7.

3 komponenty procesu emocjonalnego

W procesie emocjonalnym możemy wyróżnić cztery komponenty:

● Pobudzenie emocjonalne
● Znak emocji
● Jakość emocji
● Siła procesu emocjonalnego

Procesy emocjonalne mają wpływ na poziom energii, jaką organizm zmobilizuje w danym
momencie oraz na to, czy energia ta będzie zużyta na zachowanie stanu rzeczy, który ją wyzwalał,
czy na likwidację tego stanu rzeczy. Stąd możemy wyróżnić komponent pobudzenia
emocjonalnego oraz komponent znaku emocji (ujemny lub dodatni).

Proces emocjonalny może też różnić się jakościowo, dlatego wyróżniamy trzeci komponent,
a mianowicie komponent jakości lub inaczej nazywając modalności emocjonalnej.

W procesie emocjonalnym jest też siła emocji, która decyduje o wystąpienie danego
zachowania emocjonalnego.

Podstawową cechą emocji jest zmiana ogólnego pobudzenia organizmu (na ogół jego wzrost),
co wyraża się w następujących formach:

1. Pobudzanie motoryczne, w formie wzrostu napięcia mięśniowego, co u większości

prowadzi do wzrostu aktywności ruchowej, która może być ogólna (niepokój
ruchowy, drżenie, wzrost szybkości i siły ruchów) bądź lokalna (tiki, mimowolne
ruchy różnych części ciała).
2. Pobudzanie czynności umysłowych, a więc wzrostu intensywności procesów
umysłowych, co może się wyrażać w przyspieszeniu biegu skojarzeń (kłębienie się
myśli), „wyrazistości” wyobrażeń.
3. Pobudzenie wegetatywne, a więc pobudzenie osi przysadka – nadnercze oraz tzw.
autonomicznego układu nerwowego, co prowadzi do zmian czynności narządów
wewnętrznych (napięcie skóry, pocenie, drżenie serca, zmiana oddychania,
najczęściej przyspieszanie w wydzielaniu śliny lub jej brak).

Emocje moją mieć znak:

⎯ Ujemny (cierpienie, przykrość, niezadowolenie)

⎯ Dodatni (rozkosz, przyjemność, zadowolenie)

Cechą emocji ujemnej jest wytworzenie tendencji do przerwania aktywności, która te

emocje wywołała, bądź przerwania kontaktu ze źródłem emocji. Przerwanie kontaktu ze
źródłem negatywnej emocji nie jest równoznaczne z przerwaniem samej emocji. Emocja
bowiem może trwać przez jakiś czas po ustaniu czynnika który ją wywołał, a nawet w
pewnych przypadkach może się wzmagać wraz z upływem czasu.

Natomiast zachowanie kontaktu ze źródłem dodatniej emocji prowadzi do stopniowego

jej zaniku, jeżeli cechy źródła się nie zmieniają, następuje po prostu zobojętnienie. Zjawisko
to podobne jest do zjawiska habituacji w procesie uczenia się.
 Emocje o różnym znaku mają także różne swe wyrażenie, ekspresję, a więc różne są ich
przejawy mimiczne, pantomimiczne, wokalne.

Następnym komponentem emocji jest ich jakość, modalność. Ze względu na różnice w

jakości emocji różne są też tendencje do reakcji. Tabela przedstawia podstawowe emocje i
tendencje do zachowania.

Różne jakościowo emocje Reakcje

ciekawość Eksploracja, czynności badawcze
Strach Ucieczka lub unieruchomienie
Gniew Atak
Wstręt Odsuwanie od siebie
Nadzieja Zachowania, które ją umacniają

Omawiając komponenty procesu emocjonalnego warto też określić siłę procesu

emocjonalnego, przez którą rozumiemy nasilenie tendencji do wykonywania reakcji
odpowiadającej danej emocji. Tendencji takiej można przypisać tym większą siłę, im większe
przeszkody (wewnętrzne lub zewnętrzne) muszą się pojawić, aby powstrzymać wystąpienie
reakcji emocjonalnej.

Przeszkodami wewnętrznymi są zasady, normy danego podmiotu, a przeszkodami

zewnętrznymi możliwe kary za wykonanie danej reakcji. Często siła emocji i poziom
pobudzenia emocjonalnego jest określana wspólnym terminem natężenia emocji.

7.4 Źródła emocji

Najpierw warto zwrócić uwagę na bodźce emocjonalne:

1. Pierwotne bodźce emocjonalne, czyli czynniki naturalne, które wywołują emocje, dzięki
wrodzonym właściwościom organizmu
2. Wtórne bodźce emocjonalne, czyli czynniki które zostały związane z bodźcami poprzez
nabyta doświadczenie (uczenie się).

Pierwotne bodźce emocjonalne to bodźce zmysłowe (a więc m.in. zapachy, smaki, kolory),
bodźce pochodzące z narządów zmysłowych oraz te, których źródłem jest przebieg i wyniki
własnych czynności jednostki.

Takie bodźce jak podrażnienie bólowe, ukłucia, oparzenia mają naturalną zdolność
wywoływania emocji ujemnych, a pewne barwy, dźwięki, smaki, zapachy – emocji dodatnich.

Wartość emocjonalna bodźca zmienia się z upływem czasu czy też w miarę liczby powtórzeń,
np. smak, jaki początkowo wywoływała potrawa budził pozytywne emocje, po bardzo częstym
jedzeniu potrawy o tym smaku traci swój charakter pozytywnego bodźca, a nawet, gdy nastąpi
tzw. „przesycenie” może zmienić znak wywoływanych emocji – dotyczy to zwłaszcza emocji o
umiarkowanym pozytywnym charakterze.
 Wśród wielkiej ilości bodźców zmysłowych większość ma jedynie „zabarwienie
emocjonalne”, nie powoduje silniejszych dodatnich lub ujemnych emocji. Jednakże należy
pamiętać, że wszelkie bodźce dzięki owemu „zabarwieniu emocjonalnemu” wywierają pewien
wpływ na stan emocjonalny człowieka.

Wtórne bodźce emocjonalne to bodźce neutralne, które same przez się nie wywołują
procesu emocjonalnego, albo też mają tylko „zabarwienie emocjonalne”. Mogą one jednakże
nabyć zdolność do wywołania silnych emocji dzięki procesom warunkowania i generalizacji
poprzez połączenie z bezwarunkowymi (w tym przypadku pierwotnymi) bodźcami
emocjonalnymi.

Tego typu możliwości warunkowania i przewarunkowania (czyli zmiany znaczenia

sygnałowego bodźca) wykorzystuje się w terapii behawioralnej. Wytwarza się w ten sposób
pozytywne emocje wobec sytuacji, ludzi i innych rzeczy, które wywoływały u pacjenta lęk.

Z innej perspektywy można spojrzeć na źródła emocji uwzględniając cztery systemy

aktywacji emocji:

● Neuronalny
● Sensomotoryczny
● Motywacyjny
● Poznawczy

Według badaczy (np. Caroll Izard) w procesie ewolucji wytworzyły się różne systemy
generowania emocji. Nie są one wykluczające się, lecz aktywizują się przy różnych okolicznościach.

Procesy neuronalne są częścią każdego systemu wzbudzającego emocje. System neuronalny

reprezentuje ten typ aktywatora, który jest zarówno konieczną, jak i wystarczającą przyczyną
wzbudzania emocji. Wykazano w eksperymentach, że elektryczna stymulacja pewnych struktur
neuronalnych może wywoływać różne reakcje emocjonalne.

W systemach sensomotorycznych emocje są aktywowane przez informacje eferentne

(zstępujące, odśrodkowe) lub czynnościowe. Wśród procesów sensomotorycznych wymienia się:

● Centralną aktywność eferentną

● Ekspresję twarzy
● Wygląd sylwetki
● Zachowania instrumentalne
● Napięcie mięśni

System motywacyjny dotyczy głównie części popędowej człowieka, a także aktywacji jednej
emocji przez inną emocję. Dotyczy to np. smaków, zapachów, takich przeżyć jak ból, które wywołują
emocje. Często ten system jest związany z procesem warunkowania się bodźców na dane reakcje
emocjonalne.

System poznawczy zawiera w sobie zarówno oceny poznawcze, porównania, inferencje, a

także pamięć. Procesy poznawcze odgrywają jedną z największych ról w procesie aktywacji emocji.
7.5 Reakcje emocjonalne
Emocje odgrywają dużą rolę w ustosunkowaniu się człowieka do otoczenia. Dzieje się to
dzięki specyficznym formom zachowania się – reakcjom emocjonalnym, które są zależne od emocji,
są ich zewnętrznym przejawem.

Wprawdzie istnieje podobieństwo w podstawowych reakcjach emocjonalnych pomiędzy

zwierzęciem a człowiekiem, jednakże formy reakcji emocjonalnych zwierząt są zdeterminowane
genetycznie, a u człowieka genetycznie uwarunkowane są tylko ogólne tendencje do reagowania w
odpowiedni sposób, a konkretne formy emocjonalnego reagowania zależą od doświadczenia i
procesu uczenia się.

To jak się zachowamy pod wpływem emocji zależy od tendencji, które zostały wykształcone w
kontakcie z otoczeniem.

Cztery główne formy reakcji emocjonalnych:

● Ekspresja emocji (mimika, pantomimika, wokalizacja)

● Zachowania wyładowujące emocje
● Zmiany w stanie świadomości
● Emocjonalne ustosunkowanie się do otoczenia (atak, zbliżanie, oddalanie itd.)

Ekspresja emocji to wszelkie sygnały (zmiany w wyglądzie organizmu, ruchy, dźwięki)

emitowane przez jednostkę, będące dla kogoś z zewnątrz wskazówką przeżywanych emocji przez
daną osobę.

Emocje prowadzą do zmiany napięcia twarzy i całego ciała, stąd też zmiany pod wpływem
emocji zachodzą w mimice, pantomimice, a także tendencji do wydawania pewnych dźwięków. U
noworodka są bardzo słabe tendencje do ekspresji emocji, można je jedynie określić na skali
podniecenie – uspokojenie.

W trakcie kontaktu z otoczeniem (uczenia się) formy ekspresji się różnicują i wytwarzają się
w ten sposób określone schematy reagowania mimicznego. Chociaż najbardziej w elementarnej
formie reakcje te są wrodzone a nawet mają charakter filogenetyczny – uwarunkowany ewolucyjnie.

*Rozwój filogenetyczny – rozwój gatunku. Rozwój ontogenetyczny – rozwój osobniczy*

Większość ludzi ma umiejętność rozpoznania przeżywanych emocji u drugiego człowieka z

wyrazu twarzy (z mimiki). Np. Paul Eckman pokazał ludziom z różnych narodowości wyrazy twarzy i
większość ludzi nie miało trudności z interpretacją, jakie emocje przeżywali ludzie pokazywani na
zdjęciach. Oznacza to, że podstawowe wzory ekspresyjne są wspólne dla ludzi, niezależnie od kultury.
Jednakże dzięki kulturze dochodzi do zróżnicowania w wyrazach ekspresyjnych emocji. Stąd też
ludzie w różnych kulturach także inaczej zewnętrznie okazują emocje.

Emocje są też uwarunkowane indywidualnym doświadczeniem, stąd istnieją także

indywidualne wzorce ekspresyjne.

HUE HUE HUE HUE HUE HUE HUE HUE