ch¬ng 7

C¬ cÊu quay

7.1. VÊn ®Ò chung

§èi víi c¸c lo¹i m¸y trôc cã cÇn nh : cÇn trôc th¸p, cÇn trôc ch©n ®Õ, « t« cÈu, cÇn
trôc b¸nh lèp, b¸nh xÝch. v..v thêng cã c¬ cÊu quay dïng ®Ó kÕt hîp c¬ cÊu n©ng nh»m
n©ng h¹ vËt trong kh«ng gian bao quanh tÇm v¬n cña cÇn. C¬ cÊu quay gåm cã hai phÇn
chÝnh: 2
3

- Bé phËn tùa quay ®îc l¾p cè

®Þnh trªn bÖ m¸y lµm nhiÖm vô ®ì,
®iÓm tùa vµ ®Þnh t©m cho phÇn
kÕt cÊu ®éng ( bÖ quay) quay. BÖ
m¸y cè ®Þnh cã thÓ l¾p cè ®Þnh trªn
nÒn hoÆc cã c¸c b¸nh xe di chuyÓn
trªn ®êng ray hoÆc c¸c lo¹i ®êng di
6
chuyÓn kh¸c. Bé phËn tùa quay cã thÓ
lµ vßng tùa quay hay bµn quay n»m 5
3120 (26120 z)
4
trong mÆt ph¼ng ngang (h×nh 7-1) 4000
hoÆc bé phËn tùa quay kiÓu cét, n»m
trong mÆt ph¼ng ®øng (h×nh 7-2). 1
Trªn bÖ m¸y cßn l¾p mét vµnh r¨ng 4
hoÆc vµnh chèt cè ®Þnh vµ ®ång
t©m víi bé phËn tùa quay ®Ó b¸nh
r¨ng cuèi cña c¬ cÊu ¨n khíp vµ lµm
®iÓm tùa quay vßng.
55

- C¬ cÊu quay ®îc l¾p trªn bÖ

0

quay 7 (h×nh 7-1). BÖ quay lµ khung

kÕt cÊu thÐp l¾p trªn bÖ m¸y; trªn ®ã
cã l¾p c¬ cÊu n©ng, th¸p, cÇn, ca
bin.v..v. H×nh 7-1. C¬ cÊu quay: 1- Hép gi¶m tèc b¸nh
7.2. Bé phËn tùa quay vÝt trôc vÝt, 2- Khíp ma s¸t, 3- Lß xo, 4- Vµnh r¨ng tùa
KÕt cÊu cña bé phËn tùa quay quay, 5- Vßng ray l¾p trªn bÖ cè ®Þnh, 6- B¸nh xe l¨n,
7- BÖ quay
phô thuéc kÕt cÊu chung cña tõng
kiÓu m¸y cÈu. Th«ng thêng cã hai lo¹i
thiÕt bÞ tùa quay: kiÓu cét ( mÆt ph¼ng ®øng) vµ kiÓu ph¼ng ( thêng lµ æ bi lín hoÆc
b¸nh xe l¨n) n»m trªn mÆt ph¼ng ngang vµ cßn gäi lµ vßng tùa quay. Vßng tùa quay cã thÓ lµ

164
kiÓu b¸nh tùa hoÆc con l¨n tùa. Lo¹i nµy kh«ng cã kh¶ n¨ng chèng lËt. Vßng tùa quay kiÓu
con l¨n hoÆc æ
bi lµ lo¹i chèng lËt tèt. §èi víi c¸c cÇn trôc th¸p hiÖn ®¹i thêng sö dông lo¹i vßng tùa
l¨n nµy.
H
7.2.1. ThiÕt bÞ quay kiÓu cét a
Lµ lo¹i lÊy cét lµm trôc quay. Lo¹i a-a'
nµy thêng dïng cho cÇn trôc cét. Cã u 2
®iÓm lµ chiÕm Ýt diÖn tÝch. Ngoµi
ra còng dïng cho cÇn trôc th¸p, cÇn trôc e1 G Q+Gxe Q+Gxe
c¶ng, cÇn trôc næi. L

h
Trªn h×nh 7-2 giíi thiÖu lo¹i cÇn
trôc cét quay

hk
1. CÇn trôc víi cét quay:
Lo¹i nµy cã hÖ thèng tùa quay gåm
hai æ trªn vµ æ díi. æ trªn chÞu lùc H
ngang HT, æ díi chÞu lùc ngang HD vµ
lùc ®øng V tõ träng lîng c¸c phÇn vµ t¶i
träng n©ng. X¸c ®Þnh lùc t¸c dông lªn V
c¸c gèi tùa theo c«ng thøc:
H×nh 7-2. CÇn trôc cét quay
V = Q + G + Gxe , N; (7-1)

HT = HD = H = , N; (7-2)

trong ®ã:
Q - träng lîng vËt n©ng, N;
G - träng lîng toµn bé cÇn trôc, N;
Gxe- träng lîng xe con, N;
a, e1 - kho¶ng c¸ch tõ vËt n©ng vµ träng lîng xe con, träng lîng kÕt cÊu thÐp ®Õn trôc
quay cña m¸y trôc, m.
§é lín cña m« men ma s¸t æ ( m« men c¶n quay cña cÇn trôc cét do lùc c¶n tÜnh) phô
thuéc gi¸ trÞ cña c¸c ph¶n lùc ngang cña æ trªn, æ díi, lùc c¶n ma s¸t æ chÆn ®øng vµ kÕt cÊu
cña tõng lo¹i æ (h×nh 7-3)
§èi víi æ b¹c cã thÓ tÝnh m« men c¶n:
M = Hf1 ; (7-3)
Mv - m« men ma s¸t æ ®øng, do lùc V g©y nªn:
165
 r

d)
c)
a)

r' d d

l
r1

l
r2
r"

k)
b) e) h)

H×nh 7-3. C¸c lo¹i æ tùa quay trªn vµ díi cña hÖ thèng tùa quay kiÓu cét: a- æ trªn æ trô, b- æ
díi æ trô vµ æ bi chÆn, c- æ trªn æ bi tù lùa hai d·y, d- æ trªn æ b¹c, e- æ díi æ bi ®ì vµ æ bi chÆn,
h- æ díi æ trît ®ì vµ chÆn, k- æ díi kÕt hîp b¹c ®ì vµ æ bi chÆn.

Víi æ l¨n:
MV = Vfr1, Nm. (7-4a)

§èi víi æ trît cã mÆt ®¸y b»ng: Mv = Vf2 r2, Nm;

(7-4)
§èi víi æ trît cã mÆt ®¸y b»ng h×nh vµnh kh¨n:

Mv= , Nm; (7-5)

N
f1,2 - hÖ sè ma s¸t cña æ ®ì vµ æ ®øng;
H


f - hÖ sè ma s¸t l¨n cña æ bi chÆn;



rT,D - b¸n kÝnh ngçng trôc l¾p æ ®ì trªn vµ díi, m; D

r1 - b¸n kÝnh ngçng trôc l¾p æ bi chÆn díi, m; d N

r2 - b¸n kÝnh ngçng trôc æ trît ®¸y b»ng, m; d1
r3 - b¸n kÝnh ngoµi ngçng trôc æ trît díi, m;
r0 - b¸n kÝnh trong vµnh kh¨n, m. H×nh 7-4. Lùc c¶n quay khi
dïng con l¨n ®ì
166
 Vßng tùa quay kiÓu cét lµ lo¹i cã vßng ray trßn vµ c¸c con l¨n tùa g¾n trªn cét h×nh 7-4.
Khi sö dông con l¨n ®ì trôc quay, lùc vµ m« men ma s¸t cã thÓ tÝnh:

(7-6)

M« men ma s¸t sÏ lµ:

Mms= 2 , Nm; (7-7)

trong ®ã: V
D- ®êng kÝnh trôc quay, m; H

d - ®êng kÝnh con l¨n ®ì,

m;

h
e1
d1- ®êng kÝnh ngçng trôc
r
cña con l¨n, m;
e - hÖ sè ma s¸t l¨n, mm; H
G§T G Q
f - hÖ sè ma s¸t trît. ep L
Gèi ®ì díi lo¹i nµy thêng lµ
b1

hai æ: æ ®ì dïng bi hai d·y tù lùa

vµ æ chÆn thêng dïng bi c«n.
2. CÇn trôc víi cét cè ®Þnh
HÖ thèng tùa quay cña lo¹i
nµy còng cã hai æ trªn vµ díi, chØ H×nh 7-5. Lùc c¶n quay ë cÇn trôc cét cè ®Þnh
kh¸c æ trªn cã phÇn ®ì chÆn v× t¶i
träng ®øng ®Æt phÝa trªn (h×nh 7-5).
C¸c lùc t¸c dông lªn gèi tùa ®îc tÝnh theo c«ng thøc sau:
V = Q + G + G§T

HT = HD = H =

(7-8)
M« men c¶n do ma s¸t trong hÖ thèng tùa quay:

Mms= HTf + MHD + Mv

MHD - M« men ma s¸t æ díi do lùc ngang HD. M« men nµy phô thuéc vµo kÕt cÊu cña æ
®ì:

167
 - æ trît hoÆc æ bi tiªu chuÈn:
 
MHD= HDf (7-9)

d1
N N
- Lo¹i tùa b»ng 4 con l¨n (h×nh 7-6):

d
MHD = (7-10)

- Lo¹i tùa b»ng nhiÒu con l¨n: D

MHD= 1,25 (7-11)

Tùa quay kiÓu cét cè ®Þnh cßn ®îc sö dông ë c¸c cÇn
trôc th¸p (h×nh 7-7). ë ®©y cét cè ®Þnh lµ mét khèi chãp H×nh 7-6. Lo¹i tùa 4 con l¨n
côt. Trªn ®Ønh chãp côt ®îc l¾p æ bi ®ì chÆn lµm nhiÖm
vô
chÆn toµn bé träng lîng cña phÇn quay cïng t¶i träng n©ng, ®ång thêi lµ æ ®ì trªn. æ ®ì díi
lµ c¸c con l¨n hoÆc c¸c b¸nh xe ch¹y trªn vµnh ray chèng lËt.

1 2 3
H×nh 7-7. Tùa quay
kiÓu cét cè ®Þnh vµ c¬ 6
cÊu quay ë cÇn trôc
th¸p: 1- §éng c¬, 2-
Khíp + phanh, 3- Hép
gi¶m tèc b¸nh vÝt trôc
vÝt, 4- CÆp b¸nh r¨ng
ngoµi, 5- B¸nh r¨ng
cuèi, 6- æ ®ì trªn, 7- 4
C¸c con l¨n hoÆc b¸nh
xe chèng lËt, 8- Vµnh 7
r¨ng cè ®Þnh 5
8
7.2.2. Vßng tùa quay kiÓu æ bi
Vßng tùa quay kiÓu æ bi cã cÊu t¹o nh h×nh 7-8; bao gåm hai d·y bi ®îc liªn kÕt kÝn do
®ã ®iÒu kiÖn b«i tr¬n tèt vµ an toµn. Vßng tùa quay kiÓu bi cã thÓ lµ hai d·y bi cÇu, hai d·y
bi trô vµ cã thÓ lµ bi trô xÕp chÐo ch÷ thËp. C¸c lo¹i vßng tùa ®îc tiªu chuÈn ho¸ vµ chÕ t¹o
hµng lo¹t víi nhiÒu kÝch cì kh¸c nhau, th«ng thêng cã ®êng kÝnh ba bèn mÐt. Lo¹i vßng tùa
kiÓu bi cã nhiÒu u ®iÓm: KÕt cÊu cã h×nh vµnh khuyªn rçng nªn dÔ l¾p r¸p vµ bè trÝ trªn
bÖ ®ì, chiÒu cao nhá nªn gän gµng, kÕt cÊu nh×n chung ®¬n gi¶n vµ cã thÓ bè trÝ vµnh
r¨ng ¨n khíp trong ( hØnh 7-8a) hoÆc ¨n khíp ngoµi (h×nh 7-8b). Quü ®¹o chuyÓn ®éng cña
lo¹i æ bi nµy ®îc t¹o bëi hai ®êng nèi tõ ®iÓm tiÕp xóc cña bi ®ì trªn, vµ bi gi÷ díi qua t©m
168
bi vµ gÆp t©m ®øng cña æ bi A, B. Kho¶ng c¸ch cña hai ®iÓm nµy ®îc ký hiÖu b»ng h.
Lo¹i vßng tùa quay kiÓu bi nµy cã kh¶ n¨ng truyÒn vµ chÞu ®îc lùc P bÊt kú; lùc nµy gåm cã
hai thµnh phÇn P1, P2 vu«ng gãc (híng t©m) vµ song song víi trôc æ bi. §ång thêi mét m« men
lËt

L PhÇn quay
PhÇn quay
P2 P2




P  P


h

t
t

P1 P1


d

Dtb
Dtb
a) b)
H×nh 7-8. HÖ thèng tùa quay kiÓu æ bi chÆn phÇn quay ®Æt trong : 1- Bé phËn quay (tùa
trªn), 2- Bi ®ì trªn, 3- Vµnh ®ì trªn, 4- D·y bi ®ì díi, 5- Vµnh r¨ng quay, 6- Vµnh ®ì díi

M= P. L.
TÝnh
chän æ bi nµy L
chñ yÕu lµ PhÇn quay PhÇn quay
kiÓm tra ¸p


P2 P2


suÊt cña bi vµ

P


®êng ch¹y cña P

h

vßng ®ì vµ
t
t

P1 P1
kiÓm tra biÕn



Dtb Dtb
a) b)

H×nh 7-9. HÖ thèng tùa quay kiÓu æ bi chÆn phÇn quay ®Æt ngoµi

169
d¹ng côc bé t¹i ®iÓm tiÕp xóc cña bi vµ vµnh ®ì trong ®iÒu kiÖn lµm viÖc vµ t¶i träng yªu
cÇu.
Khi tÝnh to¸n s¬ bé ®Ó cÇn cã kÕt qu¶ nhanh th× chØ kiÓm tra ¸p lùc kh«ng ®æi. C¸c
bíc tÝnh to¸n ®îc thùc hiÖn: tríc tiªn lµ tÝnh lùc Qmax t¸c dông lªn viªn bi; lùc nµy phô thuéc
vµo ®é lín P vµ phô thuéc gãc tiÕp xóc  vµ  cña híng lùc P t¸c dông; phô thuéc kho¶ng
c¸ch L cña P ®Õn t©m quay cña æ bi vµ cuèi cïng lµ kho¶ng c¸ch h.
Khi tÝnh to¸n theo lý thuyÕt, kÕt qu¶ t×m ®îc ngêi ta ®· x©y dùng thµnh ®å thÞ víi gãc
tiÕp xóc =450. §å thÞ nµy ®îc thÓ hiÖn trªn h×nh 7-10 trong ®ã trôc tung lµ hÖ sè k, trôc
hoµnh lµ gãc . C«ng thøc tÝnh Qmax t¸c dông lªn mét viªn bi lµ:

Qmax= k , N; (7-12)

z - tæng sè viªn bi trong mét d·y,

P - tæng ngo¹i lùc t¸c dông lªn æ bi'
k - hÖ sè ph©n bè kh«ng ®Òu cña lùc 20
18 2
t¸c dông, cã thÓ t×m nã theo ®å thÞ trªn 16 1,5
h×nh 7-10. 14
Gãc  cã gi¸ trÞ d¬ng khi lùc P t¸c dông 12 L 1
phÝa trong lßng æ bi ( h×nh 7-8 ) vµ cã gi¸ 10 h=
trÞ ©m 0,8
9
k

8 0,6
khi lùc P t¸c dông bªn ngoµi vµnh æ bi (h×nh
7 0,4
7-9 a,b).
6 0,3
Kho¶ng c¸ch h ®îc x¸c ®Þnh:
5 0,2
h =Dtbtg (7-13)
Dtb - ®êng kÝnh trung b×nh cña æ bi, 4
t - kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c d·y æ bi.
3
DÊu (+) cho æ bi h×nh 7-8b vµ h×nh
7-9b; dÊu (-) cho æ bi h×nh 7-8a vµ h×nh 7-
9a. 2
-90 -60 -30 0 +30 +60 +90
TÝnh to¸n ®¬n gi¶n nhÊt lµ t×m hÖ sè 
k0. HÖ sè nµy tû lÖ thuËn víi ¸p suÊt kh«ng
®æi lín nhÊt gi÷a viªn bi vµ mÆt l¨n. §èi
víi bi cÇu l¨n trªn mÆt ph¼ng th×: H×nh 7-10. §å thÞ cña hÖ sè ph©n bè lùc kh«ng
®Òu k cña æ bi chÆn cì lín khi gãc tiÕp xóc =450
k0 = ; (7-14)

d - ®êng kÝnh cña viªn bi, mm.

170
 TÝnh to¸n nµy kh«ng kÓ ®Õn ¶nh hëng mÆt cong cña vµnh ®ì æ bi trong mÆt c¾t híng
t©m. MÆt cong cña vµnh ®ì bi cã kÝch thíc t¬ng ®¬ng víi ®êng kÝnh cña bi. Theo kinh
nghiÖm thùc tÕ nÕu ®é cøng bÒ mÆt cña bi vµ mÆt cong cña vµnh ®ì bi lµ HRC = 60 
65; nghÜa lµ ®é cøng cña vËt liÖu nµo mÒm h¬n cña mét trong hai bé phËn lµ viªn bi
hoÆc vµnh ®ì theo Vickese HV = 800, th× gi¸ trÞ:
k0 = 100 N/mm2 cho æ bi phÇn lín chÞu t¶i träng tÜnh, ë ®©y Ýt khi quay, ®êng l¨n cña
bi cøng vµ cã biÕn d¹ng dÎo.
k0 = 60 N/mm2 cho æ bi chÞu t¶i träng tÜnh, Ýt khi quay vµ biÕn d¹ng dÎo.
k0 = 35 N/mm2 cho æ bi cã t¶i träng ®éng lín vµ quay thêng xuyªn.
k0 = 25 N/mm2 cho æ bi cã vßng quay lín vµ yªu cÇu tuæi thä cao.
Khi sö dông vËt liÖu cã ®é cøng nhá h¬n gi¸ trÞ trªn th× tÝnh hÖ sè: k'0= k0fh

trong ®ã fh = f

f - hÖ sè phô thuéc lo¹i æ bi, vÝ dô: bi cÇu cã f = 1,5.

NÕu fh > 1 khi HV < 800 th× chän fh = 1.
7.2.3. ThÝ dô tÝnh to¸n cho vßng tùa quay kiÓu æ bi
Mét æ bi hai d·y híng trôc (h×nh 7-8b) dïng cho cÇn trôc c¶ng cã t¶i träng n©ng 3,2t,
chiÒu v¬n cña cÇn 20/6 m (h×nh 7-11) vµ sö dông c¬ cÊu quay trªn h×nh 7-13.
KÝch thíc æ bi Dtb=2000mm, mçi d·y bi cã 120 viªn, ®êng kÝnh viªn bi d = 39,688mm;
kho¶ng c¸c c¸c d·y bi t = 80mm, gãc tiÕp xóc  = 450.
1- Lùc híng trôc P2 = 295000N:
Tæng t¶i träng phÇn quay: P2G= 263000N
T¶i träng n©ng: Q= 320 000N.
2. Thµnh phÇn lùc híng t©m P1= -35240 N:
Lùc ly t©m: Plt=-3700N
Lùc qu¸n tÝnh khi lËt (thay ®æi gãc ®é cÇn): Pqt=-280N
Lùc c¶n giã: Pgi=-12310N;
Lùc ¨n khíp b¸nh r¨ng cuèi: Pbr= -18950N
Tæng lùc c¶n híng t©m: P1 = -35240 N
3. M« men lËt trong mÆt ph¼ng v¬n cÇn:  M = -964160Nm
M« men tõ khèi lîng tõng phÇn cña bé phËn quay: MG=-145950Nm;
M« men tõ t¶i träng n©ng: MQ=- 640000Nm
M« men tõ lùc ly t©m: Mlt = - 66800Nm;

171
 M« men tõ lùc ly t©m khi lËt: Mlt.l =- 23050Nm;
M« men tõ lùc c¶n giã khi søc giã 400N/m2: Mgi = -88350Nm;
2210

600
20000 3
4

36840
7

6800
8
25000

2600
6

2 5
900

8750

6200
8050
H×nh 7-11. Th«ng sè cÇn trôc c¶ng 3,2Tvíi tÇm v¬n 20/6m: 1- Ch©n cæng, 2- HÖ thèng tùa
quay, 3- Th¸p quay, 4- CÇn, 5- C¬ cÊu n©ng hµng, 6- C¬ cÊu quay, 7-C¬ cÊu thay ®æi tÇm v-
¬n b»ng thanh r¨ng b¸nh r¨ng, 8- §èi träng.

Tæng m« men:  M = -964160Nm

4. Tæng lùc c¶n t¸c dông lªn æ bi:
,
thay gi¸ trÞ vµo ®îc:
N;
trong ®ã : nG - hÖ sè träng lîng c¸c bé phËn;
172
 nQ- hÖ sè t¶i träng n©ng;
 - hÖ sè ®éng lùc khi n©ng.
Gãc  ®îc tÝnh tõ c«ng thøc:

tg(900-) =

=+84021'20''
-Tæng m« men lËt t¸c dông lªn æ bi:

= -145950.1,1 - 640000.1,3.1,6 - 66800 - 23050 - 88350= -1669954Nm

L= .

h = Dtbtg + t = 2.1 + 0,08 = 2,08m

Tõ gãc  = +84020'20'' cho hÖ sè k =15 (®å thÞ trªn h×nh 7-10).

- T¶i träng lín nhÊt lªn mét viªn bi:

Qmax= k

øng suÊt riªng:

k0= . øng suÊt riªng cho phÐp cña lo¹i æ bi nµy lµ 35

N/mm2, nh vËy æ bi chän ®¹t yªu cÇu nÕu ®é cøng cña r·nh vµnh ®ì bi lµ HRC = 60  65
hay HV = 800.
7.2.3. Vßng tùa quay kiÓu b¸nh xe l¨n
§èi víi vßng tùa quay kiÓu b¸nh xe l¨n bao giê còng cã mét trô gi÷a ®Ó ®Þnh t©m cho
phÇn bÖ quay vµ bÖ cè ®Þnh. PhÇn cè ®Þnh phÝa díi cã g¾n mét ray trßn lµ ®êng l¨n cho
b¸nh xe ®îc thÓ hiÖn trªn h×nh 7-12 hoÆc h×nh 7-13. Còng b»ng c¸ch nµy ngêi ta cã thÓ
dïng nhiÒu con l¨n; nh vËy sè ®iÓm tiÕp xóc t¨ng lªn, gi¶m ¸p suÊt tiÕp xóc vµ gi¶m ®îc ®-
êng kÝnh con l¨n, chiÒu cao cña m¸y thÊp h¬n. Cã thÓ dïng b¸nh xe hoÆc con l¨n kiÓu h×nh
c«n, h×nh trô hay h×nh cÇu (h×nh 7-13). KiÓu h×nh c«n gi¶m ®îc sù chÊt t¶i ngang lªn ngçng
trôc trung t©m. Lo¹i b¸nh xe cã thÓ lµ tõng b¸nh hoÆc lµ liªn kÕt thµnh tõng cÆp. Th êng th×
c¸c lo¹i tùa quay lo¹i nµy kh«ng cã kh¶ n¨ng chèng lËt; do vËy träng t©m cña toµn m¸y khi cã
t¶i (khi lµm viÖc) hoÆc kh«ng cã t¶i ë mäi vÞ trÝ cña cÇn ®Òu ph¶i n»m phÝa trong vµnh
ray (giíi h¹n bëi c¸c b¸nh xe hoÆc con l¨n). Ngçng trôc trung t©m khi lµm viÖc chØ chÞu lùc

173
ngang. Trong trêng hîp ®Æc biÖt cã thÓ bè trÝ thªm con l¨n tú ®Ó chèng lËt. §iÒu nµy chØ
dïng trong trêng hîp l¾p dùng hoÆc m¸y cã sù cè (h×nh 7-13a).
§Ó b¶o ®¶m cho cÇn trôc æn ®Þnh, ph¶i x¸c ®Þnh ®êng kÝnh ray D. §êng kÝnh vßng
ray ®îc x¸c ®Þnh theo hai trêng hîp:
1. CÇn trôc æn ®Þnh trong mäi trêng hîp t¶i träng vµ ë mäi vÞ trÝ kh¸c nhau cña cÇn.
Träng t©m ë trong vßng ray. Sù æn ®Þnh nµy ®îc tÝnh cho trêng hîp qu¸ t¶i 1,5 lÇn hay
150% t¶i träng n©ng. XÐt cho ®iÒu kiÖn m« men bªn ph¶i vµ bªn tr¸i ®iÓm lËt I-I c©n b»ng
nhau (h×nh 7-12a):
1,5Q(L- a) = G (g+a) (7-15)
trong ®ã: G - träng lîng phÇn quay cïng víi ®èi träng.

Lmin
Q Q

g1 L

g
3
80
G
a a

1
I
II

KII KI
b

D
2

KII KI
b

II

2
I

4800
H×nh 7-12. Vßng tùa quay kiÓu b¸nh xe l¨n: 1- §êng ray trßn ,2- Vµnh r¨ng, 3- Trôc cïng
b¸nh xe cuèi ®Ó quay cÇn trôc
2. ¸p lùc b¸nh tríc cã t¶i t¬ng ®¬ng ¸p lùc b¸nh sau khi kh«ng mang t¶i Q
- ¸p lùc b¸nh tríc khi cã t¶i (lÊy m« men víi ®iÓm lËt II-II):

2KI = [Q(R + a) + G(a - g)] (7-16)

- ¸p lùc b¸nh sau khi kh«ng t¶i (lÊy m« men víi ®iÓm lËt I-I):

174
 2KII = [G(a + g)] . (7-17)

§Æt 2KI = 2KII vµ ®îc 2Gg = Q(L + a), thay c¸c gi¸ trÞ nµy vµo ph¬ng tr×nh (7-15) :

(7-18)

NÕu gãc t¹o bëi ®êng trôc gi÷a hai b¸nh xe qua t©m ngçng trôc quay lµ 2 (h×nh 7-12)
th×:

(7-19)

Tõ ®ã ®êng kÝnh cña ray trßn:

(7-20)

c)
a)

b) d)
H×nh 7-13. S¬ ®å vßng tùa quay kiÓu b¸nh xe hoÆc con l¨n: a, b- KiÓu h×nh c«n, c- KiÓu h×nh
trô, d- KiÓu h×nh cÇu

Khi thay ®æi chiÒu dµi v¬n cña cÇn, träng t©m cña phÇn quay sÏ thay ®æi tõ g ®Õn g 1
vËy c«ng thøc 7-17 cã thÓ viÕt l¹i:

2KII = [G (a + g1 ) ] . (7-21)

Nh vËy ph¬ng tr×nh (7-15), (7-16) gi÷ nguyªn kh«ng thay ®æi. Tõ ®ã ph¬ng tr×nh 7-18
cã thÓ viÕt l¹i:

(7-22)

§êng kÝnh ray trßn lµ:

175
 (7-23)

TÝnh ®êng kÝnh ray trßn theo c«ng thøc 7-23 sÏ lín h¬n theo c«ng thøc (7-20) . hay
kho¶ng c¸ch g1 cã gi¸ trÞ lín h¬n g.

7.3. CÊu t¹o chung cña c¬ cÊu quay

C¬ cÊu quay lµ bé phËn lµm chuyÓn ®éng phÇn bÖ quay cña m¸y trôc; do ®ã thêng l¾p
trªn bÖ quay ®éng nµy. CÊu t¹o chung cña c¬ cÊu quay cã ®éng c¬ vµ hép gi¶m tèc ®Æt
®øng thÓ hiÖn trªn h×nh 7-14, hoÆc ®éng c¬ vµ hép gi¶m tèc ®Æt n»m theo h×nh 7-7 vµ
h×nh 7-15. Dï
®Æt ®øng hay
n»m th× b¸nh
r¨ng cuèi cña
c¬ cÊu ( l¾p 1
trªn trôc ra cña
hép gi¶m tèc)
còng ¨n khíp víi i i
vµnh r¨ng lín,
~1570

lµm ®iÓm tùa 2

465

cho b¸nh r¨ng 3

cuèi, ®îc l¾p 5
cè ®Þnh trªn
bÖ ®øng yªn
(h×nh 7-9).
405

Trong mét sè
trêng hîp, vµnh
r¨ng lín ®îc 6
I-I 125
g¾n trªn bÖ
quay vµ quay 8
m = 16
cïng víi bé
z=130
phËn ®éng; lóc
®ã c¬ cÊu 7

quay ®îc g¾n 9

trªn bÖ cè 4 2000
®Þnh (h×nh 7-
8). 986

KÕt cÊu cña bé truyÒn ®éng cã thÓ lµ b¸nh r¨ng th¼ng (h×nh 7-14) hoÆc b¸nh vÝt trôc
vÝt (h×nh 7-15). KÕt cÊu chung thêng dïng mét hép gi¶m tèc kÝn kÕt hîp c¸c cÆp b¸nh r¨ng
176

H×nh 7-14. C¬ cÊu quay kiÓu b¸nh r¨ng th¼ng víi ®éng c¬ ®Æt ®øng: 1-
®éng c¬ ®iÖn, 2- Phanh vµ khíp nèi, 3- B×nh phanh ®iÖn thuû lùc, 4- Phanh
tay, 5- Hép gi¶m tèc hai cÊp, 6- HÖ thèng b¬m dÇu b«i tr¬n, 7- æ bi hai d·y h-
íng trôc,
8- Bé phËn b¬m dÇu æ trôc, 9- B¸nh r¨ng cuèi.
¨n khíp ngoµi ë cÊp chËm. Ngoµi ra cã thÓ dïng hép gi¶m tèc b¸nh r¨ng c«n kÕt hîp b¸nh
r¨ng th¼ng hoÆc b¸nh
vÝt trôc vÝt. B¸nh 1
vÝt trôc vÝt cã tû sè
truyÒn lín vµ kÝch
thíc nhá gän, cã kh¶
n¨ng tù h·m tèt. Tuy
nhiªn lo¹i truyÒn ®éng
nµy cã hiÖu suÊt
thÊp. ViÖc lùa chän
h×nh thøc kÕt cÊu bé
2
truyÒn ®éng phô
thuéc vµo kh«ng gian
l¾p ®Æt c¬ cÊu vµ 3
®iÒu kiÖn c«ng nghÖ
chÕ t¹o.v..v.
Trong mét sè lo¹i
cÇn trôc hiÖn ®¹i, ng-
êi ta sö dông truyÒn
®éng hµnh tinh. ¦u
®iÓm cña lo¹i nµy lµ
cã tû sè truyÒn lín, cã 4
thÓ ®iÒu chØnh ®îc
tèc ®é, kÝch thíc nhá
gän vµ cã hiÖu suÊt 5
cao. Bé truyÒn hµnh
tinh ®ßi hái chÕ t¹o
chÝnh x¸c, gi¸ thµnh
cao. Th«ng thêng b¸nh
r¨ng cuèi vµ vµnh r¨ng H×nh 7-15. C¬ cÊu quay b¸nh vÝt trôc vÝt kÕt hîp b¸nh r¨ng th¼ng cã
®éng c¬ ®Æt n»m: 1- §éng c¬ + c¬ cÊu phanh, 2- Hép gi¶m tèc b¸nh
cè ®Þnh cã biªn d¹ng vÝt trôc vÝt, 3- CÆp b¸nh r¨ng th¼ng, 4- B¸nh lÖch t©m ®iÒu chØnh
th©n khai (h×nh 7-8, ¨n khíp b¸nh r¨ng cuèi vµ vµnh r¨ng, 5- B¸nh r¨ng cuèi (¨n khíp víi vµnh
7-9); nhng còng cã lo¹i r¨ng chèt).
cÇn trôc x©y dùng sö
dông b¸nh r¨ng chèt ®Ó ®¬n gi¶n trong chÕ t¹o vµ h¹ gi¸ thµnh nh c¸c lo¹i cÇn trôc th¸p
MB80, MB88 cña TiÖp Kh¾c cò. Trªn h×nh 7-15 lµ mét thÝ dô vÒ d¹ng b¸nh r¨ng chèt nµy.
Lo¹i nµy thêng sö dông bé phËn tùa quay kiÓu h×nh chãp côt ®îc thÓ hiÖn trªn h×nh 7-7. C¸c
r¨ng ®îc thay b»ng c¸c chèt trô l¾p trªn c¸c lç trßn ®îc khoan trªn thÐp h×nh uèn theo mét
kÝch thíc ®êng kÝnh nh ®êng chia cña r¨ng th©n khai.
177
 7.4. Lùc c¶n vµ c«ng suÊt cña c¬ cÊu quay
7.4.1. Lùc c¶n vµ c«ng suÊt cña c¬ cÊu khi cÇn trôc quay ®Òu
Khi tèc ®é quay ®¹t gi¸ trÞ n q(vg/ph) cho tríc th× m« men quay cña ®éng c¬ truyÒn ®Õn
chØ cßn ®Ó kh¾c phôc m« men c¶n ma s¸t vµ m« men c¶n giã vµ cã thÓ cã m« men c¶n
do ®é dèc cña nÒn hoÆc ®êng ray. M« men c¶n ma s¸t phô thuéc vµo kÕt cÊu vµ kÝch thíc
cÇn trôc. PhÇn tiÕp theo tr×nh bµy lo¹i cÇn trôc cã bµn tùa quay (h×nh 7-1). Lùc c¶n cña cÇn
trôc cét ®· tr×nh bµy ë phÇn ( 7.2.1).
CÇn trôc cã bµn tùa quay:
Khi c¬ cÊu quay lµm viÖc, ®éng c¬ ph¶i s¶n ra c¬ n¨ng, m« men th¾ng ® îc toµn bé m«
men c¶n tÜnh ®èi víi trôc quay. Toµn bé m« men c¶n quay nµy bao gåm:
Mq= MT M Mgi; (7-24)
trong ®ã:
MT - m« men c¶n tÜnh do ma s¸t cña hÖ thèng tùa quay g©y nªn, Nm;
M - m« men c¶n do ®é nghiªng cña nÒn, Nm;
Mgi - m« men c¶n do giã, Nm;
(+) - khi chiÒu cña lùc c¶n ngîc chiÒu quay;
(-) - khi chiÒu cña lùc c¶n cïng chiÒu quay.
1. M« men c¶n tÜnh:
Gi¶ sö ta cã b¸n kÝnh cña b¸nh xe R, víi gãc trung t©m , b¸n kÝnh ngçng trôc r, di chuyÓn
trªn vµnh ray cã b¸n kÝnh R1, lùc tiÕp tuyÕn víi b¸nh xe vµ ray T cã thÓ x¸c ®Þnh :

 , N; (7-25)

trong ®ã:
e - hÖ sè ma s¸t l¨n (b¶ng 6-1) mm;
r - b¸n kÝnh ngçng trôc, mm;
f - hÖ sè ma s¸t trît;
 - hÖ sè kÓ ®Õn ma s¸t c¹nh b¸nh xe víi ®êng ray;
Q, G - t¶i träng n©ng vµ träng lîng m¸y trôc, N;
R- b¸n kÝnh b¸nh xe, mm;
M« men cña bÖ quay cña m¸y trôc:
MT = TR1
Víi gi¶ thiÕt r»ng ngçng trôc chÝnh cña m¸y trôc kh«ng cã mét lùc ngang nµo kh¸c t¸c
dông vµ träng t©m cña phÇn bÖ quay (cã t¶i träng hoÆc kh«ng cã t¶i träng Q) lu«n ë trong

178
lßng vµnh ray b¸n kÝnh R1. Khi träng t©m cña phÇn bÖ quay n»m ngoµi ®êng kÝnh nµy th×
m« men
lËt do phÇn quay g©y ra sÏ cã lùc t¸c dông lªn ngçng trôc lµ :

, N. (7-26)

Trong trêng hîp nµy, m« men c¶n ®èi víi trôc quay cÇn trôc :

Mc = (Q + G + F) (e + fr) + Ff1r1, Nm (7-27)

R1- b¸n kÝnh vµnh ray di chuyÓn, m;

f1- hÖ sè ma s¸t trong æ bi chÝnh cña ngçng trôc;
r1- b¸n kÝnh cña ngçng trôc, m.
C¸c m« men c¶n cña bµn quay cã liªn quan tíi lùc ¨n khíp ë b¸nh r¨ng cuèi vµ vµnh r¨ng
cè ®Þnh trªn bÖ ®ì. NÕu ta gäi MQ lµ m« men cÇn thiÕt ®Ó th¾ng m« men c¶n vµ lµm quay
bÖ quay th× lùc ë b¸nh r¨ng cuèi vµ vµnh r¨ng sÏ lµ:

Fr = , N. (7-28)

M« men c¶n xuÊt hiÖn trªn ngçng trôc do lùc ë b¸nh r¨ng g©y ra:
Mng = Frr2fr, Nm;
trong ®ã: Fr- lùc ë b¸nh r¨ng khi tiÕp xóc ¨n khíp, N;
r2 - b¸n kÝnh vßng chia b¸nh r¨ng, m;
fr - hÖ sè ma s¸t gi÷a hai b¸nh r¨ng.
Th«ng thêng lùc nµy rÊt nhá vµ thêng bá qua.
Trong trêng hîp phÇn bÖ quay ®îc ®Æt trªn c¸c con l¨n cã b¸n kÝnh R, c¸c con l¨n nµy
l¾p trªn vµnh khuyªn cã b¸n kÝnh R1. Lùc c¶n xuÊt hiÖn trong trêng hîp nµy:

 , N. (7-29)

M« men cña lùc nµy ®èi víi trôc quay:

Mcl = T’R1, Nm.
T¬ng tù cã thÓ cÇn tÝnh thªm m« men cña lùc ¨n khíp b¸nh r¨ng vµ vµnh r¨ng.
2. M« men c¶n do ®é dèc cña ray hay ®é nghiªng cña nÒn.
Trªn h×nh 7-16 lµ s¬ ®å tÝnh lùc c¶n quay do giã vµ ®é dèc nÒn. H×nh 7-16a m« t¶
m¸y ®ang cÈu hµng vµ ®øng trªn nÒn cã ®é dèc vµ giã thæi ë híng bÊt lîi cho c¬ cÊu quay

179
lµm viÖc. H×nh 7-16b lµ quü ®¹o chuyÓn ®éng cña träng t©m m¸y . T¹i thêi ®iÓm bÊt kú
c¸ch gèc
to¹ ®é mét qu·ng x; tung ®é cña t©m m¸y y trªn ®êng cong ®îc tÝnh theo c«ng thøc:

Hay khi thay b»ng th×:

'


P'

y
R0.cos
  3/2  2 x
R(1-cos
0 x P"
P
R 0
P

L

q1
LG

q1 F sin
0

q1 F

H×nh 7-16. a- M¸y lµm viÖc trªn mÆt nghiªng vµ chÞu giã, b- Quü ®¹o chuyÓn ®éng cña träng
t©m phÇn quay khi m¸y lµm viÖc.

§¹o hµm gi¸ trÞ nµy x¸c ®Þnh ®îc tg lµ gãc nghiªng cña ®êng cong:

Suy ra thµnh phÇn:

.
V× gãc nhá nªn gi¸ trÞ sin tg, VËy:

M«men c¶n quay cña cÇn cÈu do ®é nghiªng cña nÒn  vµ phô thuéc gãc quay :
180
 .
ë ®©y: R0, L - kho¶ng c¸ch tõ trôc quay ®Õn träng t©m cña phÇn quay vµ vËt n©ng.

Gi¸ trÞ lín cña nã ®¹t ®îc khi ; cã nghÜa lµ :

;
Qc- t¶i träng n©ng cïng bé phËn mang vËt, N;
L - tÇm víi cña cÇn ®Õn trôc quay, m;
G0- tæng träng lîng bÖ quay kÓ c¶ ®èi träng vµ cÇn, N;
R0- kho¶ng c¸ch tõ träng t©m bÖ quay ®Õn trôc quay cña cÇn trôc, m;
- gãc nghiªng cña nÒn cho phÐp cÇn trôc lµm viÖc theo thiÕt kÕ;
- gãc quay cña cÇn trôc.
3. M« men c¶n quay do giã
Khi lµm viÖc ngoµi trêi cÇn x¸c ®Þnh thªm m« men c¶n do giã. M«men c¶n do giã g©y
ra phô thuéc vµo h×nh d¸ng, diÖn tÝch bÒ mÆt ch¾n giã cña phÇn quay cÈu vµ vËt n©ng.
Gi¸ trÞ cña nã thay ®æi v× khi phÇn quay lµm viÖc, h×nh chiÕu cña bÒ mÆt híng giã lªn
mÆt ch¾n giã víi híng thæi cña giã thay ®æi vµ c¸nh tay ®ßn t©m bÒ mÆt híng giã so víi
trôc quay còng thay ®æi. Tõ h×nh 7-16a ta cã thÓ viÕt:

Gi¸ trÞ lín nhÊt mµ momen ®¹t ®îc khi

(7-31)
trong ®ã: q1- cêng ®é giã (N/m2); Tra theo b¶ng ë ch¬ng 1;
Fo - diÖn tÝch chÞu giã cña vËt n©ng, m2;
L - chiÒu v¬n tõ t¶i n©ng ®Õn t©m quay, m;
kw- hÖ sè tÝnh ®Õn h×nh d¹ng cña bé phËn chÞu giã;
Li - kho¶ng c¸ch tõ träng t©m cña c¸c bé phËn m¸y chÞu giã ®Õn trôc quay, m;
Fi - diÖn tÝch chÞu giã cña c¸c phÇn, m2.
C«ng suÊt cÇn thiÕt ®Ó th¾ng lùc c¶n tÜnh khi ®¹t tèc ®é quay cÇn trôc nq ®Òu:

kw. (7-32)

7.4.2. Lùc c¶n vµ c«ng suÊt cña ®éng c¬ khi më m¸y

181
 Khi x¸c ®Þnh c«ng suÊt ®éng c¬ cho c¬ cÊu n©ng kh«ng nh÷ng cÇn x¸c ®Þnh lùc
c¶n ma
s¸t, c¶n do giã mµ cÇn x¸c ®Þnh m« men qu¸n tÝnh cña bé phËn quay khi khëi ®éng ( tÝnh
cho trêng hîp quy tÊt c¶ vÒ trôc ®éng c¬):
Mk® = Mt + Mqt1 + Mqt2 (7-33)
M« men c¶n tÜnh ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:

Mt = (7-34)

Gi¶ thiÕt r»ng trong thêi gian khëi ®éng gia tèc kh«ng thay ®æi vµ m« men qu¸n tÝnh
®îc tÝnh theo c«ng thøc:

Mqt= J , Nm; (7-35)

M« men qu¸n tÝnh cña vËt n©ng vµ c¸c bé phËn trªn phÇn quay ®èi víi trôc quay cña
cÇn trôc:

J= = ;

Gi- träng lîng c¸c bé phËn trªn phÇn quay cña cÇn trôc, N;
I - b¸n kÝnh qu¸n tÝnh cña c¸c bé phËn ®ã ®Õn trôc quay, m;
L - chiÒu dµi cÇn, m.
Tõ ®ã x¸c ®Þnh ®îc m« men ®éng do qu¸n tÝnh khèi lîng cña bÖ quay kÓ c¶ vËt n©ng:

, Nm; (7-36)

M« men ®éng do qu¸n tÝnh khèi lîng cña c¸c tiÕt m¸y quay trong c¬ cÊu:

, Nm; (7-37)

i - tû sè truyÒn chung cña bé truyÒn c¬ cÊu quay( tõ ®éng c¬ ®Õn trôc quay)
c- hiÖu suÊt cña c¶ c¬ cÊu;
n1- tèc ®é quay cña trôc 1 (trôc ®éng c¬) vg/ph;
Thay vµo c«ng thøc x¸c ®Þnh m« men c¶n khi më m¸y:

Mk® = + , Nm. (7-38)

M« men c¶n nµy kh«ng ®îc lín h¬n m« men më m¸y cña ®éng c¬ ph¸t ra:

182
 Mk®  Mm= Mdn  (7-39)
C«ng suÊt danh nghÜa cña ®éng c¬:

Ndn= , KW; (7-40)

Mdn- m« men danh nghÜa cña ®éng c¬;

 = 2  3 - hÖ sè qu¸ t¶i cña ®éng c¬.
C«ng suÊt cña ®éng c¬ cña c¬ cÊu quay tÝnh to¸n theo m« men më m¸y sÏ lín h¬n nhiÒu
so víi c«ng suÊt ®éng c¬ khi tèc ®é quay ®Òu. Trong c¬ cÊu quay, lùc c¶n lín nhÊt chÝnh lµ
c¸c lùc qu¸n tÝnh, c¸c lùc nµy t¸c ®éng chØ ë giai ®o¹n khëi ®éng, cã nghÜa lµ trong thêi
gian rÊt ng¾n. Do vËy khi lùa chän c«ng suÊt cho c¬ cÊu quay tõ c«ng suÊt tÜnh theo c«ng
thøc (7-32) cÇn ph¶i lÊy gi¸ trÞ lín h¬n 2 ®Õn 4 lÇn, ®ång thêi cÇn chó ý tíi gi¸ trÞ qu¸ t¶i
cña ®éng c¬ trong thêi gian ng¾n.
Thêi gian khëi ®éng:

tk® = + , s. (7-41)

7.4.3. X¸c ®Þnh m« men phanh

§Ó dõng quay m¸y trôc cÇn cã m« men phanh M ph kÕt hîp m« men tÜnh ®Ó th¾ng l¹i
m« men qu¸n tÝnh vµ cã thÓ cã giã:
Mph + Mt = + Mqt1+ Mqt2  Mph= - Mt + Mqt 1+ Mqt2 (7-42)
NÕu phanh ®Æt ë trôc thø nhÊt th×:

Mph =- + , Nm. (7-43)

Thêi gian phanh:

tph = + , s. (7-44)

trong ®ã:

7-4-4. Bé truyÒn
§Ó b¶o ®¶m an toµn cho c¸c bé phËn c¬ cÊu quay vµ ®é æn ®Þnh cña cÇn trôc khi quay,
trong hÖ thèng cã l¾p ly hîp an toµn. C¸c ly hîp nµy ®îc l¾p trong hép gi¶m tèc, thêng sö
dông theo nguyªn lý ma s¸t; khi m« men vît qu¸ m« men cho phÐp trªn trôc th× c¬ cÊu sÏ trît
vµ c¸c bé phËn sau khíp ®øng yªn v× thÕ kh«ng g©y ra háng hãc thiÕt bÞ. §Ó chèng dao

183
®éng cña m¸y khi më m¸y còng nh khi phanh, nhiÒu cÇn trôc cã trang bÞ c¬ cÊu t¾t chÊn
nhanh. Cã thÓ cã c¸c ly hîp ma s¸t kiÓu: §Üa (h×nh 7-17), ly hîp nãn kÐpvµ Ly hîp nãn ®¬n.
C¬ cÊu quay ®îc thiÕt kÕ theo s¬ ®å trªn h×nh 7-14 vµ h×nh 7-15. Phanh lu«n ®îc ®Æt
ë trôc thø nhÊt, gi÷a trôc phanh vµ trôc quay cña cÇn trôc cã khíp an toµn truyÒn m« men tíi
h¹n.
§èi víi hép gi¶m tèc b¸nh vÝt trôc vÝt, ®Ó ®Ò phßng qu¸ t¶i, t¹i trôc b¸nh vÝt cã ®Æt
khíp ma s¸t d¹ng ®Üa ®îc thÓ hiÖn trªn h×nh 7-17.
-NÕu khíp lµ mÆt c«n víi gãc ®Ønh h×nh c«n lµ th× lùc Ðp däc trôc cña lß xo cÇn t¹o ra
lùc Ðp
trªn mÆt khíp ma s¸t:

(7-45)

5
X¸c ®Þnh chiÒu réng mÆt nãn
theo ¸p lùc cho phÐp cña mÆt ma s¸t [p] :
6

B= (7- 4 3 2

1
46)
-NÕu khíp d¹ng ®Üa ma s¸t trªn h×nh 7-
17 th×:

(7-47)

trong ®ã:

Rtb= - b¸n kÝnh trung

b×nh cña mÆt ma s¸t;

Rn- ®êng kÝnh ngoµi cña mÆt ma
s¸t;
Rtr- ®êng kÝnh trong cña mÆt ma s¸t; H×nh 7-17. Khíp an toµn trong hép gi¶m tèc
b¸nh vÝt trôc vÝt cho c¬ cÊu quay: 1- Trôc vÝt,
f = 0,05  0,08 - hÖ sè ma s¸t trît gi÷a 2-B¸nh vÝt, 3- Khíp d¹ng ®Üa ma s¸t, 4- Trôc
hai mÆt ma s¸t ®îc b«i tr¬n tèt; b¸nh vÝt, 5- Lß xo, 6- Vá hép
Mgh- m« men giíi h¹n cña khíp an toµn;
Z - c¸c ®«i mÆt ma s¸t;

184
 - gãc c«n;
[p] = 0,8  1,2 N/mm2 - ¸p suÊt cho phÐp cña mÆt ma s¸t.
Thêi gian më m¸y vµ phanh cña cÇn trôc
TÇm v¬n xa nhÊt tõ trôc quay cÇn trôc, m 5 7,5 10 15 20 25 30
Thêi gian më m¸y hoÆc phanh, s
+ ng¾n nhÊt, tmin (kh«ng cã giã vµ ®é dèc) 1 1,5 2,5 4 6 8 10
2 0
+ dµi nhÊt, tmax (víi giã 250N/m vµ gãc nghiªng 3 ) 4 6 8 10 15 25 30
Lß xo ®îc tÝnh to¸n theo lùc Ðp giíi h¹n:
Pgh= (1,3  1,5) Plx
§©y sÏ lµ lùc Ðp tèi ®a cã thÓ dïng ®Ó ®iÒu chØnh khíp an toµn.
7.4.5. ThÝ dô tÝnh to¸n
X¸c ®Þnh c«ng suÊt ®éng c¬ cho c¬ cÊu quay cÇn trôc c¶ng cã t¶i träng n©ng Q =3,2T,
tÇm v¬n cña cÇn L= 20/6 (h×nh 7-11). C¬ cÊu quay trªn h×nh 7-14. Träng lîng cña phÇn
quay lµ Gbq=263.000N, träng lîng cña cÇn Gc= 19500N, träng lîng bé phËn mang t¶i
Qm=1000N, Khèi lîng hÖ rßng räc trªn ®Ønh cÇn G rr=1500N, tèc ®é quay cña cÇn trôc lµ
2vg/ph, bé phËn tùa quay dïng bi híng trôc hai d·y h×nh 7-8b víi ®êng kÝnh trung b×nh
Dtb=2000mm, tû sè truyÒn chung cña c¬ cÊu quay lµ i = 486, tæng hiÖu suÊt , thêi
gian më m¸y tk®= 6s.
1. C«ng suÊt khi quay ®Òu:
-Trong thÝ dô tríc (phÇn æ bi tùa quay) ®· x¸c ®Þnh lùc híng trôc P2=295000N, do hµng
bi trªn chÞu víi gãc tiÕp xóc Tæng ph¶n lùc sÏ lµ 2P2 cos .
-Lùc híng t©m P1= 35240N, lùc nµy t¸c dông lªn c¶ hai d·y bi vµ chØ mét nöa phÝa æ bi
chÞu t¶i. Còng gi¶ thiÕt t¬ng tù tæng ph¶n lùc 2P1cos .
-M« men lËt trong mÆt ph¼ng v¬n cÇn. Tæng m« men: M = 964160Nm. M« men nµy
t¸c dông lªn phÇn trªn phÝa tríc vµ phÇn díi phÝa sau cña d·y bi. Ta cã thÓ thÊy r»ng ngÉu
lùc Na trong gãc tiÕp xóc . Trong ®ã c¸nh tay ®ßn a = (Dtb + t)cos .
VËy rót ra lùc N:

M« men ma s¸t cña æ bi khi quay:

Mms=f2(P2cos + P1cos + N) , Nm;

trong ®ã:
f = 0,0065 - hÖ sè ma s¸t l¨n cña æ bi híng trôc.
185
 Thay vµo ta ®îc:
Mms= 0,0065.2.(295000.0,71 + 35240.0,71 + 652000).1=11500 Nm;
M« men trªn trôc ®éng c¬:

M= .

C«ng suÊt ®éng c¬:

N= KW.

2. C«ng suÊt khi khëi ®éng:

M« men khëi ®éng ( m« men më m¸y) khi kh«ng kÓ tíi giã:

Mk® = M®1+ M®1) + Mqt

trong ®ã :

M®1 = J1 - m« men ®èi víi trôc quay cña cÇn trôc cña t¶i trong n©ng vµ thiÕt bÞ mang
t¶i;

M®2 = J2 - m« men ®èi víi trôc quay cña khèi lîng cÇn trôc;

Mqt- m« men ®èi víi trôc ®éng c¬ cña c¸c bé phËn quay.
Khi tÝnh to¸n s¬ bé thêng bá qua m« men qu¸n tÝnh cña c¸c khèi lîng gÇn víi trôc quay
cña cÇn trôc. C¸c ®¹i lîng cha tÝnh ®Õn, tÝnh hÕt th× ®îc ®a vµo hÖ sè  vµ c«ng thøc
tÝnh m« men më m¸y ®îc viÕt l¹i:

Mk® = ( M®1+ M®2)]

Hay lµ:

Mk® =  (J1+ J2)]

Trong ®ã:

J1- m«men qu¸n tÝnh cña vËt n©ng cïng bé phËn mang t¶i:

J2- M« men qu¸n tÝnh cña cÇn; coi cÇn cã tiÕt diÖn ®Òu:
186
 =1,3 - hÖ sè ¶nh hëng cña c¸c khèi lîng kh«ng tÝnh. Khi thêi gian më m¸y lµ tk®= 6s th×:

Mk® = 1,3 (1406000 + 265000)] = 200 Nm.

M« men c¶n khi khëi ®éng nµy kh«ng ®îc lín h¬n m« men më m¸y cña ®éng c¬ ph¸t ra
khi b¾t ®Çu më m¸y hay cã thÓ viÕt:
Mk®
Trong ®ã khi chän ; tõ ®ã m« men danh nghÜa lµ:

Mdn=

C«ng suÊt danh nghÜa:

Ndn= KW

Tõ ®ã chän ®éng c¬ cã N®c=12,5KW( v× cha tÝnh lùc c¶n giã), n®c=955vg/ph, .

3. KiÓm tra ®éng c¬ theo m« men t¬ng ®¬ng
Gi¶ thiÕt r»ng trong mét chu kú lµm viÖc cÇn trôc n©ng ®ñ t¶i vµ ph¶i quay 90 0 ®ång
thêi quay trë l¹i 900 kh«ng t¶i. Víi tèc ®é quay n = 2 vg/ph vËy gãc cña cÇn trôc quay sau
1s:

Thêi gian khëi ®éng (tk®= 6s) mang ®Çy t¶i vµ thêi gian phanh dõng 6s mang ®Çy t¶i th×
qu·ng ®êng cÇn trôc ®i ®îc:

VËy qu·ng ®êng ®i ®îc trong thêi gian chuyÓn ®éng ®Òu lµ:

Thêi gian chuyÓn ®éng ®Òu:

Trong thêi gian quay l¹i kh«ng t¶i, ta gi¶ thiÕt t¶i träng t¸c dông lªn ®éng c¬ gièng nh khi
mang ®Çy t¶i (Mk® = 200Nm, M=26,3Nm). Tõ ®ã thêi gian khëi ®éng sÏ lµ:

187
 Mqt=

J'=

Thay vµo ta ®îc:

Qu·ng ®êng khëi ®éng kh«ng mang t¶i: 2,4.12.0,5 = 14,40

Qu·ng ®êng phanh dõng kh«ng mang t¶i: 2,4.12.0,5 = 14,40
Qu·ng ®êng quay ®Òu kh«ng mang t¶i: 900- 28,80 = 61,20
Thêi gian chuyÓn ®éng quay ®Òu:

M« men t¬ng ®¬ng cña ®éng c¬ trong thêi gian chuyÓn ®éng:

Bëi v× c¬ cÊu tù h·m nªn m« men phanh b»ng kh«ng. VËy m« men t¬ng ®¬ng cho
mét chu kú lµm viÖc:

M« men trªn trôc ®éng c¬ ®· chän:

VËy Mt® = 120,6 < Mdn= 127,5; C«ng suÊt ®éng c¬ chän ®¹t yªu cÇu.

4. KiÓm tra ®éng c¬ khi khëi ®éng cã lùc c¶n giã (chän 250N/m2)
M« men c¶n giã Mgi= 42000Nm. Thêi gian khëi ®éng còng ph¶i chän dµi h¬n ®èi v¬i khi
më m¸y kh«ng cã giã; ë ®©y chän . VËy m« men qu¸n tÝnh cÇn thiÕt khi khëi
®éng:

188
 M =

Tæng m« men më m¸y ®èi víi trôc quay cña cÇn trôc:
M = Mt + M + Mgi =11500 + 45670 + 42000 = 99170 Nm.
M« men trªn trôc ®éng c¬ khi khëi ®éng cã tÝnh lùc c¶n giã:

M« men më m¸y trung b×nh cña ®éng c¬ víi c«ng suÊt 12,5KW, n ®c=955vg/ph,
lµ:

Mmm=

V× Mmm= 257 > nªn ®éng c¬ chän ®¹t yªu cÇu.

7-5. T¶i träng ®éng trong c¬ cÊu quay cña bÖ quay

Khi kh¶o s¸t cÇn trôc trong qu¸ tr×nh quay cã mang vËt Q treo trªn c¸p dµi H vµ bÞ dao
®éng trong mÆt ph¼ng ®øng vu«ng
gãc víi mÆt nÒn (h×nh 7-18). Träng l-
îng cña phÇn quay cÈu bao gåm: träng
lîng toµn bé kÕt cÊu cña phÇn quay,
träng lîng vËt n©ng vµ träng lîng cña
nh÷ng bé phËn quay cña c¬ cÊu quay. J

H
cq
cq

Träng lîng nh÷ng phÇn nµy ®îc ®a vÒ 

trôc 1 cña ®éng c¬. Liªn kÕt gi÷a bÖ P
qt
quay víi c¬ cÊu quay lµ kh©u ®µn håi J G
G
Q.tg
khíp (h×nh 7-18). Khi ph©n tÝch hÖ L
thèng nµy cã tÝnh ®Õn ¶nh hëng dao
®éng cña vËt n©ng trong mÆt ph¼ng
®øng. Quan s¸t quay cña vËt treo trªn
cÇn cã chiÒu v¬n L, chiÒu cao treo vËt Q=mQ.g
H. NÕu gia tèc gãc  khi quay cña phÇn
quay coi lµ kh«ng ®æi th× sau mét
kho¶ng thêi gian t kÓ tõ khi b¾t ®Çu chuyÓn ®éng cña c¸p n©ng vËt lÖch ®i trong mÆt
ph¼ng ®øng mét gãc . H×nh 7-18. S¬ ®å ®éng lùc häc c¬ cÊu quay

189
 Träng lîng vËt n©ng: Q = mQg t¸c dông mét lùc qu¸n tÝnh P qt = mQL khi quay. Cã thÓ
viÕt ph¬ng tr×nh vi ph©n chuyÓn ®éng quay cña vËt n©ng quanh trôc ®i qua ®iÓm treo
trong mÆt ph¼ng chiÕu so víi cÇn.

(7-48)

ë ®©y J = mQH2 - momen qu¸n tÝnh vËt n©ng so víi trôc nµy.

lµ tæng momen lùc t¬ng øng víi trôc quay.

§a gi¸ trÞ M1 vµ J vµo ph¬ng tr×nh chuyÓn ®éng ta nhËn ®îc:

(7-49)

Sù sai lÖch coi nh kh«ng ®¸ng kÓ vµ nh vËy ; (Khi sin  =150; sù

sai lÖch nhá h¬n 0,35%) ta cã:

hay

NghiÖm cña ph¬ng tr×nh vi ph©n trªn sÏ lµ:

(7-50)

Tõ ®iÒu kiÖn ban ®Çu: khi t = 0;

Thay vµo ®îc:

KÕt qu¶ cuèi cïng:

(7-51)

ë ®©y lµ tÇn sè vßng dao ®éng.

Gäi G lµ gãc quay vµ JG lµ m« men qu¸n tÝnh cña khèi lîng c¸c thµnh phÇn cña bÖ quay;
cq lµ gãc quay vµ Jcq lµ m« men qu¸n tÝnh t¬ng ®¬ng cña c¬ cÊu quay, trong ®ã cã r«to cña
®éng c¬ vµ c¸c phÇn quay cña c¬ cÊu quay. §éng n¨ng cña c¸c khèi lîng nµy cã thÓ viÕt:

190
 (7-52)

ThÕ n¨ng: (7-53)

ë ®©y C lµ ®é cøng cña kh©u ®µn håi.

M« men tæng hîp M b»ng tæng m« men c¶n tÜnh M T vµ m« men d Md. Ph¬ng tr×nh vi
ph©n chuyÓn ®éng cìng bøc cña tõng thµnh phÇn khèi lîng.

(7-54)

(7-55)

ë ®©y MH - M« men do träng lîng Q cña vËt n©ng bÞ lÖch trªn b¸n kÝnh L:
MH = QLtg (7-56)
Thay tg b»ng  (Khi  = 150 ®é sai sè nhá h¬n 3%) ta nhËn ®îc:

MH = QL =

(7-57)
Nh©n ph¬ng tr×nh (7-54) víi JG, thø hai (7-55 ) víi JP vµ trõ ®i nhau ta ®îc:

(7-58)

Ta cã ph¬ng tr×nh vi ph©n x¸c ®Þnh biÕn cña kh©u ®µn håi , suy ra momen Mq
c¶n quay cña cÇn trôc t¸c dông lªn kh©u nµy.

Thay b»ng

b»ng vµ

Cã thÓ viÕt ph¬ng tr×nh:

(7-59)

191
 H»ng sè ®îc x¸c ®Þnh tõ ®iÒu kiÖn ®Çu. Trong ®ã thµnh phÇn m« men ®Çu t¬ng øng
víi di chuyÓn, c¸c thµnh phÇn ®· quy ®æi vµo quan hÖ (J møc khëi ®éng cña ngêi kiÓm tra)
vµ cïng m« men t¶i mµ m« men nµy lµ m« men c¶n ngoµi MT . Tèc ®é cña c¬ cÊu b»ng 0.

Khi t = 0

Vµ v× vËy

Tõ ®ã

Suy ra :

(7-60)

ë ®©y p vµ  lµ c¸c tÇn sè dao ®éng cña hÖ thèng. M« men t¸c ®éng lªn kh©u ®µn håi
lµ:

(7-61)

§Æt gi¸ trÞ:

Khi ®ã:

hay:

(7-62)

Quy ®æi nhãm thµnh phÇn vµ ®Æt:

192
 Cã thÒ viÕt:

Cuèi cïng nhËn ®îc:

(7-63)

Trong c«ng thøc (7-63) thµnh phÇn ®Çu tiªn lµ do lùc c¶n tÜnh trong c¬ cÊu, thµnh
phÇn thø hai lµ ¶nh hëng cña m« men d, thµnh phÇn thø 3 - ¶nh hëng cña vËt n©ng bÞ lÖch.
Khi cospt = -1, cost = -1 ta nhËn ®îc:

(7-64)

7.6. Thø tù tÝnh to¸n c¬ cÊu quay

Còng nh c¬ cÊu n©ng vµ c¬ cÊu di chuyÓn, c¬ cÊu quay còng cã thÓ dÉn ®éng b»ng
®éng c¬ hoÆc dÉn ®éng b»ng tay.
1. C¬ cÊu dÉn ®éng b»ng tay:
a) Sè liÖu ban ®Çu cÇn thiÕt lµm c¨n cø tÝnh to¸n:
- S¬ ®å h×nh häc cña bÖ quay vµ bé phËn tùa quay cña cÇn trôc cã ®Çy ®ñ kÝch thíc
cÇn thiÕt phôc vô cho tÝnh to¸n;
- träng lîng vµ to¹ ®é träng t©m cña c¸c bé phËn tham gia vµo chuyÓn ®éng quay;
- t¶i träng n©ng lín nhÊt cho phÐp;
- chän s¬ ®å c¬ cÊu quay liªn kÕt víi hÖ thèng;
- sè ngêi phôc vô.
b)C¸c bíc tÝnh to¸n:

193
 + X¸c ®Þnh c¸c kÝch thíc cña hÖ thèng tùa quay vµ ®a vµo ®ã c¸c t¶i träng t¸c dông.
X¸c ®Þnh gi¸ trÞ c¸c t¶i träng t¸c dông. KiÓm tra l¹i kh¶ n¨ng c¸c bé phËn ®· chän , nÕu
kh«ng ®¹t yªu cÇu vÒ ®é bÒn ph¶i chän l¹i.
+ X¸c ®Þnh m« men tay quay víi kÕt cÊu tay quay, sè ngêi vµ lùc quay tay cña tõng ngêi
®· chän tríc Mqt = mkPL.
+ X¸c ®Þnh m« men c¶n quay Mq= MT M Mgi
+ tû sè truyÒn chung ®îc tÝnh theo c«ng thøc:

I=

+Tõ gi¸ trÞ i tÝnh ®îc, tiÕn hµnh thiÕt kÕ hoÆc chän c¸c bé truyÒn ( hép gi¶m tèc).
+ tÝnh to¸n vµ lùa chän khíp nèi vµ c¸c chi tiÕt cßn l¹i trong hÖ thèng c¬ cÊu quay.
2. C¬ cÊu dÉn ®éng b»ng ®éng c¬
a) Nh÷ng sè liÖu cÇn thiÕt ban ®Çu ®Ó lµm c¬ së tÝnh to¸n thiÕt kÕ:
- s¬ ®å h×nh häc cña bÖ quay vµ bé phËn tùa quay cña cÇn trôc cã ®Çy ®ñ kÝch th íc
cÇn thiÕt phôc vô cho tÝnh to¸n;
- träng lîng vµ to¹ ®é träng t©m cña tÊt c¶ c¸c bé phËn tham gia vµo
chuyÓn ®éng quay ë tÇm v¬n t¬ng øng cña cÇn trôc;
- t¶i träng n©ng lín nhÊt cho phÐp;
- chän s¬ ®å c¬ cÊu quay liªn kÕt víi hÖ thèng tùa quay;
- chän tèc ®é quay cña cÇn trôc
- Lùa chän chÕ ®é lµm viÖc: dùa vµo c«ng viÖc thùc tÕ ®Ó tÝnh ra
cêng ®é vµ thêi gian lµm viÖc vµ lùa chän theo tiªu chuÈn. HoÆc cã thÓ chän theo chÕ ®é
lµm viÖc cña c¬ cÊu n©ng.
b)C¸c bíc tÝnh to¸n:
+ X¸c ®Þnh c¸c kÝch thíc cña hÖ thèng tùa quay vµ ®a vµo ®ã c¸c t¶i träng t¸c dông.
X¸c ®Þnh gi¸ trÞ c¸c t¶i träng t¸c dông. KiÓm tra l¹i kh¶ n¨ng c¸c bé phËn ®· chän , nÕu
kh«ng ®¹t yªu cÇu vÒ ®é bÒn phaØ chän l¹i.
+ TÝnh to¸n s¬ bé c«ng suÊt ®éng c¬ ®iÖn vµ chän ®éng c¬ cã c«ng suÊt danh nghÜa
lín h¬n 3 ®Õn 4 lÇn c«ng suÊt tÝnh s¬ bé theo c«ng suÊt tÜnh.

+ tû sè truyÒn chung ®îc tÝnh theo c«ng thøc: i =

+ KiÓm tra ®éng c¬ vÒ m« men më m¸y theo tõng bíc nh c¸c phÇn ®· tr×nh bµy trong
tµi liÖu;
+ tÝnh m« men phanh vµ chän phanh;

194
 + tõ gi¸ trÞ tû sè truyÒn i tÝnh ®îc, tiÕn hµnh thiÕt kÕ hoÆc chän c¸c bé truyÒn trung
gian;
+ tÝnh to¸n vµ lùa chän khíp nèi vµ c¸c chi tiÕt cßn l¹i trong hÖ thèng c¬ cÊu quay.

195