6.

CZYNNOŚĆ MYŚLENIA

1. DEFINICJE, WSTĘPNE ROZRÓŻNIENIA

2. STRUKTURA CZYNNOŚCI MYŚLENIA
1) MATERIAŁ MYŚLENIA
2) OPERACJE UMYSŁOWE
3) REGUŁY MYŚLENIA
3. RODZAJE MYŚLENIA
4. PROCES ROZUMOWANIA

5. ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Psychologowie zwracają uwagę, że w trakcie rozwiązywania problemów może wystąpić

zjawisko „olśnienia” (wpadnięcie na pomysł, wgląd). Polega ono na nagłym odkryciu nowego
kierunku poszukiwań, czy też nagłym znalezieniu rozwiązania. Olśnienie najczęściej zachodzi
w przerwie między etapami myślenia, po tzw. odłożeniu problemu. Wynik olśnienia nie
zawsze jest poprawny lub użyteczny

Psychologowie tłumaczą olśnienie poprzez dwie teorie.

1) W pierwszej z nich – teorii inkubacji twierdzi się, że po odłożeniu rozwiązywania
problemu następuje nieświadomy proces myślenia i w tym czasie dzięki „inkubacji”
(wylęgnięciu się) dochodzi do pomysłu rozwiązania problemu.
2) Według drugiej koncepcji olśnienie związane jest z wygaśnięciem błędnych
nastawień w stosunku do poszukiwań rozwiązania w trakcie odpoczynku od
rozwiązywania problemu

W trakcie rozwiązywania problemu mogą występować charakterystyczne przeszkody:

● Błędne nastawienie – Człowiek nastawia się na określony kierunek poszukiwań,
powstaje pewne nastawienie, które może stać się na tyle sztywne, że ogranicza
widzenie różnych możliwych rozwiązań. Często odroczenie procesu rozwiązywania
problemu ułatwia przełamanie błędnego nastawienia
● Fiksacja funkcjonalna (sztywność funkcji) – zjawisko polegające na tym, że
specyficzna funkcja przedmiotu utrudnia zastosowanie go w inny sposób. Jedną z
możliwości przełamywania fiksacji jest kształtowanie dyspozycyjności funkcji, czyli
umiejętności zastosowania tego samego przedmiotu w różny sposób
● Zjawisko transferu – Transfer negatywny może utrudnić rozwiązanie problemu.
Transfer pozytywny może to ułatwić.
 7. EMOCJE

1. Definicje, ogólne rozróżnienia

2. Poznanie a emocje
3. Komponenty procesu emocjonalnego
4. Źródła emocji
5. Reakcje emocjonalne
6. Rodzaje emocji
7. Regulacyjny charakter emocji

1. DEFINICJE, OGÓLNE ROZRÓŻNIENIA

Człowiek nie tylko poznaje, myśli, ale też przeżywa, doznaje, odczuwa

Dwuaspektowość życia psychicznego: myślenie, poznawanie tego, co nas otacza i nas

samych, a także przeżywanie (pozytywne lub negatywne)tego, co poznajemy i w ten sposób
ustosunkowanie się DO lub OD poznawanej rzeczywistości.

Poznanie jest związane z ośrodkowym układem nerwowym i jest skierowane głównie na

świat zewnętrzny, jest bardziej obiektywnym odzwierciedleniem rzeczywistości.

Poznanie jest związane z ośrodkowym układem nerwowym i jest skierowane głównie na

świat zewnętrzny, jest bardziej obiektywnym odzwierciedleniem rzeczywistości. Procesy
emocjonalne natomiast są uzależnione głównie od wegetatywnego (autonomicznego) układu
nerwowego, a więc od cielesności człowieka i są raczej subiektywnym przeżywaniem świata.

Jednym z wrażeń, który mamy analizując badania nad emocjami jest to, że w literaturze jest
chaos i brak jednoznacznego określenia emocji. Poniżej jednak próba definicji
Emocje to siły, energie, które pobudzają (inicjują) i ukierunkowują aktywność człowieka
oraz ustosunkowują nas do lub od poznawanej rzeczywistości.

Procesy emocjonalne spełniają rolę napędową i regulacyjną w działalności człowieka i w jego

stosunkach ze środowiskiem fizycznym i społecznym. Wpływ procesów emocjonalnych może
być zarówno pozytywny na nasze procesy poznawcze i relacje społeczne, jak i negatywny.

Istnieje kilka różnych terminów określających emocje, często zamiennych, albo zachodzących
na siebie: emocje, uczucia, procesy afektywne, nastrój. Największe trudności w rozróżnieniu
terminów emocje – uczucia. Żeby uniknąć kontrowersji będziemy używali terminu emocja
lub emocje.
Poza tym w zależności od tego, na jaki aspekt emocji zwrócimy uwagę, tak je opisujemy:
fizjologiczne koncepcje emocji, mózgowe koncepcje emocji, kulturowe koncepcje emocji,
ewolucyjne koncepcje emocji, kognitywistyczne koncepcje emocji
 Podstawowe elementy definicyjne emocji wg. K. Oatleya i J. Jenkins:
● Emocja spowodowana jest przez świadome lub nieświadome wartościowanie
zdarzenia lub sprawy, jeżeli zdarzenie sprzyja sprawie, to przeżywamy emocje
pozytywne, jeżeli nie sprzyja – negatywne
● Emocje powodują gotowość do działania
● Konkretna emocja jest przeżywana jako odrębny stan umysłu

Jednym z bardziej powszechnie akceptowanych podejść do zrozumienia emocji są

aktywacyjne teorie emocji. W ramach tego myślenia wyróżnia się pięć kolejno po sobie
następujących faz procesu emocjonalnego.
● Neutralna recepcja; w fazie rejestracji jest rejestrowana stymulacja, która ma
charakter neutralny (np. obraz na siatkówce w oku);
● Ocena; oceniana sytuacja jest odbierana jako dobra lub zła; korzystna lub
niekorzystna; w tej fazie zaczyna się proces emocjonalny
● Pojawienie się tendencji do działania; np. zbliżenie do przedmiotu uznanego jako
dobry lub oddalenie od przedmiotu uznanego jako zły
● Wystąpienie emocji, czyli subiektywnego przeżycia wraz z komponentem
wisceralnym
● Pojawienie się działania sterowanego przez emocje; działania te mogą być różne,
cechą wspólną tych działań jest duża dynamika i ograniczony charakter kontroli
intelektualnej

2. POZNANIE A EMOCJE

Dyskusja na temat prymatu emocji nad poznaniem lub odwrotnie trwa od wielu lat.
Są autorzy, którzy uważają, że procesy poznawcze poprzedzają emocje (tzn. że warunkiem
pojawienia się emocji jest ocena, szacowanie danego bodźca) np. Richard Lazarus
(1920-2002). Zanim emocja wystąpi ludzie świadomie lub nie szacują, co to dla nich lub ich
bliskich znaczy.

Są też tacy autorzy, którzy uważają, że emocje są pierwotne wobec poznania – Robert
Zajonc (1923-2008). Systemy afektywne i poznawcze są głównie niezależne, ale to emocje
mają większe znaczenie dla życia ludzkiego i powstają jako pierwsze w stosunku do poznania.
Bodźce nasycone afektywnie są w stanie nasycić następny obojętny bodziec emocjami
(zjawisko torowania afektywnego)

Patriotyczna dygresja
Robert Bolesław Zajonc (1923-2008) był amerykańskim psychologiem polskiego pochodzenia,
urodzony w Łodzi. Znany jest głównie z prac z psychologii społecznej i relacji pomiędzy
emocjami a poznaniem. M.in. robił badania nad tym, czy ludzie żyjący w małżeństwie po
dłuższym czasie nie upodabniają się do siebie (empatia a rysy twarzy).
 Na poszukiwanie poznawczych źródeł emocji i jednocześnie na określenie reakcji między
emocjami a poznaniem zaważyły m.in. słynne badania Stanleya Schachtera i Jeromy E.
Singera nad poznawczym charakterem emocji. Schachter wykazał eksperymentalnie, że
przeżywanie emocji przez człowieka zależy zarówno od czynników hormonalnych, jak i od
oceny poznawczej zjawiska.
W eksperymencie podano badanym adrenalinę (mówiono, że otrzymują preparat
witaminowy Suproxin), która podwyższyła stan napięcia emocjonalnego. To jednak, jakie
emocje ludzie przeżywali, zależało od przyjętej interpretacji (np. zależnej od wpływu
ekpserymentatora). Stąd też niektórzy swój stan określali jako euforię, inni jako złość, w
zależności od tego, jaki rodzaj przeżywanych emocji zasugerował im eksperymentator.
Przedstawiona zasada pokazuje, jak bardzo stan przeżyć człowieka zależy od poznawczej
interpretacji.

Emocje pełnią też wyjątkowo ważną rolę w procesach poznawczych. Funkcja emocji w
procesach poznawczych może być następująca:
● Funkcja orientacyjna; emocje dostarczają obiektach, zdarzeniach i osobach ważnych z
punktu zaspokojenia potrzeb
● Funkcja aktywacyjna; emocje dostarczają energii do uruchomienia i przeprowadzenia
operacji poznawczych
● Funkcja modulacyjna; emocje dostarczają takiej ilości energii, która zapewnia
optymalne funkcjonowanie procesów poznawczych
● Funkcja metapoznawcza; emocje pozwalają na wybór takich procedur poznawczych,
które są najbardziej efektywne w danej sytuacji

Wydaje się, że funkcja orientacyjna emocji jest najbardziej znacząca dla poprawnego
poznawczego funkcjonowania człowieka. Z literatury bardzo znane są dwa przykłady
pokazujące, jak zmienia się życie człowieka po zaburzeniu poprawnego funkcjonowania
emocji
● Przypadek P. Cage’a po wypadku i uszkodzeniu mózgu, który spowodował zaburzenia
funkcjonowania emocji
● Przypadek alekstymika

3. KOMPONENTY PROCESU EMOCJONALNEGO

W procesie emocjonalnym możemy wyróżnić cztery komponenty:

● Pobudzenie emocjonalne
● Znak emocji
● Jakość emocji
● Siła procesu emocjonalnego