TECHNIKI PRACY NAUKOWEJ

dr. M. Kulik
29 października, godz. 11 – 13:35 s. 117
Egzamin „0” – 19 listopada – piątek - godz. 10:45, sala 117, ok. 45 min. (czarny lub niebieski
długopis + kolorowy; kartka) – test + pytania otwarte
Jak rozumiem termin nauka? (na podstawie uzyskanej wiedzy)
Nauka skodyfikowana, w której powstały określone dziedziny naukowe, narodziła się w Starożytnej
Grecji – Akademii Platońskiej, naukach Arystotelesa.
Czym dla mnie jest nauka?
Nauka to sposób rozumienia rzeczywistości, zdobywania wiedzy na temat zachodzących w niej
zjawisk, która musi być (wiedza) komunikowalna i możliwa do zweryfikowania.
Naukę podzielono na kilka rodzajów:
♥ Episteme (epistemologia)
o umiejętność odpowiedzi na pytanie – dlaczego? Nauka nie jest objawieniem. Należy
włożyć w nią wysiłek, to świadomy proces.
o Zmysły mogą być pomocne do tworzenia nauki, ale są jedynie bazą. Wymagają
myślenia, wyciągania wniosków.
o Czy to spojrzenie jest aktualne dziś? Przykład fizyków, wśród których teoretycy
uważają się za lepszych. Jednak teoria i praktyka są pod pewnymi względami
komplementarne.
♥ Doxa
o Nasze przekonanie o charakterze spekulatywnym
o Na podstawie naszych przekonań (doxa) możemy przejść do tworzenia teorii
(episteme)
♥ Techne
o Np. architektura – wiemy jak zbudować dom
Co ważnego twierdzą filozofowie?
♥ Wiedza a posteriori – obserwujemy dzieci i wydaje nam się, że ich zachowanie jest wynikiem
stresu, ale w wyniku kolejnej obserwacji dochodzę do wniosku, że zachowanie dzieci jest
jednak spowodowane przez inny czynnik. Cień i złodziej – jak zapale światło to okazuje się,
że to jednak drzewo.
Wiedza w psychologii:
♥ Deklaratywna – wiedza typu „wiem, że” – dotycząca faktów, wydarzeń, historyczna
♥ Proceduralna – wiedza typu „wiem, jak” – mogę mieć problem aby opowiedzieć jak daną
czynność wykonać, ale potrafię to zrobić
♥ Jawna – wiem, że ją mam, nawet jeśli nie mogę sobie przypomnieć, to mam do niej dostęp
♥ Niejawna – nabyta przez przypadek, w sposób nieświadomy
Zasady dotyczące wiedzy:
 ♥ Mocna zasada racjonalności -moja pewność z jaką głoszę jakiś pogląd, polega na
możliwości jego uzasadnienia. Im bardziej jestem czegoś pewna, tym silniejszych narzędzi do
weryfikacji musiałam użyć.
♥ Słaba zasada racjonalności; mogę przekazać, a ktoś może to zweryfikować
o Intersubiektywna komunikowalność – potrafimy przekazać wiedzę innym osobom,
w taki sposób, aby druga osoba to zrozumiała
o Intersubiektywna sprawdzalność – inna osoba ma narzędzia, ma metody, aby to
zweryfikować
Wiedza spekulatywna – dawne sposoby wyjaśniania rzeczywistości, nienaukowe, nieweryfikowalne,
np. mitologia.
Wiedza irracjonalna – nie podlega racjonalności, jest niewytłumaczalna i nieweryfikowalna –
ezoteryka, numerologia, teoria spiskowa.
Wiedza a nauka:
♥ Nauka to jeden z rodzajów wiedzy ludzkiej,
♥ Wiedza najlepsza, najbardziej adekwatnie opisująca rzeczywistość,
♥ Wiedza naukowa genetycznie wywodzi się z wiedzy potocznej,
♥ Nauka “to po prostu uporządkowana lub zorganizowana wiedza zdroworozsądkowa” (Nogel,
1962),

Problem demarkacji czyli nauka a inne dziedziny

Demarkacja – filozoficzny problem rozróżnienia nauki od innych dziedzin.
♥ Nauka ma charakter empiryczny (empiria nie jest warunkiem koniecznym, są przecież też
nauki teoretyczne)
♥ Nauka dąży do pewności ustaleń (to co odkrywamy, nigdy nie są rzeczą ostateczną)
♥ Naukowcy stosują metody naukowe
♥ Nauka opisuje świat obserwowalny
♥ Nauka ma charakter kumulatywny i progresywny (Nickles, 2006)

♥ Naukowe są twierdzenia, które dają się sfalsyfikować – Popper

♥ Nie istnieje jedno kryterium naukowości; kryteria te są historycznie zmienne – Kuhn, Duhem
Wybrane kryteria naukowości wiedzy:
● Mocna zasada racjonalności między dogmatyzmem, a sceptycyzmem,
● Zdolność do samokrytycyzmu i samokontroli,
● Wysoki stopień teoretyczności wiedzy naukowej,
● Wysoka moc eksplanacyjna, czyli wyjaśniająca,
● Wysoka moc prognostyczna.

Jak rozumiem termin pseudonauka?

♥ Pseudonauka – rodzaj nieakceptowanego powszechnie przez środowisko naukowe zbioru

twierdzeń, które aspirują do miana nauki, lecz nie spełniają jej podstawowych reguł, a w
 szczególności nie są oparte na metodzie naukowej i nie są intersubiektywnie weryfikowalne
(nie mają oparcia w sprawdzalnych i możliwych do powtórzenia doświadczeniach).
♥ Pseudonauka posługuje się językiem naukowym, jednak uzasadnione nim hipotezy, teorie i
twierdzenia naukowe nie znajdują potwierdzenia w badaniach naukowych. W skrajnej sytuacji
stoją nawet w sprzeczności z teoriami sprawdzonymi naukowo.
♥ Spisek - tajne porozumienie grupy osób dla osiągnięcia jakiegoś celu

♥ Teoria spiskowa (– (konspiracjonizm) – próba wyjaśnienia genezy zdarzenia, przebiegu

wydarzeń lub sytuacji, stojąca w opozycji do powszechnie uznanej wersji, wynikająca z
przeświadczenia o istnieniu spisku, czyli zakamuflowanej działalności grupy osób, które
rzekomo zawarły tajne porozumienie dla osiągnięcia jakiegoś celu, zatajając prawdę przed
opinią publiczną.)
Teoria spiskowa
♥ teoria wyjaśniająca dane wydarzenie lub praktykę przez odwołanie się do intrygi zawiązanej
przez ludzi posiadających znaczne wpływy, którzy starają się ukryć swoją rolę, przynajmniej
do czasu zrealizowania swoich zamiarów (Sunstein, Vermeule, 2009)
♥ Rodzaje:
o Dotyczące konkretnego wydarzenia
o Teorie systemowe
▪ Liczne teorie spiskowe połączone w jeden globalny plan
▪ Wskazanie autora/autorów owego plany
o Superkonspiracje
▪ Wielopoziomowa struktura, teorie spiskowe nabudowane są na innych
teoriach spiskowych
▪ Jan van Helsing
▪ „I tak to się toczy… Niczemu zapobiec już nie można. O tym, że świat
zostanie – celowo – zalany przez wielką falę terroryzmu, jeden z moich
najlepszych przyjaciół usłyszał od wielkiego mistrza pewnej berlińskiej….
Cechy myślenie spiskowego
♥ Nie ma przypadków czy zbiegów okoliczności, wszystko jest zaplanowane (choć my możemy
tego planu nie znać) (jeśli jedna osoba czuje się źle po szczepionce, to nie był przypadek! To
był plan, choć nie może być przedstawiony)
♥ Nic nie jest tym, na co wygląda, wszystko jest mistyfikacją
♥ Wszystko można ze sobą połączyć
……………..
Co łączy różne teorie spiskowe?
♥ Odwołanie do tradycji, starożytności i wiedzy tajemnicy
♥ Guru/wyznawcy
♥ Biznes
♥ Amerykańscy naukowcy
♥ Przeciwstawienie się środowisku naukowemu
♥ Wiara w spisek
♥ zazjawisk bez wytłumaczenia mechanizmów
Dlaczego ludzie wierzą w teorie spiskowe
♥ Teorie spiskowe pozwalają na:
 o Redukcję poczucia alienacji
o Redukcję poczucia bezsilności
o Uproszczenia
o Pozwalają łatwo wytłumaczyć złożone zjawiska
o Pozwalają zredukować wrogość (Abalakina – Paap, 1999)
♥ Redukcja bezradności, niepewności, identyfikacja z grupą (Doliński, Szynal, 2020)
Nauka a pseudonauka
♥ Nauka nigdy nie mówi ostatniego słowa
♥ Zaawansowana specjalizacja i bycie ekspertem czyli kto mówi i skąd
♥ Wiara i zaufanie + instytucje kontrolne
♥ Empiria
♥ Brzytwa Ockhama, czyli „Bytów nie mnożyć, fikcyj nie tworzyć, tłumaczyć fakty jak
najprościej.” (Napiórkowski, 2017; Taler, 2014)
Brzytwa Ockhama
♥ Zasada ekonomii myślenia
♥ „Nie należy mnożyć bytów ponad potrzebę” (Entia non sunt multiplicanda praeter
necessitatem)
♥ Nie należy wprowadzać nowych pojęć czy założeń bez mocnych podstaw
♥ Mniejsza liczba założeń, prosty model teoretyczny uważany jest za najlepszy
♥ W praktyce?
o Funkcjonalność
o Prostota
o Lepsze jest wrogiem dobrego (lepszy jest skończony produkt, ale nie idealny, niż
idealny ale nie skończony)
Praca naukowa
♥ Badania naukowe – działania zmierzające do tego, aby osiągnąć jakiś rezultat
♥ Dzieło naukowe – efekt finalny pracy naukowej (zaprezentowanie wiedzy)
♥ Nie jest tożsama z publicystyką i literaturą piękną
♥ Nie ocenia, a odzwierciedla rzeczywistość (pisząc artykuł nie napiszę, że pedofile są złymi
ludźmi)
♥ Ma charakter twórczy (należy porównać ze sobą, podsumować, wyciągnąć jakiś wniosek, co
napisali różni autorzy, a nie jedynie podać co one twierdzą)
Rodzaje pracy naukowej
1. Badawcze, koncepcyjne, metodologiczne (np. Freud pozostał na etapie koncepcyjnym)
2. Teoretyczne, eksperymentalne
3. Indywidualne, zbiorowe
4. Analityczne, syntetyczne (dogłębna analiza konkretnego zjawiska/wszystkie prace mające
charakter przeglądowy, przeglądy badań, przeglądy literatury np. z ostatniej dekady dot.
Konkretnego przypadku, idealne dla naukowców
5. Problemowe, przyczynkowe (problemowa przedstawia jakieś nowe zjawisko, koncepcyjna,
prezentuje nową teorie/ przyczynkowe to wszystkie drobniejsze prace weryfikujące daną
teorię)

Wykład 3 - od czytania do pisania

1. Aktualny stan wiedzy
 (ostatnie 15-20 lat, pozycje zgodne z tematem, pozycje różnojęzyczne, sięgamy do
autorytetów, klasyków, raczej artykuły niż podręczniki, artykuły nazywamy
nazwiskami/tytułami, nie nadpisujemy pracy na jednym pliku, za każdym razem jak
siadamy, dajemy nowy plik z odpowiednią datą, tworzymy plik z bibliografią, z
prawidłowymi “odpisami”)
a. Academic Search Complete
a. ERIC
b. MEDLINE
c. PsycINFO (baza APA)
d. PsycARTICLES
e. EBSCO
f. Google Scholar
g. strony konkretnych czasopism
0. Co czytać?
0. Jak czytać?
1. notatki!
2. czytanie krytyczne - na ile mi się to przyda? jak to odpowiada na
pytania, na które poszukuję odpowiedzi? jaki jest związek tekstu z
innymi tekstami?
a. ustalamy limit bibliografii - zarówno ilościowy, jak i czasowy; jeśli o naszym limicie
0. CZYTANIE SELEKTYWNE
a. cel czytania - po co czytam dany tekst?
a. tytuł książki - jest często mylący, nie sugeruj się
b. kto jest autorem? - jaki posiada dorobek, czym się zajmuje (prace doktorskie są bardzo
pomocne)
c. czytamy wstęp, podsumowania rozdziałów, zakończenie / abstrakt, wstęp, dyskusja
d. spis treści - co zawiera pozycja, tematy przewodnie, kluczowe słowa
e. obejrzyj tabele, obrazy, wykresy
f. recenzent czyta abstrakt, wstęp, podsumowanie i dyskusję - rzadko całość
0. Czytanie EFEKTYWNE
a. czytanie wg akapitów lub krótkich części tekstu
a. szukanie słów-kluczy i najważniejszych informacji
b. PRZYGOTOWANIE LISTY PYTAŃ PRZED LEKTURĄ
0. Metoda hierarchiczna:
a. informacje wypunktowane, ułożone w kolejności ważności i szczegółowości
.warto wypunktowywać treść
0. TABELE:
a. jeśli można coś porównać/zestawić w ten sposób, warto to zrobić
0. METODA CORNELLA (nie zrozumiałam, na czym polega)
a. od faktów do informacji do słów kluczy
0. Programy do notowania na kompie: (linki w prezce na Teamsie)
a. Docear
a. Scrivener
b. Zotero
c. Mendeley
0. PLAGIAT, WSPÓŁAUTORSTWO A PODZIĘKOWANIA
a. plagiat
.plagiat - skopiowanie utworu, także jego fragmentu i przypisanie sobie autorstwa (nie podanie
autorstwa)
i.system antyplagiat ma 20% tolerancji, ale cytaty też wychwytuje jako plagiat
 ii.rodzaje:
1. plagiat jawny (kopiuję fragment tekstu)
2. plagiat ukryty (skopiowanie czyjegoś pomysłu na badania, na
zestawienie treści etc)
3. autoplagiat - ponowne opublikowanie własnej twórczości, np.
artykułu lub jego fragmentu
iii.pomoc statystyka - ogólnie okej, ale nie możemy poprosić statystyka o napisanie całego
rozdziału
a. współautorstwo
.współautor - osoba, która miała znaczący wkład merytoryczny w powstałe dzieło
i.nie można nie zawrzeć współautora, ani też zawrzeć fałszywego współautora
a. podziękowania
.jeśli ktoś nie miał znaczącego wpływu merytorycznego, ale pomagał - dziękujemy
i.można dedykować pracę
0. Z czego składa się praca magisterska?
a. wzór strony tytułowej - na stronie instytutu (trzeba ten koniecznie)
a. oświadczenia (aktualne!!) - na stronie instytutu (trzeba je mieć!)
b. kod pracy (wybieramy jeden)
c. słowa kluczowe (3-5)
d. spis treści - wg automatycznego spisu treści w wordzie najlepiej
e. abstrakt (nie trzeba, ale lepiej mieć)
f. wstęp:
.wizytówka pracy, piszemy go na końcu, ma na celu zainteresowanie pracą, nie piszemy
truizmów, to ma być przyciągające - cytat, pytanie
i.o czym jest praca (w czasie teraźniejszym)
ii.nie podajemy wyników
iii.opis konstrukcji pracy (jakie rozdziały, o czym)
a. część teoretyczna:
.jeden rozdział, zmienne w podrozdziałach
i.to nie jest przepisywanie teorii, ale też próba krytyki
ii.wielkość tego rozdziału musi być proporcjonalna do innych części
iii.musimy wujaśnić, czemu do naszych badań wybieramy daną teorię
iv.Cel badania - teoretyczny i praktyczny
v.każdy fragment teoretyczny powinien kończyć się podsumowaniem
vi.kończymy podpunktem “aktualny stan badań” - czy dane zjawisko było już badane, co z tego
wyszło, gdzie są luki, skąd nasze badania
vii.trzeba wykazać związki między zmiennymi!!
viii.Jeśli podajemy kilka definicji, teorii, zawsze mówimy, którą wybieramy
ix.Wybieramy teorie, które pasują do narzędzi bądź odwotnie, ale to musi do siebie pasować
a. Część metodologiczna
.Krótsza od teorii
i.Przedmiot badań - zebranie w kilku akapitach, co badamy
ii.Formułujemy problem badawczy (zdanie twierdzące), warto tutaj podać definicje, rysunek
modelu teoretycznego
iii. Pytania badawcze - jedno bądź więcej, ogólne bądź szczegolne
iv.Hipotezy - odpowiedzi na pytania badawcze, choć nie zawsze muszą być
v.Zmienne
vi.Wskaźniki
vii.Opis grupy badanej, charakterytyka demograficzna - tylko to, co jest istotne
viii.Opis narzędzi badawczych - autor, autor adaptacji i tłumaczenia, konstrukcja (skalę, ilość
pytań), jak się wypełnia ten test, jaki jest sposób wyznaczania wyników, wskaźniki
psychometryczne, trafność, rzetelność, normalizacja, interpretacja, sposób prowadzenia
badania, w tym ile rozdano ankiet, ile wypełniono etc
ix.Nie ma potrzeby definiowania terminów metodologicznych
a. Rozdział empiryczny
.Odzwierciedlenie rozdziału teoretycznego - zmienne opisujemy w kolejności takiej jak w
teorii
i.Zanim opiszemy korelacje czy wpływ, opisujemy poziom danej cechy w grupie - od prostych
do skomplikowanych statystyk
ii.Nie dublujemy informacji - albo wykres albo tabela
iii.Nie stosujemy wykresów kołowych, tylko zgodne z APA!
iv.Każdy wykres/tabela musi być opisany w tekście, z wyraźnym odnośnikiem
v.Wykres czy tabela powinna się zawrzeć w jednej stronie
vi.Zawsze zamieszczamy legendę
vii.Podsumowanie - nie tylko statystyczne, ale też psychologiczne
viii.Weryfikacja hipotezy badawczych (może być tabela), musimy przytoczyć hipotezy
ix.Dyskusja wyników - b. istotne. Odniesienie wyników do literatury, jeśli wyniki są sprzeczne,
staramy się odpowiedzieć na pytanie dlaczego, jeśli wyniki są niejednoznaczne, też
próbujemy wyjaśnić, dlaczego, ograniczenia badania, samokrytyka, odniesienie do
najnowszej literatury, do czego można wykorzystać nasze badania?, odniesienie do celów
badania, co jest najważniejsze w badaniach, co jest nowatorskie, jakie są dalsze kierunki
badań - nowe pytania itp.
a. Zakończenie jest odzwierciedleniem wstępu
.Co badaliśmy, jakie są wniksi i perspektywy
a. Bibliografia
b. Aneks
.ankieta własna
i.Metody badawcze (jeśli nie są powszechnie znane)
ii.Spis tabel i wykresów - choc niepotrzebny
iii.Wykaz skrótów - jeśli używamy wielu
0. Praca powinna być jednolita, niekoniecznie zgodna z APA, można wybrać - osobowo
lub bezosobowo, numery stron - na dole po prawej lub na środku, od spisu treści do aneksu,
nie stosujemy przypisów dolnych
0. Objętość - tak, żeby było wystarczająco, ale nie mniej niż 60 stron
0. Bibliografia - minimum 30 pozycji
0. Nacobezu - wstęp, abstrakt, spis treści, dyskusja, zakończenie, bibliografia
0. Kolory, jeśli już - kontrastujące
0. Przy formatowaniu bierzemy pod uwagę wygodę czytelnika

Problem badawczy

● ZAWSZE wyrażamy zdaniem twierdzącym

● Powinien być wynikiem tego, co nas interesuje
● Czego ja nie wiem – czego w nauce brakuje, jakich badań nie było. Nowatorstwem
jest także replikacja, po jakimś czasie
● W jakich etapach dochodzimy do ostatecznego problemu badawczego – Kothari
Problemem badawczym jest określenie zależności pomiędzy wypaleniem zawodowym
pielęgniarek a ich postrzeganiem obrazu samego siebie.
Pytanie badawcze
● Musi mieć formę zdania pytającego
● Jeżeli nie potrafimy udzielić odpowiedzi na danie pytanie, to z punktu widzenia
filozofii nauki nie zadajemy pytania
● Do rzeczy policzalnych jest liczba, ilość jest do rzeczy niepoliczalnych!!!!!
● Pytanie rozsztrygnięcie?
o Czy
● Pytanie dopełnienie – zawsze musimy poprzedzić je pytaniem „czy?” – służą
doprecyzowaniu uzyskanych informacji
o Jaki
o W jakim zakresie/stopniu
o Kiedy
o O ile
● Dwie zasady
o Jasność
▪ Jak bardzo agresywne są maturzystki?
▪ Co jest w głowie u ekstrawertyka?
o Rozstrzygalność – czy jeżeli postawie jakieś pytanie, to mam narzędzie, żeby
na nie odpowiedzieć; czy istnieje analiza statystyczna, która będzie
umożliwiała zbadanie zjawiska
▪ O czym myślą psy podczas sesji dogoterapii?

Hipoteza badawcza
● Hipotezy stawiamy na podstawie przeglądu literatury, wcześniejszych badań, i na
podstawie naszych obserwacji i intuicji
● Piszemy treść hipotezy, a pod spodem piszemy zdanie, że ta hipoteza została
sformułowana na podstawie badań, i piszemy jakich.

Klasyczny schemat
● Problem badawczy
● Pytanie badawcze (może być jedno ogólne i resztę szczegółowych)
● Hipoteza bądź hipotezy
o (jeśli mamy badanie eksploracyjne i bardzo nowatorski temat to nie stawiamy
hipotez, bo mogą one ograniczyć nasze myślenie, to trochę jak wróżenie z
fusów, bo nic na ten temat nie wiemy)
o (Hipotez nie może być też za dużo.)
o Każda hipotez powinna mieć numer: H1, H2, H3…

Konceptualizacja i operacjonalizacja
● Konceptualizacja to nic innego jak odniesienie się do konstruktów teoretycznych,
czego efektem może być przygotowanie teoretycznego modelu badań własnych, czyli
graficznego przedstawienia naszych założeń
● Najlepiej przedstawiać teorie według jakiegoś klucza, tak aby były uporządkowane,
np. chronologicznego, według jakiegoś czynnika
● Przegląd literatury, musi się kończyć jasnym wskazaniem na jakiej teorii bazuje, i
dlaczego
● Musi być spójność, teoria a narzędzie!!!
● Jeżeli chcemy używać synonimów, to musimy je wyjaśnić
● Jakość życia – subiektywna vs. obiektywna

O czym pamiętać
● Freud, S. (1899/2020)
● Inicjału imienia stosujemy, gdy mamy kilka osób o tym samym nazwisku
● Jeśli mamy autora, który wydał kilka prac w tym samym roku, wpisujemy a, b, c, d…\
● Kiedy jest zjawisko, które w literaturze polskiej ma kilka tłumaczeń, podajemy w
nawiasie angielską nazwę