W.Klaus, Integracja i pomoc społeczna wobec uchodźców w Polsce…, dz.cyt., s.49.
166
pracownik socjalny może pośredniczyć w rozmowach z potencjalnymi pracodawcami

i pomagać klientowi w skompletowaniu niezbędnych do podjęcia pracy dokumentów,
lub zbierać informacje dotyczące otworzenia własnej działalności gospodarczej.
Proporcjonalnie dość silny nacisk pracownicy socjalni powinni kłaść na naukę języka pol-
skiego – motywowanie do jego nauki lub kierowanie na kurs, albowiem znajomość języka
polskiego jest niezbędnym warunkiem znalezienia przez cudzoziemca choćby odrobinę
lepszej niż najgorzej płatnej pracy, i wobec tego każdy powinien być do znudzenia moty-
wowany do nauki.
Pracownicy socjalni pomagają również swoim klientom w załatwianiu spraw urzędowych –
wypełnianie dokumentów i kontakt z odpowiednimi urzędami w imieniu cudzoziemców jest
pracą powszednią. Ponadto udzielają pomocy w sprawie uzyskania świadczeń rodzinnych,
w zakresie otrzymania specjalistycznej pomocy medycznej, skierowanie osoby do rozpatrzenia
jej sprawy przez Komisję do spraw Orzecznictwa o stopniu niepełnosprawności, udzielanie po-
mocy podczas poszukiwania mieszkania w celu jego wynajęcia, pomoc w sporządzeniu pisma
popierające wnioski cudzoziemców o przyznanie mieszkań socjalnych.
Wspólnie z pracownikami Klubów Pracy, pracownicy socjalni niekiedy pozostają w kon-
takcie z pracownikami rozmaitych instytucji i organizacji pozarządowych pracujących
z cudzoziemcami czy też udzielających im pomocy. Są w kontakcie z pracownikami
ZUS, przedszkolami i szkołami, do których uczęszczają dzieci cudzoziemców i pomagają
w umieszczeniu tam dzieci.
Pracownicy socjalni świadczą wszelkiego rodzaju poradnictwo oraz przekazują podopiecz-
nym informacje mogące im pomóc w codziennym funkcjonowaniu. Udzielają informacji
o przysługujących cudzoziemcom prawach, o zasadach korzystania z pomocy OPS; in-
formują o instytucjach i organizacjach udzielających pomocy uchodźcom, o konieczno-
ści wyrobienia numerów PESEL i NIP, o możliwości spotkania z doradcą pracy dla osób
niepełnosprawnych oraz o targach pracy dla tej grupy. Udzielają swoim podopiecznym
informacji o zasadach korzystania z publicznej służby zdrowia.
Należy pamiętać, że praca socjalna to nie jest tylko przeprowadzenie wywiadu środowi-
skowego, na tej podstawie rozeznanie w sytuacji rodziny i przyznanie przysługującego
świadczenia. Pracownik socjalny powinien również podjąć wszelkie możliwe kroki, by
stworzyć cudzoziemcowi warunki do adaptacji we wszelkich dziedzinach nowej dla niego
rzeczywistości.
6.5. Skuteczność IPI

Dotychczasowa skuteczność Indywidualnych Programów Integracji, po których cudzo-
ziemcy są w stanie radzić sobie o własnych siłach nie wydaje się zbyt duża. Jak dotychcza-
sowe badania potwierdzają185, większość uchodźców, po zakończeniu rocznego progra-
185
M.in. A. Chrzanowska, W. Klaus, Integracja i pomoc społeczna wobec uchodźców w Polsce…, dz.cyt., s.24.
167
mu integracji, który dla wielu osób w praktyce ogranicza się do regularnego wypłacania
pieniędzy, nie czuje się ani zintegrowana, ani zabezpieczona materialnie i wobec tego
podejmuje decyzję o opuszczeniu Polski i szukaniu szczęścia na Zachodzie. Niektórzy nie
czekają z wyjazdem nawet na zakończenie IPI. Legalne przemieszczanie się po Europie
umożliwia im przyznawany wraz ze statusem uchodźcy genewski dokument podróży
i prawo do podróżowania bez wiz. Osoby, którym przyznano zgodę na pobyt tolerowany,
nie mają możliwości bez wizy opuścić Polski w kierunku zachodnim. Nie mają też prawa
uczestniczenia w programie integracyjnym. Dlatego – o ile nie decydują się na wyjazd
nielegalny by przeżyć – masowo korzystają z pomocy OPS-ów. Stosunkowo licznie (15,8%)
reprezentowane są w aktach OPS-ów osoby w trakcie trwania IPI, którym teoretycznie po-
winna wystarczać pomoc finansowa zapewniana przez PCPR-y. Jest ona jednak na tyle ni-
ska w stosunku do potrzeb, że w niektórych przypadkach rodziny dodatkowo zgłaszają się
po pomoc do OPS-ów. Świadczenia te są bardzo skąpe, ciężko jest znaleźć wystarczająco
tanie mieszkanie, żeby wystarczyło jeszcze pieniędzy na własne utrzymanie.
Również stan zdrowia ma niemały wpływ na możliwości adaptacyjne cudzoziemców.
Osoby z poważnymi problemami zdrowotnymi czy psychologicznymi nie są w stanie
efektywnie uczyć się języka ani poszukiwać pracy, nie wspominając już o jej wykonywa-
niu. A czas spędzony na wizytach lekarskich i leczeniu uniemożliwia podejmowanie wyżej
wymienionych i innych aktywności.
W czasie realizacji IPI powinno się nakładać na cudzoziemca rozmaite obowiązki oraz eg-
zekwować ich wypełnianie186. Należy jednak pamiętać, że obowiązki te muszą być dosto-
sowane do jego możliwości – nakładanie bowiem obowiązków niemożliwych do zreali-
zowania przyniesie skutek odwrotny Największą – niezależną ani od cudzoziemców, ani
od wysiłków pracowników socjalnych – barierą w adaptacji jest kwestia mieszkalnictwa.
Państwo nie zapewnia – choć powinno – cudzoziemcom objętym ochroną, nawet tym-
czasowo, ani mieszkań z zasobów gminy, ani przewidzianych dla uznanych uchodźców
w ustawie o pomocy społecznej mieszkań chronionych. Stawia to cudzoziemców przed
nie lada wyzwaniem, jakim jest wynajęcie mieszkania na wolnym rynku. Wygórowane ceny
to jedno – nie mniej istotnym problemem jest fakt, że prywatni właściciele bardzo niechęt-
nie wynajmują mieszkania cudzoziemcom, zwłaszcza tym ze Wschodu, a już zwłaszcza
rodzinom z dziećmi, o samotnych matkach nie wspominając. Większość pieniędzy przy-
znawanych w ramach IPI uchodźcy muszą przeznaczyć na opłacenie czynszu. Jeśli ko-
muś uda się zdobyć regularną pracę z pensją od 800 do 1500 zł miesięcznie (niezmiernie
rzadkie są przypadki, kiedy cudzoziemcy w pierwszej fazie swojego funkcjonowania na
polskim rynku pracy są w stanie zarobić więcej), cała pensja idzie na mieszkanie, a czasem
i tego nie starcza. Stąd tak wielu z nich nie wyprowadza się z ośrodków dla cudzoziemców
lub przeprowadza do schroniska dla bezdomnych czy noclegowni. Rozwiązanie kwestii
186
Tamże, s.25.
168
mieszkalnictwa wydaje się najbardziej palącym wyzwaniem dla polskiej polityki integra-
cyjnej, bowiem bez poczucia stabilizacji i bezpieczeństwa, jakie daje posiadanie stałego
miejsca zamieszkania, wszelkie mówienie o integracji jest jedynie fikcją. Osoby, którym
przyznano status uchodźcy bądź zgodę na pobyt tolerowany, powinny przynajmniej na
kilka lat otrzymywać od państwa lokale socjalne, w których musiałyby się martwić jedynie
o opłacanie bieżących rachunków. Jeśli to jest niewykonalne, powinny otrzymywać na tyle
wysoką pomoc finansową, by wynajęcie mieszkania na wolnym rynku nie przekraczało
ich możliwości i nie stawiało ich przed dylematem – opłacić rachunki czy kupić jedzenie.
Dotychczasowe wyniki badań potwierdzają, że pomimo upływu lat, nadal nie jesteśmy
w stanie zbudować w Polsce systemu, który dawałby przybywającym do nas uchodźcom
poczucie stabilizacji i chęć pozostania w naszym kraju. Patrząc na powody wstrzymania
pomocy integracyjnej okazuje się, że największą grupę stanowi zmiana miejsca pobytu
„w nieznane”.
Biorąc pod uwagę strukturę rodziny, okazuje się, że osoby samotne rzadziej podejmują
decyzję o przerwaniu programu (co czwarta osoba). Natomiast programu najczęściej
nie kończą małżeństwa samotne i osoby samotnie wychowujące dzieci – ponad połowa
z nich. Ci pierwsi są zapewne bardziej mobilni. Ci drudzy, bardziej zdesperowani, bowiem
ciężko jest w Polsce przetrwać bez wsparcia samotnej osobie z dziećmi. Ponadto pewnie
do wyjazdu pcha je chęć połączenia się z dalszą rodziną na Zachodzie. Mniejszy odsetek
osób przerywający programy jest wśród rodzin wielodzietnych, co może być spowodo-
wane problemami logistycznymi w ucieczce. W ponad połowie przypadków program jest
przerywany także, gdy to kobieta jest głównym wnioskodawcą pomocy187.
Osoby chcące wyjechać częściej manifestowały niechęć do współpracy z pracownikiem
socjalnym oraz miały zdecydowanie gorszy stosunek do nauki języka polskiego. Osoby,
chcące pozostać w Polsce częściej korzystali z usług rożnego rodzaju służb publicznych
czy organizacji pozarządowych.
Przyczyny przerwania IPI przez cudzoziemców

Duża liczba programów przerwanych jest przed upływem pół roku od ich rozpoczęcia
(prawie co czwarty). Pokazuje to, że część uchodźców nie planowała nigdy pozostać
w Polsce, skoro wyjechali na samym początku trwania programu. Pół roku to bowiem chy-
ba czas zbyt krótki, by rozczarować się w pełni odnośnie warunków panujących w naszym
kraju. Na rozczarowanie Polską i tym, że po zakończeniu IPI nie będzie można ułożyć sobie
tu życia, wskazuje liczba programów przerwanych tuż przed ich zakończeniem. Bowiem
po zaprzestaniu udzielania pomocy integracyjnej i przy braku pracy (lub nawet posiadając
pracę, ale słabo opłacaną), zasiłki uzyskiwane z pomocy społecznej są zbyt niskie, by tu
egzystować – szczególnie, gdy trzeba wynająć mieszkanie188.
187
Tamże, s. 15.
188
Tamże, s.43.
169
W większości sytuacji uchodźca współpracuje z pracownikiem socjalnym, chociaż zdarzają

się i sytuacje odwrotne.
Wydaje się, że program integracyjny w takiej formie, w jakiej funkcjonuje obecnie, nie speł-
nia pokładanych w nim nadziei. Cały czas bardzo duża liczba uchodźców decyduje się na
przerwanie programu (ponad 40%), co więcej jest to tendencja rosnąca w porównaniu
do lat ubiegłych. Po zakończeniu IPI o niewielu osobach można powiedzieć, że są zinte-
growane (po zaledwie co piątym zrealizowanym programie) - to znaczy, że znalazły swoje
miejsce w Polsce – mają pracę, mieszkanie, mówią po polsku i nawiązały jakieś kontakty
społeczne. Zbyt wiele służb nie jest przygotowanych do pracy z uchodźcami, zrozumienia
ich sytuacji i stworzenia warunków do pozostania przez nich w Polsce. Organizacje po-
zarządowe w dużej części uzupełniają braki działań służb społecznych, ale po pierwsze,
ich problemem jest brak zapewnionych środków na zagwarantowanie ciągłości działań
(wsparcie finansowe organów władzy publicznej jest niewielkie), a po drugie, nie działają
równomiernie na terenie całego kraju, a jedynie w większych miastach.
Program integracyjny powinien zostać przebudowany – dać uchodźcy więcej wsparcia,
ale także bardziej motywować go do podejmowania samodzielnych działań. Już bowiem
w samym nazewnictwie ustawy zakłada ona, że realizatorem programu jest pracownik
socjalny, a nie uchodźca. To właśnie uchodźca powinien zostać realizatorem programu.
To on, przy wsparciu i pomocy pracownika socjalnego, powinien określić swoje potrze-
by i możliwości, które stanowić powinny podstawę do budowy programu. Pracownik ma
zadanie wspierać uchodźcę i koordynować, w razie potrzeby, pracę innych służb. Już na
początku trwania programów Rzecznik Praw Obywatelskich189 zwracał uwagę, iż sam IPI
sprowadza się do udzielania standardowej pomocy społecznej, zaś po jego zakończeniu
uchodźcy zmuszeni są do upokarzających działań, takich jak ubieganie się o zasiłki czy
podejmowanie nielegalnej pracy190.
Znaczna liczba cudzoziemców nie ma odpowiedniego przygotowania zawodowego.
Pamiętając jednak o liczbie rodzin uznanych uchodźców opuszczających Polskę wraz
z końcem IPI i zdając sobie sprawę z tego, jak wiele rodzin z pobytem tolerowanym de-
cyduje się na nielegalny wyjazd na Zachód, trudno oprzeć się wrażeniu, że tak niski odse-
tek osób przez dłuższy czas korzystających z pomocy OPS-ów nie świadczy niestety o ich
szybkim usamodzielnianiu się, ale o tym, że prędzej czy później, z powodu braku perspek-
tyw na ułożenie sobie życia w Polsce, po prostu wyjeżdżają.
189
Tamże.
190
Tamże, s. 44.
170
Monitoring Realizacji Indywidualnych Programów Integracji
Powiat: Miesiąc : Rok 2010

Plan 2010 Środki wypła- Środki pozostałe Liczba Zapotrzebowanie na środki w kolejnym
(Rozdział cone świad- z poprzedniego realizo- miesiącu na programy
85231 § 2110 czeniobiorcom miesiąca w dyspozy- wanych realizowane przedłożone
- Pomoc dla w miesiącu cji powiatu/ miasta IPI do akceptacji
cudzoziemców) ......... przez Wojewodę
Mazowieckiego
1 2 4 5 6 8

Sporządził(a): ........................................ Zatwierdził(a): .........................................
Data i miejsce: ....................................................
Podsumowanie
Przepisy artykułu 93 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej określają wzajemne zadania po-
wiatu i uchodźcy w trakcie trwania IPI.
Do zadań Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie (PCPR) należy:
ÎÎ udzielanie uchodźcy informacji dotyczącej pomocy określonej w programie oraz
o warunkach jej wstrzymania lub odmowy jej udzielenia, a zatem szczegółowe wy-
jaśnienie zasad funkcjonowania programu i obowiązków stron;
ÎÎ współdziałanie z uchodźcą i wspieranie go w kontaktach ze środowiskiem lokalnym,
w tym w nawiązaniu kontaktu z właściwym dla miejsca zamieszkania uchodźcy
ośrodkiem pomocy społecznej;
ÎÎ pomoc w uzyskaniu możliwości zamieszkania, w tym w mieszkaniu chronionym;
ÎÎ prowadzenie z uchodźcą pracy socjalnej;
ÎÎ prowadzenie innych uzgodnionych z uchodźcą działań wynikających z indywidual-
nej jego sytuacji życiowej, co jest niezwykle istotne z uwagi na przewidywany indy-
widualny charakter programów.
Z kolei uchodźca ma obowiązek:
ÎÎ zameldowania się w miejscu zamieszkania;
ÎÎ zarejestrowania się w Powiatowym Urzędzie Pracy w terminie ustalonym w progra-
mie oraz aktywnego poszukiwania pracy;
ÎÎ obowiązkowego uczestnictwa w kursach języka polskiego, w przypadku gdy zacho-
dzi taka potrzeba;
171
ÎÎ współdziałania oraz kontaktowania się z pracownikiem PCPR-u w ustalonych termi-

nach, nie rzadziej jednak niż dwa razy w miesiącu;
ÎÎ prowadzenia innych uzgodnionych z realizatorem programu działań wynikających
z jego indywidualnej sytuacji życiowej.
Wniosek o przyznanie pomocy integracyjnej należy złożyć w powiatowym centrum po-

mocy rodzinie w terminie 60 dni od dnia uzyskania statusu uchodźcy lub ochrony uzupeł-
niającej. Do wniosku należy dołączyć kopie: decyzji oraz dokumentów wydanych przez
Urząd do spraw Cudzoziemców.
W latach 2004-2011 w Powiatowych Centrach Pomocy Rodzinie realizowanych było przez
osoby posiadające status uchodźcy 1166 indywidualnych programów integracji. Łączna
liczba uchodźców objętych indywidualnymi programami integracyjnymi w tym okresie
wynosiła 10.888. Zakończonych zostało 441 programów (tzn. uchodźcy pobierali świad-
czenia przez okres 12 miesięcy), co stanowiło 38% ogółu programów.
Indywidualny Program Integracji, poza zadaniami i obowiązkami nałożonymi na uchodź-
ców, nakłada też obowiązki na pracowników socjalnych, do których należy: przeprowa-
dzenie wywiadu środowiskowego, nakładanie na cudzoziemców obowiązków zwią-
zanych z aktywnym poszukiwaniem pracy, do zgłaszania się i aktywnego uczęszczania
do Klubu Pracy, do rejestracji w Powiatowym Urzędzie Pracy i utrzymania tej rejestracji.
zobowiązywanie do nauki języka polskiego, wystąpienie do ośrodka pomocy społecznej
o świadczenia rodzinne, uzupełnienie brakujących dokumentów, pomoc w udokumen-
towaniu inwalidztwa, na uczęszczanie na rehabilitację, wystąpienie do ZUS w imieniu cu-
dzoziemca, czy zadbanie o przedszkole dla dziecka, obowiązek rejestracji w przychodni
i wyrobienia numeru PESEL i NIP.
172

ÎÎ Jaka jest istota wprowadzenia Indywidualnego Programu Integracji dla cudzoziemców posiadających status
uchodźcy lub ochronę uzupełniającą?
ÎÎ Jakie są obowiązki instytucji realizującej Indywidualny Program Integracji?
ÎÎ Jakie są obowiązki cudzoziemca realizującego Indywidualny Program Integracji?
ÎÎ Jakie cechy posiadają realizowane w Polsce Indywidualne Programy Integracji?
ÎÎ Jaka jest rola pracownika socjalnego podczas realizacji Indywidualnego Programu Integracji?
ÎÎ Jak ocenia się skuteczność dotychczas realizowanych Indywidualnych Programów Integracji?
Literatura
1. A
rcimowicz J., Jak wypadamy w roli gospodarzy? Cudzoziemcy i ich prawa w działalności Rzecznika Praw
Obywatelskich, Warszawa 2008.
2. C
hrzanowska A., Klaus W., Integracja i pomoc społeczna wobec uchodźców w Polsce, Wyd. SIP, - Analizy, Raporty,
3. Cieślińska B. (red.), Wędrowcy i migranci – pomiędzy marginalizacją a integracją, Wyd. Nomos, Kraków 2005.
5. Grzymała-Moszczyńska H.: Uchodźcy. Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami, wyd.Nomos, Kraków 2000.
6. Hryniewicz J., Uchodźcy w Polsce. Teoria i rzeczywistość, wyd. Difin, Warszawa 2005.
7. K aźmierczak T., Ramowy program integracji uchodźców, niepublikowany dokument wykonany w ramach projek-
tu „Wspieranie integracji uchodźców oraz wykonywanie usług społecznych na rzecz osób posiadających status
uchodźcy na terenie województwa mazowieckiego”, udostępniony przez Mazowiecki Urząd Wojewódzki.
8. Klaus W. (red.), Prawne uwarunkowania integracji uchodźców, Wyd. SIP, Warszawa 2008.
9. Kosowicz A., Maciejko A., Integracja uchodźców w Polsce w liczbach, Wyd. PFM, UNHCR, Warszawa 2007.
11. Pomoc PCPR i OPS udzielana cudzoziemcom w latach 2004-2011.pdf-dostępne na www.mpips.gov.pl
12.
Sprawozdanie z realizacji indywidualnych programów integracji (IPI) w 2012 r.. Wydział Polityki Społecznej,
Mazowiecki Urząd Wojewódzki, Oddział Programów i Analiz, Warszawa 2013 r.
173
7. Praca socjalna z uchodźcami i emigrantami
w środowisku lokalnym
7.1. M
etody i formy pracy socjalnej z uchodźcami
i emigrantami
Podstawowym zadaniem jest prowadzenie pracy socjalnej z uchodźcami. Na podstawie
artykułu 45 ustawy o pomocy społecznej praca socjalna obejmuje całokształt działalności
mającej na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu przez nie
zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz rozwinięcie ich aktywności życiowej.
W literaturze przedmiotu znajduje się zapis, że praca socjalna to interdyscyplinarna działal-
ność zawodowa mająca na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyski-
waniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich
ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi191. Nieco inaczej pra-
ca socjalna definiowana jest przez Helenę Radlińską, określa ją ona mianem wydobywania
i pomnażania sił ludzkich, ich usprawniania i organizacji wspólnego działania dla dobra
ludzi192.
Definicja pracy socjalnej

Praca socjalna jest specyficzną działalnością zawodową, mającą na celu lepszą adaptację
wzajemną osób, rodzin, grup i środowiska społecznego, w jakim żyją, oraz rozwijanie po-
czucia godności osobistej i odpowiedzialności jednostek na drodze odwoływania się do
potencjalnych możliwości poszczególnych osób, do powiązań między profesjonalnych,
a także sił i środków społecznych193.
Międzynarodowe Stowarzyszenie Szkół Pracy Socjalnej wypracowało ogólną międzyna-
rodową definicję, określającą, że praca socjalna wspiera zmiany społeczne, rozwiązywa-
nie problemów w stosunkach międzyludzkich oraz wydobywanie z ludzi sił i wolności,
191
Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004r.
192
B.Szatur-Jaworska, Teoretyczne podstawy pracy socjalnej, [w:] Pedagogika Społeczna, pod. red: T. Pilch, I. Lepalczyk,
Kraków 1995, s. 106.
193
Tamże, s.108.
175
aby mogli osiągnąć dobrobyt. Używając teorii zachowań ludzkich i systemów społecz-
nych praca socjalna oddziałuje tam, gdzie ludzie wchodzą w interakcje ze środowiskiem.
Fundamentem pracy socjalnej są zasady praw człowieka i sprawiedliwości społecznej194.
Środowisko zawodowe oddziela profesjonalną pracę socjalną, jako działalność nakiero-
waną na pomaganie innym, pracę z drugim człowiekiem, skupienie się na rozwiązywaniu
problemów jednostki, rodziny lub grupy społecznej od zjawiska błędnie w społeczeństwie
utożsamianym z pracą socjalną – wypłacaniem zasiłków i świadczeń z pomocy społecz-
nej195. W ramach profesji dokonuje się licznych działań mających na celu poprawę jakości
życia społeczności lokalnej, animację środowiska lokalnego, pracę z rodzinami dysfunk-
cyjnymi, a także realizującymi zadania pieczy zastępczej (rodziny zastępcze, placówki
opiekuńczo-wychowawcze).
Metody pracy socjalnej

Klasyczne metody pracy socjalnej można sklasyfikować następująco196:
ÎÎ pracę socjalną z jednostką (metoda indywidualnego przypadku),
ÎÎ pracę socjalną z grupą/rodziną,
ÎÎ pracę socjalną ze środowiskiem lokalnym.
W oparciu o te podstawowe metody, metodyka szczegółowa pracy socjalnej przewiduje

szereg działań dostosowanych do indywidualnych potrzeb klientów, jak na przykład: me-
diacje, poradnictwo.
Formy pracy socjalnej

Wśród form pracy socjalnej wymienia się wg Heleny Radlińskiej:
ÎÎ ratunek, który niesie zagrożonemu niebezpieczeństwo, bez względu na jego upraw-
nienia i przynależność do grupy społecznej np. pomoc dla powodzian,
ÎÎ opiekę – forma świadczona w sytuacjach życiowych, w których ludzie dotknięci nie-
szczęściem nie umieją albo nie mają dość sił, by przezwyciężyć trudności. Jest ona for-
mą zindywidualizowaną. Opiera się na dokładnej diagnozie potrzeb. Opiekun przyj-
muje odpowiedzialność za losy drugiego człowieka, np. opieka w domach małego
dziecka. Metody tej nie stosuje się do osób dorosłych, gdyż pracownik socjalny udzie-
la wsparcia i nie jest opiekunem społecznym, tylko profesjonalnym pomagaczem,
ÎÎ pomoc - działania mające wspierać pomyślny rozwój zarówno osób z jakiś względów
zagrożonych, jak i wszystkich członków społeczności np. poradnie rodzinne,
ÎÎ kompensację społeczną – to wyrównywanie braków środowiskowych, utrudniają-
cych pomyślny bieg życia jednostki lub grupy.
194
D. Wolska-Prylińska, Projekt socjalny w kształceniu i działaniu społecznym, Wyd. Śląsk, Katowice 2010, s. 22.
195
M.Granosik, Profesjonalny wymiar pracy socjalnej, Biblioteka Pracownika Socjalnego, Wyd. Śląsk, Katowice 2006,.
196
B.Szatur-Jaworska, Teoretyczne podstawy pracy socjalnej…, dz.cyt., s. 112.
176
Praca socjalna z uchodźcami i emigrantami w środowisku lokalnym
Praca socjalna z uchodźcą

Podstawowymi działaniami wykonywanymi przez pracowników socjalnych wobec
uchodźców podczas realizacji Indywidualnych Programów Integracji zgodnie z ustawą
o pomocy społecznej oraz realizacji pracy socjalnej jest :
ÎÎ pomoc w zameldowaniu w miejscu zamieszkania,
ÎÎ pomoc przy rejestracji w urzędzie pracy,
ÎÎ pomoc w wyrobieniu numeru PESEL,
ÎÎ pomoc w rejestracji w przychodni lekarskiej,
ÎÎ pomoc w uzyskaniu odpowiedniej pomocy medycznej (obejmuje to także pomoc
w zapisaniu się do lekarza),
ÎÎ pomoc w poszukiwaniu mieszkań,
ÎÎ pomoc w załatwianiu spraw urzędowych,
ÎÎ pomoc przy zapisaniu dzieci do szkoły lub przedszkola,
ÎÎ pomoc w uzyskaniu orzeczenia o niepełnosprawności,
ÎÎ pomoc w skierowaniu na kurs języka polskiego i motywowanie do jego nauki lub też
poszukiwanie wolontariuszy do pomocy w nauce języka,
ÎÎ pomoc w zorganizowaniu sprzętu gospodarstwa domowego i odzieży,
ÎÎ pomoc w założeniu konta w banku oraz obsłudze bankomatu,
ÎÎ wyrobienie numeru NIP,
ÎÎ pomoc w uzyskaniu świadczenia rodzinnego lub innego rodzaju pomocy z OPS-ów.
Ponadto niektórzy pracownicy pomagają w poszukiwaniu pracy i w kontaktach z pra-

codawcami, towarzyszą swoim podopiecznym podczas wizyt lekarskich w charakterze
tłumacza197.
Szczególną uwagą pracownika socjalnego powinni zostać objęci cudzoziemcy kwalifiku-
jący się jako „szczególnie wrażliwi” – ofiary handlu ludźmi, ofiary przemocy fizycznej, psy-
chicznej i seksualnej, rodziny z dziećmi, kobiety w ciąży etc.
Pracownik socjalny musi posiadać również wiedzę o zjawisku przemocy, metodach zapo-
biegania przemocy oraz reagowania na przypadki przemocy stosowanej wobec cudzo-
ziemców i w tym celu:
1. podejmuje działania zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa osobistego ofierze
przemocy lub potencjalnej ofierze przemocy i jej bliskim;
2. podejmuje działania zmierzające do zaspokojenia potrzeb zdrowotnych, psycholo-
gicznych i społecznych ofiary przemocy i jej bliskich;
3. zapewnia ofierze przemocy pomoc w skontaktowaniu się z organizacją udzielającą
pomocy prawnej;
4. podejmuje działania w celu zainicjowania postępowania karnego.
197
A.Chrzanowska, W.Klaus, Integracja i pomoc społeczna wobec uchodźców…, dz.cyt., s. 19.
177
Udzielanie pomocy społecznej powinno następować również poprzez:

ÎÎ konsultacje indywidualne polegające na udzielaniu informacji z zakresu procedur
administracyjnych,
ÎÎ zapewnienie pomocy materialnej,
ÎÎ zindywidualizowane poradnictwo w zakresie pomocy społecznej, opieki medycznej,
ÎÎ zapewnienie beneficjentom dostępu do mediów telekomunikacyjnych,
ÎÎ tłumaczenia dokumentów, sporządzanie pism i podań etc.
Natomiast objęcie szczególną ochroną kobiet i dzieci, które stanowią 79,4% wszystkich
beneficjentów pomocy społecznej, powinno polegać m.in. na:
ÎÎ zapewnieniu pomocy materialnej dla dzieci (wyposażenie w materiały szkolne,
odzież),
ÎÎ zapewnieniu pomocy materialnej dla kobiet (odzież, art. higieniczne),
ÎÎ zapewnieniu dodatkowej opieki nad kobietami ciężarnymi (pośrednictwo w kontak-
tach z personelem medycznym, wyprawki dla niemowląt, poradnictwo),
ÎÎ przygotowaniu programu zajęć świetlicowych dla dzieci,
ÎÎ wsparciu procesów pedagogicznych dzieci cudzoziemców poprzez ścisłą współpra-
cę z przedszkolami i szkołami do których uczęszczają oraz innymi zaangażowanymi
placówkami m.in. Kuratorium Oświaty.
Praca socjalna przewiduje możliwość zawarcia kontraktu socjalnego – pisemnej umowy,

gdzie określa się obowiązki obu stron, to znaczy zadania świadczeniobiorcy oraz rodzaj po-
mocy, którą w zamian za wywiązywanie się z tych zadań, świadczy mu pracownik socjalny.
Wydaje się, że takie określenie obowiązków w kontrakcie, czy też w jakimkolwiek innym
dokumencie, jest o tyle ważne, że motywuje cudzoziemca – przyzwyczajonego niestety
podczas trwania procedury o nadanie statusu uchodźcy do zawodowej bierności, czasem
cierpiącego na rozmaite problemy natury psychologicznej– do działania, nie pozwalając
mu na ograniczenie się do biernego pobierania zasiłków. Niewywiązywanie się bowiem
z obowiązków pociąga za sobą ryzyko wstrzymania udzielanej pomocy. Oczywiście, za-
równo zobowiązania, jak i ewentualne sankcje powinny być w każdym przypadku na-
kładane po rozpatrzeniu indywidualnej sytuacji. Niezmiernie niepokoi zatem ogromnie
mała liczba osób/rodzin, z którymi taki kontrakt jest zawierany w przypadku realizatorów
Indywidualnych Programów Integracji.
Pracownicy socjalni muszą odpowiadać na indywidualne potrzeby swoich podopiecz-

nych i pomagać im w niestandardowych sytuacjach. Często w pracy socjalnej z tą grupą
klientów ich działania wykraczają poza ich zwykłe obowiązki, np. pomoc w organizacji
nauki języka polskiego. Obowiązek prowadzenia nauki w sposób inny niż na kursie języ-
kowym wynika z faktu, że część programów jest realizowana w miejscach, w których takie
kursy dla obcokrajowców nie są oferowane lub są drogie. Taki zapis jest więc zamieszczany
178
w programie, aby uchodźca mógł przeznaczyć pomoc finansową otrzymywaną w ramach

programu na swoje potrzeby, w szczególności na wynajęcie mieszkania.
W mniejszych miejscowościach często nie ma nawet osób przygotowanych metodycznie
do pracy z cudzoziemcami nieznającymi języka polskiego. W niektórych miejscach PCPR-y
posiłkują się pomocą wolontariuszy w tym zakresie (na przykład w Radomiu, Lublinie) lub
korzystają z pomocy organizacji pozarządowych.
Kolejna trudność to znalezienie pracy przez cudzoziemca. Zadanie to zapewne nie jest
procesem łatwym i szybkim, ale powinien jednak jej poszukiwać (do tego zresztą zobowią-
zuje go program, czyli do podejmowania działań). Z doświadczeń organizacji pozarządo-
wych wynika, że w ostatnich miesiącach sytuacja na rynku pracy zmieniła się. Poszukiwani
są pracownicy niewykwalifikowani lub przedstawiciele zawodów, na które jest w Polsce
zapotrzebowanie (na przykład budowlani, krawcowe) – jednak proponowane im wyna-
grodzenie jest bardzo niskie i często nie wystarcza na pokrycie kosztów utrzymania wie-
lodzietnej rodziny.
7.2. E dukacja cudzoziemców i uznawanie ich kwalifikacji

zawodowych198
Edukacja jest podstawowym prawem, które ma zasadnicze znaczenie w procesie przy-
wracania nadziei i godności dzieciom, które utraciły swoje domy. Jest to także nieodzow-
ny środek integracji umożliwiający pełne uczestnictwo w społeczeństwie przyjmującym,
a także w jego życiu politycznym, gospodarczym, społecznym i kulturalnym.
Każde dziecko ma prawo do wysokiej jakości edukacji. Dlatego pracownicy socjalni mu-
szą zwracać uwagę podopiecznym emigrantom i uchodźcom na istotną rolę dostępu ich
dzieci do odpowiednich możliwości kształcenia.
Wiele dzieci emigrantów i uchodźców ma trudności z korzystaniem z tego prawa. W nie-
których miejscach okazuje się, że zapewnienie szkoły w pobliżu ośrodka czy miejsca za-
mieszkania jest trudne, ze względu na dyskryminujące podejście kierownictwa lub kadry
pedagogicznej szkoły.
Wysiedlone dzieci nie zawsze są w stanie przedstawić dowody potwierdzające ich przeszłe
osiągnięcia edukacyjne i w związku z tym umieszczane są w niższych klasach niż wynika
to z ich potrzeb edukacyjnych. W niektórych szkołach nauczyciele nie mają kwalifikacji
potrzebnych do nauczania grup zawierających uczniów, których język ojczysty jest inny
niż język kraju przyjmującego. Czasami brakuje także dostępu do specjalistycznych zaso-
bów dydaktycznych niezbędnych do włączania dzieci-uchodźców w szkolne aktywności,
jak i wprowadzenia zagadnienia różnorodności do programu nauczania. Intensywność
198
Szerzej na ten temat jest opisane w wersji CD projektu „Edukacja dla Integracji”…, dz.cyt., r.II.
179
i okres trwania przygotowawczych kursów językowych nie zawsze są wystarczające, by

umożliwić dzieciom i młodzieży zdobycie podstawowych umiejętności językowych, nie-
zbędnych do kontynuowania edukacji. Wiele dzieci odchodzi ze szkoły, tracąc jakiekolwiek
możliwości awansu edukacyjnego i osobistego.
To często pracownicy socjalni muszą wprowadzać dzieci ubiegających się o status uchodź-
cy i dzieci-uchodźców do formalnej i nieformalnej edukacji.
Zagadnienia dotyczące rozwiązań w zakresie edukacji znajdują się w ustawie z dnia 7
września 1991 r.199 o systemie oświaty. Obowiązek szkolny musi być realizowany przez
wszystkie dzieci zamieszkałe na terenie Polski, bez względu na ich status związany z tym
pobytem (także dzieci, które przebywają w Polsce bez dokumentów zezwalających na po-
byt), do osiągnięcie wieku do 18 lat.
Z punktu widzenia edukacji dzieci cudzoziemców kluczowe jest jednak Rozporządzenie
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 kwietnia 2010 r. w sprawie przyjmowania osób niebę-
dących obywatelami polskimi do publicznych przedszkoli, szkół, zakładów kształcenia na-
uczycieli i placówek oraz organizacji dodatkowej nauki języka polskiego, dodatkowych zajęć
wyrównawczych oraz nauki języka i kultury kraju pochodzenia200. Rozporządzenie wprowadza
ułatwienia w przyjmowaniu do szkół dzieci cudzoziemców, bez konieczności przedstawienia
świadectw i innych dokumentów potwierdzających poziom nauki i ukończoną wcześniej
edukację. Określono także sposób organizacji dodatkowych lekcji języka polskiego oraz zajęć
z przedmiotów nauczania, jako uzupełnienie edukacji programowej. Wszystkie te zajęcia mogą
być prowadzone przez maksymalnie 12 miesięcy. Rozporządzenie reguluje także kwestie zajęć
z nauki języka i kultury kraju pochodzenia cudzoziemców.
Uznanie kwalifikacji zawodowych

Nowelizacja ustawy o systemie oświaty z 2009 r. wprowadziła od r. 2010 możliwość za-
trudniania przez szkoły asystentów nauczycieli, władających językiem uczących się w niej
cudzoziemców. Ustawodawca określa go mianem pomocy nauczyciela. Obecnie na tere-
nie całego kraju zatrudnionych jest tylko kilku takich asystentów, w większości jednak nie
przez dyrektorów szkół, tylko przez organizacje pozarządowe201.
Cudzoziemiec może dokonać uznania wykształcenia dla celów:
ÎÎ akademickich;
ÎÎ zawodowych, co oznacza, że jest to konieczne dla podjęcia pracy na podstawie zdo-
bytego wykształcenia za granicą.
Jeżeli wykształcenie zdobyte za granicą jest zawodowe albo średnie, można je nostryfi-
kować poprzez właściwego kuratora oświaty. W tym celu należy mu przedłożyć oryginał
199
Dz.U. z 2004 r.,Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.
200
Dz. U. z 2010 r., Nr. 57, poz. 361.
201
Polska polityka integracji cudzoziemców – założenia i wytyczne…, dz.cyt., s.15.
180
posiadanego dokumentu potwierdzającego ukończenie szkoły danego typu lub duplikat

uwierzytelniony przez właściwe władze kraju, który je wydał. Dodatkowo należy przedło-
żyć tłumaczenie dokonane przez tłumacza przysięgłego. Jeżeli dyplom spełnia wymaga-
nia przewidziane w polskich przepisach kurator wydaje zaświadczenie, w którym potwier-
dza zdobyte kwalifikacje.
Jeżeli kurator nie stwierdzi podstaw do dokonania nostryfikacji danego świadectwa, cu-
dzoziemiec jest zobowiązany do zdania określonego egzaminu.
W przypadku dyplomu poświadczającego wykształcenie wyższe należy dokonać nostryfi-
kacji tych uprawnień202.
7.3. Kwestie mieszkaniowe cudzoziemców

Po otrzymaniu przez cudzoziemca statusu uchodźcy, ochrony uzupełniającej albo zgody
na pobyt tolerowany w Polsce musi on opuścić ośrodek dla uchodźców w ciągu dwóch
miesięcy po otrzymaniu decyzji.
W tym celu cudzoziemiec może:
ÎÎ wynająć mieszkanie na tzw. wolnym rynku;
ÎÎ wynająć pokój w hotelu długotrwałego pobytu;
ÎÎ wystąpić z wnioskiem o najem lokalu wchodzącego w skład mieszkaniowego zasobu
gminy;
ÎÎ uzyskać schronienie w jednej z placówek przeznaczonych dla osób pozbawionych
schronienia lub w mieszkaniu chronionym.
7.3.1. N
ajem lokalu wchodzącego w skład mieszkaniowego zasobu
gminy203
Gmina jest zobowiązana do udzielania swoim mieszkańcom pomocy w realizacji ich po-
trzeb mieszkaniowych. Jedną z form takiego wsparcia jest wynajmowanie lokali wcho-
dzących w zakres tzw. mieszkaniowego zasobu gminy. Zasady, na których się to odbywa
uchwala rada gminy i w związku z tym procedura uzyskania lokalu mieszkalnego dla każ-
dej gminy jest odmienna.
W celu uzyskania mieszkania z zasobów gminy należy skontaktować się z urzędem gminy
właściwym dla miejsca pobytu cudzoziemca i złożyć tam wymagane, określone uchwałą
rady gminy, dokumenty.
Jeśli nie stać cudzoziemca na opłacenie czynszu można zwrócić się do urzędu gmi-
ny o przyznanie pomocy na dofinansowanie do opłat czynszowych w formie dodatku
mieszkaniowego.
Dodatek mieszkaniowy jest formą pomocy państwa dla osób, które nie są w stanie pokryć
202
Poprzez Biuro Uznawalności Wykształcenia i Współpracy Międzynarodowej (www.buwiwm.edu.pl).
203
Szerzej na ten temat jest opisane w wersji CD projektu „Edukacja dla Integracji”…,dz.cyt., r.IV.
181
wydatków związanych z utrzymaniem mieszkania i spełniają kryteria dotyczące wysokości

dochodów i powierzchni mieszkania.
Dodatek mieszkaniowy przysługuje204:

ÎÎ najemcom i podnajemcom lokali mieszkalnych;
ÎÎ osobom mieszkającym w lokalach mieszkalnych, do których przysługuje im spół-
dzielcze prawo do lokalu mieszkalnego;
ÎÎ osobom mieszkającym w lokalach mieszkalnych znajdujących się w budynkach sta-
nowiących ich własność i właścicielom samodzielnych lokali mieszkalnych;
ÎÎ innym osobom mającym tytuł prawny do zajmowanego lokalu mieszkalnego i po-
noszącym wydatki związane z jego wynajmowaniem (np. na podstawie umowy
użyczenia);
ÎÎ osobom zajmującym lokal mieszkalny bez tytułu prawnego, oczekującym na przysłu-
gujący im lokal zamienny lub socjalny.
Aby uzyskać dodatek mieszkaniowy należy spełniać kryterium dochodowe i kryteria zwią-
zane z powierzchnią mieszkania.
Otrzymujący dodatek mieszkaniowy zobowiązany jest do opłacania na bieżąco należności
za zajmowany lokal.
7.3.2. Uzyskanie schronienia

W Polsce istnieje sieć placówek, które niosą pomoc osobom pozbawionym schronienia205.
W ośrodkach tych można uzyskać, zazwyczaj bezpłatnie, pomoc w formie noclegu, wyży-
wienia, środków higieny i odzieży, często jest także możliwość skorzystania z podstawowej
pomocy medycznej i pomocy w załatwianiu spraw urzędowych.
Rodzaje placówek dla osób pozbawionych schronienia są następujące:

ÎÎ noclegownie - zapewniają tylko możliwość noclegu, często zapewniają jeden posiłek
dziennie;
ÎÎ schroniska - placówki całodobowe, zapewniające zazwyczaj całodzienne wyżywienie;
ÎÎ domy dla samotnych matek - przeznaczone dla kobiet z noworodkami i małymi
dziećmi oraz oczekujących narodzin dziecka, pozbawionych schronienia i wsparcia
rodziny;
ÎÎ hostele i domy dla bezdomnych;
ÎÎ ośrodki dla osób dotkniętych przemocą.
204
Ustawa o dodatkach mieszkaniowych z dnia 21 czerwca 2001 r. (Dz.U. nr 71, poz. 734) oraz rozporządzenie rady
Ministrów z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie dodatków mieszkaniowych (Dz.U. nr 156, poz.1817).
205
A.Zaborowska, Państwowe i pozarządowe sieci wsparcia dla bezdomnych, [w:] Lokalne sieci wsparcia…, dz.cyt. s. 336.
182
Placówki dla osób pozbawionych schronienia organizowane są przez gminy i/lub prowa-
dzone są przez organizacje pozarządowe, najczęściej przez Polski Czerwony Krzyż (PCK),
Caritas Polska, Stowarzyszenie MONAR, Stowarzyszenie MARKOT, Towarzystwo Pomocy
im. Brata Alberta.
Dodatkowo na terenie gminy mogą być organizowane mieszkania chronione dla osób,
które ze względu na trudną sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę po-
trzebują wsparcia w funkcjonowaniu w codziennym życiu, ale nie wymagają całodobowej
opieki. Mieszkanie chronione może być przeznaczone tylko dla cudzoziemca, który otrzy-
mał status uchodźcy albo ochronę uzupełniającą.
Jest to forma pomocy społecznej przygotowująca osoby w nim przebywające pod opieką
specjalistów, do prowadzenia samodzielnego życia lub zastępującą pobyt w placówce za-
pewniającej całodobową opiekę.
Z punktu widzenia realizacji Indywidualnego Programu Integracji oraz integracji jako takiej
kluczową kwestią jest problem braku mieszkań. Większość cudzoziemców po zakończeniu
postępowań o nadanie statusu uchodźcy pozostaje w miejscowościach położenia ośrod-
ków recepcyjnych, gdzie możliwość uzyskania lokalu z zasobów gminy, a nawet wynajęcia
lokalu na wolnym rynku jest bardzo ograniczona. W Polsce nie istnieje system wsparcia
dla tej kategorii osób w zakresie pomocy mieszkaniowej. Ale na przykład w Warszawie na
realizację potrzeb mieszkaniowych cudzoziemców objętych ochroną międzynarodową
przeznacza się rocznie 5 lokali z zasobu mieszkaniowego miasta stołecznego Warszawy.
Jest to bardzo dobra praktyka godna rozpropagowania na terenie innych gmin206.
7.4. Zatrudnienie i aktywizacja zawodowa cudzoziemców

Częstym problemem cudzoziemców objętych w Polsce ochroną międzynarodową w mo-
mencie zetknięcia się ich z polskim rynkiem pracy jest brak kwalifikacji zawodowych.
Niejednokrotnie nie mają oni kwalifikacji, ponieważ są słabo wykształceni. Często jednak
nie są w stanie udowodnić posiadanych kwalifikacji, gdyż wyjeżdżając w pośpiechu z kraju
pochodzenia nie zabrali ze sobą odpowiednich dokumentów. Duża część cudzoziemców
posiada bardzo niskie kwalifikacje zawodowe. Jednocześnie trzeba mieć świadomość do-
syć specyficznych uwarunkowań tej grupy cudzoziemców. Inaczej na nowym rynku pracy
odnajdują się osoby, które przyjeżdżają do Polski w celu podjęcia zatrudnienia, inaczej
osoby uciekające ze swojego kraju przed wojną, prześladowaniem lub z innych przyczyn.
Niebagatelne znaczenie ma także fakt, iż w Polsce nadal utrzymuje się wysokie bezrobo-
cie, w związku z tym cudzoziemcom nie jest łatwo znaleźć zatrudnienia.
Jako próba rozwiązania wyżej wymienionych problemów w sierpniu 2012 r. został
206
Polska polityka integracji cudzoziemców…, dz.cyt., s.11.
183
przyjęty Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na lata 2012-2014, w którym

to jeden rozdział poświęcony jest aktywizacji zawodowej cudzoziemców objętych
w Polsce ochroną międzynarodową. W dokumencie tym znalazły się zapisy, które
umożliwiają podejmowanie szeroko zakrojonych działań na rzecz aktywizacji zawodo-
wej tej grupy cudzoziemców207.
Jeżeli cudzoziemiec na terytorium RP uzyskał ochronę w postaci nadania statusu uchodź-
cy, ochrony uzupełniającej lub zgody na pobyt tolerowany, to może podjąć pracę na tery-
torium Polski bez konieczności uzyskiwania dodatkowego zezwolenia.
Ma takie samo prawo do pracy jak obywatele polscy i podlega w tym zakresie tym samym
przepisom.
Prawa cudzoziemców na rynku pracy

Uchodźca, osoba objęta ochroną uzupełniającą lub posiadająca zgodę na pobyt tolerowa-
ny jako osoba bezrobotna ma prawo do208:
1. korzystania z pośrednictwa pracy:
Pośrednictwo pracy ma na celu pomoc osobom bezrobotnym i poszukującym pracy
w znalezieniu zatrudnienia a pracodawcom w znalezieniu odpowiednich pracowni-
ków. Bezrobotny może w biurze pośrednictwa pracy bezpłatnie otrzymać informację
o ofertach pracy. Wykaz pośrednictwa pracy a także informację o organizowanych
tzw. targach i giełdach pracy, można otrzymać w powiatowym urzędzie pracy;
2. korzystania z usług służb poradnictwa zawodowego:
Poradnictwo zawodowe polega na udzielaniu bezrobotnym i poszukującym pracy
pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia oraz pracodaw-
com w doborze kandydatów do pracy na stanowiska wymagające szczególnych pre-
dyspozycji psychofizycznych. Porad udzielają często doradcy zawodowi, prawnicy,
psychologowie. Doradca zawodowy bezpłatnie może pomóc209:
• rozpoznać istniejące trudności w znalezieniu pracy;
• poznać predyspozycje zawodowe;
• wybrać odpowiedni rodzaj pracy lub kierunek szkolenia czy przekwalifikowania;
• zaplanować ścieżkę kariery zawodowej;
• uzyskać szczegółowe informacje o zawodach rynku pracy.
Doradca zawodowy posiada zazwyczaj różne informatory, katalogi, informacje o szko-
leniach i kursach, a także informacje o poszczególnych zawodach zawierające zada-
nia, wymagania, opisy czynności, wymaganego wykształcenia i kwalifikacji. Doradca
zawodowy posiada również aktualne informacje o rynku pracy, ofertach pracy, dane
207
Tamże, s.13.
208
Szerzej na ten temat: K.Gracz, Praca, bezrobocie i działalność gospodarcza, [w:] Prawne uwarunkowania…, dz.cyt.,
s.35.
209
Tamże.
184
o bezrobociu. Może pomóc w napisaniu listów, życiorysów oraz w przygotowaniu się

do rozmowy kwalifikacyjnej;
3. skierowania na miejsce pracy interwencyjnej oraz w ramach robót publicznych oraz
do prac społecznie użytecznych:
Powiatowy Urząd Pracy ma możliwość skierowania osoby bezrobotnej do pracy w ra-
mach działań w zakresie zatrudnienia socjalnego;
4. otrzymania, o ile są do tego uprawnieni, zasiłku dla bezrobotnych;
5. absolwenci szkół - do skierowania na staż lub na miejsce pracy w ramach umów
absolwenckich;
6. skierowania na przyuczenie do zawodu lub przekwalifikowanie (kursy i szkolenia):
a. Szkolenia:
Cudzoziemiec wykonujący pracę w ramach umowy zlecenia jest zawsze objęty ubez-
pieczeniami społecznymi oraz ubezpieczeniem zdrowotnym.
Gdy umowa zlecenia jest jedyną umową cudzoziemca, ubezpieczenia te to: ubezpie-
czenie emerytalne, rentowe i zdrowotne. Chorobowe jest dobrowolne, a wypadkowe
obowiązkowe, gdy wykonuje zlecenie w miejscu zleceniodawcy. Za ubezpieczenie
rentowe i emerytalne płaci po połowie zleceniodawca i zleceniobiorca, za zdrowotne
i chorobowe - w całości zleceniobiorca, a za wypadkowe w całości zleceniodawca.
Wysokość takich ubezpieczeń zależy od wysokości wynagrodzenia.
Należy jednak pamiętać, że urzędy pracy nie posiadają specjalnej oferty skierowanej
jedynie do cudzoziemców, znajdujących się przecież najczęściej w zdecydowanie in-
nej sytuacji niż Polacy i potrzebujących, albo podniesienia swoich kwalifikacji, albo
pełnego przekwalifikowania w związku z niedopasowaniem swojego wykształcenia
czy zawodu do potrzeb polskiego rynku pracy. Pracownicy PUP-ów często nie są tak-
że przygotowani do pracy z klientem odmiennym kulturowo.
Pracownik socjalny musi pamiętać o zindywidualizowanym podejściu względem uchodź-

cy i jego sytuacji. Należy zwracać także uwagę na wykonywanie obowiązku nauki szkolnej
przez dzieci. Wydaje się, że obowiązkiem pracownika socjalnego jest także motywowanie
rodziców do posyłania dzieci do szkół, a także późniejsze kontrolowanie w trakcie kontak-
tów z rodziną realizacji obowiązku szkolnego i w razie potrzeby nawet powiadomienie
właściwych służb społecznych210.
Poradnictwo specjalistyczne
Jednym z obowiązków PCPR-u jako instytucji jest także zapewnienie dostępu do poradni-
ctwa specjalistycznego, w tym prawnego i psychologicznego. Może być ono prowadzone
przez samo Centrum lub też zlecone organizacji pozarządowej. Jest to niezwykle ważne
210
A.Chrzanowska, W.Klaus, Integracja i pomoc społeczna…, dz.cyt. s. 30.
185
z punktu widzenia uchodźców, którzy nie potrafią poruszać się w gąszczu polskich przepi-
sów, nie znają ich, a ponadto mają różnorakie problemy natury psychicznej211.
W niektórych przypadkach PCPR-y opłacały także składkę na ubezpieczenie zdrowotne
(co piąty program). Wynika to z takiej konstrukcji przepisów, w ramach których organem
odpowiedzialnym za opłacanie tych składek jest pierwszy urząd, do jakiego cudzoziemiec
zwróci się po pomoc (art. 82 ust. 7 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowa-
nych ze środków publicznych)212.
Rola organizacji pozarządowych

W ramach realizacji IPI pracownicy deklarują także współpracę z organizacjami pozarzą-
dowymi. To one obecnie dysponują największą ofertą skierowaną do uchodźców i odpo-
wiadających ich potrzebom – od prowadzenia poradnictwa specjalistycznego (o czym już
była mowa), poprzez doradztwo zawodowe i prowadzenie kursów językowych i zawodo-
wych, prowadzenie domów przejściowych, udzielanie pomocy rzeczowej czy finansowej
oraz innych działań. Współpraca pomiędzy organizacjami a PCPR polega w większości na
kierowaniu uchodźców do organizacji po pomoc i rzadko przybiera inne formy (tak wyni-
ka z dokumentów pomocy społecznej).
Należy pamiętać, że nie we wszystkich gminach i powiatach działają organizacje po-
zarządowe, a te świadczące pomoc dla cudzoziemców i uchodźców znajdują się tylko
w dużych miastach. W mniejszych miejscowościach udzielać wsparcia dla cudzoziemców
mogą organizacje pozarządowe zajmujące się rożnymi osobami, które znalazły się w trud-
nej sytuacji życiowej.
7.5. Praca środowiskowa

Pracę środowiskową213 zalicza się do jednej z trzech metod pracy socjalnej. Ma ona na celu
wywołanie aktywności lokalnej oraz uruchamianie procesów integracji214. Jej przedmio-
tem jest wzajemne oddziaływanie wpływów środowiska i przekształcających środowisko
sił jednostek. Siły te należy odnaleźć i dostosować do właściwości i potrzeb indywidual-
nych klientów pomocy społecznej. W centrum tej koncepcji znajduje się człowiek i troska
o rozbudzenie jego twórczej aktywności społecznej 215.
H. Radlińska istotę służby społecznej wiązała z pożądaną cechą pracy pracownika socjalnego,
211
Tamże, s. 35.
212
Tamże, s. 36.
213
Szerzej K.Głąbicka, Praca środowiskowa istotą aktywnej polityki społecznej, [w:] Praca Socjalna nr 6/2012,ss.36–45.
214
D.Rybarska-Jarosz, Praca środowiskowa w praktyce regionalnej polityki społecznej, [w:] Środowiskowe usługi spo-
łeczne-nowa perspektywa polityki i pedagogiki społecznej, pod red. M.Grewińskiego i B.Skrzypczaka, Wyd. WSP TWP,
Warszawa 2011, s. 310.
215
D.Urbaniak-Zając, O niektórych aspektach profesjonalizacji pracy socjalnej w Polsce i Niemczech. Społeczne nasta-
wienie działań oraz wiedza jako przesłanka racjonalizacji praktyki zawodowej, [w:] E.Marynowicz-Hetka (red.), Profesje
społeczne w Europie, Wyd. Śląsk, Katowice 2001, s. 258.
186
a równocześnie miarą jej efektywności, jest ciągłe wprowadzanie podopiecznego na drogi

samodzielności216. Postulat ten stanowi konieczną przeciwwagę dla przynależnościowe-
go mechanizmu opieki, a zwłaszcza dla niebezpieczeństwa zabijania zaradności i odpo-
wiedzialności podlegającej opiece. Jego doniosłość polega na tym, iż wspomaga on jedną
z podstawowych funkcji opieki – usamodzielnianie życiowe podopiecznego.
Regulacja prawna stosowania pracy środowiskowej znajduje się w art. 45. 1. ustawy o po-
mocy społecznej, który brzmi: ” praca socjalna świadczona jest na rzecz poprawy funkcjono-
wania osób i rodzin w ich środowisku społecznym. Praca socjalna prowadzona jest:
1) z osobami i rodzinami w celu rozwinięcia lub wzmocnienia ich aktywności i samodzielności
życiowej;
2) z e społecznością lokalną w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań instytucji i or-
ganizacji istotnych dla zaspokajania potrzeb członków społeczności”.
Znajomość środowiska i implikatorów jego funkcjonalności bądź dysfunkcyjno-

ści powinna stanowić podstawę wszelkich działań pracownika so cjalnego. Musi on
znać teren, na którym ma podejmować działania, a przede wszystkim musi mieć peł-
ne rozeznanie, co do potrzeb śro dowiska lokalnego217. Charakteryzuje się ono bo-
wiem zawsze niepowtarzalnymi cechami oraz specyficznym obszarem potencjalnych
problemów i niezaspokojonych potrzeb. Rozpoznaniu ich służy diagnoza społeczna -
– jako narzędzie rozpoznawania aktualnych, trudnych problemów społecznych.218
Praca środowiskowa zawsze rozpoczyna się i kończy diagnozą społeczną219 Powinna ona
zostać uzupełniona prezentacją mapy problemów społecznych, której cykliczna aktualiza-
cja pozwoli dokładnie analizować i wskazywać występujące zagrożenia.
Najtrudniejszym zadaniem, jakie ustawa postawiła przed pracownikami socjalnymi jest

współdziałanie z uchodźcą w znalezieniu kontaktów ze środowiskiem lokalnym.
Przykłady pracy środowiskowej

Działania w tym zakresie wymienione w programach ograniczają się w zasadzie do „zapo-
znawania z ofertą podmiotów wspierających uchodźców w procesie integracji”, albo w„po-
mocy w sprawnym komunikowaniu się i orientacji w środowisku lokalnym”. W pojedyn-
czych przypadkach pracownicy socjalni wspierają swoich podopiecznych w kontaktach
216
Efektem badań empirycznych były pierwsze dzieła H. Radlińskiej: Wstęp do pedagogiki społecznej, Stosunek wycho-
wawczy do środowiska społecznego, Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych, Książka wśród ludzi.
217
E. Trafiałek, Środowisko społeczne i praca socjalna, Wyd. Śląsk, Katowice 2001.
218
O badaniach społecznych pisał już w 1931 r. Stanisław Rychliński (1903-1944) w publikacji, Badania środowiska spo-
łecznego. Podstawowe zagadnienia metodologiczne, Warszawa 1931.
219
Diagnoza społeczna jest to proces prowadzący do uporządkowanego i całościowego opisu życia społecznego, zo-
stała opisana szerzej, [w:] B.Szatur-Jaworska, Diagnozowanie w polityce społecznej. Materiały do studiowania, IPS UW,
Warszawa 2003.
187
ze szkołą, sąsiadami czy z zakładem pracy. Główny problem w zakresie wypełniania tego
obowiązku wynika zapewne stąd, iż nie wiadomo, jakie działania ustawodawca miał na
myśli, poza pomocą w kontakcie z lokalnym OPS-em, który trudno jest uznać za „środowi-
sko lokalne”. Należy pomóc uchodźcy w znalezieniu takiej umiejętności, która będzie przy-
datna lokalnej społeczności, a następnie znaleźć możliwości wykorzystania jej na korzyść
społeczeństwa220.
Raport brytyjskiego Home Office na temat integracji zwraca uwagę, że budowanie kon-
taktów społecznych może się odbywać poprzez: uczestnictwo dzieci uchodźców w za-
jęciach rożnego rodzaju klubów dla młodzieży, w tym sportowych, organizacjach mło-
dzieżowych, w pracy wolontariackiej; udział uchodźców w festiwalach i innych imprezach
kulturalnych czy artystycznych, grupach religijnych, zrzeszanie się w organizacjach spo-
łecznych221. Działania takie mogą być jednak podejmowane w momencie, gdy uchodźcy
mają zapewnione podstawowe warunki bytowe i ekonomiczne na dłuższy czas.
7.5.1. CAL jako przykład pracy środowiskowej

Praca środowiskowa stanowi mocne antidotum wobec patologii życia społecznego. Jej
przykładem są tworzone Centra Aktywności Lokalnej (CAL).
Centrum Aktywności Lokalnej ma służyć aktywizowaniu społeczności lokalnych i two-
rzeniu poczucia przynależności do danego miejsca i grupy. Jest to sposób działania re-
alizowany przez istniejące już organizacje pozarządowe lub instytucje samorządowe
i spółdzielcze, takie jak kluby osiedlowe, domy kultury, szkoły, organizacje pozarządowe.
Innowacyjność tej koncepcji polega na tym, że zespoły z wymienionych instytucji nie
koncentrują się na jednym tylko obszarze działania, np. ekologii, kulturze, czy pomocy
społecznej, lecz postrzegają daną społeczność całościowo, starając się odpowiadać na po-
trzeby artykułowane przez środowisko. Najważniejszą zasadą CAL jest realizowanie dzia-
łań na rzecz osiedla przy zaangażowaniu jego mieszkańców. Zespół CAL musi wyłonić na
swoim terenie lokalnych liderów- wolontariuszy, którzy będą przy wsparciu swoich sąsia-
dów i znajomych realizować własne pomysły, rozwiązywać problemy i konflikty. Centrum
Aktywności Lokalnej jest metodą budzenia aktywności społecznej w celu samoorganizo-
wania się do rozwiązywania konkretnych problemów danej społeczności. Jest to metoda
zakładająca zaangażowanie społeczne jako podstawowy element swojej skuteczności.
Ponadto praca przy pomocy metody CAL oznacza:
ÎÎ posiadanie lub stworzenie realnego, fizycznego miejsca, które będzie służyć ożywa-
niu i integracji społeczności lokalnej (miejscem takim może być siedziba instytucji),
ÎÎ tworzenie w środowisku koalicji na rzecz pracy w środowisku i wokół problemów,
ÎÎ inicjowanie ruchów samopomocowych i obywatelskich,
ÎÎ promowanie i wdrażanie pracy wolontarystycznej i zespołowej,
220
A.Chrzanowska, W.Klaus, Integracja i pomoc społeczna…, dz.cyt., s. 30.
221
Tamże, s.37.
188
ÎÎ inicjowanie lokalnych akcji i wydarzeń,

ÎÎ działania w oparciu o programy i projekty.
Odpowiada ona na rozpoznane potrzeby społeczności lokalnej, angażuje mieszkań-

ców w proces ich rozwiązywania w myśl zasady „Pomóżmy ludziom, żeby pomogli sami
sobie”222.
Centrum Aktywności Lokalnej służy aktywizowaniu społeczności lokalnych oraz tworze-
niu poczucia tożsamości z określonym miejscem i grupą. Głównym jego celem jest praca
z grupami znajdującymi się w niekorzystnym położeniu, ma umożliwić im wspólne okre-
ślenie potrzeb i praw, jasne przedstawienie celów i podjęcie działań pozwalających te cele
realizować w ramach demokratycznych struktur.
Program CAL jest ważnym narzędziem na rzecz integracji lokalnej wspierającym aktywi-
zację społeczną223.
CAL ma na celu szybsze wydostawanie się osób, bądź rodzin z kręgu ubóstwa stwarzając
im szanse aktywnego włączenia się w przełamywanie podstawowych barier w powrocie
na rynek pracy i pełnieniu ról społecznych.
7.5.2. Centrum Integracji Społecznej

Cudzoziemiec, który posiada status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą i uczestniczy
w indywidualnym programie integracji może uczestniczyć w zajęciach Centrum Integracji
Społecznej (CIS).
Centra Integracji Społecznej mogą tworzyć jednostki gminy i organizacje pozarządowe,
których zadaniem jest reintegracja zawodowa i społeczna osób społecznie wykluczonych
lub zagrożonych wykluczeniem społecznym. Osoba może zostać skierowana do uczest-
nictwa w zajęciach prowadzonych przez CIS przez właściwy dla miejsca zamieszkania lub
pobytu osoby ośrodek pomocy społecznej. W ramach CIS prowadzona jest działalność
wytwórcza, handlowa, usługowa oraz prowadzone są zajęcia, mające na celu:
ÎÎ kształcenie umiejętności adaptacji w społeczeństwie;
ÎÎ nabywanie umiejętności zawodowych;
ÎÎ przyuczenia do zawodu;
ÎÎ podwyższania lub zmiany kwalifikacji zawodowych;
ÎÎ nauczenia planowania życia i zaspokajania potrzeb własnym staraniem, zwłaszcza przez
możliwość osiągnięcia własnych dochodów przez zatrudnianie lub działalność
gospodarczą;
ÎÎ wpajanie umiejętności racjonalnego gospodarowania środkami pieniężnymi.
222
P.Jordan, Centrum Aktywności Lokalnej, referat wygłoszony 19 listopada 2008 r. na konferencji MCPS, Warszawa 2008.
223
Np. J.Furga, Centrum Aktywności Lokalnej jako przykład realizacji lokalnej polityki społecznej w Pionkach, [w:] Biuletyn
Informacyjny PTPS nr 2/2004. Diagnoza socjalna regionu radomskiego, pod red. K.Głąbickiej, Radom 2004, s. 137
i nast.
189
Uczestnictwo w zajęciach ma charakter czasowy i wynosi 12 miesięcy. W trakcie uczest-

nictwa w zajęciach Centrum uczestnik otrzymuje świadczenie integracyjne w wysokości
50-80% zasiłku dla bezrobotnych.
7.5.3. Klub Integracji Społecznej

Kolejna możliwość działań integracyjnych w środowisku lokalnym to uczestnictwo w zaję-
ciach Klubu Integracji Społecznej (KIS)224.
Kluby tworzone są przez gminy, ośrodki pomocy społecznej lub organizacje pozarządowe
i prowadzącą usługi z zakresu reintegracji zawodowej i społecznej.
Zatem mogą być organizowane działania o charakterze:
ÎÎ terapeutycznym, np. wsparcie dla osób uzależnionych w kontynuowaniu leczenia
uzależnień, przygotowanie dokumentacji do właściwych zakładów lecznictwa, opie-
ki zdrowotnej;
ÎÎ edukacyjno-pomocowym, np. organizowanie kursów, szkoleń i zajęć nauki języków
obcych, organizowanie kursów przygotowania zawodowego, organizowanie war-
sztatów mających na celu przygotowanie dokumentów aplikacyjnych i przygoto-
wanie do rozmowy kwalifikacyjnej, a także szkoleń z zakresu podstaw prawa pracy,
tworzenia własnych firm, spółdzielni socjalnych;
ÎÎ poradnictwa prawno-administracyjnego np. udzielanie pomocy oraz porad z za-
kresu przygotowywania pism administracyjnych, wniosków do urzędów admini-
stracji, urzędów pracy i innych instytucji, przy rozwiązaniu spraw mieszkaniowych
i socjalnych;
ÎÎ zatrudnieniowym, np. organizowanie robót publicznych, przygotowywanie kandy-
datów do uczestnictwa w zajęciach Centrum Integracji Społecznej;
ÎÎ samopomocowym, np. samopomocowe grupy wsparcia, organizowanie alternatyw-
nych form spędzania czasu wolnego.
7.5.4. Zatrudnienie wspierane

Po zakończeniu programu reintegracji zawodowej i społecznej w Klubie Integracji
Społecznej lub Centrum Integracji Społecznej można uzyskać skierowanie z Powiatowego
Urzędu Pracy do pracy u pracodawcy lub w Centrum na okres przynajmniej 18 miesię-
cy. Można podjąć także wspólną działalność gospodarczą w formie spółdzielni socjalnej.
Przedmiotem działalności spółdzielni socjalnej jest prowadzenie wspólnego przedsiębior-
stwa w oparciu o osobistą pracę członków w celu zawodowej i osobistej integracji225.
Pomoc społeczna, której celem jest wsparcie osób czy rodzin w trudnych sytuacjach życio-
wych, gdy nie są one w stanie poradzić sobie same, nie powinna ograniczać się do regular-
nego wypłacania zasiłków pieniężnych. Jej nie mniej ważnym aspektem jest prowadzenie
224
K.Głąbicka, Ekonomia społeczna. Podmioty i instrumenty, wyd. MCPS, Warszawa 2009, s. 139.
225
Szerzej M.Gagacka, K.Głąbicka, Zarządzanie przedsiębiorstwem społecznym, Wyd. PR, Radom 2011.
190
pracy socjalnej z beneficjentem, prowadzącej do jego aktywizacji zawodowej, integracji

z otoczeniem i w efekcie do życiowego usamodzielnienia.
Zakłada to oczywiście współpracę z pracownikami socjalnymi OPS-ów ze strony osób ko-
rzystających z pomocy oraz przede wszystkim ich chęć do tego, by zmienić swoją sytuacją
życiową i usamodzielnić się. Dlatego też pomoc w OPS-ach nie jest udzielana bezwarun-
kowo. Pracownik socjalny nakłada na świadczeniobiorcę rozmaite, dostosowane do jego
indywidualnej sytuacji obowiązki – czasem są one ujęte, wraz z zobowiązaniami pracow-
nika OPS-u wobec klienta, w kontrakcie socjalnym – z których najważniejszym jest aktyw-
ne poszukiwanie pracy, i ma prawo odmówić udzielenia pomocy finansowej, jeśli ten się
z nich nie wywiązuje226.
Znaczna większość cudzoziemców (80%) nie pracuje. Zaledwie 18 osób (18,9%) deklaruje,
że pracuje, ale jedna trzecia z nich pracuje nielegalnie, a prawie połowa jedynie dorywczo,
co prawdopodobnie również oznacza, że nielegalnie. Z tego typu pracy nie sposób utrzy-
mać rodziny, nie można więc tu mówić o żadnej stabilizacji. Po zakończeniu procedury
uchodźczej, człowiek jest zupełnie nieprzygotowany do samodzielnego funkcjonowania
i podjęcia pracy. Okoliczności te powinny warunkować sposób pracy z cudzoziemcami
trafiającymi do OPS-ów.
7.6. Aktywna praca socjalna

Zgodnie z założeniem „praca zamiast zasiłku”, wsparcie aktywizujące powinno być krótkoter-
minowe3, natomiast aktywna polityka społeczna dopuszcza również długookresowe „pod
trzymywanie” zatrudnienia osób słabszych (np. niepełnosprawnych)4. W programach workfa-
re podkreśla się też, że krótkotrwała deprywacja potrzeb przy odpowiednim wzmocnieniu
motywacji może być czynnikiem mobilizacyjnym, a zbyt daleko idące wsparcie udzielane
„za darmo” - zazwyczaj demobilizuje. W ramach realizacji aktywnej polityki społecznej wska-
zuje się na socjalizacyjne efekty sterowanego przez służby publiczne „wchodzenia w role za-
wodowe”, co jest jednak procesem rozłożonym w czasie i często wymaga tworzenia przez te
służby (lub organizacje sektora obywatelskiego) nierentownych miejsc pracy, a następnie
ich ekonomicznego subsydiowania.
Podstawowym obszarem aplikacji aktywnej polityki społecznej jest organizacja szeroko ro-
zumianych usług społecznych przy wykorzystaniu służb społecznych i służb zatrudnienia227.
226
A.Chrzanowska, W.Klaus, Integracja i pomoc społeczna…, dz.cyt. s.36.
227
Za: A.Karwacki, M.Rymsza, Meandry upowszechniania koncepcji aktywnej polityki społecznej w Polsce, [w;] Polityka
aktywizacji w Polsce. Usługi reintegracji w sektorze gospodarki społecznej, pod red. M.Grewińskiego, M.Rymszy, Wyd.
WSP TWP, Warszawa 2011, s. 29.
191
Rola APS
Środowiskowa metoda pracy socjalnej polega na aktywizowaniu nie tylko jedno-
stek, ale całych społeczności lokalnych i środowisk.
Działania aktywizujące odwołują się do społecznej integracji. Problemem jest wielowymia-
rowe wykluczenie społeczne, którego nie można ograniczyć za pomocą manipulowania
świadczeniami socjalnymi i parametrami płacowymi. W tym zakresie „podejście to przed-
kłada roszczeniowe prawa do szkolenia, doradztwa czy zatrudnienia subsydiowanego nad
prawo do rekompensaty dochodu”228.
Aktywna polityka społeczna

Aktywna polityka społeczna spełnia wiele pozytywnych funkcji dla jednostek i grup spo-
łecznych będących w gorszej sytuacji na rynku pracy i pozostających na marginesie życia
społecznego. Przede wszystkim daje jednostkom i grupom nadzieję na podjęcie zatrud-
nienia, czyli oferuje pracę, daje poczucie bezpieczeństwa socjalnego, doprowadza do so-
cjalnej inkluzji, stwarza możliwość niezależności finansowej od świadczeń państwowych.
Tak więc aktywna polityka społeczna stanowi połączenie działań w dwóch obszarach: ak-
tywizacji zawodowej i integracji społecznej229.
Aktywną politykę społeczną ujmuje się jako „podejście zakładające, że jedna z podstawo-
wych funkcji pomocy społecznej to budowanie aktywnych postaw osób i rodzin znajdują-
cych się w trudnej sytuacji zawodowej i społecznej, efektem skutecznej pracy środowisko-
wej może być propagowanie i upowszechnianie rozwoju przez pracowników socjalnych
idei ekonomii społecznej230, jako alternatywnego sposobu tworzenia miejsc pracy przez
grupy osób, zagrożonych wykluczeniem społecznym.
Podstawowym obszarem aplikacji koncepcji APS jest organizacja szeroko rozumianych
usług społecznych przy wykorzystaniu służb społecznych i służb zatrudnienia231. Koncepcja
ta w odniesieniu do sfery usług społecznych zakłada: (1) orientację na usługi aktywizujące
prowadzące do usamodzielnienia beneficjentów kosztem świadczeń osłonowych; (2) inte-
grację publicznych służb społecznych i służb zatrudnienia i tworzenie z nich korpusu tzw.
activation services; (3) indywidualizację usług aktywizujących, oznaczającą ich dopasowy-
wanie do możliwości i ograniczeń poszczególnych grup marginalizowanych i konkretnych
jednostek, ale równocześnie (4) upowszechnianie tzw. trzeciej (środowiskowej) metody
pracy socjalnej, czyli aktywizowanie nie tylko jednostek, ale całych społeczności lokalnych
i środowisk; (5) wzrost znaczenia organizacji pozarządowych w świadczeniu tychże usług
(jako podmiotów osadzonych bliżej obywateli), jednak niesamodzielnie, a we współpracy
228
Tamże, s.35.
229
Za: A. Karwacki, Papierowe skrzydła. Rzecz o spójnej polityce aktywizacji, Wyd. UMK, Toruń 2010, s. 67.
230
K.Głąbicka, Ekonomia społeczna. Instrumenty i podmioty…, dz.cyt.
231
Za: A.Karwacki, M.Rymsza, Meandry upowszechniania koncepcji aktywnej polityki społecznej w Polsce, [w:] Polityka
aktywizacji w Polsce. Uslugi reintegracji w sektorze gospodarki społecznej, pod red. M.Grewińskiego, M.Rymszy, wyd.
WSP TWP, Warszawa 2011, s.29.
192
z administracją publiczną i przy wykorzystaniu środków publicznych; (6) wzrost znaczenia

mechanizmów konkurencji w zakresie wyboru usługodawców przez administrację jako
płatnika i/lub obywateli jako beneficjentów232; (7) powrót do idei łączenia prawa do wspar-
cia socjalnego z obowiązkiem pracy.
Reasumując należy podkreślić rolę i znaczenie pracy środowiskowej w kierunku aktywiza-

cji, która wyraża się w działaniu ludzi i instytucji. Praca środowiskowa powinna realizować
i wdrażać system motywacji do pracy zamiast zasiłku233. Jej przesłaniem jest odchodzenie
od państwowej opiekuńczości, redukcja wydatków państwa poprzez ograniczenie trans-
ferów świadczeń socjalnych234. W ramach APS nie tworzy się i nie zwiększa transferów (pie-
niędzy), które „się należą”, tylko wskazuje drogę do ich zdobycia oraz pomaga w ponow-
nym wejściu na tę drogę. W tym ujęciu utożsamia się aktywną politykę społeczną z walką
z „kulturą uzależnienia”, czyli wszelkie stosowane instrumenty mają odciążyć budżet od
balastów w postaci funkcjonowania pełnosprawnych rentierów systemu, którzy nie pono-
szą w życiu odpowiedzialności za losy siebie samego i unikają solidaryzmu ze społeczeń-
stwem jako całością235. Praca środowiskowa powinna mieć za zadanie prozatrudnieniową
mobilizację236.
Wydaje się zasadnym, aby w pracy pracownika socjalnego skrót APS oznaczał aktywną
i aktywizującą pracę socjalną związaną operacyjnie z klientem, wymagającą pracy orga-
nicznej, w wyniku której zmienia się człowiek i jego otoczenie237.
Podsumowanie
Praca socjalna jako profesjonalna działalność kieruje wielostronną i złożoną wymianą
między ludźmi a środowiskiem, a poprzez różne swoje formy umożliwia pomyślny roz-
wój zgodny z możliwościami ludzi. Wzbogaca ich życie i zapobiega ich dysfunkcji, skupia
232
Nie należy jednak utożsamiać APS z koncepcją urynkowienia programów publicznych. Urynkowienie jest, naszym
zdaniem, raczej alternatywną względem APS propozycją rekonstrukcji europejskich welfare states., chocć, oczywiście,
w pewnym zakresie oba podejścia również uzupełniają się. Należy wskazać jednak na zasadniczą różnicę: w koncepcji
APS adresaci działań traktowani są jako obywatele, podczas gdy w koncepcji urynkowienia –jako konsumenci.
233
Por. I. Lodemel, H. Trickey (red.), An offer you can’t refuse, Workfare in international perspective, The Policy Press, Bristol
2001.
234
Por. Państwo wspierania dobrej pracy. 2006. Rozmowa z prof. Stanisławą Golinowską i dr Michałem Bonim. Dostępny
na: www.case.com.pl (10.08.2009 r., godz. 16.07); A. Chłoń-Domińczak. „Reformy polskiego modelu społecznego jako
element wzrostu konkurencyjności”, referat przedstawiony na konferencji pt. „Europejskie modele społeczne a wzrost
konkurencyjności Unii Europejskiej”, 14 października 2005 r., tekst dostępny w Internecie na stronie www.sap.com
(dostęp 6 sierpnia 2009 r.).
235
Por. R. Szarfenberg, Polityka skłaniania do zatrudnienia (workfare) a polityka integracji społecznej (social inclusion) na
podstawie artykułu Ides Nicaise, „Biuletyn Rady Społecznej” 2005, nr 2; L. Nicaise, „Aktywna polityka społeczna – odpo-
wiedź na wykluczenie społeczne”, 2002, wersja angielska dostępna w Internecie na stronie http://perswww.kuleuven.
ac.be/~u0014508/articles/active%20welfare%20state%20en.pdf .
236
Tamże.
237
D.Rybarska-Jarosz, Praca środowiskowa w praktyce regionalnej polityki społecznej…, dz.cyt., s.309.
193
się nie tylko na rozwiązywaniu problemów społecznych, ale także na zmianie w społecz-
nościach i w życiu indywidualnych osób, rodzin poprzez włączanie ludzi do aktywnego
uczestnictwa w życiu społecznym. Praca socjalna z emigrantami jest procesem złożo-
nym i wielozadaniowym, a zakres obowiązków pracownika socjalnego bardzo szeroki.
Pracownik socjalny musi realizować wszystkie metody i formy pracy socjalnej. To ciągły
kontakt z podopiecznym, dla którego trzeba być przewodnikiem po polskiej rzeczywisto-
ści, reprezentantem w urzędach przy załatwianiu spraw urzędowych, często ,w pierwszym
okresie, tłumaczem i tzw. „pomagaczem” w realizacji nałożonych na cudzoziemca obo-
wiązków wynikających albo z Indywidualnego Programu Integracyjnego, albo kontraktu
socjalnego. To ciągła aktywizacja i motywowanie tej grupy klientów do podejmowania
działań, przełamywania barier i różnorodności, to także pomoc i wsparcie przy poznawa-
niu i integracji ze społecznością lokalną.

ÎÎ Na czym polega praca socjalna z cudzoziemcem na terytorium RP?
ÎÎ Na czym polega praca środowiskowa z cudzoziemcem na terytorium RP?
ÎÎ Na czym polega integracja socjalna cudzoziemca w środowisku lokalnym?
Literatura
1. Gagacka M., Głąbicka K., Zarządzanie przedsiębiorstwem społecznym, Radom 2011.
2. Głąbicka K., Ekonomia społeczna. Podmioty i instrumenty, Wyd. MCPS, Warszawa 2009.
3. G
rewiński M., Skrzypczak B. (red.), Środowiskowe usługi społeczne-nowa perspektywa polityki i pedagogiki społecz-
nej, wyd. WSP TWP, Warszawa 2011.
4. Karwacki A., Papierowe skrzydła. Rzecz o spójnej polityce aktywizacji, Wyd. UMK, Toruń 2010.
5. Kida J., Człowiek w środowisku społecznym. Wykłady z psychologii społecznej, Wyd. UTH, Radom 2013.
6. Szatur-Jaworska B., Diagnozowanie w polityce społecznej. Materiały do studiowania, IPS UW, Warszawa 2003.
7. Trafiałek E., Środowisko społeczne i praca socjalna, Wyd. Śląsk, Katowice 2001.
Zakończenie
Uprawnienia do świadczeń pomocy społecznej na równi z obywatelami polskimi przysłu-

gujące cudzoziemcom wynikają z art. 23 Konwencji Genewskiej (uchodźcy) oraz z art. 28
Dyrektywy Rady 2008/83/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. (uchodźcy i cudzoziemcy objęci
ochroną uzupełniającą). Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom
ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zawiera art. 3 opisujący szerszy katalog
ochrony udzielanej cudzoziemcom w Polsce. Obejmuje on prócz nadania statusu uchodź-
cy lub udzielenia ochrony uzupełniającej (ochrona międzynarodowa), także ochronę kra-
jową w postaci: udzielenie azylu, ochrony czasowej czy zgody na pobyt tolerowany.
Te kolejne typy ochrony nie uprawniają jednak do otrzymywania świadczeń pomocy
społecznej.
Według danych przedstawionych przez Biuro ONZ ds. Uchodźców Polska jest mało przy-
jaznym krajem dla osób, które zmuszone są szukać w niej schronienia. Przeważająca więk-
szość, bo aż 85% wniosków uchodźczych jest składana przez obywateli Rosji. Następni
w kolejności są obywatele Gruzji (636 osób), Armenii (112) oraz Syrii (98).
Uchodźcy nie wyjeżdżają do innego kraju w poszukiwaniu lepszych warunków material-
nych, ale aby ratować swoje życie. Tymczasem blisko 40 % osób, które w Polsce znalazły
ochronę, boryka się z bezdomnością.
W Polsce status uchodźcy otrzymuje znikomy procent osób, które składają wniosek w tej
sprawie. Spośród wszystkich wydanych dotychczas decyzji, 87% stanowiły decyzje o umo-
rzeniu postępowania, a jedynie niespełna 5% to decyzje przyznające cudzoziemcom je-
den z trzech statusów ochronnych w Polsce (status uchodźcy, ochrona uzupełniająca
lub pobyt tolerowany).
Programy integracyjne dla tych, którzy pomyślnie przejdą procedurę ws. nadania statusu
uchodźcy nie wystarczają, by umożliwić im godne życie w Polsce. Trwają rok - to za krótko,
aby nauczyć się porządnie języka polskiego, aby nauczyć się orientowania na rynku pracy.
Po zakończeniu programu integracyjnego uchodźca jest praktycznie bezbronny i bardzo
słabo przygotowany, by normalnie zacząć żyć w Polsce.
195
Cudzoziemcowi, któremu przyznano status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą przysłu-

gują następujące prawa:
ÎÎ prawo pobytu w Polsce - uchodźca nie może być wydalony z Polski, poza wyjąt-
kowymi okolicznościami, o których mowa w art. 32 i art. 33 Konwencji Genewskiej.
Cudzoziemcowi, który uzyskał status uchodźcy wydaje się kartę pobytu na 3 lata, zaś
osobie objętej ochroną uzupełniającą - na 2 lata,
ÎÎ prawo do pracy - cudzoziemiec może pracować na takich samych zasadach jak oby-
watel polski (nie potrzebuje specjalnego zezwolenia na pracę),
ÎÎ prawo do prowadzenia działalności gospodarczej na takich samych zasadach jak
obywatel polski,
ÎÎ prawo do świadczeń pomocy społecznej, otrzymywania zasiłków rodzinnego, pie-
lęgnacyjnego i wychowawczego,
ÎÎ prawo do ubezpieczenia zdrowotnego: cudzoziemiec może ubezpieczyć się do-
browolnie w Narodowym Funduszu Zdrowia lub podlega obowiązkowi ubezpie-
czenia zdrowotnego, wynikającego z umowy o pracę, może również zostać objęty
ubezpieczeniem po zarejestrowaniu się jako osoba bezrobotna,
ÎÎ prawo do pomocy integracyjnej. Wniosek o przyznanie pomocy integracyjnej na-
leży złożyć w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w terminie 60 dni od dnia
uzyskania statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej. Do wniosku należy dołączyć
kopie: decyzji oraz dokumentów wydanych przez Urząd do spraw Cudzoziemców,
ÎÎ prawo do nauki w szkołach podstawowych, gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych (li-
cea, technika) oraz wyższych na takich samych zasadach jak obywatel polski,
ÎÎ możliwość podróżowania za granicę - osoby, którym przyznano status uchodźcy,
otrzymują dokument podróży nazywany paszportem genewskim, upoważniający
do wjazdu bez konieczności uzyskania wizy do państw sygnatariuszy europejskiego
porozumienia z dnia 20 kwietnia 1959 r., natomiast osoby z ochroną uzupełniającą
mogą wjeżdżać bez wizy na terytorium państw sygnatariuszy Układu Schengen,
ÎÎ osoby, którym przyznano status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą mają możli-
wość ubiegania się o zezwolenie na osiedlenie się po 5 latach nieprzerwanego
pobytu w Polsce.
Cudzoziemcowi, który posiada status uchodźcy lub korzysta z ochrony uzupełniającej,

udziela się pomocy w celu wspierania procesu jego integracji ze społeczeństwem, w try-
bie i na zasadach określonych w ustawie dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.
Cudzoziemcowi, który posiada status uchodźcy lub korzysta z ochrony uzupełniającej
przysługują uprawnienia cudzoziemca, któremu udzielono zezwolenia na zamieszkanie
na czas oznaczony.
196
Zakończenie
Natomiast zgoda na pobyt tolerowany nie uprawnia do uczestnictwa w programie inte-

gracyjnym (w przeciwieństwie do statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej).
Zgoda na pobyt tolerowany może zostać przyznana osobom, którym odmówiono statusu
uchodźcy i ochrony uzupełniającej, a których z następujących przyczyn nie można wydalić
do kraju pochodzenia:
ÎÎ wydalenie jest możliwe jedynie do kraju, w którym zagrożone byłyby podstawowe
prawa cudzoziemca, takie jak: prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego,
lub w którym narażony byłby on na tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie
albo karanie lub pracę przymusową,
ÎÎ wydalenie spowodowałoby naruszenie prawa do życia w rodzinie lub praw dziecka,
ÎÎ wydalenie jest niemożliwe z przyczyn niezależnych od organu wykonującego decy-
zję o wydaleniu i od cudzoziemca.
Osoba, której udzielono zgody na pobyt tolerowany uzyskuje:

ÎÎ prawo do pobytu w Polsce oraz kartę pobytu na rok,
ÎÎ takie same prawa jak uchodźcy i osoby, które uzyskały ochronę uzupełniającą, z wy-
jątkiem prawa do pomocy integracyjnej oraz prawa do bezpłatnego studiowania
na uczelniach wyższych. Ponadto, ograniczony jest zakres możliwości korzystania
z pomocy społecznej (może być udzielona jedynie w formie schronienia, posiłku,
niezbędnego ubrania oraz zasiłku celowego). Osoby posiadające zgodę na pobyt
tolerowany mogą wyjeżdżać za granicę na takich samych zasadach jak osoby, które
uzyskały ochronę uzupełniającą. O zezwolenie na osiedlenie się mogą ubiegać się po
10 latach nieprzerwanego pobytu w Polsce.
Reasumując, osobom posiadającym status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą w Polsce

przysługują:
ÎÎ prawo do pozostania i legalnego pobytu w Polsce;
ÎÎ możliwość podjęcia pracy bez konieczności uzyskania zezwolenia;
ÎÎ prawo prowadzenia własnej działalności gospodarczej;
ÎÎ prawo do świadczeń z pomocy społecznej na takich samych zasadach jak obywatele
Polski;
ÎÎ ubezpieczenie zdrowotne pod warunkiem podjęcia pracy lub zarejestrowania się
w Urzędzie Pracy jako osoba bezrobotna;
ÎÎ prawo do bezpłatnej nauki w szkołach podstawowych, gimnazjalnych
i ponadgimnazjalnych;
ÎÎ studia na zasadach obowiązujących obywateli polskich.
197
Indywidualny Program Integracji to uzgodnienia pomiędzy Powiatowym Centrum

Pomocy Rodzinie a cudzoziemcem, w czasie których obie strony zobowiązują się do prze-
strzegania określonych zasad.
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie zobowiązuje się do:
ÎÎ udzielania informacji na temat pomocy określonej w programie oraz warunkach jej
wstrzymania lub odmowy udzielenia;
ÎÎ współdziałania z cudzoziemcem oraz wspierania go w kontaktach ze środowiskiem
lokalnym,
ÎÎ do pomocy w nawiązaniu kontaktu z właściwym ze względu na miejsce zamieszka-
nia cudzoziemca ośrodkiem pomocy społecznej;
ÎÎ pomocy w znalezieniu mieszkania, w miarę możliwości w mieszkaniu chronionym;
ÎÎ prowadzenia pracy socjalnej z cudzoziemcem;
ÎÎ podejmowania innych działań uzgodnionych z uchodźcą, a wynikających z jego in-
dywidualnej sytuacji życiowej;
ÎÎ wskazania pracownika – zwanego „realizatorem programu”, który uzgadnia z uchodź-
cą program integracji, a następnie wspiera go w jego realizacji;
ÎÎ wypłaty świadczeń pieniężnych do 15. dnia każdego miesiąca.
Uchodźca zobowiązuje się do:

ÎÎ zameldowania się w miejscu zamieszkania;
ÎÎ zarejestrowania się w Powiatowym Urzędzie Pracy w ustalonym terminie i aktywne-
go poszukiwania pracy;
ÎÎ w przypadku, gdy cudzoziemiec nie zna języka - do uczestniczenia w kursach języka
polskiego;
ÎÎ współdziałania i kontaktowania się z realizatorem programu w wyznaczonych termi-
nach; nie rzadziej niż 2 razy w miesiącu;
ÎÎ podejmowania innych działań uzgodnionych z realizatorem programu a wynikają-
cych z indywidualnej sytuacji życiowej cudzoziemca;
ÎÎ przestrzegania uzgodnień i zobowiązań zawartych w programie integracji.
Istnieją przypadki, kiedy pomoc przyznana w ramach programu integracji może być
wstrzymana lub odmówiona.
O skutecznej integracji można mówić, gdy uchodźca po pierwsze posługuje się językiem
polskim, po drugie jest osobą ekonomicznie samodzielną w związku z posiadanym za-
trudnieniem i po trzecie nawiązał kontakt ze środowiskiem lokalnym oraz uczestniczy
w życiu społecznym, kulturalnym i publicznym. Brak w tej definicji kwestii zamieszkania
można tłumaczyć tym, iż w zasadzie zawiera się ona w samodzielności ekonomicznej,
oznaczające znalezienie odpowiedniego miejsca zamieszkania i niepozostawanie w sferze
pomocy społecznej, co jest związane z posiadaniem pracy, która powinna odpowiadać
198
Zakończenie
kwalifikacjom cudzoziemca (przywiezionym z kraju pochodzenia lub nabytym w trakcie

procesu integracji).
Indywidualne Programy Integracyjne, żeby miały sens, muszą być zindywidualizowane – poza
pewnymi wspólnymi elementami, powinny zawierać większość postanowień wynikających
z sytuacji osobistej uchodźcy i jego rodziny. Ta ostatnia powinna także zostać włączona w pełni
w realizację IPI – dla każdego z jej członków powinny zostać wyznaczone szczegółowe zadania,
modyfikowane nawet w razie potrzeby w trakcie realizacji programu.
Program powinien także zostać wydłużony (nawet do trzech lat). Jeden rok to czas często
zbyt krótki, by uchodźca mógł samodzielnie funkcjonować w Polsce.
Czas trwania programu powinien być płynny i zależeć od rzeczywistych potrzeb danej
osoby/rodziny. I nie chodzi tu jedynie o wydłużenie pomocy finansowej (choć to także
ważny element), ale o zmianę pracy z uchodźcą – jej zindywidualizowanie. Nie stanie się
to bez zmniejszenia obciążenia pracowników socjalnych pracujących przy integracji. To
zupełnie inna praca – niż z obywatelami polskimi – wymagająca zdecydowanie więcej
czasu i działań. Uchodźca nie powinien być pozostawiony sam sobie, dopóki nie stanie się
w pełni samodzielny. Nie należy oczywiście „prowadzić go za rękę”, ale wspierać działania
podejmowane przez niego, by wiedział, że w razie problemów ma się do kogo zwrócić.
Program powinien być także obudowany różnymi działaniami innych służb: służby zdro-
wia, urzędów pracy, organizacji pozarządowych i innych. Jednym z najważniejszych prob-
lemów, jakie należy rozwiązać, jest także zapewnienie uchodźcom tanich mieszkań. Bez
spełnienia tych założeń uchodźca nie będzie miał szans na usamodzielnienie się.
W podejmowaniu tych działań instytucje publiczne powinny współpracować z organiza-
cjami pozarządowymi, w tym z organizacjami migrantów. Ponadto Polska powinna pro-
wadzić aktywniejszą politykę naturalizacyjną, z przyznaniem obywatelstwa jako uwień-
czeniem procesu integracji.
Polityka integracyjna państwa powinna zawierać dwa komplementarne elementy – z jed-
nej strony, podejmowanie bezpośrednich działań zmierzających do integracji migrantów,
ale z drugiej, różnorakie działania mające na celu zwalczanie zjawiska wykluczenia spo-
łecznego różnych grup społecznych, w tym obcokrajowców.
Większość uchodźców porozumiewa się w następujących językach: arabskim, chińskim,
dari, perskim, gruzińskim, pendżabskim, rosyjskim, somalijskim, suahili i urdu. Część z nich
komunikuje się w j. angielskim. Warto więc organizować kursy językowe dla pracowników
socjalnych tych ośrodków pomocy społecznej i PCPR-ów w kraju, w których wśród pod-
opiecznych znajdują się imigranci i uchodźcy.
Działania te powinny obejmować także walkę z rasizmem i ksenofobią oraz zwalczać dys-
kryminację w życiu społecznym i zawodowym. Warto pamiętać, że integracja nie jest tylko
kwestią włączenia lub wykluczenia społecznego.
Wyzwaniem dla współczesnej pracy socjalnej jest realizowanie i prowadzenie polityki
199
wielokulturowości, przeciwdziałającej dyskryminacji (w tym poprzez edukację służb spo-
łecznych czy angażowanie do pracy w tych służbach pracowników o rodowodzie imigran-
ckim) oraz podejmowanie działań wobec migrantów, które wspomogłyby ich funkcjono-
wanie w Polsce (prowadzenie programów edukacyjnych, w tym nauki języka polskiego,
zapewnienie dostępu do mieszkań, przeciwdziałanie marginalizacji zawodowej i społecz-
nej), jak również działań nastawionych na rozwijanie poczucia przynależności do nowego
kraju zamieszkania.
Słowniczek wybranych terminów
Aktywność obywatelska – kulturalne, ekonomiczne, polityczne i społeczne uczestni-

ctwo obywateli w życiu społeczeństwa i lokalnej wspólnoty przejawiające się w podejmo-
waniu wspólnych, świadomych i dobrowolnych działań.
Azylant – oznacza osobę, której udzielono przez państwo drugie schronienia, ze względu
na fakt, że dany cudzoziemiec był ścigany lub prześladowany we własnym kraju za dzia-
łalność polityczną.
Bezpaństwowiec – osoba nieposiadająca obywatelstwa żadnego państwa.
Cudzoziemiec – osoba, która nie posiada obywatelstwa państwa, na terytorium którego
przebywa.
Dane biometryczne – wizerunek twarzy i odciski linii papilarnych pobrane w celu
umieszczenia w dokumentach podróży przewidzianych w Konwencji Genewskiej w for-
mie elektronicznej.
Dokument podróży – dokument uznany przez właściwy organ Rzeczypospolitej Polskiej,
uprawniający do przekroczenia granicy, wydany przez organ państwa obcego, organ pol-
ski lub organizację międzynarodową albo podmiot upoważniony przez organ państwa
obcego lub obcą władzę o charakterze państwowym; formułowanie, realizację i obronę
interesów, potrzeb, wartości czy aspiracji danej grupy społecznej lub jej członków.
Integracja społeczna jest terminem używanym w socjologii i innych naukach społecz-
nych oznaczającym w ogólności proces włączania (się) do zasadniczej części społeczeń-
stwa różnorodnych, zwykle mniejszościowych grup społecznych jak np. mniejszości naro-
dowe, uchodźcy, emigranci i repatrianci, itp., i w konsekwencji uzyskanie możliwości, praw
i usług dotychczas dostępnych tylko dla większości.
Migracje oznacza ruchliwość przestrzenną mieszkańców kraju lub regionu spowodowa-
ną kataklizmami żywiołowymi, wojnami, gwałtownymi przemianami społecznymi lub na-
turalnymi przenosinami z miast do miast, ze wsi do wsi, ze wsi do miast i z miast na wieś,
a także w celach zarobkowych z kraju do kraju.
Ochrona uzupełniająca – przyznawana jest dla osób, które nie spełniają warunków uzy-
skania statusu uchodźcy, ale mogłyby doznać krzywdy w swoim kraju pochodzenia, gdy-
by musiały do niego powrócić, wprowadzono dodatkową formę ochrony.
201
Przesiedlenie – przeniesienie z kraju trzeciego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

uchodźcy mandatoryjnego w celu nadania mu na tym terytorium statusu uchodźcy lub
udzielenia ochrony uzupełniającej.
Relokacja – przemieszczenie z państwa członkowskiego na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej cudzoziemca objętego ochroną międzynarodową w ramach podziału odpowie-
dzialności i solidarności między państwami członkowskimi.
Uchodźca – osoba, która nie może lub nie chce powrócić do swojego kraju pochodzenia
lub stałego pobytu z przyczyny uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu
swej rasy, religii, narodowości, członkostwa w pewnych grupach społecznych lub wyzna-
wanych poglądów politycznych
Uchodźca mandatoryjny – cudzoziemiec uznany za uchodźcę przez Wysokiego
Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców, zgodnie z jego mandatem
wynikającym z Konwencji Genewskiej oraz Statutu Biura Wysokiego Komisarza Narodów
Zjednoczonych do Spraw Uchodźców zatwierdzonego rezolucją Zgromadzenia Ogólnego
Organizacji Narodów Zjednoczonych 428(V) z dnia 14 grudnia 1950 r.
202
O projekcie
Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich jest realizatorem projektu systemowego pt.: „Szkolenia e-learningowe z no-
watorskich metod pracy socjalnej i publikacja specjalistycznej literatury z zakresu polityki społecznej i pracy socjalnej”,
który jest realizowany w ramach Działania 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej
POKL, współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.
Celem ogólnym projektu jest przybliżenie oraz poszerzenie wiedzy wśród pracowników instytucji pomocy
i integracji społecznej z nowatorskich metod i technik pracy socjalnej.
Projekt zakłada opracowanie oraz przetłumaczenie specjalistycznej literatury dotyczącej pomocy i integracji
społecznej, w tym w szczególności nowatorskich technik i metod pracy socjalnej, jak również przygotowanie
oraz realizację szkolenia e-learningowego z nowatorskich metod i technik pracy socjalnej z osobami korzysta-
jącymi ze świadczeń pomocy społecznej.
Projekt skierowany jest do pracowników Instytucji Pomocy i Integracji Społecznej do których należą w szcze-
gólności: regionalne ośrodki polityki społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie, ośrodki pomocy społecz-
nej, domy pomocy społecznej, placówki specjalistycznego poradnictwa w tym rodzinnego, ośrodki wsparcia,
ośrodki interwencji kryzysowej, centra integracji społecznej, kluby integracji społecznej.
Założeniem projektu było wydanie serii publikacji - literatury specjalistycznej z zakresu polityki społecznej i pra-
cy socjalnej, w tym nowatorskich metod i technik pracy socjalnej.
Centrum RZL wyraża nadzieję, że lektura 20 publikacji książkowych oraz 10 dotychczas niewydanych w Polsce
tłumaczeń angielskojęzycznych zagranicznych publikacji książkowych spotka się z dużym zainteresowaniem
pracowników socjalnych. Możliwość wykorzystania w codziennej pracy wiedzy merytorycznej o różnorodnej tematyce,
a także umiejętności organizacyjnych prezentowanych w wydanej serii publikacji przyczyni się do podniesienia
jakości działań w bezpośrednim kontakcie i pracy z klientami, a tym samym korzystnie wpłynie na podniesienie
jakości funkcjonowania Instytucji Pomocy i Integracji Społecznej a tym samym na postrzeganie w społeczeństwie
zarówno samych Instytucji, jak i ich pracowników.
Wydawca: Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich

Aleje Jerozolimskie 65/79, 00-697 Warszawa
Tel.: 22 237 00 00 | Fax: 22 237 00 99 | e-mail: sekretariat@crzl.gov.pl | www.crzl.gov.pl
ISBN 978-83-7951-301-7 (seria)

978-83-7951-304-8 (3)
Publikacja bezpłatna
Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
203

03 Praca Socjalna z Uchodzcami

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

03 Praca Socjalna z Uchodzcami

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

03 Praca Socjalna z Uchodzcami

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

3

Opracowanie merytoryczne, druk i dystrybucja serii publikacji na zlecenie CRZL:

ISBN 978-83-7951-301-7 (seria)

Nakład: 3000 egzemplarzy

Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Adresatami opracowań są przede wszystkim praktycy, działający w jednostkach pomocy

dr hab. Olga Kowalczyk prof. UE

Celem serii poświęconej nowym zagadnieniom lokalnej polityki społecznej, szczególnie

Treść publikacji niewątpliwie wzbogaca istniejący w Polsce dorobek intelektualny, za-

Wybór publikacji do druku miał charakter otwartego konkursu, do którego przystę-

także docenialiśmy łącząc to co wartościowe z przeszłości z tym co konieczne w przyszło-

Jako Rada Redakcyjna zachęcamy wszystkich pracowników systemu pomocy społecznej,

Życzymy miłej lektury!

dr hab. Mirosław Grewiński prof. WSP

Zespół Projektu Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich:

Zespół realizacyjny WYG International Sp. z o.o.:

Katarzyna Głąbicka – Absolwentka Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW,

Od Rady Redakcyjnej ��������������������������������������������������������������������������������� 7

Nota o Autorze ����������������������������������������������������������������������������������������� 10

1. Kwestia uchodźstwa i imigracji we współczesnej Polsce��������������������������������������� 17

1.1. Wprowadzenie do problematyki migracyjnej���������������������������������������������� 17

2. Prawa socjalne uchodźców i emigrantów ������������������������������������������������������� 49

2.1. Ustawodawstwo międzynarodowe��������������������������������������������������������� 49

3. Podmioty działające w obszarze problematyki migracyjnej������������������������������������ 77

3.1. Podmioty międzynarodowe����������������������������������������������������������������� 78

4.1. Ośrodki dla cudzoziemców���������������������������������������������������������������� 107

5. Świadczenia pomocy społecznej przysługujące cudzoziemcom w Polsce����������������� 125

5.1. Świadczenia pieniężne��������������������������������������������������������������������� 126

6. Indywidualne Programy Integracyjne jako forma pracy z uchodźcami i cudzoziemcami

6.1. Założenia Indywidualnego Programu Integracyjnego����������������������������������� 149

7. Praca socjalna z uchodźcami i emigrantami w środowisku lokalnym����������������������� 175

7.1. Metody i formy pracy socjalnej z uchodźcami i emigrantami��������������������������� 175

Słowniczek wybranych terminów������������������������������������������������������������������� 201

Głównym tematem opracowania jest diagnoza kwestii emigracji i uchodźstwa w Polsce

Publikacja ta powinna stanowić niezbędny poradnik dla pracowników socjalnych dotyczą-

W miejscu tym chciałabym podziękować za poświęcony czas i ukierunkowanie na za-

Szczególne słowa podziękowania kieruję do recenzujących niniejszą publikację, albowiem

1.1. Wprowadzenie do problematyki migracyjnej

ÎÎ repatriacja - powrót do ojczyzny osób przebywających przymusowo dłuższy czas

Zarówno w przeszłości, jak i obecnie jednym z istotnych motywów decyzji migracyjnych

Tabela 1. Czynniki generujące procesy migracyjne

Na decyzję o wyjeździe wywierają wpływ zarówno obiektywne warunki rozwoju panujące

1.2. Skutki migracji

Postawy cudzoziemców po przyjeździe do nowego kraju mogą być pozytywne (aktywny,

Należy również pamiętać, że w większości przypadków są to ludzie, którzy pochodzą z zu-

Dzieci są najbardziej narażone i wymagają największej uwagi ze względu na zależność

Warto także zauważyć, że wyniki badań porównujące sytuację uchodźców, repatriantów

wskazują na stosunkowo wysoki potencjał adaptacyjny uchodźców przybywających do

1.3. Integracja społeczna cudzoziemców

scalania się w harmonijną i skoordynowaną, funkcjonalną całość. To także likwidowanie

Z opublikowanego w zeszłym roku przez UNHCR raportu24 wynika, że prawie połowa

Należy pamiętać również o różnicach kulturowych- uchodźcy pochodzą z różnych regio-

Integracja jest procesem wielowymiarowym, który uzależniony jest z jednej strony od

w Kopenhadze (1995). Budowa społeczeństwa „dla wszystkich”, w którym każda jed-

zabezpieczenia praw człowieka wszystkich jednostek jako podstawy polityk publicznych

Z punktu widzenia systemu pomocy społecznej integracja cudzoziemców zakończona

Na tej podstawie można więc przypuszczać, że o skutecznej integracji można mówić,

1.4. Charakterystyka procesów migracyjnych

Skala migracji w świecie

ISBN 978-83-7951-301-7 (seria)

Od Rady Redakcyjnej �� 7

Nota o Autorze �� 10

1. Kwestia uchodźstwa i imigracji we współczesnej Polsce�� 17

1.1. Wprowadzenie do problematyki migracyjnej�� 17

2. Prawa socjalne uchodźców i emigrantów �� 49

2.1. Ustawodawstwo międzynarodowe�� 49

3. Podmioty działające w obszarze problematyki migracyjnej�� 77

3.1. Podmioty międzynarodowe�� 78

4.1. Ośrodki dla cudzoziemców�� 107

5. Świadczenia pomocy społecznej przysługujące cudzoziemcom w Polsce�� 125

5.1. Świadczenia pieniężne�� 126

6.1. Założenia Indywidualnego Programu Integracyjnego�� 149

7. Praca socjalna z uchodźcami i emigrantami w środowisku lokalnym�� 175

7.1. Metody i formy pracy socjalnej z uchodźcami i emigrantami�� 175

Słowniczek wybranych terminów�� 201