‫جبر و معادله‬

‫فصل چهارم‬
‫ریاضیات هشتم‬

@riyazi.sima.moghadam

@riyazi.sima.moghadam
 ‫جبر و معادله‬

‫یک جمله ای جبری ‪ :‬عبارت جبری که از دو قسمت عدد (ضریب) و متغیر تشکیل‬
‫𝑎‬
‫𝑦𝑥 ‪5‬‬ ‫مانند ‪:‬‬ ‫شده باشد‪.‬‬
‫‪3‬‬

‫چند جمله ای جبری ‪ :‬اگر بین عبارت های جبری عالمت جمع و تفریق باشد‪ ،‬تشکیل‬
‫چند جمله ای می دهد‪.‬‬

‫𝑥‬
‫𝑦 ‪⏟+ 2‬‬ ‫‪𝑎−𝑏+7‬‬
‫⏟‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫)دارای دو جمله(‬ ‫)دارای سه جمله(‬

‫عبارت جبری متشابه ‪ :‬عبارتی که متغیر های آن (حروف انگلیسی) و توان متغیرها‬
‫کامال مثل هم باشند‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫) 𝑥𝑦 ‪(5 𝑥𝑦, −4‬‬ ‫) ‪(3𝑎3 𝑏 2 , 𝑎3 𝑏 2‬‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫‪3‬‬

‫عبارت جبری نا متشابه ‪ :‬عبارتی که متغیرهای آن با توان متغیرها شبیه هم نباشند‪.‬‬

‫)𝑏 ‪(3 𝑏𝑐, 2‬‬ ‫) ‪(−4𝑥 2 𝑦, 5𝑥𝑦 2‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫ساده کردن عبارت های جبری ‪ :‬جمالت متشابه را جدا کرده سپس مانند جمع و تفریق‬
‫اعداد صحیح آن ها را جواب داده با این تفاوت که حروف کنار اعداد نوشته می شود‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬عبارت های جبری زیر را ساده کنید‪.‬‬

‫= 𝑥 ‪−4 𝑥 + 2 𝑦 + 01‬‬
‫= 𝑏𝑎 ‪𝑎2 𝑏 − 4 𝑎𝑏 + 5 𝑎𝑏 + 2𝑎2 𝑏 − 4‬‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫ضرب دو جمله ای ‪ :‬در ضرب دو جمله ای ضریب ها در هم و متغیرها در هم ضرب می‬

‫شوند‪.‬‬

‫مانند‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫= ) 𝑥 ‪5 𝑥 (−2‬‬ ‫= )𝑐 ( 𝑏𝑎 ‪6‬‬
‫‪3‬‬

‫ضرب یک جمله ای در چند جمله ای ‪ :‬یک جمله ای در تمام جمالت چند جمله ای‬
‫(جمالت داخل پرانتز) ضرب می شود‪.‬‬

‫مانند‪:‬‬

‫= )𝑏 ‪−6 𝑎(3 𝑎 +‬‬

‫= ‪4 𝑎 − 2 𝑎(3 𝑎 − 4 𝑏) + 5‬‬

‫ضرب چند جمله ای در چند جمله ای ‪ :‬جمالت پرانتز اول در تمام جمالت پرانتز دوم‬
‫ضرب می شود‪ .‬سپس عبارت را ساده می کنیم‪.‬‬

‫مانند ‪:‬‬

‫= )𝑦 ‪(2 𝑥 − 𝑦)(𝑥 + 3‬‬

‫نکته ‪ :‬اگر یک چند جمله ای داخل پرانتز و به توان ‪ ۲‬باشد‪ ،‬آن عبارت را به صورت‬
‫ضرب دو پرانتز می نویسیم‪.‬‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫مانند‪:‬‬

‫= )𝑏 ‪(𝑎 + 𝑏)2 = (𝑎 + 𝑏)(𝑎 −‬‬

‫نکته ‪ :‬با توجه به مساوی بودن مساحت در دو شکل می توان برای یک شکل تساوی‬
‫جبری نوشت‪.‬‬

‫مثال‪ :‬حاصل عبارات زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫= 𝑦𝑥 ‪( −6 𝑥𝑦 + 3 𝑥 (𝑥 − 4 𝑦) + 02‬الف‬

‫= )𝑏 ‪( (𝑎 − 3 𝑏)(4 𝑎 +‬ب‬

‫= ‪( (𝑎 − 𝑏)2‬ج‬

‫مثال‪ :‬حاصل ضرب دو جمله را به دست آورید ‪ .‬توضیح دهید از کدام قانون ساده کردن‬

‫عبارت های توان دار استفاده می کنید؟‬

‫= ) ‪0( (2 𝑏𝑎)(6𝑎2 𝑏 3‬‬

‫= ) 𝑥 ‪2( (−5𝑥 2 𝑦)(3𝑦 5‬‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫= )𝑚 ‪3( (−3𝑚2 𝑛)(−6𝑛2‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫= ) ‪4( (− 𝑥 3 𝑦 7 ) (− 𝑦 2 𝑥 5‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬
‫= ) ‪5( (− 𝑚𝑛3 ) (− 𝑚6 𝑛4‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬

‫= ) ‪6( (−2𝑥 3 𝑦 4 )(7𝑦 2 𝑥 9‬‬

‫مثال‪ :‬عبارت های جبری زیر را ساده کنید‪.‬‬

‫= ) 𝑥 ‪0( (6 𝑥 + 3 𝑦)(8 𝑦 + 9‬‬

‫= )𝑏 ‪2( (2 𝑎 − 3 𝑏)(4 𝑎 + 6‬‬

‫= ) 𝑥 ‪3( (5 𝑥 + 4 𝑦)(3 𝑦 + 6‬‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫= ‪4( (2 𝑎 − 3𝑚)2‬‬

‫= ‪5( ( 𝑎 − 𝑏 )2‬‬

‫مثال ‪ :‬با توجه به شکل یک تساوی جبری بنویسید‪.‬‬

‫)𝑦 ‪(𝑥 +‬‬

‫𝑦‬ ‫𝑧‬
‫𝑦‬ ‫𝑧‬

‫𝑥‬ ‫‪𝑆2‬‬
‫𝑥‬ ‫‪𝑆1‬‬ ‫𝑥‬

‫𝑆 کل‬

‫مثال‪ :‬با توجه به شکل یک تساوی جبری بنویسید‪.‬‬

‫𝑏‬ ‫𝑐‬ ‫𝑑‬

‫𝑎‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫مثال‪ :‬مساحت هر شکل را به صورت جبری بنویسید‪.‬‬

‫𝑎‬
‫⋯=𝑆‬

‫𝑏‬

‫𝑎‬

‫‪ℎ‬‬
‫⋯=𝑆‬

‫𝑏‬

‫نکته ‪ :‬یک عدد دو رقمی را به صورت 𝒃𝒂 و یک عدد سه رقمی را به صورت 𝒄𝒃𝒂 نشان‬
‫می دهیم‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬دو عبارت 𝒚𝒙 و 𝒚𝒙 با هم برابر نیستند‪ 𝒙𝒚( .‬یعنی ضرب دو حرف ولی 𝒚𝒙 یعنی‬
‫عدد دو رقمی)‬

‫نکته ‪ :‬مقلوب عدد 𝒃𝒂 را به صورت 𝒂𝒃 نشان می دهیم‪ .‬مثال مقلوب عدد ‪ ۷۳‬برابر با‬
‫‪ ۳۷‬می شود‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬مجموع هر عدد دو رقمی با مقلوب آن همواره مضرب ‪ ۱۱‬می باشد ‪:‬‬

‫= 𝑎𝑏 ‪ ⟹ 𝑎𝑏 +‬اثبات‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫نکته ‪ :‬اختالف هر عدد دو رقمی با مقلوب آن همواره مضرب ‪ ۹‬می باشد ‪:‬‬

‫= 𝑎𝑏 ‪ ⟹ 𝑎𝑏 −‬اثبات‬

‫مثال‪ :‬گسترده عبارت های زیر را بنویسید‪.‬‬

‫= ‪2345‬‬

‫= 𝑧𝑦𝑥‬

‫مقدار عددی عبارت جبری ‪ :‬به جای متغیرها اعداد داده شده را قرار می دهیم سپس‬
‫با توجه به ترتیب انجام عملیات (اولویت) عبارت را جواب می دهیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬مقدار عددی عبارت های جبری زیر را به ازای مقادیر داده شده به دست آورید‪.‬‬

‫‪( 5 𝑥 − 2 𝑥𝑦 + 7‬الف‬ ‫)‪(𝑥 = 0, 𝑦 = −2‬‬

‫𝑏𝑎 ‪( 𝑎2 + 𝑏 2 − 4‬ب‬ ‫)‪(𝑎 = −2, 𝑏 = 2‬‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫مثال‪ :‬مقدار عددی عبارت زیر را به ازای مقادیر داده شده به دست آورید‪.‬‬

‫‪3𝑥 2 𝑦 − 2 𝑦 + 7‬‬ ‫)‪(𝑥 = 2, 𝑦 = −3‬‬

‫𝑥‬ ‫𝑦‬ ‫مثال‪ :‬جدول زیر را کامل کنید‪( .‬با راه حل )‬

‫‪−4‬‬
‫‪2‬‬
‫‪𝑦 =2𝑥−7‬‬
‫‪1‬‬
‫‪3‬‬

‫مثال‪ :‬اگر طول و عرض و ارتفاع یک مکعب مستطیل به ترتیب 𝑎 و 𝑏 و 𝐶 باشد‪:‬‬

‫الف) مساحت کل مکعب را صورت جبری بنویسید‪.‬‬

‫ب) اگر ‪ 𝑎 = 4‬و ‪ 𝑏 = 2‬و ‪ 𝑐 = 3‬باشد مساحت کل را به دست آورید‪.‬‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫مثال‪ :‬مقدار عددی عبارت های زیررا به ازای مقادیر داده شده به دست آورید ‪.‬‬

‫𝑏 ‪2𝑎2‬‬
‫=‬ ‫)‪(𝑎 = −2, 𝑏 = −3, 𝑐 = −5‬‬
‫𝑐 ‪𝑎𝑏 − 3‬‬

‫= ‪−𝑥 3 − 𝑥 2‬‬ ‫)‪(𝑥 = −2‬‬

‫‪2 𝑏𝑐 − 𝑏 2‬‬
‫=‬ ‫)‪(𝑏 = −0, 𝑐 = −0‬‬
‫𝑐‪𝑏+‬‬

‫نکته ‪ :‬اعداد زوج را به صورت 𝒏 ‪ 𝒏 ( 2‬عدد طبیعی) و اعداد فرد را به صورت ‪2 𝒏 − 0‬‬
‫( 𝒏 عدد طبیعی) نشان می دهند‪.‬‬

‫تجزیه عبارت جبری ‪( :‬تبدیل به ضرب یا فاکتور گیری) مراحل زیر را به ترتیب انجام‬
‫می دهیم ‪:‬‬

‫‪ )۱‬ابتدا (ب‪.‬م‪.‬م) ضرایب را به دست می آوریم‪.‬‬

‫‪ )۲‬حروف مشترک با توان کمتر را کنار (ب‪.‬م‪.‬م) ضرایب می نویسیم‪.‬‬

‫‪ )۷‬تمام جمالت عبارت را بر جمله ی مشترک تقسیم کرده و داخل پرانتز‬

‫می نویسیم‪.‬‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫مثال ‪ :‬عبارت های زیر را به ضرب تبدیل کنید‪.‬‬

‫= 𝑧𝑥 ‪𝑥𝑦𝑧 −‬‬

‫= 𝑎 ‪01 𝑎𝑏 + 05‬‬

‫‪𝑥 2 𝑦 + 𝑥𝑦 2‬‬
‫=‬
‫‪𝑥 3𝑦2 + 𝑥 2𝑦3‬‬
‫نکته ‪ :‬دو عبارت ‪ 𝒙2‬و 𝒙 ‪ 2‬با هم برابر نیستند‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬دو عبارت ‪ (𝒙 + 𝒚)2‬و ‪ 𝒙2 + 𝒚2‬با هم برابر نیستند‪.‬‬

‫‪(3 + 4)2 ≠ 32 + 42 ⟹ 49 ≠ 25‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫مثال‪ :‬عبارت های زیر را به ضرب تبدیل کنید‪.‬‬

‫= 𝑦 ‪( 𝑥𝑦𝑧 − 5‬الف‬

‫= ‪( 24𝑎2 𝑏 3 + 06𝑎3 𝑏 2‬ب‬

‫𝑏‪𝑎2 𝑏−‬‬
‫(ج‬ ‫=‬
‫‪2𝑎2 −2‬‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫مثال‪ :‬تساوی های زیر را کامل کنید ‪.‬‬

‫) ⋯ ‪2 𝑎𝑏 − 4𝑎2 𝑏 3 = 2 𝑎𝑏 (0 −‬‬

‫) … ‪4 𝑎𝑏 − 9 𝑎𝑐 = 𝑎(… −‬‬

‫مثال‪ :‬عبارت های جبری زیر را به ضرب دو عبارت تبدیل کنید‪.‬‬

‫= ‪36𝑥 2 𝑦 − 02 𝑥𝑦 2‬‬

‫= ‪8𝑚2 𝑛3 + 06𝑚3 𝑛2‬‬

‫= 𝑦 ‪64𝑥𝑦 3 − 56𝑥 2‬‬

‫= ‪24𝑚2 𝑛4 + 48𝑚𝑛3‬‬

‫= 𝑦𝑥 ‪02𝑥 2 𝑦 2 + 24𝑥 3 𝑦 3 + 4‬‬

‫= ‪72𝑧 2 𝑦 − 91𝑧 2 𝑦 3‬‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫مثال‪ . :‬با تبدیل به ضرب دو عبارت صورت و مخرج کسر ها را ساده کنید‪.‬‬

‫‪𝑥 2 𝑦 + 𝑥𝑦 2‬‬
‫=‬ ‫𝑦 ≠ 𝑥 و)‪(𝑥, 𝑦 ≠ 1‬‬
‫‪𝑥 3𝑦2 + 𝑥 2𝑦3‬‬

‫‪𝑥 3𝑦5 + 𝑥 5𝑦3‬‬

‫=‬ ‫)‪(𝑥, 𝑦 ≠ 1‬‬
‫‪𝑥 3 𝑦 + 𝑥𝑦 3‬‬

‫‪𝑚2 𝑞 4 + 𝑚3 𝑞 3‬‬
‫=‬ ‫𝑞 ≠ 𝑚 ‪(𝑚, 𝑞 ≠ 1),‬‬
‫‪𝑚2 𝑞 2 + 𝑚𝑞 3‬‬

‫معادله ‪ :‬معادله یک تساوی جبری است که به ازای بعضی از اعداد به یک تساوی درست‬
‫تبدیل می شود‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬برای حل معادله مراحل زیر را به ترتیب انجام می دهیم ‪:‬‬

‫‪ )۱‬مجهول ها را به طرف چپ و عددهای معلوم را به طرف راست انتقال می دهیم‪.‬‬

‫(عددی که انتقال داده شود عالمت آن عوض می شود)‬

‫‪ )۲‬عددهای مجهول با هم و عددهای معلوم را با هم جواب می دهیم‪.‬‬

‫‪ )۷‬حاصل عددهای معلوم را بر حاصل عددهای مجهول تقسیم می کنیم‪.‬‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫مثال ‪ :‬معادله های زیر را جواب دهید‪.‬‬

‫‪2( 𝑥 − 4) − 3(4 − 2𝑥 ) = 1‬‬ ‫‪−6+𝑥 =2𝑥+5‬‬ ‫𝑥 ‪4(𝑥 − 2) = 2‬‬

‫مثال‪ :‬هر یک از معادله های زیر را حل کنید‪.‬‬

‫) 𝑥 ‪4(𝑥 − 0) = 2(0 −‬‬

‫)‪3(𝑥 − 2) = 3 − 2(𝑥 + 5‬‬

‫) 𝑥 ‪6(𝑥 + 2) = 5(2 − 3‬‬

‫نکته ‪ :‬در معادالت کسری دو طرف معادله را در (ک‪.‬م‪.‬م) مخرج ها ضرب کرده تا تبدیل‬
‫به معادله معمولی شود‪.‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪3 5‬‬
‫‪−‬‬ ‫𝑥 = ‪𝑥+‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4 6‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪5𝑥 − 0 = 3𝑥 +‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫مثال‪ :‬معادالت زیر را حل کنید ‪.‬‬

‫‪−2‬‬ ‫𝑥‬
‫‪𝑥+ =0‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪2 2𝑥 + 0 0‬‬
‫‪−‬‬ ‫𝑥 =‬
‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪−5‬‬ ‫‪0 2𝑥 + 0‬‬

‫= ‪𝑥+‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪0 3𝑥 − 5 3‬‬
‫‪−‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪𝑥−0= 𝑥+4‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫‪−𝑥 05‬‬
‫=‬
‫‪8‬‬ ‫‪01‬‬

‫‪3𝑥 𝑥 + 3‬‬ ‫‪2𝑥 + 3‬‬

‫‪−‬‬ ‫‪=𝑥−‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪06‬‬

‫مثال‪ :‬معادله ی زیر را حل کنید‪.‬‬

‫‪𝑥+3 𝑥+0‬‬
‫=‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬

‫نکته ‪ :‬سه عدد متوالی را به صورت )‪ (𝒙, 𝒙 + 0, 𝒙 + 2‬و سه عدد فرد یا زوج متوالی‬
‫را به صورت )‪ (𝒙, 𝒙 + 2, 𝒙 + 4‬نمایش می دهیم‪.‬‬

‫نکته‪ :‬در معادالت کالمی‪ ،‬ابتدا عبارت فارسی را به عبارت جبری تبدیل کرده و سپس‬
‫آن را حل میکنیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬مجموع سه عدد زوج متوالی ‪ 61‬شده است‪ .‬عدد بزرگتر چند است؟‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫مثال ‪ :‬به پنج برابر عددی هشت واحد اضافه کرده ایم حاصل از قرینه دو برابر آن عدد شش‬
‫واحد کمتر است آن عدد چند است؟‬

‫مثال‪ :‬ثلث عددی ‪ 7‬واحد اضافه کنیم‪ ،‬حاصل دو برابر ثلث آن عدد می شود‪ ،‬آن عدد چیست؟‬

‫مثال‪ :‬طول مستطیلی ‪ 21‬سانتی متر و محیط آن ‪ 71‬سانتی متر است‪ .‬عرض مستطیل چه‬

‫قدر است؟‬

‫مثال‪ :‬حاصل جمع سه عدد زوج طبیعی متوالی برابر ‪ 234‬شده است‪ .‬بزرگترین عدد را پیدا‬

‫کنید‪.‬‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬
 ‫جبر و معادله‬

‫مثال‪ :‬حاصل جمع سه عدد طبیعی متوالی برابر ‪ 089‬شده است‪ .‬بزرگترین عدد را پیدا کنید‬

‫مثال‪ :‬نشان دهید مجموع عدد زوج با عدد فرد ‪ ،‬عددی فرد می شود‪.‬‬

‫مثال‪ :‬نشان دهید مجموع دو عدد فرد‪ ،‬عددی زوج است‪.‬‬

‫مثال‪ :‬از هفت برابر عددی نه واحد کم کرده ایم‪ ،‬حاصل سه واحد بیشتر از آن عدد شده است‪.‬‬
‫آن عدد چند است؟‬

‫مثال‪ :‬مجموع ‪ 5‬عدد فرد متوالی ‪ 075‬شده است‪ .‬عدد کوچکتر چند است؟‬

‫‪@riyazi.sima.moghadam‬‬