biologia

Biotechnologia – dyscyplina naukowa, zajmująca się wykorzystywaniem organizmów, wirusów lub ich
składników do celów praktycznych.
Podział biotechnologii:
⋅ tradycyjna (klasyczna) – wykorzystuje naturalnie występujące w przyrodzie wirusy, organizmy lub
produkowane przez nie substancje. Dobór organizmów o pożądanych cechach odbywa się przez selekcję
sztuczną, która polega na dopuszczeniu do rozrodu tylko osobników wybranych przez człowieka.
⋅ molekularna (nowoczesna) – wykorzystuje organizmy i wirusy o zmodyfikowanym materiale
genetycznym. Otrzymuje się je za pomocą technik inżynierii genetycznej, które umożliwiają zmianę
genomów w taki sposób, aby uzyskać cechy korzystne dla człowieka.
Biotechnologia w przemyśle farmaceutycznym:
⋅ penicylina (antybiotyk pochodzenia naturalnego)
⋅ surowica odpornościowa (wytwarzana z osocza; podawana np. po ukąszeniu przez żmiję, aby szybko
zneutralizować obecną w organizmie toksynę i uniknąć poważnych powikłań)
Biotechnologia tradycyjna w rolnictwie:
⋅ szczepionki glebowe (powodują zwiększenie w glebie zawartości związków niezbędnych do wzrostu i
rozwoju roślin)
⋅ mikoryza (obustronnie korzystna relacja między grzybami a korzeniami roślin)
⋅ pasożytnictwo i drapieżnictwo
Biotechnologia tradycyjna w ochronie środowiska:
⋅ kompost
⋅ biogaz (wykorzystywany m.in. jako paliwo do ogrzewania budynków)
⋅ biologiczne oczyszczanie ścieków (rozkład nieczystości organicznych przez mikroorganizmy)
⋅ polimery biodegradowalne (związki szybko rozkładane przez mikroorganizmy naturalnie występujące w
przyrodzie)
Biotechnologia tradycyjna w przemyśle spożywczym:
⋅ fermentacja alkoholowa (rozkład cukrów do alkoholu etylowego i dwutlenku węgla; wykorzystywana
m.in. do produkcji piwa, wina i pieczywa)
⋅ fermentacja mleczanowa (rozkład cukrów do kwasu mlekowego; wykorzystywana do m.in. produkcji
serów, jogurtów i kiszonych warzyw)
Inżynieria genetyczna – dziedzina nauki zajmująca się opracowywaniem technik i metod, które uwrażliwiają
wprowadzanie zmian w materiale genetycznym organizmów oraz wirusów.
Sekwencjonowanie DNA – polega na ustalaniu kolejności poszczególnych rodzajów nukleotydów w wybranym
odcinku tego kwasu nukleinowego. Dzięki tej technice można ustalić, jakie funkcje pełni badany odcinek DNA
oraz czy występują w nim mutacje genetyczne. Sekwencjonowanie DNA przeprowadza się w sekwenatorze.
Łańcuchowa reakcja polimerazy (PCR) – pozwala na uzyskanie w krótkim czasie dużej ilości kopii dowolnego
fragmentu DNA. Jest ona przydatna, gdy jest za mało materiału do przeprowadzenia badań. PCR znajduje
zastosowanie m.in. w sekwencjonowaniu DNA, diagnostyce chorób oraz w kryminalistyce. Podczas PCR
replikacja DNA zachodzi w cyklach, a w każdym cyklu liczba kopii cząsteczek DNA podwaja się (po dwudziestu
cyklach PCR z jednej cząsteczki DNA uzyskuje się ponad milion kopii).
Elektroforeza DNA – metoda, która umożliwia rozdzielenie fragmentów DNA na płytce żelowej w polu
elektrycznym. Wykorzystuje się ją do tworzenia profili genetycznych wykorzystywanych w celu ustalenia
ojcostwa oraz identyfikacji ofiar wypadków lub przestępstw.
Zastosowanie technik inżynierii genetycznej:
⋅ medycyna sądowa (ustalanie ojcostwa lub pokrewieństwa oraz identyfikacja zmarłych nawet po wielu
latach od ich śmierci)
⋅ kryminalistyka (tworzenie profili genetycznych, dzięki którym można ustalić tożsamość ofiar i sprawców
przestępstw)
⋅ diagnostyka chorób
GMO – organizm zmodyfikowany genetycznie, czyli taki, którego materiał genetyczny został zmieniony za
pomocą technik inżynierii genetycznej.
Sposoby otrzymania organizmów genetycznie zmodyfikowanych:
⋅ zmiana aktywności genu naturalnie występującego w genomie
⋅ zwielokrotnienie genu naturalnie występującego w genomie
⋅ wprowadzenie do genomu organizmu genu pochodzącego od osobnika innego gatunku
Organizm transgeniczny – organizm, który zawiera w swoim genomie obcy materiał genetyczny.
Sposoby wykorzystania GMO:
⋅ produkcja insuliny
⋅ soja zmodyfikowana odporna na środki chwastobójcze
⋅ występowanie fioletowych goździków
Sposoby otrzymywania organizmów transgenicznych:
⋅ transgeniczne bakterie (tworzy się je z wykorzystaniem wektorów, np. plazmidów, czyli małych, kolistych
cząsteczek DNA, zdolnych do powielania się)
⋅ transgeniczne rośliny (polega na bombardowaniu tkanek rośliny kulkami złota pokrytymi obcym DNA)
⋅ transgeniczne zwierzęta (polega na wykorzystywaniu komórek zarodkowych)
Korzyści wynikające ze stosowania GMO:
⋅ tworzenie nowych odmian roślin i ras zwierząt o korzystnych dla człowieka cechach
⋅ wykorzystywanie GMO do produkcji białek człowieka i szczepionek
⋅ produkcja żywności (serów, pieczywa i piw)
⋅ możliwość prowadzenia na zwierzętach badań nad chorobami człowieka
⋅ produkcja biodegradowalnych polimerów
⋅ wykorzystywanie zmodyfikowanych genetycznie mikroorganizmów do oczyszczania środowiska
Zagrożenia wynikające ze stosowania GMO:
⋅ możliwy negatywny wpływ na zdrowie człowieka
⋅ zmniejszenie bioróżnorodności
⋅ uzależnienie rolników od koncentratów biotechnologicznych
⋅ bankructwo gospodarstw ekologicznych
Rodzaje produktów spożywczych i ich oznaczenia:
⋅ produkty wolne od GMO (oznaczane jako „bez GMO” lub „wyprodukowano bez stosowania GMO”)
⋅ produkty zawierające śladowe ilości GMO (do 0,9% ich składu; zgodnie z prawem nie muszą być
oznaczone)
⋅ produkty zawierające GMO (powyżej 0,9% składników GMO; muszą być oznakowane jako
wyprodukowane z wykorzystaniem GMO)
Klonowanie – uzyskiwanie genetycznych kopii organizmów, pojedynczych komórek lub cząsteczek DNA.
Klon – genetyczna kopia organizmu.
Naturalne sposoby klonowania organizmów:
⋅ organizmy jednokomórkowe – ma miejsce za każdym razem, gdy podczas podziału komórki dochodzi do
dokładnego skopiowania jej materiału genetycznego
⋅ rośliny – proces ten zachodzi podczas rozmnażania bezpłciowego, np. przez rozłogi czy kłącza
⋅ zwierzęta bezkręgowe – proces odbywa się przez fragmentaryzację ciała, gdy z oderwanego fragmentu
odtwarza się cały organizm
⋅ ssaki – klonowanie może dojść na wczesnym etapie rozwoju zarodkowego (powstają bliźnięta
jednojajowe – są one najbardziej spokrewnione)
Sztuczne sposoby klonowania organizmów:
⋅ klonowanie roślin (pobieranie fragmentów tkanek i umieszczanie ich na płytce ze specjalnym podłożem;
wykorzystywane głównie w rolnictwie, ogrodnictwie i w badaniach naukowych)
⋅ klonowanie zwierząt (daje nadzieję m.in. na pozwala na zachowanie przy życiu gatunków zwierząt
zagrożonych wyginięciem)
Klonowanie zwierząt metodą transplantacji jąder komórkowych na przykładzie owcy:
1. Od klonowanego osobnika pobiera się komórkę, z której izoluje się jądro komórkowe.
2. Od innej samicy tego samego gatunku pobiera się komórkę jajową, z której usuwa się jądro komórkowe.
3. Wyizolowane jądro komórkowe pierwszej owcy wszczepia się do „pustej” komórki jajowej drugiej owcy.
4. Komórkę jajową pobudza się do podziałów za pomocą impulsu elektrycznego.
5. W wyniku podziałów powstaje zarodek, który jest wprowadzany do macicy zastępczej matki, czyli trzeciej
owcy.
6. Organizm, który się urodzi, jest klonem genetycznym dawcy jądra komórkowego, czyli pierwszej owcy.
Komórki macierzyste – komórki, które mogą się dzielić i różnicować w inne typy komórek.
Wykorzystanie komórek macierzystych:
⋅ przeszczepy skóry (komórki macierzyste skóry)
⋅ leczenie chorób, np. białaczek (komórki macierzyste szpiku kostnego)
Terapia genowa – metoda leczenia polegająca na wprowadzeniu obcych kwasów nukleinowych (głównie DNA)
do komórek ciała pacjenta w celu uzyskania określonego efektu terapeutycznego. Celem terapii genowej może
być m.in. dostarczenie komórkom poprawnej wersji genu, wyciszenie aktywności wadliwej wersji genu lub
skierowanie komórek na drogę apoptozy (śmierci).
Główne metody terapii genowej:
⋅ terapia genowa ex vivo (poza ciałem pacjenta)
⋅ terapia genowa in vivo (wewnątrz ciała pacjenta)
Poradnictwo genetyczne – forma profesjonalnej pomocy kierowanej do osób chorych na choroby genetyczne lub
ich rodzin. W poradni genetycznej można otrzymać specjalistyczne informacje dotyczące m.in. sposobu
dziedziczenia określonej choroby genetycznej, ryzyka urodzenia dziecka z tą chorobą czy możliwej terapii osób
chorych.
Szanse związane z biotechnologią:
⋅ rozwój nowoczesnego rolnictwa (tworzenie korzystnych dla człowieka nowych ras zwierząt i odmian
roślin)
⋅ walka z niedożywieniem (tworzenie żywności wzbogaconej o witaminy)
⋅ rozwój medycyny (nowe sposoby leczenia i diagnozowania chorób)
⋅ produkcja żywności (np. serów i aromatów)
⋅ oczyszczanie środowiska (tworzenie tworzyw biodegradowalnych)
Zagrożenia związane z biotechnologią:
⋅ możliwy negatywny wpływ na naturalne ekosystemy
⋅ możliwy negatywny wpływ żywności GMO na zdrowie człowieka
⋅ możliwe dyskryminacje na tle genetycznym i nieetyczne wykorzystywanie technik biotechnologii
molekularnej
⋅ możliwe wykorzystywanie technik biotechnologii molekularnej do wytwarzania nowych broni
biologicznych