Pronouns, Interrogatives, and

(Quichua-Media Lengua)
Code-Switching: The Eyes Have It John
M. Lipski
Visit to download the full and correct content document:
https://ebookmass.com/product/pronouns-interrogatives-and-quichua-media-lengua-c
ode-switching-the-eyes-have-it-john-m-lipski/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Let's Code It! 2022-2023 Code Edition Shelley Safian

https://ebookmass.com/product/lets-code-it-2022-2023-code-
edition-shelley-safian/

The Syntax of Arabic and French Code Switching in

Morocco 1st ed. 2020 Edition Mustapha Aabi

https://ebookmass.com/product/the-syntax-of-arabic-and-french-
code-switching-in-morocco-1st-ed-2020-edition-mustapha-aabi/

3-2-1 Code It! 7th Edition

https://ebookmass.com/product/3-2-1-code-it-7th-edition/

The Rome We Have Lost John Pemble

https://ebookmass.com/product/the-rome-we-have-lost-john-pemble/
History, Disrupted: How Social Media and the World Wide
Web Have Changed the Past Jason Steinhauer

https://ebookmass.com/product/history-disrupted-how-social-media-
and-the-world-wide-web-have-changed-the-past-jason-steinhauer/

Indiana Jones and Philosophy: Why Did it Have to be

Socrates? Dean A. Kowalski

https://ebookmass.com/product/indiana-jones-and-philosophy-why-
did-it-have-to-be-socrates-dean-a-kowalski/

Don't Call It Quits: Turn the Job You Have into the Job
You Love Shana Lebowitz Gaynor

https://ebookmass.com/product/dont-call-it-quits-turn-the-job-
you-have-into-the-job-you-love-shana-lebowitz-gaynor/

Practice Makes Perfect: Spanish Pronouns and

Prepositions, Dorothy Richmond

https://ebookmass.com/product/practice-makes-perfect-spanish-
pronouns-and-prepositions-dorothy-richmond/

Writing and Reporting for the Media 12th Edition

Professor John Bender

https://ebookmass.com/product/writing-and-reporting-for-the-
media-12th-edition-professor-john-bender/
Article
Pronouns, Interrogatives, and (Quichua-Media
Lengua) Code-Switching: The Eyes Have It
John M. Lipski
Department of Spanish, Italian & Portuguese, The Pennsylvania State University,
University Park, PA 16802, USA; jlipski@psu.edu

Received: 20 December 2019; Accepted: 23 March 2020; Published: 27 March 2020

Abstract: This study examines the processing of two putatively problematic intra-sentential code-
switching configurations, following subject pronouns and interrogatives, in a bilingual speech
community in which there are no confounding grammatical differences. The languages are
Ecuadoran Quichua and the mixed language known as Media Lengua, consisting of the entire
Quichua morphosyntactic system but with all lexical roots replaced by their Spanish counterparts.
In eye-tracking processing experiments utilizing the visual world paradigm with auditorily
presented stimuli, Quichua–Media Lengua bilinguals identified the languages more quickly after
pronouns and interrogatives than after lexical items, while acknowledgement of code-switches after
pronouns and interrogatives was delayed in comparison with switches following lexical items. The
facilitation effect of pronouns and interrogatives evidently provokes a surprise reaction when they
are immediately followed by items from another language, and this relative delay may play a role
in the low acceptability of code-switched utterances that otherwise violate no grammatical
constraints.

Keywords: Quichua; Media Lengua; intra-sentential code-switching; eye-tracking; sentence

processing

1. Introduction
Many bilingual speakers switch between their languages during informal speech with
interlocutors who share the same languages. This code-switching is frequently subject to pragmatic
constraints, including topics, assertions of identity, and a variety of speech acts such as requesting,
persuading, or admonishing. When bilingual code-switching takes place smoothly and without
hesitation within the bounds of a single utterance, it is particularly challenging to linguistic and
psychological models grounded in a single language, because more than two monolingual grammars
are involved (Grosjean 1989). Such intra-sentential code-switching may appear chaotic and
unconstrained to outsiders, but a large body of research on numerous bilingual dyads—frequently
confirmed by naïve speakers’ intuitions—has shown that most intra-sentential switches do not
violate the grammatical structures of either language, not only within the single-language segments
but also at the points of transitions between languages (e.g., Poplack 1980; Lipski 1977, 1978, 1985;
Muysken 2000). Although most bilingual speakers without training in linguistics do not have explicit
knowledge of these general constraints, corpora of bilingual interactions reveal few violations in
production, and a variety of interactive tasks such as acceptability judgments and elicited repetition
have confirmed the robustness of general restrictions on the processing of intra-sentential language
mixing, all circumscribed by the aforementioned “do no harm” admonitions (no grammatical
violations in either language).
In addition to the need for general structural compatibility, some cross-linguistic observations
suggest the possibility of more fine-grained constraints on intra-sentential code-switching based on
the category of the elements involved, even when no grammatical rules are violated in either

Languages 2020, 5, 11; doi:10.3390/languages5020011 www.mdpi.com/journal/languages

Languages 2020, 5, 11 2 of 13

language. Two proposed constraints that emerged from seminal studies of Spanish–English code-
switching, and which have subsequently been documented for other bilingual configurations,
disfavor switches between subject pronouns and the following verb and between fronted
interrogative words and the remainder of the utterance (e.g., Lipski 2018, 2020; Muysken 2000;
Peñalosa 1980; Woolford 1984)1. Most proffered examples and counter-examples of code-switching
restrictions based on grammatical categories run afoul of language-specific factors that confound the
search for constraints on language mixing (e.g., Mahootian and Santorini 1996; Prince and Pintzuk
[1983] 2000; Woolford 1983). For example, although general similarities can be observed, head-to-
head structural comparison between Spanish and English subject pronouns is not feasible, because
Spanish is a “null-subject” language in which verb inflection is sufficient to identify the subject of a
sentence, whereas in English, subject pronouns must be overtly expressed. Similarly, fronted
interrogative expressions in English typically require do-support, e.g., Where does John live? What does
John want? Spanish has no such structure, but in many varieties of Spanish, subject–verb inversion
may accompany interrogatives: ¿Dónde vive Juan? “Where does Juan live?” ¿Qué quiere Juan? “What
does Juan want?” In an attempt to move beyond such confounding factors, the following sections
present online processing data from a unique bilingual speech community, whose languages share
identical morphosyntax, while being sufficiently differentiated to ensure explicit recognition of code-
switching. The possibly “special” status of subject pronouns and interrogatives in code-switching
environments is approached directly, with code-switched stimuli, and indirectly, by determining
whether rapid language recognition is facilitated by specific grammatical categories. For purposes of
clarity, only a single intra-sentential code-switching configuration is targeted, namely alternation (in
the sense of (Muysken 2000)), for which assignment of a matrix language (Myers-Scotton and Jake
2000; Jake et al. 2002) is not at stake. The results reveal differential processing patterns for both subject
pronouns and interrogatives even in the complete absence of grammatical divergence and implicate
processing speed as a contributing factor.

2. A Limiting Test Case: Quichua and Media Lengua in Ecuador

Three small indigenous communities in northern Ecuador provide a unique opportunity to
study restrictions on bilingual code-switching in the absence of any morphosyntactic differences
between the languages. The languages are Imbabura Quichua (Cole 1982) and what is referred to
locally as Media Lengua or Chaupi Shimi (literally “half-language”). Despite the wryly humorous
name, Media Lengua is a full language spoken natively together with Quichua in the communities of
Pijal, Angla, and Casco Valenzuela in the northern Ecuadoran province of Imbabura and consists of
Quichua morphosyntax, complete with all system morphemes, but with virtually all Quichua roots
replaced by their Spanish equivalents. Media Lengua was first described in the 1970s for some
communities in central Ecuador by Muysken (1979, 1981, 1988, 1997); it has now disappeared from
this region (Lipski 2019b; Müller 2011; Shappeck 2011), but is maintained robustly in the three
aforementioned communities at least since the middle of the 20th century (Gómez Rendón 2005, 2008;
Lipski 2019b; Stewart 2011, 2013).
Quichua and Media Lengua not only share identical grammars, but also have lexically disjointed
sets of words for the grammatical categories that have previously been implicated in code-switching
research (e.g., pronouns and interrogative words). This makes it possible to isolate for study the
processing of specific grammatical elements without ever violating any structural rules. If in the
absence of any structural constraints, subject pronouns and interrogative words behave differently
than open-class lexical items, this would support their status as “special”, for reasons yet to be
determined. Examples of Quichua and Media Lengua can be found below, where Spanish-derived
lexical roots are in italics (nutro < nuestro “our”; amigo “friend”; biya < villa “town”; bibi < vivir “to

1
Even in language pairs for which these constraints have been reported (e.g., Spanish and English), there are
nuanced exceptions, frequently involving long or conjoined elements ((Ebert 2014) for Spanish
interrogatives; (González-Vilbazo and Koronkiewicz 2016) and (Koronkiewicz 2014) for Spanish pronouns),
suggesting that more than an all-or-nothing constraint is at work. Delving into such subtleties in the
Quichua–Media Lengua interface is beyond the scope of the present study.
Languages 2020, 5, 11 3 of 13

live”). All system morphemes in this agglutinative language (suffixes, indicated here by dashes) are
identical; only the lexical roots differ between the languages.
QUICHUA
ñukanchik-ka mashi-kuna-wan ayllu-pi kausa-nchik
MEDIA LENGUA
nutro-ka amigo-kuna-wan biya-pi bibi-nchik
we-TOP friend-PL-with town-LOC live-1.PL
“We live with our friends in the town [Otavalo]”
Previous psycholinguistic research conducted with Quichua–Media Lengua bilinguals has
demonstrated that speakers are able to reliably distinguish the two languages as well as putative
mixtures (Lipski 2017a, 2017b; also Deibel 2020), and in a variety of language identification and
elicited repetition tasks, both pronouns and interrogatives behaved differently from open-class
lexical items (Lipski 2017a, 2019a); in particular, these items triggered more “repairs” to deliberately
mixed utterances. Because no grammatical constraints of either Quichua or Media Lengua are
violated by switching languages at any particular point (e.g., after pronouns or interrogatives), the
mixed utterances employed in the previous studies are clearly parsable, as evidenced, for example,
by the ease with which they were translated (Lipski 2017b, 2019b). Therefore, something in the speech
signal other than a grammatical violation is responsible for the degraded acceptability of switches
after pronouns and interrogatives in both production and processing
The current study expands the exploration of Quichua–Media Lengua bilingualism by
examining the online processing of Quichua, Media Lengua, and code-switched utterances. The
methodology employed is eye-tracking, which offers the advantage of excellent temporal resolution
combined with a high signal-to-noise ratio (i.e., usable with a single presentation of stimulus items,
unlike, e.g., electrophysiological techniques such as EEG/ERP—electroencephalography/event-
related potentials). Moreover, eye-tracking can be carried out with highly portable equipment
suitable for even the most challenging field settings and can be employed with naïve and non-literate
participants as well as with languages that have no established written tradition. These features are
crucial in working with participants in the present study, most of whom are farmers and herders or
work in small rural businesses, with little formal education and no previous experience with
experimental techniques or metalinguistic inquiries. All of the participants described below gave
their informed consent for inclusion before they participated in the study. The study was conducted
in accordance with the Declaration of Helsinki, and the protocol was approved by the Institutional
Review Board of the Pennsylvania State University, protocol # 339971. All participants were
compensated for their time.

3. Experiment 1: Language Identification through Eye-Tracking

Given that Quichua and Media Lengua share identical morphosyntactic frames with only lexical
roots distinguishing the languages, it is possible to examine the factors that allow for online
recognition of which language is being used. This can be done by varying the initial elements of test
utterances and tracing the time course of language recognition. The first processing experiment was
designed to probe for the possibly differential status of specific grammatical categories in enabling
recognition of Quichua and Media Lengua. The experiment used eye-tracking with the visual world
paradigm (Huettig et al. 2011; Tanenhaus and Trueswell 2006). Participants were asked to identify
presented stimuli as either Quichua or Media Lengua as soon as they recognized the language of the
stimulus, and the stimuli highlighted specific grammatical types. The purpose was to determine if
grammatical categories of utterance initial elements modulated response time.

3.1. Participants
A total of 62 Quichua–Media Lengua adult bilinguals from the communities of Angla, Casco
Valenzuela, and Pijal participated. None had known visual or auditory impairments. Participants
were recruited by two respected community leaders, both of whom are teachers at the bilingual
Languages 2020, 5, 11 4 of 13

school in the community of Topo and who have worked with the author in previous research and are
knowledgeable of the requisite linguistic characteristics.

3.2. Materials
A female native speaker of Quichua and Media Lengua from the community of Casco
Valenzuela recorded 36 stimulus utterances, half of which were in Quichua and the other half in
Media Lengua. All stimulus utterances began with one of two ambiguous carrier phrases, which are
identical in Quichua and Media Lengua. One phrase was felicitous for locative reference, while the
other implied temporal reference. The carrier phrases are below.
Otabalo-pi-ka
Otavalo-LOC-TOP
“In Otavalo”
sabado-ta-ka
Saturday-ACC-TOP
“on Saturday”
A total of 12 of the stimuli began with a subject pronoun after the carrier phrase (six in Quichua,
six in Media Lengua, divided evenly between the two carrier phrases), 12 stimuli began with
interrogative words following the carrier phrase, and 12 began with common language-specific
lexical items.
A visual image (shown in Appendix A) was created with an icon suggestive of Media Lengua (a
couple, one of which was clearly indigenous and one who had a more European appearance) in the
upper-left corner and an image suggestive of Quichua (a woman in traditional indigenous garb) in
the upper-right corner. This image was combined with the recorded stimuli into a series of video
clips and incorporated into the Tobii Pro Studio software suite. The resulting experiment began with
recorded instructions (in both Quichua and Media Lengua), and a fixation cross appeared between
each stimulus, to fix the gaze in the center of the screen. The experiment was conducted with a Tobii
Pro X3-120 portable eye-tracking camera (120 Hz sampling rate). This device attaches to the bottom
of a computer screen, requires no head rest or other external infrastructure, and is designed to
compensate for participants’ head movements.

3.3. Procedure
Participants were seated in front of a laptop computer to which the eye-tracking camera was
attached. They listened to the stimuli through over-the-ear headphones and were instructed (with
pre-recorded instructions repeated in Quichua and Media Lengua) to look at the target image as soon
as they recognized which language they were hearing; they were also asked to move the mouse
cursor to the appropriate image, then return it to the central fixation point between stimuli. A practice
session preceded the experimental trials.

3.4. Results and Discussion

After eliminating incorrect responses by visually inspecting the replay video files, the output
data from the eye-tracking system were analyzed in R2, and the point at which the proportion of
gazes to the target image as opposed to the non-target reached statistical significance was determined
with the eyetrackingR package (Dink and Ferguson 2015), using the bootstrapping option with 1000
resamples (the basic t-test, t-test with Bonfaronni correction, and Holm’s test were also measured and
in most cases were very close to the bootstrapped values). From the point at which gaze proportion
to the target reached significance, a conservative value of 200 ms was subtracted to account for the
time generally required to initiate a language-triggered saccade (Altmann 2011) in order to identify
the word that had triggered the gaze to the target. The audio files were imported into PRAAT

2 I am grateful to Laura Rodrigo Cristóbal for assistance with the R scripts, and to Jessica Vélez-Avilés for
verifying the accuracy of the responses and assisting with the analysis in PRAAT.
Languages 2020, 5, 11 5 of 13

(Boersma and Weenink 1999–2005), and by means of a script, the appropriate points of language
recognition were located on the corresponding text grids. The overall results are presented in Table
1 and Figure 1. There were no significant differences between Quichua and Media Lengua for any of
the categories. Interrogatives and subject pronouns following the language-neutral carrier phrases
triggered significant gaze shifts to the target images immediately after the key items (100%), while
gazes to the targets were sometimes delayed when a lexical item immediately followed the carrier
phrase (40%).
A repeated-measures ANOVA performed on the log-transformed times revealed a large main
effect for grammatical type: F(3, 31) = 5.787, p < 0.003. A post-hoc Tukey test showed a significant
difference between subject pronouns and lexical items (p = .01) and between interrogatives and lexical
items (p = 0.006), but not between interrogatives and pronouns (p = 0.95). From these figures, it can
be deduced that immediate language recognition is facilitated by subject pronouns or interrogatives
as opposed to open-class lexical items. Figures 2 and 3 show composite gaze tracks for both Media
Lengua and Quichua stimuli, where the relative fixation times can also be seen.

Table 1. Time (ms) of first significant glance proportions to target after offset of key elements,
Quichua–Media Lengua identification experiment. Figures in parentheses indicate proportion of
gazes to target triggered by the key element.

First Key Element Type Quichua Media Lengua Both Languages

All 443 411 415
Pronoun 389 (100%) 323 (100%) 356 (100%)
Interrogative 281 (100%) 279 (100%) 280 (100%)
Lexical 558 (20%) 554 (60%) 556 (40%)

Figure 1. Time from offset of key item to target image in Quichua–Media Lengua identification
experiment.
Languages 2020, 5, 11 6 of 13

Figure 2. Composite gaze plots: Quichua (left), Media Lengua (right), In Otavalo carrier phrase.

Figure 3. Composite gaze plots: Quichua (left), Media Lengua (right), On Saturday carrier phrase.

4. Experiment 2: Language-Switching Recognition through Eye-Tracking

The role of specific items in the time course of language processing is crucial in code-switching
contexts, because acknowledgement of a switch depends on the assignment of each word to one
language or the other. The second experiment probed participants’ recognition of intra-sentential
code-switches, with transitions from Quichua to Media Lengua and Media Lengua to Quichua
following pronouns, interrogatives, and lexical items. The purpose was to determine whether
reaction time for processing and acknowledging switches as measured by gaze-tracking varied
depending on the grammatical configuration at the switch point and whether there was any
correlation between the facilitating categories detected in Experiment #1 and the time course of online
acknowledgement of code-switching.

4.1. Participants
The same 62 Quichua–Media Lengua bilinguals who had participated in the language-
identification task performed the language-switching task at a different time.3

4.2. Materials
A female native speaker of Quichua and Media Lengua recorded 20 stimulus utterances, 10 of
which began in Quichua and switched to Media Lengua approximately halfway through, and the

3 Given the logistics of working in these small rural communities, whose members frequently participated in
between farm chores and other duties, the order in which each participant performed the experiments was
opportunistic.
Languages 2020, 5, 11 7 of 13

other 10 containing mid-sentence switches from Media Lengua to Quichua. Six of the stimuli had
switches following a subject pronoun (three from Quichua to Media Lengua and three from Media
Lengua to Quichua), eight had switches after interrogative words (four for each switching direction),
and the remaining six contained switches after lexical items. The recordings were combined with a
fixed image (shown in Appendix A) into a video file for presentation. The image contained a right-
pointing fixation arrow on the left side of the screen and an image of a multi-faceted “mixed” face on
the right side of the screen. In order to circumvent the natural tendency to look first at the center of
the screen, between stimuli, a dynamic video was presented, in which the fixation arrow moved from
right to left, ending in the position of the stationary fixation arrow in the stimulus videos. Gaze-
tracking replays verified that participants’ eyes followed the moving arrow and generally remained
in this position as the following stimulus items were presented.

4.3. Procedure
Participants were seated in front of a laptop computer to which the Tobii X3-120 eye-tracking
camera was attached. They listened to the stimuli through headphones, and following a brief
demonstration video and demonstration by the author, the task began with pre-recorded instructions
in both Quichua and Media Lengua. Participants were asked to begin with their gaze on the left
fixation arrow and to look quickly towards the mixed image (and move the mouse cursor as well) as
soon as they detected a language switch.

4.4. Results and Discussion

Unlike in the language-identification task, in which gaze shifts to the target occurred at most a
single word beyond the key stimulus item, in the language-switching task, significant gazes to the
target image usually occurred after the offset of the (short) stimulus utterances. Table 2 presents the
time past the offset of the key items at which the proportion of gazes to the target image became
significant, and Figure 4 displays the results visually. A repeated-measures ANOVA on the log-
transformed times of significant gaze to the switch-image also revealed a main effect for the time
following the key grammatical type: F(2, 19) = 11.79, p < .0005; a post-hoc Tukey test confirms
significant differences (p < 0.02) between subject pronouns and lexical items and between
interrogatives and lexical items (p < 0.0004) but not between pronouns and interrogatives (p = 0.20).

Table 2. Time (ms) of first significant glance proportions to target after offset of key elements,
Quichua–Media Lengua switching experiment.

Switch after Time after Key Element

All items 1203
Pronoun 1193
Interrogative 1417
Lexical 629
Languages 2020, 5, 11 8 of 13

Figure 4. Time to target image in Quichua–Media Lengua switching experiment.

Immediately noticeable is the fact that the critical times in the switching task are the mirror image
of those stemming from the language-identification experiment: acknowledgement of an intra-
sentential switch took the longest when the switch occurred after an interrogative element or subject
pronoun and was considerably quicker when the switch occurred after an open-class lexical item.
Although at first glance this distribution might appear paradoxical, there is an explanation that is
consistent with the results of both experiments. The rapidity with which language identification is
effected upon hearing only a subject pronoun or fronted interrogative word is indicative of the high
degree of integration of these items into the grammatical fabric of the languages. When a language
switch occurs immediately after one of these tightly language-anchored elements, the longer delay in
acknowledgment of a language switch can be taken as a measure of surprisal at the rupture of bonds
implicitly regarded as unbreakable, even though a single morphosyntactic system is involved. The
acceptability of code-switching combinations has been linked to frequency-based statistical learning
(e.g., Guzzardo Tamargo 2012; Guzzardo Tamargo et al. 2016; Valdés Kroff et al. 2018), and the results
of Experiment 1 as well as the previously-reported data on Quichua-Media Lengua bilingualism have
shown that both subject pronouns and interrogatives are closely bound to a single language. Thus,
upon hearing a subject pronoun or an interrogative, listeners implicitly anticipate a continuation in
the same language and evidently take longer to realize that a switch has occurred immediately
following the key item. This account is consistent with the timing differences between the language-
identification task and the detection-of-switch task.
An anonymous reviewer has suggested that because all of the language switches occurred
towards the middle of each utterance, participants might have gradually come to expect a switch
mid-way, thus possibly blurring the effects of individual words at the switch-points. In Figure 5, the
significant switch-response times from the beginning of the stimulus and the offset of the key items
show no such tendency, although some implicit anticipation may have occurred. The only factor that
significantly modulated response time was the grammatical category of the item immediately
preceding the switch, as shown in Figure 4.
Languages 2020, 5, 11 9 of 13

Figure 5. Time to target image by stimulus in Quichua–Media Lengua switching experiment.

5. General Discussion
The eye-tracking processing data from Quichua and Media Lengua offer an additional
perspective on the frequently-observed differential behavior of specific grammatical categories
during bilingual interactions. In the case of Quichua and Media Lengua, there is no grammatical
incompatibility when languages are switched mid-sentence, and code-switches at any juncture pose
no obstacles to full interpretation (as demonstrated, for example by the rapid-translation tasks
reported in AUTHOR 2017a, 2017b). This fact notwithstanding, online processing in absence of any
structural differences between the languages showed that subject pronouns and fronted
interrogatives facilitate language recognition under noisy conditions (in this case, the possibility that
utterances could be in either language). Upon hearing one of the enhanced language cues, listeners
implicitly enter a single-language “mode” (in the sense of Grosjean 2001, 2013; Soares and Grosjean
1984). It is precisely this facilitation that accounts for the “shock value” delay in the recognition of
language switches following pronouns and interrogatives, due to the persistence of the language-
tagging effect. Green and Wei (2014, p. 503) note that “[s]peakers who live primarily within one type
of interactional context will then have one dominant habit of language control”, which is consistent
with the adaptive control hypothesis of Green and Abutalebi (2013), e.g., “Language control
processes themselves adapt to the recurrent demands placed on them by the interactional context”
(p. 515). For Quichua–Media Lengua bilinguals, the interactional context does not normally involve
language switches after pronouns and interrogatives, and as a consequence, participants’ language
control mechanisms did not process the mixed stimuli with agility.
The precise reasons for the differential behavior of pronouns and interrogatives in code-
switching contexts have not been fully elucidated. One recurring proposal targets closed-class items
such as pronouns (Azuma and Meier 1997; Doron 1983; Joshi 1985; Prince and Pintzuk [1983] 2000),
which in turn suggests that frequency effects might be involved, rather than (or in addition to)
grammatical category. That more is at stake than closed-class items with Quichua–Media Lengua
code-switching is suggested by the fact that no such exceptional behavior occurs with language
switches following other closed- and quasi-closed-class items such as numbers and the small group
of locative adverbial roots, such as Quichua hawa- “above”, ura- “below”, and ñawpa- “in front” and
Media Lengua arriba-, abajo-, and delante- and so on. It is not axiomatic that all closed-class items have
frequencies high enough to dominate language-switching patterns. There are no comprehensive
corpora of Quichua or Media Lengua, but as a first approximation, an Imbabura Quichua mini-corpus
was constructed from the traditional narratives transcribed in Díaz Cajas (2008) and Ministerio de
Educación (2009), and an Imbabura Media Lengua corpus was constructed from the transcribed
Languages 2020, 5, 11 10 of 13

narratives in Stewart (2013). These texts include reproduced dialog as well as ongoing narrative,
including some questions. Subject pronouns are not particularly frequent (both Quichua and Media
Lengua are null-subject languages), nor are interrogatives. On the other hand, closed-class
grammatical morphemes (shared in their entirety by both languages) are very frequent, because in
these agglutinative languages, post-positions and topic and comment markers accompany most
constituents. Similar patterns emerge from Spanish and Portuguese, also null-subject languages.
Representative Spanish data come from the SUBTLEX-ESP database (Cuetos et al. 2011), taken from
a forty-one million-word corpus of recent Spanish language film and television series subtitles and
considered to be the Spanish corpus most representative of spontaneous naturalistic speech. The
corresponding (Brazilian) Portuguese subtitle-derived corpus is SUBTLEX-PT-BR
(http://crr.ugent.be/programs-data/subtitle-frequencies/subtlex-pt-br). In both corpora, closed-class
items such as subject pronouns and interrogatives do have very high frequencies, as well as the most
common prepositions and determiners (also closed-class) in addition to a number of (open-class)
adverbs and inflected verbs. So, although frequency-based statistical learning is indisputably a part
of code-switching competence, the Quichua–Media Lengua data also point to a residue of
grammatical category-based differentiation.
In addition to the aforementioned transitional probabilities and closed- versus open-class
distinction, some semantically motivated considerations are proposed in AUTHOR (2017a, 2019a),
namely the pronoun–antecedent relationship and the filler-gap dependency structure that
characterizes interrogative elements. In the case of pronouns, because overt subject pronouns are not
required in Quichua and Media Lengua, their presence highlights a specific language as well as the
subject–verb agreement relationship, which although not thwarted by a language switch between
subject and verb, is intimately linked to the language of the pronoun. Similarly, interrogatives
anticipate an answer, implicitly assumed to be in the same language, and this de facto monolingual
mode is inconsistent with a language shift following the interrogative.
The data from the present study confirm the differential processing of subject pronouns and
interrogatives previously detected in language-identification, acceptability, and elicited repetition
tasks by demonstrating that pronouns and interrogatives facilitate rapid language identification and
also create the implicit expectation of no immediately following language-switches. The facilitation
effect of pronouns and interrogatives evidently provokes a surprise reaction when these items are
immediately followed by items from another language, and this relative delay may play a role in the
lower acceptability of code-switched utterances that otherwise violate no grammatical constraints.
These findings do not directly address the root causes that underlie the behavior of pronouns and
interrogatives during code-switching, but they do reflect the cognitive processes that are recruited
during bilingual language processing. The expansion of bilingual language-processing research to
include less-studied dyads such as the Quichua–Media Lengua interface holds the promise of even
further elucidation of the relationship between grammatical categories and intra-sentential code-
switching.
Funding: This work was supported by the National Science Foundation grant BCS-1749310.

Acknowledgments: I am grateful to Gabriel Cachimuel Anrango, Alegría Colta, José María Casco Narváez,
Alegría Yanes, Antonio Maldonado, and their families for their invaluable assistance. Naturally the greatest debt
of gratitude is to the dozens of Quichua and Media Lengua speakers who have generously shared their lives and
languages with me. Pagi/yupaichani.

Conflicts of Interest: The author declares no conflict of interest.

Languages 2020, 5, 11 11 of 13

Appendix A. Screen Images

Figure A1. Screen image for Media Lengua (left) versus Quichua (right) identification task.

Figure A2. Screen image for switch-identification task.

References
Altmann, Gerry T. 2011. Language can mediate eye movement control within 100 milliseconds, regardless of
whether there is anything to move the eyes to. Acta Psychologica 137: 190–200.
Azuma, hoji, and Richard Meier. 1997. Open class and closed class: sentence-imitation experiments on
intrasential code-switching. Applied Psycholinguistics 18: 257–76.
Boersma, Paul, and David Weenink. 1999–2005. PRAAT: Doing Phonetics by Computer. Available online:
http://www.fon.hum.uva.nl/praat/ (accessed on 25 March 2020).
Cole, Peter. 1982. Imbabura Quechua. Amsterdam: North Holland.
Cuetos, Fernando, Maria Glez-Nosti, Analia Barbon, and Marc Brysbaert. 2011. SUBTLEX-ESP: frecuencias de
las palabras espanolas basadas en los subtitulos de las peliculas. Psicológica 32: 133–44.
Languages 2020, 5, 11 12 of 13

Deibel, Isabel. 2020. The contribution of grammar and lexicon to language switching costs: Examining contact-
induced languages and their implications for theories of language representation. Bilingualism: Language
and Cognition 1–16. doi:10.1017/S1366728919000865.
Díaz Cajas, Gonzalo. 2008. Kichwa runa llaktakunapak ñawpa rimayhuna/mitos, historias y leyendas de los pueblos
kichwas. Ilumán: Asociación de Jóvenes Kichwas de Imbabura & Ministerio de Cultura Dirección Provincial
de Imbabura.
Dink, Jacob W., and Brock Ferguson. 2015. eyetrackingR: An R Library for Eye-tracking Data Analysis. Available
online: http://www.eyetrackingr.com (accessed on 25 March 2020).
Doron, Edit. 1983. On a formal model of code-switching. Texas Linguistic Forum 22: 35–59.
Ebert, Shane. 2014. The morphosyntax of Wh-questions: Evidence from Spanish-English code-switching. Ph.D.
dissertation, University of Illinois, Chicago, IL, USA.
Gómez Rendón, Jorge. 2005. La media lengua de Imbabura. In Encuentros y Conflictos: Bilingüismo y Contacto de
Lenguas en el Mundo Andino. Edited by Olbertz, Hella and Muysken, Pieter. Frankfurt & Madrid:
Vervuert/Iberoamericana, pp. 39–57.
Gómez Rendón, Jorge. 2008. Mestizaje Lingüístico en los Andes: Génesis y Estructura de una Lengua Mixta. Quito:
Abya-Yala.
González-Vilbazo, Kay, and Bryan Koronkiewicz. 2016. Tú y yo can codeswitch, nosotros cannot. In Spanish-
English Codeswitching in the Caribbean and the US. Edited by Rosa E. Guzzardo Tamargo, Catherine M. Mazak
and M. Carmen Parafita Couto. Amsterdam: John Benjamins, pp. 237–60.
Green, David W., and Jubin Abutalebi. 2013. Language control in bilinguals: The adaptive control hypothesis.
Journal of Cognitive Psychology 25: 515–30.
Green, David W., and Li Wei. 2014. A control process model of code-switching. Language, Cognition and
Neuroscience 29: 499–511.
Grosjean, François. 1989. Neurolinguists, beware! The bilingual is not two monolinguals in one person. Brain and
Language 36: 3–15.
Grosjean, François. 2001. The bilingual’s language modes. In One Mind, Two Languages: Bilingual Language
Processing. Edited by Janet Nicol. Oxford: Blackwell, pp. 1–22.
Grosjean, François. 2013. Bilingual and monolingual language modes. In The Encyclopedia of Applied Linguistics.
Edited by Carol Chapelle. Hoboken: Blackwell Publishing, pp. 1–9. doi:10.1002/9781405198431.wbeal0090.
Guzzardo Tamargo, Rosa E. 2012. Linking comprehension costs to production patterns during the processing of
mixed language. Ph.D. dissertation, The Pennsylvania State University, State College, PA, USA.
Guzzardo Tamargo, Rosa E., Jorge R. Valdés Kroff, and Paola E. Dussias. 2016. Examining the relationship
between comprehension and production processes in code-switched language. Journal of Memory and
Language 89: 138–61
Huettig, Falk, Joost Rommers, and ntje S. Meyer, 2011. Using the visual world paradigm to study language
processing: A review and critical evaluation. Acta Psychologica 137: 151–71.
Jake, Janice, Carol Myers-Scotton, and Steven Gross. 2002. Making a minimalist approach to codeswitching
work: adding the Matrix Language. Bilingualism: Language and Cognition 5: 69–91.
Joshi, Aravind. 1985. Processing of sentences with intrasentential code switching. In Natural Language Parsing:
Psychological, Computational and Theoretical Perspectives. Edited by David R. Dowty, Lauri Karttunen and
Arnold M. Zwicky. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 190–205.
Koronkiewicz, Bryan. 2014. Pronoun categorization: evidence from Spanish/English code-switching. Ph.D.
dissertation, University of Illinois at Chicago, Chicago, IL, USA.
Lipski, John M. 1977. Bilingual code-switching and linguistic competence. In Fourth LACUS Forum. Columbia,
SC: Hornbeam Press, pp. 263–277
Lipski, John M. 1978. Bilingual language switching and the problem of linguistic competence. In Aspects of
bilingualism. Edited by Michel Paradis. Columbia, SC: Hornbeam Press, pp. 250–264.
Lipski, John M. 1985. Linguistic aspects of Spanish-English language switching. Tempe: Arizona State University,
Center for Latin American Studies.
Lipski, John M. 2017a. Language switching constraints: more than syntax? Data from Media Lengua.
Bilingualism: Language and Cognition 20: 722–746.
Lipski, John M. 2017b. Ecuadoran Media Lengua: more than a “half”-language? International Journal of American
Linguistics 82: 233–262.
Lipski, John M. 2018. La interfaz portugués-castellano en Misiones, Argentina: zona de prueba para la
alternancia de lenguas. Estudios Filológicos 60:169–190.
Lipski, John M. 2019a. Field-testing code-switching constraints: a report on a strategic languages project
Languages 4: 7.
Languages 2020, 5, 11 13 of 13

Lipski, John M. 2019b. Reconstructing the life-cycle of a mixed language: An exploration of Ecuadoran Media
Lengua. International Journal of Bilingualism. doi:10.1177/1367006919842668.
Lipski, John M. 2020. Portuguese-Spanish contacts in Misiones, Argentina: probing (for) code-switching
constraints. In Hispanic Contact Linguistics. Theoretical, methodological and empirical perspectives. Edited by
Luis A. Ortiz López, Rosa E. Guzzardo Tamargo, and Melvin González-Rivera. Amsterdam & Philadelphia:
John Benjamins, pp. 235–259.
Mahootian, Shahrzad, and Beatrice Santorini. 1996. Code switching and the complement/adjunct distinction.
Linguistic Inquiry 27: 464–79.
Ministerio de Educación. 2009. Kichwakunapa Yachaykuna. Quito: Ministerio de Educación.
Müller, Andrea. 2011. La media Lengua en Comunidades Semi-Rurales del Ecuador: Uso y Significado Social de una
Lengua Mixta Bilingüe. PhD. thesis, University of Zürich, Zürich, Switzerland.
Muysken, Pieter. 1979. La mezcla de quechua y castellano: el caso de la “media lengua” en el Ecuadopr. Lexis 3:
41–56.
Muysken, Pieter. 1981. Halfway between Quechua and Spanish: the case for relexification. In Theoretical
Orientations in Creole Studies. Edited by Albert Valdman and Arnold Highfield. New York: Academic Press,
pp. 52–78.
Muysken, Pieter. 1988. Media Lengua and linguistic theory. Canadian Journal of Linguistics 33: 409–422.
Muysken, Pieter. 1997. Media Lengua. In Contact Languages: A Wider Perspective. Edited by Sarah Thomason.
Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins, pp. 365–426.
Muysken, Pieter. 2000. Bilingual Speech: A Typology of Code-Mixing. Cambridge: Cambridge University Press.
Myers-Scotton, Carol, and Janice Jake. 2000. Four types of morphemes: Evidence from aphasia, code switching,
and second-language acquisition. Linguistics 38: 1053–1100.
Peñalosa, Fernando. 1980. Chicano Sociolinguistics: A Brief Introduction. Rowley: Newbury House.
Poplack, Shana. 1980. Sometimes I'll start a sentence in Spanish y termino en español. Linguistics 18: 581–618.
Prince, Elle, and Susan Pintzuk. [1983] 2000. Bilingual code-switching and the open/closed class distinction.
University of Pennsylvania Working Papers in Linguistics (PWPL) 6: 237–57.
Shappeck, Marco. 2011. Quichua-Spanish language contact in Salcedo, Ecuador: revisiting Media Lengua syncretic
language practices. Ph.D. dissertation, University of Illinois Urbana-Champaign, Champaign, IL, USA.
Soares, Carlos, and François Grosjean. 1984. Bilinguals in a monolingual and a bilingual speech mode: The effect
on lexical access. Memory and Cognition 12: 380–86.
Stewart, Jesse. 2011. A Brief Descriptive Grammar of Pijal Media Lengua and an Acoustic Vowel Space Analysis
of Pijal Media Lengua and Imbabura Quichua. Master’s thesis, University of Manitoba, Winnipeg, MB,
Canada.
Stewart, Jesse. 2013. Cuentos y tradiciones de Pijal: Relatos en Media Lengua. North Charleston: CreateSpace.
Tanenhaus, Michael K., and John C. Trueswell. 2006. Eye movements and spoken language comprehension. In
Handbook of Psycholinguistics. Edited by Matthew Traxler and Morton Gernsbacher. London: Academic
Press, pp. 863–900.
Valdés Kroff, Jorge R., Rosa E. Guzzardo Tamargo, and Paola E. Dussias. 2018. Experimental contributions of
eye-tracking to the understanding of comprehension processes while hearing and reading code-switches.
Linguistic Approaches to Bilingualism 8: 98–133.
Woolford, Ellen. 1983. Bilingual code-switching and syntactic theory. Linguistic Inquiry 13: 519–35.
Woolford, Ellen. 1984. On the application of WH movement and inversion in code-switching sentences. Revue
québécoise de linguistique 14: 77–85.

© 2020 by the authors. Licensee MDPI, Basel, Switzerland. This article is an open access
article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution
(CC BY) license (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/).
Another random document with
no related content on Scribd:
eene wonderlijke ontroering, blijde en toch om van te weenen, heilig,
en toch met een bijna pijnlijke schrijning van lust, die hij voor den
eersten keer in zich voelde opwellen uit verre onbewustheden van
zijn wezen.

En,—vreemd! dit leek op Leliane, dit had zéér bedriegelijk iets van
Leliane in zich, en kon tóch Leliane niet zijn. Bij het eerbiedig
aanschouwen van de slapende prinses, met haar blanken boezem
zachtekens deinend op het teere rythme van hare ademing, had hij
iets anders gevoeld, niet dit schrijnende in hem, dat bijna pijn deed.
Éven weifelde hij, hoorde hij als eene vage waarschuwing in zich
fluisteren, nu op zijn hoede te zijn …

Maar Rosita had al gesproken met een melodieuze, vleiende stem,

die hem zachtelijk bedwelmde, even zeer als de weeë bloemenlucht
die van haar afdroomde, [156]en die iets van viooltjesgeur had, maar
toch niet hetzelfde zijn kon. Dat zoete parfum, die weeke stem, dat
duizelen van champagne-opwinding in zijn hoofd, maakten dat hij
zich als een willoos kind overgaf aan de bekoring.

„Wou je met me soupeeren?” vroeg ze, en keek hem guitig-lachend

aan, met haar gezicht vlak bij het zijne. „Waarom zag je me altijd zoo
aan en stuurde je me bloemen?”

En hij zeide het, eerlijk:

„Ik heb je immers zien dansen! Je was zoo mooi en zoo licht. Mooier
dan een bloem was je. Je wiegde liefelijker dan een wit-en-roze
vlinder. Ik moest er van lachen en schreien tegelijk. Ik heb nog nooit
zoo iets gezien. Altijd zou ik je zoo willen zien, in dat schitterende
licht, met je ranke, luchtige lijf bewegend in wuivende tulle rokjes, die
als witte wolkjes om je zijn. Je kleine voeten doen dan zoo heel
vreemde dingen. Het is of ze me allerlei sprookjes vertellen, die ik
lang vergeten was, en dán ineens weer weet. Maar als je ophoudt
met dansen ben ik ze ook weer vergeten. Zóó wuiven de fijnste
varens niet in het bosch, op zóó zachten adem, als toen je zooeven
je lijf liet voort droomen op dat bevende Adagio van de violen.… Je
bent zoo mooi, zoo mooi, zoo mooi,… je lijkt wel uit de bladen van
roze rozen, en de gouden stralen van de zon, en de witte wolkjes in
de lucht geboren te zijn, en je vervult mijn ziel met lieve, zachte
muziek …” [157]

Bewonderend, met schitterende oogen zag hij haar aan, in

argelooze overgave, en geen gevaar meer voorgevoelend in den
glans van het enkel maar mooie, dat óók op Leliane geleek. Hij zeide
nu zelfs ook veel van de woorden uit zijn ziel, die hij eens tot Leliane
had durven spreken.

Rosita zag hem verrast aan. Toch wel aardig, zoo’n jong mannetje
nog. Wat een heerlijke kleur op zijn wangen! Die hadden haar
aanbidders gewoonlijk niet meer, met hun bleeke, verveelde blasé-
gezichten! En zóó spraken ze ook niet tegen haar.

„Ik dank je nog wèl voor je mooie bloemen,” zeide zij, lief. „Ik houd
veel van bloemen. Vooral van viooltjes, die krijg ik bijna nooit. Het
zijn altijd rozen. Niemand die ooit om viooltjes denkt. En die zijn juist
mijn lievelingen. Mijn parfum is ook altijd violettes de Parme. Ruik je
het niet? Ik sprenkel het altijd op mijn schouders en mijn hals.”

Ze boog zich nu tot hem over, met haar verblindend blanke hals
dicht bij zijn hoofd.

Hij rook den geur van zijn liefste bloemen uit het bosch, maar
scherper, doordringender dan ooit, met een bedwelmende, weeë
innigheid, die weer den ongekenden, brandenden gloed met een golf
door zijn rillend lijf deed gaan. Zóó hevig had hij nooit een
bloemengeur gevoeld, die bijna pijnlijk was, en toch lief deed met
warme streeling.
„Je bent eigenlijk zélf een bloem,” zeide hij, met [158]zijne oogen
aldoor bewonderend opgeslagen tot de hare. „Je ruikt zelf als een
bloem van wonderen geur. Maar je bent nóg zachter en teêrder. En
je bedwelmt me nog, als je zoo dicht bij me bent. Mijn hoofd wordt er
moê van en loom. Maar toch is het heerlijk, al doet het bijna pijn. Ik
ben ook een beetje bang van je, geloof ik.”

„Malle jongen!” zei ze lachend. „Bang? Ik zal je niet opeten, hoor, al

heb je wangen als roode belle-fleurs! Ik zal je misschien alleen een
zoen geven. Heb je wel eens goed gezoend? Wil je me wel eens
een kus geven, zeg?”

Ze sloeg haar zachte armen om zijn hals, en zoende hem op zijn

wang.

Het was zóó innig, en kwam zóó onverwacht voor hem, dat hij een
zachten gil gaf, en het hoofd tegen haar borst liet zinken van
duizeling. En hij dacht er niet aan, haar terug te kussen.

Éven voelde hij nog héél achter in ziel, flauw en vaag, als een zachte
stem, waarschuwend en bang. Maar door de duizeling van zijn hoofd
zonk het weg, verdoofd, kwam niet meer tot bewustzijn.

En hoe langer hoe meer begon het mooie van haar op Leliane te
gelijken.

Later, als hij om deze emoties dacht, wist hij nog zeker, dat hij alleen
het mooie van haar zag, en niets anders wist dat hem zoo
verrukte.…

„En nu gaan we eens gezellig wat soupeeren,” [159]zeide zij, hem

meetronend naar het canapétje voor een sierlijk gedekt tafeltje.

Daar lagen zijne welbekende, vertrouwde vruchten, zachte,

blozende perziken, roze, fluweelige peren, innig blauwe druiven, in
frisch, dauw-bepareld groen. Het leek alles intiem, zonder
slechtheid.

Zij had, op Marcelio’s raad, geen wild doen klaarzetten, alleen zacht,
wit luxebrood, en honig, en gebak. Maar champagne moest hij toch
drinken. En het edele vocht zag zoo nobel, met goud-gelen glans,
dat hij het met vreugde opdronk, toen zij hem den fijn geslepen kelk
toereikte, met vriendelijken lach. Er was stille vertrouwelijkheid in het
rustige, roode boudoirtje, met het mollige tapijt, en de schitterende
Venetiaansche spiegels, de étagèretjes met broze bibelots, de
gezellige poufs, en de roze gloei-kelkjes electrisch licht op tafel.

Bloemen lagen hier en daar op het witte damast, en zagen

vriendelijk uit ranke vaasjes. Zij zelve had lichte rozen in het blonde
haar. Het was hem als beleefde hij nu iets uit een sprookje, niets dan
vriendelijkheid en liefelijkheid, en enkel mooie dingen. Nog zag hij
enkel het mooie er van, en hij genoot het in blij verbazen, zooals een
kind dat, met schitterende oogen, de handjes uitstrekt naar dingen
die licht zijn en kleurig.

De champagne benevelde hem. Een zacht suizen ging door zijn

hoofd. Hij hoorde somtijds het melodieuze [160]klinken van haar lieve
stem als van verre, en voelde neiging, om nu ergens neer te liggen
en in te slapen onder dat gezang, zooals hij in het bosch wel eens
gesluimerd had onder het zingen van een vogel. Dán voelde hij
ineens weer dien vreemden gloed in zich, of om zijn ziel iets begon
te branden, een gloed, die opsteeg van zijn voeten naar zijn hoofd,
met lange, rekkende rillingen over zijn lijf.

Dán was het even angstig, tot het weer zacht vervloeide in loomheid,
vaag zalig.

Die zoete geur, die om haar was, die teere rondingen van haar borst,
die blankheid van haar armen, die vochtig-warme blik van hare
oogen! Hij voelde zich langzamerhand als bezwijmen onder het
warme, innige, dat van haar uitging als van eene exotische bloem,
die verdooven doet. Zijne wangen gloeiden, hoogrood, en zijne
oogen schitterden als van koorts. En telkens steeg de vreemde
gloed weer in hem op, met ontstuimiger golving.

Tot zij hem opeens in haar armen nam, met haar warme, geurige lijf
op zijn schoot, en hem hartstochtelijk kuste op zijn mond.

Toen sloeg de roode vlam eindelijk omhoog, uit den gloed waarin zijn
ziel nu zou verteren, en hij voelde het felle vuur iets van de liefste en
teerste dingen verschroeien, die in hem waren geweest. Met een
kreet van pijn en lust gaf hij zijn jongenslichaam over aan den
ongekenden hartstocht-storm, en zijn [161]ziel van droom en
mijmering duisterde angstig weg, waar zijn armen het schoone
vrouwenbeeld van ideaal nu krampachtig, bijna vijandig omklemden,
om met haar samen heerlijk in dat heete vuur te vergaan.

Hij voelde nog vaag, hoe hij, dicht tegen haar aangedrongen, door
een roode ruimte liep, een andere kamer in, waar alles brandde, hoe
hij toen met haar neerzonk, duizelend, in een verre, roode diepte, en
overal waren vlammen, en alles was rood voor zijn oogen, tot hij
bang en tóch zalig, wegzwijmde in het felle vuur, verschroeid, als
dood.…

Het bleeke, triestige schemerlicht van een donkeren regenmorgen,

druilend door zware, geel-kanten gordijnen, maakte hem wakker uit
een loomen droom van diep, zwart niets.

Hij wreef zich de oogen, rekte langzaam uit zijn leden, die slap
waren en lam. Dat bleeke, gele licht.… Hoe vreemd.… Hoe
vreemd.… Waar wàs hij?.…
En opeens staarde hij angstig in het rond, een gil ópkroppend in zijn
keel, die van schrik niet uit kon schreeuwen.

Wat was dat, daar naast hem?.… Het leefde, het bewoog.…

Rillend kroop hij terug in het groote bed, om het niet aan te raken.…
[162]

Toen kwam opeens het bewustzijn in hem terug van wat gebeurd
was.

O God! O God!… Het was Rosita, neen, Leliane … Neen, dat kon
niet, dat mócht niet.… niet Leliane, niet Leliane.… Rosita was het,
Rosita.… Neen, óók Rosita kon het niet zijn.

Maar het was toch een vrouw.… Een vrouw, een mensch.… Een
menschenlichaam was het, dat sliep, en zwaar ademhaalde … Ja,
het leek wel op Rosita … en tóch kon het Rosita niet zijn, die
zweefde in de lucht, een wiegelende ziel, zonder materie.…

Een vrouwengezicht, moê, bleek, de blonde haren verward, slordig

langs het kussen.… er waren vegen rood op, ineen geloopen, als
gesmolten verf, die los gelaten had.… daaronder was de huid geel
bleek, zonder kleur.… onder de dichte oogen diepe, blauwe
kringen.… de mond was half open, niet teeder meer, met een groven
trek van lust.…

De fijne kanten van haar hemd waren verfrommeld, geknakt als

bloemen.… haar borst was onbedekt, blank, mollig vleesch, dat op
en neer ging, bij iedere ademhaling, en leefde.… maar zonder
wijding nu, als gewoon.…

Op het hoofdkussen lagen gescheurde, verlepte blaadjes van rozen,

uit haar los-geraakte coiffure.…
Een weeë, doode geur van viooltjes kwam van dat slapende
lichaam, benauwd, zonder innigheid.…

Wie was dit?.… Een vrouw, die op Rosita leek, [163]maar niet
Rosita … Een vreemde, die hij niet kende … Een vreemd, apart,
warm-ademend leven, heelemaal buiten hem, waar hij niet bij
hoorde.…

Toen kwam de herinnering aan den afgeloopen nacht al meer en

meer in hem tot klaarheid.… Met ontzetting zag hij het ineens helder
voor zich terug, wat in een roes, bijna onbewust, gebeurd was.

Eerst was het een droom, een lieve verschijning van fee, licht en
luchtig, als een wolk.… Toen was het al dichter en dichterbij
gekomen.… al zwaarder en zwaarder was het geworden, levend en
warm.… En hij had gegrepen, met bevende handen gegrepen naar
het mooie, dat eerst zijne oogen enkel durfden aanbidden.… het
mooie, dat óók op Leliane geleek, en daarom heilig was.…

En toen … die gloed, die helle vlam, die roode hartstocht-storm, en

dat woedend kloppen van zijn driftig hart!… Hoe het brandde, hoe
het brandde tegen hem aan!… Hoe zijn mond het heet gedronken
had van haar brandende lippen!.. Hoe hij het had omklemd, hoe hij
het tegen zich aan had durven prangen, hard, bijna vijandig, of hij
dat broze breken wou, uit woede, hoe het teedere eerst had
uitgeschreid en toen een heete vlam was geworden, die verteerde!..

O! Hij wist het opeens weer, die armen om zijn hals, het warme,
zachte, schreiend tegen hem aan, de gloeiende kussen,
dóórbrandend in zijn lijf … En het moede, loome neerzinken,
gebroken, en dan het [164]hoog oplaaien van vlammen, telkens en
telkens weer opnieuw … Zóó woedt niet een storm in stille
boomen …
En nú dit, en anders niet … Die bleeke, moede vrouw … die doode,
weeë geur, de oogen gloedloos, zonder pracht, en het weeke
vleesch zoo mat, zoo lam, zoo vreemd … zoo heel apart dat zwaar-
ademende lichaam daar naast hem, hij kende het niet, hij had het
nooit gezien … het kon ook nooit Rosita zijn geweest …

En al het teêre, lieve, vriendelijke nu henen, om nooit weerom te

komen.…

Voorzichtig stapte hij uit het bed, bang om haar wakker te maken.
Gelukkig, op het dikke, donzige tapijt was zijn voetstap onhoorbaar.
Zij ademde rustig door, zwaar, met een piepend geluid.—

Nu zich maar gauw aankleeden, zachtjes. Straks thuis zou hij zich
wel wasschen. Het water zou te veel plassen in de kom, en haar
misschien wekken. Wacht, toch even voorhoofd en wangen nat
maken met een handdoek! Ha! hoe heerlijk koel was dat op zijn
brandend gezicht! Hoe gloeide hij! Als de muur van een uitgebrand
huis voelde zijn lichaam aan van buiten. Het vuur was nu verteerd,
maar toch gloeide zijn huid nog na. O! Het blusschende, koele,
stillende water, wat deed het goed! Nu allereerst hier weg, uit deze
ondragelijke bedompte slaapkamer-atmosfeer. Hij zou hier anders
nog stikken. [165]

Zenuwachtig trok hij zijn kleeren aan, schrikkend bij ieder geluid, dat
hij maakte. Wat was het benauwd!… O! Lucht, lucht, het was niet uit
te houden … Voorzichtig deed hij de gordijnen op zijde, en trok het
venster wat open.

Gelukkig, het liep goed in de rollen, in elkaar gezet door bekwame

handen, en het schoof geruischloos op. Een frissche stroom lucht
waaide hem tegemoet.
Buiten druilde het eerste schemerig morgenlicht door grauwe wolken
over de dingen.

Paulus zag een klein binnenplaatsje, ongure, verweerde, oude

muren, en leelijke daken van huizen. Alles stond triestig en doodsch
te drenzen in lamme verveling. Alleen in het kleine tuintje achter
Rosita’s woning stond een dunne, hooge populier, eenzaam en
vervreemd. Een vogeltje begon er zacht in te tjilpen. En een groote
weemoed kwam er van in Paulus’ ziel. Hij dacht om den morgen in
het bosch. Hoe kwam dit lieve vogeltje hier zoo verdwaald in dien
eenzamen boom?…

In de verte hoorde hij gerommel van een wagen, en een vaag

gedruisch ruischte aan, onbestemd. De groote stad begon te
bewegen, zachtjes, voorzichtig nog. Nú een rijtuig, ratelend over een
straat, een geklets van paardehoeven.

Hoor! Een haan kraaide, schel, hoog geluid.

Het grijze geschemer werd al lichter, en achter [166]de donkere

wolken begon iets te glanzen. De nieuwe dag brak aan over de
wereld.

Toen stroomden de tranen wild uit zijne oogen, en snikken kropten

op uit zijn borst.

Hij viel op een zachte divan neer, en verborg het hoofd in een
kussen, dat die vreemde vrouw daar zijn snikken niet zou hooren.

„Leliane!… Leliane!…” fluisterde het in zijn ziel. „Mag ik haar nu nog

aanbidden, Leliane?…”
Totdat de wilde tranenvloed eindelijk bedaarde, en hij angstig de
kamer uit kon sluipen, zachtjes op de punten der teenen, de trap af
naar de voordeur, heimelijk, als een dief.… [167]
[Inhoud]
 HOOFDSTUK XI.

Van dien dag af aan waren Paulus’ oogen opengegaan en zag hij
duidelijk vóór zich, wat vóór dien tijd vreemd en onbegrijpelijk voor
hem was geweest.

Hij wist nu, wat het lachen der mooi gekleede vrouwen beduidde op
straat, hij wist wat de drijfveer was van dat zenuwachtige, onrustige
leven op de Boulevards, en hij voelde wat de verschrikkelijke
tragedie uitmaakte van de sombere nacht-figuren, dolende in de
Koninginnestraat.

O! De grove, wreede Lust, die al die mannen voortdreef in de

straten, loerend naar vrouwen, als honden die aan ’t snuffelen zijn,
die Lust, die rondwaarde in de theaters, in de café’s, zelfs in de
kerken, nooit verzadigd, verterend wat lief en teeder was, die Lust,
die hij nu ook in zich zelf wist, en die somtijds inééns in hem
opstond, als een wild, begeerig beest, azend op een prooi. Die
gedachte aan het warme lijf van Rosita, plotseling rood in hem
opbliksemend, waar zijn ziel dit toch hevig haatte, die [168]enkel het
witte, rustige, reine wilde van stille contemplatie! Die verschrikkelijke
angst, dat hij het wilde beest misschien ééns niet meer zou kunnen
temmen, en het hem weer terug zou drijven naar die roode kamer,
waar hij rillend uit was gevlucht!

En het ontzettende, dat al deze dingen zoo gewoon en gansch

natuurlijk waren voor de menschen!

Marcelio had hartelijk gelachen, toen hij hem, half schreiend, van zijn
nacht bij Rosita had verteld.
„Het was héél aardig van Rosita,” had Marcelio gezegd. „Ze vond je
zoo’n lieven, mooien, frisschen jongen, en was heusch gecharmeerd
van je, anders had ze je niet gevraagd … Er zijn er honderden, wien
ze voor véél geweigerd heeft, wat jij voor niets van haar hebt
gekregen … Ze heeft een rijken, vreemden prins, die haar geeft wat
ze wil … Je mag haar niet zóó maar laten staan, en moet haar gaan
bedanken of haar een hartelijke attentie sturen … je bent te benijden,
mijn beste …”

Toen had Paulus gezwegen, voelend dat Marcelio hem toch niet
begrijpen zou. Maar hij was niet terug geweest, wetend hoe zwak hij
misschien zou zijn, als zij hem weer kuste. En als het felle,
kwaadaardige verlangen opeens in hem opbrandde, zonder dat hij er
iets aan kon doen, zengend en schroeiend door zijn lijf, dacht hij met
al de kracht, die hij kon concentreeren, aan de witte water-lelies in
het bosch, en aan de rustige genade van Leliane’s heilige maagde-
lichaam, [169]in het neerzilverende maanlicht zoo rustig neergelegen
onder de stille boomen.…

Maar overal zág hij nu het duistere, het venijnige, altijddoor

dreigende, wat zijn ziel van licht haatte. Het was overal waar
menschen waren, en het loerde in alle straten en wegen. En nu wist
hij, met schaamte en droefenis, dat het óók loerde in donkere
schuilhoeken van zijn binnenste. Dan vroeg hij zich af met
ontzetting, of dat dan altijd bij hem was geweest, diep in hem
weggedoken, toen hij zijn jonge leven had geleefd in het bosch, en
droomde van de sterren en van Leliane.

En de dagen, die hij nu doorging, waren vol van zwaarmoed en

bangen strijd. Hij ging door met zijne studie als vroeger, kreeg zijne
lessen van de professoren, en werkte ijverig in de bibliotheek, maar
de dingen, die hij leerde, waren zonder vreugde, en de angst week
niet van zijn ziel.
Hoe heerlijk, als hij dan ’s middags éven de prinses kon zien. Ééns
was hij heel alleen geweest in een stille straat, toen hij haar victoria
zag aankomen, met de witte, gepluimde paarden en de blinkende
voorrijders in blauw-en-goud. Hij had eerbiedig het hoofd ontbloot,
en diep gebogen. En zij had hem herkend, hier, waar niemand
anders was, en hem vriendelijk toegeknikt, éven wuivend met haar
hand. Toen was het hem ineens, of al het droeve maar een booze
droom was geweest, en er niets reëel kon zijn dan de lichte
zonneschijn van haar lach. [170]

Maar ’s avonds, toen overal de lantaarns weer aangingen, en de

donkere menschen-drommen zwart daaronder wemelden, was het
angstige weer in hem teruggekomen. Dat was altijd een vreeselijk
oogenblik voor hem, als de straten zoo donker werden, en opeens al
de lantaren-lichten opschenen, ver weg-rijend boven de breede,
eindeloos uitloopende Boulevards.

En naarmate hij inzag, hoe Marcelio zijn innigste gevoelens toch

nooit kon begrijpen, kropte hij zijn angst benauwd in zich op, en hield
zich tegenover hem, of hij hoe langer hoe meer aan alles begon te
gewennen.

Toen vond hij, in die allerdroefste dagen, een nieuwen vriend.

Hij had al dikwijls in de Bibliotheek den grooten, bleeken jongen man

opgemerkt, die naast hem aan de algemeene schrijftafel zat te
werken, met dikke folianten van bekende schrijvers over socialisme
naast zich. Er was iets fiers, en toch iets diep weemoedigs in zijn
donkere oogen, waar Paulus sympathie voor voelde. Zijn ziel raadde
intuïtief het aan haar verwante in dien somberen jongeling.
Door eene kleinigheid, het aangeven van een inktkoker, geraakten
zij in kennis, en ééns op een avond gingen zij om vijf uur samen
denzelfden weg.

Elias, zoo heette de jonge student, was dadelijk [171]heel verrast,

toen Paulus hem toevertrouwde, dat hij altijd in een eenzaam bosch
had geleefd, en door toevallige omstandigheden, die hij niet kon
vertellen, pas sedert kort in het groote stadsleven was gekomen.

„En hoe was je eerste indruk wel van Leliënstad?” vroeg hij.

Paulus, nog niet gewend voorzichtig en terughoudend te zijn,

vertelde hem toen eerlijk van de onrust, die hem zoo bang had
gemaakt, van het gevaar, dat hij geraden had in de straten, zonder
het te kennen, en van de verschrikking, die hij gezien had, toen hij
bewust was geworden wat al die menschen eigenlijk dreef.

„En wie is je leidsman geweest?” vroeg Elias.

„Graaf Marcelio,” had Paulus bekend.

Toen was Elias even wantrouwend geworden.

„Graaf Marcelio?”.… zeide hij. „Die adjudant is van de prinses?.…

Ah zoo! Ben je onder aristocraten terecht gekomen?.… Dat wist ik
niet.… Dan zal je zeker wel niets dan moois hebben gezien.… Wat
een weelde hè, hièr in Leliënstad.… Wat rijk en goed en edel
allemaal, hè?.…”

Maar Paulus antwoordde zóó, dat Elias al heel gauw voelde, hoe hij
zich vergiste. Want hij vertelde, hoe verschrikkelijk hij den tweeden
avond van zijn leven in de stad de droevige nacht-figuren had
gevonden, die ronddoolden in de Koninginnestraat, en hoe hij eerst
niet had begrepen, wat toch wel dat [172]verschrikkelijke zijn kon, dat
hij toén nog niet kende. Hoe hij toen inééns geweten had, en hoe
toen altijddoor die schrijnende pijn in hem was geweest over de
droeve schande van die vrouwen, die toch het heiligste mysterie van
de menschheid in zich hadden.…

Toen had Elias hem goed aangekeken, en hem gevraagd, hem eens
flink in het gezicht te kijken, en had toen de tranen van echte
menschelijkheid gezien, die blonken in zijn oogen.

En toen Paulus hem zeide: „Ik kán het mooie niet meer genieten nu
ik dít gezien heb,” wist Elias dat hij waarheid sprak.

In eene opwelling van vriendschap gaf hij hem de hand en vroeg

hem ernstig: „Mag ik je nu óók eens Leliënstad laten zien? Maar niet
het mooie alleen, ook het triestige, het droeve, het afzichtelijke. Ik zie
dat graaf Marcelio je enkel de weelde er van heeft laten zien. Mag ik
je nu óók eens bij de afschuwelijke ellende brengen, waar de groote
meerderheid van de menschen in vuil en jammer leeft? Want dán
pas kan je weten wat de weelde eigenlijk is, als je de misère hebt
gezien waardoor zij alleen bestaan kan.”

Paulus had zijn hand krachtig gedrukt, en had ineens zijn bleek
gezicht met de sombere oogen zacht en lief gevonden, vol droefheid
van mededoogen. [173]

Dien avond hadden zij samen gegeten, en veel met elkander

gepraat. Ook over verzen en dichters was Paulus begonnen, en het
eerst van allen, die hij vereerde, had hij Wederich genoemd. Toen
had Elias even smartelijk geglimlacht, en verder gezwegen, zonder
in te stemmen met Paulus’ geestdriftige woorden. En Paulus had
gedacht, dat er misschien iets droevigs tusschen Wederich en hem
gebeurd was, en niet durven vragen, waarom hij zoo droevig
gelachen had. Maar toen zij waren begonnen over het jammervolle
van het ellende-leven der uitgestootenen en verworpenen voelden zij
dadelijk samen, als twee verwante zielen. En weêr was Paulus
uitgebarsten in verontwaardiging over de misère, ’s avonds in de
Koninginnestraat, waar de vrouwen hun schande moesten verhuren
om te kunnen leven.

„Ja, dát is de allerergste verschrikking nog van onze maatschappij,”

zeide Elias. „Je moet eens meêgaan van avond, tegen twaalf uur.
Dan zullen wij haar samen eens aanzien, de prostitutie in onze
mooie stad van beschaving. Ik zal je eens brengen bij Felix, waar ze
in haar weelderigsten vorm te zien is, en dán in de bovenstad, waar
zij op haar minst is, al is zij in beide uitingen hetzelfde. En dan moet
je me eens vertellen, wie je gemeener vindt, die vrouwen, óf die
mannen, die van hun ellende profiteeren, door de macht van hun
geld.”

[174]

Om twaalf uur traden zij het groote nacht-restaurant van Félix

binnen.

Vóóraan, bij den ingang, was een Amerikaansche Bar, waarvoor op

lange, hooge tabouretten chic gekleede heeren met opzichtig
uitgedoste vrouwen whiskey-soda’s en likeur zaten te drinken. De
vies-schitterende mannen-oogen zagen heet-begeerig naar de
blanke vrouwen-borsten, die onbeschaamd uit lage corsages
opbolden. De vrouwen lachten en lonkten, keken hen aan met
languissante blikken, dandineerend als poezen, vleierig.

Hier en daar, door schmink en poeder heen, kwam toch wel eens
wat echt lief van vrouwen-mooi heenkijken, dat nog niet heelemaal
vergaan was.
Er was een valsche schijn van vreugde om die Bar met fonkelend
kristal en hel electrisch licht, met die menschen die elkaar
toedronken, luidruchtig door elkaar schreeuwend, en breed
gebarend. Maar Paulus zag alleen het triestige, het tragische van dat
verdwaalde, verloren lieve en schoone, dat zijn ziel aanbad, hier
besmet en bevuild, veil voor brute, grove ploerten, als ze maar geld
hadden om het te koopen.

„Zie je het harde en goddelooze in de tronies van die kerels?” zeide

Elias bitter. „Niemand onder hen die deernis voelt voor die arme
schepsels, van wie ze misbruik maken, omdat ze maatschappelijk
minderwaardig zijn. Géén van hen, die er om denkt, dat die
prostituées óók vrouwen zijn, als hun moeders [175]en zusters, en het
heiligst vrouwelijke nog altijd in zich hebben. Neen, zij hebben het
geld in hun zak, en dáárom hebben zij macht over die vrouwen, die
het niet hebben, en hebben zij het recht, haar te bevuilen en te
besmetten. En dan zeggen ze nog, dat er geen slavernij meer
bestaat!”

Paulus zweeg, en klemde de lippen op elkaar om niet uit te barsten.

Hij dacht om Leliane, veilig en hoog in haar witte paleis, wijl haar
zusteren hier kwijnden, in afzichtelijke slavernij.…

De Bar voorbijgaande kwamen zij nu in een groote, rijke zaal, rood

met goud, schitterend door electrische lichtkelken verlicht.

Een ongezien orchest, verborgen achter groene palmen, speelde

langoureuze, slepende muziek voor de heeren en dames, die aan
tafeltjes, weelderig gedekt met damast en kristal, zaten te
soupeeren.

Alles aan die heeren leek correct en voornaam. De zorgvuldig

gefrizeerde haren, het vlekkeloos glanzende wit van overhemden, de
deftige zwarte rokken. Alleen wat arme, verdwaalde bloemen in het
knoopsgat deden triestig aan. En naast hen de elegante, gracieuze
cocottes, schitterend van juweelen, in fijne zijde en satijn, de groote,
breed gerande hoeden met witte struisveeren, en boa’s van kostbaar
dons. Een weeë geur van fijne parfums zweefde door de zaal,
prikkelend, en toch weerzinwekkend. Sommige dier vrouwen hadden
groote poppen in den arm, prachtig aangekleed [176]met dure kant en
kostbare juweelen, en wiegden die liefkoozend heen en weer, als
baby’s. Er was iets afschuwelijk onheiligs in die imitatie van
moederschap bij vrouwen, die altijd onvruchtbaar moeten blijven,
voor hun métier. 1

„Waartoe dienen nu die poppen?” vroeg Paulus.

En Elias, bitter:

„Dat is een duivelsche verfijning, en de nieuwste mode, moet je

weten. Het schijnt opwekkend te zijn, vooral voor oude heeren. Een
soort bevuiling van het moederschap, ook misschien een soort
symbool dat die arme, verdoolde vrouwen, die het mooie van de
liefde niet kunnen genieten, slechts doode poppen kunnen hebben,
en geen kinderen.”

Er was iets diep tragisch in dat wiegen van die levenlooze poppen in
de armen van die geverfde, onvruchtbare vrouwen, maar niemand
van de feestende mannen scheen er iets van te zien.

Deftige kellners brachten uitgezochte gerechten aan en zeldzame

merken champagne, en bedienden eerbiedig de zwart-gerokte
wellustelingen, die voor hun geld al die eet-en-drinkwaren, en die
vrouwen er bij, konden koopen. En dit alles ging heel gewoon,
zonder dat iemand het onrecht voelde, alsof het nu eenmaal zoo in
de natuurlijke orde der dingen lag.
Hier en daar slenterden een paar vrouwen door [177]de zaal, die nog
geen mannen hadden gevonden, lonkend en gichelend tegen
losloopende heeren, die eerst eens wilden uitkijken, en nog geen
keus hadden gedaan. Elias wees er Paulus nog eens met nadruk op,
hoe leeg en voos dit alles was, omdat het toch maar alleen het vuile
geld was, dat alles hier in beweging zette. Zonder geld kon geen van
die mannen een van die vrouwen krijgen, die zich schijnbaar van zelf
aanboden, uit louter behagen. Maar hij had hem dit niet behoeven te
zeggen. Paulus zag wel aan het eigenlijk treurige en tragische van
die lachjes en leege lonken, hoe weinig echt ze waren.

„En nu is dit nog met een beetje schijn van mooiheid,” zeide Elias.
„Het lijkt tenminste nog een beetje op vreugde en geluk, en er is een
zekere glans over. Hier zijn dan ook de zoogenaamde chicque
vrouwen en het gaat hier allemaal rijk toe, met luxe en verfijning.
Maar nu moet je eens meegaan naar het andere einde van de stad,
waar de mindere gelegenheden zijn.”

En hij nam Paulus mede in een rijtuig naar straten in het Zuiden der
stad, waar hij nog niet was geweest. Er waren hier veel goedkoope
bal-zalen en derderangs theaters in de buurt, en overal waren nacht-
cafés, waar de bezoekers van die amusementen heengingen, als
alles was afgeloopen. Maar dit waren de koffiehuizen, waar geen
fijne gerechten te krijgen waren, te duur voor de menschen die hier
kwamen. [178]Kleine, bedompte zaaltjes vol rook van slechte sigaren,
waar de borden en koppen zóó maar op het bevuilde imitatie-
marmer van de tafeltjes werden gezet, en de bezoekers schouder
aan schouder, tegen elkaar aangepropt, zaten te eten.

Hier wemelde het van jammerlijke ellende-vrouwen, die voor de

laagste prijzen dezelfde schande moesten verkoopen als de rijken
uit het restaurant Félix, en waaronder er waren die ’s middags niet
gegeten hadden, en nu aasden op een oudbakken broodje met