Historia geriatrii

Starzenie demograficzne populacji polskiej

i jego konsekwencje

Prof. dr hab. n. med. Jan Szewieczek

Klinika Geriatrii
Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Szanowni Państwo Studenci,
dzień dobry, na początek trochę historii …
Historia geriatrii jest historią sprzeciwu wobec bierności w
obliczu pozornej beznadziejności ludzkiego losu, historią
wytrwałej wiary w możliwość – czasem – poprawy zdrowia, a
zawsze – pomagania i przywracania godności staremu
człowiekowi.
Zaczęło się od zakwestionowania przez pewnego studenta
medycyny, poglądu jego nauczyciela ... Ignatz Nascher nie
pogodził się z myślą, że ze starością „nic nie da się zrobić”.
Tak, szacunek wobec nauczyciela nie wyklucza refleksji nad
przekazywaną wiedzą. Zakwestionowanie obowiązujących
poglądów jest czasem warunkiem postępu.
 Ignatz Leo Nascher (1863-1944) - twórca geriatrii
Pathy's Principles and Practice of Geriatric Medicine. Ed.: Alan J. Sinclair AJ, Morley JE,
Vellas B. J Wiley & Sons 2012. Foto: https://www.google.com/search?q=Ignatz+Leo+Nascher
Imigrant z Wiednia do Nowego Jorku.
Jako student medycyny zabrany do przytułku, aby
zobaczyć ciekawe przypadki. Kiedy do
nauczyciela przykuśtykała stara kobieta, skarżąc
się na dolegliwości, powiedziano studentom, że
cierpi ona na starość i nic się nie da zrobić. Ta
uwaga tak poruszyła Naschera, że po studiach
zajął się badaniem chorób starszego wieku
W 1909 opublikował w New York Medical Journal artykuł
„Geriatrics” – określenie od γέρας (geras – przywilej
wieku / starszy wiek), ιατρικός (iatrikos, medyczny);
podkreślił odrębność okresu starości (senility) od okresu
dojrzałości, wymagającą wyodrębnienia specjalności
lekarskiej. Wydał pierwszy podręcznik geriatrii (1914),
założył New York Geriatrics Society (1915).
Dr Marjory Warren była chirurgiem. Nie przewidywała, że
będzie zajmować się chorymi z przytułku
Przytułek był przerażającym miejscem nagromadzenia
wszelkiego rodzaju nędzy, głównie starych, chorych ludzi.
Kiedy dr Warren skierowano tam do pracy, musiała objąć
opieką blisko 900 podopiecznych. Wielu obłożnie chorych,
leżących, z inkontynencją, odleżynami, dementywnych,
błądzących, niejednokrotnie pobudzonych, splątanych. Nie
poddała się. Nie tylko leczyła. Tworzyła zręby geriatrii.
Geriatria wiele zawdzięcza kobietom, także na poziomie
naukowym. Znalazło to odzwierciedlenie w nazwach testów
i skali czynnościowych. Poprawne nazwy to skala Berg
(nie: Berga), skala Barthel (nie: Barthela), test Tinetti (nie:
Tinettiego), kryteria Fried (nie: Frieda).
 Marjory Warren (1863-1944), Wielka Brytania
Pathy's Principles and Practice of Geriatric Medicine. Ed.: Alan J. Sinclair AJ et al. Forciea
MA: AMA J Ethics 2014;16,5:385. Foto: https://en.wikipedia.org/wiki/Marjory_Warren
Studiowała medycynę w Londonie. Specjalizowała
się w chirurgii. W 1935 roku West Middlesex
Hospital, gdzie pracowała, przejął kontrolę nad
sąsiednim przytułkiem i Warren skierowano do
opieki nad 874 pacjentami. Podzieliła pacjentów na
5 kategorii (ambulatoryjni, leżący bez/z inkontynecją,
dementywni bez pobudzenia / pobudzeni).
W 1943 i 1946 roku opublikowała w British Medical Journal 2 artykuły,
uzasadniając potrzebę utworzenia specjalizacji w medycynie geriatrycznej,
tworzenia specjalistycznych jednostek w szpitalach ogólnych i kształcenia
lekarzy w zakresie opieki nad starszymi ludźmi. Jej prace wpłynęły na
decyzję Ministra Zdrowia o wyodrębnieniu w 1950 roku medycyny
geriatrycznej jako odrębnej specjalności, uznawanej przez National Health
Service (NHS). Warren była współzałożycielką Medical Society for the
Care of the Elderly (1947 ) – obecnie British Geriatrics Society.
„Adding Life to Years” – „dodać życia do lat”.
Przez całe wieki sensu medycyny upatrywano głównie w
„Adding Years to Life”.
Lord Amulree nadał geriatrii nowy sens: „Adding Life to
Years” jest nie mniej ważne, niż „Adding Years to Life”.
Dziś często mówimy o jakości życia zależnej od zdrowia.
„Dodać życia do lat”... czy słowa te nie oddają najlepiej
sensu nie tylko geriatrii, ale w ogóle medycyny?
 Lord Amulree (1900-1983), Wielka Brytania
Pathy's Principles & Practice Ger Med. Alan J. Sinclair AJ et al. Forciea MA: AMA J Ethics
2014;16:385. Foto: https://en.wikipedia.org/wiki/Basil_Mackenzie,_2nd_Baron_Amulree

Basil Mackenzie, 2nd Baron Amulree, w Ministerstwie

Zdrowia zajmował się opieką nad starszymi osobami.
Od 1949 kierował oddziałem geriatrycznym University
College Hospital i St. Pancras Hospital w Londynie,
będąc tam długo jedynym geriatrą. W Izbie Lordów
przedstawiał problemy opieki nad seniorami. Był przez
25 lat prezydentem British Geriatrics Society.

Lord Amulree był prekursorem całościowej opieki geriatrycznej. Klasyfikował

choroby starszego wieku, diagnozował i leczył starych ludzi. Wizytował
oczekujących na przyjęcie do szpitala, weryfikując konieczność hospitalizacji
albo organizując opiekę w domu. Skrócił kolejki oczekujących i czas
hospitalizacji. Autor maksymy „Adding Life to Years”.
Historia geriatrii w Polsce rozpoczyna się w latach 60-tych.
Prof. Wojciech Pędich w 1960 roku zorganizował w Opolu
pierwszą w Polsce poradnię geriatryczną. Stworzył w
Białymstoku jeden z wiodących ośrodków geriatrycznych.
Mniej więcej w tym samym czasie, w 1961 roku dr Bogna
Żakowska-Wachelko stworzyła w Szopienicach –
dzielnicy Katowic – pierwszy oddział geriatryczny.
Współpomysłodawcą był Prof. Kornel Gibiński – wielki
lekarz i humanista, którego imię nosi dziś Centralny Szpital
Kliniczny w Katowicach-Ligocie. Z jego „szkoły” wyszła
plejada wybitnych profesorów medycyny.
Wiodącym ośrodkiem geriatrycznym stał się Kraków. Prof.
Józef Kocemba stworzył tam pierwszą Klinikę Geriatrii.
Prekursorzy gerontologii i geriatrii w Polsce
Derejczyk J, Pruszyński J, Wieczorowska Tobis K, Gryglewska B:
Historia geriatrii w Polsce, 2019

Prof. Wojciech Pędich (1926)

W 1960 roku utworzył w Opolu pierwszą w
Polsce poradnię geriatryczną. Zorganizował
ośrodek geriatryczny w Białymstoku.
Współzałożyciel i wieloletni prezes
Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego
Założył Zeszyty Problemowe PTG
(późniejsza Gerontologia Polska)
Dr n med. Bogna Żakowska-Wachelko, 1961 – pierwszy
w Polsce oddział geriatryczny – szpital w Szopienicach
(od 1998 Szpital Geriatryczny im. Jana Pawła II)
Derejczyk J, Pruszyński J, Wieczorowska Tobis K, Gryglewska B:
Historia geriatrii w Polsce, 2019
30-lecie Oddziału Geriatrycznego w Katowicach 1991 r.
Derejczyk J, Pruszyński J, Wieczorowska Tobis K, Gryglewska B:
Historia geriatrii w Polsce, 2019

Od lewej: Prof. Józef Japa, Dr Iwona Bielaj-Czuma, Dr Bogna Żakowska-

Wachelko, Prof. Kornel Gibiński – współpomysłodawca oddziału geriatrii,
Dr Jarosław Derejczyk, Dr Krystyna Jackiewicz
Prekursorzy gerontologii i geriatrii w Polsce
Derejczyk J, Pruszyński J, Wieczorowska Tobis K, Gryglewska B:
Historia geriatrii w Polsce, 2019

Prof. Józef Kocemba

(1930-2008)
UJ Kraków
W 1980 roku zorganizował pierwszą w
Polsce Klinikę Geriatrii, prowadzącą
nauczanie tego przedmiotu studentów
i lekarzy medycyny.
 Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii
Derejczyk J, Pruszyński J, Wieczorowska Tobis K, Gryglewska B:
Historia geriatrii w Polsce, 2019

Założyciele (1993): Prof. Tadeusz Wróblewski (Warszawa),

Dr Jacek Pruszyński (Warszawa), Dr Jarosław Derejczyk (Katowice),
Dr Michał Kornatowski (Warszawa)
„Miarą naszych lat jest lat siedemdziesiąt, a jeśli mamy siły,
to lat osiemdziesiąt. Lecz większość z nich to trud i cierpnie,
bo prędko odchodzą, a my giniemy”
Psalm 90 [89], 10; Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Wyd. Święty
Paweł, 2008: 1251.
Życie człowieka można podzielić na 3 umowne okresy, po
około 30 lat.
Formalnym kryterium początku starości jest 60. rok życia –
od tego wieku zgodnie z wytycznymi NFZ można objąć
pacjenta opieką geriatryczną.
ONZ oraz wiele krajów przyjmuje, że jest to 65. rok życia.
 Umowne okresy życia człowieka

 Rozwojowy
 dzieciństwo do 15 r.ż.

 młodość do 29 r.ż.
 Dorosłości / dojrzałości
 pośredni do 44 r.ż.
 dojrzałości do 59 r.ż.

 Starości – kryterium wieku: 60+ (Europa, opieka

geriatryczna w Polsce); 65+ (ONZ, USA, Wlk. Brytania)
 wczesna 60 do 74 r.ż.
 późna 75 do 89 r.ż.
 Sędziwy powyżej 90 r.ż.
 Maksymalna długość życia człowieka (MLS, maximum life
span) – około 120 lat
Początek okresu starości można określić na podstawie
krzywej przeżywalności dla populacji - kiedy jej znaczący
spadek wskazuje na malejące prawdopodobieństwo
dalszego przeżycia.
Umowny początek starości, także w potocznym znaczeniu,
ulega na przestrzeni ostatnich dwóch wieków stałemu
przesuwaniu w stronę bardziej zaawansowanego wieku.
 Starzenie się organizmu człowieka
Kirkwood TBL. Why do organisms age?. Oxford Textbook of Geriatric Medicine.
Ed. Michel JP et al, OUP Oxford, 2017, 298
Piramida demograficzna jest wykresem liczebności
poszczególnych warstw wieku w społeczeństwie, z
podziałem według płci (na wykresie po lewej stronie
mężczyźni, po prawej - kobiety).
Podstawa piramidy obrazuje liczebność dzieci i młodzieży,
wierzchołek – seniorów.
Porównując lata 1999, 2019 oraz (prognozę) 2049 widać,
jak szybko następują zmiany i jaki jest trend.
„Piramida” zamienia się w „maczugę”, która – jako symbol,
w przeciwieństwie do stabilnej piramidy – obrazuje ryzyko
niestabilności systemu.
Struktura ludności - piramida demograficzna 1989, 2019 i 2049
https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-piramida/

1999 2019 2049

Starzenie się społeczeństw to proces dotykający obecnie
większość krajów. Wynika on z systematycznie
wydłużającego się średniego czasu życia oraz malejącej
dzietności.
Wskaźniki długości trwania życia:
1) Przeciętne trwanie życia (kobiet, mężczyzn) – to średnia
przewidywana liczba lat życia osoby urodzonej w
określonym roku.
2) Dalsze trwanie życia – to średnia przewidywana liczba lat
życia osoby, która w określonym roku kalendarzowym
osiągnęła określony wiek. Geriatrów interesuje ten wskaźnik
na przykład w odniesieniu do osób, które ukończyły 60 lat.
 Przeciętne trwanie życia w Polsce noworodka
oraz osoby w wieku 60 lat w latach 1950-2018
Główny Urząd Statystyczny https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/trwanie-
zycia/trwanie-zycia-tablice,1,1.html

90

80 81,7 lat

61,7 lat 73,8 lat

70

60 Mężczyźni 0
Kobiety 0
50 56,1 lat
Mężczyźni 60
40 Kobiety 60

30
24,2 lat
20 19,1 lat

10

0
1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2018
Współczynnik dzietności (liczba urodzeń przypadających
na 1 kobietę) w Polsce należy do najniższych na świecie.
W 2017 roku wynosił on 1,29.
Aby zapewnić prostą zastępowalność pokoleń,
współczynnik ten musi wynosić co najmniej 2,1.
W rankingu 224 państw, tylko 12 państw miało w 2014 roku
gorszy od Polski współczynnik dzietności.
Dotychczasowe prognozy demograficzne wskazują, że w
Polsce w roku 2050 odsetek osób w wieku 60+ przekroczy
40%, podwajając się w stosunku do roku 2012.
Do najważniejszych aspektów tego zjawiska należą:
1) Konieczność zapewnienia rosnącej grupie seniorów
świadczeń emerytalno-rentowych, wobec malejącej grupy
osób w wieku produkcyjnym
2) Rozwój sektorów gospodarki ukierunkowanych na
potrzeby seniorów („srebrna gospodarka” – „srebrna” –
nawiązanie do siwych włosów)
3) Znaczny wzrost zapotrzebowania na usługi opiekuńcze i
opiekę społeczną
4) Znaczny wzrost obciążenia systemu opieki zdrowotnej
Prognozowana liczba ludności według wybranych grup
wieku (w mln) i odsetek osób w wieku 60+
Główny Urząd Statystyczny 2016 http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne /ludnosc
/ludnosc/ludnosc-w-wieku-60-struktura-demograficzna-i-zdrowie,24,1.html

40,4%

21,5%
Interesującym zjawiskiem jest „podwójne starzenie” lub
„siwienie (srebrzenie) starości”. W obrębie rosnącego
odsetka starszych osób, szczególnie szybko rośnie odsetek
osób w okresie późnej starości.
Struktura populacji osób starszych według grup wieku (%)
– „podwójne starzenie”
Główny Urząd Statystyczny 2016 http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne /ludnosc
/ludnosc/ludnosc-w-wieku-60-struktura-demograficzna-i-zdrowie,24,1.html
Wiek jest czynnikiem ryzyka pogorszenia stanu zdrowia.
Zły (przedostatnia kolumna tabeli na następnym wykresie)
lub bardzo zły (ostatnia kolumna tabeli) stan zdrowia
charakteryzuje niemal 25% sześćdziesięciolatków i co
najmniej 50% osób w wieku 80 lub więcej lat.
Stan zdrowia ludności Polski w przedziałach wieku 60+
GUS 2011, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_ZO_stan_zdrowia_2009
Wiek jest również czynnikiem ryzyka rozwoju
niepełnosprawności.
Umiarkowana (przedostatnia kolumna tabeli na następnym
wykresie) lub dużego stopnia (ostatnia kolumna tabeli)
niepełnosprawność charakteryzuje kilkanaście procent
sześćdziesięciolatków i co najmniej 50% osób w wieku 80
lub więcej lat.
Poziom ograniczeń w samoobsłudze; ludność w wieku 60+
GUS 2011, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_ZO_stan_zdrowia_2009
Nałożenie wskaźnika dalszego trwania życia w zdrowiu
na wskaźnik dalszego trwania życia dla osób w wieku 65
lat, pokazuje, że przez ponad 8 ostatnich lat życia –
mężczyźni i przez ponad 12 ostatnich lat życia – kobiety w
Polsce borykają się z chorobami i niepełnosprawnością.
Obydwa wskaźniki obrazują gorszą sytuację zdrowotną
Polaków w porównaniu do większości krajów Europy.
Ważnym zjawiskiem jest dłuższe trwanie życia kobiet,
wynikające z nadumieralności mężczyzn przed 65 rokiem
życia.
Żyjąc dłużej, kobiety przez dłuższy końcowy okres życia
borykają się z chorobami i niepełnosprawnością, mają
mniejsze od mężczyzn przeciętne świadczenie emerytalno-
rentowe oraz w większym stopniu zagrożone są w okresie
starości ubóstwem i izolacją społeczną.
Przeciętne dalsze trwanie życia i przeciętne dalsze trwanie
życia w zdrowiu dla osób w wieku 65 lat w Polsce
i wybranych krajach europejskich w 2013 r. mężczyźni
Główny Urząd Statystyczny 2016 http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne /ludnosc
/ludnosc/ludnosc-w-wieku-60-struktura-demograficzna-i-zdrowie,24,1.html

Źródło: dane Eurostu (luty 2016 r.)

Przeciętne dalsze trwanie życia i przeciętne dalsze trwanie
życia w zdrowiu dla osób w wieku 65 lat w Polsce
i wybranych krajach europejskich w 2013 r. kobiety
Główny Urząd Statystyczny 2016 http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne /ludnosc
/ludnosc/ludnosc-w-wieku-60-struktura-demograficzna-i-zdrowie,24,1.html

Źródło: dane Eurostu (luty 2016 r.)

Proces starzenia się społeczeństwa zmienia strukturę
zapotrzebowania na opiekę. Na kolejnych wykresach typu
„piramidy demograficznej” naniesiono szacowany udział w
populacji grup wymagających opieki (barwa żółta).
Udział dzieci i młodzieży w zapotrzebowaniu na opiekę
(zakładając, że opieka potrzebna jest do osiągnięcia okresu
pełnoletności) zmniejszy się, natomiast znacznie rośnie
liczba seniorów wymagających opieki.
Struktura ludności – zapotrzebowanie na opiekę 2019 i 2049
Opracowanie własne na podstawie danych GUS
https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-piramida/

2019 2049
W świetle rosnącego zapotrzebowania na opiekę,
niepokojące są zmiany wskaźników potencjału opiekuńczego
rodzin. Ocenia się, że rodziny zaspokajają 80% potrzeb
opiekuńczych seniorów. Trendy demograficzne destrukcji
rodziny oraz malejąca dzietność prowadzą do szybkiego
zmniejszenia potencjału opiekuńczego rodzin. Zadania
opiekuńcze musi przejmować społeczeństwo. Niestety,
przyrost potencjału opiekuńczego społeczeństwa jest
niewystarczający wobec przyrostu potrzeb opiekuńczych
seniorów.
Szacuje się, że obecnie w skali kraju około 300 tysięcy osób,
głównie seniorów, cierpi z powodu niezaspokojenia
podstawowych potrzeb opieki. Ta liczba może znacznie się
zwiększyć, prowadząc do kryzysu humanitarnego.
 Wskaźniki opieki nad seniorami – prognozy
Zespół Ekspertów ds. osób starszych. Zakopane 2011
http://www.wrzos.org.pl/projekt1.18/download/OS_Zakopane.pdf

 Wskaźnik potencjalnego wsparcia (liczba dorosłych dzieci i

wnuków w wieku15-64 lat / na 1 osobę w wieku 65+)
 1950 rok: 12,0
 2000 rok: 5,7
 2030 rok: 2,6
 Potencjał pielęgnacyjny: ocena, w jakim stopniu rodziny, a
zwłaszcza pozostające w nich kobiety mogą objąć pielęgnacją
starszych członków swojej rodziny
 Współczynnik potencjału pielęgnacyjnego (stosunek liczby
kobiet w wieku 45-64 lat do liczby osób w wieku 80+)
 2000 rok: 5,12
 2030 rok: 3,15
Opieka zdrowotna (finansowana przez Narodowy Fundusz
Zdrowia, NFZ) obejmuje podstawową opiekę zdrowotną
(lekarz rodzinny, pielęgniarka środowiskowa),
ambulatoryjną opiekę specjalistyczną, opiekę szpitalną,
rehabilitację leczniczą, lecznictwo sanatoryjne.
NFZ finansuje także opiekę długoterminową (usługi
pielęgniarskie, zakłady opiekuńczo-lecznicze, zakłady
pielęgnacyjno-opiekuńcze, hospicja domowe i stacjonarne).
Opieka społeczna (finansowana z budżetu miasta / gminy
lub budżetu państwa) obejmuje sieć miejskich / gminnych
ośrodków pomocy społecznej (usługi opiekuńcze),
mieszkania chronione, domy pomocy społecznej (dzienne,
całodobowe).
Opieka zdrowotna i społeczna powinny współdziałać.
 Struktura opieki nad seniorami
Szewieczek J: Zrozumieć starość. Wykład „Silver Silesia”2019-10-08

Pełna sprawność Pełna zależność

Zdrowie

DOM
OŚRODEK POMOCY SPOŁ
DZIENNY DPS
LEKARZ POZ DPS
Wielochorobowość

PIEL ŚROD
ZOL, ZPO
AOS HOSPICJUM

SZPITAL
 Formy opieki geriatrycznej
Zespół ds. Gerontologii przy Ministrze Zdrowia: Standardy postępowania w opiece
geriatrycznej. Gerontol Pol 2013;21,2:33–47

1. Ambulatoryjna opieka geriatryczna – specjalistyczna

poradnia geriatryczna (kod 1060, Rozp. MZ z 2012-05-17,
Dz. U. z 2012 r., poz. 594)
2. Geriatryczna wizyta domowa – pozaszpitalna
konsultacja zespołu geriatrycznego (2202)
3. Oddział geriatryczny – geriatryczny oddział szpitalny
(4060)
4. Dzienny geriatryczny oddział szpitalny – dzienny
ośrodek opieki geriatrycznej (2200)
5. Geriatryczna wizyta konsultacyjna w zakładzie
leczniczym – świadczenie lekarza geriatry lub
geriatrycznego zespołu konsultacyjnego dla lecznictwa
zamkniętego (2204)
Opieka geriatryczna w Polsce nie jest wystarczająco
rozwinięta. W 2019 roku liczba geriatrów wynosiła 471, co
stanowiło mniej, niż 0,3% wszystkich lekarzy. Także sieć
oddziałów i poradni geriatrycznych jest słabo rozwinięta.
Najlepsza sytuacja jest w województwie śląskim.
 Lekarze geriatrzy w Polsce 2019
https://www.nil.org.pl/rejestry/centralny-rejestr-lekarzy/informacje-statystyczne

Ludność w wieku  65 lat Geriatrzy (471) - 0,28% lekarzy

17,5% W 2010 r. było 233 geriatrów

Na 1 geriatrę przypada
14 300 osób w wieku  65 lat
 Liczba geriatrów w odniesieniu do potrzeb, 2019
(1 lekarz na 700 chorych, 30% populacji 65+)
Oprac. Szewieczek J. na podst. danych Konsult. Krajowego Prof. Tomasza Kostki i GUS

26 (16%)
8 (8%)
11 (9%)
20 (13%) 19 (22%)

33 (8%)
6 (8%) 27 (11%)

24 (12%)
35 (21%)
27 (12%)
6 (8%) 4 (4%)
87 (24%)
16 (11%)
68 (28%)
Pandemia COVID-19 może znacząco zmienić trendy
demograficzne. O ile śmiertelność dla populacji ogólnej
szacuje się na 2%, to w grupie osób w wieku 80+ przed
wprowadzeniem szczepień przekraczała ona 15%. Jest to
związane nie z samym wiekiem, ale z wielochorobowością,
dla której wiek jest czynnikiem ryzyka.
Skutki demograficzne pandemii będzie można ocenić
prawdopodobnie za rok.
 Wiek jako czynnik ryzyka śmiertelności COVID-19
https://ourworldindata.org/mortality-risk-covid#case-fatality-rate-of-covid-19-by-age
 Podsumowanie

Można przypuszczać, że starzenie wielu społeczeństw

będzie postępować. Zmiany demograficzne powinny
uwzględnione w planowaniu polityki społecznej i zdrowotnej.
Postępujące starzenie się społeczeństwa może prowadzić do
głębokich problemów społecznych i gospodarczych oraz
kryzysu humanitarnego.
Starzenie się społeczeństwa nie jest nieuchronne. Jednak,
po przekroczeniu pewnego progu, może okazać się
nieodwracalne. Warunkiem trwania społeczeństwa jest
pojawianie się następnych pokoleń.