i ç i n d e k i l e r

‹ki Ayl›k Edebiyat Dergisi

Say› 12 • Ekim-Kas›m 2008 • 8 YTL

Genel Yay›n Yönetmeni

Semih Gümüfl

Yay›n Koordinatörü
Tu¤ba Erifl

Katk›da Bulunanlar
Burcu Aktafl, fiavkar Alt›nel, Z. Heyzen
Atefl, ‹nan Çetin, Turgut Çeviker, Faruk
Duman, fiule Tankut Jobert, Hasan
Özk›l›ç, Nida Nevra Savc›l›o¤lu, Dervifl
fientekin, Faruk Ulay
AGANTA
3 Vidal, Timbuktu, Café de Flore, Kapak ve Logo
Emma’n›n rekoru... Mehmet Ulusel

Grafik Uygulama
ÖYKÜ Songül Arslan
62 Murathan Mungan
Reklam ve Halkla ‹liflkiler
Eflyan›n Anahtar Olmas› info@notoskitap.com
68 Hakan Ergül
Ruhun Bildi¤i SÖYLEfi‹ Abonelik
72 Fahrettin Demir 84 Harold Jaffe info@notoskitap.com
“Globalleflme totalitercilikten ay›rt Posta çeki hesap no: 5287565
Babamd› - Buz Adam - Sessiz Ç›¤l›k Garanti Bankas› hesap no: 068-6612006
76 Ahmet Turhan Alt›ner edilemez hale geldi.”
Hasanlardan Biri 106 Nazl› Eray Yay›nc›
81 Nilüfer Aç›kal›n “Eflsiz yaflam serüvenimin bir Notos Kitap Yay›nevi
Endülüs Yolundaki Kanatl› At parças› yazmak.”
Sahibi ve Yaz›iflleri Sorumlusu
88 Özge Baykan Semih Gümüfl
Tozlu Tozlu
92 Alber Sabano¤lu
Poker
98 Mehmet Can fiaflmaz
Günah
120 A. Ozan Marako¤lu
Karn› Delik
Yönetim Yeri
124 Özlem N. Y›lmaz ‹nönü Caddesi, Emektar Sokak, 18/1
‹ne¤in Gözü Gümüflsuyu, Beyo¤lu
128 Zerrin Soysal 34427 ‹stanbul
Bekleme Ustas› GÜNLER‹N GET‹RD‹⁄‹ Tel: 0212 243 49 07
114 ’Patafizik Faks: 0212 252 38 05
130 Zeki Ezer e-posta: editor@notoskitap.com
Penceredeki Mum Ifl›¤› Özcan Do¤an KKTC fiyat›: 10 YTL

Yay›n Türü
GÜNÜN KONUSU YAZI Yerel, Süreli Yay›n
16 Kafka-Bir efsanenin do¤uflu 110 Savafl K›l›ç
Demir Özlü, John M. Grandin, Çocu¤unuzu Kitapç›ya Bask› ve Cilt
Ertem Bas›m Yay›n Da¤›t›m
O¤uz Demiralp, Nedim Gürsel, Götürüyor musunuz?
San. ve Tic. Ltd. fiti.
Ahmet Cemal, fiavkar Alt›nel, ‹lknur Çocuklar ‹çin 20 Kitap Öner- Nasuh Akar Mahallesi, 25. Sok., No: 19
Özdemir, Pierre Dumayet, Hande isi Balgat-Ankara
Ö¤üt, Sezer Duru. 0312 284 18 14
K‹TAPLIK
Da¤›t›m
133 Behçet Çelik, Yalç›n Tosun, Banu DPP, 0212 622 22 22
Y›ld›ran Genç, Elif Türkölmez,

NotosÖykü 1
 Bunalt›’n›n 50. y›l› Semih Gümüfl
Edebiyat›m›zda 1950 Kufla¤›’n›n yapt›¤› katk›n›n yerinin baflka hiçbir fleyle doldurulamayacak kadar
önemli oldu¤u yeterince de¤erlendirilmedi. Bu kufla¤›n yazarlar›n›n yenilikçi at›l›m› edebiyat›m›z›
yörüngesinden ç›karamad› belki, ama ona öylesine önemli yenilikler getirdi ki, edebiyat›m›z›n as›l
modernitesini ondan sonra yaflamas›n› sa¤lad›. Üstelik bu kufla¤›n önde gelen bütün yazarlar›n›n
bugün hâlâ ayn› verimlilikte yazmay› sürdürmesi de öteki bütün kuflaklara örnek olabilir.
Demir Özlü’nün Bunalt› adl› ilk kitab›n›n yay›mlan›fl›ndan bu yana da 50 y›l geçmifl. Bunalt› Eylül
1958’de yay›mland›. 1950 Kufla¤›’n›n edebiyat anlay›fl›n›n belirgin özelliklerini tafl›d›¤› gibi, bir ede-
biyat› yenileyen özelliklerin neler oldu¤unu görmek için bugün de heyecanla okunabilir. Bu kufla-
¤›n ilk kitaplar›ndandand›r Bunalt›. Sonra Ferit Edgü ile Onat Kutlar’›n, onlar›n ard›ndan Orhan
Duru, Adnan Özyalç›ner, Leyla Erbil’in kitaplar› geldi. Yaz›lanlar o güne dek yaz›lanlardan farkl›yd›
ve ne denli önemli olduklar›n›n anlafl›lmas› için baflka zamanlar›n, dolay›s›yla yeni bir okuma kül-
türünün gelmesi gerekecekti.
Bunalt›’n›n ilginç yay›mlanma serüvenini ve kufla¤›n›n bir grup yazar çevresinde yaflanan unutmama-
m›z gereken günlerini Demir Özlü anlat›yor:
Nuruosmaniye Caddesi'nde Memet Fuat'›n da kitaplar›n› basan Asaf Bey (en güzel bas-
k›lar› yapan oydu) bana 2200 lira kadar bir fiyat vermiflti. Bu para bana çok geldi, öde-
mem zor olacakt›. Karfl› s›radaki Yeni Matbaa 1600-1700 lira kadar bir fiyat verdi. Punta-
lar› hantald› ama baflka çare yoktu. Matbaa sahibinin k›z› bizim arkadafll›k çevremize ya-
k›nd›. Ahmet Halit Kitabevi 1500 tanesini da¤›tmay› ve yay›nevinin ismini kullanmam›
kabul etti. Y›ld›z Bey çok iyi bir insand›. Bir, bir buçuk y›l sonra da kitaplar›n iadesiz yüz-
de 60 paras›n› bana ödemifltir. Duygu'nun çok güzel siyah-beyaz kapa¤› piyasada beyaz
karton bulunamad›¤› için sar› karton üzerine kahverengi bas›ld›. Onun özgün kapak ta-
sar›m›n› hâlâ saklar›m. Bu üzüntü kayna¤›md›r. Zaten 1958'de piyasada k⤛t yoktu. Özel
izinle tahsis ediliyordu. Özel izin için belediye müfettiflli¤ine gittim. Karfl›ma Beyo¤-
lu'nun en parlak, genç bohemlerinden ‹hsan Bey ç›kt›. Bana, “Attilâ ‹lhan'›n fliirlerini se-
viyor musun?” diye sordu. Hemen k⤛t tahsis etti.
Ferit'in Kaçk›nlar'› 1959'da Vedat Günyol'un Çan Yay›nlar›’n›n deste¤iyle ç›km›flt›r. Ferit o
s›rada Paris'teydi. Kitab› bana ilk defa ressam Yüksel Arslan, Baylan'a girerken gösterdi.
Çok farkl› bir kitapt›: ayr›ks›, yeralt› yaz›n›, nihilizan bir baflkald›r› gibiydi. Onat'›n ‹shak'›
a dergisi çevresindeki amatör a Yay›nlar›'nca yay›mland›. G›pta etmedim ya da mükem-
mel bulmad›m desem yalan söylemifl olurum. Orhan Duru'nun B›rak›lm›fl Biri, Ankara'da
Muzaffer Erdost'un Pazar Postas› dergisi çevresinde mali olanaklar olmaks›z›n yaratmaya
çal›flt›¤› Aç›k Oturum ad›n› verdi¤i yay›nevi taraf›ndan yay›mland›. Bu kitap sonsuzca öz-
gündü. Sadece eski düzyaz›m›z› altüst etmiyor, yaflad›¤›m›z günlerin gerçeklerini de ele
geçirilmesi zor sembollerle çok özgür bir alana sürüklüyordu. Bu y›l Orhan'a, özel bir ko-
nuflmada, “Nas›l yazd›n o kitab›, o sembolleri nerden buldun?” diye sordu¤umda, “Ben
de flafl›yorum,” dedi. Do¤ufltan öykücü Adnan Özyalç›ner'in Panay›r'› da a dergisi ama-
tör yay›nlar çevresinde ortaya ç›km›flt›r. Büyük bir imge zenginli¤iyle ‹stanbul'u yeniden
yarat›yordu. Ard›nda oldu¤umuz öznellikten de uzaklaflmadan. Onunla benim ikinci ki-
taplar›m›z› Ülkü Tamer'in var olmayan ve kendisinin bir kurufl dahi almad›¤› Sürek Ya-
y›nlar› yay›mlam›flt›r. Sur ile Soluma. Leylâ Erbil'in dili ve ahlak› bafl döndürücü bir düz-
yaz›yla harmanlad›¤›, gene çok ayr› bir uçta bulunan Hallaç'› gelmifltir (1961). Bu kitab›
da Ankara'da Salim Amca basm›flt›r. Öykü ilgi çekiyordu ve bir yaflam biçimiydi. Öykü
yazanlar, o y›llarda parmakla gösterilirdi.
Yaflas›n edebiyat. Asl›nda edebiyattan baflka bireysel kurtulufl yolu yoktur. Özellikle bi-
zim gibi siyasi yaflam› ile toplumsal örgütlenmesi dökülen toplumlarda. Ama kara kala-
bal›k bunun fark›nda de¤il.

2 NotosÖykü
a g a n t a
On dokuz dolara ün
Parayla blurb sat›n alman›n ahlaki bir tutum olmad›¤›n› belirten olmad›.
Y›llard›r üzerinde çal›fl-
t›¤›n›z büyük yap›t› bi-
tirdiniz ve bir yay›nc›
da buldunuz. Daha ne
isteyebilirsiniz? Tabii ki
kitab›n›z›n ön ya da ar-
ka kapa¤›nda, ünlü bir
yazardan, “Müthifl bir
baflar›! Sabaha kadar
uyumamak pahas›na bir
oturuflta bitirdim. Düfl
k›r›kl›¤›na u¤ramama
yol açan tek yan› benim
kalemimden ç›km›fl ol- Roth, blurb
mamas›,” diyen bir al›n- yazmay›
t›n›n yer almas›n›. düflünmüyordu.
Ne yaz›k ki, ‹ngiliz-
cede “blurb” denilen bu tür övücü al›nt›lardan edinmek o
kadar kolay de¤il. Bir Türk yazar›ysan›z, yay›nc›n›z, kita-
b›n›z› tan›t›p pazarlamaya yönelik her tür çabadan veba-
dan kaçarcas›na kaçaca¤› gibi, gözde yazarlardan blurb is-
temeyi de “yay›nc›l›¤a yak›flmaz” görecektir. (Neye yak›fl›r
öyleyse? Muslukçulu¤a m›?) Çok ›srar edip istemesini sa¤-
lasan›z bile, birkaç hafta sonra yaz›lmas› gereken, “Say›n
Yay›nc›, Bir süre önce size gönderdi¤imiz kitab› okuma
f›rsat› buldunuz mu acaba?” diyen o çok önemli “takip
mektubu”nu yazmas›n› bekleyemezsiniz.
Yabanc› bir yazarsan›z böyle bir sorununuz olmaz. Ya-
y›nc›n›z kitab›n›z› satabilmek için, cinayet ifllemek de da-
hil, her fleyi severek düflünecektir. Ama bütün baflka
yay›nc›lar da ayn› “gerçekçi” tutum içinde oldu¤undan,
her gün dünyan›n dört köflesinden onlarca blurb iste¤i
alan Salman Rushdie ve Philip Roth gibi uluslararas› dev-
ler, bu isteklerin (ve onlar› izleyen takip mektuplar›n›n)
yüzde 99’u gibi, sizin yay›nc›n›zdan gelenleri de çöpe ata-
cakt›r. Tabii, yay›nc›n›z küçük ve önemsiz oldu¤u ve dev
yazar›n, “Belki bir gün bunlara da bir kitap vermem gere-
kebilir; iyi geçinmekte yarar var,” biçiminde bir endifle
duymas› gerekmedi¤i ölçüde çöpe at›lma olas›l›¤›n›z artar.
Neyse ki, her derde deva bulunan internette art›k blur-
bings.com da var. Geçti¤imiz Temmuz ay›n›n son günle-
rinde Emily Maroutian ve Jenna Peak adl› iki giriflimci
(Amerikal› olduklar›n› belirtmeye gerek yoktur herhalde)
taraf›ndan kurulan
blurbings.com her-
kese 19,95 dolara
on, 29,95 dolara da
otuz blurb sunuyor.
“Otuz tane blurb’e
de ne gerek var?”
diye düflünmeyin
Blurb bekleyen sak›n. Kitab›n›z›n
Türk yazar Kaya. ön kapa¤›, arka ka-
pa¤›, ilk sayfas›, ba-
s›nda ç›kacak reklamlar, web siteniz vb. derken otuz
tane de yetmeyebilir. Dolay›s›yla, bu rakam›n üstün-
de de tanesi 1,49 dolardan diledi¤iniz kadar blurb
sat›n alabiliyorsan›z.
Peki, bu blurbleri kim yaz›yor? Ne yaz›k ki Sal-
man Rushdie ya da Philip Roth de¤il. Sitenin kuru-
cular› Maroutian ve Peak blurb yazman›n da yazarlara ya-
rar sa¤lad›¤›n›, çünkü yazd›klar›n› “falanca kitab›n yazar›
filanca” diye imzalayarak onlar›n da kendi reklamlar›n›
yapabildiklerini söylüyor. K›sacas›, siteyi kullananlar bir-
birlerine blurb yaz›yor.
‹lginçtir, parayla blurb sat›n alman›n o kadar da ahlaki
bir tutum olmad›¤›n› belirten fazla kimse olmad›. Bunun
nedeni blurb yazarlar›n›n para almadan yaln›zca “ego tok-
lu¤una” çal›flmas›, Maroutian ve Peak’in ald›¤› 19,95 do-
larl›k ücretin de siteyi neredeyse bedava bir hizmet gibi
gösterecek kadar düflük olmas› olabilir. Ama, yazar tayfas›
nankör oldu¤undan, bloglarda, “Ne yapay›m ben ad› san›
bilinmeyenlerin yazaca¤› blurbleri,” diyenlerin say›s› ol-
dukça yüksek. Dolay›s›yla da, blurbings.com’a talep flu
anda biraz s›n›rl›. ‹lk bir ay içinde yaln›zca yirmi dokuz
müflteri bulabilmifl.
“Ben zaten Türkiye’de oturuyorum; beni ne ilgilendirir
ki?” demeyin. Siteye göz atacak olursan›z, blurb bekleyen
kitaplar aras›nda, Kaliforniya’da yaflayan Türk romanc›
Behçet Kaya’n›n Voice of Conscience (Vicdan›n Sesi) adl›
yap›t›n›n da oldu¤unu göreceksiniz. ‹ngilizce biliyorsan›z,
hemen Bay Kaya için bir blurb döfleyip “falanca kitab›n
yazar› filanca” diye imzalarsan›z, o da herhalde sizin kita-
b›n›z için Türkçe bir blurb yazar. Yeter ki bu haber Notos
Öykü’de ç›kana kadar blurbings.com hâlâ ayakta olsun.
TEMUR GÜNAY, Londra
NotosÖykü 3
Gore Vidal yafllanmamakta direniyor
“Dava açmam› gerektirecek bir fley yaz›lmam›flsa, ço¤u elefltiriyi okumam...”
Seksen iki yafl›nda ama hâlâ genç Gore Vidal’in yeni kitab›
Haziran sonunda ç›kt›. Toplama bir kitap: Seçilmifl Dene-
meler. Yazar›n elli y›ld›r yazd›¤› binlerce denemeden yüz
on dördü al›nm›fl bu kitaba. Denemeleri yazar yerine ya-
zar›n y›llard›r editörlü¤ünü yapan Jay Parini seçmifl. Yirmi
dört roman, alt› oyun, iki ciltlik an›lar›ndan daha fazla sö-
zü edilen Vidal’in denemecili¤i. Kitaplaflm›fl denemeleri
on bir cilt tutuyor. Belli ki çal›flkan bir yazar. Üstelik ba-
k›fl› sola kay›yor. Aristokrat görünümlü, iyi giyinmeye
özen gösteren, bazen kendisine fazlas›yla güvenen, durdu-
¤u yerin do¤rulu¤undan kuflku duymayan bir ayd›n.
Amerikan standartlar›na göre baya¤› yaramaz bir solcu; en
az›ndan tutucu de¤il. Korkusuz yazarlar kufla¤›ndan geli-
yor. Söylemek istedi¤ini söyleyebiliyor ve yaz›lar›nda kul-
land›¤› zarif biçem, sözünü sak›nmayan bir entelektüel ol-
man›n ötesine tafl›y›p iyi bir yazar k›l›yor Vidal’i. Seçilmifl
Denemeler, denemeci Vidal’e girifl yapmak isteyenlerin
okumalar› gereken ilk kitap olmal›.
Vidal yaflad›¤› gibi yaz›p yazd›¤› gibi yaflamay› seven ya
da böyle bir izlenim uyand›rmak isteyen yazarlardan. Sa-
nat ve yaflam iç içe. D›fldünya içdünyaya hükmetti¤i kadar
kiflinin içdünyas› da d›fldünyas›n› biçimlendiriyor Vidal’in
dünyas›nda. Bol dostlu ve bir o kadar da düflmanl›, genifl
mi genifl bir dünyada yafl›yor yazar. Bazen bu dünyada
kendini yitiriyor. H›r ç›karmay› seviyor. Ayd›nseverler
aras›nda ününü pekifltiren de yaz›lar›n›n yan› s›ra h›rlafl-
madan duramamas›. Has›mlar› da s›radan yazarlar de¤il.
Listenin bafl›nda Norman Mailer var, ikinci s›rada da Tru-
man Capote. Norman Mailer’la yumruklaflmaya varan
kavgalar› var; 1985’e dek darg›n durmufllar, 1985’de se-
lamlaflacak denli bar›flm›fllar. Truman Capote’yi ise ba¤›fl-
lam›yor Vidal. Ona göre Capote ününü katillere borçlu
bir f›rsatç›.
Gore Vidal de y›ld›z olmufl her sanatç› gibi bas›ndan
yaka silkmesine karfl›n bas›ns›z yapam›yor. Konuflmay› se-
viyor, dolay›s›yla söyleflilere hay›r diyemiyor ve bu söyle-
flileri savafl alan› olarak kullan›yor. Seçilmifl Denemeler ki-
tapç› raflar›na
yerlefltirilirken
Bay McCain hakk›nda ne yazarla yap›la-
düflünüyorsunuz? gelen bir dizi
söylefli aras›nda
Felaket. Savafl kahraman›
en neflelisi New
oldu¤unu kim ç›kard› ki? York Times (ay-
Kendinden baflka söz eden n› adl› gazete-
nin Pazar eki)
oldu mu? Tutsak kamp›nda taraf›ndan ger-
çekti¤i ac›lar filan? çeklefltirildi.
6 NotosÖykü
Vidal, ça¤dafl
edebiyatç›lar›
“herkes gibi oku-
muyor”.
Birkaç soruyu ve Vidal’in yan›t-
lar›n› k›saltarak al›nt›layal›m.
Sorular› soran, New York Ti-
mes’in kültür elefltirmeni Debo-
rah Solomon:
Seksen iki yafl›ndas›n›z, Ameri-
ka’n›n son halkç› ayd›nlar›ndan biri oldu¤unuzu bir kez da-
ha kan›tlayacak, denemelerinizin topland›¤› bir kitab›n›z ya-
y›mlan›yor. Sizce niçin elefltirmenler denemelerinizi roman-
lar›n›zdan daha çok önemsiyor?
Çünkü okumay› bilmiyorlar. ABD’de birinci s›n›f üç ede-
biyat elefltirmeni ad› veremem size. Üniversitelerde sakla-
nan birkaç tane oldu¤unu söylüyorlar ama nedense New
York Times’ta yay›mlanm›yor yazd›klar›.
Romanlar›n›z›n elefltirmenlerce es geçildi¤ini mi söylemek
istiyorsunuz?
E¤er dava açmam› gerektirecek bir fley yaz›lmam›flsa, ço¤u
elefltiriyi okumam bile. Bay Obama’n›n da dedi¤i gibi elefl-
tirmenlere kulak asmam.
Bay McCain hakk›nda ne düflünüyorsunuz?
Felaket. Savafl kahraman› oldu¤unu kim ç›kard› ki? Ken-
dinden baflka söz eden oldu mu? Tutsak kamp›nda çekti¤i
ac›lar filan?
Kuzey Vietnam’da savafl tutsa¤› oldu¤unu herkes biliyor.
O söylüyor bunlar› bize.
Buckley’in (William Buckley, Gore Vidal’›n sa¤c› karfl›l›¤›) öl-
dü¤ünü duydu¤unuzda ne hissettiniz?
Daha önce cehenneme gitmifllere hizmet etmifl, önyarg›l›-
lar› alk›fllay›p nefretlerini körüklemifl birinin kat›lmas›yla
cehennemin daha da hareketli bir yer olaca¤›n› düflün-
düm.
Geçen ay Eyalet Mahkemesi’nin eflcinsel evlilik yasa¤›n› kal-
d›rd›¤› California’da yafl›yorsunuz. Elli y›ld›r bir erkekle yafl›-
yor oldu¤unuzu an›msarsak bu karar› eflitli¤in zaferi olarak
görüyor musunuz?
Bunca y›ld›r hiçbir sorun ç›kmadan nas›l yaflad›n biriyle
diye soruyorlar. Seks olmay›nca sorun da ç›km›yor diye
cevap veriyorum.
Eflcinsel evlili¤i savunanlardan m›s›n›z?
Bu konuda hiçbir fikrim yok. ‹lgilenmiyorum.
Sizi neden ilgilendirmiyor?
Heteroseksüel evlilik ilgilendirmedi¤i gibi bu evlilik de il-
Kendime ra¤men
doktorum!
Kapal› dünyalar çok satabilir...
Patrick de Funès’in nas›l kendisine ra¤men doktor oldu-
¤unu, t›p dünyas›ndaki haks›zl›klara, ikiyüzlü yaklafl›mla-
ra ra¤men nas›l doktor olarak kald›¤›n› anlatt›¤› kitab›
onuncu bask›s›n› yaparken, Fransa’da bu türden kitapla-
r›n niçin çok sat›ld›¤› tart›fl›lmaya baflland›.
De Funès tek örnek de¤il tabii ki. Ünlü futbolcu Em-
manuel Petit futbol dünyas›ndaki s›rlar› ele veren bir ki-
tap yazd›. Türkiye’de de tan›nan ve okunan yazar Frédéric
Beigbeder reklam dünyas›n›n içyüzünü 99 Frank’l›k kita-
b›yla gözler önüne sermiflti. Eski kasiyer Anna Sam, sü-
permarket zinciri Leclerc’de geçen sekiz y›l›n› bütün ay-
r›nt›lar›yla anlatt›¤› kitab›yla çok satanlar listesinde yer al-
d›.
Edebi niteli¤i olmayan bu türden kitaplar›n yazarlar›,
kimi elefltirmenler taraf›ndan, bir meslek dal›n›n d›fla ka-
pal› dünyas›n› bir anda gözler önüne serip yarg›lanabilir
hale getirmekle, o meslek dal›na ihanet etmekle, Frans›zca
tabiriyle söylersek, içti¤i çorbaya tükürmekle, kendisini
besleyen eli ›s›rmakla suçlan›yor.
Öte yandan, bu kitaplar›n üstünkörü tan›d›¤›m›z ya da
hiç tan›mad›¤›m›z farkl› dünyalara ›fl›k tuttuklar›, insan
iliflkileri aç›s›ndan ö¤retici ve yol gösterici olduklar› da
söylenebilir. Örne¤in Leclerc’e gelen bir müflteri, kasiyer
Anna Sam’a sat›n ald›klar›n›n paras›n› öderken, çocu¤una
dönüp, “Derslerine çal›flmazsan, bir gün sen de bu han›m
gibi kasiyer olursun,” der. Anna Sam’›n kitab›n›n üzerinde
en fazla konuflulan paragraflar›ndan birisi bu. Karfl›m›zda-
kini anlayabilmenin, kendi dünyas› içinde de¤erlendire-
bilmenin, onunla empati kurman›n yollar›n› tart›fl›l›r hale
getirmesi aç›s›ndan ilgi çekici.
gilendirmiyor.
Duruma kendinizi katmadan bakarsak?
Bu benim söyleflim, dolay›s›yla benimle kalmam›z gereki-
yor.
ABD’yi temelli olarak terk etmeyi hiç düflündünüz mü?
Hay›r, buras› benim konum.
Ça¤dafl edebiyatç›lar› s›kça okuyor musunuz?
Herkes gibi hay›r.
Hakk›nda güzel bir fley söyleyece¤iniz kimse yok mu 20.
yüzy›lda?
Evet, Italo Calvino’yu severim, benim devrimin en büyük
yazar› oldu¤unu düflünürüm.
Sizinle konuflmak büyük bir zevkti.
Pek sanm›yorum. FARUK ULAY, Los Angeles
Café de Flore
Her sonbaharda bir yazar› ödüllendiriyor.
St. Germain’in
tanr›lar› art›k ha-
yatta olmad›¤›n-
dan, saatlerce
edebiyat tart›fl-
t›klar› mekânlar
da eski sihrini
kaybetmifl gibi
görünüyor. Ama
Flore’da kahve
içerken, yan ma-
sadan Goncourt
Ödülü’nün yeni sahibi üzerine f›s›ldaflmalar› duymak,
Yasmina Reza, Frédéric Beigbeder, Michel Houllebecq gibi
ça¤dafl yazarlarla karfl›laflmak mümkün.
Ünlü flair Guillaume Apollinaire’in daha 1913’te efsa-
nevi kimli¤inin yay›lmas›na öncülük etti¤i Café de Flore,
Max Jacob’a, André Breton’a da ev sahipli¤i yapt›. Apolli-
naire’in unutulmaz gülüflüyle arkadafllar›n› karfl›lad›¤› me-
kân, Sartre’›n çal›flt›¤›, dostlar›yla tart›flt›¤› kafelerden bi-
riydi. Beauvoir’›n keflfetti¤i, s›cak atmosferi yüzünden sev-
di¤i kafe, Sartre ve Beauvoir çiftinin ofisi haline gelmiflti.
‹kinci Dünya Savafl›’nda Almanlar›n, 80’lerde Serge Gains-
bourg’un, flark›c›lar›n, ressamlar›n, yazarlar›n, Lacan’dan
Barthes’a ça¤›na damgas›n› vurmufl bilim insanlar›n›n yu-
vas› haline gelen Flore her sonbaharda bir yazar› ödüllen-
diriyor. Geçti¤imiz y›l Amélie Nothomb ald› Flore Ödü-
lü’nü.
Bugün kafede henüz tan›nmam›fl yazarlar› k⤛tlar›n›n
aras›nda kaybolmufl görmek mümkün. Yirmi y›ld›r her
gün konya¤›n› ayn› masada içen editörlerle karfl›laflmak
da.
NotosÖykü 7
Timbuktu’nun hazinesi
Tuz kuzeyden gelir, alt›n güneyden. Bilgeli¤in hazinesiyse Timbuktu’dan...
Yoksul Mali’nin gerçek varl›¤› 700.000 elyazmas›ndan bugüne kalanlar...

‹ngilizce’de dünyan›n öteki ucunu sim-

geleyen sözcüktür Timbuktu. “Nerede- Bir zamanlar›n
dir?” diye sorar biri, öteki yan›t verir: vars›l, bilgiye
“Timbuktu kadar uzakta.” Anlafl›l›r ki susam›fl insan-
aran›lan fley/yer neredeyse eriflilemez bir lar›ndan kalan-
uzakl›ktad›r. Var m›d›r gerçekten böyle lar keflfedilme-
bir yer? Ad› Timbuktu olan bir bölge,
yi bekliyor.
bir kent, kasaba, köy? Yoksa yaln›zca
söylencelere konu olsun diye kurulmufl,
Kaf Da¤› ile Atlantis aras›nda bir yerde
konumlanm›fl, görünmez bir kent midir? Kendileri de
söylencelere konu olmufl üç gezgin ve yazar görüp söz et-
mifl Timbuktu’dan. ‹lki Leo Africanus, ikincisi Shabeni,
üçüncüsüyse ‹bn Battûta.
Bir gün Afrika’n›n bat›s›na uzan›p Mali’ye u¤ramak ak-
l›n›za gelirse, siz de Timbuktu’yu görebilirsiniz. Nüfusu
bugün 32.000 olan, Sahra’n›n güney ucuna güçlükle tutu-
nan, yoksul bir çöl kenti. Bütün evlerin balç›ktan yap›ld›-
¤› bir kent. A¤aç yok. Yüzlerce cami var. Onlar da y›¤ma
topraktan. Cami oldu¤una göre Müslüman bir cemaat ya-
fl›yor Timbuktu’da. Bir zamanlar›n en vars›l, en bilgiye su-
sam›fl insanlar›n›n yoksul gölgeleri. Neymifl, ne olmufl
Timbuktu. 10. yüzy›lda Tuaregler taraf›ndan kurulmufl.
Bir çeflit mola verme noktas›, büyük bir kervansaray gibi
düflünülmüfl. Afrika’n›n kuzeyini güneye ba¤layan yolun
üstünde oldu¤undan zamanla tacirler yerleflmeye bafllam›fl
buraya ve yerleflim bölgesi mamur bir kente dönüflmüfl.
Mamurluk ve kültür az çok birlikte yürüdü¤ünden kentte 700.000 dolay›nda oldu¤u tahmin ediliyor ama Ahmed
bir ö¤renme, ö¤retme, bina eyleme, kütüphane kurma fa- Baba Enstitüsünde yaln›zca 20.000 yazma var. Yazmalar›n
aliyeti bafllam›fl. O zaman da bugün de Timbuktulularca izlerini sürenler seksene yak›n özel kütüphanenin varl›¤›-
medrese olarak bilinen, Bat›l›lar›n üniversite ve kütüpha- n› keflfediyor. Kuflaktan kufla¤a geçmifl aile kitapl›klar›. Bir
ne olarak adland›rd›¤› yap›lar. En önemlisi, 15. yüzy›lda bölümü kumlara gömülü, bir bölümü bodrumlara istif
kurulmufl Sankore Camisi ve medresesi. Ana ö¤renim ko- edilmifl k⤛t tomarlar›, dosyalar, ciltler. Hepsi de zama-
nular› Kuran, mant›k, uzaybilim, müzik, biyoloji ve tarih. n›n ve çöl ikliminin etkisiyle toza dönüflmekte. K⤛tlar›
‹nceleme ve araflt›rma gerekince kitap yetersizli¤i ortaya iyi durumda olanlar›n mürekkepleri silinmekte. Yani yok
ç›km›fl ve Arapçadan, Yunancadan çevirilere bafllanm›fl. olmaya yüz tutmufl bir bilgi ve kültür hazinesi. 15., 16. ve
‹mam profesörler de yazma mikrobunu kapm›fl bu arada 17. yüzy›lda Kuzeybat› Afrika’da neler yaz›l›p okundu-
ve yazd›klar›n› satarak para kazan›r olmufllar. Öyle ki ¤undan çok nas›l yafland›¤›n›, bölge sakinlerinin kimlerle
Timbuktu’da kitap ticareti alt›n ve tuz al›flveriflinden sonra ne gibi iliflkilerde bulundu¤unu, ne yenip ne içildi¤ini,
en kazançl› ifl olmufl. Ahmed Baba, Mali’nin eski kültürü- dahas› yeralt› su depolar›n›n nerelerde bulundu¤unu kefl-
ne katk›da bulunmufl bu bilgin, din adamlar›n›n bafl›nda fetmemize yarayacak bir y›¤›n bilgi toplan›p deflifre edil-
geliyor. 1970 y›l›nda kurulan Ahmed Baba Enstitüsü de meyi bekliyor. Bir yandan da çöl Timbuktu’nun üstüne
12. yüzy›la dek uzanan araflt›rma, inceleme, ö¤renme ça- yürüyor. Sahra büyüyor. Kent, kumlar›n alt›nda kalma-
bas›n›n ürünleri olan yüz binlerce yazmay› korumakla gö- mak için çabal›yor. Unesco bölgeyi Dünya Kültür Miras›
revli bugün. listesine 1988 y›l›nda alm›fl, iki y›l sonra da Tehlikedeki
Timbuktu’nun hazinesi de bu yazmalar. Say›lar›n›n Dünya Kültür Miras› listesine aktarm›fl. Mali ise ayakta

10 NotosÖykü
güç duran bir ülke. Devlet baflka türlü Hepsi de zaman›n ve çöl lumbilimcilerce flimdiye dek kabul
hazinelerin peflinde; kimsenin kitapla- edilmifl kan›n›n tersine, Afrika tarihi-
r›n hangi ailede, hangi bodrumda,
ikliminin etkisiyle toza dö- nin bugüne gelmesinin yaln›zca oral
hangi ma¤arada durdu¤unu bulup nüflmekte. K⤛tlar› iyi du- anlat›mla olmad›¤›n›, Timbuktu örne-
bunlar› tasnifleyecek ve restore etmeye ¤ini vererek Kara K›ta’da yüzy›llard›r
rumda olanlar›n mürek-
verecek paras› yok. ‹flte bu noktada, vars›l bir yaz›nsal gelene¤in de sür-
daha do¤rusu 2006 y›l›nda Güney Af- kepleri silinmekte. Yani müfl oldu¤unu vurguluyor. Büyük bo-
rika Cumhuriyeti’nin önayak olmas›y- yok olmaya yüz tutmufl bir yutlarda ve lüks bas›lm›fl kitap düfl
la Mali’yle ortak bir komisyon olufltu- dünyas›ndan gelme güzellikte foto¤-
ruluyor ve uluslararas› bir kurtarma bilgi ve kültür hazinesi. raflarla bezenmifl.
giriflimi bafllat›l›yor. Avrupa ve Ameri- Afrika kültürünü kurtarma çal›fl-
ka’da birkaç akademik enstitü yard›m elini uzat›yor. Fran- malar› daha yeni bafll›yor ve gittikçe büyüyen uluslararas›
s›zlar bir veri taban› oluflturuyor, Amerikal›lar kurtar›la- bir ilgi var. Ne ki Güney Afrika’n›n y›llar önce Timbuk-
mayacak kertede hasarl› belgeleri dijitize etme iflini üstle- tu’da kurmaya söz verdi¤i müzenin daha temelleri bile
niyor. Norveçliler, Oslo ve Bergen kentlerinden toplad›k- at›lmam›fl. Shamil Jeppie’nin güzel kitab›ysa buharlaflmaya
lar› gönüllüleri birer restoratöre dönüfltürmek için e¤iti- haz›r bir küçük damla. Yazmalar bar›nacaklar› bir çat› al-
yor. Almanya, Frankfurt Üniversitesi’nde ö¤retim görevlisi t›na al›nabilecek mi? Timbuktulular bir zamanlar dünya-
Petra Schmid ile uzaybilimle ilgili yazmalar› tasnifleme ve n›n merkezinde olduklar›n›n kan›tlar›n› görebilecek mi?
çözme görevini üstleniyor. Güney Afrika ise tarihçi Shamil Timbuktu sözcü¤ü ‹ngilizcede uzak dünyalar› simgeleyen
Jeppie’yi uluslararas› boyutlara ulaflan bu projeyi yürüt- deyifllerde kullan›l›rken Bat› Afrika’da yüzy›llard›r kullan›-
mekte görevlendiriyor. Jeppie’nin elle tutulur ilk katk›s›, lan bir özdeyifl, Timbuktu’yu bilgiyle efllefltiriyor: Tuz ku-
Timbuktu’nun Anlamlar› (The Meanings of Timbuktu) ad›n› zeyden gelir, alt›n güneyden. Allah’›n sözüyle bilgeli¤in
tafl›yan bir kitap. Haziran bafl›nda yay›mlanan kitap, top- hazinesiyse Timbuktu’dan...

Türkiye’ye Evet Biyografi

Michel Rocard’›n kitab› Türkiye’ye güven duyuyor. yazar›n›n
Frans›z siyaset bilimcisi ve politikac› Michel birkaç yalan›
Rocard’›n Oui à la Turquie (Türkiye’ye Evet)
adl› kitab› Eylül ay›nda Hachette Littératures ‹çinde Salman Rushdie’yle ilgili bö-
taraf›ndan bas›ld›. lümlerin de yer ald›¤› Ron Evans ki-
Rocard bu kitab›nda Türkiye’nin Avrupa tab›n›n yay›nlanmas› yazar taraf›ndan
Birli¤i’ne üyeli¤i konusunda umutlu oldu¤unu, mahkeme karar›yla durdurulmufl,
üyeli¤in somutluk kazanaca¤› 2020 y›l›na ka- Rushdie, kendisiyle ilgili anlat›lanla-
dar Türkiye’nin demokrasi ve insan haklar› ko- r›n ço¤unun yalan oldu¤u konusun-
nusunda önemli ad›mlar ataca¤›na, ekonomik da bir aç›klama yaparak kitab›n bu
Rocard geliflmesinin h›z kazanaca¤›na inand›¤›n› belir- flekilde bas›lmas› halinde tazminat
tiyor. davas› açaca¤›n› söylemiflti.
Kitap Rocard’›n imzas›n› tafl›yan öbür iki kitapla, Panama’dan ç›kan Si tu ve- Elefltirmenlerin de, ad› konuflma
ux changer le monde (Dünyay› De¤ifltirmek ‹stiyorsan) ve Robert Laffont’dan ç›- özgürlü¤üyle bütünleflmifl yazarlar-
kan Notre Europe (Bizim Avrupa’m›z) ile birlikte yer ald› kitap raflar›nda. Eylül dan Rushdie’yi bu hareketi nedeniyle
ay›nda yazarl›¤›yla dikkat çeken, yolu Sosyalist Parti’den geçmifl tek isim de¤il topa tuttuklar›n› eklemeye gerek
Rocard. Cumhurbaflkanl›¤› seçimlerinde Sarkozy’ye karfl› mücadele eden yok.
Ségolène Royal’in eski efli François Hollande’›n denemeleri de Eylül ay›nda ya- Ancak geçti¤imiz günlerde yeni bir
y›mland›. Fransa’n›n sol e¤ilimli siyasi at›l›mlar›n› tek bir parti çat›s›nda topla- geliflme yafland› ve The Guardian’›n
may› hedefleyen Olivier Besancenot kapitalizme karfl› savafl›n› denemeleri yo- yazd›¤›na göre Ron Evans kitaptaki
luyla okuyucuya aktar›yor. baz› yerlerin uydurma, daha do¤rusu
Marianne dergisinin editörü Jean-François Kahn ise Larousse’ta yay›mlana- “abart›lm›fl” olabilece¤ini kabul etti.
cak La Gauche La Plus Bete du Monde? adl› kitab›nda Frans›z siyasetinin sol ka- Kitab›n düzeltilmifl halinin yak›nda
nad›n› bütün aptall›klar›n sorumlusu olarak gösteriyor. yay›mlanmas› bekleniyor.

NotosÖykü 11
Emma’n›n rekoru Yeni yazarlara
‹lk bas›m›ndan bir kopyaya 180.000 pound!
ilginç f›rsat
Bread Loaf Writers’ Konferans› Ame-
Emma, Jane Austen’in dördüncü ve yazar›n ölümünden rika’n›n önemli yazarlar›n›n, editörle-
önce bas›lm›fl son roman›. Gurur ve Önyarg›’dan rinin, menajerlerinin ve akademis-
sonra yazar›n en sevilen yap›t›. 1815 y›l›nda, ‹ngil- yenlerin buluflma noktas›. Yeni yazar-
tere’nin en önemli yay›nevi John Murray taraf›n- lar›n yap›tlar›n› okutmak için f›rsat
dan yay›mlanm›fl. John Murray’›n, Jane Austen’in kollad›¤›, eski yazarlar›n yeni yazarla-
yap›tlar›n› yay›mlamay› kabul etmesi bile bafll› ra ö¤üt verdi¤i, tart›flmalar yap›lan
bafl›na bir olay, çünkü bu yay›nevi Lord Byron, bir etkinlik. Bu etkinli¤in bir ilginç
Irving Crabbe, Washington Irving, Sir Walter yan› daha var: Garsonlar. Garsonlar
Scott gibi dev yazarlardan baflka kimseyle ilgilen- asl›nda organizasyon taraf›ndan 2500
miyor. Emma’n›n ilk bas›m› üç cilt olarak ya- dolarl›k bursa uygun bulunan yeni ve
y›mlanm›fl. Bu ilk bas›m›n on iki tanesi tan›t›m/sunum yetenekli yazarlardan olufluyor. Bu
kopyalar› olarak haz›rlanm›fl. Kopyalar›n bir bölümü Jane gençler iki hafta boyunca konferans-
Austen’a verilmifl, birkaç›n› da yay›nc› al›koymufl. Emma’n›n ilk bas›m›n› bul- lara ya da söyleflilere kat›lman›n yan›
mak zor, bu on iki kopyadan birini bulmaksa neredeyse olanaks›z. Ama bir s›ra, iki yüz yirmi befl kat›l›mc›ya ye-
kopya Haziran ay›n›n son haftas›nda ortaya ç›kt›, haraç mezat evi Bonhams ta- mek servisi yap›yor. Her y›l bu ifl için
raf›ndan sat›fla sunuldu ve ad›n›n gizli tutulmas›n› isteyen bir ‹ngiliz al›c›, kita- binlerce baflvuru yap›l›yor ve arala-
ba 180.000 pound ödedi. Bu, ‹ngiltere için rekor bir sat›fl rakam›. Kitab› en r›ndan en iyiler seçiliyor. Ve bu genç-
nadirinden bir ilk bask› olmas›n›n yan› s›ra de¤erli k›lan bir baflka unsur ise, ler konferans salonlar›nda sorduklar›
ilk sayfadaki Jane Austen ithaf› ve imzas›. Bu kopya, yazar›n en yak›n dostu, sorular kadar yemek servisi yapmak-
romanlar›n› ilk okuyan ve Emma’ya bay›lm›fl olan Anne Sharp’a takdim edil- taki yetenekleriyle de yay›n dünyas›-
mifl. Emma’dan önce en yüksek fiyata al›c› bulmufl ilk bask›, Kas›m 2007’de n›n devlerini etkilemeye çal›fl›yor. ‹fle
haraç mezata ç›km›fl Rüzgârl› Bay›r’a ait. O kitap 114.000 pounda sat›lm›fl. yarar bir fikir mi? Siz karar verin.

Amazon!
Yay›nevleri üstündeki türlü çeflitli sald›rgan tehditler sonuç al›r m›?
Baflta ‹ngiltere ve Amerika’da devam eden ve son bir y›l-
da gündeme oturan hatta gündemi belirleyen internet-
ten sat›fl flirketi Amazon meselesinde son nokta: POD
(Print On Demand) ya da Talebe Göre Bask›. Talebe gö-
re bask› kitaplar›n siparifl üzerine bas›lmas›n› öngörü-
yor. Yay›nevleri ya da yazarlar bu bas›m sisteminden ya-
rarlanabiliyor. Bu tür bas›m yapan, yazarlar›n kendi ki-
taplar›n› yay›mlayabildikleri Lulu ve Blurb gibi flirketler
var. Bunlara bir de BookSurge, BookLocker ve Lighte-
ning Source gibi ciddi müflterileri olan büyük çapl› POD
flirketleri eklenebilir.
Amazon geçti¤imiz aylarda Book Surge flirketini sat›n
alm›flt› ve bir süre öbür yay›nc›larla sorunsuz bir iliflki
yürüttü, ancak Washington Post ve New York Times gibi
gazetelerden okudu¤umuz kadar›yla bu durum de¤ifli-
yor. Writers Weekly’de ç›kan ve konuyu daha detayl›ca
aç›klayan bir yaz›ya göre flimdi Lightening Source’un
müflterilerini aray›p e¤er kitaplar›n› Amazon’un siste-
minde bast›rmazlarsa internet sitesinde yer alan “sat›n
al” dü¤mesini kald›racaklar›n› söylüyorlarm›fl.
Asl›nda bu haber flafl›rt›c› de¤il çünkü Amazon ‹ngil-
tere’de yay›nc›lara kitaplar› kendisinin istedi¤i fiyattan
vermezlerse “sat›n al” dü¤mesini kald›raca¤› tehdidinde
bulunmufl ve bu tehdidi gerçeklefltirmiflti. (Amazon
kendi istedi¤i indirimleri yapmad›¤› ve kampanyalara
uymad›¤› için Hachette’le ipleri koparma noktas›na gel-
di. Stephen King ve James Patterson gibi yazarlar›n da
haklar›n› elinde bulunduran Hachette ise online sat›fl
flirketinin taleplerine uymayaca¤›n› aç›klad›. Kitaplar›
yay›nc›lardan zaten yar› fiyata alan Amazon’un Hachette
grubunun bünyesindeki yay›nevlerinin baz› kitaplar›n›n
sayfalar›ndan “sat›n al” tuflunu kald›rmas›yla savafl eyle-
me döküldü.)
Amazon’un bu sald›rgan tutumunun nas›l ve nereye
kadar devam edece¤i, iflin sonunda yay›n dünyas›n›n
nas›l bir flekle bürünece¤i bas›n›n gündem konular›ndan.

12 NotosÖykü
Biyografilerin suyu ç›kt›
Bush’a yak›nl›¤›yla tan›nan Jerome Corsi daha önce
Kerry’ye yapt›¤› gibi, bu sefer de Obama’n›n kampanyas›-
n› sekteye u¤ratmak için iftiralarla dolu bir biyografi yaz-
d›. Buna Obama kanad› Demokratik Kongreye haz›r ol-
Boon
mas› planlanan baflka bir biyografiyle karfl›l›k verdi. Böy-
lece biyografilerin fazlas›yla “ba¤›ms›zlaflmas›” tart›flmas› de filmdeki esprilere aç›k kalp-
yeniden gündeme oturdu. Sorun nas›l çözülecek? Son y›l- lilikle gülmüfl olmas›n› mazo-
lar sahte biyografiler ve otobiyografilerle ilgili edebi skan- flistlik olarak nitelendiriyor kitab›nda.
dallarla dolu. Yeni bir tart›flma, Calmann-Lévy taraf›ndan yay›mlanan kitab›n amac› ku-
yay›nevlerinin bu biyografileri zeylilerin hak ettikleri imaja kavuflmalar›n› sa¤lamak.
basarken belli ölçütleri (biyog-
rafide yazan detaylar›n gerçek
olup olmad›¤›n›n kontrol edil-
mesi gibi) korumas›n›n zorun-
Charlie Hebdo sorunu!
lu hale getirilmesi ve karalama
Fransa’n›n Leman’› ya da Penguen’i olarak nitelendirebile-
niteli¤indeki sald›r›lara engel
ce¤imiz Charlie Hebdo kendi yay›nevini kurdu. Çizerleri
olabilmek için yay›nevinin ki-
farkl› yay›nevlerinden ç›kan çizgi romanlar›yla yüksek sa-
tab›n içeri¤inden sorumlu tu-
t›fl rakamlar›na ulaflt›klar›ndan, Les Echappés adl› kendi
tulmas› yönünde.
yay›nevlerinde toplanmay› uygun buldular.
Corsi Baflka bir biyografi sorunu
Charlie Hebdo, Danimar-
da “kim bu gölge yazarlar”
ka’da kayna¤›n› bulan tar-
bafll›¤› alt›nda. Ünlülerin otobiyografileri ve hatta roman-
t›flmal› Hz. Muhammed ka-
lar› diyelim, baz› yazarlar için hep iyi bir gelir kap›s› ol-
rikatürlerini Fransa’da ya-
mufltur. Adlar› görülmez, bilinmez, kitaplar›n üzerinde
y›mlam›fl, dava sürecinde
yer almaz ama cepleri dolar. Mankenlerin, baflkanlar›n,
bas›n özgürlü¤ünü savuna-
oyuncular›n, flark›c›lar›n kitaplar›. The Guardian Ozzy Os-
rak tüm Frans›z bas›n›n›n
bourne’un eflinin son kitab›n› ele al›rken gölge yazarlar
deste¤ini toplam›flt›.
meselesini de yeniden gündeme getirdi. Kimsenin konufl-
Ayr›ca Charlie Hebdo bu
mad›¤› ve resmi olarak konuflamayaca¤› bu konuda konu-
yaz Siné Olay›’yla büyük
flacak kimse ç›kacak m›? (Pamela Anderson hariç. O, kita-
tart›flmalar yaratt›. Charlie
b› kendisi yerine yazan kifliyi gazetecilerle tan›flt›rm›flt›.)
Hebdo’nun yazarlar›ndan Siné
biri olan, seksenlerini süren
Fransa’n›n kuzeyi Siné, nam› di¤er Maurice
Sinet, 2 Temmuz’da yay›mla-
nan makalesinde, Cumhurbafl-
Bienvenue chez les Ch’tis adl› filmiyle Titanik filminin izlen-
kan› Nicolas Sarkozy’nin o¤lu
me rekorlar›n› bile afl›p geçerek, Fransa’da tüm zamanla-
Jean Sarkozy’yi konu edinmiflti.
r›n en çok izlenen filmine imza atma baflar›s›n› gösteren
Jean Sarkozy’nin tan›nm›fl bir
Dany Boon alk›fllar›n yan› s›ra olumsuz elefltirilerle de
Yahudi ailesinden gelen, Darty’
karfl›laflt›.
nin mirasç›s› k›z arkadafl›yla
Dany Boon, filminde, Fransa’n›n kuzey bölgesine özgü
evlenebilmek için din de¤ifltire-
yaflam›, kuzeyli bir ailenin dilinden, esprili bir üslupla, alt
rek Yahudi olaca¤›n› ve zaten J. Sarkozy
kültürün kendine has özelliklerini vurgulayarak aktar›yor
iflini bilen bir genç oldu¤unu,
izleyiciye.
böylece gelece¤ini garantiye alaca¤›n› savunarak tepki top-
A¤ustos sonu yay›mlanan Les Ch’tis, c’était les clichés
lad›. Yahudi karfl›t› olmakla suçlanan Siné, Charlie Hebdo
isimli kitab›nda, Elise Ovart-Baratte, Boon’u kuzeylilerin
yönetimi taraf›ndan özür dilemeye zorland›. Özür dileme-
yaflam biçimini yanl›fl biçimde yans›tmakla, kliflelere ba-
yi reddetti¤i için de gazeteden ayr›lmak zorunda kald›.
¤›ml› kalmakla suçluyor. Özellikle Fransa’n›n Kuzey Böl-
Yazarlar›n, akademisyenlerin, gazetecilerin taraf tuttuklar›,
gesi’nin filmin promosyonu için bütçesinden 600.000 eu-
farkl› biçimlerde yorumlad›klar› Siné Olay› yeni Dreyfus
ro feda etmifl olmas›n› anlayamayan Baratte, kuzeylilerin
Davas› olarak tan›mlan›yor.

14 NotosÖykü
Bonnefoy ve fliir
fiiirleriyle, denemeleriyle, Shakespeare ve Yeats çevirileriy-
le tan›nan Yves Bonnefoy, La Longue Chaine de l’Ancre adl›
yeni kitab›yla kendisinden söz ettiriyor.
Gazetecilerin sorular›na ancak yaz›yla karfl›l›k verebile-
ce¤ini, çünkü Cézanne’›n
dedi¤i gibi, gerçe¤in yal-
n›zca nüansta sakl› oldu-
¤unu belirtiyor.
Bonnefoy son kitab›nda
fliiri, fliir yazma çabas›n›,
genifl tekerleklerin izlerini
tafl›yan, ›slak, f›rt›nadan ar-
takalm›fl topra¤a benzeti-
yor. fiiirin gökyüzünden
çok topra¤a ait oldu¤unu,
tüm sözcüklerin asl›nda
topra¤› yans›tt›¤›n› söylü-
Bonnefoy
yor.
K›skançl›k
Yedi y›l önce La Vie Sexuelle de Catherine M. (Catherine
M’nin Cinsel Yaflam›) isimli kitab›yla dünya çap›nda tan›-
n›rl›k elde eden Catherine Millet, A¤ustos sonunda oku-
yucuyla buluflan ikinci roman›nda (Jour de Souffrance) k›s-
kançl›k temas›n› ele al›yor.
2001 y›l›nda Art Press’in Yay›n Yö-
netmeni, Salvador Dali ve Yves Klein
uzman›, ellilerinde bir kad›n yazd›¤› ki-
tapta, tan›madan birlikte oldu¤u ve sa-
y›s›n› unuttu¤u erkeklerden söz eder-
ken, bir yandan da yirmi dört yafl›ndan
beri birlikte oldu¤u yazar Jacques Hen-
ric’in hayat›n›n tek aflk› oldu¤unu vur-
guluyordu.
‹kinci kitab›nda ise, Millet, Henric’in
de birçok kad›nla birlikte oldu¤unu
fark etti¤i günü anlat›yor. K›skançl›¤a
kap›ld›¤› anlardan, nas›l Henric’in eflyalar›n› kar›flt›ran,
her ad›m›n› takip eden bir dedektife dönüfltü¤ünden, sinir
krizlerinden, kâbuslar›ndan söz ediyor.
Man Booker Ödülü
adaylar› aç›kland›
‹ngiltere’nin önde gelen edebiyat ödüllerinden Man Boo-
ker’›n 112 aday kitap aras›ndan seçilerek haz›rlanan 13
Simone on sekiz
yafl›nda
Bu yaz üzerinde en çok konuflulan kitaplardan biri Si-
mone de Beauvoir’›n gençli¤inde tuttu¤u günlükler-
den oluflan ve Gallimard taraf›ndan yay›mlanan Les
Cahiers de la Jeunesse oldu. 1926’dan 1930’a dek ba-
fl›ndan geçenleri, düflüncelerini, planlar›n› aktard›¤›
yedi defterden birisi kayboldu¤undan, 800 sayfal›k bir
günlük kalm›fl geriye.
Simone de Beauvoir’›n evlat edindi¤i, felsefe ö¤ret-
meni k›z› Sylvie le Bon de Beauvoir’in yay›na haz›rla-
d›¤› günlüklerde genç bir kad›n›n kendisini aray›fl›,
sorgulay›fl› içtenlikle aktar›l›yor okuyucuya.
kitapl›k uzun listesi aç›kland›. Listede flu kitaplar yer al›-
yor:
Aravind Adiga, The White Tiger;
Gaynor Arnold, Girl in a Blue Dress;
Sebastian Barry, The Secret Scripture;
John Berger, From A to X; Michelle
de Kretser, The Lost Dog; Amitav
Ghosh, Sea of Poppies; Linda Grant,
The Clothes on Their Backs; Moham-
med Hanif, A Case of Exploding Man- Adiga
goes; Philip Hensher, The Northern
Clemency; Joseph O’Neill, Netherland; Salman Rushdie,
The Enchantress of Florence; Tom Rob Smith, Child 44; Ste-
ve Toltz, A Fraction of the Whole.
Cannes’da cinayet
Paulo Coelho son roman›nda Cannes Film Festivali’nin
dekorunu kulland›. Festival s›ras›nda, güç savafllar›na, ifl
ba¤lant›lar›na, çekiflmeye, rekabete ve beklenmedik bi-
çimde seri cinayetlere ev sahipli¤i yapan Cannes, yazar›n
kaleminden ç›kan bir polisiyede can buluyor.
NotosÖykü 15
KAFKA
B ‹ R E F S A N E N ‹ N D O ⁄ U fi U
g ü n ü n k o n u s u
Kafka! Nereden geldin?
Onun çok güç geçmifl yaflam› için ne kadar ac› duysam da, yap›t› ya-
flam›ma anlam veren en büyük mutluluklardan biri. Kafka’n›n gelmifl
geçmifl en büyük yazar oldu¤unu 1954’ten beri, her zaman düflündüm.
Demir Özlü
S
tockholm’daki Ulusal Kitapl›-
¤›n (Kungliga Biblioteket)
flimdi emekli olan müdürü
Harry Järv, 1961’de yay›mlad›¤›
Kafka bibliyografyas›nda (Die Kafka-
Literatur) Kafka çevresinde yap›lm›fl
5000 çal›flmay› saptam›flt›.
Ernst Pawel’in 1984’de yay›mlad›-
¤› The Nightmare of Reason adl› Kaf-
ka bibliyografyas› 15.000 çal›flmay›
not eder.
Ludwig Dietz Franz Kafka 1990
adl› yap›t›nda 1960’la 1990 aras›nda
yap›lm›fl 10.000 çal›flmay› s›ralam›fl-
t›r.
2002’de Alman dilinde Reiner
Stach’›n an›tsal Kafka bibliyografya-
s›n›n birinci bölümü yay›mlanm›flt›:
Kafka-Die Jahre der Entsceidungen.
Kafka’n›n ilk metniyle 1954 y›l›n-
da karfl›laflt›m. Bu, o zamanki Vatan
gazetesinin pazar günleri yay›mla-
nan edebiyat yapra¤›nda yer alan k›-
sa bir çeviriydi. Çok seçkinci ve mo-
dernistti bu sanat yapra¤›. San›r›m
arkas›nda Tunç Yalman, fi. Eczac›-
bafl›, Özcan Ergüder vard›. Bu metin
karfl›s›nda duydu¤um, büyük bir
flaflk›nl›kla büyülenmeydi. Bambafl-
ka bir yaz›nd› bu; öyle ki, metnin
bafl›ndaki yazar›n ismine inanama-
d›m: Takma bir isim miydi bu, yok-
sa kendini ortaya ç›karmak isteme-
yen bir yazarlar toplulu¤u muydu?
Ard›ndan Türkiye’de 1955’te Tu-
ran Oflazo¤lu’nun ‹ngilizceden çe-
virdi¤i, Varl›k Yay›nlar›’nca yay›mla-
nan Kafka öyküleri (elbette bir bölü-
mü) Ceza Sömürgesi yay›mland›. Çe-
viri ‹ngilizceden yap›lm›flt› ama çok
dikkatliydi. Kafka havas›n› veriyor-
du. ‹çinde: “Kilisede Dua Eden Biri-
siyle Konuflma”, “Köy Doktoru”,
“Hüküm”, “Avc› Gracchus” gibi, be-
ni çok derinden etkilemifl ola¤anüs-
tü öyküler vard›.
Çek araflt›rmac› Pavel Eisner’in
Franz Kafka ve Prag adl› bir yap›t›
vard›r (1983). Bu kitapta yazar, Kaf-
ka’n›n öyküleri ile Prag’›n mimari
yap›s› aras›ndaki ilintileri araflt›r›r.
1954 ‹stanbul’u –özellikle Pera ve
Galata– ile Prag aras›nda da büyük
benzerlikler vard›r.
1954-1955 y›llar›ndan 1980 bafl-
lar›na atlayaca¤›m flimdi.
Stockholm’de Hedengrens Kitabe-
vi’nde Artur Adamov’un an›lar›na
rastlad›m: L’homme et l’enfant (Adam
ve Çocuk).1 Adamov hem Ermeni
kökenli olmas›yla, hem saçma tiyat-
rosu içinde yer almas›yla (yazar›n
ilk dönemi), hem 1961-1962 Pa-
ris’inde Select kahvesinde onu s›k
s›k gördü¤üm s›rada giderek artan
alkolizmiyle (bira alkolizmi), kad›n-
lara ilgisiyle, intihar›yla beni çok il-
gilendirmifl bir yazard›r. Georges
Bourgin’le birlikte yazd›klar› Paris
Komünü kitab› da, ayr›ca çok içten
bir komünist manifestosudur.2
Adamov an›lar›nda flöyle yazmak-
tayd›: 1939 y›l›nda Dôme kahve-
sinde Marthe Robert’le birlikte otu-
rurlarken Jean Carrive gelir, Alman-
cadan çevirdi¤i bir öyküyü okur.
Yazar›n ad› Franz Kafka’d›r. Ada-
mov’la arkadafl› Marthe öyküyü ola-
¤anüstü bulur. O günden sonra
Marthe’›n hayat› de¤iflir. Marthe Ro-
bert o günlerden sonra Frans›zcaya
Kafka’y› çevirenlerden (t›pk› Jean
Carrive gibi) ve Kafka uzmanlar›n-
dan biri olur.
Adamov ile Marthe’›n, Kafka’n›n
yaz›n›n› Flaubert’den üstün tutma-
lar›n› varoluflçu filozof Gabriel Mar-
cel anlayamaz.
San›r›m, edebiyatta büyük bir de-
¤iflimin ard›nda de¤ildi Kafka.
Otantikti, yazmak istedi¤i buydu.
Ama birçok yazarda yaz›nsal olanla
olmayan› gözden geçirip durdu¤u
kesindir diye düflünüyorum. Gün-
lüklerinde be¤eniyle söz etti¤i ya-
zarlar Flaubert, Gorki, Knut Ham-
sun’un ne kadar uza¤›nda Kafka’n›n
yaz›n›.
Burada flunun alt›n› çizmek ge-
rekmekte: Kafka’n›n öykü ve ro-
manlar› bir defa okunup b›rak›lacak
metinler de¤ildir. Kafka’n›n yaz›nsal
dünyas›yla iliflki kuran, bu metinle-
ri tekrar tekrar okumak ister. Daha
sonra da Kafka’n›n yaflam›n› bütün
ayr›nt›lar›yla ö¤renme tutkusuna
yakalanabilir. Çünkü metinler yeni-
lenerek okununca çözülmüfl de¤il-
NotosÖykü 17
dir bu anlat›lar›n büyüsü. Ama büyü
sonra da çözülebilecek midir?
Bu tutkuya yakalanm›fl pek çok
edebiyat araflt›rman›, elefltirmen,
denemeci, yazar var. Çok ciddi, de-
rinlemesine, fliirsel çal›flmalar›n öte-
sinde, Kafka’n›n bir çocu¤u da ol-
mufl muydu, gibi mitoslar›n ard›na
düflmüfl yaz›lar da okudum. Ama
gene öyle san›yorum ki bu tutkuyu
yaratan iki derin neden var: Bunlar-
dan birincisi, bunca araflt›rmaya
karfl›n Kafka’n›n yap›tlar›ndaki on-
lar›n yarat›l›fl büyüsünün çözüleme-
mesi... Kuflkusuz çok-anlaml› me-
tinler bunlar, ama anlamlar› derin
belirsizlikler tafl›yor, onlar› simge ya
da belli bir fleyin metaforu san›p ta-
n›mlamak olas› de¤il, düflte geçiyor
sanki ama ne kadar da gerçek... Ge-
celeri yaz›lmaktan m› geliyor bu
fantastik atmosfer, yar› uykuda m›
yaz›ld› bu metinler... Bütün bu so-
rular karfl›l›ks›z kal›yor. Sadece me-
tinlere d›fltan yaklafl›mlar, bazen de
çok parlak tan›mlamalar var; bütün
dünya kültürünün kaynaklar›ndan
besleniyor bu yaklafl›mlar. Onun
üzerine yazanlar›n bir bölümü de
Walter Benjamin, Elias Canetti, Ro-
bert Musil, Martin Walser, Maurice
Blanchot, Robert Walser, Georg
Steiner, Martin Buber gibi ça¤›n en
büyük yazarlar›, düflünürleri, filo-
zoflar›. ‹kinci neden de, Kafka’n›n
yaz›fl›n› yapan salt yaz›nsal ö¤elerin,
–ona gelinceye kadarki– edebiyat
dünyas›n›n bildi¤i ö¤elerin hiçbiri-
ne ve bütününe uygun düflmemesi.
Baz› yaklafl›mlar sunmalar› ama Kaf-
ka’n›n yaz›n›n›n iç-büyüsüne girile-
memesi.
Roman Jacobson, 20. yüzy›l›n
bafllar›nda edebiyat araflt›rmas›n›n
amac›n›n yap›tta edebiyatsal (yaz›n-
sal) olan›n ne oldu¤unun ortaya ç›-
kar›lmas› oldu¤unu yazm›flt›. Yaz›n-
sal yap›t›n de¤erini içerik inceleme-
lerinin ötesine, sanatsal (artistik)
alana tafl›m›flt›.
Jacobson, Rus fütürist flair Khleb-
nikov üzerine yazarken flöyle diyor-
du: “Edebiyat biliminin nesnesi ede-
biyat de¤ildir, fakat edebiliktir (ya-
z›nsall›k; Rusça: literaturnost, Fr.
litérarité); ele al›nan yap›t› edebi ya-
pan fleylerin ortaya ç›kar›lmas›d›r.”
Kafka’n›n anlat›lar›nda bu araflt›r›-
l›nca, günümüze kadar gelen edebi-
yat›n ve düflünsel e¤ilimlerin genifl
bilgi da¤arc›¤› yetersiz kal›yor. Ör-
ne¤in psikoanalitik, politik, metafi-
zik yorumlar metnin yaz›nsal de¤e-
rini çözümleyemiyor; tersine geri
çekilmek zorunda kal›yor. Kendisi
gündeliklefliyor, yal›nlafl›yor, Kaf-
ka’n›n metni gene kendi yaz›nsal
par›lt›s› içinde kal›yor. Bilinen yaz›n
e¤ilimlerinin hiçbirine (gerçeküstü-
cülü¤e, varoluflçulu¤a, o günlere ka-
dar örnekleri görülmüfl fantastik ya-
z›na –örne¤in Zurich’li Keller’den
Poe’ya kadar gelen– sembolizme,
alegorilere dayanan yaz›na, e¤retile-
meyi bafl etmen olarak kullanan me-
tinlere...) do¤rudan do¤ruya ba¤la-
nam›yor. Mistik yorumlar ne kadar
iyimser olursa olsun kas›tl› ve çok
basit kal›yor. Kafka Darwin’le de il-
gilenmiflti. Kafka’da e¤er bir teoloji
aranmak isteniyorsa “tersine teoloji”

Ernst Fischer alan” korkusu, “belki yaln›zca korku de¤ildir, korku

•••
Yap›lmas› gereken fley, Franz Kafka’y› aziz ilan edil-
mekten korumak; en az bunun kadar önemli bir ifl
de, Kafka’y› dogmatik afl›r›l›klara kayanlar karfl›s›nda
savunmak. Bir aziz de¤ildi Kafka, aziz olman›n çok
ötesindeydi: Bir büyük yazard›. Yap›tlar› da, bir ça-
¤›n son modas› olman›n çok ötesindedir; do¤rudan
dünya yaz›n›d›r. Thomas Mann’›n deyifliyle, bu ya-
p›tlar “dünya yaz›n›n›n en okunmaya de¤er ürünleri
aras›nda yer al›r.”
•••
Ça¤›m›z insan›n›n temel sorunu, yani yabanc›laflmay›
aflmak için birey ile toplumun, Ben ile d›fl dünyan›n
birlefltirilmesi, Kafka’n›n yap›tlar›n›n çekirde¤ini
oluflturur. Bir toplum teki niteli¤iyle, umutsuz bir bi-
reysel baflkald›r›yla yabanc›laflm›fl bir dünyan›n
karfl›s›na dikilmek de¤il, bir yere al›nabilmek, bir
topluma ait olmak, böylece de korkudan, yaln›zl›k-
tan kurtulmak, Kafka’n›n y›k›lmas› olanaks›z tutku-
sudur. Milena’ya yazd›¤›na göre “her fleyi kapsam›na
uyand›r›c› ne varsa tümünden güçlü olan bir fleye
duyulan özlemdir...”
•••
Kafka’n›n ezilenlerin taraf›n› tuttu¤u, yorum gerek-
tirmeyecek denli kesindir; buna karfl›l›k onun yönte-
miyle betimlenmifl gerçeklik ayn› ölçüde yoruma
aç›kt›r. Bu yöntem en uç noktadaki öznelcili¤i, odak
noktas›nda kesintisiz varoluflu, sald›rgan gülümse-
yiflin sa¤lad›¤› uzaktan bak›flla Aristophanes, Rabela-
is, Cervantes, Swift, Nostroy, Karl Kraus gibi ustala-
r›n ürünü fantastik gülmece’yle flafl›rt›c› bir biçimde
birlefltirir. Brod’un anlatt›¤›na göre, Kafka Dava’n›n
ilk bölümünü okudu¤unda dostlar› kahkahalarla
gülmüfllerdir. “Ve kendisi de o kadar güldü ki, za-
man zaman okumay› sürdüremedi... ‹yi, keyifli bir
gülüfl de¤ildi bu hiç kuflkusuz. Ama içinde iyi bir
gülüflün ö¤esi de vard› tabii küçümsemek istemedi-
¤im, belki yüz tedirginlik ö¤esinin yan› s›ra.”
Ernst Fischer, Franz Kafka
Çeviren Ahmet Cemal

18 NotosÖykü
Örne¤in Flaubert’in ya-
p›t› bütün çevresiyle ö¤-
renilerek Yeni-Flaubert’ci
bir roman yaz›labilir. Bu
roman yarat›c› bir yaza-
r›n elinde kimi özgünlük-
lere de ulaflabilir. Ama
Yeni-Kafka’c› bir yap›t
ortaya konamaz.
(théologie négative) aranmal›d›r.
Onu yoklam›fl olan teoloji Nietzs-
che’cidir.
Bafltan sona düflselmifl gibi görü-
nen, ama bütün bütüne de yans›tan,
baflka bir deyiflle “gizyaz›s›” (chif-
fre), bir bak›ma da gerçek olan, Kaf-
ka’n›n yaz›s›n›n gizi nedir? sorusu çö-
zümsüz kal›yor.
Antony Thorlby’nin sorusu yerini
buluyor: “Nas›l olmufltur da dünya-
ya böylesi aç›k bir yabanc›l›¤› tafl›-
yan bir yazar, ça¤›m›z›n do¤as›na en
uygun mitler oldu¤u söylenegelen
yap›tlar› kaleme alm›flt›r?”3
Buraya fiato’dan bir tümce almal›-
y›m: fiato’ya giden “yol maksatl› ol-
du¤u düflünülebilecek bir flekilde
sap›yordu, ve fiato’dan uzaklaflmasa
da, art›k ona yaklaflm›yordu.” Kaf-
ka’da yüzlercesi gösterilebilecek
tümcelerden biri olan bu tümce, in-
san›n dünyam›zdaki durumunu an-
latm›yor mu?
Bu giz, Kafka’n›n metni içinde çö-
zümlenmeden durdu¤u için, onun
etkisinde kal›nabilir, ama Kafka’ya
öykülünemez.
Örne¤in Flaubert’in yap›t› bütün
çevresiyle ö¤renilerek Yeni-Flau-
bert’ci bir roman yaz›labilir. Bu ro-
man yarat›c› bir yazar›n elinde kimi
özgünlüklere de ulaflabilir. Ama Ye-
ni-Kafka’c› bir yap›t ortaya kona-
maz. Bu yüzden Sait Faik bir soruya
verdi¤i karfl›l›kta, Kafka’y› be¤endi-
¤ini, fakat onun gibi yazmaya çal›fl-
mad›¤›n› söylemiflti.
Kafka bizim kufla¤›n düzyaz› ya-
zarlar›n› etkiledi.
Kendi aç›mdan, Kafka’y› okumam
da, onun üzerine yaz›lm›fl fleyleri
okumam da bugüne kadar sürüp
durdu. Onun çok güç geçmifl yafla-
m› için ne kadar ac› duysam da, ya-
p›t› yaflam›ma anlam veren en bü-
yük mutluluklardan biri. Kafka’y›
tekrar tekrar okumak, bu gizyaz›n›n
büyüsüne kap›l›p durmak, san›r›m
yaflam›m boyu sürecek.
Zaten edebiyatla u¤raflmak yazar-
larla u¤raflmak de¤il midir? Kaf-
ka’n›n gelmifl geçmifl en büyük ya-
zar oldu¤unu 1954’ten beri, her za-
man düflündüm.
Bunu gene yukar›da and›¤›m ya-
zar A. Thorlby en iyi biçimde beIirt-
mifl: “Aralar›nda Dante, Shakespeare
ve Goethe gibi dev isimlerin bulun-
du¤u birçok edebiyatç› yazman›n,
yaflam›n –ve ölümün– gizlerine kar-
fl›n ulaflabilece¤i s›n›rlar› sezebilmifl-
lerdir. Ne var ki, hiçbiri bu s›n›rlar›
Kafka’n›n çizdi¤i denli zarif ve al-
çakgönüllülük içinde çizememifltir.”
c
1
Bu kitap üzerine yazm›flt›m: Önce
Gösteri dergisinde, sonra Borges’in Kap-
lanlar’›nda (1997, YKY, s. 37-45).
2
Bu nefis kitab›n da Türkçe çevirisi
vard›r: G. Bourgin ve A. Adamov, Paris
Komünü-1871 Büyük Frans›z ‹flçi ‹htilali,
Çeviri: A. Tokatl› ve G. Üstün, A¤ao¤lu
Yay›nlar›, 1968.
3
Anthony Thorlby, “Yorumlama So-
runu”, Çeviren: Özcan Özbilge, Yazko-
Çeviri, Kafka Özel Say›s›, say› 16-17,
Ocak-fiubat 1984, s. 126-136. Ahmet
Cemal’le Tezer Özlü’nün haz›rlad›¤›,
birçok çevirmenin katk›da bulundu¤u
bu özel say› Türkçedeki en iyi Kafka
kayna¤›d›r. Kafka yorumlar›n›n en
önemlilerinden biri olan E. Fischer’in
Kafka üzerine olan kitab›n› da, gene Ah-
met Cemal Türkçeye çevirmiflti.
Vladimir Nabokov
•••
Kafka üzerindeki en büyük
edebi etki Flaubert etkisidir.
Cicili bicili düzyaz›dan nefret
eden Flaubert, Kafka’n›n kul-
land›¤› araca getirdi¤i yaklafl›-
m› alk›fllard› mutlaka. Kafka,
terimlerini hukuk ve bilim di-
linden seçmeyi sever, onlara
bir tür alayl› kesinlik verir, ya-
zar›n özel duygulan›mlar›n›n
ifle kar›flmas›na izin vermezdi;
bu da Flaubert’in benzersiz bir
fliirli etki yaratmada kulland›¤›
yöntemin ta kendisiydi.
Kafka, 1916
•••
Kafka’n›n biçemine dikkat
edin. Aç›k seçikli¤i, kesin bi-
çimsel vurgular› öykünün ka-
rabasan› içeri¤iyle nas›l da göz
al›c› bir karfl›tl›k içindedir. Bu
vurucu, siyah üstüne beyaz öy-
kü fliirli benzetmelerle süslen-
memifltir. Kafka’n›n biçeminin
berrakl›¤› düfl dünyas›n›n ka-
ranl›k zenginli¤iyle karfl›tl›k
içindedir. Karfl›tl›k ve birlikte-
lik, biçem ve içerik, tav›r ve
olay örgüsü en kusursuz bi-
çimde birbirine ulanm›fllard›r.
(Dönüflüm için)
Vladamir Nabakov, Edebiyat Dersleri
Çev. Fatih Özgüven-Nihal Akbulut
NotosÖykü 19
 Kafka’n›n hayata
“bakan” pencereleri
D›flar›daki toplumu seyreden, ayn› anda hem o toplulu¤a kat›lmak hem de
kendi özbenlik duygusunu korumak için mücadele eden soyutlanm›fl bir
bireyle ilgili pencere imgesi, asl›nda Kafka’n›n temel halidir.
John M. Grandin
F
ranz Kafka, bir yanda sanatç›
yarat›c›l›¤›n›n kiflisel krall›¤›,
öbür yanda, babas›n›n çevre-
sindeki burjuva hayat›, mesle¤i ve
niflanl›s› ile bölünmüfl bir dünyada
yaflad›. Yeteri kadar bibliyografik
belge onun, her ikisinin de talepleri-
ni karfl›lamaya çal›fl›rken, yaln›zca
uzlaflt›r›lamaz olduklar›n› gördü-
¤ünden, bu bölünme yüzünden ac›
çekti¤ini gösterir. O, günlü¤üne
edebiyat d›fl›ndaki tüm etkinlikler-
den nefret etti¤ini ve yaln›zca yaz-
mak için yaflad›¤›n› aktard› (21
Temmuz 1912). Ama böyle ifadeler,
onun evlenme giriflimleri, bahçe ifl-
leri, a¤aç iflçili¤i, müzik, diller gibi
birçok deneyimle çeliflir. Kafka’n›n
yaz›nsal yarat›c›l›¤›n›n ötesindeki
günlük hayatla iliflkileri, aflk ve nef-
retten biriydi. O evlendi¤i, bir aileye
sahip oldu¤u ve toplumdaki yerini
buldu¤u bir dünyaya özlem duydu
ama ayn› zamanda bunlar›n tümünü
küçümsedi.
Kafka’n›n kutuplaflm›fl dünyas› ve
ço¤u zaman karars›zl›k, çeliflki, suç-
luluk ve umutsuzluk dolu duygula-
r›yla ilgili olarak verilenlerin ›fl›¤›n-
da, hem kiflisel, hem edebiyat haya-
t›nda pencere’nin neden önemli bir
simge haline geldi¤i kolayl›kla anla-
fl›labilir. Kafka’n›n ve onun kahra-
manlar›n›n dünyaya bak›fl› ço¤u za-
man, oldukça çeliflkili duygular›
olan yaln›z bir bireyin penceresin-
20 NotosÖykü
den toplumun hareketlerini seyredi-
fli gibidir. Hüküm’de Georg Bende-
mann derin düflünceler içinde pen-
ceresinin cadde, ›rmak, köprü ve te-
pelerden oluflan manzaras›n›n
önünde, cam›n ard›ndaki dünyadan
elini ete¤ini çekmifl bir halde oturur.
Gregor Samsa’n›n bir ifladam› olarak
önceki yaflam›yla tek ba¤lant›s› sev-
giyle an›lan penceresi arac›l›¤›ylad›r.
Pencereleri cams›z ve parmakl›klar-
la çevrili olmas›na karfl›n, açl›k sa-
natç›s› da art›k ait olmad›¤› dünyaya
içerden bakan, yabanc›laflm›fl Kafka
figürü kal›b›na uyar. Kafka için ken-
dini bir pencere pervaz›n›n bu dün-
ya ile ilgili olmayan taraf›nda gör-
mek de al›fl›lmad›k fley de¤ildir. 9
Kas›m 1903’te, arkadafl› ve ak›l ho-
cas› olan ve onu Darwin, Nietzsche
ve bir süreli yay›n olan Kuntswart ile
tan›flt›ran Oskar Pollak’a flunlar› ya-
zar: “Sen benim için daha pek çok
fleyin yan›nda, içinden caddeleri gö-
rebildi¤im bir pencere gibiydin. Bu-
nu kendi bafl›ma yapamazd›m, çün-
kü ne kadar uzun olursam olay›m
pencere pervaz›na ulaflamam.”
Pencere bir ayraçt›r, Kafka’n›n
dünyas›n› ay›ran bir simgesel refe-
rans noktas›; o ayn› anda hem d›fl
dünyaya girifli yasaklayan bir engel,
hem de ileriki zamanda belirsiz bir
kat›l›ma dair bir umut ve olas›l›k ol-
du¤u duygusunu uyand›ran bir ge-
çittir. Dahas› o, kifliyi kitlelerden
koruyan ve kiflinin kendi dünyas›n›
tan›mlamas›na olanak sa¤layan bir
kalkand›r. Pencereler bir geçit yara-
t›r ama bu, bazen çekici ve konfor
sa¤layan bir geçitken bazen de ür-
kütücü ve bu yüzden de büyük bir
yaln›zl›k, yabanc›laflma, suçluluk ve
karars›zl›k kayna¤› olan bir geçittir.
Oskar Pollak’a yazd›klar›nda, on-
dan mecazi anlamda “caddelere aç›-
lan bir pencere” olarak söz eder Kaf-
ka, bu nedenle bir laytmotifin s›kl›-
¤›yla Kafka’da sürekli tekrarlanan ve
burada rahatl›kla “hayata aç›lan
pencere” olarak anlafl›labilecek bir
söz kullan›l›r. 1903’te söylenen bu
sözler, Kafka’n›n yaz›lar›n›n ço¤unu
kolayca öbürlerinden ay›ran ve ha-
yat› boyunca devam eden bir felsefi
durufl ya da bir bak›fl aç›s›n›n kurul-
mas›na yard›mc› oldu. Penceredeki
durufl ve caddelere bak›fl, örne¤in,
Kafka’n›n ilk yay›mlanan kitab›
1910 tarihli, Betrachtung’un (Göz-
lem) genifl bir bölümüne hükmeder
ve fiili kat›l›m›n tersine izleyerek
keflfetmeyi akla getirir. Dikkat edil-
mesi gereken, bu çal›flman›n özgün
bafll›¤›n›n ço¤ul olmas›d›r ve bu
yüzden de dünyaya bir dizi bak›fl ya
da görüfl kavram›na uygundur. Bu
bak›fl aç›s›na göre, bafll›¤›n ‹ngilizce
çevirisi olan Meditation (Derin Dü-
flünce), içeriden dünyaya bak›fl kav-
ram› tamamen kayboldu¤undan, ol-
dukça yan›lt›c›d›r.
Böyle bir “Betrachtung” için aç›k
bir örnek, tam bafll›¤› bize Pollak’a
mektuptan tan›d›k gelen iki anahtar
sözcü¤ü içinde bar›nd›ran ve ayn›
flekilde pencereyi, yaln›z ve yabanc›-
laflm›fl bir yazar›n dünyevi yollara

Kafka imgesinin
roman kiflilerinde
karfl›l›klar› var m›?
ba¤lant› arac› olarak kullanan “So-
kak Penceresi” isimli k›sa parçad›r:
Her kim yaln›z bir hayat yaflar ve yi-
ne de ara s›ra kendini bir yere ait his-
setmek isterse, her kim günün bir sa-
atinin, havan›n, ifl durumunun vb.
fleylerin de¤iflikliklerine göre ne paha-
s›na olursa olsun aniden, tutunabile-
ce¤i bir el görme arzusu duyarsa, so-
ka¤a bakan bir pencere olmadan uzun
süre yapamaz. Ve e¤er o, hiçbir fley ar-
zu etmeyen bir halde yaln›zca pence-
resinin pervaz›na giderse, bir ahaliye,
bir gökyüzüne ve yine ahaliye do¤ru
çevirdi¤i gözleriyle d›flar› bakmak is-
temeyen ve kafas›n› biraz yukar›da tu-
tan bezgin bir adam da olsa, bütün
bunlara ra¤men afla¤›daki atlar, onu
yük arabalar›n›n ve karmaflan›n silsi-
lesine ve böylece sonunda insano¤lu-
na has ahenge do¤ru çekecektir.
‹lk cümlede bize, yaln›z bir kifli-
nin do¤rudan olmasa bile öbürleriy-
le iliflki kurmaya ve onlar›n deste¤i-
ne ihtiyac› oldu¤u söylenir. Bir ca-
m›n öbür taraf›ndan iliflki kurmak
yeterlidir, ama ikinci taraf› olmadan
varolufl dayan›lmaz olabilir. Yazar,
halk›ndan tipik bir Kafka çeliflkisiy-
le söz etti¤i için, onun bir oyuncu
ya da sanatç› oldu¤u düflünülebilir;
bu sözleri söyleyen kifli, kitlelerden
ayr› yaflar, bir üstünlük duygusu
hisseder ve yine de eflzamanl› ac›y›
dindiremez ama bazen g›pta eder,
k›skan›r ve sokaklar›n uyumunun
ve karmaflas›n›n cazibesine karfl› ko-
yamaz.
‹lk kez 1910’da yal›n bir biçimde
“Pencerede” ad›yla yay›mlanan “Dal-
g›n Seyredifl”te, yazar, bir kez daha
içeriden d›flar›y› seyreder: “Bu sabah
erkenden gökyüzü griydi, ama flim-
di pencereye gidip bakarsan flafl›r›r-
s›n ve yana¤›n› pencere kanad›n›n
mandal›na dayars›n.”1 T›pk› “soka¤a
bakan pencere”nin belli bir duygu-
sal vurgu ve önemle s›k s›k tekrar-
land›¤› gibi, burada ilk kez kullan›-
lan, gerilim zamanlar›nda pencere
mandal›na dönüfl fikri de Kafka’da
sürekli yinelenir. Örne¤in, Felice’e
Mektuplar’da flu cümleyi görürüz:
“Geçmiflte defalarca, geceleyin pen-
cerenin kenar›nda mandalla oynaya-
rak durdum...” (29-30 Aral›k 1912)
Dava’da: “Pencereye do¤ru gitti, bir
eliyle mandala tutunarak pervaza
oturdu ve afla¤›daki meydana tepe-
den bakt›.”2 Ve çok sonra fiato’da:
“Sonra Frieda aceleyle pencereyi ka-
pad› ama eli mandalda, bafl› yana
e¤ik, gözleri aç›k ve yüzünde sabit
bir gülümseme ile cam›n arkas›nda
durmaya devam etti.”3 Betrachtung
derlemesindeki bir öbür pencere
görünümü “fiimdi birden anlad›m
ki yaln›z›m... ama pencereden bak-
man›n tad›n› ç›kar›yorum.” Ayn› za-
man periyodunda Kafka günlü¤üne
(14 Kas›m 1911), tek belirgin kon-
foru “penceresinin manzaras›yla
avunmak” olan yaln›z bir bekâr er-
ke¤in sosyal ortam›n› tan›mlayan bir
k›sa düzyaz› tasla¤› ekler. Bu imge,
Kafka’n›n yarat›c›l›¤›n›n bu döne-
minde, 19 fiubat 1912 tarihli gün-
lük kayd›nda kendini tekrarlar: “Ke-
yifli tek bir cümle yazd›¤›mda örne-
¤in, ‘Pencereden d›flar› bakt›,’ zaten
kusursuzdur.”
Kafka’n›n kendi pencereleri de,
belki kendisinin de bir parças› ola-
bilece¤i caddelerle simgelenen haya-
ta aç›lan bir geçit ve geçifle dair bir
umut sa¤lad›klar› için, hayata bakan
pencerelerdir. Kafka’n›n burjuva ya-
flam›n bir parças› olmamak için ver-
di¤i mücadele, hiçbir yerde, onun
Felice Bauer ile iliflkisinde ve hüs-
ranla sonlanan evlilik giriflimlerin-
NotosÖykü 21
dekinden daha aç›k olamaz. Felice
ile yaz›flmalar› (özellikle 1912-
1914) aile, evlilik ve normal orta s›-
n›f bir yaflam olas›l›¤› kavramlar›n›
kabullenebilmek için gösterdi¤i mu-
azzam gayreti resmeder. Kafka için
bu, onun iç dünyas›nda yer alan ve
onu böyle bir yaflamdan ay›ran eflik-
ten ya da pencere pervaz›ndan öteye
geçifl olas›l›¤›n› içeren bir mücadele-
dir. 15 A¤ustos 1913’te, bir ümitsiz-
lik dönemi ard›ndan hiç düflünme-
den, günlü¤üne her fleye ra¤men ev-
lili¤in makul oldu¤unu kaydeder.
Betrachtung’un ruhuyla, anlaml› bir
biçimde, bunun pencere pervaz›nda
eriflilen ve kal›c› hale gelen bir inanç
ve karar oldu¤unu ifade eder: “...her
fleye ra¤men... evlilik s›nav›ndan
geçme f›rsat›n› verebilen olas›l›klar
oldu¤u kanaatine vard›m... Elbette,
belli bir noktaya kadar bu zaten
pencere pervaz›ndayken kavrad›¤›m
bir inanç.” Pencere benzetmeleri,
özellikle Kafka’n›n kendini Felice’e
yak›n hissetti¤inde ve birlikte bir
gelecekleri oldu¤u konusunda
umutlu oldu¤u zaman, bu yaz›flma-
da s›k s›k rol al›r: “Bugün d›flar›daki
karanl›k geçitte ellerimi y›karken,
her nas›lsa, senin, biraz huzur ara-
mak için pencereden ileri ad›m at-
mak zorunda oldu¤um hakk›ndaki
düflüncenden etkilendim.” (2 Nisan
1913) “Sonra bana birazc›k seni ha-
t›rlatan bir k›z geldi. Büyülenmifltim
ve pencereye gitmek, d›flar› bak-
mak, kimseyi görmemek ve tama-
men senin olmak istedim.” (24 Ka-
s›m 1912) Kafka’n›n Felice ile yaz›fl-
malar›ndan ço¤u, gelecekleri için
umutlu olmaktan çok uzakt›, ama
burada gördü¤ümüz gibi, referans
noktas› gene pencerede: “Gözdem,
seni o zamanlar bilseydim (Felice on
beflindeyken)! San›r›m bu zamana
dek ayr› kalmazd›k. Ayn› masada
oturup ayn› pencereden soka¤› izli-
yor olabilirdik.” (20-21 Aral›k
1912) Ve Kafka, o ve onun mektup-
lar› olmadan, Felice’in çok daha iyi
durumda olabilece¤ini düflündü¤ü
için kederlenir ve ailesinin mektup-
lar Felice’e ulaflmadan onlar› imha
etmelerini diler. Bu gerilim de bir
pencerede yer al›r: “Ve onlardan
hiçbiri, onun pencereyi biraz arala-
yarak ve Felice dönmeden önce
mektubu o pencereden atarak ço¤u
zaman ona iyilik yapt›¤›n› bilmiyor-
du.” (23-24 Ocak 1913) 1907 Ey-
lül’ünde Kafka, Hedwig W.ye mek-
tubunda benzer bir imge kullanm›fl-
t›. Görünen o ki, ona sonradan pifl-
man oldu¤u tutkulu bir mektup
yazm›flt› ve sonra da pencere perva-
z›nda y›rtarak parçalara ay›rm›flt›:
“Nefis ateflli bir mektup yazd›m sana
ama sonra bu güzel pazar gününde,
pencere pervaz›na dayanarak y›rt-
t›m onu. Çünkü yavrucu¤um, yeteri
kadar endiflen var.” (8 Eylül 1907)
Kad›n-erkek iliflkileri, tutku, de¤i-
flim ve pencere pervaz›nda yaz›flma-
lar›n imha edilmesini içeren bu ilk
al›nt›lar, hiç kuflkusuz, y›llar sonra
yaz›lan fiato’daki unutulmaz Amalia
olay›n›n atalar›d›r. fiato görevlisi
Sortini, Amalia’y› bir köy festivalin-
de görmüfltü ve belli ki fiziksel ola-
rak ondan etkilenmiflti ve bir s›k›n-

Klaus Wagenbach kes emindi– d›flta b›rakan, bununla birlikte, bu ola-

•••
Kafka da Baba’ya Mektup’ta kendini, gerçekte miras-
tan mahrum b›rak›lm›fl bir o¤ul olarak adland›r›r. Kaf-
ka’n›n babas›yla olan iliflkisi aç›s›ndan bu saptama
oldukça belirleyici olmufltur, ancak Kafka’n›n babas›-
na karfl› duydu¤u nefret, bu noktada onun genel
yazg›dan çok kiflisel yazg›y› görmesine yol açm›flt›r.
Oysa genel durumu pekâlâ da aç›k seçik görebilecek
durumdad›r Kafka. Örne¤in, Prag. “Dinler de insan-
lar gibi yitip gidiyor,” diye not düflmüfltür. Ya-p›tla-
r›nda da yaln›zlaflma ve yal›t›lma do¤ra orant›larda
boy gösterir.
•••
Kafka’n›n kad›n tipleri bir bak›ma hep orospular ola-
rak düflünülmüfltür. Bu kad›nlarla kurulan iliflkiler,
evlili¤e götürmeyen, bir kendinden geçmifllik içinde
ortaya ç›k›veren iliflkilerdir, yad ellerde ayart›lar’d›r
yani. Böylece Kafka’n›n içten içe besledi¤i hayali de
gerçekleflmifl olur: Bir topluluk olana¤›n› –ki Kafka
bunun, yazman›n sonu anlam›na gelece¤inden kesin-
na¤› gerçekleflmesi “yine de” daha baflka koflullar› ge-
rektiren bir ülkü olarak koruyan bir yaklafl›mdan yo-
la çakarak, topluluk özleminden vazgeçme hayalidir
bu. Kafka ar›nm›fll›k u¤runa, ömrünün son on y›l›n›
kapsayan, kendi kendini yiyip bitirmesine neden
olan, tahrik edici bir kavgaya girmifltir. Bu iliflkiler
de bu kavgan›n sad›k bir kopyas›d›r.
•••
Bu romandaki “gerçeklik ö¤esi” di¤er romanlar›nda
oldu¤undan çok daha belirgindir: Kafka’n›n kiflisel
durumu (o y›l “‹flçi Kaza Sigortas› fiirketi”nden ke-
sinkes ayr›l›r), Zürau’daki yaflant›lar, orada gördü¤ü
flatonun ve köyün konumu (ki bugün bile hepsi yerli
yerinde durmaktad›r), edebiyat alan›nda esinlendi¤i
kifliler (Bozena Nemcova, Josef Latainer, Robert Wal-
ser), Kafka’n›n mektuplar›nda ve günlüklerinde s›k
s›k de¤indi¤i parya durumunu gösteren ana model
ve son olarak Milena’ya aflk›; tüm bunlar romanla
do¤rudan ilintilidir. (fiato için)
Klaus Wagenbach, Kafka
Çeviren Necmi Zekâ

22 NotosÖykü

t›n›n içine sürüklenmiflti. Ona, ya-
tak odas›n›n penceresinden verdi¤i
ve hemen ona gelmesini istedi¤ini
belirten tutkulu ve müstehcen bir
mektup yazd›. Bununla birlikte
Amalia, Kafka’n›n kararl›, öbürlerin-
den etkilenmeyen, güçlü ve gururlu
karakterlerinden biriydi. Yaln›zl›¤›
seven özgün bir karakterdi. Sorti-
ni’yi reddetmenin, onu ve hatta
onun ailesini yaln›z b›rakmak de-
mek oldu¤u gerçe¤ine ra¤men,
mektubu küçük parçalar halinde
y›rt›p pencerenin d›fl›nda bekleyen
ula¤›n yüzüne f›rlatarak, pencerenin
ard›ndaki dünyas›n›n safl›¤›n› ve
bozulmam›fll›¤›n› korudu.
Bu yüzden, iç ve d›fl dünyalar› bir-
birinden ay›ran s›n›r olan pencere,
kad›n erkek iliflkileri ve Kafka’n›n
cinselli¤e olan karmafl›k tutumuyla
ba¤lant›l› oldu¤undan yeni bir bo-
yut kazan›r. Cam›n arkas›ndan gö-
rülen hayattan, karfl› cinsin bir üye-
siyle iliflki çok önemlidir, çünkü, bi-
rinin kendi özel dünyas›ndan ayr›l-
mas›n› talep eder ve geri dönüfl ye-
tene¤ini tehdit eder. Bu nedenle
Kafka’da, pencereler ve kad›nlar ço-
¤u zaman birbirleriyle yak›ndan ilifl-
kilidir; pencere hayata aç›lan simge-
sel bir geçittir ve bir birliktelik, öbür
yana geçifl için potansiyel olarak
zorlay›c› bir nedendir. Pencereler
diflili¤i simgeledi¤i için de, bu ikisi
zaman zaman özdeflleflir.
Örne¤in Dava’daki kad›nlar, Josef
K’n›n suç ve adaletin önemli konu-
lar›na saplant›s›na bir seçenek olufl-
turur. Onlar mahkeme ya da bir da-
va tehdidiyle karfl›laflmaz ama daha
çok dert çeken kifli için bir bedensel
ve cinsel ç›k›fl noktas› olarak orada-
d›rlar. Roman›n aç›l›fl bölümünde
Fräulein Bürstner’in odas›nda Josef
K. sorguya çekilirken, onun çok be-
lirgin penceresine görsel olarak he-
men kap›labilirsiniz. Pencere arac›l›-
¤›yla izleyicileri görürüz: yafll› bir
çift ve ba¤r› aç›k bir gömle¤i olan,
k›flk›rt›c› bir biçimde üçgen keçi sa-
kal›n› s›vazlay›p duran güçlü bir
adam. Kafka’ya göre duygusal öne-
Desen: Tim
mi oldu¤unu bildi¤imiz pencerenin
mandal›ndan sarkan, Fraulein Bürs-
tner’in bluzudur. K. bir gece önce
“susam›fl bir hayvan” gibi seviflti¤i
Fräulein Montag’la, yemek oda-
s›nda Fräulein Burstner’le
olan iliflkisini tart›fl›rken
pencereler kad›nlarla ve
cinsellikle daha da fazla
özdeflleflir. Bu oda Fre-
ud’iyen yorumlamaya
katk›da bulunmaya yete-
cek ölçüde al›fl›lmam›fl
bir biçimde düzenlen-
mifltir: Oda, giriflinin
her iki taraf›na kö-
fleli olarak yerleflti-
rilmifl iki dolapla
oldukça dar ve
uzun bir görü-
nüme sahiptir.
G i r i fl t e n ,
Fräulein Mon-
tag’›n durdu-
¤u en uçtaki
pencereye
kadar uzanan
çok uzun, oval
bir masa ile tama-
men kaplanm›fl bi-
çimde betimlenir. nefes
Dava’daki pencere motifine de- al›nabilir ve yaln›zca sis görünen iki
vam ederken, Kafka sürekli olarak pencere vard›r. Kendisinin yard›m-
onu, davan›n bafl kiflisinin dünya- c›lar›m diye adland›rd›¤› ve genelik-
s›yla d›flar›daki do¤al günlük dünya le cinsel olarak istekli kad›nlar, pen-
aras›ndaki ayr›m› tamamlamak için cerelerden hiç de uzak de¤ildir.
kullan›r. Belirgin bir biçimde göste- Huld’un evindeki utangaç yard›mc›-
riflli kad›nlarla ortak özellikler tafl›- s› Leni, K.’ya iki pencereden süzülen
yan öbür alanlar daha parlak ve ha- ay ›fl›¤›yla ayd›nlanm›fl bir oda gös-
vadarken, hukuk bürolar›, mahke- terir ve K. Leni ayr›ld›ktan sonra
me odalar›, avukat Huld’un yatak pencereden ona bakar. Mahkeme
odas›, Katedral ve Titorelli’nin sa- jürisindeki çamafl›rc› kad›n da
natç› dairesi karanl›k, bo¤ucu, do- K.’n›n fiziksel olarak kendisiyle ilgi-
nuk, klostrofobik ve hava geçirme- lenmesini ister. O, sürekli k›z›l saka-
yecek biçimde kapal›d›r. O ilk sor- l›yla oynayan baflka bir adam için
gulamas›na giderken sat›c›lar, ço- K.’y› terkederek as›l hünerini göster-
cuklarla dolu ve insanlar taraf›ndan di¤inde, pencerede adam›n boynu-
zaptedilmifl birçok aç›k pencerenin na sar›ld›¤› a盤a kavuflur. K. yeni
ve hayvan yataklar›n›n oldu¤u canl› ortaya ç›kan bir “Niçin olmas›n?” tu-
bir cadde dekoruyla betimlenen bir tumuyla ona tutulur ve bu “pencere-
mahalleden geçer. Bununla birlikte, deki kad›n”›n art›k ona ait oldu¤u-
mahkeme odas›na girince aç›kl›k nu hisseder. Bu yüzden, K.’n›n ka-
kaybolur, hava kapal›d›r, güçlükle d›nlar›n›n kendileri hayata bakan
NotosÖykü 23

Hermann Hesse
•••
Ve Kafka hiçbir zaman yaln›z-
ca bir umutsuz de¤ildi. Dönem
lerinde Pascal ve Kierkegaard
–ki ikisini de tan›rd›– nas›ld›-
larsa, o da hiç kuflkusuz öyley-
di ço¤u zaman. Fakat o, en bü-
yük gerçeklik olan Tanr›’n›n
varl›¤›ndan de¤il, tersine yal-
n›zca kendinden; yaln›zca tan-
r›yla ya da zaman zaman ad-
land›rd›¤› gibi “Yasa” ile anlam
dolu ve gerçek bir iliflkiye gir-
mekteki yetene¤inden kuflku-
lan›rd› insan›n. Bütün yaz›n›
bununla ilgilidir ve en gör-
kemli örne¤ini de fiato roma-
n›nda vermektedir. Burada,
düzene uymak ve seve seve
hizmet etmek isteyen biri, hiç
görmedi¤i, ancak kendisini
hizmetinde bildi¤i yetkede say-
g›nl›k elde etmek için bofl yere
çal›fl›r. Kafka’n›n bu korkunç
masaldaki anlat›m› da, tüm ya-
p›tlar›nda oldu¤u gibi oldukça
trajiktir. Uflak efendisini bula-
mayacak ve yaflam› anlams›z
kalacakt›r.
Hermann Hesse, “Kafka Üzerine”
Çeviren Yüksel Filiz
pencerelerdir; tutunacak bir el ve
sayesinde davadan kaçabilece¤i, ha-
yat›n sokaklar›na ve hatta muhte-
melen “Sokak Penceresi”nde söz
edilen ve özlemi çekilen “insano¤lu-
na has ahenge” kat›labilece¤i bir yol
sunarlar.
‹ki dünyan›n bölünmesi ve onla-
r›n kad›nlarla iliflkisi, Kafka’n›n
1912 tarihli Hüküm adl› yap›t›nda
da tümüyle yans›t›l›r. Georg Bende-
mann, yak›nda mal mülk sahibi bir
kad›nla evlenecek olan bir ifladam›,
görmüfl geçirmifl, baflar›l› biriydi. Bir
yandan “Dünyaya aç›lan pence-
re”sinde oturup, bilinçsizce yolun
karfl›s›ndaki tepelere, köprüye ve ›r-
ma¤a bakarken, öbür taraftan da St.
24 NotosÖykü
Petersburg’daki arkadafl›na mektup
yazarak d›flar›daki dünya ile iliflkisi-
ni sürdürür. Bununla birlikte arka-
dafl›na yazarak, kendisininkinden
çok farkl› bir dünya ile iliflki kurar.
Arkadafl, bu dünya ile ilgili olma-
yan, baflar›s›z, içine kapan›k ve
münzevidir; baba da dünyadan elini
ete¤ini çekmifltir ve arkadaflla birlik-
te, Georg’un dünyevi hayat›n› ve sü-
rüncemede kalan evlili¤ini k›nayan
bir dünyay› temsil eder. Onun ken-
di penceresine önemli ölçüde karfl›t
biçimde, baban›n penceresi s›k›ca
kapal›d›r ve bo¤ucu bir atmosfer ya-
rat›r; yaln›zca gün ›fl›¤›n› ve toplu-
mun aktivitelerine girifli engelleyen
yüksek bir duvar manzaras›na sa-
hiptir. Baba, Georg’un bir kad›n› ol-
du¤u için ona k›zg›nd›r ve niflan yü-
zünden hoflnutsuzdur. Onun bak›fl
aç›s›ndan, d›fl dünya makul de¤il-
dir, Georg’un efli¤i geçme ve burju-
va olma giriflimleri ölümle cezalan-
d›r›labilir.
D›flar›daki günlük etkinliklerin
dünyas›ndan uzaklaflma, Kafka’n›n
Amerika adl› roman›nda da ayn› bi-
çimde belirtilir. Pencereler burada
da iki dünya aras›ndaki ay›r›c› s›n›r-
lard›r; d›fl dünyaya bir geçit sa¤larlar
ama ayn› zamanda da bir sanatç›
olan bafl kifli ile o dünya aras›ndaki
engelleri olufltururlar. Aç›l›fl bölü-
münde Karl Rossmann, geminin
ateflçisi olan yeni arkadafl›yla, gemi-
nin penceresiz ve karanl›k iç k›s-
m›ndan, mürettebat›n bulundu¤u
ayd›nl›k ve s›k pencerelendirilmifl,
k›ç omuzlu¤a ç›kar. Çok belirgin bir
biçimde sunulan, mürettebat›n yer-
lefltirildi¤i, tüm görüflmeler ve sor-
gulamalar›n yap›ld›¤› bu pencereler
sayesinde Karl yeni d›fl dünyan›n,
New York flehrinin canl› hayat› ile
ilk kez tan›fl›r. Onun dünya zevkle-
rine düflkün amcas› bir pencerede
durur ve sanki bir rüyadaym›flças›-
na, Karl’› h›zla karanl›k geçmiflten
baflar›l› ifl dünyas›na ve fiziksel
esenli¤e do¤ru uzaklaflt›r›r.
Karl art›k ›fl›¤›n dünyas›ndad›r;
ayd›nl›k, onun savurganca döflen-
mifl odas›na iki pencereden girer. O,
bunlar›n aras›ndan, art›k bir üyesi
oldu¤u, alt› kat afla¤›daki flehrin, yo-
¤un ama heyecan verici hayat›n›
gözlemler. Bununla birlikte, tipik
Kafka karars›zl›¤›yla, bu yeni pence-
reden hayata, kayg› ve içsel kurun-
tular› olmadan bakamaz. Sokaklar-
daki yaflam›n tüm s›ra direkleri bü-
yüleyici ›fl›klarla ayd›nlanmaktad›r
ama bu Karl’a “her an fliddetle tuzla
buz olabilecek”4 bir cam›n alt›ndaki
tek parça bir kafileymifl gibi görü-
nür. Onun, amcas›n›n dünyas›yla
iliflkilerinin tehlikeli haline iliflkin
korkular›, çok geçmeden sürekli ha-
le gelir. Karl, Mr. Pollunder’le birlik-
te, görünüflte basit bir ziyaret için
amcas›n›n arkadafl›n›n evine gittik-
ten sonra, çok geçmeden iflinden
kovuldu¤unu ö¤renir. Art›k yasak-
lanm›fl olan ›fl›¤›n dünyas›ndan,
geçmifl görüntülerle birbirini tutan
dönüfl yolu, iki cam kap› aras›ndan
olabilirdi. Bununla birlikte, art›k
olas›l›k azald›¤›ndan Karl, Pollun-
der’in genifl evindeki cams›z kori-
dorlar›n uçsuz labirentlerinde ava-
reli¤e terk edilmiflti. Amcas› taraf›n-
dan azarland›ktan sonra da, gecenin
karanl›¤›na sürüklendi.
Karl’›n d›flar›daki ›fl›¤›n dünyas›-
n›n üstesinden gelmek için sonraki
giriflimi, Hotel Occidental’da asan-
sör operatörü olarak k›sa süreli kari-
yeri s›ras›ndad›r. Bu bol pencereli
binada, bafl aflç› bir taraftar ve hatta
Karl’a güvenen ve tap›yormufl gibi
görünen potansiyel efli Theresa’y›
bulur. Öbür benzetmelere bak›ld›-
¤›nda, olas› cinsel rastlant›lar için
Theresa’dan söz edifller de pencere-
lerle ve böylece öbür geleneksel
simgelerle iliflkilendirilir: “Karl
(Theresa’n›n verdi¤i) ›s›rd›kça garip
bir hofl koku veren elmay› yavaflça
yerken bitkin bir halde sol yan›nda-
ki korkulu¤a yasland› ve gözünü
afla¤›ya, karanl›kta hafifçe ›fl›ldayan
as›l› muz öbeklerinin arkas›ndaki
ambarlar›n büyük camlar›n›n çevre-
ledi¤i ayd›nl›k bir dire¤e dikti.”
Bu yeni keflfedilmifl dünya da
 Prag’da, Kafka Caddesi
tabelas› ve oturdu¤u bi-
nan›n köflesine yerleflti-
rilmifl büstü.
Karl’›n ayaklar›n›n alt›ndan çekildi-
¤inde, o bir kez daha bir cam böl-
menin öbür taraf›ndayd›. Sorgulama
ve gerçe¤i söylemek gerekirse
Karl’›n asansördeki yerini korumak-
taki baflar›s›zl›¤›na iliflkin dava, otel
lobisinin ortas›ndaki asansör kabi-
ninden farkl› olmayan camdan bir
ofiste yap›l›r. Kafka, geçen kalabal›-
¤a (Açl›k Sanatç›s›’ndaki sahneleri
hat›rlatan) bir görsel uyar›m sunan
bu alan› tan›mlamak için çok özen
gösterir. Ayn› zamanda Dava ve fia-
to’daki sahnelere de benzer. Bu ofi-
sin, kiflilerüstü, mekanik ve nere-
deyse gerçeküstü memurlardan bilgi
almak için, yüzlerce kiflinin s›ralan-
mas› gereken bir bürokrasi oldu¤u-
nu ö¤reniriz. Bu cam kabin, d›fl
dünya ile Karl’›n hayran oldu¤u ama
ayn› zamanda da gözünü korkutan,
görünüflte s›n›rs›z olan bilgi deposu
aras›ndaki arabuluculuk ifllevini gö-
rür.
Bir pencerenin ard›ndan Oklaho-
ma Do¤a Tiyatrosu’nun yeni dünya-
s›na bakan Karl Rossmann ile bitiri-
len roman Kafka ile örtüflür. Onun
sokaklardaki hayata dair giriflimleri-
nin tamam› baflar›s›zl›kla sonuçlan-
m›fl, her sapa¤›n sonu, yaln›zca da-
ha büyük bir düflmanl›k ve insano¤-
luna daha da fazla yabanc›laflmaya
ç›km›flt›. Varl›¤›n› sürdürmek için
tek umudu, herkese aç›k olan Do¤a
Tiyatrosu ile simgelenen sanat dün-
yas›ndayd›. Kafka’n›n kendisiyle ol-
du¤u gibi, gönül rahatl›¤›, sanatsal
yarat›c›l›¤›n iç dünyas›nda buluna-
bilirdi. Bununla birlikte buradaki ceresinde çal›flt›¤›n› biliyoruz: “Pen-
baflar›, görülebilen ama kiflinin göz- cerede okurum” (Nisan 1909’da
lemlerinin amac›na ortak olunama- Max Brod’a); “Penceredeki koltukta
yan camdan bir kalkana dayal›yd›. oturarak okumay› tercih ederim, ak-
Kafka’n›n hikâye tarz›ndaki düz- si takdirde okumam” (fiubat
yaz›s›nda oldu¤u gibi, günlükleri ve 1918’de Felix Weltsch’e); “Pencere-
yaz›flmalar› da, kendisinin de simge- nin kenar›nda oturuyorum” (24 Ka-
sel ve yaz›nsal anlamda pencerelere s›m 1912, Felice Bauer’e). Kafka se-
yak›n oldu¤unu ve d›fl dünya ile yahate ç›kt›¤›nda, bir seferinde Lud-
sa¤lad›klar› ba¤lant›ya onun da ihti- wig Gleim’in Halberstadt’daki evine
yac› oldu¤unu gösteren pencere ziyarete gider ve daha sonra Max
göndermeleriyle doludur. Prag’›n Brod’a gönderdi¤i, evin bir resminin
çat›lar›n›n üstünden fevkalade bir oldu¤u kartpostala yine ayr›cal›kl›
manzaraya sahip Langengasse’deki sözcüklerini kullanarak coflkunlukla
odas›na tafl›nmas›n-
dan k›sa süre sonra
Felice Bauer’e, pence- Maurice Blanchot
resinden seyredebile-
ce¤i güzel bir manzara •••
olmad›¤›nda kendisi- Kafka’n›n anlat›lar› yaz›nda en kara anlat›lar,
nin periflan bir adam salt›k bir umutsuzlu¤a en çok perçinlenmifl
oldu¤unu yazar. (21 olan anlat›lard›r. Ve bu anlat›lar ayn› zaman-
Mart 1915) 24 Kas›m da umudu en trajik biçimde körelten anlat›-
1914’te Felice’e, oda- lard›r, umut mahkûm edildi¤i için de¤il, ter-
s›ndaki aç›k bir pence- sine, umut mahkûm edilmeye bir türlü erifle-
renin önünde çal›flt›¤›- medi¤i için. Felaket ne denli tümel olursa ol-
n› ve uyudu¤unu ve sun, geriye umudu bar›nd›r›p bar›nd›rmad›¤›
onun da ayn› aptalca ya da tersine onu hepten uzaklaflt›r›p uzak-
al›flkanl›¤a sahip olup laflt›rmad›¤› bilinmeyen küçük bir nokta kal-
olmad›¤›n› bilmek is- maktad›r: Tanr›’n›n kendisinin kendi yazg›s›-
tedi¤ini anlat›r. 1 Ka- na boyun e¤mesi ve onunla birlikte en i¤renç
s›m 1912’de aç›k bir düflkünlük içinde, duyulmad›k bir kargafla
pencere önünde sert içinde ortadan kalkmas› yetmez, onun ayn›
ve s›k› bir biçimde zamanda diriliflini, bizi sonsuzca korkuya ve
jimnastik yapt›¤›n› ya- avunmaya ba¤layan onun o anlafl›lmaz adale-
tini de beklemek gerekir.
zar. Niflanl›s›na ve ar-
kadafllar›na yapt›¤› Maurice Blanchot, “Kafka’n›n Okunmas›”
aç›klamalardan, Kaf- Çeviren Serdar Rifat K›rko¤lu
ka’n›n genellikle pen-
NotosÖykü 25
flunlar› yazar: “Cadde üzerinde on ve apartman› ay›ran, Kafka ailesinin onun tan›d›¤›, görebildi¤i ve yü-
alt› pencere! Bu Alman flairleri ne kilisenin buhurla dolu, gizemli, ka- kümlülük hissetti¤i topluma hem
kadar da zenginler!” (7 Temmuz ranl›k ve oldukça yüksek iç k›sm›n› hakiki ve hem de simgesel bir girifl
1912) Greta Bloch, Grillparzer’in bizzat görebildi¤i, büyük temiz sa¤larken, kendini çok yabanc›lafl-
odas›n› tasvir etti¤inde Kafka benzer camdan bir pencere de vard›r (bkz. m›fl hissetti¤i dünyaya karfl› bir kal-
biçimde k›skanm›flt›: “Laf aras›nda, Gustav Janouch, Kafka lebte in Prag kan da oluflturuyordu. Üniversitede
eski ve ulafl›lamaz bir arzu: genifl bir adl› foto¤raf). Kafka’n›n Parisers- ve bürokratik mesle¤inde disiplini
pencerenin önündeki masada otur- trasse 36 apartman›ndaki penceresi- sayesinde baflar›l› olmufltu ama bize
mak, pencereden ard›na kadar aç›k nin de Hüküm’ün aç›l›fl dekorunu tekrar tekrar anlatt›¤› gibi, en çok da
bir görüfle sahip olmak... Ne güçlü etkiledi¤ine hiç flüphe yoktur. Mol- odas›nda yazarak geçirebildi¤i saat-
arzu!” (12 May›s 1914) Kafka, dau’nun karfl›s›ndaki tepeleri ve lere de¤er veriyordu. Bununla bir-
1917’de bulundu¤u Schönborn-Pa- parklar› gören, Kafka’n›n kendi likte, görünüfle bak›l›rsa ne iç ne de
lais’yi ilk ziyaret etti¤inde, bir sürü manzaras›, Georg Bendemann’›nki- d›fl dünyada hiçbir zaman bütünüy-
genifl pencere üstüne yorum yapar ne çok benzer. Kafka, günlü¤ünde le var olamay›p, yaln›zca ikisinin
ve apartmanlar› “bir rüyan›n yerine bize, sabah›n erken saatlerinde, bu aras›ndaki pencerede yer alabildi¤i
getirilmesi” diye adland›r›r. (1917 öyküyü tamamlarken gördüklerini için, ailesine karfl› suçluluk ve yü-
fiubat’›n›n ilk günleri.) anlat›r: “Pencerenin d›fl taraf› nas›l kümlülük duygular› çok büyüktü.
Kafka’n›n pencerelere olan büyük da maviye döndü. Bir yük arabas› 29 Ekim 1912 tarihli bir günlük ya-
merak›, büyüyüp yetiflti¤i Prag’daki geçip gitti. ‹ki adam köprüden kar- z›s›nda bu durumu kendisinin çizgi-
çevresi incelendi¤inde bir ölçüde fl›ya yürüdü.” (23 Eylül 1912) Muh- yi nadiren aflt›¤›, yaln›zl›k ve toplu-
anlafl›labilir. Örne¤in, onun Haus temelen ailesinin Altstädterring’deki luk aras›ndaki bir s›n›r bölgesi ola-
Minuta’dan (1889-96) ya da Zelt- daha sonraki bir dairesinde Kafka, rak anlat›r. Bize “s›n›r bölgesi”nin,
nergasse 3’teki dairesinden görülen penceresinden eski flehrin ve hayat›- bu ne varl›k ne yokluk durumunun,
kendi Altstadt manzaras›n›n, “Sokak n›n tüm arenas›n›n manzaras›na te- Robinson Crusoe’nun terkini bir
Penceresi”, “Dalg›n Seyredifl” ve peden bakabiliyordu. Arkadafl› ve cennete dönüfltürdü¤ünü anlat›r.
öbür çal›flmalar›na yans›d›¤› gayet ‹branice ö¤retmeni Friedrich Thi- Kafka’n›n kiflisel düfl k›r›kl›¤›, o
net biçimde imgelenebilir. Kafka, eberger’e anlatt›¤› gibi onun hayat›, günlerde Yahudiler için yaln›zca iç
Zeltnergasse’deki hayat›n ak›fl›n›, çevresi bu küçük pencereden görü- karart›c› bir portre sergileyen
muhite hâkim olan Teinkirche’nin lebilen küçük bir çemberin içinde Prag’daki sosyo-politik durumla flid-
karfl›s›na infla edilmifl dar görüfllü geçti: “Pencereden afla¤›daki Ring- detlenmifl olmal›. Hem Çek hem de
evin bir ön penceresinden izleyebi- platz’a bakt›¤›m›zda,” dedi Kafka, Alman milliyetçili¤indeki antisemi-
lirdi ya da bir arka pencereden kili- “buras› benim okulumdu, orada yo- tizmin artmas›, ‹mparatorluk’un ay-
senin yükselen duvar›n›... Binan›n lun karfl›s›ndaki binada üniversite r›flmas› ve eli kula¤›nda olan savafl
minicik avlusunun arka taraf›n› ve biraz daha ilerde solda ofisim. Bu tehlikesi onun cam›n arkas›na çekil-
kaplayan bu duvar›n ortas›nda, kili- küçük çemberde...” ve parma¤›yla mesine katk›da bulunmufl olmal›.
senin güzel Gotik pencerelerinden birkaç küçük çember çizdi, “tüm Brod ve öbürleri eski Kutsal Toprak-
biri belli belirsiz görünür. Gariptir hayat›m kuflat›ld›.” lar’da yeni bir ev için planlar yapar-
ki duvar›n aras›na yap›lm›fl, kiliseyi Kafka’n›n penceresi bir yandan ken, kronik karars›z Kafka, gerçekte
oraya ait olmad›¤›n› bildi¤i halde
yaln›zca Eski Prag’›n dar sokaklar›n›
Kafka’n›n penceresi bir yandan onun tan›d›¤›, gö- ve geçitlerini betimleyebildi. Zama-
rebildi¤i ve yükümlülük hissetti¤i topluma hem n›n tats›z olaylar›n› gözlemleyebildi-
¤i cam›n arkas›ndaki sahipsiz ülke-
hakiki ve hem de simgesel bir girifl sa¤larken, den baflka ne sosyal ne de metafizik-
öbür yandan ise kendini çok yabanc›laflm›fl hisset- sel anlamda kal›c› bir evi olmad›.
E¤itimli kifliler, Kafka’n›n çal›flmala-
ti¤i dünyaya karfl› bir kalkan oluflturuyordu. Üni- r›ndaki penceresinin betimlemesiyle
versitede ve bürokratik mesle¤inde disiplini saye- kesin biçimde iliflkili olan kabin
motiflerini tan›mlad› ço¤u zaman.
sinde baflar›l› olmufltu ama bize tekrar tekrar an- Kafka bu durumundan bir ç›k›fl yo-
luna sahip de¤ildi; onun ne toplum
latt›¤› gibi, en çok da odas›nda yazarak geçirebildi-
için ne de kendi içsel yaz›nsal dün-
¤i saatlere de¤er veriyordu. yas› için pencereyi terkederek aç›k-

26 NotosÖykü
 Prag’da, Kafka’n›n
mezar›.
ça kaçabilece¤i bir çatla¤› gösteren
hiçbir imge yoktur dünyas›nda. Fri-
edrich Thieberger’e bunlar› hat›rla-
tan sözleriyle Kafka, her insan›n bir
çemberin orta noktas› oldu¤unu,
kendi “radyan”›n› izlemesi, sonra
dairesini çizmesi ve tamamlamas›
gerekti¤ini öne sürer. (23 Ocak
1922 tarihli günlü¤ünde) Böylece
Kafka, birçok kez orta noktadan
kaçmaya ve bir raydan oluflturmaya
çal›flt›¤›n› (“Örnekler: piyano, viyo-
lin, diller, Germen bilimleri, antisi-
yonizm, ‹branice, bahçe iflleri, ma-
rangozluk, edebiyat, evlilik giriflim-
leri, kendi dairem.”) ama tamam›n›n
baflar›s›zl›kla sonuçland›¤›n› yazar.
O, kendi dünyas›nda bir tutuklu,
yaln›zca d›flar›da ak›p giden dünya-
y› izlemesine olanak veren ama asla
k›r›p d›flar› ç›kamad›¤› cam kabinin
içinde bir kötürüm olarak yaflar.
“Kanun Önünde”nin bafl kahraman›
gibi, devinimsiz, y›lm›fl bir seyirciy-
di ve hiçbir zaman bir kat›l›mc› ola-
mad›.
Kafka’n›n penceresinin “S›n›r Böl-
gesi”ni terk etmek ve toplumda bir
kat›l›mc› olmak (mesle¤i, niflanlan-
mas›, vb.) için gerçekten mücadele
etti¤ine iliflkin yeterli kan›t vard›r.
Yaln›zca Kafka’n›n yap›tlar›nda bile,
karfl› yön için sürekli bir ‘aradaki
bölge’yi terk etme, penceresinin
perspektifinden ayr›lma ve tama-
men iç dünyaya çekilme giriflimi gö-
rürüz. Buna belirgin bir örnek, Sor-
tini’nin fiziksel talebini içeren mek-
tubu pencereden atarak kendini
toplumdan tecrit eden ve iç dünya-
s›na çekilmeye zorlanan, fiato’daki
Amalia karakteridir. Amalia’n›n ro-
mandaki kad›n kahraman olarak ta-
n›mlanmas› önemli bir noktad›r; o
büyük bir dayan›l›kl›l›kla durumu-
nu kabullenir, do¤ru olan› yapt›¤›n›
bilir ve birçok Kafka bafl kiflisine ta-
n›d›k olan bir “yücelik” atmosferiyle
kuflat›l›r.
Gregor Samsa, kendi kimli¤ini
korumak için savaflmak zorunda
olan bir baflka Kafka figürüdür. Bafl-
lang›çta onun odas›, üç yan› aile
üyeleriyle çevrili herkese aç›k bir
kabin gibidir ve kap› sayesinde on-
lar›n hepsi de odas›na girme ve ya-
rarlanma hakk›na sahiptir. Gre-
gor’un tek kiflisel seti yazar›n, “bir
pencereden d›flar› bakman›n sürekli
ona verdi¤i özgürlük hissi,” diye an-
d›¤› penceresidir. Bununla birlikte,
bu baflkalafl›m›n (dönüflüm) ard›n-
dan, Gregor’un penceresi, onun al›-
fl›lm›fl besini olmakla birlikte, eski
öneminden bir fleyler kaybeder.
Sonralar› pencereden yaln›zca sis
görünür. Ifl›k, d›flar›s›, eski aktivite-
ler ve amaçlar›n tümü, onun kendi-
ni tamamen özel iç dünyas›na ver-
mesiyle yavafl yavafl yok olur. Birkaç
yorum, Dönüflüm’de Gregor’un bir
böce¤e dönüflmesinin Kafka taraf›n-
dan belki de pozitif bir baflkalafl›m
olarak görüldü¤ünü öne sürer. Ger-
çekten de 1 Mart 1913’te, Kafka bu-
nunla ilgili olarak Felice Bauer’e afla-
¤›dakileri yazd›. Yaln›zca Brod’un
evindeki duruma at›fta bulunmufl
olmas› olas›d›r ama büyük olas›l›k-
la, Gregor ve Kafka’n›n pencerelere
karfl› tutumlar› göz önünde bulun-
durulursa, onun sözleri, hikâyenin
bu biçimde anlafl›lmas›n› destekler:
“Max’›n evinde hofl bir akflamd›. Hi-
kâyemle ç›lg›n bir anlam ç›karmaya
çal›fl›yordum. Ama sonra kendimizi
koyuverdik ve çok güldük. E¤er bi-
ri kap›y› ve pencereyi dünyaya karfl›
sürgülerse, o kifli, zamanla bir suret
yarat›r ve güzel bir hayat›n gerçekli-
¤ine ilk ad›m› atar.” (1 Mart 1913)
Pencere imgelerinin böyle çözüm-
lenmesiyle sa¤lanan bak›fl aç›s›ndan
yola ç›k›larak Gregor’un, hayattan
elini ete¤ini çekip penceresinin ard›-
na çekilerek ironik bir biçimde ken-
dini gerçeklefltirdi¤i öne sürülebilir.
Hiç kuflku yok ki, dönüflümünden
önce bildi¤i hayata dair bir övgü de
vard›r yap›tta; hayattan çekilmesi-
nin ve ölümünün gereklili¤i onun
için sa¤lam ve samimi bir inanç ha-
line gelir. (“Ortadan yok olmas› ge-
rekti¤ine iliflkin karar›, k›z kardeflin-
den bile daha güçlü tutundu¤u bir
fleydi...”) Yaflam için savaflmaya can
atmaz, daha çok “huzur dolu dü-
flüncelere dalmak” ister ve uygun bir
biçimde, son nefesini verirken flafa-
¤›n ilk renklerinin doldu¤u pence-
resinin fark›na var›r. Ölümünden
sonra, pencereler ve sokaklardaki
hayat art›k Gregor’la de¤il, onun
vaktiyle asalak olan ailesiyle ilgilidir.
Onlar, ki art›k kendi dönüflümlerine
maruz kal›p d›fl dünyan›n aktif birer
kat›l›mc›lar› olmaya bafllam›flt›r, bu
NotosÖykü 27
gerçe¤i ve Gregor’un penceresinin
parlak ›fl›¤› alt›nda ölümünü kutlar-
lar. “Do¤ruldular, pencereye gittiler
ve s›k›ca birbirlerine kenetlenerek
orada kald›lar.”
Kafka’n›n yaz›flmalar›ndaki ve
günlü¤ündeki bir y›¤›n pencere
göndermesinin hiçbiri, hayata karfl›
mühürlenmifl tüm pencere ve kap›-
lar›yla onun “güzel yaflam”›n böylesi
bir gerçekli¤ini tecrübe etti¤ine dair
herhangi bir belirti tafl›maz. Pence-
redeki mücadelesinin endifle ve
umutsuzluk dolu oldu¤unu öne sü-
ren çok say›da kayd›n tersine, o bel-
ki de kendi içsel dünyas›ndan va-
him bir biçimde uzaklaflm›flt›r. 19
Nisan 1916’da Kafka, babas›yla ve
penceredeki belli belirsiz durufluyla
ilgili s›k›c› bir kâbusunu kaydeder
günlü¤üne. Babas›, sokaktan geçen
bir alay› görmek için pencereye f›r-
lar ve soka¤a do¤ru keskin bir e¤imi
olan ve tuhaf bir biçimde genifl gö-
rünen pervazdan sarkar. Kafka olas›
bir düflüflü önlemek amac›yla panik
içinde babas›n›n giysisini kavrar
ama sonra babas› sanki o¤lunu da
soka¤a do¤ru çekmek için fleytani
bir biçimde daha da afla¤›ya sarkar.
Kafka, babas›yla birlikte afla¤› çekil-
memek ve ayaklar›n› sabit bir yere
geçirebilmek için bir yol arar. Fizik-
sel gerilimi çok yüksektir ve düflme-
den önce uyan›r.
Kafka’n›n Babaya Mektup’una ve
öbür çok say›da biyografik belgeye
dayanarak Hermann Kafka’n›n o¤-
lundan korktu¤unu, onun edebiyat
tutkusuna anlay›fl göstermeyen ya
da sempati duymayan zalim bir ba-
ba oldu¤unu ve bu yüzden baba-
o¤ul çat›flmas›n› anlatan bu rüyan›n
ola¤and›fl› olmad›¤›n› görebiliriz.
Bununla birlikte Kafka’n›n, o¤lunu
bu denli genifl ve tehlikeli bir biçim-
de afla¤›ya e¤imli pervaz› olan pen-
ceresinden çeken babay› anlatan kâ-
busu, bu mücadeleyi pencere imge-
si ba¤lam›na yerlefltirir ve onun en
büyük korkular›n› tertemiz özetler.
Penceresi onun d›fl dünyadan çekil-
mesini mümkün k›lar ama onun z›r-
28 NotosÖykü
h›, cam›n kendisi kadar incedir. Ba-
bas› taraf›ndan böylesine fliddetle ve
ans›z›n zarar görmüfl olma düflünce-
si onlar›n iliflkileriyle örtüflür ve ai-
lesine duydu¤u sorumluluk ve suç-
luluk duygusuyla ilgilidir.
Bu pencere pervaz›n›, karfl›l›kl›
olarak birbirinin d›fl›nda tutulan iki
dünyan›n aras›ndaki bu ayrac› afl-
mak, Kafka için kökten bir de¤iflik-
lik demektir. Babas›n›n dünyas›nda
yaflayabilece¤ini gösteren hiçbir ka-
n›t olmad›¤›ndan, camdan, çok afla-
¤›daki soka¤a düflmek Kafka’n›n en-
diflesinin boyutunu anlat›r. O, ken-
di iç dünyas›n›n el de¤memiflli¤ini
koruyamazsa ve tayf›n iki ucu ara-
s›ndaki pencerede oturma dengele-
yici eylemini daima baflaramazsa o
zaman belki de pervazdan düflmek
tek seçenek olacakt›r. Hem günlük-
lerinde hem de mektuplar›nda, pen-
cereden sarkma olas›l›¤›n›n Kafka
için gerçek bir bedel oldu¤uyla ilgi-
li birçok kay›t vard›r. Kendilerini
cam›n arkas›ndaki kat›fl›ks›z kiflilik-
lerine adayan Gregor, Amalia ya da
Açl›k Sanatç›s›’n›n tersine Kafka,
onun için hem fiziksel hem de ente-
lektüel anlamda ölüm demek olma-
s›na ra¤men, camdan sarkmay› çok
düflünür. Bu gibi kay›tlar, 1911’de
artan bir s›kl›kta görülür ve özellik-
le 1912-1913’te, Kafka’n›n hayat›-
n›n yönüyle ilgili karars›zl›klarla bo-
¤ufltu¤u bir s›rada depreflir. 9 Kas›m
1914 tarihli bir günlük kayd›nda,
Kafka kendini günün ilk saatlerinde
geniflçe aç›lm›fl kollar›, kavisli karn›
ve bacaklar›yla, neredeyse kapal›
olan penceresinin içinden geçerken
gözünde canland›r›r. 14 Aral›k
1911’ de, kayg› verici biçimde, “Ba-
bam çekiflmeye devam etti, ben ses-
sizce pencerede dikildim,” diye ya-
zar. 1911’in Noel gününde ruh hali,
durumuyla ilgili olarak daha fliddet-
li bir hal al›r: “Pencereye çarpmak,
tüm gücünü kulland›ktan sonra ta-
katsiz bir biçimde, a¤aç ve cam par-
çalar›n›n aras›ndan pencere perva-
z›ndan geçmek.”
Kafka’n›n ifadeleri, ne-ne de po-
zisyonunu terk edip topluma kar›fl-
mak için bir köklü giriflimin simge-
sel betimlemeleri olarak yorumlana-
bilir. Bununla birlikte benzer kay›t-
lar, gelecek y›lda Kafka’n›n gerçek-
ten de kendi ölümüne do¤ru böyle
bir atlay›fla niyet etti¤i ve hayata ‘ba-
kan’ pencerenin, en az›ndan potan-
siyel olarak, ölüme ‘aç›lan’ pence-
re’ye dönüfltü¤ünü netlefltirir. 8
Mart 1912’de, “Sonra koltukta, bir
saat boyunca pencereden afla¤› atla-
may› düflündüm,” diye yazar. Ekim’
de, bölünmüfl ve hüsrana u¤ram›fl
benli¤inin önündeki seçenekleri dü-
flünürken depresyonu artar ve 8
Ekim 1912’de arkadafl› Max Brod’a,
ailesini ve kendi ihtiyaçlar›n› eflza-
manl› uzlaflt›ramad›¤›n› yazar ve,
“Kusursuz bir berrakl›kla fark ettim
ki, art›k bana aç›k olan yaln›zca iki
olas›l›k var; ya herkes uyuduktan
sonra pencereden atlamak ya da
önümüzdeki iki hafta içinde her
gün fabrikaya ve kay›nbiraderimin
hukuk bürosuna gitmek. ‹lki bana
hem yaz›lar›mdaki bozulma hem de
fabrikay› yetim b›rakma yüzünden
duydu¤um tüm sorumluluktan kur-
tulma f›rsat›n› sa¤layabilir. ‹kinci-
siyse, kesinlikle yaz›lar›m› kesintiye
u¤ratacak. Uzun süre pencerede di-
kildim ve cama bask› yapt›m ve dü-
flüflümle köprüdeki geçifl ücreti tah-
sildar›n› korkutmak için uygun ola-
bilecek birçok an vard›,” diye anla-
t›r. Bu ifadelerin ciddiyetini de¤er-
lendirmek için okuyucu, Kafka’n›n
1907-1913 y›llar› aras›nda Niklass-
trasse’de on befl katl› bir binada aile-
siyle birlikte yaflad›¤›n›n ve atlay›fl›-
n›n kesinlikle ölümüyle sonuçlana-
ca¤›n›n fark›na varmal›d›r. Max
Brod’a, yazmaya bafllamadan önce
gerçekten de atlamak için “kesin ka-
rarl›” oldu¤unu ama sonradan gü-
cünün azald›¤›n› yazar. Kafka’n›n
arkadafl›na yazmakta flifa buldu¤u
ve bu tan›d›k imgeleri neredeyse do-
¤al bir fleymifl gibi görmesi de olas›-
d›r. Bununla birlikte yaln›zca iki bu-
çuk ay sonra Felice Bauer’e yazarken
(29-30 Aral›k 1912) yine ciddiyetle
 s› de¤ildir. Bir pencereden
atlamay› yeniden düflünmesi
uzun zaman önce olmad›¤›
için, onun kendisine ve/ya
da Felice’e karfl› tamamen
dürüst olmad›¤›n› söylemek
daha olas›d›r. Yaln›zca üç
hafta içinde, 21 Ocak
1913’te Felice’e, “Bu sabah
kalkmadan önce ve kesintili
bir gece uykusundan sonra
o kadar üzgündüm ki, mah-
zunlu¤um içinde kendimi
atmak için de¤il de (ki bu
hüznüm için çok nefleli
olurdu) pencereden düflmek
için çok büyük bir istek
duydum,” diye yazar. Ve 28
Mart 1913’te, sabah›n
4:30’unda gözüne uyku gir-
medi¤i için hayallerinin Fe-
lice’ine yazd›¤› mektupta,
“Pencere aç›kt› ve h›zla dö-
nen düflüncelerimin içinde
her çeyrekte bir, durmadan
pencereden atl›yordum,
sonra trenler geldi, birbiri-
nin pefli s›ra raylar›n üstün-
Kafka, 1906
de uzanan cesedimin üstün-
den, boynumdaki ve bacak-
bu konudan söz eder ve intiharla il- lar›mdaki iki kesi¤i derinlefltirip ge-
gili eski duygular›n› yans›t›r: “Geç- niflleterek geçtiler,” diye anlat›r. 15
miflte defalarca, geceleyin pencere- A¤ustos 1913’te günlü¤üne, “Sa-
nin kenar›nda mandalla oynayarak bah... Yatakta ac›lar... Tek çare pen-
ve pencereyi aç›p kendimi afla¤› at- cereden atlamakta görünüyor,” sa-
may› neredeyse bir görevmifl gibi t›rlar›n› kaydeder.
addederek durdum. Ama bu uzun Pencereden atlamak (örne¤in; 6
zaman önceydi ve flimdi senin beni Temmuz 1916: “Felice’le yaflaman›n
sevdi¤ini bilmek, daha önce hiç ol- imkans›zl›¤›... yüksek pencereden
mad›¤›m kadar kendimden emin ol- atlamak.”) ve genellikle intihar
mam› sa¤l›yor.” Gerçekte o, yaln›zca (Günlük, 15 fiubat 1914 ve 15 Ekim
haftalar önce pencereden sarkmakla 1914) ile ilgili sonralar› da referans-
ilgili yazm›flken, burada “uzun za- lar olmas›na ra¤men bu tür örnekle-
man önce” diye söz etmesi dikkat rin ço¤unlu¤u, Kafka’n›n zihninin
çekiyor. Onun böyle an›lar› geçmifl- yo¤un bir biçimde ilk büyük çal›fl-
te daha gerilere iterek bask›lamaya malar›yla (Betrachtung (Gözlem),
çal›flt›¤› görülebilir. Mektuplarda ro- Dava, Dönüflüm) ve ailesinin taleple-
mantikli¤inin yo¤un çoflkusuna ka- riyle meflgul oldu¤u 1912-1913 dö-
p›ld›¤› için asl›nda Max Brod’a yaz- neminde görülür. Kafka’n›n kendini
d›¤› mektubu hat›rlamad›¤› da iddi- pencereden atmak hakk›nda sonra-
a edilebilir. Ancak konunun ciddi- dan daha az yazd›¤› gerçe¤i onun bu
yeti ve günlük kay›tlar›n›n say›s› göz problemlerini çözdü¤ü anlam›na
önüne al›nd›¤›nda böyle bir fley ola- gelmez. Onun pencere imgeleri
önemli bir rol oynad›¤›ndan yazma-
s›n›n tedavi edici bir de¤eri oldu¤u
biçiminde bir tahminde bulunulabi-
lir. Ayr›ca belki de intihar fikri, o
kendini as›l eylemi gerçeklefltirmek-
ten aciz oldu¤una inand›rd›¤› için
zamanla azalm›flt›r. Herhalde Kafka
için sorunun, veremden ölece¤ini
ö¤rendi¤i ana kadar çözümlenmedi-
¤i kabul edilebilir.
Max Brod, Kafka’n›n yaln›zca im-
geler ve metaforlar içinde düflüne-
bildi¤inden, felsefi tart›flmalara e¤i-
limli olmad›¤›na dikkat çeker.
Onun pencere imgelerini kullanma-
s›yla ilgili yukar›daki özetleme,
Brod’un onun eserlerinin ayr›lamaz
oluflunu aç›klayan gözlemlerini des-
tekler. D›flar›daki toplumu seyre-
den, ayn› anda hem o toplulu¤a ka-
t›lmak hem de kendi özbenlik duy-
gusunu korumak için mücadele
eden soyutlanm›fl bir bireyle ilgili
pencere imgesi, asl›nda Kafka’n›n
temel halidir. Kifli, pencerenin “s›n›r
bölgesi”nde baflar›s›zl›kla özdefllefl-
meye e¤ilimli, y›lm›fl bir seyirci ola-
rak kalabilir (örne¤in, Kafka, Joseph
K.); kesin bir itaat içinde pencere-
den baban›n talihsiz dünyas›na da-
labilir (örne¤in, Georg Bendemann);
ya da toplumdan tümüyle kopmufl
bir biçimde pencereden kendi özel
dünyas›na çekilebilir (örne¤in, Gre-
gor Samsa). Kesinlikle böyle bir
özet, Kafka’n›n karmafl›k dünyas›n-
dan yaln›zca k›smen söz edebilir
ama elbette onun hayat› alg›lama-
s›nda pencere simgesinin temel bir
unsur oldu¤unu anlatabilir. c
‹ngilizceden çeviren
Yonca Yalç›n Çakmakl›
1
Franz Kafka, Ceza Sömürgesi, New
York: Schocken Books, 1971, s. 39
2
Franz Kafka, Dava, New York: Schoc-
ken Books, 1969, s. 165
3
Franz Kafka, fiato, New York: Random
House, 1969, s. 211
4
Franz Kafka, Amerika, Londra: Secker
and Warburg, 1967, s. 50
NotosÖykü 29
Gündüz Kafka, gece Samsa
Kafka’n›n masas›n›n bafl›na oturmas›yla o tuhafl›klarla dolu imgelem
dünyas›n›n kap›lar› aç›l›r. Kafka gün ›fl›¤› alt›ndaki Kafka de¤ildir art›k:
Gündüz Kafka, gece Samsa. Elbette, “gündüz insan, gece yazar” diyerek
masumlaflt›rabiliriz bu denklemi.
O¤uz Demiralp
Y
aflam›mdaki en büyük ta-
lihsizliklerden biri, daha on
alt› yafl›ndayken Kafka
okumak oldu. O yafltayken Kaf-
ka’n›n yazd›klar›ndan ne anlad›m,
flimdi ne anl›yorum, bilmiyorum
ama edebiyat denen musibete ba-
¤›ml›l›¤›m biraz da Kafka yüzün-
dendir. O öyküler, romanlar, gün-
lükler, aforizmalarda neydi beni çe-
ken? Anlamak, anlatmak güç. Ken-
dimi günlerin ak›fl›na b›rak›p yafla-
y›p gitmek varken, önüme bir sis
perdesi ç›karm›flt›m. Üstelik o yo-
¤un sisin içinde k›s k›s gülerek do-
laflan bir karalt›y› ayr›msam›flt›m.
Bir yandan ürkmüfl, öbür yandan
gözlerimin önünde sayfa sayfa aç›-
lan aç›klayamad›¤›m bir gizin girda-
b›na kapt›rm›flt›m kendimi. Hafta
sonu elalem bilmem ne caddesinde
piyasa yaparken, ben bu acayip fley-
leri okumaktan nas›l zevk alabili-
yordum? Neden bir insan böyle fley-
ler yazar? Neden böyle bakar dün-
yaya? Anlatt›klar› gerçek mi? Gerçek
dedi¤imiz fley Kafka’n›n imlemledi¤i
gibi mi? Okuduklar›ma güleyim mi,
a¤layay›m m›? Bilemiyordum. On
alt› yafl›nda bir genç, bir yazardan
etkilenince onun gibi yazmak ister,
ona öykünerek bir fleyler karalar ge-
nellikle. Bende, nedense, Kafka gibi
yazmaya çal›flmak de¤il, Kafka’y›
anlamak iste¤i a¤›r bast›. Kafka üze-
rine uzun uzun yazmak istedim
hep, beni rahats›z eden sis perdesini
aflmak istedim. Ne ki ne zaman ka-
30 NotosÖykü
lemi elime alsam, o yo¤un sisin beni
yutabilece¤inden korktum, kaçt›m.
fiimdi de bir an önce bu yaz›nt›y› bi-
tirip kaçmak istiyorum, o h›nz›r ha-
yaletin peflimi hiç b›rakmayaca¤›n›
bile bile.
Belçikal› ünlü yaz›n adam› Franz
Weyergans (François Weyergans’›n
babas›d›r) Okumay› Ö¤renmek (Ap-
prendre à lire) kitab›nda, yaz›nsal
okuma / yazma al›flkanl›¤›n›n genel-
likle 16-19 yafllar›nda yerleflti¤ini
anlat›r. Bu yafllarda yaz›n’›n tuza¤›-
na düflmekten daha büyük talihsiz-
lik önemli bir yazar ile yak›nlaflmak
olabilir (!). Böyle bir iliflkiye giren
genç kiflinin hem anl›ksal hem de
ruhsal aç›dan yetifltirici oldu¤u den-
li ömür boyu izi kalacak bir dene-
yim yaflamas› beklenmeli. Nitekim
de¤iflik tarihlerde okudu¤um iki ki-
tap, genç kiflilerin büyük yazarlarla
dostluk kurmalar›n›n, önce o kifliler
aç›s›ndan ne denli önemli oldu¤unu
gösteriyor. Birincisi M.F. Farza-
neh’nin Sad›k Hidayet ile görüflme-
lerini anlatt›¤› kitapt›r. ‹kincisi ise
Gustav Janouch’un Kafka ile iliflkisi-
ne de¤gin kitab›d›r. Almanca bafll›¤›
Gesprache mit Kafka olan bu kitab›n
ben y›llar, y›llar önce 1952 Frans›z-
ca çevirisini okumufltum: Kafka m’a
dit. fiimdi önümde Kâmuran fiipal’›n
Kafka ile Söylefliler bafll›¤›n› tafl›yan
çevirisi var. Farzaneh’nin kitab› gibi,
Janouch’unki de ilgili yazar›n yap›t-
lar›na eklenenin ötesinde eklemle-
nen türden. Yazar›n dünyas›n› daha
iyi tan›mak aç›s›ndan vazgeçilmez
nitelik kazanm›fl çal›flmalar bunlar.
Ancak, kendi kendine yeten kitaplar
de¤iller. Hidayet’in ya da Kafka’n›n
yap›tlar›nda gezinmeden böyle bir
kitab› okursan›z, “Ne var bunda?”
diyebilirsiniz. Yazar› hiç de¤ilse bi-
raz tan›d›ktan sonra ise bu tür ki-
taplar, yazar›n dünyas›yla ilgili zi-
hinde biriken birtak›m sorulara da-
ha etkilice yan›t araman›za yard›mc›
olabilir. Nitekim, Gustav Janouch,
okura belirli bir Kafka resmi çizebil-
mesi için önemli veriler sa¤l›yor. Di-
yeceksiniz ki, “Madem yaz›nsal aç›-
dan as›l önemli olan metinlerdir, ne
gerek var, Kafka’n›n somut kiflili¤iy-
le ilgili bu bilgilere?” Bir karfl›laflt›r-
ma yoluyla yan›t verelim. Kafka, on-
y›llar sonra, onun üzerine nerdeyse
onun yazd›klar› denli derinlikli de-
¤erlendirmeler yapm›fl Blanchot’dan
ayr›ml› bir yazard›r. Blanchot özel
yaflam›n› özenle gizlemifltir. Yazd›¤›
yap›nt› ve denemelerden ibaret kal-
mak istemifl gibidir. Buna karfl›l›k,
Kafka’n›n yaflamöyküsü, özellikle
günceleri ve mektuplar› yüzünden
yap›t›n›n bir parças› haline gelmifl.
Güncelerinin ortaya koydu¤u özel
yaflam ile yap›t aras›ndaki yo¤un
iliflki Kafka’n›n nas›l bir kifli oldu¤u-
nun araflt›r›lmas›n› yap›t›n› daha iyi
anlamak için gerekli hale getirmifl-
tir. Janouch’un kitab› bu ba¤lamda
önemli bir kaynakça oluflturmakta-
d›r.
Janouch’un babas›yla Kafka ayn›
sigorta kurumunda çal›flm›fllar. Ja-
nouch babas› yoluyla tan›r Kafka’y›:
hayranl›kla okumufl oldu¤u Dönü-
flüm’ün yazar›n›. Karfl›s›nda bir bö-
cek de¤il insan vard›r. Kendisi gibi
Kafka’n›n da elektrik faturalar› yük-
lüdür, çünkü o da gece okuyup yaz-
On yafl›nda, iki k›z
maktad›r. Kitab› okudukça daha iyi
kardefliyle.
görürsünüz: gece ayr› bir âlemdir
Kafka için. Gün biter, karanl›k çö-
ker, Kafka’n›n masas›n›n bafl›na
oturmas›yla o tuhafl›klarla dolu im-
gelem dünyas›n›n kap›lar› aç›l›r.
Kafka gün ›fl›¤› alt›ndaki Kafka de-
¤ildir art›k: Gündüz Kafka, gece
Samsa. Elbette, “gündüz insan, gece
yazar” diyerek masumlaflt›rabiliriz
bu denklemi. Janouch, insanda ya-
zar›n izlerini arayacakt›r bir bak›ma.
Yazar her fleyden önce belirli bir
ya da birkaç dilin örgensel parças›-
d›r. Kafka Almanca yazar. Ancak
Prag’ta yaflayan bir Yahudidir. Üstü-
ne üstlük, ne Çekçesi güçlüdür, ne
de do¤ru dürüst ‹branice konuflabi-
lir. Almanca Kafka’n›n tek yurdudur
ama ruhsal / tinsel aç›dan as›l yurdu
mudur? Sanki Kafka’n›n güçlü kale-
mini güden etmen, yazd›¤› dilin öte-
sinde bir anayurt aray›fl› gibidir. Bel-
ki de bu yüzden, ‹sak Löwry yoluy-
la Yiddifl Tiyatrosu’yla kurdu¤u ilifl-
kide görece bir mutluluk yaflam›flt›r.
Osman Çakmakç›’n›n Türkçeye ak-
tard›¤› Mavi Oktav Defterleri’nde
flöyle bir bölüm var: “S›la özlemin-
den akl›n› yitirdi¤inden Dünya Fua-
r›’ndan al›n›p evine götürülen, kö-
yünde, çevresini saran kabile üyele-
rinin feryat figanlar› aras›nda gele-
nekler ve ödev gere¤i en vakur yü- ¤il, etken kiflisel özelliklerin bir ürü- ri, genifl el ayalar›, ince ve uzun za-
zünü tak›n›p Avrupal› seyircilerin nüydü.” Dili kullan›fl› Kafka’n›n öz- rif parmaklar› vard› Kafka’n›n. T›r-
hayran kald›¤› fleytanl›klarda bulu- ne, yani etken oldu¤u aland›r elbet- naklar› yass› ve kürek biçimindeydi;
nan, yani Afrika gelenek ve göre- te. Yazarken konufltu¤undan daha bo¤umlar› ve eklem yerleriyle belir-
neklerini sergileme görevini sürdü- da özenlidir Kafka. Kafka’n›n biçe- gin öne ç›k›yor, beri yandan eniko-
ren Zenci.” Bu yaz›nt› boyunca Ja- mini (üslubunu) inceleyen bir uz- nu bir zarifli¤i sergiliyordu.” Anlafl›-
nouch’un kitab›n›n d›fl›na ç›karak man›n “idari biçem” nitelemesi yap- lan, biçemi ellerine benzemektedir
bafl›m› belaya sokmaya niyetim yok t›¤›n› okumufltum. Ussall›k, görece Kafka’n›n.
ama söz konusu zenci betisinin Kaf- kuruluk, s›fat kullanmada özen, flai- Ancak o elleri babas›n›n yolundan
ka’n›n Almanca ile iliflkisini çok iyi ranelikten kaç›nma, so¤ukça betim- gitmek için kullanmaya hiç niyeti
anlatt›¤›n› düflünüyorum. leme gibi ö¤elerden oluflan bu biçe- yoktur. Oldukça varl›kl› ve baflar›l›
Kafka’n›n Almancas›na dikkat çe- mi Kafka’n›n hukukçulu¤una ba¤la- bir tecimenin o¤ludur Franz. Gel
ker Janouch: “Kafka’n›n Almancas› yanlar da vard›r. Kim bilir! Genifl ve gör ki, zenginli¤i küçümser: “Zen-
içteki gerilim dolay›s›yla insanda dar anlamda yasa ile bu denli u¤ra- ginlik dedi¤in nedir ki? Baz›lar› için
kaba bir izlenim b›rak›yordu. Kaf- flan bir yazar›n yasan›n dilini ustaca eski bir gömlek bile servettir. Baz›la-
ka’n›n konuflmas›ndaki kabal›k, kullanmas› tam bir tersinme (ironi) r›n›n da milyonlarca paras› vard›r,
onun ölçülü biçili ve özenle konufl- örne¤i olsun diyedir belki. “Konufl- öyleyken yoksul bilirler kendilerini.
ma iste¤inden kaynaklanmaktayd›. tu¤u dil de t›pk› ellerine benziyor- Zenginlik düpedüz görece bir fley-
Yani edilgen grup özelliklerinin de- du,” der Janouch. “‹ri ve güçlü elle- dir, doyum sa¤lamaz insana. Do¤ru-

NotosÖykü 31
 r›dan afla¤›ya, afla¤›dan yukar›ya ba-
KAFKA ¤›ml›l›klardan oluflan bir sistemdir.
Her fley ba¤›ml›d›r kapitalizmde,
her fley zincire vurulmufltur. Kapita-
Düflümde Kafka’y› gördüm: Andy Warhol’un kalemine yakalan-
lizm, dünyan›n ve ruhun belli bir
m›fl yüzünü. Bir masada tan›mad›¤›m genç bir adamla karfl› karfl›-
durumudur.” Aman bu sözleri küre-
ya oturuyorlard›. Kafka’n›n kollar› masan›n alt›na do¤ru sarkm›flt›.
selleflmeciler okumas›n! Yoksa yeni
Adam›n önünde aç›k bir kitap duruyordu. “Kafka’n›n bir okuru
bir dava açarlar.
olmal›,” dedim. “Belki de Gustav Janouch’tur,” diye düflündüm.
Belli ki, ça¤›n›n baflat dizgesiyle
Benim orada oldu¤umu anlamad›lar. Kim bilir! Düfl bu. Belki de bafl› hofl de¤il Kafka’n›n. Devrim,
görünmez adam olmufltum. Neler konufltuklar›n› iflitebilmek için düzeltim (reform) laflar›na da karn›
usulca masaya yak›nlaflt›m. Kafka kollar›n› masan›n üstüne koydu tokmufl gibi yan›t veriyor. Günlük
birden. Gördü¤ümden irkiliverdim. Elleri yoktu Kafka’n›n. “Art›k geliflmelerle ilgilenmezmifl gibi gö-
ne yazabiliyorum, ne de çizim yapabiliyorum,” dedi, so¤uk donuk rünüyor. Bir yandan Akl-› Maafl
bir sesle, yüzündeki ifadeyi hiç de¤ifltirmeden. Karfl›s›ndaki ada- dünyas›ndan kopmufl gibi davran›-
m›n yüzünde de herhangi bir k›p›rt› olmad›. Durgun tok bir sesle yor, öbür yandan bu dünyan›n te-
yan›t verdi: “Fark etmez! Ben de körüm.” mellerine sözleriyle dinamit koyu-
yor sanki. Janouch’un körpe zihnine
O¤uz Demiralp zarar vermemek için basitlefltirme
yoluyla konuflmaya çal›flsa da a¤z›n-
dan ak›yor ad› gibi kara kuflun a¤u-
su yaln›zca özel bir durumdur. ‹nsa- rine söylediklerine: “Korkunç bir su. Bu söyledikleri yetmiyormufl gi-
n› sahip oldu¤u nesnelere ba¤›ml› fley. (...) müthifl bir cinayet, insanla- bi, “Evet, insan ac›nacak durumda;
k›lar ve boyuna yeni kazançlarla, ye- r›n Kötü taraf›ndan kölelefltirilme- büyüyen kitleler ortas›nda günden
ni ba¤›ml›l›klarla bunlar›n elden ç›- sinden baflka bir sonuca yol açma- güne daha çok yaln›zl›¤a gömülüyor
k›p gitmelerini önlemek zorunda b›- yacakt›r. Bu do¤al bir fley. Evrende- çünkü,” diyor Kafka. Kötümserlikle
rak›r. Zenginlik maddeye dönüflmüfl ki en yüce, el sürülmekten en çok karamsarl›kta Kafka’n›n üstüne yok-
bir güvensizliktir sadece. Hem –an- kaç›n›lacak bir nesne olan zaman, o mufl anlafl›lan. Basit biçimde aç›kl›-
nemle babam›n hepsi, benim de¤il.” kirli ekonomik ç›karlar›n a¤› içine yor dünyada esti¤ini öne sürdü¤ü
Hadi bakal›m, gelin de anlat›n bu t›k›lacak. Böylelikle de yaln›z evre- kötülük kas›rgas›n›n nedenini: “Güç
kalenderce sözleri günümüzün nin kendisi de¤il, özellikle onun bir elde edilebilir görünen ahlaksal bir
gençlerine. Do¤al olarak, kimse ha- parças› olan insan afla¤›lanacak ve de¤er dururken yak›nda bulunan
mam böce¤ine dönüflmek istemiyor. haysiyetine leke sürülecek. Böyle cezbedici de¤ersiz bir nesneyi seç-
Ne ki, bütün tilkiler kaplan postuna Taylorlaflm›fl bir yaflam tüyler ürper- mesi, insano¤lunun tüm suçlulu¤u-
bürünmüfl, birbirinin peflinde dola- tici bir beladan baflka fley de¤il, öz- nun kökenini oluflturuyor.” Dikkat:
fl›yor. lenen zenginlik ve kazanç yerine yazd›klar›ndan hep kendini suçlu
Kafka tekdüze bir memur yaflam›- ba¤r›ndan sadece açl›k ve sefalet ç›- gördü¤ünü ç›karsad›¤›m›z ve Jano-
n› seçmifl. Sanmay›n ki mutludur, kacakt›r. Bu da bir ilerleme...” Vay uch’un aktard›¤›na göre, kötümser-
huzurludur. “... hayat›m› böyle büro vay! Kafka dünya düzeninin orta di- li¤inin günah say›lmas› gerekti¤ini
iflinde harcay›p tüketti¤im için ya- reklerinden birini, y›kmak istercesi- söyleyebilen Kafka bu kez suçu in-
nar dururum hep,” derken içtendir. ne yermifl! Ya anamalc›l›¤a de¤gin sano¤lunun üstüne y›k›veriyor.
‹lk bak›flta, bofl gezenin bofl kalfas› söyledikleri: “... fliflko adam çizimde Kafka’n›n karanl›k dünya görüflü-
flair Adler gibi olmak istedi¤i san›la- kapitalizmi temsil ediyor, bu ise pek nü birçok nedenle aç›klamaya çal›-
bilir. Asl›nda Kafka’n›n özledi¤i, el do¤ru say›lamaz art›k. fiiflko adam, flabiliriz elbette: Yahudili¤in ontolo-
ifli yapabilece¤i bir yaflam biçimidir, yoksullar› belli bir sistem çerçeve- jik sorunlar›n› içsellefltirmifl olmas›,
amatörce denedi¤i marangozluk, sinde sultas› alt›nda tutuyor. Ama aile yaflam›, çevresinde yükselen an-
bahç›vanl›k gibi. Ça¤c›l çal›flma bi- bu sistemin kendisi de¤il. Hatta sis- tisemitizm, döneminin h›zla bozul-
çiminin yabanc›laflmaya yol açt›¤›n› teme egemen kifli de de¤il. Tersine; makta olan siyasal / toplumsal ko-
ayr›msayanlardand›r Kafka. Kiflinin, fliflko adam zincire vurulmufl du- flullar›, vb. Bununla birlikte, Kaf-
dizgenin ads›z bir parças› olmakla rumda. Ama çizimde gösterilmiyor ka’n›n yaflama biçiminde, de¤erlen-
yetinmeyece¤i, ortaya ç›kard›¤› bu. Çizim bir bütünlük tafl›m›yor. dirmelerinde bilinçlice yap›lm›fl bir
ürünle özdefllenebilece¤i bir çal›flma Bu yüzden de baflar›l› say›lamaz. Ka- seçimin izlerini görmek de olanakl›.
istemektedir. Bak›n Taylorizm üze- pitalizm içten d›fla, d›fltan içe, yuka- Kapsar Hauser’den de öte, “Franz

32 NotosÖykü
Kafka gibi yaln›z” oldu¤unu söyle-
yen Kafka’n›n bu sözlerinde kendini
ac›nd›rma, yok yere yarg›lanm›fl iz-
lenimi yaratma amac› oldu¤u öne
sürülebilir. Baflka bir aç›dan bak›ld›-
¤›nda bu sözlerin bir meydan oku-
ma anlam›na geldi¤i de bence aç›k-
t›r. Aras›n›n iyi oldu¤u anarflistleri
“flen flakrak insanlar” diye betimler-
ken Kafka, dünya haline karfl› ç›k-
man›n yaflamdan zevk almama so-
nucu vermedi¤ini anlatmak iste-
mektedir. Bununla birlikte yaln›zl›-
¤›, yal›t›lm›fll›¤› nerdeyse siyasal bir
durufl olarak benimsemifl gibidir
Kafka.
Peki, böyle bir adam niçin yazar?
Kafka’n›n baflka bir metinde, “Ken-
dimi bir ifle vermezsem yitip gide-
rim,” diye yazd›¤›n› an›ms›yorum.
Öyleyse yazmak Kafka için dirimsel
bir gereksinimdir. Bir yandan yaza-
cak, öbür yandan karfl› cinsle porno
merak›ndan hayat kad›nlar›na, ni-
flanl›l›klardan k›sa süreli serüvenlere
uzanan renkli bir iliflki yaflayacakt›r.
Kalemi yazar›n bir uzvu olarak gör-
mesi tam Freud’a göre bir benzet-
medir. Kafka yaflamay› istemifltir.
Kafka hakk›nda as›l sorulmas› ge-
reken, yazd›klar›n› niçin yay›mlad›-
¤›d›r. ‹nsanl›k durumundan bu den-
li umudunu kesmifl görünen bir ki-
fli, insanl›¤›n geriye kalan›yla ileti-
flim kurma iste¤inin d›fla vurumu
olan yazd›klar›n› yay›mlama ifline
niçin kalk›fl›r? Kafka, baflta Max
Brod olmak üzere, dostlar›n›n yaz-
d›klar›n› elinden kaparak yay›mla-
d›klar›n› söyleyerek bu konuyu ge-
çifltirmek istedi¤i izlenimi verir ön-
ce. Ancak sözünü h›zla itiraf kipine
getirir: “... bakar›m sonunda benim
düpedüz kendim için yapt›¤›m ka-
ralamalar ya da e¤lence olsun diye
yapt›¤›m çiziktirmeler yay›mlan›p
ç›km›fl. ‹nsan olarak güçsüzlükleri-
min özel kan›tlar› bas›l›r, hatta sat›-
l›r da, çünkü baflta Max Brod olmak
üzere dostlar›m yazd›klar›m› sanat-
sal ürünlere dönüfltürmeyi kafalar›-
na koymufllard›r bir kez, ben de yal-
n›zl›¤›m›n söz konusu belgelerini
yok edecek gücü gösterememiflim-
dir. (...) Gerçekte o kadar rezil ve
yüzsüz biriyimdir ki, yaz›lar›m›n ya-
y›mlanmas›na ben kendim de katk›-
da bulunuyorum. Güçsüzlü¤ümü
ba¤›fllatmak için çevreyi oldu¤un-
dan güçlü göstermeye çal›fl›yorum.”
Bildi¤imiz gibi, Kafka bu ikilemi
ömür boyu yaflam›flt›r. Max Brod’a
b›rakt›¤› ölüm öncesi sözünde yaz-
d›klar›n› yay›mlamas›n› de¤il, yak-
mas›n› istemifltir. Bana kal›rsa,
Brod’un yazd›klar›n› yakmayaca¤›n›
bile bile istemifltir bunu.
Kafka’n›n yaz›s›n› gün ›fl›¤›na ç›-
kartt›ran etmen nedir? Kafka, insan-
l›¤› yukar›da al›nt›lad›¤›m›z gibi
suçlad›ktan sonra insan›n baflka tür-
lü davranabilece¤ini de söyler.
“Cennetten kovulmas›, bu konuda
özgürlü¤ünün kan›t›d›r,” tümcesiyle
tamamlar düflüncesini. Tok ve kesin
bir ifadedir bu. Dikkat: Kafka kutsal
betiklerin günah diye sundu¤u edi-
me sahip ç›kmakta, “maruz kald›¤›-
n›” öne sürdü¤ü Tarihi yeniden kur-
gulamay› için için istemektedir san-
ki. Yazar›n misyonunu tan›mlay›fl›
bu düflüncesine ba¤l›d›r: “Bir ozan›n
görevi, soyutlanm›fl (bence yal›t›l-
m›fl demek daha do¤rudur, O.D.)

Georges Bataille dum: Oysa flimdi doyum halinde olabilmeyi ister-

•••
Yazarlar içinde, belki de en aç›kgöz olan› Kafka’yd›:
En az›ndan, hiçbir zaman oyuna gelmedi!.. Öncelikle
flunu belirtmeliyiz: Ça¤dafl yazarlar›n pek ço¤unun
aksine, yapmak istedi¤i fley yazarl›kt›. ‹stedi¤i edebi-
yat›n, bekledi¤i doyumu vermeyece¤ini anlad›¤› hal-
de hiçbir zaman yazmaktan vazgeçmedi. Edebiyat›n
onu hayal k›r›kl›¤›na u¤ratt›¤›n› söyleyemeyiz.
•••
Kafka’n›n anlatt›¤› egemen bir hayat de¤ildir; tam
tersine o, heveslerinin en doludizgin oldu¤u anlara
var›ncaya de¤in hüznü dayat›r hayat›na. Dava ve fia-
to’daki erotizm aflks›z, arzusuz, güçsüz bir erotizm-
dir; her ne olursa olsun uzak durulmas› gereken bir
çöldür sanki. Ne var ki her fley iç içe geçmektedir.
1922 y›l›nda Kafka Günlük’üne flunlar› yazar: “Doyu-
ma ulaflt›¤›mda, doyuma ulaflmam›fl olmay› istiyor-
dum; yüzy›l›n ve gelene¤in bildi¤im bütün imkânla-
r›n› kullanarak kendimi doyumsuzlu¤a sürüklüyor-
dim. O zamanlar hep doyumsuzdum, hatta kendi
doyumsuzlu¤umdan bile. Bu gülünç durumu biraz
sistemlefltirerek yeni bir gerçeklik yaratmamak iflten
bile de¤ildi. Zihnimdeki zay›fl›k çocuksu, çocuksulu-
¤unun bilincinde bir oyunla bafllad›. Örne¤in, yü-
zümde tik varm›fl gibi yap›yordum, kollar›m› bafl›-
m›n arkas›na kavuflturup dolafl›yordum; bunlar i¤-
renç çocukluklard› ama etkili oluyorlard›.”
•••
Franz Kafka’n›n anlat›lar›ndaki toplumsal nitelik, an-
cak ve ancak genel bir gösterim çerçevesinde kavra-
nabilir. fiato’yu “ayla¤›n destan›” ya da “ezilen Yahu-
dinin destan›” olarak görmek; elbette tümüyle yanl›fl
say›lacak de¤erlendirmeler olmaz. Böyle bir yakla-
fl›mdan yola ç›kan Carrouge, komünistlerin Kafka’ya
karfl› düflmanca tutumunu ele al›r: “Kafka’n›n, baflka
yazarlar gibi kendini kapitalist cehennemi anlatmak-
la s›n›rlad›¤›n› düflünseydik, onu bir ç›rp›da karfl›
devrimcilik suçlamas›ndan kurtarabilirdik.”
Georges Bataille, Edebiyat ve Kötülük
Çeviren Ayflegül Sönmezay

NotosÖykü 33
ölümlüyü sonsuz yaflam içine yer-
lefltirmek, rastlant›sall›¤› yasall›k içi-
ne çekip almakt›r. Peygamberlere
özgü bir misyonu vard›r ozan›n.”
Kafka’n›n, ça¤›m›z›n cici yazarlar›-
n›n ruhsal gereksinimlerini paylafla-
rak ün ve para kazanmak, s›n›f atla-
y›p “celebrities” aras›na kat›lmak
için yazd›¤›n› düflünmek gülünç
olur. Kafka’n›n kalemini güdüleyen
ve yeden, kiminin çocukça bulabile-
ce¤i bu “misyon” duygusudur.
Blanchot, Kafka’n›n nerdeyse yeni
bir Kabbala yazma iste¤ini tafl›d›¤›n›
öne sürer. Blanchot’nun yaz›s›
önünde sayg›yla e¤ilerek, Kafka’n›n
neden yazd›¤›n›n felsefesini yapma-
ya burada kalk›flmayal›m. Ancak ke-
sin olan, Kafka’n›n yaz›/n/›n gücü-
ne, büyüsüne umutsuzca inand›¤›-
d›r. Yazmak / yay›mlamak onun için
özgürlük etkinli¤i, insanlar›n tinsel
anayurtlar›n› yitirdiklerini düflün-
dü¤ü yeryüzünde onun yapabilece¤i
tek fleydir.
Bu aflamada safça sormak hakk›-
m›z vard›r: anlafl›l›r fleyler anlatmak
varken, neden böyle yazm›fl Kafka?
Neden baz› Bat›l› yorumcular›n
“sayr›l imgelem” (morbid imaginati-
on) ürünü dedikleri bir yap›nt› dün-
yas› kurmufl? Bu konuda binlerce
sayfa yaz›lm›fl, daha da yaz›lacak.
Ben, Kafka’n›n Picasso’nun resim sa-
nat› hakk›nda Janouch’a söyledi¤i-
nin kendi yaz›n sanat› için de geçer-
li oldu¤u kan›s›nday›m: “Kendileri-
ne yol bulup bilincimizden içeri s›z-
mam›fl deformasyonlar› resme geçi-
riyor yaln›zca. Sanat bir saat gibi ön-
de giden bir aynad›r –bazen.” Kaf-
ka’n›n deformasyon ustal›¤›nda Pi-
casso’yu geçti¤ini, okuyan› alt üst
etti¤ini söylerseniz, pek haks›z say›l-
mazs›n›z. Janouch’un Dönüflüm üze-
rine söyledi¤i de bu yönde:
“Dönüflüm tüyler ürpertici bir tasa-
r›m.” (Bence imgelem demek daha
do¤ru olur. O.D.) Kafka’n›n bu söze
yan›t› ak›llar› daha da kar›flt›racak
türden: “Düfl, üzerindeki örtüyü
kald›r›p gerçe¤i a盤a ç›kar›r, tasar›-
m›n (imgelemin, O.D.) yan›na yak-
34 NotosÖykü
laflamad›¤› gerçe¤i. Yaflam›n kor-
kunçlu¤u bu –sanat›n insan› sarsan
yönü.”
Bir Frans›z yaz›n dergisinde, Kaf-
ka’n›n kentinden, giderek mahalle-
sinden ayr›lmadan ça¤c›l (modern)
yaz›n› kurdu¤u yönünde bir yorum
okumufltum. Bu yoruma kat›lmakla
birlikte flunu eklemek isterim: Kaf-
ka’n›n ça¤›n› kavramas› için gezgin
olmas› gerekmezdi. Düzen en kuytu
köflelerde de ayn› düzendir. Düzen
her yerden önce içimizde kurulur.
Kafka bunu ayr›msam›flt›r. Kurdu¤u
yaz›n›n, daha do¤rusu kendi yaz›n›-
n›n amac› ça¤c›ll›¤a uslu cici bir kat-
k› yapmak de¤il, onu sarsmak, yö-
nünü de¤ifltirmektir. Kafka bugün
evrensel kültürün bir parças› olmufl,
“kafkaesk” sözcü¤ü günlük dile gir-
mifltir ama ne, ne denli de¤iflmifltir?
Belçika’da kamu yönetimiyle ilgile-
nen bakanl›¤›n kap›s›n›n önüne
Kafka endeksi diye kum saati gibi bir
fley koymufllar. Amaç kamu hizme-
tinde k›rtasiyecili¤in ne denli azald›-
¤›n› ölçmekmifl. Bu bile önemli di-
yeceksiniz! Daha da önemli olan
dizgenin Kafka’y› muhatap almak
zorunda kalmas›d›r. Nedir, bu ko-
numda olan her yazar›nki gibi Kaf-
ka’n›n yap›t› da kültürel meta kisve-
sine hapsedilmek, birkaç izle¤e ya
da imgeye indirgenmek gibi tehdit-
lerle iç içe yaflamaktad›r. Ça¤c›l kül-
tür dünyas› Kafka’y› bir ikon, bir
“imaj” haline getirmifltir. Bu aç›dan
bak›ld›¤›nda, her fleyi suland›ran
günümüz tüketim toplumu kültür
dizgesinin gerçek Kafka ya da Kaf-
ka’n›n gerçe¤i ile okurlar›n aras›na
imajdan oluflan bir duvar örerek
Kafka’y› uzakta tutma biçiminde bir
savunma stratejisi izledi¤i öne sürü-
lebilir. Kafka’n›n yap›t›n› kuflatan
kültürel kal›plar, koflulland›r›lm›fl
okurlar yaratmakta; o yap›ta on alt›,
on yedi yafl›ndaki gencin safl›¤›yla
yaklaflma olanaklar› azalmaktad›r.
Elefltirel boyutu gittikçe zay›flayan
ça¤c›l kültür dünyas›n›n (belki de
buna kültür endüstrisi demek daha
do¤ru olur) amac›n›n, Kafka’y›, kar-
fl› ç›kt›¤› düzenin süsü haline getir-
mek oldu¤u da düflünülebilir. Ya-
z›klanmaya gerek yok. Gerçekçi ol-
mal›y›z. Ça¤›m›zda birçok büyük
yap›t ayn› durumdad›r. Birinin de-
di¤i gibi, baflyap›tlar›n okuru çok,
s›rdafl› azd›r. Ancak büyük yap›tlar
hangi kisve alt›nda piyasaya ç›kar-
larsa ç›ks›n, kendilerine kapanm›fl
olarak dolafl›rlar, kap›y› aç›p hangi
okuru kafese alacaklar›n› çok iyi bi-
lirler, o okurlar› ararlar. Kafka’n›n
Benjamin’i, Blanchot’yu, Löwy’yi
buldu¤u gibi bulurlar. Belki de Kaf-
ka’y› yazd›ran umut bu sessiz bilgi-
den kaynaklanm›flt›r.
Biliriz: Kafka yazd›klar›nda bir
türlü bitmek bilmeyen, bitti¤ini san-
d›¤›m›z anda yeniden bafllayan bir
yarg›lama sürecini anlat›r sanki.
Kimdir yarg›layan? Yarg›lanan kim-
dir? Kafka’n›n anlatt›klar›n›n görü-
nürdeki anlam›na bak›l›rsa, arkas›n-
da Kafka’n›n kendisini gördü¤ümüz
ortak öznedir yarg›lanan. Ça¤›m›z›n
dizge karfl›s›nda silik, güçsüz bireyi-
dir. Buna karfl›l›k, Kafka’n›n yap›tla-
r›nda Tutunmayanlar’›n düflünün
gerçekleflti¤ini, o günahkâr (!) özne-
nin yarg›çlar› yarg›lad›¤›n› söyleyen-
ler de vard›r. Baflka bir deyiflle, o gü-
nahkâr, güçsüz, suçlu öznedir as›l
yarg›ç; ‹sa’y› tersinden okumak ge-
rekir.
Hangi kesim hakl›d›r? Bu soruyu
yan›tlamak için Kafka’n›n yap›tlar›-
n›n içine girmek, belki de yarg›lan-
may› göze almak gerekecek. Jano-
uch’un kitab›n›n Kafka’n›n yazd›k-
lar›n› tamamlad›¤›n›, onlar› daha iyi
anlama çabas›na destek sa¤lad›¤›n›
öne sürmüfltüm. Kafka’y› okuma s›-
ras› aç›s›ndan Janouch’un kitab›
böylece sona yerlefltirilse bile Kafka
üzerine yap›labilecek bir inceleme-
de bafla al›nabilir. Buradan ç›karak
Kafka’n›n dünyas›na girilebilir. An-
cak bu ifl yüreklilik ister. Düflünse-
nize bir: o koyu sisin içine girecek,
k›s k›s gülen karalt›yla karfl› karfl›ya
kalabileceksiniz. Aman dikkat! Siz
siz olun, kuflluk yap›p, Kafkaeske
yakalanmay›n. c
 Kafka ve Prag
Prag’›n Kafka’n›n varoluflunda giderek bir al›n yaz›s›na dönüfltü¤ünü,
çekip gitmek istese de ondan kurtulamad›¤›n›, henüz on dokuz yafl›ndayken
Oskar Pollak’a yazd›¤› mektupta söyledi¤i gibi, “kentin c›rnaklar›n› etinde
hissetti¤ini’’ düflünüyordum Prag günlerim boyunca.
Nedim Gürsel
V
aroluflu bir kentle özdefllefl-
mifl yazarlar›n bafl›nda gelir
Kafka, hayat›n›n son alt›
ay›n› geçirdi¤i Berlin’i saymazsak k›-
sa ömrünün neredeyse tümünü tü-
ketti¤i Prag, Duvar’›n y›k›lmas›ndan
sonra çok de¤iflti ama Kafka’n›n b›-
rakt›¤› izler tümüyle silinmedi.
Kentlerle yazarlar›n maceras›n› an-
latt›¤›m ‹zler ve Gölgeler’i yazarken
bu izlerin pefline düflmüfl, Prag’› bi-
raz da Kafka’n›n iç dünyas›yla bir-
likte keflfetmeye, tan›maya çabala-
m›flt›m. Yazar›n do¤du¤u ev Jan
Hus’un heykeline bakan eski Prag
evlerindendi, kentin barok mimari-
sine de pek uygun düflmüyordu
aç›kças›. Çevredeki yap›lar›n ço¤u
gibi y›kan›p ar›nmam›fl, ön cephesi
bile onar›lmam›flt›. Fazla albenisi ol-
mayan, kül rengi bir tafl yap›yd› di-
yece¤im, üç katl› ve kasvetliydi. Du-
varda yazar›n bir büstü vard›,
1883’te bu evde do¤du¤unu belir-
ten ibarenin üzerinden yüzünü ala-
na do¤ru çevirmifl, eski kentin dar
sokaklar›na bak›yordu, Kavafis’in
ünlü fliirindeki gibi o sokaklar›n la-
birentinde yolunu yitirmifl, o sokak-
larda yafllanm›flt› sanki. Daha do¤-
rusu yafllanamadan, etkisinden bir
türlü kurtulamad›¤› babas› Her-
mann Kafka ve onu yeterince koru-
yamayan annesi henüz hayattayken,
en verimli ça¤›nda Prag’dan uzak bir
sanatoryumda dünyaya veda etmifl-
ti. Bu kentinden ilk ayr›l›fl› de¤ildi
belki, yak›n dostu Max Brod’un eflli-
¤inde Berlin’den gelmiflti Avustur-
ya’daki o sanatoryuma, ama yine
Kavafis’in fliirindeki gibi, “hayat›n›
bu köflede y›kt›¤› için onu dünyan›n
her yerinde y›km›fl” say›l›rd›. Tedir-
gin ve uyumsuzun biriydi zaten. Ya-
flasa ne olacakt›? Veremin de yard›-
m›yla erken göçüp kurtulmufltu bir
bak›ma. Hem toplum d›fllam›flt› onu
hem yak›n aile çevresi. Gregor Sam-
sa gibi bir hamamböce¤iydi, bugün
bir müze bile olmayan o kasvetli
evin bir köflesinde, kendi halinde
yaflayan, herkesten, k›z kardefllerin-
den bile korkan. Öldü¤ünde k›rk
bir yafl›ndayd›. Yaln›z yaflam›fl, çile
çekmifl, de¤eri sonradan anlafl›lan
benzersiz bir yap›t b›rakm›flt› ard›n-
da. Yirminci yüzy›l›n tüm trajedile-
rini, en az›ndan üç k›z kardefli ile
“hayat›n›n kad›n› Milena Jesens-
ká”y› yakacak Nazi cehennemini
önceden sezmiflçesine umutsuzlu¤a
kap›lm›fl, sa¤l›¤›nda yay›mlanan bir-
kaç küçük kitap d›fl›nda elyazmas›
olarak b›rakt›¤› romanlar›n› ve gün-
lü¤ünü yok etmesini istemiflti can
yoldafl› Max Brod’dan. Evet, Dr.
Franz Kafka’dan, 1883-1924 y›llar›
aras›nda bu kentte yaflam›fl, Prag’›n
sokaklar›n› arfl›nlamaktan hiç yorul-
mam›fl, tatil ya da tedavi amac›yla,
bir de sevgilileriyle ç›kt›¤› k›sa yol-
culuklar d›fl›nda (Dora Diamant’›n
sevecenli¤inde ömrünün son alt›
ay›n› geçirdi¤i Berlin hariç) hep
Prag’da yaflam›fl bu “y›lg›n” yazar-
dan, bu “ça¤ kaçk›n›”ndan kalan iz-
leri sürmüfltüm.
Yaln›zca do¤du¤u ve çocuklu¤u-
nun geçti¤i ev de¤il, oturdu¤u evle-
rin tümü ayaktayd›, Duvar y›k›lm›fl,
kentin merkezindeki konutlar›n de-
¤eri artm›fl, nas›lsa Kafka’n›n evleri
bu de¤iflimin d›fl›nda kalm›flt›. U¤-
rad›¤› kahveler, çal›flt›¤› sigorta flir-
keti, spor yapt›¤› yüzme havuzu ile
gezintiye ç›kt›¤› Vltava’n›n eski r›h-
t›mlar› da yerli yerindeydi. Bohem-
yal› bir Yahudi aileden gelen Franz
Kafka’n›n Alman dilinde yazd›¤›n›,
Çeklerin gözünde bir Alman, Al-
manlar›n gözünde bir Yahudi, Ya-
hudilerin gözünde ise bir Çek oldu-
¤unu, bu nedenle herkes taraf›ndan
d›flland›¤›n›, babas›n›n otoriter kifli-
li¤i alt›nda ezildi¤ini, sürekli bir
korku, bir endifle içinde yaflad›¤›n›
biliyoruz. Bu korkunun, yabanc›lafl-
man›n, yaln›zl›k aray›fl›n›n, derin
umutsuzlu¤un izdüflümlerini yal-
n›zca duygusal iliflkileriyle yap›tla-
r›nda de¤il, bir ölçüde yaflad›¤›
kentte de bulmak mümkündür. Ne
var ki, Kafka’n›n yap›tlar›nda
Prag’›n do¤rudan de¤il, yazar›n
dünyas›n›n bir alegorisi olarak do-
layl› bir biçimde yer ald›¤›n› söyle-
yebiliriz. ‹flte bu alegorinin ilk u¤ra-
¤›nda, Café Louvre’da, Kâmuran fii-
pal’in çevirisinden bir kez daha
okumufltum Bir Savafl›n Tasviri’ni.
Çünkü Kafka’n›n yaln›zca bu kita-
b›nda Prag, sokaklar›, köprülerinde-
ki kabartma heykelleri ve meyhane-
leriyle gerçekçi bir biçimde betimle-
niyordu. O da ancak ilk bölümde,
çünkü hemen kendine özgü bir
dünya yarat›yordu yazar, hayal gü-
cünün ürünü kendi peyzaj›na çeki-
yordu okuru, yaln›zca karanl›k bir
ormanda de¤il, iç içe geçen de¤iflik
öykülerin aras›nda da yolunuzu yiti-
NotosÖykü 35
riyordunuz. Ne var ki, evin hizmet-
çisi taraf›ndan “gecenin içine sal›-
nan” iki kafadar›n Prag serüveninde,
Kafka’n›n kente bak›fl› tüm ayr›cal›-
¤›yla öne ç›k›yordu.
“Düflüncelerim o anda birbirine
kar›fl›yordu, çünkü Moldau (Vlta-
va’n›n Almanca ad›) ile öte yakadaki
semtler ayn› karanl›k içerisinde se-
rilmifl yat›yordu. Karfl›da birkaç ›fl›k
yan›yor ve kendilerinden tarafa ba-
kan gözlerle oynuyordu. Aradaki
yolu geçerek ›rmak korkulu¤una
vard›k ve burada durduk. (...) Gece
vakti bir ›rmak bafl›nda dikilince,
çokluk yap›ld›¤› gibi durup durur-
ken iç geçirdim, ama sonra yola de-
vam edecek oldum. Ne var ki Tan›-
fl›m suya bak›yor ve k›m›ldam›yor-
du. Derken daha çok sokuldu kor-
kulu¤a, ayaklar› gelip demire da-
yand›. Dirseklerini korkulu¤a yasla-
y›p, aln›n› ellerine gömdü. Peki son-
ra m›? Sonra ben üflüyordum, palto-
mun yakas›n› kald›rmadan yapama-
d›m. Tan›fl›m ans›z›n gerindi; s›rt›,
omuzlar› ve boynu hep birden kat›l-
d› gerinmeye; gergin kollar› üzerin-
de dinlenen belden yukar›s› korku-
luktan ileri taflt›.”
Belki lanetli bir kentti Prag, simyac›lar›n, büyücüle-
rin, karanl›k bak›fll› cellatlar›n kentiydi. Hatta bu
yüzden, bafllarda b›rak›p gitmek istemiflti do¤up bü-
yüdü¤ü, ilk aflklar›n› yaflad›¤›, köprüleri ile kemerli
geçitlerini, dar sokaklar› ile kasvetli avlular›n›, du-
manl› kahvelerini, genelevlerini ezbere bildi¤i kenti.
Ama Prag peflini b›rakmam›fl, sonunda bo¤mufltu.
Anlat›c›n›n Tan›fl diye adland›rd›- bi oturuyorduk,” diye yazar Kafka.
¤›, karl› Prag gecesinde yan›ndan “Yan yanayd›k, ama birbirimizden
ayr›lmayan, ay ›fl›¤›nda ince, uzun hiç de hofllanm›yorduk; ne var ki
gölgesi “s›r›k gibi” uzayan bu tuhaf birbirimizden fazla da uzaklaflamaz-
kifli, yazar›n benzeridir bir bak›ma. d›k, çünkü kesin ve sa¤lam duvarlar
‹çinde tafl›d›¤›, ona ac› ve suçluluk vard› çevremizde.”
duygusu veren cinidir. Nereden mi Prag’›n Kafka’n›n varoluflunda gi-
ç›kar›yorum bunu? Ondan kaçmak, derek bir al›n yaz›s›na dönüfltü¤ü-
kurtulmak isteyiflinden: nü, çekip gitmek istese de ondan
“Kaçacakt›m ve bu pek kolay ola- kurtulamad›¤›n›, henüz on dokuz
cakt›. Az sonra sola, Karel Köprü- yafl›ndayken Oskar Pollak’a yazd›¤›
sü’ne k›vr›l›rken, ben sa¤a Karel So- mektupta söyledi¤i gibi, “kentin c›r-
ka¤›’na atacakt›m kendimi. Sokak naklar›n› etinde hissetti¤ini’’ düflü-
e¤ri bü¤rüydü ve karanl›k kap›lar, nüyordum Prag günlerim boyunca.
henüz aç›k meyhaneler vard› bura- Bir gün, odas›n›n penceresinden Es-
da.” ki Kent Meydan›’na bakarken, ya-
Öykünün sonuna do¤ru, tekrar n›ndaki ‹branice ö¤retmeni Fried-
kente döndüklerinde, “Yukar›daki rich Thieberger’e söyledikleri geli-
tepede küçücük bir odada oturur gi- yordu akl›ma: “‹flte flu liseye gittim,

Michael Löwy ama sempatisini koruyordu (en az›ndan Janouch’un

•••
Kafka’n›n sosyalist e¤ilimleri çok erken kendini gös-
termifltir. Gençlik arkadafl› ve liseden dostu Hugo
Bergmann’a göre genç Kafka görüfllerini sergilemek
için ceketinin yaka deli¤inde k›z›l bir karanfil tafl›-
yordu. Okuldaki son y›llar›nda (1900-1901) dost-
luklar› biraz so¤umufltu, çünkü “onun sosyalizmi de
benim Siyonizmim çok güçlüydü.” Bu anlaflmazl›klar
Germen milliyetçili¤i karfl›s›nda ayn› flekilde tepki
göstermelerini engellemez. Her ikisinin de dahil ol-
du¤u Prag’daki Alman Ö¤renciler Birli¤i’nin bir top-
lant›s›nda, tören s›ras›nda Wacht am Rhein okunur-
ken iki arkadafl aya¤a kalmazlar ve bu tav›r derhal
kap› d›flar› edilmelerine yol açar...
•••
“Kropotkin’i unutma”yan Kafka 1913’ten itibaren
Pragl› anarflistlerin faaliyetlerine kat›lmaya son verdi
notlar›nda bu ileri sürülmektedir). Kafka’n›n dikkati
giderek daha çok Yahudili¤e ve belli ölçüler içinde
Siyonizme yönelecektir. Onu Siyonizme çeken ö¤e-
lerden biri, Filistin’de Yahudi öncülerin (halutzim)
kurdu¤u k›rsal topluluklar›n toplumsal deneyimidir:
Kibbutzculuh.
•••
Kafka bir “anarflist” de¤ildi elbette, ama romantik ve
liberter kökenli antiotoritarizm onun bütün roma-
nesk eserini, baba otoritesinden ve kiflisel otoriteden
idari ve anonim otoriteye götüren iktidar›n büyüyen
evrenselleflme ve soyutlama hareketi içinde kat eder.
Elias Canetti’nin gayet iyi gözlemledi¤i gibi: “Bütün
flairler aras›nda en büyük iktidar uzman› Kafka’d›r.
O, iktidar› bütün veçheleriyle yaflam›fl ve flekillendir-
mifltir.”
Michael Löwy, Franz Kafka, Boyun E¤meyen Hayalperest
Çeviren Ifl›k Ergüden

36 NotosÖykü
sonra, biraz ilerideki üniversiteye.
‹flyerim de bak›n biraz solda, tam
flurada gördü¤ünüz yap›. Tüm haya-
t›m bu küçük daire içinde geçti.”
Dairenin, bu k›s›rdöngünün d›fl›na
ç›k›labilmesi için ne kadar zorland›-
¤›n›, iki kez niflanlan›p bir türlü ev-
lenemedi¤i Felice Bauer’i görmek
u¤runa defalarca gidip geldi¤i Ber-
lin’in Prag’a bir alternatif olufltura-
bilmesi için nelere katland›¤›n›, ora-
dan ailesine gönderdi¤i mektuplar
sayesinde ö¤reneli çok olmam›flt›.
Prag’› b›rak›p Berlin’e tafl›nman›n
orada kendisini çok genç ve sevecen
bir kad›n beklese de neden “Napol-
yon’un Rusya seferi kadar güç’’ ol-
du¤unu ise hâlâ anlayabilmifl de¤il-
dim. Çünkü Kafka’n›n, gençlik y›lla-
r›ndan beri, hiçbir zaman Prag’a tut-
kuyla ba¤lanmad›¤›na, ne var ki
içindeki cinden kurtulamad›¤› gibi
bu büyülü kentten vazgeçemedi¤i-
ne, bir bak›ma ona mecbur oldu¤u-
na inan›yordum. Babaya Mektup’ta
yazd›¤› gibi, oturdu¤u koltuktan
dünyaya hükmeden baba figüründe
cisimleflen, yaln›zca siyasi de¤il ata-
erkil aile otoritesini de simgeleyen
fiato’dan kurtulmak pek kolay de¤il-
di yazar için. Oysa, uzak ülkelerin
özlemiyle yan›p tutuflan, ne var ki
ç›kt›¤› denizafl›r› yolculu¤u yar›da
b›rak›p ilk f›rsatta Paris’e dönen Ba-
udelaire gibi, Kafka da “Any where
out of the world’’ derken okyanusa
yelken açm›yor, gece odas›nda ya-
payaln›z, lambas›n›n ›fl›¤›nda kendi
dünyas›n› yarat›p oraya s›¤›n›yordu.
Belki lanetli bir kentti Prag, simyac›-
lar›n, büyücülerin, karanl›k bak›fll›
cellatlar›n kentiydi. Hatta bu yüz-
den, bafllarda b›rak›p gitmek iste-
miflti do¤up büyüdü¤ü, ilk aflklar›n›
yaflad›¤›, köprüleri ile kemerli geçit-
lerini, dar sokaklar› ile kasvetli avlu-
lar›n›, dumanl› kahvelerini, genelev-
lerini –evet, arkadafllar›yla kimi za-
man hoflça vakit geçirdi¤i genelevle-
rini bile– ezbere bildi¤i kenti. Ama
Prag peflini b›rakmam›fl, zay›f ve ko-
runmas›z bir bebek gibi onu kollar›-
na alm›fl, sar›p sarmalam›fl ve so-
nunda bo¤mufltu. Yap›tlar›nda, dedi:
özellikle de ölümünden sonra Max ‘Biliyor musunuz, bir kent de¤il
Brod’un yay›mlad›¤› romanlar›nda buras›, zaman›n engebelerinde dal-
da bu bo¤uncun öne ç›kt›¤› görülür. galanan okyanus dibi. Gördü¤ünüz
Amerika ad›yla yay›mlanan yar›m flu yuvarlak kayalar asl›nda tutkula-
kalm›fl roman›nda ise, bir baflka ül- r›m›z ve so¤umufl düfllerimiz. Bir
keye gidip oraya yerleflme iste¤i, sualt› dalg›c› gibi dolafl›yoruz arala-
gençli¤inden beri içini yakan bu öz- r›nda. Belki çok ilginç ama, sonun-
lem, hiçbir kuflkuya yer b›rakmaya- da insan havas›zl›ktan bo¤ulur gibi
cak biçimde kendini belli eder. oluyor. Yukar›ya ç›kmazsa kan ba-
Kafka’n›n Prag’› terk edip baflka s›nc›ndan ci¤erleri patlayabilir. Bir
bir kente yerleflme tasar›s›n›, kendi zaman ben de oturdum burada. Git-
yazd›klar›ndan çok, bize sonradan meliydim. Olmad›.’”
anlat›lanlardan biliyoruz. Örne¤in Max Brod’a da, birkaç kez,
birlikte kentin alt›n› üstüne getir- Prag’da bunald›¤›n›, bu kentte hiç-
dikten, kiliselerine girip ç›kt›ktan, bir gelece¤inin olmad›¤› için çekip
sokaklar›n› arfl›nlay›p köprülerini gitmek istedi¤ini söyler. Ne var ki,
geçtikten, tepelerine t›rmand›ktan bu “lanetli kent” Kavafis’in fliirinde-
sonra Janaouch’un Kafka’ya atfetti¤i ki gibi peflini b›rakmaz. Baflka de-
flu sözlerden: niz, bir baflka yol yoktur. c
“Karel Köprüsü’nden Vltava’n›n
sol yakas›na geçerek
Mala Strana’n›n ku-
lelerinin gölgesinde Roman Karst
dolaflt›k. Sonra Sak-
sonlar Soka¤› bo- •••
yunca yürüyüp Bü- An›lan bu iki yazar üzerine dikkatle e¤ilmek
yük Manast›r Mey- gerekir. Kafka ve Gogol, haklar›nda say›s›z ki-
dan›’na geldik, ora- tap ve inceleme bas›lm›fl olmas›na karfl›n bir
dan da, darac›k Pro- gizem yuma¤›yla sar›l›d›r. ‹kisinin de yazd›kla-
r›n› yok etmek gibi bir e¤ilimi vard›. ‹kisinin
kopska Soka¤›’na
de yaflamlar› trajikti, ikisi de ellisine varmadan
sapt›k. Yumurta pa-
öldü. Rus yazar›n ölümü gizemli ve al›fl›lma-
zar›n›n içinden ge-
d›kt›, Kafka’n›n bir öyküsünden al›nm›fl gibiy-
çip Bretislavova So-
di: Gogol, tam Kafka'n›n kahramanlar›ndan, tat
ka¤›’n› yürüyerek ald›¤› “yeme¤i bulamad›¤›ndan” açl›¤› seçen sa-
Aziz Jan tepesinin natç› gibi, ölümünden birkaç gün önce yeme¤i
genifl basamakl› kesmifltir. Bu benzerlikler insanda karfl›laflt›rma
merdivenlerini t›r- iste¤i uyand›r›yor –ama e¤er verimsiz fikir yü-
mand›k. Oradan da rütmelerden kaç›nmak isteniyorsa, bu talihsiz
Nerudova boyunca denemeye yeltenmemek daha ye¤dir. Buna
dümdüz afla¤›ya, karfl›l›k bu iki yazar›n yaratma yöntemlerinde-
Mala Strana’daki ki ve deneyimlerini yaz›na aktarmadaki kimi
tramvay dura¤›na kesiflme noktalar› aç›k ve ayd›nlat›c›d›r. Onla-
dek indik. Kafka r›n imgelerinde hep benzer çat›lar görülür.
köprüdeki heykeller Oyunlar› bize –hiç de¤ilse d›flar›dan bakt›¤›-
hakk›nda bilgi verdi m›zda–, kaypak bir imgeleme olarak adland›r›-
bana, ayr›nt›lar›n› lan düzene¤in deviniflini gözleme olana¤› ver-
gösterdi. Dükkânla- mektedir.
r›n tabelalar›na va- Roman Karst, “Kafka Ve Gogol – Gerçekli¤i Olan
r›ncaya dek her fleyi ‹mgeler ve ‹mgeleri Olan Gerçek”
biliyordu. Sonra ba- Çeviren Turgay Kurultay
na dönerek flöyle
NotosÖykü 37
Kafka, Brod, Ester Hoffe ve k›z›
Ester Hoffe, Max Brod’dan kalanlara k›rk y›l boyunca gözü gibi bak›yor. Sonra...
Kafka’y› bilmeyen yok. Kafka’y› bilenlerin ço¤u Max
Brod’u da biliyor. Ester Hoffe’yi kim biliyor? Tel Aviv’de,
Spinoza Soka¤›’ndaki komflular› d›fl›nda bir ay öncesine
dek kimsenin haberi yoktu böyle birinin yaflam›fl oldu-
¤undan. Peki, kimdir Ester Hoffe? Max Brod’un sad›k sek-
reteri.
1939 y›l›n›n Prag’›, kentin Nazi Almanyas›na teslim ol-
du¤u y›l. Max Brod da Nazilerin elinde sonunun iyi olma-
yaca¤›n› bilen Yahudi bir ayd›n. En yak›n dostu Kafka’dan
çok daha Yahudi, Siyonist bir kifli Max Brod. Kafka öleli
on befl y›l olmufl, Naziler kap›da. Brod’u Prag’da tutacak
nedenler h›zla yok oluyor. Brod ‹srail’e göçme karar›n›
hemen veriyor ve zaman geçir-
meden uyguluyor. Kafka’n›n
ona devretti¤i, bitmifl, yar›m
kalm›fl yaz›lar›n› ve kendi çal›fl-
malar›n› toparl›yor, Naziler
Prag’a girmeden kalkan son
trenle Çekoslovakya’y› terk
ediyor ve Tel Aviv’e yerlefliyor.
Max Brod yeni ülkesinde
Kafka’n›n günlüklerini ve mek-
tuplar›n› yay›na haz›rlarken
denemeler, elefltiriler yaz›yor,
‹srail Ulusal Tiyatrosu’nun te-
melini oluflturan Habimah’›n
dan›flmanl›¤›n› yap›yor. Az bi-
linen bir yan›, bestecili¤i. Piya-
no ve kendi oyunlar› için yap-
t›¤› bestelerin yan› s›ra 1961
y›l›nda tamamlad›¤›, Gustave
Mahler üstüne oylumlu bir ça-
l›flmas› var. Çek bestecileri Ja-
nácek ve Smetana’n›n operalar›n›n librettolar›n› Almanca-
ya çeviren de o. K›sacas›, Max Brod bir çal›flma hastas› ve
titiz bir kifli. Kifli titiz olunca u¤rafl›s›n›n meyvelerini de
düzenli tutmas› gerekiyor, dolay›s›yla Brod, daha Tel
Aviv’e vard›¤› y›l bir sekreter ediniyor ve Ester Hoffe
1939’dan bafllayarak 1968’e de¤in yazar› yaln›z b›rakm›-
yor. Bu arada ifl iliflkisi de duygusal bir iliflkiye dönüflü-
yor. Max Brod öldü¤ünde vasiyeti aç›l›yor ve yazar›n her
fleyini Bayan Hoffe’ye b›rakt›¤› anlafl›l›yor.
Ester Hoffe Max Brod’dan kalanlara k›rk y›l boyunca
gözü gibi bak›yor. Elindeki arflivden ç›kard›¤› tek fley,
Kafka’n›n Dava’s›n›n orijinal manuskripti oluyor. Bu dos-
yan›n sat›fl›ndan elde etti¤i gelirle (2 milyon dolar) geçini-
yor ve geçti¤imiz y›l, 101 yafl›nda ölüyor.
Ester Hoffe’nin bir k›z› var: Hava. Bugün 74 yafl›nda.
38 NotosÖykü
Kafka’dan Brod’a, Brod’dan Ester’e kalm›fl ne varsa flimdi
Hava’da. O da annesi kadar müzmin; kap›s›n› çalan onca
inceleme ve araflt›rmac›y› geri çeviriyor ama pek seyrek de
olsa evdeki dosyalar›n içeri¤ine iliflkin ufak tefek ipuçlar›
veriyor. Bu k›r›nt› bilgilerin aras›nda bir günlük var örne-
¤in. Max Brod’un Tel Aviv’e indi¤i gün tutmaya bafllad›¤›
san›lan bir günlük. Hem Brod’la, hem Kafka’yla ilgili giz-
ler içerdi¤i tahmin edilen notlar. Brod’un kaleminden ç›k-
m›fl ve yay›mlanmam›fl yüzlerce metin de ilgi kayna¤›. Yi-
ne de herkesin merak›, Kafka’dan neler kald›¤›. Belki bir
roman eskizi, notlar, mektuplar, irili ufakl› dosyalar...
Hava Hoffe’nin geçenlerde sessizli¤ini bozup yapt›¤› bir
aç›klama, Kafka ve Brod dosyalar›-
n›n ak›betinin ne olaca¤›n› belirle-
yen karar› birkaç ay içinde verece¤i
haberi, edebiyat çevrelerince heye-
canla karfl›land›. Max Brod’dan ka-
lanlar›n kime gidece¤i konusunda
bir sorun yok, bunlar ‹srail’de kala-
cak ve büyük olas›l›kla Hayfa ya da
Ben-Gurion Üniversitesi’nde olufl-
turulan bir arflive yerlefltirilecek.
Kafka ise paylafl›lam›yor. ‹srailliler
Kafka arflivinin istendi¤i gibi ya-
y›mlanabilece¤ini söylüyor ama
hiçbir orijinal parçan›n ülkeden d›-
flar› ç›kmamas›nda diretiyor. Kafka
yaln›zca Yahudi de¤il, Max Brod
kadar Siyonistti, dolay›s›yla bu ki-
flinin yap›tlar› ‹srail’in ulusal kültü-
rünün parças›d›r ve ‹srail’de kal-
mal›d›r, fikrindeler. Avrupa’dan ç›-
Max Brod
kan seslerse baflka bir perdeden ça-
l›yor.
Yap›tlar›n› yaln›zca Almanca kaleme alm›fl, Yahudi bir
ailenin çocu¤u olman›n d›fl›nda Yahudilikle uzaktan ya-
k›ndan ilgisi olmam›fl bir yazar› Siyonist say›p ondan ka-
lanlar› ‹srail’e hapsetmenin anlam› yok diyor ço¤u Alman,
Çek ve ‹ngiliz olan Kafka bilirkiflileri. Sonuç olarak kal›t›n
içeri¤i, önemi, de¤eri, sat›n almak isteyen ç›karsa sat›l›p
sat›lamayaca¤›, sat›fl izni ç›karsa ‹srail d›fl›ndan birinin al-
mas›na izin verilip verilmeyece¤i gibi konularda süregelen
tart›flmalar›n temeli politik. Kafka’n›n hep uzak durmaya
çal›flt›¤› fley.
Ester Hoffe’nin k›z› Hava, bunca gürültüyü Kafkaesk
olarak tan›ml›yor. Max Brod’un hiç hazzetmedi¤i ve kul-
lanmaktan kaç›nd›¤› bir sözcükmüfl Kafkaesk ya da Türk-
çesiyle Kafkasal.
 Kafka ya da bir
“Dönüflüm”ün bedeli...
“Bir aziz de¤ildi Kafka, çok ötesindeydi: Bir büyük yazard›. Eserleri de, bir
ça¤›n son modas› olman›n çok ötesindedir; do¤rudan dünya edebiyat›d›r.”
Ahmet Cemal
Y
›l 1984. YAZKO’da, Franz
Kafka’n›n yüzüncü do¤um
y›ldönümü nedeniyle YAZ-
KO Çeviri’nin “Kafka Özel Say›s›”n›
haz›rl›yoruz. Dosya, matbaaya git-
mek üzere. Son kontrolü yaparken,
gözüme bir eksiklik çarp›yor. Kaf-
ka’n›n günlüklerinden hiçbir fley
koymam›fl›z! Böyle bir yazar için
özel say› haz›rlarken kendi tan›kl›k-
lar›na yer vermemeyi içime sindire-
miyorum. Hemen bir çevirmen bul-
mak gerek; Kafka’y›, günce notlar›n-
dan uygun bir seçme yapabilecek
kadar iyi bilen bir çevirmen...
Hemen Tezer Özlü’yü ar›yorum.
Yalvar›p yakard›ktan sonra: “Ama
bir daha Pazartesiye mutlaka elimde
olmal›, bask› bafll›yor çünkü...” Bi-
raz bekledikten sonra, “Allah belan›
versin senin!” diyerek telefonu ka-
pat›yor. Bu, “Yetifltirece¤im!” demek
onun dilinde.
Yetifltiriyor. Ertesi Pazartesi ö¤len
saatlerinde YAZKO’da, karfl›mda.
“Allah belan› versin senin! Zaten ya-
r›m akl›m vard›, o da bir hafta gece-
li gündüzlü Kafka çevirmek yüzün-
den uçup gitti! Ama bak, bunu se-
nin için de¤il, Kafka için yapt›m
ha!”
Çeviri de nefis, seçtikleri de.
Aradan yirmi dört y›l geçmifl.
Çoktand›r Tezer de yok aram›zda,
YAZKO Çeviri de. Ama o zamandan
bu yana o özel say›y› ne zaman aç-
sam, gözüm Günlükler’deki baz› sa-
t›rlara, san›r›m hep ayn› sat›rlara ta-
k›l›r. Örne¤in 19 Temmuz 1910 Pa-
zar günü düflülen notlar –anlafl›lan
Kafka, o gün epey doluymufl: “Biz
baflkalar›n›, bizi de geçmiflimiz ve
gelece¤imiz kavr›yor. Tembellik et-
ti¤imiz sürenin hemen tümünü, ça-
l›flt›¤›m›z zaman›n da önemli bir bö-
lümünü geçmifl ve gelece¤i dengele-
meye yeltenmekle geçirmiyor mu-
yuz? Kapsam olarak gelece¤in önce-
den belirledi¤i boyutu, geçmiflin
a¤›rl›¤› ile dengeliyoruz, sonunda
ikisini birbirinden ay›rmak olanak-
s›z. ‹lk gençlik daha ileri y›llarda ay-
d›nl›¤a kavufluyor, t›pk› gelecek gi-
bi, ve gelece¤in bitimi, sonu, tüm
yürümemize karfl›n asl›nda yaflan-
m›fl ve bitmifl. Çember de böylece
tamamlanm›flt›r, bizler bu çember
boyunca ilerliyoruz. Çember bize
ait, ama ancak onu tuttu¤umuz sü-
rece bize ait, bir kez kenara çekile-
cek olursak, herhangi bir biçimde
kendi kendimizi unutarak kenara
çekilecek olursak, derbederlikle,
korkuyla, flaflk›nl›kla, yorgunlukla,
o an çemberin içindeki alanda yiter
gideriz, o ana dek yaln›zca zaman
ak›m›na girmifltik, flimdi ise geri çe-
kiliriz, eski y›llar›n yüzücüleri, flim-
dinin yaya gezicileri yitip gitmifltir.
Yasa d›fl›na itilmiflizdir, kimse bunu
bilmez ve bize gene de herkes yasa
do¤rultusunda davran›r...”
Biraz sonra söylemek istediklerim
aç›s›ndan, yukar›daki al›nt›ya bir de
21 Temmuz 1913 tarihli (gün ad›
verilmemifl) notu ekliyorum: “Çok
yaln›z kalmam gerek. Ne yapabil-
dimse, yaln›zl›¤›m›n baflar›s›d›r...”
Franz Kafka’n›n ‘program›’, haya-
t›n›n epey erken dönemlerinden iti-
baren sanki bellidir. Gerçi kendisi,
çok erken yaflta yakaland›¤› verem-
den dolay›, günlüklerinde gücünün
ne kadar oldu¤unu anlad›¤›ndan ve
o nedenle de bu gücü en çok hangi
noktada toplamas› gerekti¤inden
söz etmifltir ama, benin burada dile
getirmek istedi¤im ‘programlama’,
sadece bununla s›n›rl› de¤il. Ne de-
mek istedi¤imi anlatmak için belki
bir al›nt› yapmamda yarar var. Ernst
Fischer, Kafka üzerine kaleme ald›¤›
ünlü denemesinin hemen bafl›nda
flöyle der: “Yap›lmas› gereken fley,
Franz Kafka’y› aziz ilan edilmekten
korumak; en az bunun kadar önem-
li bir ifl de, Kafka’y› dogmatik afl›r›-
l›klara kayanlar karfl›s›nda savun-
mak. Bir aziz de¤ildi Kafka, aziz ol-
man›n çok ötesindeydi: Bir büyük
yazard›. Eserleri de, bir ça¤›n son
modas› olman›n çok ötesindedir;
do¤rudan dünya edebiyat›d›r. Tho-
mas Mann’›n deyifliyle, bu eserler
‘dünya edebiyat›n›n en okunmaya
de¤er ürünleri aras›nda’ yer al›r.”
Burada sormam›z gereken, flu:
Kafka’n›n eserleri, neden do¤rudan
dünya edebiyat›d›r? Soruyu ken-
dimce cevapland›r›rken, bu ifli ‘dün-
ya edebiyat›’ kavram›n›n yorumlar›-
na girmeden yapmak niyetindeyim.
Ve cevab›m, flöyle olacak: Kafka, içi-
ne do¤du¤u, yaflamakta oldu¤u
dünyay› daha erken yafllar›ndan iti-
baren elefltirel bir tutumla sorgular-
ken, görünen ve sadece görünenler
ile yetinenlerin o dönemde yaflanan
NotosÖykü 39
Kafka’n›n eserleri –hem
de, hiçbiri!– kafam›zdaki
herhangi bir soruya ve-
rilmifl bir cevab› içer-
mez; ama, do¤ru okuya-
bilirsek e¤er, kendi ce-
vaplar›m›z› bulabilme-
miz için gerekli donan›-
m› sa¤layabilir.
dünya diye nitelendirilen dünyan›n,
gerçek dünya ile ya da diyelim ya-
flanmakta olan dünyan›n gerçek ha-
li ile asla örtüflmedi¤inin bilincine
varm›flt›. Kafka’n›n do¤rudan bu bi-
linç durumundan kaynaklanan yaz-
ma eylemi, bu nedenle asl›nda bü-
tün örtüleri kald›rmaya, bütün per-
deleri açmaya yönelik bir eylemdi.
Kafka, hakk›nda yazan kimilerinin
yapm›fl olduklar› vahim bir yanl›fl-
tan kendimizi korumak istersek
e¤er, asl›nda var olan›n yerine ‘fan-
tastik’ diye nitelendirilmesi gereken
bir dünyay› kurgulamad›, fakat olan
dünyay› olabildi¤ince nas›l ise, öyle
temize çekmeye çal›flt› –ve bunu ba-
flard›. Onunla ayn› zaman› paylaflan
kimileri, yazd›klar›n› dinlediklerin-
de veya okuduklar›nda, bunlara
–her zaman ‘hezeyan’ sözcü¤ünü
kullanmasalar bile!– en az›ndan
‘fantastik’, ‘gerçeküstücü’ gibi yak›fl-
t›rmalarda bulundu. Gelgelelim bü-
tün o ‘fantastik’ denilen, ‘hezeyan’
diye nitelendirilen ‘kurmacalar’,
Kafka’n›n ölümünden en geç yirmi,
otuz y›l sonra insanl›¤›n karfl›s›na
gerçek dünyan›n ta kendisi olarak
ç›kt›.
Kafka’n›n eserleri, iflte bu bak›m-
dan dünya edebiyat›d›r; baflka de-
yiflle Kafka, o eserlerde dünyay›
kimsenin görmedi¤i, fakat olan ha-
liyle anlatabilmifl, anlatm›fl oldu¤u
içindir ki, bir dünya edebiyat›n›n da
yarat›c›s›d›r. Bunu yapmak için zen-
gin simgelere baflvurmufl olmas›,
onu ‘fantastik’ ya da ‘gerçeküstücü’
40 NotosÖykü
k›lmaz. Kafka, eserleriyle, yaflad›¤›
gerçekli¤in ne üstündedir ne de al-
t›ndad›r: O gerçekli¤in ta kendisi-
dir. Onun kulland›¤› simgeler, flifre
dizileri de¤il, fakat hayata sadece
bakmakla yetinmeyip, onu görmesi-
ni de bilen, bunu yapmak cesaretini
gösterebilenler için ö¤renilmesi hiç
de zor olmayan bir alfabenin harfle-
ridir. O harfler bir defa ö¤renildik-
ten sonra okunacak metinler, dün-
yan›n aynadaki görünümlerinden
baflka bir fley de¤ildir.
Kafka, sanat›n ve edebiyat›n asal
görevini cevaplar bulmak de¤il, fa-
kat ortaya yeni sorular atmak diye
tan›mlam›flt›. Ortal›¤› cevaplara
bo¤mak, k›sa zamanda her fley için
mevcut cevaplarla yetinmek gibi
edilginlik kayna¤› bir tutuma da yol
açabilir. Oysa sürekli yeni sorularla
bo¤uflmak, asl›nda gerçek anlamda
yaflaman›n ta kendisidir, çünkü ya-
flamak dedi¤imiz eylem –ço¤u defa
yanl›fl olarak bunun tersine inan›lsa,
inanmak ye¤lense bile!–, bir haz›r-
cevaptan öteki haz›r-cevaba s›çraya-
rak yürüyebilece¤imiz bir yol de¤il,
fakat ço¤unlukla önceden asla kesti-
rilemeyecek sorular›n cevab›n› an-
cak kendi bafl›m›za bulmaya haz›r
oldu¤umuz takdirde önümüzde aç›-
lacak bir kap›lar bütünüdür.
Bu yüzdendir ki Kafka’n›n eserleri
–hem de, hiçbiri!– kafam›zdaki her-
hangi bir soruya verilmifl bir cevab›
içermez; ama, do¤ru okuyabilirsek
e¤er, bize kendi sorular›m›za kendi
cevaplar›m›z› bulabilmemiz için ge-
rekli donan›m› sa¤layabilir.
Yaz›m›n bafl›nda sözünü etti¤im
“Kafka Özel Say›s›”nda, “Günümüz
Gerçekli¤i ve Kafka” bafll›kl› bir so-
ruflturmaya da yer vermifltik. O so-
ruflturma için Adalet A¤ao¤lu’nun
yazm›fl oldu¤u yaz›dan, yukar›daki
soru-cevap meselesiyle ilgili gördü-
¤üm baz› yerleri al›nt›lamak istiyo-
rum:
“Kendimizi bilinçli bir insan ola-
rak görebiliriz. Ama durmadan, za-
manla, koflullarla birlikte de¤iflen
gerçek karfl›s›nda ›fl›¤› ne kadar kör
kalan bir bilinçtir bu! Bununla bir-
likte sürdürebiliriz: Gerçe¤in yüzü-
nü her zaman, hiç sektirmeden ‘ya-
kalayabilece¤imizi’ hemen flimdi,
yeni bir gerçe¤in baflka bir yüzünü
daha görebilece¤imizi / gördü¤ümü-
zü öne sürebiliriz. Yine de, belli ko-
flullarda, belli bir olgu karfl›s›nda ya-
flad›¤›m›z ayd›nlanma an›na dek,
kendimizle ilgili bilgilerimiz gibi,
d›fl dünya ile ilgili bilgilerimiz de so-
yut bilgilerdir. Yeni bir ayd›nlanma
ân›n›n yaflanmas›na yard›mc›, ama
ancak o ân›n yaflanmas›yla canl›l›k
kazanan, do¤rulanan, hayata, kimi
kez de yarat›ya geçen bilgilerdir
bunlar. Canlanmadan, yarat›ya geç-
meden (ya da yaflamda denetlenme-
den) birer bilgi olup olmad›klar› bi-
le kuflku götürür... Bir sabah uyan-
d›¤›m›zda kendimizi yata¤›m›zda
bir böcek olarak görebildi¤imiz za-
man, ancak o gün böcek olmad›¤›-
m›z› hayk›raca¤›z herhalde...”
Yaz›m›n bafl›nda, günlüklerinden
yapt›¤›m al›nt›da Kafka, hayat›m›z›n
ilk dönemlerine egemen olan bir ça-
badan, geçmifl ile gelece¤i dengele-
me çabas›ndan söz ettikten sonra,
flöyle diyordu: “Çember de böylece
tamamlanm›flt›r, bizler bu çember
boyunca ilerliyoruz...” Hayat, bu ya-
p›s›yla bir çemberdir Kafka’ya göre;
ama bu, ne ölçüde bizim de olabilen
bir çemberdir? “Çember bize ait,
ama ancak onu tuttu¤umuz sürece
bize ait, bir kez kenara çekilecek
olursak, herhangi bir biçimde kendi
kendimizi unutarak kenara çekile-
cek olursak, derbederlikle, korkuy-
la, flaflk›nl›kla, yorgunlukla, o an
çemberin içindeki alanda yiter gide-
riz, o ana dek yaln›zca zaman ak›m›-
na girmifltik, flimdi ise geri çekili-
riz...”
“Nas›lsa benim art›k...” diyerek
bir defa elimizden b›rakt›¤›m›zda,
bizim olmaktan ç›k›verecek bir
çember, t›pk› Dava’da, fiato’da, Dö-
nüflüm’de tasvir edilen çemberler gi-
bi. Elimizden b›rakt›¤›m›zda, sadece
onun hâlâ bizim oldu¤u fleklindeki
trajik yan›lg›yla bafl bafla kal›r›z! c
 Kim korkar hain K’dan?
Philip Roth’un bir inceleme yaz›s›n›n sonunda da onun Amerika’ya yerlefl-
ti¤i ve hatta iyi niyetli dostlar› taraf›ndan evde kalm›fl Rhoda Teyze’yle bafl
göz edilmeye çal›fl›ld›¤› düfllenir. Komik. Eh, hayat da zaten bir komedidir.
fiavkar Alt›nel
(Yazar›n Notu: Afla¤›daki yaz›, haf›za-
s› kuvvetli okurlara tan›d›k gelebilir.
Gerçekten de, yirmi y›l önce Argos
dergisinde yay›mlanm›flt›. Akl›ma
böyle bir yaz› yazma düflüncesinin
gelmesi ise daha da eskilere, Chica-
go’da yaflad›¤›m 1970’li y›llara uzan›-
yor. O günlerde “Yahudili¤in ‹lahi Ko-
medi’si” ile ilgili bir yaz› planlarken üç
amac›m vard›: birincisi, kendi dene-
yim ve duygular›m› dile getirmek;
ikincisi, ele ald›¤›m “olmas› imkâns›z
yazar”›n yap›tlar›nda oldu¤u gibi, “sa-
p›k” ama karfl› konulamaz bir mant›¤›
sonuna kadar izleyerek genç bir ada-
m›n paradoks zevkini doyurmak;
üçüncüsü de, gene gençli¤in kibriyle
basit ve anlams›z buldu¤um “Borges
türü entelektüel oyunlar›” dilersem
benim de kolayl›kla oynayabilece¤imi
göstermek. Neredeyse on befl y›l son-
ra, her zamanki gibi iyice gecikmifl bir
flekilde yaz›y› yazmaya oturdu¤umda
bu amaçlar›n hepsi benim için eflit de-
recede önemli de¤ildi, flimdi ise içle-
rinden yaln›zca birincisini sahip ol-
maya de¤er buluyorum. Ama yaz›ya
bir defa daha göz att›¤›mda, “olmayan
yazar” hakk›nda söylediklerine hâlâ az
çok kat›ld›¤›m› gördüm. Dolay›s›yla,
aradan onca zaman geçip yeni bir
okur kufla¤› yetifltikten sonra bir defa
daha bir derginin sayfalar›nda yer al-
mas›na itiraz›m yok. ‹lk yay›mland›-
¤›nda okumufl olanlar›n, zamanlar›n›
flimdi baflka bir fley okuyarak daha iyi
de¤erlendirebilece¤ini belirtmeye ge-
rek görmüyorum.) fi.A.
H
›ristiyan kültürünün bir ‹la-
hi Komedi’si oldu¤unu hepi-
miz biliyoruz. Burada sor-
mak istedi¤im soru Yahudili¤in de
bir ‹lahi Komedi’si olup olamayaca-
¤›. Ne diyece¤inizi tahmin edebili-
yorum. H›ristiyanlar bir ‹lahi Kome-
di yazm›flt›r, çünkü bu dünyay› ya-
ratm›fl olan Tanr›’n›n insan ölçüleri-
ne göre alg›lanabilece¤ine inan›rlar.
Onlara göre, Tanr› kendini insanla-
ra göstermifl; dahas›, tümüyle insan
olmufltur: H›ristiyanl›¤›n temel dok-
trini olan “ete bürünme” (Incarnati-
on), ya da bu sözcü¤ün Almancada-
ki sözlük anlam›yla, “insan olma”
(Menschwerdung) bunu anlat›r.
Tanr›’n›n anlafl›labilirli¤ine olan
bu inanç tabii insan›n içinde bulun-
du¤u dünyay› kendine göre yorum-
layabilece¤i ve biçimlendirebilece¤i
düflüncesiyle eflanlaml›d›r. Zaten,
tek tarafl› bir denklem olamayaca¤›-
na göre, Tanr›’n›n insan olmas› so-
nunda insan›n da Tanr› oldu¤unu
gösterir ve H›ristiyanl›¤›n özellikle,
insan›n hayat›na ve yaflad›¤› dünya-
ya hâkim olabilece¤ine inan›lan Ba-
t›’da yay›labilmifl olmas› bir rastlant›
de¤ildir.
Oysa, Yahudili¤in Tanr›’s› hiç de
kullar›yla bar›fl›k olmayan, onlara
öfkelenen, eziyet eden, durup du-
rurken üstlerine sald›ran (“Ve yolda
konakta vaki oldu ki, RAB [Mu-
sa’ya] rastlad› ve onu öldürmeye
kalkt›” Ç›k›fl iv, 24), hakl›yla haks›-
z› ay›rmadan “kâmili de, kötüyü de
bitiren ve masumlar›n çilesine gü-
len” (Eyub ix, 22-23), neredeyse ç›l-
d›rm›fl oldu¤undan kuflkulanabile-
cek bir Tanr›’d›r. Bu, kendini sakla-
y›p, “Ben neysem oyum,” diyen “k›s-
kanç” Tanr›’y› ve O’nun yapt›klar›n›
anlamaya kalkmak o denli ak›l al-
maz bir düflüncedir ki Yahudilikte,
Tanr›’n›n üstünde basit dilsel bir
otorite kurulmas› demek olan,
O’nun ad›n›n an›lmas› bile günah
olarak görülür.
Dedi¤im gibi, bu türden itirazlar›-
n›z olaca¤›n›n bilincindeyim ve tabii
normal koflullar alt›nda hiçbir Yahu-
dinin bir ‹lahi Komedi yazmaya kal-
kamayaca¤›n› ben de yads›m›yo-
rum. Ama Bat›l› bir Yahudi düflüne-
lim. Tabii Bat›l› oldu¤u denli Yahu-
di de olacak ve dolay›s›yla gerçek
anlamda Bat›’n›n neredeyse bitti¤i,
Avrupa’n›n “k›y›” flehirlerinden bi-
rinde yaflamas› laz›m. Bükrefl? Buda-
peflte? Hay›r, bence bunlar›n ikisi de
biraz fazla “k›y›”. Ya Prag? Bak›n, ifl-
te Prag olabilir, Prag bu ifl için bi-
çilmifl kaftan.
Evet, Bat› kültürü içinde yetiflmifl,
H›ristiyanl›¤›n en afl›r› biçimi olan
Protestanl›¤›n do¤mas›nda büyük
rol oynam›fl olan Almancay› anadili
olarak kabul eden, ama Prag gibi bir
“k›y›” flehirde yaflayan bir Yahudi.
Daha da ileri gidelim ve hayat›n bel-
li kurallara göre düzenlenmesi ve
kötü sürprizlere karfl› korunmas›
için gelifltirilmifl o iki büyük Bat›l›
sistemle, yani kanun ve sigortac›l›k-
la, onun aras›nda bir iliflki kural›m.
Diyelim ki bir sigorta flirketinin avu-
kat› olsun. (Sizi bilmem, ama bu ifl
beni iyice sarmaya bafllad›, bir yerle-
re varaca¤›z gibime geliyor)
Ve flimdi de onu baflka bir “k›-
y›”ya, yüzy›l›m›z›n bafl›ndaki, ça¤lar
boyunca sürmüfl bir uygarl›k ve ay-
NotosÖykü 41
Biz de olmayan yazar›m›-
z› diledi¤imiz gibi düflü-
nebilir ve Avrupa’n›n “k›-
y›” flehirlerinden birinde
bir insan›n bir sabah kor-
kulu düfllerden uyand›-
¤›nda kendini yata¤›nda
bu yazar oluvermifl olarak
buldu¤unu, tutukland›¤›-
n› düflleyebiliriz.
d›nl›k düflünden sonra H›ristiyanl›-
¤›n uslu Tanr›’s›n›n bile ç›lg›nl›k be-
lirtileri göstermeye bafllad›¤› o sar-
s›nt›l› döneme koyal›m. Üstelik kifli-
sel hayat› da sars›nt›l› olsun, çünkü
ne uzlaflabildi¤i, ne de kopabildi¤i,
en az Yahudili¤in Tanr›’s› denli za-
lim ve kaprisli bir Baba’s› ve bu Ba-
ba’n›n gölgesinde geliflmifl (ya da ge-
liflmekten al›konmufl) sinirli ve ra-
hats›z kiflili¤inin onu sürükledi¤i
mutsuz iliflkileri bulunsun.
Nereye vard›k? Düzene, kurallara,
sözcüklere, yasalara, sigorta poliçe-
lerine inanmaya teflvik edilmifl bir
“fahri Alman”, ama ayn› zamanda
Bat›’n›n k›y›s›nda, Yahudi, kötü
günlerde yafl›yor ve kar›fl›k bir iç
dünyas› var. Bir yanda her türlü ha-
yat› düzenleme yöntemi, öte yanda
düzen tan›mayan, vahfli ve ürkütücü
bir hayat. Sorumu daha ayr›nt›l› ola-
rak yeniden soray›m: Böyle birisi
böyle bir hayat›n karfl›s›nda bir tür
“anlams›zl›¤›n anlam›n› ç›karmaya
çal›flmak” demek olan bir çabaya so-
yunup, Tanr›’n›n çok üstü kapal› ve
belirsiz bir biçimde, sözgelimi esra-
rengiz bir “Yüksek Mahkeme”nin
kimsenin bulamad›¤› yarg›c›, ya da
uzak bir köydeki bir flatonun bulun-
mas› eflit derecede güç efendisi, ya
da –bu denli bile insansal bir k›l›¤›
olmadan– düpedüz kat› bir toprak
parças›, hiçbir zaman gerçekten ula-
fl›lamayacak bir Amerika, olarak al-
g›land›¤› bir ‹lahi Komedi yazamaz
42 NotosÖykü
m›yd›?
‹tiraf edin ki akl›n›z yatmaya bafl-
lad›, kabul etmeye haz›rs›n›z, oldu
diyorsunuz... Ama neler söylüyo-
rum? Ne bofl bir hayal! Ne inan›l-
maz bir düflünce! Böyle bir yazar ol-
sayd› e¤er, böylesine uzaktan ve do-
layl› olarak bile olsa, Tanr›’y› yakala-
maya çal›flt›¤› için kuflkusuz kendini
ba¤›fllayamaz ve yap›tlar›n›n yak›l-
mas›n› isterdi; dolay›s›yla biz de hiç-
bir zaman onun varl›¤›ndan haber-
dar olamazd›k. Sonunda yine siz
hakl› ç›kt›n›z. Yapabilece¤imiz hiç-
bir fley yok: Yahudili¤in ‹lahi Kome-
di’sinin hep böyle gülünç koflullar
alt›nda göz göre göre elimizden ka-
çaca¤› gerçe¤ine boyun e¤mek zo-
runday›z.
***
Ama böyle bir yazar›n olmas›n›n
olanaks›zl›¤›n›n bize belli bir özgür-
lük verdi¤ini de unutmayal›m. Ma-
tematikçiler “bofl küme” için söyle-
nebilecek her fleyin do¤ru olaca¤›n›,
çünkü A (➞) B türü bir tümcede A
do¤ru olmad›¤› zaman, B’nin “do¤-
ruluk de¤eri” ne olursa olsun, tüm-
cenin tümünün do¤ru oldu¤unu
söyler. (“Anlad›ysam Arab›m,” de-
diyseniz, onlar›n dedi¤i de zaten bu.
Tümcenizin varsay›m (A) k›sm› olan
“Anlad›ysam” do¤ru olmad›¤› için,
sonuç (B) k›sm› olan “Arab›m”›n da
do¤ruluktan eflit derecede uzak ol-
mas› A ile B aras›nda kurmufl oldu-
¤unuz iliflkinin do¤rulu¤unu etkile-
mez.) Yani “bofl küme”nin var oldu-
¤u zaten do¤ru olmayan üyelerinin
uzun, yuvarlak, k›rm›z›, motorlu,
Arap –ya da akl›n›za ne gelirse– ol-
du¤unu söylemek tümüyle do¤ru-
dur.
Biz de olmayan yazar›m›z› diledi-
¤imiz gibi düflünebilir ve Avru-
pa’n›n “k›y›” flehirlerinden birinde
bir insan›n bir sabah korkulu düfl-
lerden uyand›¤›nda kendini yata¤›n-
da bu yazar oluvermifl olarak buldu-
¤unu, ya da bu yazar olmakla suçla-
narak tutukland›¤›n›, ya da bir ak-
flam bu yazar olarak karlar alt›nda
bir köye geldi¤ini düflleyebiliriz.
Yazar›m›z bundan sonra bir topla-
ma merkezine getirilir ve olmayan
yap›tlar›ndakini and›ran bir kâbus
bafllar. Tanr›’n›n bu yeni ç›lg›nl›¤›
karfl›s›nda flafl›rm›fl, korkulu, ama
kimi cesur görünmeye ve yanlar›n-
dakilere gülümseyerek ya da hafifçe
dokunarak onlara da cesaret verme-
ye (kim bilir, belki ayn› zamanda da
onlardan cesaret almaya) çal›flan in-
sanlar, getirme olana¤› bulduklar›
kiflisel eflyalar›yla birlikte, as›k yüzlü
küçük rütbeli subaylar›n oturdu¤u
masalar›n önüne dizilmifl, kay›t
edilmektedir.
Bu ifllem bitip d›flar›da bekleyen
trenin, asl›nda s›¤›r tafl›mak için ya-
p›lm›fl, tahta vagonlar›ndan birine
bindirilmek için kap›dan ç›kar›ld›-
¤›nda yazar›m›z›n elinde yaln›z si-
cimle ba¤l›, bir kilidi k›r›k bir valiz
kalm›flt›r ve öteki giysilerinin ço¤u
al›nd›¤› için en eski paltosunu giy-
mektedir. Baflkalar›yla birlikte itile-
rek vagonun içine t›k›lmadan önce
bafl›n› kald›r›p gökyüzüne bakmay›
baflar›r.
‹çerisi karanl›kt›r ve salt ayakta
duracak kadar yer vard›r. Yaln›z va-
gonun duvarlar› boyunca dizilmifl
olanlar tahtalar›n aras›ndan biraz
›fl›k s›zd›¤›n› görebilmektedir. Bu
kifliler önce bu aral›klardan ellerini
d›flar›ya uzat›r (çünkü özgürlük öy-
le bir fleydir ki insanlar hiç olmazsa
küçük bir parçalar›n›n özgür olma-
s›n› ister), ama sonra bunun içeriye
giren havay› daha da azalt›p bo¤ul-
ma tehlikesini daha da artt›rd›¤› an-
lafl›l›r ve böylelikle özgürlükle haya-
t›n pek de ba¤daflamayaca¤› fleklin-
de küçük bir ders al›nm›fl olur.
Tren bütün o gece ve ondan son-
raki gün ve gece yoluna devam eder.
Arada bir, cepheye gitmekte olan bir
asker treninin geçmesini beklemek
için ya da bilinmeyen bir nedenle
dururlar. Bu duraklamalar s›ras›nda
çöken sessizlikte d›flar›da köpekle-
rin havlad›¤›, uyuflmufl bacaklar›n›
açmak için vagonlar›n tepesindeki

gözetleme noktalar›ndan inen nö-
betçilerin çizmelerinin alt›nda de-
mir yolunun çak›l tafllar›n›n g›c›rda-
d›¤› ve bu nöbetçilerin birbirleriyle
flakalaflt›klar›, bir sigara yakt›klar› ya
da raylara do¤ru ifledikleri duyulur;
içeride ise bir iki kiflinin hafifçe a¤-
lamas›ndan baflka ses yoktur. Sonra
buharl› lokomotifin yürek burkucu
›sl›¤›yla yeniden yola ç›karlar.
Son sabah tren son kez durup da
uzun bir beklemeden sonra kap›lar
aç›ld›¤›nda tarlalar›n ötesinde di-
kenli ve elektrikli tellerden oluflan
çitler görülür. Bunlar›n ard›ndaki
barakalar›n aras›nda pijama gibi,
çizgili hapishane giysileri içinde,
bafllar› önlerine e¤ik, iskelet denli
57. Sokak ‹stasyonu’ da
Hain K'y› düflünürken.
Chicago, 1974.
zay›f birtak›m insanlar gidip geliyor
ve fabrikay› and›ran tafl bir yap›n›n
upuzun bacas›ndan ince, beyaz bir
duman yükseliyordur. Yazar›m›z›n
akl›ndan buras›n›n bir ceza sömür-
gesi oldu¤u geçer. Uzaktaki istasyon
binas›n›n duvar›ndaki levhada “Os-
wiecim” yazmaktad›r...
Ama bunlar hep bir masal tabii:
böyle bir yazar olmad›¤›na göre,
böyle fleyler de hiçbir zaman olma-
m›flt›r.
***
Ve ben onun sonunda buradan
kurtulup Amerika’ya göç etti¤ini
düflünüyorum. Bunu ilk kuran ben
de¤ilim: Philip Roth’un bir inceleme
yaz›s›n›n sonunda da onun Ameri-
ka’ya yerleflti¤i ve hatta iyi niyetli
dostlar› taraf›ndan evde kalm›fl Rho-
da Teyze’yle bafl göz edilmeye çal›-
fl›ld›¤› düfllenir. Komik. Eh, hayat
da zaten bir komedidir. (Yazar ve
elefltirmen Julian Symons’›n “Casus
roman›n›n flairi” dedi¤i Len Deigh-
ton’›n Gökteki Casus adl› roman›nda
boy gösteren, taraf de¤ifltirip Ameri-
kal›lar için çal›flmaya bafllam›fl olan
Rus uydu uzman›, “Benim trajedim
benim trajedilerimin bile komik ol-
mas›d›r,” deyince roman›n ads›z ‹n-
giliz kahraman›, “Bu dünya düflü-
nenler için bir komedi, duyanlar
için de bir trajedidir,” der. “Bunu
kim demiflti?” diye sorar zavall› Rus.
‹ngiliz omuz silkip, “Voltaire, Rous-
seau, Eichmann. Ne fark eder?” ya-
n›t›n› verir ve biraz fazla bir kompo-
zisyon konusuna benzeyen bu sö-
zün gerçekte Orford Kontu Horace
Walpole taraf›ndan söylendi¤ini bi-
len bizler de bu bilginin bize verdi-
¤i küçük üstünlü¤ün tad›n› ç›karma
f›rsat› buluruz (t›pk› sizin flu anda
bu yaz›da benim asl›nda kimden
bahsetmekte oldu¤umu bilmenin
tad›n› ç›kar›yor olman›z gibi, ey iki-
yüzlü okur!)
Frans›z yazar› Tony Cartano’nun
Blackbird roman›nda da yazar›m›z
Amerika’da görülür. Ama ben, biraz
farkl› olarak, onun Chicago’ya yer-
leflti¤ini düflünüyorum, çünkü –Os-
wiecim kadar olmas›n– Chicago da
bir hayat›n son bulmas› için elverifl-
li bir yerdir. Tabii, ahalisi aras›nda
çok say›da Polonyal› ve Alman bu-
lunmas›n›n d›fl›nda, o tarihlerde her
gün bir k›tan›n dört buca¤›ndan s›-
¤›r trenlerinin geldi¤i ve bunlardan
indirilen zavall› yarat›klar can verir
vermez taze kanlar›ndan bardak
bardak içerek flifa bulmay› uman so-
luk yüzlü hastalar›n (ne hastas› ol-
duklar› konusunda fikir yürütmeye-
ce¤im) ak›n etti¤i bir mezbahalar
flehri olmas› nedeniyle Chicago’nun
Oswiecim’i yak›ndan and›rd›¤› da
söylenebilir. (Bu benzetme baya¤›
NotosÖykü 43
bulunmas›n lütfen. “Olmufl olan her
fleyin ve hâlâ olmakta olanlar›n yal-
n›z Tanr›’dan uzak olmamakla kal-
may›p bizzat O’nun eseri” oldu¤u-
nu, yani, baflka bir deyiflle, bir “‹lahi
Komedi” oluflturdu¤unu, ileri süren
Hegel bile ayn› zamanda –ve hiç de
çeliflkiye düflmeksizin– “Tarih ulus-
lar›n mezbahas›d›r,” dememifl mi-
dir?)
Ama benim düflündü¤üm böyle
çarp›c› bir fley de¤il. Ben onun, bafl›-
na gelenler için kendisine ödenen
(bir tür sigorta tazminat› olarak gö-
rülebilecek) parayla, denizden bin
kilometreden fazla içeride dev bir
taflra kasabas›ndan baflka bir fley ol-
mayan bu yerde, o zamanlar emlak
fiyatlar›n›n o denli yüksek olmad›¤›
kuzeydeki banliyölerden birinde bir
ev sat›n ald›¤›n›, baz› formaliteler ta-
mamland›ktan sonra eyalet barosu-
na kabul edilip yeniden avukat ola-
rak çal›flmaya bafllad›¤›n›, Iowa ya
da Indiana kökenli birtak›m genç
kad›nlarla, iki taraf için de fazla do-
yurucu olmayan, birtak›m yar› ilifl-
kiler yaflad›¤›n›, Orta Bat›’n›n ucuz
kartpostallar›n›n zevksiz renklerini
ça¤r›flt›ran günbat›mlar›nda dolafl›r-
ken art›k hiçbir yerin gerçek yurdu
say›lamayaca¤›n› ve bir zamanlar ta-
sarlad›¤› yap›tlar›n› yazabilmesi için
çok geç oldu¤unu düflündü¤ünü;
k›sacas›, gitgide eskidi¤imiz, yorul-
du¤umuz, elimizde ne varsa birer
birer yitirdi¤imiz ve sonunda da bir
akflam ya da sabah ya da ö¤le sonra-
s› siyahlar içinde iki adam›n bizi gö-
türdü¤ü bofl bir arsada yüre¤imize
sokulup üç kez çevrilen bir b›çakla
bir köpek gibi öldürüldü¤ümüz,
“günlük hayat” denen o flen, siz de-
yin “toplama kamp›”, ben diyeyim
“mezbaha”da günlerini ve hayat›n›
tüketti¤ini düflünüyorum. Belki,
aradan bunca y›l geçtikten sonra,
flimdi Chicago’ya gitsek, bir Yahudi
mezarl›¤›n›n, kendisi de göçmen
olan bekçisi, “Avukat Bey mi? Ha,
evet, orada,” diyerek onun yatt›¤›
yeri gösterecek ve bunu yaparken
yeninden ç›kan, derisi pörsümüfl bi-
44 NotosÖykü
le¤inin üstünü kaplayan, solgun,
mavi rakamlardan oluflan dövme
gözükecektir.
***
Peki, Tony Cartano roman›na ne-
den Blackbird ad›n› vermifltir? Sab›r-
l› olun, aç›klayaca¤›m. Roman›n bafl
kiflisi Anton Blackbird, Hiroflima’ya
atom bombas› at›ld›¤› günden beri
New York’un ünlü Bellevue hastane-
sinde yatmakta olan bir ak›l hastas›-
d›r. Ne var ki, Blackbird’ün gerçek
kimli¤i belirsizdir. Yafll› adam, belki
gençli¤inde zalim bir kasap olan ba-
bas›na karfl› afl›r› bir nefret duymufl,
ama sonra bu neredeyse felce u¤ra-
t›c› duyguya ve arada s›rada yaflad›-
¤› iktidars›zl›k anlar›na karfl›n, çeflit-
li kad›nlarla iliflki kurmay› ve bo-
hem çevrelere girip ç›kmay› baflar-
m›fl Avusturya Yahudisi Anton Hu-
ka; belki sanat›yla herkesi büyüleyip
Cocteau, Breton ve Aragon’un dost-
lu¤unu kazand›ktan sonra kariyeri-
nin doru¤unda afl›r› sa¤c› bir iflada-
m› olan babas›n› öldürüp kay›plara
kar›flm›fl Parisli piyanist Antoine
Choucas; belki de, salt “Öteki” diye
söz edilen, o da babas›yla anlaflama-
m›fl, karanl›k günlerde yaflam›fl ve
üstelik çektikleri de san›ld›¤› gibi
1920’lerde veremden ölmesiyle so-
na ermemifl, ünlü bir Çek romanc›-
d›r.
Bu üçlünün iç içe geçmifl hayatla-
r›ndan yararlanarak iki savafl aras›
Avrupa’s›n›n gittikçe artan barbarl›-
¤›n› tüm dehfletiyle veren Cartano
hiçbir noktada kendi ad› “Tony” ile
“Anton” ve “Antoine” aras›ndaki
benzerli¤e de¤inmez, ama laf aras›n-
da, hiç de fazla üstüne basmadan,
“Blackbird”ün “karakufl” demek ol-
du¤unu, oysa “Choucas” ve onunla
ayn› kökten geldi¤i aç›k olan “Hu-
ka”n›n akla kara tüylü baflka bir ku-
flu getirdi¤ini söyler.
Gerçekten de “Choucas” Frans›z-
cada, küçükçe bir kargaya benzeyen
bir tür saksa¤an›n ad›d›r (ve bana
kal›rsa zaten yaln›z “Huka” de¤il, bir
an için son hecesi unutulursa onun
da temelinde ayn› h›çk›r›ks› “k” se-
sinin oldu¤u görülecek olan “saksa-
¤an” da ayn› kökten gelir). “Eee, ne
var bunda?” dediyseniz, korkar›m
hap› yuttu¤unuzun resmidir, çünkü
kurnaz Monsieur Cartano, bilenler
anlas›n diyerek, bunu hiç belirtmez,
ama bu sözcü¤ün Çekçesi de “kav-
ka”d›r. Kafka’n›n (b›çakla can al-
makta usta bir kasab›n o¤lu olan,
ama Avustralya saksa¤anlar›na gad-
darl›klar›ndan dolay› “kasap kuflu”
dendi¤ini belki de bilmeyen) babas›
bu ses benzerli¤inden yararlanarak
bu kuflu flirketinin armas› olarak
seçmifl ve Edward Albee’nin “Who’s
afraid of the big bad wolf?” (Kim
korkar hain kurttan?) tekerlemesine
gönderme yapan ünlü oyunu Who’s
Afraid of Virginia Woolf? (Kim Korkar
Virginia Woolf’tan?) da, Do¤u Avru-
pa’da saksa¤anlar›n genelde u¤ursuz
say›lmas›na dayanarak Çekçeye,
Kim Korkar Kafka’dan? ad›yla çev-
rilmifltir.
Tabii bu Kafka’n›n kim oldu¤unu
bilmiyoruz. Herhalde olmam›fl bir
yazar olacak de¤il. Descartes’›n “Dü-
flünüyorum, o halde var›m” sözü üs-
tüne bir konferans›na gitti¤im bir
felsefe profesörü niteliklerin her du-
rumda kendi bafllar›na varl›k kan›t›
olarak al›namayaca¤›n›, örne¤in Ho-
meros diye bir flairin gerçekten ol-
mufl oldu¤una inanmayanlara, “Ha-
di can›m, o Yunanl›yd›; olmayan bi-
risi de Yunanl› olamayaca¤›na göre,
belli ki vard›,” denemeyece¤ini söy-
lemiflti. Ama bence bu mant›k yürü-
tüflü tersine çevirip, yoklu¤un her
durumda niteliksizlik kan›t› olarak
al›nabilece¤ini ve, “Yunanl›yd›, o
halde vard›,” denemese de, “Yoktur,
o halde ad› da Kafka filan olmam›fl-
t›r,” denebilece¤ini pekâlâ ileri süre-
biliriz. Her neyse, bu iflin do¤rusu
ne olursa olsun, Albee’nin oyunu-
nun bafll›¤›nda sorulan soruya son
perdede ne yan›t verildi¤i an›msana-
cakt›r: “Ben, George, ben.” c
Bir efsanenin perde arkas›
Kafka’n›n dostlu¤unu kazanmak zordu. Bunun önde gelen nedeni, bozuk
olan sa¤l›¤› yüzünden sorumluluklardan ve yükümlülüklerden kaçmas›yd›;
her an geri çekilebilmenin yolunu aç›k tutmak için mesafe b›rak›rd›.
Derleyen: ‹lknur Özdemir
F
ranz Kafka 1883 y›l›n›n 3
Temmuz’unda Prag’da, Yahudi
bir ailenin ilk çocu¤u olarak
do¤du. Befl kardefli daha dünyaya
geldi ama erkek olan ikisi çocuk
yaflta öldü. Kafka Prag’daki Alman
Üniversitesi’nde hukuk e¤itimi al-
d›ktan sonra çal›flma hayat›na at›ld›.
Bir yandan da ilk romanlar›n›n ça-
l›flmalar›na bafllam›flt›. En yak›n
dostu olan ve kendisinin ölümün-
den sonra –vasiyetine karfl› gelerek–
kitaplar›n›n yay›mlanmas›n› sa¤la-
yan Max Brod’la henüz on dokuz
yafl›ndayken tan›flt› ve ömür boyu
süren arkadafll›klar›n›n temeli at›ld›.
Brod’la sonraki y›llarda pek çok yol-
culukta birlikte olacakt›. ‹lk edebi-
yat çal›flmalar›na 1904 y›l›nda, Tafl-
rada Dü¤ün Haz›rl›klar› ile bafllad›.
Düzyaz›lar› da ilk kez 1908’de,
Hyperion dergisinde yay›mland›. Bu
arada sigorta flirketlerinin hukuk
bölümlerinde memur olarak çal›fl›-
yordu. 1911’de sanatoryuma yatt›,
yaflad›¤› sürece onu rahat b›rakma-
yacak ve ölüme götürecek tüberkü-
loza yakalanm›flt›. Ayn› y›l baflyap›t-
lar›ndan biri olan Dönüflüm’ü ta-
mamlad›. 1912’nin A¤ustosu’nda
Felice Bauer’la tan›flt› ve 1914’te ni-
flanland›, ama tart›fl›p ayr›ld›lar. ‹lifl-
kileri süresince ona pek çok mektup
yazd›: Felice’ye Mektuplar. Ayn› y›l
Dava üzerinde çal›flmaya bafllad›.
Sonra da Ceza Sömürgesi’ni tamam-
lad›. Bu arada Felice Bauer ile yeni-
den yak›nlaflm›flt›. Dönüflüm 1915’te
yay›mland›. Felice Bauer’den kesin
olarak ayr›ld›ktan sonra 1919’da ta-
n›flt›¤› Pragl› Julie Wohryzek ile ni-
flanland›. Ayn› y›l Ceza Sömürgesi
yay›mland›. 1920 y›l›nda tedavi için
gitti¤i Meran’da Milena Jesenská ile
mektuplaflmaya bafllad› (Milena’ya
Mektuplar) ve Julie ile olan niflan›n›
bozdu. Bu dönemde s›k s›k ve uzun
süreli tüberküloz tedavisi gördü.
‹yileflemeyince iflinden ayr›l›p
emekli oldu. 1922 y›l›nda fiato üze-
rinde çal›flmaya bafllad›. 1923 y›l›n-
da Kafka’n›n sa¤l›¤› iyice kötüledi.
Balt›k Denizi k›y›s›na tedaviye gitti-
¤inde Dora Diamant ile tan›flt› ve
birlikte Berlin Steglitz’de yaflamaya
bafllad›lar. O arada Küçük Bir Kad›n
ve ‹nflaat adl› hikâyelerini yazd›.
1924’te Prag’a döndü, daha sonra
Avusturya’da bir sanatoryuma yatt›,
ama yazmaya ara vermedi. G›rtlak
tüberkülozu teflhisi konulmufltu.
Yutkunamayan, konuflamayan Kaf-
ka’n›n yan›nda Dora Diamant ile
Robert Klopstock vard›. Franz Kafka
1924 y›l›n›n 3 Haziran’›nda öldü ve
Ailesi ona bir yandan, iyi
durumda yaflad›¤›n› ve
hayat›n gerçek sorunlar›-
n› hiç tan›mad›¤›n› telkin
ediyor, öte yandan maddi
ihtiyaçlar›n› karfl›lamak-
tan öte ihtiyaçlar›yla pek
ilgilenmiyordu. Bu neden-
le Kafka, ömür boyu aile-
sine borçlu kalma duygu-
su alt›nda ezildi.
11 Haziran’da Prag’da Yahudi me-
zarl›¤›na gömüldü.
Ailesinin tek erkek çocu¤u olan
Franz Kafka o dönemde burjuva ai-
lelerde usul oldu¤u üzere aile içinde
ayr›cal›kl› bir konuma sahipti. K›z
kardefllerinden farkl› olarak Alman-
ca e¤itim veren bir okula gitti, üni-
versite e¤itimini ve mesle¤ini kendi-
si seçti. Yine de toplumsal iliflkileri
ailesi taraf›ndan gözetim alt›ndayd›.
Otuz bir yafl›na geldi¤inde bile hâlâ
ailesinin evinde oturan Kafka’n›n
onlarla iliflkisi çeliflkili duygularla
dolu ve gerilimliydi. Ailesi ona bir
yandan, iyi durumda yaflad›¤›n› ve
hayat›n gerçek sorunlar›n› hiç tan›-
mad›¤›n› telkin ediyor, öte yandan
maddi ihtiyaçlar›n› karfl›lamaktan
öte ihtiyaçlar›yla pek ilgilenmiyor-
du. Bu nedenle Kafka, ömür boyu
ailesine ve bütün aile çevresine
borçlu kalma duygusu alt›nda ezil-
di, ödeyemeyece¤i bir borç olarak
görüyordu bunu. Pratik kararlar ko-
nusunda inatç›l›¤›n› sürdürse de
–babas› onu ne patron olmas› için
ne de Julie Wohryzek’le olan niflan›-
n› bozmas› için ikna edebildi– ve ai-
lesinin uyar›lar›na genellikle serin-
kanl›l›kla karfl›l›k verse de onlar›n
olumsuz karar›yla karfl›laflma kor-
kusundan ömür boyu kurtulamad›.
Kafka, son y›llar›na kadar bu an-
laflmazl›¤› çözmeye çal›flt›. Ba¤›m-
s›zl›k iste¤i ve afl›r› güçlü otoriteye
karfl› manevi direnifl konusunu ya-
p›tlar›n›n hemen hemen tamam›nda
iflledi. Hüküm ve Dönüflüm, bir o¤u-
lun kendi ana-babas› taraf›ndan
mahvedilifli üzerinedir. Kafka’n›n ai-
lesinden uzakta yaflayarak ba¤›ms›z-
l›¤›n› kazanma denemeleri Birinci
NotosÖykü 45
Dünya Savafl›’n›n koflullar› yüzün-
den yar›m kald›. Ailesiyle aras›ndaki
dayan›lmaz gerilimleri kapsaml›, in-
safs›z ama uzlaflt›r›c› yap›t› Babaya
Mektup’la çözmeye çal›flmas› ise ba-
flar›s›zl›kla sonuçland›.
K›z kardefli Ottla ile Zürau’da bir
süre yaflamas›, sanatoryumlarda ge-
çirdi¤i uzun süreler ve sonunda Ber-
lin’e tafl›nmas›, ailesiyle aras›ndaki
gerilimi bir nebze azaltm›flt›. Kafka,
hayat›n›n son haftalar›na kadar ana-
babas›yla aras›na belli bir mesafe
koymaya ve kararlar›n› etkilemeleri-
ne izin vermemeye dikkat etmifltir.
Kafka’n›n hayat› boyunca küçük
ama de¤iflmeyen bir arkadafl çevresi
oldu, bu arkadafllar›n ço¤u Prag’da
yafl›yordu. Yirmi yafl›ndaki Kafka,
Max Brod ve Felix Weltsch ile, he-
men arkas›ndan da Oskar Baum ile
tan›flt›. Baum’un evinde toplanan bu
arkadafllar yazd›klar›n› birbirlerine
okuyordu. Kafka’n›n en yo¤un ilifl-
kilerinin merkezi olan bu toplant›lar
onun ölümüne kadar sürmüfltür.
Özellikle Max Brod, kiflilikleri ve
anlay›fllar› birbirinden epeyce farkl›
olsa da Kafka’n›n hayat boyu dost
oldu¤u biriydi, Brod Kafka’y› hem
psikolojik olarak desteklemifl hem
de edebi çal›flmalar›nda motive et-
meye çal›flm›flt›r.
Kafka’n›n dostlu¤unu kazanmak
zordu. Bunun önde gelen nedeni,
bozuk olan sa¤l›¤› yüzünden so-
rumluluklardan ve yükümlülükler-
den kaçmas›yd›; her an geri çekile-
bilmenin yolunu aç›k tutmak için
herkesle aras›nda mesafe b›rak›rd›.
Kafka’n›n koydu¤u bu kurallara
uyulmazsa arkadafll›¤a son bile veri-
lirdi. Kafka’n›n son y›llar›nda edin-
di¤i tek yeni arkadafl olan Robert
Klopstock’un da ihtiyatl› ve olabildi-
¤ince talepkâr olmayan bir arkadafl-
l›¤› ö¤renmesi gerekti.
Yolculuk etmeyi olanaks›z k›lan
savafl, Kafka’n›n toplumsal iliflkileri-
ni de Prag’dakilerle s›n›rlad›; öte
yandan Kafka’y› uzak, ulaflmas› zor
yerlerde aylar süren tedavi dönem-
lerine zorlayan tüberküloz da vard›,
46 NotosÖykü
Kafka’n›n ahlaki ac›mas›z-
l›¤› onun ucu aç›k, belirsiz
ya da ahlaka ayk›r› iliflkile-
re girmesini engelliyordu.
Ayr›ca özellikle de erotik
iliflkiler yüzünden edebiyat
alan›ndaki yarat›c›l›¤›n›n
azalmas›ndan korkuyordu.
oralarda Klopstock d›fl›nda uygun
arkadafl edinememiflti.
Kafka çocuklu¤unda bile ruhsal
aç›dan dikkat çekecek derecede so-
yutlanm›fl ve yaln›z olmufl olmal›.
Ama toplumsal aç›dan soyutlanm›fl
de¤ildi, Prag’da pek çok tan›d›¤›
vard›. Eski lise ve üniversite arka-
dafllar›, toplant›larda tan›flt›¤› kifli-
ler, ifl arkadafllar›, ailesinin iflyerinde
çal›flanlar, kafelerde dostluk kurdu-
¤u edebiyat çevresinden kifliler ve
Max Brod’un tan›flt›rd›¤› pek çok Si-
yonist kifli. Bu arkadafllar›n›n ço¤u
Prag’›n Almanca konuflulan kesi-
minde bulundu¤undan onlarla sü-
rekli karfl›lafl›yordu. Belki de Kafka
do¤du¤u kenti bu yüzden dar ve
bo¤ucu buluyor, Berlin ve Paris gibi
yabanc› metropollerde tan›nmamay›
özgürlük olarak görüyordu.
Kafka’n›n kad›nlarla olan zor, za-
man zaman da ac›l› iliflkilerini elefl-
tiren çok olmufltur. Ancak sevgilile-
ri hakk›nda fazla bilgi olmad›¤›ndan
(ve hâlâ da bilinemedi¤inden) hep
Kafka’n›n nörotik, çileci, hatta ma-
zoflist yanlar› öne ç›kar›fl, bu iliflkile-
rin yürümemesinden hep Kafka so-
rumlu tutulmufltur. Ergenli¤inin so-
nuna kadar Kafka’n›n cinsel yaflam›
dönemin al›flkanl›klar›na uygundu:
yirmi yafl›nda ilk cinsel deneyimler,
geçici iliflkiler, fahiflelerle birlikte ol-
malar. Ancak sonra, fliddetli heye-
canlar yaflam›flt›r. Manevi aç›dan so-
yutlan›fl›n› bir kad›nla gerçek ya da
hayali bir birleflme yoluyla sona er-
dirmek arzusu onu sars›c› ve sonu
gelmeyecek aflk iliflkilerine götür-
müfltür (örne¤in Weimar’da Marga-
rethe Kirchner ile). Sürekli tehdit al-
t›nda olan ve hep yeniden savulma-
s› gereken kimli¤inin rahats›z olma-
mas› için d›flar›dan gelen güçlü dür-
tülere ve her türlü maceraya uzak
durma e¤ilimindeydi. Kafka evlili¤i
en üst düzeyde toplumsal bir eylem
ve kendisinin hayat›n› sürdürme be-
cerisinin belirleyici s›nav› olarak
gördü¤ünden evlili¤i idealize etmifl-
ti. Kafka’n›n dallan›p budaklanan
ahlaki ac›mas›zl›¤› onun ucu aç›k,
belirsiz ya da ahlaka ayk›r› iliflkilere
girmesini engelliyordu. Ayr›ca top-
lumsal ve özellikle de erotik iliflkiler
yüzünden edebiyat alan›ndaki yara-
t›c›l›¤›n›n azalmas›ndan korkuyor-
du.
Bu çeliflkilerin sonucunda Kafka,
birine ba¤lanma arzusuyla ba¤lan-
ma korkusu aras›nda kald› ve gide-
cek yol bulamad›. Kararlar›nda hep
tereddütler yaflad› –ki Felice Bauer
ile iki kez niflanland›, iki kez ayr›ld›;
ayr›ca birlikte yaflama ile mesafe
koyma aras›nda geçici uzlaflmalarla
yetinmek istemiyordu, ki Milena Je-
senská ile iliflkisi bu yüzden yürü-
memifltir.
Bir baflka olumsuz koflul da Kaf-
ka’n›n arkadafl çevresinde bir tek
mutlu evlili¤in bile bulunmamas›y-
d›, kimseyi örnek alam›yordu. Üste-
lik döneminin erkeklerle kad›nlar
aras›nda uygulad›¤› kat› rol da¤›l›-
m›ndan dolay› karfl› cinse karfl› his-
setti¤i tutukluluktan kolay kolay
kurtulam›yordu. Ancak hayat›n›n
son aylar›nda Dora Diamant’›n do-
¤al, cilveden uzak, daha ziyade kar-
deflçe tutumu daha önce tan›mad›¤›
bir rahatl›k sa¤lad› Kafka’ya.
Kafka’n›n yaflam› ve eserleri ne
kadar iyi araflt›r›lm›fl olursa olsun,
yazar, günümüze kadar efsanelerle
ve anekdotlarla çevrilmifl bir ünlü
olarak kalm›flt›r. Kafkaesk kavram›-
n›n Kafka’n›n eserlerine oldu¤u ka-
dar kendi k›sa ve ac›l› yaflam›na da
uygun düfltü¤ünü söylemek pek
yanl›fl olmayacakt›r. c
 Kafka’y› niçin okumal›?
Kafka için edebiyat; hayat›n›n en önemli temelidir, daha iyi aç›klamak
gerekirse, onun için gerekli ve mümkün olan tek eylem yazmakt›r.
Yazmaktan daha coflkuyla ba¤land›¤›, kendini adad›¤›, ona baflar› gibi
görünen öbür fleyse, yüzme bilmedi¤i bir yaflta, havuzun kenar›nda
babas›yla bira içti¤i gündü.

Pierre Dumayet ranl›k uyand›rm›flt›r. Günlükler bun- mek için büyük istek duyar. Hem
lardan biridir. Bazen çok küçük evlenerek kendine bir ba¤ yaratmak

S
an›r›m benim inand›¤›m tek
yazar Kafka’d›r. Onun yazd›¤›
bir cümleyi hayal kurmak için
okumam. Cümleleri beni ona inan-
d›r›r. Kafka’y›, ona inand›¤›m için
severim. Duygusal bir tutumdur bu,
aç›klanamaz. Onun yazd›klar›ndan
kuflkuya düflmem. Bana gökyüzü-
nün mavi de¤il, k›rm›z›, yeflil ya da
siyah oldu¤unu söylese, inan›r›m.
Söylediklerini yutar, çi¤ner, sindirir
ve inanc›m haline getiririm. Gençli-
¤imden beri Kafka benim için böyle
bir yazar olmufltur. Bana bunlar›
hissettiren yaln›zca iki kifli vard›r
hayatta: Michaux ve Kafka. Michaux
da beni kendine inand›r›r ama Kaf-
ka’ya olan inanc›m daha sa¤lamd›r.
Onda tek bir yans›ma bile buluna-
maz. Bir insan Kafka olmak için bü-
yük bir istek duyabilir; ama Kafka’y›
edebiyata iten yaln›zca inanç de¤il-
dir. Varolufl ve varoluflla ilgili soru-
lar da onu edebiyat›n içine çeker. Bu
sorular aras›nda inanç ve dinle ilgili
olanlar yok mu? Elbette var, ama
hangileri oldu¤unu söyleyemem.
Kafka insanlar›n kendilerinden önce
var olan ve aç›kl›k getiremedikleri
birçok soruya dikkat çekmifl ve bu
sorular› ayd›nl›¤a ç›karm›flt›r. Kan›t-
lamak zor ama bu konuyla ilgili bir
izlenimim var: Hepimiz yüzy›llard›r
ayn› fleyleri görüyoruz ama bunlar›
bize ilk kez Kafka fark ettirmifltir.
Sözgelimi, romanlar› bizde ya bü-
yük bir korku ya da büyük bir hay-
ayr›nt›lara dikkatimizi çeker, sözge-
limi Yiddifl tiyatrosunun müdürü
Bayan Tschissik’in bir fley söylemek
istedi¤inde yüzünde bir anda parla-
yan ayd›nl›k bak›fl gibi. Bir insan›n
dudaklar› ve gözlerinin ucunda olu-
flan gerçek ifadeyi Kafka’n›n anlatt›-
¤› gibi kim anlatabilir? Kimse anla-
tamaz.
Evlilik
Kafka’n›n hayat›yla ilgili soru sor-
mak büyük risktir, çünkü hayat›n-
daki gerçekleri bilmek zordur. Her
zaman hayat›yla ilgili konuflmas›na
ra¤men, hayat›n› gerçekten yaln›zca
yaz›lar› arac›l›¤›yla ö¤renebiliriz.
Günlükler adl› yap›t›nda Max Brod’la
yapt›¤› yaz›flmalar sayesinde Feli-
ce’le olan geçmifli hakk›nda fikir
edinebiliriz. Bu hikâyenin bafllang›c›
çok ilginçtir. O geceyi anlatmak için
yazd›¤› ilk sat›rlarda Brod’da yenen
bir yemekte Felice’le ilk tan›flmas›n›
anlat›r: Odaya girer girmez Felice’in
masada oturdu¤unu fark eder ve ilk
bak›flta onu hizmetçi san›r ama bir
hizmetçinin davetliler salona girer-
ken masada oturmas› pek görülür
fley de¤ildir. Kafka, bir hizmetçinin
davetliler masas›nda oturmas›n› ka-
ba bulur ama fazla önemsemez.
Gözlemleri onu beklenmedik bir so-
nuca götürür: O gece Felice’le ni-
flanlanmaya karar verir. “Niflanlan-
mak.” Bu ne demektir? Kafka evlen-
ister, hem de kendine güvenemez
ama yo¤un iste¤i ona yard›m eder
ve kendine ne kadar güvenmese de,
ad›m atar. Bu tutumundaki en belir-
gin özellik, gerçekli¤i bir özgürlük
biçimi olarak benimsemesi ve insan-
lar›n, geleneklerin uyumu karfl›s›n-
da, öbür yap›tlar›nda da gördü¤ü-
müz gençlik belirtisini, gücünü ve
direncini görkemli bir üslupla orta-
ya dökebilmesidir. Sözgelimi Feli-
ce’le geçirdi¤i kötü bir günün akfla-
m›nda, çevresindeki herkes onun
evlenmeyece¤ini düflünmekte ve
onun evlilik fikrine gülüp geçmek-
tedir. Kafka o gece odas›na gitti ve,
“Hiçbir fley de¤iflemez,” yazd›. ‹s-
yankâr bir yan› vard›. E¤er biri on-
dan bir fley yapmas›n› istiyorsa, yap-
mazd›. Bu uzlaflmaz özgürlü¤ünün
alt›nda bizi derinden etkileyen bir
fley vard›r. Bizim içimizde de biraz
isyankârl›k vard›r. Bunu çok uzun
zaman önce Flaubert ö¤retmiflti. Bi-
raz araflt›rd›¤›m›zda Flaubert ve Kaf-
ka’n›n arkadafl oldu¤unu ö¤reniriz.
Kehanetler
Kafka’n›n birçok metni gelece¤e
gönderme yapar. Onun bu özelli¤i-
ni fark etmek için yap›tlar›n› daha
iyi incelemek gerekir. Yazd›¤› baz›
metinlerde Gulag ve Sovyet bürok-
rasisi hakk›nda baz› mesajlar ver-
mifltir. fiato’da ve Dava’da geçen
olaylar 20. yüzy›lda yaflananlara

NotosÖykü 47
koflut olabilir. E¤er bu düflünceyle
yola ç›kar ve Kafka’n›n her yap›t›n›n
gelece¤e gönderme yapt›¤›n› düflü-
nürsek, Dönüflüm’ün vermek istedi¤i
mesaj nedir? Belki de genetik bir de-
han›n keflfi ya da genetik alan›nda
yap›lan yeni keflifler olabilir mi? An-
latt›¤› olaylar ve bu olaylarda yer
alan kifliler, y›llar sonra da geçerli
olacakt›r. Kafka’n›n geçmiflte yaz-
d›klar› günümüzde de¤erlendirildi-
¤inde derin anlamlar içerir.
Ne zaman gülmeli?
Kafka’y›, yap›tlar›nda öne ç›kan
ö¤eleri yeniden keflfetmeye çal›flarak
okudum. Nas›l olursa olsun, Kaf-
ka’y› anlatmak ve anlamak her za-
man kesin olmayan sonuçlara ba¤la-
n›r. Ona inan›r›z ama onu tam ola-
rak anlad›¤›m›zdan asla emin ola-
may›z. Örne¤in ben onun esprili ya-
K›z kardefli
Ottla ile, 1914.
Ottla da Auschwitz
toplama kamp›nda
yaflam›n› yitirdi.
n›n› asla göremedim. Tüm metinle-
rinin içinde mizah olmas›na ra¤men
asla gülemedim. Günlükler’de Dönü-
flüm’ü arkadafl› Max Brod’a okudu-
¤unu ve arkadafl›n›n çok güldü¤ünü
anlat›r. Bu romanda komik bir fley-
ler oldu¤una inand›m ama neye gül-
düklerini asla anlamad›m. Dönü-
flüm’deki olaylarda s›k›nt›l› bir mi-
zah m› gizliydi? Beni neden güldür-
müyordu? O zamanlar Kafka ve
Brod için gülmek do¤al bir fleydi
ama günümüzde bir kitaba gülmek
bizi kayg›land›r›r. Bu durumda bize
bu roman› bulmaca gibi sayfa sayfa
çözmek düflüyor. Dönüflüm’de tam
olarak nerede gülmeliyiz? Bu bir gi-
zem. Bilmeceyi zaman bak›m›ndan
ve okumaya bafllamadan ele almal›-
y›z: O dönemde okuyucu olmakla
bu dönemde okuyucu olmak aras›n-
da büyük farklar var. Biz Dönüflüm’ü
gerçek bir hikâye gibi okuyoruz.
Belki de Kafka bunu farkl› bir bi-
çimde okuyordu. Kafka bu hikâyeyi
babas›n› bir parazit gibi görme ya-
n›lg›s› içinde yazm›flt›r. Hiç kuflku
yok ki, bunu bilsek bile Kafka’y› an-
lamak için baz› konularda yetersiz
kal›yoruz. 1890 ve 1925 y›llar› ara-
s›nda Viyana’da neler olup bitti¤ini
de bilmek, öbür yandan Prag’da
aç›kça neler oldu¤unu görmek gere-
kiyor. Belki de Kafka’da gülünç bir
fley bulamamam›n nedeni budur.
Ac›ya e¤ilim
Kafka’n›n metinlerinde “ben” bir-
çok fleyin yerini tutabilir. “Ben” söz-
cü¤ü Kafka’n›n can›n› çok s›kar ama
ayn› zamanda Kara Kapl› Defter’de
ona efllik eder. Bu kitapta Kafka
“ben” imgelemine kötü davran›r.
Onu yaz k›fl her gün ç›r›lç›plak eg-
zersiz yapmaya, sonra da buzlu suda
y›kanmaya zorlar. Evdeki ayna
“ben”e; daha önce bu kadar zay›f ve
ince birini görmedi¤ini söyler. Bu
kifli her zaman mutlu olmak ister
ama sanatoryumlarda geçirdi¤i ac›
dolu hayat› yüzünden kendinden
uzaklaflamam›flt›r ve bu yüzden hep
mutsuzdur. Onun varoluflu Kaf-
ka’n›n bizi hat›rlamaya zorlad›¤› bir
varolufltur. Yaz›flmalar›nda varl›-
¤›n›n karfl›s›nda öfkesini görürüz.
Daha çok doktorlar›n kulland›¤›,
çok sevdi¤im bir cümle vard›r: “Ne-
reniz a¤r›yor?” Kafka gibi bir yetene-
¤in karfl›s›nda onun hayranl›k yara-
tan yan›n› anlamak için bizim de bu
soruyu sormam›z gerekir. Kafka’n›n
yetene¤inin tek bir aç›klamas› var-
d›r: Derin ac›s›. Aç›kça çözülemeyen
baflka bir özelli¤iyse: Ac› çeken Kaf-
ka ve kendiyle uzlaflmaya çal›flan,
bu yaz›n›n öznesi olan Kafka’d›r. Bu
ac›y› mektuplaflmalar›nda de¤il
yaln›zca yap›tlar›nda görebiliriz.
Dava yaln›zca bu ac›n›n içinde ge-
çer. Ac›, karla kapl› kayak pisti gibi-
dir. Kendinizi düflmekten al›koya-
mayaca¤›n›z bembeyaz ve kaygan
bir e¤im vard›r ayaklar›n›z›n alt›n-
da. Ac›ya e¤ilim buradan do¤ar. Da-
va’da tüm raporlar ac› doludur ve
ac› çeken insanlar›n birbirleriyle
hiçbir iliflkisi yoktur.
Çile ve çarm›ha gerilmifl Kafka
Kafka, ermifl diyebilece¤im tek ya-
zard›r. Bu, baflka yazarlarda bulun-
mayan bir özelliktir. Kimi büyük ya-
zarlarda bile bulunmaz. Sözgelimi
Proust bir ermifl de¤ildir. Kafka
farkl›d›r. Ona çok sayg› duyuyorum
ve e¤er onun karfl›s›nda olsayd›m
çok utan›rd›m. Oysaki Flaubert ile
karfl› karfl›ya gelmek isterim ve ko-
nuflurken çok heyecanlan›r›m. Ama
Kafka... ona tek bir soru sorma cü-
retini gösteremem. Basit varl›¤›m-
dan dolay› ac›s›n›n artaca¤›ndan
korkar›m. Asl›nda ben her zaman
onun ac›s›n› azaltmak isterim ama
ac› çeken yan› her zaman ona aittir
ve hayatta kalabilmesi için gerekli-
dir. Bu ac› bir hayal ürünü de¤ildir.
Okur, Kafka’n›n kendi ac›s› yüzün-
den düfltü¤ü tuza¤a düflmez, ben de
okurun bu tuza¤a düfltü¤üne inan-
mam. Kafka’n›n çilekefl olmak için
düfltü¤ü tuza¤a hiçbir okur düfle-
mez. O gerçek bir çilekefltir ve
‹sa’n›n çarm›ha gerilmifl imgesinde
çekti¤i gibi ac› çeker. Ama gerçek çi-
lekefl kimdir? Aç›k bir yaraya sahip
olan insan. Elbette ona her yan›yla
çilekefl demiyorum ama Kafka’n›n
çilekefl yan› göz ard› edilemez. Biraz
babas›, biraz hayat›, biraz da kendi
yüzünden çarm›ha gerilmifl bir çile-
kefl gibidir o. Belki de ‹sa gibi Kato-
lik olsayd› daha düzenli bir hayat›
oldurdu ama yine de bu durum ona
yard›mc› olmazd›.
Proust ve Kafka
Kafka, Guermantes’deki kibarl›k
ve incelik üstüne sordu¤u sorular›n
ayr›nt›lar›yla beni çok düflündürür.
Proust’un önemli bir yap›t› olan
Aray›fl’›n anlat›c›s› Sodome bu ki-
barl›¤›n gerçek anlam›n›, yaln›zca
sevdi¤imiz de¤il, bildi¤imiz ve ken-
dimize yak›n buldu¤umuz s›cak bir
Kafka beni neden etkiler? Nas›l ifade edebilirim bil-
miyorum ama onun ac›s› gerçektir. fiato’da olup bi-
tenler, gerçek hayatta olan olaylar gibidir. fiato’da
duyduklar›n›z her zaman duyabilece¤iniz fleyler de-
¤ildir. Duymad›klar›n›zsa önemli ve ilgilendi¤iniz
konuflmalard›r. Sonuç olarak eserde tan›flt›¤›n›z her-
kes absürddür. Kafka bizi aldatmaya çal›flmaz.
selamlamayla yans›t›r. Yüksek sos- dur? Kafka’n›n yap›tlar›nda gizem
yetede bulunan ve ‹ngiliz hüküm- bar›nd›rmayan tek bir cümle yok-
darl›¤›na kalpten ba¤l› olan Dük tur. Bu rahats›z edicidir ama benim
Guermantes ise, kalabal›¤›n içinde Kafka’da sevdi¤im bir özelliktir.
roman›n anlat›c›s›n›n fark›na var›r Yazmak saydaml›¤› de¤ifltirebilmek-
ve sanki minnettarl›¤›n› göstermek tir: Küçük bir soruyu keflfetmek ve
ve onu gördü¤üne çok memnun ol- onu bir klifle haline getirmektir. Kaf-
du¤unu kan›tlamak için arkadafl ka “iki y›lan gibi” der. Biz de anlam-
canl›s› tav›rlar sergiler. Bunun karfl›- s›z ama aç›k olmayan bir fley için
s›nda anlat›c›; Dük’ün davetkâr jest- “iki damla su gibi” demeliyiz, çünkü
lerini görür ve onu, tüm varl›¤›n› or- kimse hayat› boyunca bir damla su-
taya koyan bir merhabayla selamlar. yun neye benzedi¤ini görmeyi
Proust bu hikâyeyi Kafka’n›n önemsememifltir. Kafka için edebi-
yap›tlar›n› yazd›¤› ça¤da anlat›r ve yat; hayat›n›n en önemli temelidir,
ben ikisinin de ayn› fleylerden söz e- daha iyi aç›klamak gerekirse, onun
dip etmediklerini kendi kendime için gerekli ve mümkün olan tek ey-
sorar›m. Kafka’n›n fiato’sundaki ka- lem yazmakt›r. Yazmaktan, daha
rakterlerle, Guermantes’ler ve Cam- coflkuyla ba¤land›¤›, kendini adad›-
bremer’ler aras›ndaki iliflkileri karfl›- ¤›, ona baflar› gibi görünen baflka
laflt›r›rsak, duygulardan farkl› geli- fleyse, yüzme bilmedi¤i bir yaflta,
flen bu kibarl›¤›n sorgulamalar›nda havuzun kenar›nda babas›yla bira
ayn› benzerlikleri buluruz. Her za- içti¤i gündü. Belki de edebiyat› Kaf-
man yan›lan biri vard›r ve biz onun ka’n›n içinde büyüten bu hassasl›k-
kim oldu¤unu asla bilemeyiz. t›. Kafka’da yazmak için eflsiz zen-
ginlikler vard›. Baz› metinleri hiçbir
‹ki y›lan düzeltme olmadan bir gecede, baz›-
lar›n› da birkaç günde yazm›flt›r.
Kafka’n›n fiato adl› roman›ndaki Uzun süreli ve çok flikâyet etti¤i yaz-
bir cümleyi düflünüyorum. K. iki ma s›k›nt›lar› yaflam›flt›r: Birçok ke-
asistan›n› da ilk kez görür. Onlar›n re masada saatlerce oturmas›na ra¤-
asistan› oldu¤unu nas›l anlar? Bunu men, hiçbir fley yazamam›flt›r.
bilemeyiz. Kafka de¤il baflka biri, bu
K. karakteri olabilir, onlar›n asistan Yaz›flmalar
oldu¤una karar verir. fiato’daki in-
sanlar gibi giyinmiflleridir. K. onla- Kafka’n›n yaflad›¤› y›llarda yazar-
r›n d›fl görünümünü, hoflnutsuzluk- lar aras›nda yap›lan yaz›flmalar ge-
lar›n›, ayn› zamanda da içtenlikleri- nellikle gerçeküstü de¤erleri fazla
ni görerek, “Siz iki y›lana benziyor- tafl›r ama Kafka’n›n yaz›flmalar› fark-
sunuz,” der. Bu nas›l bir benzerlik- l›d›r. Onun mektuplar› gerçektir.
tir? Her ikisi de y›lana m› benziyor- Rüya ya da gerçeküstü temalar› içer-
NotosÖykü 49
mez. Örne¤in Milena’ya yaz›lan
mektuplarda, Milena gerçeklik üze-
rine sorulmufl sorularla yak›ndan il-
gilenir. Kafka için mektuplar tart›fl-
ma yeri de¤ildir, halka aç›k de¤ildir
ve özeldir. Mektuplardaki edebi ya-
z›larla ilgilenmez, çünkü mektuplar
onun için çok daha ciddi temalar
içerir. Mektuplaflman›n büyüsün-
den söz ederken bile bunu kimseyi
yan›ltmadan yapar: Mektup yazmak
büyü yapmak gibidir. Biriyle yaz›fl-
mak da do¤aüstü bir fley. Felice’e
yaz›lan mektuplar var olan büyünün
kullan›lmas›d›r. Bu yaz›flmadaki bü-
yü bir eser yazmayla eflit midir?
Mektuplar› da, yazd›¤› metinler gibi
ayn› ruha sahip midir? Bu soruyu
yan›tlamak için yeterli kan›t bula-
mad›m. Günlükler’de yapt›¤› aç›kla-
mada, yazsa da yazamasa da, yaz›-
n›n onun için tafl›d›¤› anlamdan as-
la uzaklaflmad›¤›n› söyler. Benim
görüflüm; Kafka’n›n kurmaca ede-
biyat›n›n her zaman tek kiflilik bir
mektuplaflma oldu¤undan yanad›r.
Bu yaz›flmalar yaz›l›p gönderilen
mektuplar gibi de¤il, Kafka’n›n asla
tan›flmad›¤› ama hayalini kurdu¤u,
gerçekleflmemifl yaz›flmalard›r. Belki
de okuyucular›n› yaz›flt›¤› insanlar
olarak görür? Onun hayat›ndaki en
zor fley, karfl›s›nda gerçekten bir in-
san oldu¤unu bilmek ve ona yaz-
makt›r. Düflüncelerini bu insana aç-
mak ve anlatmak olanaks›zd›r. fia-
to’da Kafka ve K.’n›n iliflkisini anla-
mak için flu soruyu sormak gerekir:
K., Kafka’n›n mektuplaflt›¤› bir kifli
midir? Yan›t› ise: Asl›nda K. ona as-
la cevap yazmaz ya da Kafka K.’n›n
mektuplar›n› asla saklamaz…
Israr
Bir mektubun samimi olup olma-
d›¤›n› hemen anlar›z. Öbür yandan
gerçek ama samimi olmayan bir
mektubu tan›mlamak daha zordur.
Kafka ayn› anda hem samimi oldu-
¤unu hem de olmad›¤›n› söyledi¤in-
50 NotosÖykü
de, söylemedi¤i ve belirsiz bir sürü
fley vard›r. Mektuplar›n›n okunma-
s›n› istemez. Mektuplarda ve Gün-
lükler’de kendinden baflkalar›ndan
söz etti¤i kadar farkl› söz eder. Her
fleyden, hatta tüm hayattan hoflnut-
suzdur. Ama bu u¤ursuzlu¤un ar-
d›nda herkes gibi bir yan› vard›r: O,
insanlar› umutsuzca kendine inan-
d›rmak ister ve bu yüzden yazar.
Kafka yazmay› ve inan›lmay› seç-
mifltir. Mektuplaflmalar›nda kendi-
ne inan›lmas›n› diler. Bazen tüm gü-
nünü Felice’e yazmakla geçirir. Böy-
le bir durumda Kafka kendi kendine
yard›m eder. Bunun sürekli olmas›
için üretmeyi ve yaratmay› b›rakma-
mas› gerekir. Bu durumda biz flunu
sorar›z: kurmaca ya da gerçek ede-
biyat sürekli midir? Ya da Kafka için
durdu¤u bir yer var m›d›r? Kafka bir
gün yazmaktan vazgeçebilir mi?
Günlükler’de bunu gözlemleyeme-
yiz, çünkü her fley birbirinden ko-
puk anlat›l›r. Kafka bazen günlü¤ü-
ne hiçbir fley yazmaz. Ama Günlük-
ler Kafka’n›n öbür kitaplar›na ben-
zemez, çünkü bu kitapta harflerden
ve sözcüklerden önce olaylar› öne
ç›kar›r. Öbür yandan mektuplar
Kafka için yükselmeyi temsil eder.
Max Brod ve Milena’n›n yazd›¤›
mektuplar anekdotlardan ibarettir.
Oysaki öbür mektuplarda anek-
dot ve olay bulamay›z. Çünkü olay-
lar onu ilgilendirmez. Onu ilgilendi-
ren sorular flunlard›r: Gönderdi¤i
son mektup yerine ulaflt› m›? Mek-
tubun yan›t› ne zaman gelecek? Bu
mektubu okuyan kifli ne hissetti?
Mektuplar›n ne kadar zamanda
ulaflt›¤›n›n kesin zaman›n› bilmeyiz.
Bekleme süresi tak›nt›l›, zor ve yo-
rucudur. Yazmaya benzer. Yaz›flt›¤›
insanla iliflkisini gözden geçirir,
uzaklarda bir yerde onu bekleyen
birinin var oldu¤una inan›r. Bu,
Kafka için garda s›ra beklemek gibi-
dir. S›radakileri bekleyen tek bir in-
san vard›r. Ve trenler geçer ama pek
seyrek dururlar.
‹letiflimden tiksinmek
Kafka beni neden etkiler? Nas›l
anlatabilirim bilmiyorum ama onun
ac›s› gerçektir. fiato’da olup bitenler,
gerçek hayattaki olaylar gibidir. fia-
to’da duyduklar›n›z her zaman du-
yabilece¤iniz fleyler de¤ildir. Duy-
mad›klar›n›zsa, önemli ve ilgilendi-
¤iniz konuflmalard›r. Sonuç olarak
metinde tan›flt›¤›n›z herkes absürd-
dür. Kafka bizi aldatmaya çal›flmaz.
Bizi aldatan fiato’daki iletiflimdir.
Haks›z bile olsa ona inan›r›z. Bu ile-
tiflim Tanr› gibidir: Asla görülme-
yen, orada olmayan ve sessiz. E¤er
varsa, bu zaten bilinir. Sözgelimi biz
daha az ac› çekmek için karfl›daki
kifliye her fleyi anlat›r›z. Ama bir ola-
y›n ya da ac›n›n daha iyiye gitmesi
için biriyle konuflma ve bunu pay-
laflma fikri bana çok tiksindirici ge-
liyor. Kafka’n›n da benim gibi dü-
flündü¤ünü söyleyebilirim. Hiçbir
fley planl› de¤ildir, bizi inand›rmak
istedikleri, yalanlar›m›z›n tam tersi-
dir: Bunu söyleyebilmek, Kafka
dünyam›za teselli için gönderilen
bir peygamberdir, demekten baflka
bir fley de¤ildir, çünkü o bizim ba-
sitli¤imizi ve yal›nl›¤›m›z› ortaya ç›-
karm›flt›r. Bizi içimize döndüren,
kendimizle bafl bafla b›rakan her
duyguyu yazm›flt›r. Bu yüzden Fre-
ud’a yak›nd›r. Herkes birbirini tesel-
li etmek istiyormufl gibi görünür.
Kendi zay›fl›¤›m›z›n öznesi olmaya
mahkûmuzdur. ‹flte ben Kafka’y›
okurken kendimi bu gerçekli¤in
içinde görebilirim ve bir gün bu ger-
çeklikle karfl›lafl›rsam haz›rl›kl› ol-
may› ö¤renirim. Kafka insanlar›n
gerçek yüzünü nas›l görebilece¤ini
keflfetmifltir. Belki görüfl aç›s› endifle
vericidir ama endifleli olmas›n›n ke-
sinlikle geçerli nedenleri vard›r. c
Frans›zcadan çeviren Hatice Utkan
 Anoreksik bir aseksüel
Kafka’n›n romanlar›ndaki ilkel etcil arketipi, erkeklikli¤i baflka bedenler
üzerinde denetim kurmak üzerinden infla eden babadan ve onun
yasas›ndan gelmektedir. Babaya ait her alan› reddeder.

Hande Ö¤üt yazar Günlükler’de. kanunlar›n difllileri aras›nda ezilmifl,

Önce organs›z bir beden, ard›n- parçalanm›fl, organlar› kopmufl iflçi-
dan bedensiz bir ruh olmay› murat lerdir dairede gördü¤ü; evindeyse

H
elene Cixous, Prag’a gidifl etmifltir Kafka; bir domuz kasab› sa- etleri diflleriyle ay›ran, her fleyi ö¤ü-
amac›n›n, Kafka’n›n mezar›- t›r›n›n bedenini mekanik bir düzen- terek d›flk›ya çeviren Gargantua su-
n› görmek oldu¤unu yazar le do¤ray›p, jilet inceli¤inde uçuflan retindeki babas›yla “bir sürek av›n-
“fiatoya Sald›r›lar” bafll›kl› yaz›s›nda.
dilimlere ay›rd›¤› hayalini yaz›ya ge- da, av hayvanlar›n› avc›lar›n önüne
Mutlak olarak bakmak istedi¤i bir çirerek... 1920 Eylül’ünde Milena’ya süren” çoban rolündeki annesidir
an›t tafltan ötesi; onun “eli, izi, aya-
yazd›¤› bir mektupta, ba¤l› haldeki kaçamad›¤›... ‹flyeri de evi de bede-
kizi, do¤al ve ç›plak etli yüzü yani el ve ayaklar›ndan bedeni y›rt›l›p ay- ni de cezan›n mekân›d›r.
tanr›n›n göz kapaklar›”d›r. Cixo- r›lacak gibi iki uca çekilen bir erkek
us’nun ç›plak etli yüzü, tanr›n›n Kabalistlerin, gökbilimcilerin, as-
resmi çizmifltir. Dava’da deri giysili
gözkapaklar›yla özdefllefltirmesi, gardiyanlar taraf›ndan kamç›lanan trologlar›n, hahamlar›n kemikleri ve
tenselden tinsel olana ulaflma arzu- ruhlar›yla, fare istilas›na u¤ram›fl
K.’n›n, kalbine bir b›çak oyulurcas›-
su, Kafka’n›n metinlerinin, hatta ha- na sokulurken Ceza Sömürgesi’ndekiçöplükler üzerinde yükselen Jose-
yat›n›n da nihai amac› de¤il midir? mahkûmun suçu on iki saat boyun- fov’da, mistik Hasidizm ile Yahudi-
Eller, kollar, bacaklar ve gövde- ler’in esrarengiz gettoda yaflayan
ca i¤nelerle kaz›n›r derisine. Yasan›n
den oluflan bu mekanik yap›, Tan- vampirler olarak mimlendi¤i, 19.
evrak›, ancak s›n›rlar›n› ihlal eden
r›’n›n biçimlendirdi¤i bu araç, feti- yüzy›l sonu antisemitizmi-20. yüzy›l
afl›r›l›k ve sadistik hazz›n ak›ld›fl›
flistik iflkence araçlar›, sadistik hay- faflizmi efli¤inde yaflad› Franz Kafka.
fazlal›¤› yoluyla yaz›l›r. Yaln›zca ger-
van›ms› yarat›klar ve disiplinci ikti- çekli¤in durmamacas›na kâbuslar Gnostik bak›fl› aç›s›n› içsellefltirerek
dar taraf›ndan parça-nesnelere ayr›- ar›nmaya çal›flt› maddede ve beden-
üretti¤ini düflünen Kafka, dehfleti
l›r ya da karfl›l›¤›n› idealize edilenin de cisimlenen kandan, parçalanma-
metninin merkezine yerlefltirir. To-
d›fl›nda, ham halde, hayvan-oluflta, dan, hoyratl›ktan... “Bir Yaflam” adl›
taliter tahayyül dünyalar›nda bozufl-
kimi kez de tiksinmede bulur Kaf- turulan “golem”, ideolojik ayg›t›nöyküsü, bedenin reddedilifli ve etin
ka’n›n eserlerinde. Sözgelimi Karl kötücüllü¤ü, duyular ile duygular
harfleriyle beslenir. Makinelerin ve
Rossman’›n insani maceras›, Okla- dünyas› aras›ndaki ay-
homa Sirki’nde kendi r›m; bir insan›n zihnini
benzerlerini buldu¤unda Günlü¤üne, “Cinsel iliflki, beraberli¤in dev bir böce¤in bedenine
nihayetlenir. Kâh deney yerlefltirdi¤i Dönüflüm yi-
labirentindeki fare, kâh getirdi¤i mutlulu¤un cezas›d›r,” diye ne ak›l-beden, ruh-mad-
demir parmakl›klar ard›n-
not düflerken, cinselli¤e dair korkusu de dikotomisi üzerine te-
da bir köpektir Kafka da mellenir. Beden yanl›fl
kahramanlar› da. Yazma ve ete olan tiksintisi, Dönüflüm’de en- yap›land›rm›flt›r en ba-
edimini tanr›sal bir erime,
ruhsal boflalma olarak ta-
sestik bir y›k›mla sonuçlan›r. Oedipus- fl›ndan. Bedenin organ-
laflmas›, özsular›n de¤iflik
n›mlayan, ancak içinde çu ensestin karfl›t› olan k›z kardeflle almafl›klar› ve birleflmele-
bulundu¤u flartlar alt›nda
bu mutlulu¤a kavuflmak
ensesti, hayvan-olufl gibi insani olma- riyle kurulmakta, mo-
ment ise d›flsal s›v›lar ara-
için her gün etinden bir yan bir cinselli¤in göstergesi olan en- c›l›¤›yla gerçekleflmekte-
parça koparmas› gerekti-
¤ini duyumsaman›n ne
sesti de Gregor’u istedi¤i kadar iste- dir Kartezyen mant›kta.
Oysa bu d›flsal al›flverifl
korkunç bir ac› oldu¤unu mifltir, kürklü kad›n olmad›¤› takdirde. korkutur Kafka’y›. Cin-

NotosÖykü 51
sellik, üreme amaçl› evlilik sözlefl-
mesini kapsamad›¤› sürece “abject”
ancak evlilik flehitlik mertebesiyle
bir; anne bedeni, ulusun bedeniyle
efltir Kafka’da. Ne Alman ne Yahudi,
yersizyurtsuz Kafka’n›n kendine bir
yer arama çabas›d›r sanki bu mistifi-
kasyon. (Gregor’un kürklü kad›n
resmine, ana rahmine yap›fl›rcas›na
tutunuflu da ayn› dizgede tart›fl›labi-
lir.) Ulusu yaflatmak için kurucu s›-
v›n›n erkekten kad›na ve kad›ndan
çocu¤a geçirilmesi gerekir ki ulusun
bedenleri, kan, er suyu, süt gibi kut-
sal s›v›lar› tafl›mak, güvenle aktar-
mak için var olan s›¤›naklard›r. Ni-
tekim cinsel dürtüsünün, kendisini
amaçs›zca sürüklenen, amaçs›zca
kirletilmifl bir dünyada, amaçs›zca
dolaflan Gezgin Yahudi gibi hisset-
mesinin nedeni, ama cinselli¤in ayn›
zamanda Kovulma’dan önce cennet-
te üflenen nefesten de bir parça ol-
du¤unu yazm›flt›r Kafka, Milena’ya.
Bir yandan da dünyaya karfl› verilen
savafl, cinselli¤e karfl› verilen savafl-
t›r. Erotizm-ölüm birlikteli¤i Batail-
le’›n and›¤›na yak›n durur Kafka’da.
Orgazm sonras›, dayan›lmaz bir y›-
k›md›r erkek için; hayat veren dölü-
nü boflaltt›ktan sonra müthifl bir
suçluluk duygusuyla iliklerine dek
sars›l›p mahvolan erkek –kimi bö-
ceklerde görüldü¤ü gibi– seviflme
bitti¤inde difli taraf›ndan yutulmaya
haz›r hale gelmifltir. Bu birlik içinde
eriyip yok olma korkusu fliddet
temsiline dönüflür. Günlü¤üne,
“Cinsel iliflki, beraberli¤in getirdi¤i
mutlulu¤un cezas›d›r,” diye not dü-
flerken, cinselli¤e dair korkusu ve
ete olan tiksintisi, Dönüflüm’de en-
sestik bir y›k›mla sonuçlan›r. Kaf-
ka/Minör Bir Edebiyat ‹çin’de Deleu-
ze&Guattari’nin yorumlad›¤› gibi,
k›z kardefli, Gregor’u kabul etmifltir,
flizo ensesti, güçlü ba¤lant›lar› olan
ensesti, Oedipusçu ensestin karfl›t›
olan k›z kardeflle ensesti, hayvan-
olufl gibi insani olmayan bir cinselli-
¤in göstergesi olan ensesti de Gre-
gor’u istedi¤i kadar istemifltir, kürk-
lü kad›n olmad›¤› takdirde.
Sacher-Masoch’un Kürklü Ve-
nüs’ü ile ba¤ kurdu¤um bu kad›n
portresi, kösnül bir simge de¤il, ak-
sine özgecil bir kad›n›n, ailesini ko-
ruma pahas›na ac›ya katlan›fl›n›n
resmi ve/ya bedenin kudretlerinin

Gilles Deleuze-Félix Guattari •••

•••
Kendilerinin olmayan bir dilde yaflayan ne kadar in-
san vard›r günümüzde? Kendi dillerini bile bilmeyen
ya da henüz bilmeyen ve kullanmaya zorland›klar›
majör dili de iyi bilmeyen ne kadar insan vard›r?
Göçmenlerin ve özellikle de çocuklar›n›n sorunu.
Minör bir edebiyat›n sorunu, ama ayn› zamanda he-
pimizin de sorunu: Dili efleleyebilecek ve bunu yal›n
bir devrimci çizgi boyunca gelifltirebilecek minör bir
edebiyat, öz dilden nas›l çekip ç›kart›l›r? ‹nsan nas›l
kendi öz dilinin göçebesi, göçmeni ve çingenesi
olur? Kafka, çocu¤u beflikten çalmak, gergin ipte
dans etmek, diyor.
•••
Kafka’y› üzen, onu öfkelendiren, tiksindiren tek bir
fley vard›r: Edebiyata s›¤›nan bir mahremiyet yazar›,
yaln›zl›¤›n, suçlulu¤un, mahrem mutsuzluklar›n ya-
zar› muamelesi görmek. Oysa bu kendi suçu, çünkü
bütün bunlar› tehdit arac› olarak kullanan kendisiy-
di... tuza¤›n önüne mizah duygusuyla geçmek için.
Kafka’da kahkaha vard›r, çok nefleli bir kahkaha; ay-
n› nedenler yüzünden de çok yanl›fl anlafl›lm›fl bir
kahkaha. Kafka’n›n edebiyat›nda güçsüzlü¤ün, suç-
luluk duygusunun iflareti, hüzünlü bir iç tragedyan›n
imi olarak kayg›n›n ve hayattan uzak bir s›¤›na¤›n
var oldu¤u da yine bu aptalca nedenlerle ileri sürül-
dü.
Kafka’y› benimsemenin yaln›zca iki ilkesi vard›r: Bir
tuzak ya da bir sirk gibi kurdu¤u soytar›ca bildirile-
rine ra¤men ve bu bildiriler dolay›s›yla, derin bir ne-
fleyle, bir yaflama sevinciyle dolu, güleç bir yazard›r
Kafka. Bafltan afla¤› siyasal bir yazard›r, gelecekteki
dünyan›n kâhinidir, çünkü yepyeni bir düzenleme
içinde birlefltirebilece¤i iki kutba sahip gibidir: Oda-
s›na çekilmifl bir yazar olmad›¤› gibi, odas› onun için
bir tür çifte ak›m kayna¤› ifllevi de görmektedir:
Oluflmakta olan gerçek düzenlemelere ba¤lanm›fl,
gelecek vaat eden bir bürokrat ak›m› ve sosyalizme,
anarflizme, toplumsal hareketlere ba¤lanm›fl, günün
havas›na en uygun tarzda bir kaç›fl içinde olan bir
göçebe ak›m›. Kafka’da yaz›, yaz›n›n önceli¤i tek bir
fleyi gösterir: Kesinlikle edebiyat› de¤il; yasalar›n,
devletlerin, rejimlerin üstünde, sözcelemin arzuyla
bir oldu¤unu gösterir. Oysa sözcelemin kendisi her
zaman tarihseldir, siyasal ve toplumsald›r. Bütün
mercileri sorgulayan bir mikrosiyaset, bir arzu siya-
seti. Arzu aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, Kafka’dan daha
gülünç, daha nefleli bir yazar bulmak olanaks›zd›r;
sözce aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, ondan daha siyasal,
daha toplumsal bir yazar›n olmad›¤› görülür. Da-
va’dan bafllayarak, her fley kahkahad›r. Felice’e Mek-
tuplar’dan bafllayarak, her fley siyasald›r.
Gilles Deleuze-Félix Guattari, Kafka, Minör Bir Edebiyat ‹çin
Çevirenler Özgür Uçkan-Ifl›k Ergüden

52 NotosÖykü
keflfidir. Kafka bir mazoflist olabilir,
ancak beklentisi bir sadistin karfl›l›-
¤› de¤il, hazza belli bir yat›r›m yap-
ma zorunlulu¤udur: Bir flato, muha-
f›zlar, iflkence araçlar›, hizmetçiler,
hayvanlar arac›l›¤›yla aflk› erotik bo-
yutundan ayr›flt›r›p, bedeni cinsiyet-
li varl›¤›ndan koparmak ister. Da-
va’n›n perdeli parmakl› hayvan›ms›
yarat›¤› Leni ile sado-mazoflist bir
iliflkiye giren Josef K., fiato’da Frieda
ile çamurun içinde fareler gibi sevi-
flir. Amerika’n›n on yedisindeki
kahraman› Karl Rossmann’a evin
hizmetçisi tiksinç biçimde tecavüz
etmifltir; fiato’daki bürokratlar›n en
büyük e¤lencesi, köylü k›zlara teca-
vüz etmektir. (Bir tür ilkel kösnü-
den, hayvans› birleflmeden mürek-
kep iken roman ve öyküleri, Kaf-
ka’ya ait pornografik çizimlerin ya-
ratt›¤› flaflk›nl›k m›d›r yoksa Kafka-
esk olan? Hofl, kilitli bir çekmecede
saklad›¤› söylenen çizimler, kendisi-
ne oral seks yapan kirpimsi bir can-
l›y›, kad›nlar›n gö¤üslerine sar›lm›fl
tuhaf yarat›klar› flematize eden gro-
tesk taslaklard›r.)
Bedensellik ve cinsellik, tatminkâr
olmayan bir rutine dönüflmüfl yafla-
m›n vahfli ve korkutucu istilas› ola-
rak ç›kar karfl›m›za. Kendi bedeni-
nin çelimsizli¤ine karfl›n erkeksi be-
den, s›k›, dik ve askerimsi, kad›ns›
beden ise kürklü, perdeli, hacimli
niteliklerle flifrelenmifltir. Kürk gi-
yen kad›n, Amerika’daki atletik Kla-
ra, Grete gibi kimi kad›nlar cinsel
aç›dan tafl›d›klar› afl›r› anlamla teh-
ditkâr ve tekinsiz kifliler olarak er-
keksilefltirilirken erkekler de diflilefl-
tirilir; Hitler’in homofobik parano-
yas›n›n bir parodisidir bu âdeta. Ni-
hayetinde “sert” erkekler de onlar
gibi olduklar›n› kabul etmemek için
güçsüz kurbanlara ihtiyac› olan efe-
mine kifliler de¤il midir? Devcileyin
böce¤i adland›ramayan devasa Baba
Kafka gibi...
Gregor, yegâne yaflant› nesnesi
olan kürklü kad›n resmini kavk›s›y-
la örter Grete’den korumak için. ‹k-
tidar›n bedene el
koyma hâkimiyetine Anthony Thorlby
karfl› Gregor’un ba-
k›fl›, nesnesini sar›p •••
ona kendi kabu¤unu Kafka’n›n yoruma meydan okuyan ola¤and›fl›
giydirme telafl›nda- simgesel kurgusu yaflama –yaflam›n kendisinin
d›r. ‹lksel varl›k an- de yoruma meydan okurlu¤una kapsayacak ka-
lay›fl›na geri dönme dar– çok benzeflir. Gerçe¤in bir örne¤ini ya da
gere¤i duyarak be- benzerli¤ini ürettiklerini düflündü¤ümüz bütün
denin dünyada alg› sanatç›lar›n kulland›klar› yöntemle, Kafka bu
kez, bu meydan okuyuflun deneyimini yeniden
ile var olmas›n›, fley-
yaratmaktad›r. Dünyay›, onun ne anlama geldi-
lerin etiyle bedenin
¤ini ortaya koymaktan baflka bir fleye olanak
etinin iç içeli¤ini
tan›mayan geleneklerin kurallar›na ba¤l› kala-
kavram›flt›r Kafka.
rak canland›rmak yerine; ortada bize dünyan›n
Ancak “fleylere” gir- ne anlama geldi¤ini söyleyebilecek geleneklerin
mek için, her türlü bulunmad›¤›n›, dahas› gerçekte “olan” ile bizim
öznellikten, imge- düflündü¤ümüz “olan”› birbirinden ay›rmam›za
den, düflünceden, olanak tan›yacak bir tek gelene¤in bile olmad›-
temsilden s›yr›lmal›- ¤› bir durumda dünyan›n nas›l betimlenebile-
d›r; hiçbir fley ika- ce¤ini göstermektedir. Böylesi derin bir kuflku
met etmemelidir bi- içinde, Kafka’n›n dünyan›n bir yorumunu öne
lincinde. Bu ise bey- sürdü¤ü kesinlikle söylenemez; bunun do¤al
hude bir çabad›r. sonucu da elefltirinin Kafka’n›n yap›t›na bir yo-
Kendi etinin ifltah›n› rum getiremeyece¤i gerçe¤idir. Kafka’n›n bize
doyurma durumun- sa¤lad›¤›, bütün yorumlar›n kuflkuyla karfl›lan-
da, istemeden bir k›- d›¤› bir ortamda, deneyimin nas›l göründü¤ü-
y›ma kat›lm›fl olaca- nün bir yans›mas›d›r.
¤›n› düflünür çünkü
Anthony Thorlby, “Yorumlama Sorunu”
Kafka. Babas›n›n
Çeviren Özcan Özbilge
“kat›ks›z bedenselli-
¤inin” alt›nda ezil-
mekten kurtulmak ad›na çileci bir erkeklerden oluflan gruplarla edebi-
tav›rla ruhsal yaflam›n› doyumun yat ve sporla ilgili toplant›lara kat›l-
uzaklaflt›r›lmas›na dayand›r›r. Ken- maktan keyif al›r, erkek dostlu¤unu
disine kalan tek alana, bedenine yö- eserlerine de tafl›r. Ancak Deleu-
neltir tüm kontrolünü. Etleri ke- ze’ün dedi¤i gibi edebiyat erke¤in
miklerine dek yiyen despot babaya öyküsüne ve aç›klan›fl›na indirgene-
verilen bu cevap ruhsal ve bedensel mez; erke¤in ötesine geçme gücüne,
anoreksi, kefaret için kendini kur- kad›n-olufl gücüne, her zaman sa-
ban k›lma edimidir. hiptir. Kad›n-oluflsa Kafka’n›n eyle-
Obur Green’den Açl›k Sanatç›s› di¤ince oedipalleflmifl ve fallik cin-
ile onun taslaklar›n›n birinde yer sellikten kaç›flt›r. Kafka’y› popüliz-
alan yamyama ve denetçi kasaplara, min yak›flt›r›verdi¤i homoseksüel ya
tüm yiyeceklere ifltah›n› kaybeden da “pornocu” yaftalar›na gönül in-
Gregor’dan Amerika ve Dönüflüm’de- dirmeden, kad›n-olufl ve hatta hay-
ki ezici güçteki babalara dek Kaf- vanlar›n ve kad›nlar›n tür kimli¤i-
ka’n›n romanlar›ndaki ilkel etcil ar- nin tafl›y›c›s› haline getirildi¤ini me-
ketipi, erkeklikli¤i baflka bedenler sele edinen antropornografi üzerin-
üzerinde denetim kurmak üzerin- den okumak çok daha perspektif
den infla eden babadan ve onun ya- aç›c› olacakt›r; onu s›k›flt›¤› çember-
sas›ndan gelmektedir. Babaya ait her den kurtarmak istiyorsak flayet... c
alan› reddeder Kafka, hayalgücü da-
hi homoerotik boyut içerir. Tamam›
NotosÖykü 53
 Kafka: Bir fenomen
Yahudi olarak H›ristiyan dünyas›na ait de¤ildi. Vasat bir Yahudi olarak
bütünüyle Yahudilere ait de¤ildi. Almanca konuflan biri olarak Çeklere de
ait de¤ildi. Almanca konuflan bir Yahudi olarak Bohemya Almanlar›na ait
de¤ildi. Bir Bohemyal› olarak Avusturya’ya ait de¤ildi...
Sezer Duru
K
afka’n›n bir filozof, roman
yazar› ya da homo religiosus
oldu¤u en yayg›n s›n›flan-
d›rmad›r. Bana göre ise, edebiyat
Kafka’dan önce ve Kafka’dan sonra
diye nitelendirilmelidir. O bir kâ-
hindir. T›pk› Amerika adl› yap›t›nda
yapt›¤›, özgürlük an›t›n›n elinde k›-
l›ç tuttu¤u hatas›n›n günümüzde ne
kadar do¤ruland›¤›n› bilerek ya da
bilmeyerek yapmas› gibi.
Prag’l› Yahudi bir ailenin o¤lu
olan Kafka’n›n kendisi bir “yabanc›”
idi. Yahudi olarak H›ristiyan dünya-
s›na ait de¤ildi. Vasat bir Yahudi
olarak –çünkü asl›nda öyleydi– bü-
tünüyle Yahudilere ait de¤ildi. Al-
manca konuflan biri olarak Çeklere
de ait de¤ildi. Almanca konuflan bir
Yahudi olarak Bohemya Almanlar›-
na ait de¤ildi. Bir Bohemyal› olarak
Avusturya’ya ait de¤ildi. ‹flçi sigorta
flirketinde çal›flan bir memur olarak
tam anlam›yla burjuvaziye ait de¤il-
di. Bir burjuvan›n o¤lu olarak tama-
men iflçi s›n›f›na da ait de¤ildi. Ama
çal›flt›¤› büroya da ait de¤ildi, çünkü
kendisini yazar olarak hissediyordu.
Gücünü ailesi için feda ediyordu.
Ama, “Ailem içinde kendimi bir ya-
banc›dan daha yabanc› hissediyo-
rum,” diye yazacakt›. Yahudilere ait
olmama durumu çifte paryal›k orta-
ya ç›kar›yordu. Ne içinden ç›kt›¤›
Avrupa burjuva Yahudilerine aitti,
ki onlar›n Yahudili¤ini çarp›k bir
varolufl olarak görüyordu, ne de Do-
¤u’da gerçek “halk” olarak yaflayan
Yahudilere aitti. Zaten Kafka’n›n ya-
54 NotosÖykü
p›tlar›n›n önemli bir bölümü Yahu-
dileri konu edinse de, “Yahudi” söz-
cü¤üne yap›tlar›nda çok ender ola-
rak rastlanmas›, Yahudi sözcü¤ü ye-
rine “Çin Seddi”nde “Çinli” demesi
ilginçtir. Evet, Kafka Yahudilerin bu
iki grubu aras›nda bir çifte paryayd›,
onlar “onun insanlar›” olamazlard›.
Bu ait olamaman›n çok anlaml›l›¤›
içinde Kafka’n›n dünya anlay›fl› etki-
lenmifltir: onun dünya anlay›fl›n›n
önünde bir yanda bu kat›lmad›¤›
esas grup, öte yanda da “dünya” var-
d›r ki, onun bütünü içinde kendisi
yoktur. Bu onun do¤umdan kay-
naklanan durumudur. Yarad›l›flta
onun ad› geçmemektedir. “O sadece
tedirgin eder,” der fiato roman›nda-
ki köy sekreteri Momus kadastrocu
K.’ya. Ne yana baksa dünya baflkala-
r›d›r. Ve kendi kendisini kan›tlaya-
maz. Ama yaflam› sürdürmek için
kan›tlamak zorundad›r kendisini.
Gerçekten de tüm yaflam› hiç din-
meyen bir kan›tlama deneyidir.
Kahramanlar›n›n yaflamlar› da öyle-
dir. “Yaflam›m hakk›nda kendim ta-
raf›mdan inand›¤›m hiçbir dönem
olmad›,” der en erken yap›t› “Dua-
c›yla Konuflma”da.
Kafka’n›n buldu¤u “Ben”, “Yaban-
c›” olarak ortaya ç›kar. Ama yabanc›
“var” de¤ildir, çünkü “varolma” (se-
in) sözcü¤ünün Almancada iki anla-
m› vard›r: “Da-sein” (varolma) ve
“ona ait olma”. Ait olan›n “ergo
sum” deme hakk› vard›r, bundan
önce ise “var” “de¤ilim”dir. “Bir Sar-
hoflla Konuflma”da, ki bu da en er-
ken metinlerinden biridir, bir adam
sarhofla kendini takdim ederken,
“Yirmi üç yafl›nday›m, ama hâlâ bir
ad›m yok,” der. Non sum. Bu yüz-
den Kafka’n›n varolma kavram›n›
anlamadan romanlar›n›n ve öyküle-
rinin kurgusunu anlamak ayd›nlan-
maz. Kafka’daki öteki dünya asl›nda
bu dünyad›r. Yaflam› sürekli bir va-
r›flt›r. Öteki dünya kavram›n› du-
yanlar, Kafka’ya hemen dinsellik ya-
k›flt›rmas›nda bulunur. Ama Kaf-
ka’daki öteki dünya dünya-d›fl›l›k
de¤il, tam tersine dünyan›n ta ken-
disidir. Onun kahraman› K. bu dün-
yan›n ötesinde, d›fl›nda durmakta-
d›r. Bu yüzden bu dünya öteki dün-
yaya çevrilmektedir. Gelecek onda
öteki dünya de¤il, gelecekteki dün-
ya de¤il, flimdiki dünyad›r. Gelmesi
gereken kifli gene odur, o yabanc›-
d›r, çünkü onun gelip kat›lmas› ge-
rekecektir. Baflyap›t› fiato’daki ana
düflünce budur.
“Varolufl” Kafka’da asla ulafl›lma-
dan s›n›rs›z bir ulaflmaysa da, yani
“Varolmama” durumuysa da gene
de bir biçimde bu dünyada olmay›
inkâr edemedi¤i için varolmama du-
rumuna olumlaflt›ran bin k›l›f geçir-
mek, bir ara formül bulmak zorun-
dad›r Var olma ve olmama aras›nda.
Bu ara formül Varolmamaya zaman
kavram› kat›larak bulunur ve böyle-
ce “henüz varolmamaya”, “art›k
varolmamaya” dönüfltürülür. c
Kaynakça: Okudu¤um tüm yap›tlar›.
Günther Anders, Kafka pro und contra,
C.H.Beck.
Gilles Deleuze-Felix Guattari, Kafka-
Minör Bir Edebiyat ‹çin, Özgür Uçkan-
Ifl›k Ergüden, YKY.
Klaus Wagenbach, Franz Kafka.
Pornonun da ötesindeki Kafka
Dava, fiato ya da Amerika’y› bir dahaki sefer elinize ald›¤›n›zda
sayfalardan size tan›mad›¤›n›z dev bir böce¤in bakt›¤›n› görebilirsiniz.

Bu tür olaylar edebiyat dünyas›nda zaman zaman yaflan›r. bunlar›n bofluna oldu¤unu, çünkü Kafka’ya iliflkin gerçek-
Herkesin gözünde an›tlaflm›fl bir yazar›n yeni deliller bu- leri birçok akademisyen ve edebiyat tarihçisinin zaten bi-
lunmas›yla bir sabah ans›z›n, kimilerine daha gerçek ve lip görmezlikten geldi¤ini söylüyor. Ona göre bu konuda
sevimli, kimilerine de çirkin gelen bir böce¤e dönüflüver- okurlara belletilenler, romanc›n›n sa¤l›¤›nda hiç tan›nma-
di¤ine tan›k oluruz. Zengin bir porno koleksiyonuna sa- d›¤›, yavan bir hayat sürdü¤ü, küçük bir iflte çal›flt›¤› vb.
hip oldu¤unun ortaya ç›kmas› geçti¤imiz yaz Kafka için bir dizi uydurmacadan ibaret.
de böyle bir de¤iflim sürecinin bafllamas›na yol açt›. Birkaç paragraf içinde, yay›mc›s›n›n, çevirdi¤i dolaplar-
Ama gerçekte konu ilk defa gündeme gel- la Berlin’in en büyük edebiyat ödülünün
miyor. Milan Kundera y›llarca önce öfkeli Kafka’ya verilmesini sa¤lad›¤›n›, yazar›n
bir yaz› yaz›p Kafka’n›n ölümünden sonra da bunu bile bile ödülü ald›¤›n›, sa¤l›-
“edebi tereke”sinin yönetimini üstlenen ¤›nda tan›nmam›fl olmay›p Almancadaki
dostu Max Brod’un ayn› zamanda roman- bütün önemli yazarlar taraf›ndan hayran-
c›n›n imaj›n› da yönetmek için elinden l›kla okundu¤unu, milyoner babas›n›n
geleni yapt›¤›n›, sa¤l›¤›nda genelevlerden paralar›n›, evet, hayat kad›nlar›yla yedi-
ç›kmayan bir adam› gerçekleri çarp›tarak, ¤ini ve pornoya düflkün oldu¤unu, kü-
cinsellikle iliflkisi olmayan bir “aziz”e dö- çük bir iflte de¤il kamu sektörünün en
nüfltürdü¤ünü söylemiflti. büyük kurulufllar›ndan birinde kilit bir
Tabii, Kundera’n›n amac› Kafka miti- mevkide çal›flt›¤›n› ve Habsburg ‹mpara-
nin ard›nda o da sonuçta “herkes gibi bir torlu¤u’nun sad›k bir vatandafl› olup Bi-
insan” olan birisinin oldu¤unu göz önüne rinci Dünya Savafl›’n› Alman ve Avustur-
sermekti. Yazar›n porno koleksiyonunu yal›lar›n kazanmas›n› istedi¤ini ö¤reniyo-
ortaya ç›karan ‹ngiliz araflt›r- ruz.
mac› James Hawes da ayn› Bütün bunlara ne demeli?
fleyi söyledi. Ama dünya (ve Guardian’›n Hawes’un yaz›s›n›
özellikle de Türk) bas›n› iflin edebiyat ekinin kapa¤›nda
porno yan› üzerinde odakla- duyurduktan sonra, içeri¤in-
n›rken, Hawes ‹ngiltere’nin den ürkmüfl gibi, kolay kolay
ünlü Guardian gazetesinde görülmeyecek bir köfleye t›k-
sessiz sedas›zca yay›mlad›¤› m›fl olmas›, ço¤umuzun içten
k›sa bir yaz›da çok daha çar- içe hâlâ Kafka’y› ac›lar›n› kö-
p›c› baz› iddialarda bulun- flesinde sessizce k⤛da döken
du. birisi olarak görmeyi, seks ve
Hawes’un bu iddialar› bu ün peflinde koflan varl›kl› ve
noktada ileri sürmesinin ne- tutucu bir üst düzey bürokrat
deni, Brod’un 1968’te ölme- olarak görmekten daha ro-
sinden k›rk y›l sonra, sekre- mantik buldu¤umuzu imle-
teri ve sevgilisi Esther Hof- mekte. Ama bir yandan da
fe’nin de 101 yafl›nda Tel gözümüzün önünde yazar›n
Aviv’de ölmesi. Hawes, Kaf- kollar› ve bacaklar› inceliyor,
ka’n›n, Hoffe’nin y›llard›r gövdesi kabuk ba¤l›yor ve ba-
kimseye göstermemekte di- fl›ndan antenler ç›kmaya bafl-
rendi¤i, baz› mektup ve el- l›yor. Dava, fiato ya da Ameri-
yazmalar›n›n art›k incelene- Üstte: Kafka’n›n Felice’e ka’y› bir dahaki sefer elinize
bilecek olmas›n›n “Bakal›m yazd›¤› mektup, 15 Eylül ald›¤›n›zda sayfalardan size
neler ortaya ç›kacak” türü 1913. Altta: Kafka, 1922. tan›mad›¤›n›z dev bir böce¤in
beklentiler yaratt›¤›n›, ama bakt›¤›n› görebilirsiniz.

NotosÖykü 55
 FRANZ KAFKA

Bir Düfl

J oseph K. bir düfl görüyordu: Güzel bir gündü ve K. gezintiye ç›kmak istemiflti. Daha
iki ad›m atm›flt› ki, mezarl›¤a eriflti. Orada epeyce yapay ve al›fl›lmam›fl biçimde do-
lambaçl› yollar vard›, ama kendisi bunlardan birinden sanki bir selin üstünden kayar
gibi, gururla ve uçarcas›na geçti. Daha uzaktan yeni kaz›lm›fl bir mezar tümse¤ini kes-
tirmiflti gözüne. Bu taze mezar›n çekicili¤i onu etkisine alm›flt› ve oraya varmak için acele
ediyordu. Ama bazen mezar tümse¤ini pek göremiyor, görüfl alan› önünde kuvvetle salla-
nan ve birbirine dolanan bayraklar taraf›ndan kapat›l›yor, ancak bayraklar› tafl›yanlar gö-
rünmüyordu; yine de oralardan epey nefleli sesler ulafl›yordu ona.
Gözlerini dikmifl ileri bak›yorken yolun kenar›nda, hemen yan›nda gördü mezar›. Ne-
redeyse arkas›nda kalm›flt›. Hemen otlar›n aras›na s›çrad›. Atlad›¤›nda toprak aya¤›n›n al-
t›ndan kayd›¤› için tam mezar›n önünde diz üstü düfltü. Mezar›n arkas›nda iki adam du-
ruyor ve aralar›nda havaya kald›rd›klar› bir mezar tafl›n› tutuyorlard›; K. ortaya ç›kar ç›k-
maz mezar tafl›n› topra¤›n üstüne att›lar, tafl da yerde dimdik durdu. O an çal›lar›n aras›n-
dan üçüncü bir adam peyda oldu ve K. onun bir sanatç› oldu¤unu anlay›verdi. Üstünde
yaln›zca bir pantolon ve kötü iliklenmifl bir gömlek vard›; bafl›nda kadife bir bafll›k, elin-
de bildi¤iniz bir kurflunkalem tutuyor ve yan›na yaklafl›nca onunla havada birtak›m figür-
ler çiziyordu.
Bu kurflunkalemi flimdi tafl›n en tepesine yerlefltirdi; tafl yüksekçe oldu¤u için bükül-
mesi gerekli de¤ildi, ancak basmak istemedi¤i mezar tümse¤i tafl ile aras›nda oldu¤undan,
öne do¤ru e¤ilmek zorundayd›. O da ayaklar›n›n ucunda yükselerek sol eliyle tafl›n yüze-
yine dayan›yordu. Özel ve uzmanca bir tarz ve alt›n yald›zl› harflerle flunlar› yazd›: “Bura-
da yatan.” Her harf tertemiz, güzel, derin ve tamamen alt›n yald›zl› idi. Bu iki sözcü¤ü yaz-
d›ktan sonra dönüp K.’ya bakt›. K. s›rf yaz›n›n geri kalan›n› görmeye can att›¤› için adam-
la ilgilenmiyor, yaln›zca tafla bak›yordu. Gerçekten de adam yazmaya devam etmek istedi,
ama bir engel vard› sanki; durdu, kalemi elinden b›rakt› ve yine K.’ya döndü. fiimdi K. da
sanatç›ya bakm›fl ve onun epey utanm›fl, ancak bunun nedenini söyleyemez bir durumda
oldu¤unu görmüfltü. Az önceki canl›l›¤›n› bütünüyle yitirmiflti. K. da utand› sanki, birbir-
lerine kaçamak bak›fllar f›rlatt›lar; ortada kimsenin çözemedi¤i çirkin bir yanl›fl anlama
vard›. Tam bu münasebetsiz zamanda mezarl›k kilisesinin küçük çan› da çalmaya baflla-
m›flt›, ancak sanatç› elini kald›r›p bir iflaret yap›nca susuverdi. Yine de bir süre geçince bu
kez sanki sesini kontrol etmek istemifllercesine, özel bir neden olmaks›z›n, bir iki kez çok
hafifçe çal›p gene hemen durdu. K. sanatç›n›n durumuna çok üzülüp a¤lamaya bafllad›,
uzun süre ellerini yüzüne kapayarak h›çk›rd›. Sanatç›, K. sakinleflene kadar bekledi ve
sonra baflka çaresi kalmam›fl gibi, yazmay› sürdürdü. Sanatç›n›n sanki ola¤anüstü çabalar-
la yarat›rm›fl gibi çizdi¤i ilk harf K. için bir kurtulufl gibiydi. Yaz›s› eskisi gibi güzel de¤il,

56 NotosÖykü
alt›n yald›z› da eksilmifl gibiydi. Çizgiler soluk ve karars›zca çizilmifl, harfler de afl›r› bü-
yüktü. Bir J harfiydi bu. Tam bitmiflti ki, sanatç› aya¤›n› mezar›n tümse¤ine öyle fliddetle
vurdu ki, topraklar ortal›¤a saç›ld›. K. onu nihayet anlam›flt›. Durmas›n› rica etmek için
zaman yoktu art›k; elleriyle direnmeyen topra¤› kazmaya bafllad›; her fley haz›rlanm›fl gi-
biydi. ‹nce bir toprak tabakas›ndan sonra dik duvarl› kocaman bir çukur aç›l›yordu ve K.
s›rt›ndan hafif bir rüzgâr taraf›ndan itilerek bu çukura gömülüyordu. Ancak afla¤›da çuku-
run en dibini boylarken, kafas›n› kald›r›p da boynu dik yukar› bakt›¤›nda, ad›n›n süslü
harflerle tafla nakfledildi¤ini gördü. Tam bu görünümün zevkini ç›kar›rken uyand›.

Akbaba

B
ir akbaba vard› ve ayaklar›m› gagal›yordu. Çizmelerimi ve çoraplar›m› çoktan y›rt-
m›fl, flimdi de ayaklar›m› gagal›yordu. Durmadan gagal›yor, ara s›ra huzursuzca et-
raf›mda uçuyor, sonra ifline koyuluyordu. Biri yan›ma geldi ve bir süre izledikten
sonra, niçin buna tahammül etti¤imi sordu. “Çarem var m› ki,” dedim. “Akbaba
gelip, gagalamaya bafllad›¤› anda elbette ben de onu uzaklaflt›rmaya çal›flt›m, hatta bo¤a-
z›na sar›l›p bo¤mak istedim onu, ama böyle bir hayvan›n gücü ola¤anüstü. Yüzüme sal-
d›rmak istedi, bu durumda ayaklar›m› kurban etmem daha akla yatk›nd›. fiimdi onlar da
nerdeyse parçaland›.” “‹nsan kendine böyle eziyet ettirir mi? Bir kurflunda akbaban›n ifli
bitiktir,” dedi zat. “Öyle mi?” dedim, “Siz bu ifli halletmek ister misiniz?” “Tabii,” dedi zat,
“yaln›zca eve gidip tüfe¤imi almam gerek. Yar›m saat daha bekleyebilir misiniz?” “Bilmi-
yorum,” dedim ben ve bir süre ac›lar içinde kaskat› durdum, sonra, “Lütfen bay›m, siz yi-
ne de deneyin,” dedim. “Peki,” dedi adam, “acele ederim.” Akbaba konuflmay› bu arada
sessizce dinlemifl ve bak›fllar›n› benimle o adam›n aras›nda dolaflt›rm›flt›. fiimdi her fleyi
anlad›¤›n› görüyordum, uçarak yükseldi, yeterli h›z alabilmek için arkalara do¤ru uzaklafl-
t› ve sonra cirit atar gibi gagas›n› a¤z›ma ve içimin derinliklerine soktu. Arkaya do¤ru dev-
rilirken, bütün derinlikleri dolduran ve k›y›lardan taflan kan›mda bo¤uldu¤unu, ferahla-
yarak duyumsad›m.

Sirenlerin Sessizli¤i

‹
flte size, tehlikeden kurtulmak için yetersiz, hatta çocukça önlemlerin nas›l ifle yarad›-
¤›n›n kan›t›:
Odysseus Sirenlerden korunmak için kulaklar›na balmumu t›kam›fl ve kendini ge-
mi dire¤ine zincirletmiflti. Sirenlerin uzaklardan cezbettiklerinin d›fl›nda, öteki bütün
yolcular da bunu yapabilirdi, ancak bunlar›n hiç de yararl› olmad›¤› bütün dünyaca bili-
nirdi. Sirenlerin ezgisi her fleyi aflacak ve buna kap›lanlar›n tutkusu bütün zincirleri ve di-
rekleri ve baflka birçok fleyi parçalayacak güçteydi. Odysseus ise, önceden duymufl olsa da,
bunlar› düflünmüyordu. Bir avuç balmumuna ve bir halka zincire güvenerek, içi safça bir
sevinçle dolu, Sirenlere do¤ru dümen tuttu.
Ama Sirenlerin ezgilerinden korkunç bir silahlar› daha vard›, o da sessizlikleriydi. Her

NotosÖykü 57
 ne kadar henüz böyle bir fley olmam›flsa da, ezgilerinden kurtulup sessizliklerinden de
kurtulan›n olmad›¤› düflünülebilirdi. Onlar› kendi gücüyle yenerek her fleyi peflinde sü-
rükleyen üstünlük duygusuna, dünyada hiçbir varl›k dayanamazd›.
Ve gerçekten de Odysseus yanlar›na vard›¤›nda, belki düflmanlar›n› ancak sessizlikle
yenebileceklerini düflündüklerinden, belki de balmumu ve zincirden baflka bir fley düflün-
meyen Odysseus’un yüzündeki mutluluk ifadesi onlara flark›lar›n› unutturmufl oldu¤un-
dan, bu güçlü kad›nlardan oluflan koro, kendi ezgilerini unutmufl gibi susuyordu flimdi.
Odysseus ise, flöyle söylemek gerekirse; onlar›n sessizli¤ini duymuyor, ezgilerini söy-
lediklerini, ancak kendisinin onlar› duymaktan korundu¤unu san›yordu. Boyunlar›n›n
k›vr›mlar›n›, derin nefeslerini, yafl dolu gözlerini, yar› aç›lm›fl a¤›zlar›n› flöyle bir görüyor-
du; bunlar duyulmaks›z›n kendisine söylenen aryalar›n bir gere¤i olmal›yd›. Bütün bunlar
k›sa bir süre içinde kendisinin uzaklara yönelen gözlerinden kayboldu ve Sirenler onun
iradesi önünde yitiverdi ve kendisi onlara en yak›n oldu¤unu sand›¤›nda, onlar› tamamen
unutmufltu bile.
Onlarsa, her zamankinden daha güzel, gerindi ve döndüler, korkunç saçlar›n› rüzgâr-
da dalgaland›rd›lar ve pençeleri ile kayal›klar› kavrad›lar. Art›k kimseyi bafltan ç›karmak
istemiyorlard›. Yaln›zca Odysseus’un büyük gözlerinin par›lt›s›n› olabildi¤ince uzun süre
duyumsamak istiyorlard›.
Sirenlerin bilinçleri olsayd›, o zaman yok olup giderlerdi. Oysa bu durumda yerlerin-
de kald›lar ve böylece bir tek Odysseus kaçabildi onlar›n ellerinden.
Bu konuda ek bir söylence de vard›r: Dendi¤ine göre, Odysseus o denli hilebaz, öyle
tilkiydi ki, kader tanr›ças› bile onun iç dünyas›na nüfuz edememiflti. Belki de o, Sirenle-
rin sustu¤unu insan akl› ile tasavvur edilemez bir biçimde, gerçekten fark etmifl ve yuka-
r›daki uydurma olaylar› onlara ve tanr›lara karfl› koruyucu bir kalkan gibi kullanm›flt›.

Prometheus

P
rometheus hakk›nda dört söylence bilinir: Birincisinde, tanr›lar›n s›rr›n› insanlara
verdi¤i için Kafkas da¤lar›na zincirlenir ve tanr›lar›n gönderdi¤i kartallar sürekli
büyüyen karaci¤erini kemirir.
‹kincisine göre, durmadan gagalanmas›n›n verdi¤i ac›yla kayalara giderek daha
fazla gömülür ve onlarla kaynafl›p bir olur.
Üçüncüsüne göre, ihaneti binlerce y›l sonra unutulur; hem tanr›lar, hem kartallar hem
de kendisi taraf›ndan.
Dördüncü söylenceye göre, tümü bu nedensiz oluflumdan yorulur. Tanr›lar yorulur,
kartallar yorulur ve yaralar› da yorgunluktan kapan›r.
Geriye aç›klanmas› olanaks›z kayal›k da¤lar kal›r. Söylence aç›klanamayan› aç›klamay›
dener. Ve söylence bir gerçeklik temelinde olufltu¤undan, yine aç›klanamazla son bulmak
zorundad›r.

58 NotosÖykü
 Kardefl Katili

C
inayetin flöyle ifllendi¤i kan›tlan›r:
Katil Schmar, mehtapl› bir gece saat dokuz sular›nda, kurban› Wese’nin büro-
sunun bulundu¤u sokaktan evinin oldu¤u soka¤a giderken dönmesi gereken kö-
flede bekliyordur.
Gecedir ve herkesi titreten bir so¤uk vard›r. Ancak Schmar yaln›zca ince, mavi bir el-
bise giymifltir ve ceketinin dü¤meleri de aç›kt›r. So¤u¤u hissetmeksizin sürekli hareket
ediyordur. Yar› süngüye ve yar› mutfak b›ça¤›na benzeyen cinayet silah›n› gizlemeksizin
elinde haz›r tutuyordur. B›ça¤› ay ›fl›¤›na tutar, çeli¤i ›fl›kta parl›yordur ama Schmar için
yeterli de¤ildir bu; b›ça¤› k›v›lc›mlar ç›karana kadar kald›r›m›n parke tafllar›na vurur. Bu-
na belki de piflman oldu¤undan, hasar›n› gidermek istermifl gibi; tek aya¤› üstünde durup
b›ça¤›n çizmesinin üstünde ç›kard›¤› sese ve ayn› anda yazg›s›n› belirleyen yan soka¤a ku-
lak kabart›p keman yay›ym›flças›na b›ça¤› çizmesinin taban›na sürter.
Olanlar› yak›ndaki ikinci kat penceresinden izleyen kirac› Pallas bütün bunlara niçin
göz yumar? ‹nsan›n do¤as› bu, kim bilir! Yakas›n› kald›rm›fl, kemerini ev robunun ve ge-
nifl bedeninin çevresinde s›km›fl, bafl›n› sallayarak afla¤›ya bak›yordur.
Ve karfl› yönde, befl ev kadar uzakl›kta, Bayan Wese geceli¤inin üstüne tilki kürkünü
giymifl, bu akflam gere¤inden fazla geciken kocas›n› bekliyordur.
Nihayet Wese’nin büro kap›s›n›n ç›ng›ra¤› iflitilir, bir kap› ç›ng›ra¤› için fazla yüksek
bir sestir bu, flehrin üstünden gökyüzüne yay›l›r; gece mesaisini bitiren çal›flkan Wese’nin
soka¤a ç›k›fl› evden görünmüyordur ama bu ç›ng›rak sesi haber verir ve parkeler ayn› an-
da saymaya bafllar düzenli ad›mlar›n›.
Pallas iyice afla¤› do¤ru e¤ilir. Hiçbir fleyi kaç›rmak istemez çünkü. Bayan Wese ise ç›n-
g›rak sesini duyunca rahatlayarak pencereyi kapar. Schmar ise diz çöker ve flu anda yegâ-
ne ç›plak yerleri olan ellerini ve yüzünü parke tafllar›na sürer. Her fley so¤uktan titrerken,
Schmar kor gibi yanar.
Sokaklar›n tam ayr›ld›¤› s›n›rda Wese durur birden ve karfl›ki soka¤a do¤ru bastonu-
na dayan›r bir tek.
Öylesine içinden gelir. Gecenin lacivert ve alt›ns› renkleriyle gökyüzüne bak›p dal›p gi-
der. Nedenini bilmeksizin bakar yukar› do¤ru; olacaklardan habersiz elini ç›kard›¤› flap-
kan›n alt›ndaki saçlar›nda gezdirir. Yukar›daki hiçbir fley, flu anda kendisini bekleyen ge-
lece¤i bildirmez; orada her fley anlams›z ve keflfedilmemifl haldeki yerinde. Asl›nda We-
se’nin yoluna devam etmesi pek mant›kl› olacakt›r; ancak Wese do¤ruca Schmar’›n b›ça-
¤›na do¤ru yürür.
“Wese!” diye ba¤›r›r Schmar, ayakucunda yükselir, kolunu yukar› kald›r›p b›ça¤›n›n
keskin ucunu gösterir. “Wese! Julia bofl yere bekleyecek!” Ve boynunun sa¤ ve yine boy-
nunun sol taraf›na; bir de karn›n›n derinliklerine kadar saplar b›ça¤›n› Schmar. Wese’nin
ç›kard›¤› ses ise, sus›çanlar›n›n kar›nlar› yar›ld›¤›nda ç›kard›klar› sese benzer.
“Bitti,” der Schmar ve art›k gereksiz kalan kanl› b›ça¤› karfl›s›ndaki evin önüne f›rlat›r.
“Cinayetin mutlulu¤u! Yabanc›n›n kan›n› ak›tarak eriflilen rahatl›k ve hafiflik! Ey Wese,
gecelerin eski gölgesi, dost, birahane yoldafl›, sen karanl›k sokaklar›n çamurlar›na kar›fl›-
yorsun flimdi. Niçin kanla dolu bir kabarc›k de¤ilsin ki, ben senin üstüne oturdu¤umda,
ân›nda ortadan kaybolas›n. Her fley istedi¤imiz gibi olmuyor iflte; bütün yefleren düfller ol-
gunlu¤a eriflmiyor. A¤›r bir kütle halinde duruyor yerde flu son halin ve hiçbir tekmeyi du-

NotosÖykü 59
yumsam›yor. Bununla sordu¤un sessiz soru da nedir?”
Pallas, bedenindeki bütün zehirli duygular birbirine kar›fl›rken evinin iki kanad› da ar-
d›na kadar aç›k kap›s›nda durur. “Schmar! Schmar! Her fleyi gördüm. Hiçbir fley kaçmaz
benden.” Pallas ve Schmar birbirini tartar. Pallas bundan memnun; Schmar ise hiçbir so-
nuca varamaz.
Bayan Wese her iki yan›nda bir sürü insanla korkudan tümüyle yafllanm›fl bir yüzle se-
¤irtir. Kürkü aç›l›r ve Wese’nin üstüne kapan›r; gecelikli bedeni kocas›na ve kar›-kocan›n
üstünde mezar topra¤›ndaki çimen misali kapanan kürk ise, sanki kalabal›¤a aittir flimdi.
Schmar, sonunda bulanan içini zorlukla tutmak için, a¤z›n› kendini koflar ad›mlarla
götüren bir polisin omzuna gömerek, dudaklar›n› ›s›r›r.

Almancadan çeviren Gani Oktay Arbak

60 NotosÖykü
 i k i a y › n i l k b e fl i

1
Galilei’nin dan Öteki Defterler ad›yla yay›mlan- seph Conrad,
d›. Piraye’ye yaz›lm›fl mektuplar›n Thomas
Diyaloglar› 375 y›l
bulundu¤u sand›ktan ç›kan, yar›m Mann, Henry
sonra Türkçede kalm›fl, bugüne kadar hiçbir yerde James, Rai-
Bugüne kadar pek çok dile çevrilen
yay›mlanmam›fl roman ve hikâye ner Maria Ril-
‹ki Büyük Dünya Sistemi Hakk›nda
parçalar›yla dolu defterlerin ilk sayfa- ke, William
Diyalog 375 y›l sonra ilk kez Türkçe
lar›n›n görselleriyle birlikte haz›rla- Faulkner, Ja-
olarak ‹fl Bankas› Kültür Yay›nlar› ta-
nan kitapta “Oras›” adl› yar›m kal- mes Joyce,
raf›ndan yay›mland›. Galileo Galile-
m›fl bir roman da bulunuyor. gibi büyük
i’nin üze-
isimler yer

3
rinde on al-
Sabahattin Ali’nin al›yor.
t› y›l çal›flt›-
Mektuplar›

5
¤› ve engi-
Yap› Kredi Yay›nlar›’ndan ç›- Bizim
zisyonda
kan Hep Genç Kalaca¤›m, Sabahattin Elefltirmenlerimiz
yarg›lana-
Ali’nin ailesine, arkadafllar›na ve ifl Edebiyat›m›zda elefltirinin
rak ev hap-
ortaklar›na yazd›¤› mektuplarla, Sa- düzeyinin ne olup ne olmad›¤› ya da
sine mah-
bahattin Ali´ye ailesi, Nâz›m Hik- elefltirmenlerin yeterli olup olmad›¤›
kûm edildi-
met, Mehmet bir yana, bir de olan› de¤erlendir-
¤i kitap
Ali Cimcoz, mek var. Buna gönül indirenler kü-
modern bi-
Aziz Nesin, çük bir az›nl›kt›r. Mehmet Rifat,
limin bafl-
Melahat To- elefltiri için yazd›¤› kitaplar ve yapt›-
lang›c› ola-
gar, Ayfle S›tk› ¤› çevirilerle öylesine önemli katk›lar
rak kabul
‹lhan, Nihal yap›yor ki, sonunda bizim elefltir-
ediliyor. Reflit Aflç›o¤lu taraf›ndan
Ats›z, Cemal menlerimizin yaratt›¤› de¤eri ortaya
Türkçe’ye orijinal dili ‹talyancadan
Kutay, Samim ç›karmay› da görevleri aras›na ald›.
çevrilmifl. Galilei, kitapta, otoriteyi
Kocagöz bafl- Bizim Elefltirmenlerimiz ad›yla haz›r-
temsil eden Aristoteles düflüncesiyle
ta olmak üze- lad›¤› kitap, on dört yazar›n katk›s›y-
s›k› bir polemik yürütürken matema-
re arkadafllar› la tamamlanm›fl. Tanzimat’tan gü-
ti¤i temel alan kendi yeni fizi¤ini ku-
ve ö¤rencileri nümüze, yaratt›¤› de¤erle kal›c› ol-
ruyor.
taraf›ndan gönderilen mektuplardan maya aday elefltirmelerimizin anla-

2
olufluyor. Okuduklar›n›, yazd›klar›n› y›fllar›n›,
Nâz›m Hikmet’in ve yazacaklar›n› anlatt›¤› mektuplar yöntemleri-
Defterleri ayr›ca Cumhuriyetin ilk on y›l›nda ni, uygula-
Memet Fuat arflivi düzenle-
Ankara’daki yaflama ve ‹kinci Dünya ma biçimle-
nirken bulunan Nâz›m Hikmet’in
Savafl›’n›n yaratt›¤› ortama da tan›k- rini de¤er-
1938’de ‹stanbul Tevkifhanesi’ndey-
l›k ediyor. lendiren Bi-
ken kulland›¤› defterler, YKY taraf›n-
zim Elefltir-

4
Yaz›nsal Yaflamlar
Can Yay›nlar›’ndan ç›kan Ya-
z›nsal Yaflamlar’›n ilginç yan›,
alt bafll›¤›n›n da içerdi¤i üzere, yirmi
yazar›n gizli yaflamlar›n›n didik didik
edildi¤i bir kitap olmas›. ‹spanyol
gazeteci-yazar Javier Marias, haz›rla-
d›¤› kitaptaki isimleri gelifligüzel
seçti¤ini, sadece öbür dünyaya göç
etme koflulu arad›¤›n› belirtiyor. Ya-
zarlar›n yazd›klar›yla yetinmeyen ve
daha fazlas›n› isteyen okur için bire-
bir olan kitapta; Arthur Rimbaud, Jo-
menlerimiz,
göz önün-
den ayr›lma-
s› olanaks›z
bir birikim
oldu¤unu
gösterdi¤i gibi, de¤erlendirilmeye
de¤er görülen elefltirmenler için ayr›
ayr› çal›flmalar yap›lmas›na da öna-
yak olmaya aday. Konuflmak yerine
ifl yapman›n daha anlaml› oldu¤unu
gösteren Bizim Elefltirmenlerimiz, her
kitapl›¤a gerekli kitaplardan.

NotosÖykü 61
 MURATHAN MUNGAN

Eflyan›n Anahtar Olmas›

H
ER ‹NSAN B‹R EfiYAYLA GEL‹R DÜNYAYA.
Kendisi için seçilmifl bu özel eflyan›n ne oldu¤unu, flimdi kimin elinde ve
nerede bulundu¤unu bilmeden gelir. Bazen yak›n›nda, hatta elinin alt›nda,
bazen az ötesinde bir yerde, bazen de ›ra¤›ndad›r; hatta denizler aflmay› ge-
rektirecek kadar uzaklarda oldu¤u da olur. Ço¤u insan onu aramay› bilmez,
aramay› ö¤rense bile, buldu¤unda ne yapaca¤›n› bilemez. Yaflaman›n kusursuz bir mate-
matik düzenle çal›flt›¤›n› zamanla kavrayanlar, yeryüzünde herkesin bir eflyas›n›n oldu¤u
ve bu seçilmifl eflyan›n âlemler aras›nda bir anahtar ifllevi gördü¤ü bilgisine ererler. Yazg›-
n›z›n kap›s›n› açacak, yaflam›n matemati¤ini iflletecek bir anahtar. Bu, bazen do¤rudan bir
anahtard›r, hani flu bildi¤imiz, kilidinde dönen s›radan bir anahtar. Bazen Aleaddin’in si-
hirli hikâyesinde oldu¤u gibi tozunun silinmesini bekleyen bir lamba! Bu masal› önceden
bilenler nedense kendilerine bir lamba seçilmifl olabilece¤ine inanmak istemez, kaderleri
için baflka bir eflya aramalar›n›n gerekti¤ini düflünürler. Dilde tekrarlanan›n, hayatta tek-
rarlanmayaca¤›n› san›rlar. Bunlar masallar› bir seferlik zannedenlerdir. Anahtar, lamba,
bazen kutsal kâse, gömülü k›l›ç; bazen tükenmez kalem, bir gözlük, bir saat, bir elbise as-
k›s› herhangi bir fley iflte. O eflyan›n sizin oldu¤unu, kaderinizin anahtar› oldu¤unu anla-
man›z; anlay›p da bulman›z, buldu¤unuzda kullanman›z; kulland›¤›n›zda karfl›n›za ç›kan
hayat› kabullenip kald›rman›z zordur... hayat zordur... Masallar, bu zorlu¤u insan zihni
için kolaylaflt›ran hayallerin gereksinimiyle uydurulup hayat›m›za dahil olurlar ya da ol-
mad›klar›yla kal›rlar. Ne masal, ne hayat olamad›klar›yla...

fiimdi rasgele üç kifli seçelim yeryüzünden; bu üç kifliye üç eflya be¤enelim ve yüzler-

ce olas›l›¤›n matemati¤ini kalem ucu bir dokunuflla iflletelim:
Bir hikâyeyi var etmenin çeflitli yollar› vard›r.
Böylelikle, hikâyemizi kendi içinde desenleyebiliriz.
Birine seçti¤imiz saat, onun hiç tan›mad›¤› bir di¤er kiflinin yan› bafl›nda bulunsun. Ör-
ne¤in, yata¤›n›n baflucunda, komodinin üstünde. Saatin kaderinin sahibi, saatin varl›¤›n-
dan ve onun o s›radaki sahibi olan bu kifliden kilometrelerce uzakta küçük bir kasabada
kendi halinde yafl›yor olsun. E¤er bu saat, kaderi olarak seçildi¤i kiflinin elinde olmufl ol-
sayd›, kullanabilece¤i zaman› biz biliyor olal›m, o bilmiyor olsun. Kader eflyas›n›n bir sa-
at oldu¤unu, o saatin nerede bulundu¤unu bilmeyen kifli, –hadi ad›na Ababa diyelim– bü-
tün bu çeflit bilgilere uzak, hatta kay›ts›z biri olsun. Onu, yani Ababa’y› bu hayatta sihirli

62 NotosÖykü
 bir eflyas› oldu¤u fikrine, diyelim
ki okudu¤u bir hikâyeyle, örne-
¤in, bu okudu¤unuz hikâyeyle
uyand›rm›fl olal›m –herkesin bir
uyand›r›lma yolu vard›r dünya-
da. O kifli, eflyas›n›n ne oldu¤u-
nu nas›l anlayabilir, ona baka-
l›m. Diyelim ki, Ababa eflyas›n›n
bir saat oldu¤unu bir biçimde
anlad›, bu kez o saate nas›l ula-
flabilir diye bir yol düflünelim,
anlatt›¤›m›z hikâye onun bulma-
s›n› sa¤layacak birbiriyle ba¤lan-
t›l› olaylarla ilerlesin, buldu¤un-
da saati nas›l tan›yacak, tan›d›-
¤›nda nas›l sahip olacak, oldu-
¤unda nas›l kullanacak ve kul-
land›ktan sonra kavufltu¤u haya-
t› nas›l yaflayacak acaba, diye
kendi uydurduklar›m›z›n içinde
hayalini kurduklar›m›z gerçek
olana kadar buldu¤umuz yolu
alal›m.

Ababa’n›n iç cebinde bilme-

den tafl›d›¤› tükenmez kalem de
me¤er bir di¤er kiflinin yeryü-
zündeki eflyas› de¤il miymifl? Ba-
k›n flu kaderin ifline! Gene kimse
bilmesin bunu, biz bilelim. Yani
ne Ababa bilsin, ne de kalemin
“... hayat›n bu kada- as›l sahibi olan kifli (hadi onun
ad›na da Becebe diyelim). Bece-
r› hikâyeye yetmi- be bu bilgiden de, kalemin ken-
yorsa, olaylar daha disinden de hayli uzakta yafla-
dolambaçl› yollar- maktad›r. Bilmemektedir. Ha-
yatta bilmediklerimizi hikâyede
dan ilerlesin...”
SENİH GÜRMEN bilelim. Olaylar›n bundan sonra-
s›n›, birden fazla olas›l›kla saçak-
lay›p desenlendirebiliriz art›k. Dilerseniz, kalemin Ababa’da, saatin Becebe’de oldu¤una
karar verip bunlar›n düz bir çizgide birbirlerine do¤ru ilerlemelerini sa¤lar, kalemin sahi-
bi ile saatin sahibini karfl› karfl›ya getirerek eflyalar›n› de¤ifl tokufl ettirebiliriz; bu kestirme
yoldan birbirine do¤ru ilerleyen bir de¤ifl tokuflun çabucak sonuca varan kolay hikâyesi-
ne ulaflabiliriz. Saati verir, kalemi al›r, herkes eflyas›na ve yazg›s›na kavuflur. Hikâye bura-
da da bitebilir, ama bu kadar çabuk bitmesini istemiyorsak, hayat›n bu kadar› hikâyeye
yetmiyorsa, olaylar daha dolambaçl› yollardan ilerlesin, bizi daha çok merakland›r›p heye-
canland›ran geliflmelerle oyalanal›m istiyorsak, kavufltuklar› eflyalar›n› ve edindikleri güç-

NotosÖykü 63
 lerini nas›l kulland›klar› ya da kullanamad›klar› üzerine olaylar› farkl› yönlere do¤ru genifl
kavisler çizerek ilerletebiliriz. Gerekirse onlar› yeniden karfl› karfl›ya getirir ya da sonras›n-
da olacak olanlar› koflut hikâye biçiminde kurdu¤umuz baflka bir çerçeve içine tafl›y›p ora-
da baflka durumlarla köpürterek anlatabiliriz. Ama böyle olmas›n› istiyor muyuz? Her yol,
Murathan Mungan bir karard›r sonuçta. Bazen hesaplanmam›fl sonuçlar pahas›na da olsa bir karar.
edebiyat›m›z›n en Saatini aramaya yazg›l› Ababa, üzerinde tafl›d›¤› tükenmez kalemin sahibidir, ama efl-
verimli birkaç yaza- yan›n as›l kader sahibi olan kifli, Ababa’y› ve kalemi bulana kadar bu kalem tükenebilir,
r›ndan biri. Son y›l- yani sahip kaleme geç kalabilir, bulsa bile kalemin yazg›s›n› yenileyen gücünden nasibini
larda gitgide daha
alamam›fl olabilir. Kaderi bir baflkas›n›n elinde ölmüfltür. Kalemin kaderinin as›l sahibi is-
çok kitap yay›ml›yor.
Yedi Kap›l› K›rk Oda ter Becebe olsun, ister flimdi karfl›m›za ç›kan ve ad›na Cedece diyece¤imiz üçüncü kifli,
ve hemen onun ar- onun kalemi üzerinde tafl›yan kifliyi, yani Ababa’y› sonunda bulmufl olmas› kaderinin iler-
d›ndan gelen Kad›n- lemesine yetmez. Biz baflka bir ümidin ard›na tak›lm›flken, hikâyemiz bizden habersiz tam
dan Kentler, öykücü- da bunu anlat›yor olabilir. Biz hikâyemizin ana temas›n› anlamam›fl olabiliriz. Yanl›fl anla-
lü¤ünü yeni bir s›ç- d›¤›m›z bir hikâyenin içinde sürüklenirken yabanc› bir temay› hayat›m›z sanabiliriz. Geç-
ramayla daha da yu-
tikten sonra anlafl›lan fleylerle dolu de¤il midir hayat? Hayata tan›m›n› veren, içeri¤ini ka-
kar› çekti.
zand›ran ço¤u kez bu kay›plar de¤il midir? Nice gönül k›ran tecrübenin sonunda hayat›
özdeyifllere azaltan toyluk, acemilik günlerinin seçimleri, yan›lg›lar›, yan›lsamalar›?
Ayn› sonuç Ababa için de geçerlidir. Saate kavufltu¤unda saatin durmufl olmas› akla ya-
k›n bir olas›l›kt›r. Diyelim, bozulmufltur, art›k çal›flm›yordur ya da sahibinin onarmas› için
verdi¤i saatçide kaybolmufltur. Zaman buldurduklar› kadar, zaman kaybettirdikleri de bi-
linir saatçilerin. Bütün anlatt›klar›m›z, do¤ru kifliyi yanl›fl zamanda bulman›n hikâyesine
dönüflebilir her an. Bu da bir yol olabilir. Bu çözümü sevmeyebiliriz, ama bazen sevmedi-
¤imiz hikâyeler bafl›m›za gelir.
Saatini arayan Ababa ile kalemini arayan Becebe aras›nda çabuk s›radanlaflabilecek bir
de¤ifl tokufl hikâyesi olmas›n› istemiyorsak e¤er, bu kez de üç kifli aras›nda geliflen daha
karmafl›k, farkl› bir desenlemeye gidebiliriz. Örne¤in, kalem Ababa’dad›r, ama saat Bece-
be’de de¤il, Cedece’dedir. Dolay›s›yla saatini yanl›fl yerde arayan Ababa’n›n, Becebe’yi bul-
mas›n›n kendisine hiçbir yarar› yoktur, yanl›fl kiflinin peflinde boflu bofluna zaman kaybet-
mifltir; burada hikâye yeni bir yola¤z›nda gene çatallanabilir: Ababa’n›n tükenmez kalemi
ise Becebe’nin kaderidir, Becebe onu buldu¤u için mutlu olur. Kader aya¤›na kadar zah-
metsiz getirmifltir hediyesini. Eflyas›na kavuflur, ama zaman›na kavuflur mu, bilinmez;
bundan sonras›nda hikâyeyi nas›l gelifltirmek istedi¤inize ba¤l›d›r bu. Mutlu son istiyorsa-
n›z Ababa’n›n mutsuzlu¤uyla Becebe’nin mutlulu¤unu karfl›laflt›rma olana¤› sunan bir kar-
fl›tl›k çerçevesi kurabilir, bunun hikâyesini yazabilirsiniz. Ama açmazlar› sürdürmek isti-
yorsan›z, kalem asl›nda Becebe’nindir, ama buraya gelene kadar yollarda tükenmifltir, hiç-
bir fley yazamamaktad›r art›k, bu olas›l›kla Becebe’yi de mutsuz bir yazg›ya do¤ru ilerlet-
mifl (itelemifl) olursunuz; bu durumda her ikisi de kaybetmifltir. Dünya bir kaybetme ye-
ridir. Her birinin zaman› di¤erinin elinde tükenmifltir. Bu da bir sondur. ‹nsanlar›n ço¤u-
nu günün birinde beklediklerine inand›klar› ve her çeflit kederde, yitimde derinlik bulan
yazarlar›n tam da tercih edece¤i umutsuz bir son.
Kalem Becebe’nin de¤il de, Cedece’nin yazg›s› ise, Ababa ile Becebe’nin birbirlerini bul-
mas›n›n ikisi için de anlam› kalmaz. Birbirlerinin varl›¤›, yaln›zca kaderlerinin tuza¤› olur.
Katettikleri hikâye içinde yollar›n›n kesiflmesi bir yazg› aldatmas›d›r. Siz de okuru aldat-
m›fls›n›zd›r. Birbirlerinde de¤ifl tokufl edecekleri hiçbir fley yokken ya da kalmam›flken yok
yere birbirlerini bulmufl, birbirleriyle zaman ve kader yitirmifllerdir. Saat bozulup durdu-
¤u, tamircide kayboldu¤u ya da hiçbir zaman Becebe’de olmad›¤› için Ababa’n›n hiçbir ifli-
ne yaramayan bu karfl›laflma, ayn› biçimde kalem kendi kader eflyas› olmad›¤›, olsa bile ge-

64 NotosÖykü
lene kadar yollarda tükendi¤i için Becebe’nin de hiçbir ifline yaramaz. Ama burada ayak
de¤ifltirip, Ababa’n›n üzerinde tafl›d›¤› henüz tükenmemifl olan kalemin, Becebe’nin de¤il
ama bir baflkas›n›n kaderi için hâlâ bir olanak oldu¤unu varsayal›m. Böylelikle bir zaman-
lar kendisinde var olan ya da hiç olmam›fl bir saatin yok yere hikâyeye katt›¤› Becebe ara-
dan çekilirken, âlemlerin kap›s›n› aralayacak eflyas›na kavuflmak için hâlâ bir ümidi olan “O eflya, öte-
Cedece’nin Ababa’y› aramas›yla, ona do¤ru ad›m ad›m ilerlemesiyle olaylar sürsün isteye-
ki âlemlerin
lim. Hikâye erken eriyip kalem tükenmedikçe, Cedece’nin aramay› sürdürmesi için hâlâ
bir ümit var demektir. Kimin hangi hikâyede, yolunun kiminle kesiflece¤i belli mi olur?
kap›s›n› aça-
Elbette dünya üç kiflilik de¤ildir. cak bir anah-
Dolay›s›yla geri sar›p bakal›m: Eflyas›na ilk uyanan Ababa, Becebe’yi buldu¤unda saat tard›r. Muci-
art›k onda olmayabilir. Satm›flt›r, atm›flt›r, birine arma¤an etmifltir, çal›nm›flt›r, tamirciden zelerin, ina-
geri almay› unutmufltur ya da hiç onda olmam›flt›r. Bunun üzerine saat asl›nda Cedece’de- n›lmaz olay-
dir, diyelim. Cedece kalemine kavufltu¤u s›rada Ababa da saatini sormufl olsun ona. Sat- lar›n, büyük
m›flt›r, atm›flt›r, birine arma¤an etmifltir, çal›nm›flt›r, tamirciden geri almay› unutmufltur ya hayallerin
da hiç onda olmam›flt›r. Diyelim, saat Cedece’de de¤il, ad›n› hiç bilmedi¤imiz bir baflka-
gerçekleflti¤i
s›ndad›r. Görüldü¤ü gibi, her olas›l›k baflka bir hikâyenin kap›s›n›n anahtar›d›r.
Kaleme gelince: Kalemin sahibi daha önceden san›ld›¤› gibi ne Becebe, ne Cedece’dir,
kap›. Mutlu
bir dördüncü kiflidir –anlatt›¤›m›z hikâyeyi daha fazla kalabal›klaflt›rmamak için hikâyeye son isteyen-
flimdilik almad›¤›m›z, kap›s›nda b›rakt›¤›m›z bir dördüncü kiflidir bu, diyelim. Baz› oyun- ler için bu
lara her zaman bir dördüncü aran›r. Bu nedenle ad›n› koymayal›m. Daha fazla kaybolma- yolculuk ora-
mak için, hiç olmazsa saatin onda oldu¤unu umal›m. Satmam›fl, atmam›fl, çald›rmam›fl, bi- dan sürdürü-
rine arma¤an etmemifl, tamirciden geri almay› unutmam›fl olsun. Kimdir, nerdedir, arama- lebilir.”
y› sürdürelim.
Ababa, Becebe, Cedece dedi¤imiz bu üç kifli çeflitli nedenlerle çeflitli yerlerde birbirle-
rini bulsalar bile, birbirlerinden ö¤renecekleri tek fley, birbirlerinin ifline yaramad›klar›
olabilir. T›pk› hayatta çok s›k bafl›m›za geldi¤i gibi. Okurun kafas›n› sersemletene kadar
döne döne kurdu¤umuz metin, bunun kasvetli hikâyesi oluverir bir anda.
Ömürleri aramakla, yabanc› yollarda, yabanc›larla geçmifltir. Zamanla yabanc›laflanlar-
la de¤il, daha en bafltan yabanc› olanlarla. ‹lkine hayat deniyor zaten ve oldu¤u gibi yaz›l-
d›¤›nda pek bir fleye benzemiyor. ‹kincisine gelince. (‹kincisine kolay gelinmiyor, ama biz
gene de yazal›m.) ‹çlerinden biri bile arad›¤›na ve buldu¤unu kullanman›n bilgisine ka-
vuflmuflsa, bambaflka yepyeni bir hikâye bekler bizi. Ayd›nl›k bir hikâye. Masal olana ka-
dar ›fl›yacak, ›fl›tacak; gelecek siyasetçili¤i yapmay› seven büyük anlat›lar›n sevece¤i türden
bir hikâye...
O eflya, öteki âlemlerin kap›s›n› açacak bir anahtard›r. Mucizelerin, inan›lmaz olayla-
r›n, büyük hayallerin gerçekleflti¤i kap›. Mutlu son isteyenler için bu yolculuk oradan sür-
dürülebilir.
“Cin lambadan ç›km›flt› bir kere...” cümlesi denetlenemez bir gücü anlatan olumsuz
bir hikâyenin anahtar› da olabilir; bir gücü denetlemeyi, yönlendirmeyi ö¤renmenin, ö¤-
retmenin serüveni de... Yaflad›klar›m›z› kendimizce bir “fabl”a, bir “mesel”e dönüfltürmek
her an elimizdedir. Hayat ondan ne yapmak istedi¤imize ba¤l›d›r biraz da. Her oyuna bir
dördüncü bulunur. Yaln›zca talihin elinde oyuncak de¤ildir insanlar, onlar da talihle oy-
narlar. Yaln›zl›¤›n, yaz›n›n, seçimlerimizin de talihli ya da talihsiz oyuncaklar› vard›r.
Kimi için bir stetoskoptur bu eflya, kimisi için ilk ça¤larda insan etini ilk yaran en ilkel
kesici arac› haf›zas›nda hâlâ ilk günkü kan›n s›cakl›¤›yla tafl›yan yeniden bedenlenmifl bir
neflter. Tekerle¤i bulan›n heyecan› kaç yüzy›l sonras›n› titrefltirip foto¤raf makinesini bul-
durmufltur. Herkesin elinde harc›âlem kulland›¤› kamera, birdenbire herhangi birinin

NotosÖykü 65
elinde flimdiki zaman›n›n kaderi olur. Eflya yapan elimiz, kaderimize kal›p ç›kart›p ço¤al-
t›r. Unuttuk mu: Zaman, amac› olan bir yan›lsamad›r.
Hikâye ço¤altmay› ö¤rendiysek e¤er, herkes gerisini kendi lambas›na dokundukça kar-
fl›s›na ç›kan ciniyle kendine göre gelifltirip anlatabilir. Eflyan›n anahtar olmas› yaln›zca bir
fikirdir. Ama gene de dikkatli olmak gerekir: Hikâyenize ald›¤›n›z her fazladan eflya, ha-
yat›n›z› ve hikâyenizi bir çöp eve dönüfltürebilir. T›ka basa bir dünyada kendi varl›¤›m›z›
bir türlü bulamamam›z, ço¤u kez hayat›m›z› bunca eflyalaflt›rm›fl olmam›zla ilgilidir. Eflya
tuzakt›r. ‹çiniz bunun bilgisine kadar geldiyse e¤er, buradan da baflka öykülere gidilir. Ki-
mileri için dünya, bir yaflama yeri de¤il, bir anlatma yeridir. Bu anlatt›¤›m birinci anahtar-
d›.
Kaybetmeden önceden yazd›¤›m birinci anahtar. c

12 Haziran 2007
(14 Kas›m 2007, 15-16 fiubat 2008, 16-17 A¤ustos 2008)

66 NotosÖykü
 HAKAN ERGÜL

Ruhun Bildi¤i

“H
EP‹M‹Z YANACA⁄IZ AB‹... HEP‹M‹Z BÖYLE ÇATIR ÇATIR YANACA-
¤›z. Bak flu t›rna¤a? C›garan›n atefli yakt›. Bir saattir araban›n cam›ndan
buz gibi ya¤mura tutuyorum ki geçsin s›z›s›. Geçmiyor... Cehennem ate-
flini sen hesap et art›k. Zaman›n birinde cehennemden bir ç›ng› düflmüfl
bir da¤›n yamac›na. Aha fluncac›k, flu c›garan›n korundan bile ufakm›fl.
O da¤ var ya, o yüce da¤, erimifl be abi. Böyle su olmufl, a¤›p gitmifl, kan k›rm›z› y›lan mi-
sali! Var gel cehennem ateflini sen düflün. Vay, vay, vay... Ama yanaca¤›z iflte, ben de ya-
naca¤›m. ‹nsan bilmez mi günah›n›, bilir. Ben de bilirim.”
fioför anlatt›kça dumandan ütülmüfl g›rtla¤› hep ayn› notaya bas›yordu. Mürekkep ma-
visi kot pantolonu bacaklar›na yap›flm›fl, mürdüm rengi gömle¤in yakas› omuzlar›nda. Sa-
ç›na ne sürdüyse, avuç dolusu sürmüfl, linyit gibi parl›yordu saç. Gülüyordu arada, diflsiz-
li¤ini eliyle örtmeye çal›flsa da a¤z›nda kalanlardan biri alt›n, nümayifle teflne, o güldükçe,
saman sar›s› bir ›fl›ldak olup araban›n cümle camlar›ndan d›flar› u¤ruyordu. Tek difl, çok-
tan düflmüfl kalenin son burcu, gözümden çok ruhumu kamaflt›r›yordu.
Buras› Eskiflehir. Ama taksicinin mayas› buralardan de¤il, Arjantin’den, fiili’den. Günü
geçmifl, ac›l› bir Güney Amerika konservesi bu adam.
“‹lkokul mezunuyum ben abicim... ki yalan sevmem. fiu günefl var ya abi, milyonlarca
y›ld›r, art›k bilmiyorum, milyarlarca y›ld›r öyle yan›p duruyor. Geçenlerde televizyon gü-
neflin resimlerini gösterdiydi. Uzaydan çekmifller böyle. Bilen bilir, güneflin ortas›nda abi-
cim, kapkara bir delik var. Gözümle gördüm, ortada nah böyle, kabak gibi bir delik. ‹flte
o kara deli¤e uzun uzun bakt›m ben abi, dalm›fl gitmiflim televizyona... Bizim kar› önce,
ne bak›yon, dedi, ne bak›yon ulan öyle donuna etmifl bebeler gibi... Kar› milleti abi, ko-
nuflmazsa göbe¤i düfler, Sus dedim ulan Allahs›z, sus da bekle iki dakka be! Neyse abicim,
bakt›m böyle güneflin etraf›ndan o deli¤e do¤ru, böyle ruh gibi mi desem, hayalet gibi mi
desem, bi fleyler kay›p kay›p gidiyor. Sanki delik emiyor flerefsizim, hortum misali. fiimdi
ben diyorum ki abi, bak bence... Allah günah yazmas›n da, hani ben yalan sevmem... iflte
cehennem, o deliktir, diyorum be abicim. Ha? Sen ne diyorsun? O ruhlar böyle bir bir gi-
riyorlar ya... iflte onlar da günah iflleyenlerin ruhlar›d›r. Hazreti Adem’den beri, yak babam
ki bitiresin. Ne günahkârm›fl›z be abi. Vay, vay, vay...”
– Onlar da olmasa hepten karanl›ktaym›fl›z, desene.
– Kim abicim?
– Günahkârlar, ruhlar› yan›yor ya çat›r çat›r.

68 NotosÖykü
MUHAMMET fiENGÖZ

Bir kahkaha patlatt› floför, sar› ›fl›ldak gözümü ald›.

– Helal olsun be abi. Sustun sustun bi laf ettin... bak bak, koluma bak, tüylerim ima-
na geldi flerefsizim, parma¤›m›n s›z›s›n› unuttum.
– Eyvallah... Ben bu yak›nlarda ineyim, geldik say›l›r... Nas›lsa görüflece¤iz yine.
– Kim bilir be abi... Eskiflehir küçük.
– Yok yok, cehennemde diyorum, orada görüflece¤iz.
– Bak, oras› kesin...
Sonra bir kahkaha daha. “Geldik say›l›r,” dedim, Berber Haydar buradan befl dakika,
oysa çekip gitmeyi diledi¤im yere yaklaflm›fl bile say›lmazd›k. fioför’e b›raksayd›m, diyo-
rum flimdi, güneflin ortas›na bak›p cehennemi gören o has günahkâr, benim nerede inmek
isteyece¤imi de bilmez miydi?
Porsuk nehrinden ve kalabal›ktan uzaklafl›p arka sokaklara girdim, dar ve çamurlu kal-
d›r›mlarda koflar ad›m yürüdüm. Nereye?.. Haydar’›n dükkân›na. Bir iki sokak geçtim geç-
medim, iki kifli daha belirdi kald›r›m›n sonunda, bir onlar eksikti. Yaklafl›yorlard›. Solda-
ki, e¤ilip bükülmeden, tören yürüyüflüyle ad›ml›yordu kald›r›m›, genifl yakal› paltosu bi-
leklerinde. Adam›n kal›pl› gövdesi gün ›fl›¤›na boylamas›na çekilmifl kara bir f›rça darbesi
gibiydi, omuzlar›nda bir a¤›r ceza yarg›c›n›n gülümsemesi-teklif-dahi-edilemezli¤i. Yan›n-
da, kollar›n› kavuflturmufl s›ska bir kad›n. Varla yok aras›. Yokla yok. Ben de kaban›m›n
yakalar›n› kald›rd›m ama benimkiler k›sa, boynumu örtmeye yetiyor ama yüzüm... yüzüm
aç›kta kal›yordu. Saklanmak istedim yine de, görmesinler, görmezden gelmesinler diye.
Sonunda ne yana gitsem ortas›na ç›kt›¤›m bu pusulas›z flehrin göbe¤inde, Adalar’da bul-
dum kendimi yeniden.
Bir zamanlar dumanl› kahvehanelerden geçilmezdi buralar, onlar›n zehirli mantarlar
gibi üst üste patlayan beyaz plastik sandalyeleri yolumuzu keserdi. Daha daha bir zaman-

NotosÖykü 69
 lar, rak›perverlerin, kerhane güllerinin, lunapark cücelerinin flerbetli ›sl›klar› gelirdi pefli-
miz s›ra. Kula¤›mda fioför’ün sözleri –hepimiz yanaca¤›z abi!– ö¤rencilik y›llar›m›n geç
geç bitmez flehvet köprülerinden geçtim. “Sus be fioför!” dedim içimden, “sus, insan ken-
di günah›n› bilmez mi, bilir, ben de bilirim. fiu kadar ifrite, ç›yana dayan›yorsun da, ken-
Hakan Ergül Eskifle- dine ba¤›fl›k olam›yorsun.”
hir’de yafl›yor. ‹nce Dükkâna erken varay›m derken solu¤um boyumu aflt›, t›kand›m. Neye yarar, neredey-
iflçilikle yazd›¤› öy- se gün ortas›yd› ama perdeler kapal›yd›. Haydar bu, rüyas› bile rak› kokar, kan›nda alkol
külerini büyük bir
yoksa makas› kula¤›na gözüne saplar. Dükkâna ad›m atmayal› ne çok olmufl, flimdi dön-
suskunluk içinde
üretiyor. Yak›nda ye-
se flu köfleden, tan›maz herhalde, ben kendimi yolda görsem tan›r m›yd›m? Vakit geçire-
ni bir kitapla yay›ne- cek yer bulmal›yd›m, sa¤a sola bak›nd›m, karfl›da tren gar› vard›. Üstünde koyu yeflil, dev-
vinin kap›s›n› cileyin harflerle “Sevelim, Sevilelim” yazan Gar Büfe’den bir paket sigara almak için cad-
çalabilir. denin karfl›s›na geçtim. Güvercin sakall› bir flair düfltü akl›ma, zaman›n birinde, sesine
efendice bir ‹stanbul makam› giydirip, “Eskiflehir de bir Venedik’tir”, diye imzalam›flt› bir
kitab›n›. Tan›flt›¤›m›zda ö¤renciydim, teflekkür etmek için elimi uzatt›¤›mda gözlerine ba-
k›p bir cesaret, “K›vanç duydum,” demifltim... demek istemifltim de “k›fanç” gibi, “k›¤anç”
gibi bir fleyler dökülmüfltü a¤z›mdan. K›vanmak benim neyime, düzünden “memnun ol-
sayd›m” ya. fiairin dedi¤i do¤ruysa, bu flehrin en sahici vapuru da bu tren gar›d›r o zaman.
Ben büfeye yaklaflt›kça gar›n içi ayd›nland›: Yolcular, on bin yafl›nda bir kaplumba¤an›n
de¤irmi kabu¤unu and›ran bekleme salonunun ortas›nda toplaflm›fl; kiminin sabr› yolu ya-
r›lam›fl, kiminin sevinci rötarl› trenler gibi, bekle ki gelsin. Sigaradan bir iki nefes çektim,
Haydar’›n keyfini beklerken, gar›n etraf›nda sevecek bir yüz arad›m.
Derken... “Haydar günayd›n.” “Günayd›n hocam, gel, flu enseyi de ald›m m›, s›rada sen
vars›n.” Tan›d› m›, “hocam” dedi¤ine göre? Dükkân›n kap›s›ndan, aynadan uzakta, sakin
bir köfleyi gözüme kestirdim, ne koltuktaki çocukla, ne Haydar’la göz göze geleyim. Soba-
n›n yan›ndaki meflin sandalye iyi, üzerine bir iki spor gazetesi at›lm›fl, bir de dergi. Hep-
sini kuca¤›ma al›p oturdum. Kafllar›m›n alt›ndan bir bak›fl f›rlatt›m berbere, kocam›fls›n be
Haydar, ama dükkân öyle mi: Ben görmeyeli buzula dönüflmüfl o, nesnenin ölmezli¤ini
surat›m›za çarparcas›na, neye baksam, üstünde g›c›r g›c›r bir eskilik. Bakt›m Haydar kasa-
ya do¤ru geliyor, bafl›m› e¤dim hemen, elimdekileri düzeltmeye koyuldum. Nereye kadar?
Koltu¤a oturup da Haydar o entari gibi örtüyü boynuma dolay›nca kafam peri bacas› gibi
ortada kalmayacak m›? Berberlerin en sa¤›r dilsizidir Haydar, ama aradan bunca y›l geçin-
ce, “Hay›rd›r hocam, bir vard›n, bir yok oldun?” demeyecek mi?
Haydar’›n ifli uzad›. “Ayl›k siyasi mecmua”y› kurcalad›m biraz, kapa¤›nda ikisi kara
gözlüklü, hepsi b›y›kl› befl erke¤in foto¤raf› vard›, kol kola girmifller. Biri ç›k›p bunlara
“Sak›n ola gülmeyin,” demifl, zira hiç gülümsememifller. “Milletimize verilmifl sözü varm›fl”
bu befli bir yerdenin, ne zaman dedilerse art›k, “Gelece¤iz inflallah,” demifller bir ara, “ni-
hayet geliyorlarm›fl.” Ahir zamanlar›n belirtisiz nesneleridir onlar, devletimin efsunlu se-
mirgenleri. Gelsinler, dedim içimden, ben evde yokum. Spor gazeteleri baflka âlem, man-
fletlere bak›l›rsa “Vakit Tamam”, “Gazam›z Mübarek Ola”, “Savafl Kap›da...” Efl dostla he-
lallefleyim öyleyse, Haydar gel seni de bir öpeyim, ben yar›n gece futbol maç› var san›yor-
dum, me¤er cenge ç›k›yormufluz. En altta bir hafta sonu eki vard›. O bile, onun sayfala-
r›ndan taflan a¤›r makyajl›, kaymak a¤dal› kad›nlar bile flu kara b›y›kl› kapak güzellerin-
den daha olanakl› duruyor; tarih d›fl› karamela bedenler, manfletlerin sustal› tekinsizli¤in-
den daha insanca bir yörüngede dönüyordu.
Sayfalar› kar›flt›r›rken bir haber gazete sayfas›ndan f›rlay›p, elime koluma sar›ld›: “Ga-
la gecesinde tinerci çocuk dehfleti!” Bir filmin galas› varm›fl hafta sonu, “sokak çocuklar›

70 NotosÖykü
galay› basm›fl.” Soka¤›n çocuklar›d›r onlar, basarlar. Ellerinde kör b›çaklar, y›rt›k ruhlar›y-
la salona dald›klar› gibi yaflanan kurgusal gerçekli¤in yüzünde derin ve s›cak bir iz b›ra-
k›p kaçm›fllar. Gecede ne kadar “güzellik” varsa, diyordu haber, iflte bu “faciayla” gölge-
lenmifl. fioförün yüzü belirdi gözlerimin önünde, “Facia,” dedi s›r›tarak, a¤z›nda saklad›¤›
tek at›ml›k sar› hazine yine gözümü ald›. Bir taksi gelip durdu dükkân›n önünde, üzerle- “Soka¤›n ço-
rinde mürdüm rengi gömlekleriyle arka sokak sakinlerini gördüm, hepsi çocuk, hepsi bir
cuklar›d›r on-
boy, b›y›kl›, üst bafl tiner, hepsi taksiden indi, gelip kap›ya dayand›, hepsinde fioför’ün gü-
lümsemesi, alt›n difller, ruhun kamaflmas›... Facia’n›n galas›.
lar, basarlar.
“Buyur hocam, beklettik, kusura bakma. Çay, kahve?” Ne çay, ne kahve Haydar, soba- Ellerinde kör
n›n yan›nda içim geçmifl, varsa bir bardak su. “So¤uk?” So¤uk. Saç›m›n oras›n› buras› tu- b›çaklar, y›r-
tup çekti Haydar, bir kuyum ustas›n›n gözleriyle bak›p yar›m saatlik gelece¤imizin prova- t›k ruhlar›yla
s›n› teyelledi, “Kulak üstlerinden, önlerden alal›m, tepeler biraz zay›flam›fl hocam, oraya salona dal-
dokunmayal›m, favorileri de k›saltt›k m›...” Tepeler zay›flam›flsa, tan›d›n demektir, bir si- d›klar› gibi
gara tüttür Haydar, bir tane de bana ver. Geçmiflten ama baflkalar›na ait bir geçmiflten
yaflanan kur-
ödünç sözcüklerle, hiç konuflmadan bol bol laflad›k havadan sudan. Arada makas›n flak›-
gusal gerçek-
malar› duyuluyordu. Hiçbir fley sormuyordu Haydar, var olsun, susmay› ö¤rendi¤i gibi
sormamay› da ö¤renmifl. Bir eliyle s›cak suyu yoklad›ktan sonra önümdeki lavaboyu ifla- li¤in yüzünde
ret etti. “Yaklafl hocam, bir y›kayal›m hele.” derin ve s›-
Henüz kuaförleflemeden evrimini tamamlam›fl bütün berber dükkânlar›n›n alametifa- cak bir iz
rikas›d›r: Saç, kafan içine dald›r›ld›¤› kirli lavaboda y›kan›r. Haydar flampuan› köpürtmek b›rak›p
için bafl›m› kafl›d›kça burnum lavabonun deli¤ine girecek diye korkuyordum. S›cak su ku- kaçm›fllar.”
laklar›m›n arkas›ndan, yanaklar›mdan kay›p dudaklar›ma inerken yerçekimi siliniyordu,
gözlerimi kapasam ben de ak›p gidebilirdim flu delikten. Benden önceki çocuk bizim fio-
för’ün sülalesinden olmal›, diye geçti içimden, kapkara saç telleri geçiyordu gözlerimin
önünden, sonra trafik kar›fl›yor, benim siyah beyaz k›v›rc›k saç›m onunkilere dolan›yor,
derken hep birlikte süt köpü¤ünü and›ran bir girdaba kap›l›p lavabonun deli¤ine süzülü-
yordu.
Haydar flampuana bir kez daha uzanacakken... ama henüz uzanmam›flken, belki yal-
n›zca uzanmaya niyetlenmiflken... su kesilir gibi oldu. Sesler iflitilmez gibi, gün ›fl›¤› yiter
gibi. Bafl›m› soktu¤um lavabonun karanl›¤›nda birden onu gördüm: Ruhum! ‹çimdeki ha-
yalet. Güneflin yal›m yal›m alevlerine inat, ak›nt›ya efelenen alabal›klar gibi o kara delik-
ten d›flar› do¤ru kaçmaya çal›fl›yordu. Ne yaps›n, cehennem atefli bu, bir ç›ng›s› yüce da¤-
lar› eriten, kolay m›. Benim ödlek ruhum daha o alevi gördü¤ü an yoklu¤a erecektir, bu-
nu ben biliyorum, ruhum da bilsin. “Öyle olsa kolay be abi,” dedi fioför, çoktan gitti san-
m›flt›m, sen gel beynime saklan. S›cak nefesi kula¤›mda, sözcükler daha a¤z›ndan ç›kma-
dan üçe befle bölünüyordu. Söz, bir istiridye parças›, bir Haydar’›n, bir fioför’ün sesinden
yank›lan›yordu: “Keflke öyle olsa. K⤛t gibi yanaca¤›z, tüy gibi yanaca¤›z önce. Ama yok
olmayaca¤›z. Yanaca¤›z abicim, sonra bi daha yanaca¤›z, bi daha yanaca¤›z...” c

NotosÖykü 71
 FAHRETT‹N DEM‹R

Babamd›

B
UNCA ARADAN SONRA. NERDEYSE KIRK YIL. KARA KAVRUK B‹R ÇALI; DA⁄
ayaz›n›n yan›¤› yüzünde. Dinamitte usta. Tafl oca¤›, toz, duman, kaya ya¤muru…
K›rk y›ldan sonra gelip duruyor rüyalar›ma.
Bir de da¤.
Hep bir da¤ yamac›nda oluyoruz. ‹çi oyuk, çürük difller, kaya parçalar› sark›yor yamaç-
lardan.
Hep bir da¤ yamac›, çorak toprak; kevenlerin dikenleri tozlu. Rüzgâr vurdukça o gü-
dük boylar›yla yat›yorlar, bir o yana, bir bu yana.
Bö¤rü yar›lm›fl oluyor da¤›n. Kocaman bir yara yamac›nda. Tafl oca¤›. Çürük difller...
Protezdi diflleri. Bak›rdan. Vuruyordu. “Çingene ‘diflçi’nin ald›¤› ölçü!..” diyordu.
Da¤›n yamac›ndayd›k.
Nas›l oluyorsa!..
Bir patlama oluyormufl birden.
Savruluyormuflum! Her fley savruluyormufl; toz toprak, kaya parçalar›, da¤... ya¤›yor-
mufl gökten.
Yüzüstü kapaklanm›fl buluyormuflum kendimi. A¤›z üstü, sar›lm›fl gibi topra¤a.
Bir de, hep ayn›, her defas›nda, dizim s›yr›lm›fl oluyor... Burnum de¤il. Kafam da. Di-
zim!.. ‹nce ince kan›yormufl.
O ayaktaym›fl. Duruyormufl
öylece.
Dururken dururken, dizleri
bükülüyormufl önce. Düflme-
mek için direnirmifl gibi. Ne ka-
dar!.. Bitiyormufl!.. Vücuduyla
öne e¤iliyormufl. Bir iki ad›m...
‹kinciye yar› bükük... Yerde!...
Ayaz yan›¤› yüzlü bir adam.
Uzunca say›l›r; dizlerinin üzeri-
ne k›vr›l›r gibi çöküyormufl.
fiaka¤›ndan çenesine inen
kan çizgisi.
Babamd›.
Rüyalar›m... K›rk y›l sonra...

72 NotosÖykü
 Buz Adam

K
Ifi, KIYAMET!..
Sular dondu, su sayaçlar› patlad›. Sokaklar buzlad›. Yollar kapand›. Yollar ka-
pand›kça okullar tatil oldu, biz evlere kapand›k.
Martta çözülür dediler.
Mart, flubattan zorlu.
Tipi, boran, “flehre kurtlar indi”, puslu havas› köfle bucak yay›ld›.
O günlerdeydi. Yollar kapal›yd›. Biz evdeydik. Koyun kemresiyle harlanan teneke so-
ban›n hükmü iki ad›ml›k. Gerisi ayaz.
Nas›l oldu, nerden ç›kt›. Girdi mi yoksa!
Tipinin savurdu¤u, elektrik tellerinin uludu¤u; göz gözü görmez, el eli tutmazken, ka-
p› aral›¤›ndan burun uzat›lmazken...
Hepimiz flaflt›k. Ekrem, Durda¤›, bir de ben. Tek göz oda, yel üfürdü, su götürdü; rüz-
gâr bir yan›ndan girip öbür yandan... Soban›n bafl›na toplanm›flt›k. Yüzümüz al al iken,
s›rt›m›z...
Tiftik papa¤›, kal›n, boz asker kaputunun üzerinden beline dolay›p s›k› s›k› ba¤lad›¤›
palaskas›, sakal›ndan, uzun pos b›y›¤›ndan sarkan buzlar, kirpi¤inin k›ra¤›s›yla uzatm›flt›
kafas›n› kap›dan. Uzatmakla kalmam›fl, gelip durmufltu soban›n bafl›na.
D›flar›n›n ayaz›, pusu, uzun paltosunun eteklerinden dökülüyordu.
Bir de b›y›klar›n›n ucundan.
Çocuklu¤umuzun masallar›ndan ç›k›p gelmifl bir
masal yarat›¤›. Öyle gördük, Durda¤›, ben, bir de
Ekrem. Tipinin, boran›n içinden geçmifl. K›l›c›n›
çalm›fl kara kayaya da, kara kaya yar›lm›fl! Kara ka-
yadan ç›kan dünyalar güzeli yok yan›nda! Padiflah›n
küçük k›z›. K›l›c› da yok. B›y›klar›n›n ucunda donan
su damlac›¤› ile kara, derine kaçm›fl gözleri seçiliyor,
burnunun ucuna kadar indirdi¤i tiftik papa¤›n ke-
nar›ndan.
Sobaya yaklafl›yor. Üzerinden silkelenen kar ta-
neleri, har har yanan soban›n karn›nda c›z›rd›yor.
Ayaz› emmifl bedeniyle sobay› kucaklayacak gibi
duruyor.
Hepimiz flaflk›n bakarken:
“Yaklaflmas›n,” diyor Durda¤›, “eriyecek!”
Durda¤›’n›n sesi yok. Ama diyor. Biz anl›yoruz.
Yaklafl›yor, ellerini uzat›yor sobaya. Kocaman el-
leri var, uzun parmaklar›... ‹nce...
“Uzatmas›n, eriyecek!”
Bu da Ekrem. Onun da dudaklar›nda söz yok!
Bana bak›yor.
Ben bir fley demiyorum.
O uzat›yor ellerini.
MUHAMMET fiENGÖZ

NotosÖykü 73
 “Uzatmas›n,” diyoruz, üçümüz birden.
“Uzatmas›n, eriyecek!”
“Bilmiyor!”
Gözlerini kald›r›p, yüzümüze bak›yor. Ekrem’e, bana, Durda¤›’ya.
“Duydu!”
Durda¤› bu, “Eriyece¤ini anlad›!” diyor.
Sesi yine yok.
Yüzündeki rahatlamadan anl›yorum bunu. Gevfleyen çizgilerinden, “Duydu bizi,” di-
yor, “eriyece¤ini anlad›!”
Uzun uzun bak›yor bize; bana, Ekrem’e bir de Durda¤›’ya. Durda¤›’ya daha çok bak›-
yor, s›rt›nda yerleri süpüren asker kaputu, uzun sakallar›ndan sarkan buz salk›mlar›yla.
Dalar gibi kay›yor gözleri. Dizleri bükülüyor, soban›n üzerine...
Odan›n ortas›nda...
K›vr›lan bir su birikintisi...
“Ah!..” diyor Durda¤›, “dedim!”
“Dedik!” diyoruz.

Sessiz Ç›¤l›k

“O ÇI⁄LI⁄I DUYDU⁄UNDA, ISSIZ B‹R BOZKIR ‹STASYONUNDA KÖR RAY-

lara çekilmifl bir vagon eskisiydim,” cümlesini ona kurduran, son zaman-
larda çokça seyretti¤i trenli, istasyonlu filmlerle, çocuklu¤unun taflras›nda,
d›flar›yla tek ba¤lant›lar›, durgun zaman› ortas›ndan ikiye bölen tren; gelen
gidenleri olmasa da, günde bir kez köyce afl›nm›fl beton peronlar›nda saatlerce dolaflt›kla-
r› istasyon olmal›.
‹stasyondan ç›km›fl yürüyor. Bu o de¤il. Aradan... Ne çok... Elleri ceplerinde, omuzla-
r› düflük. Gökyüzü kocaman bir irin yuma¤›...
O 盤l›¤› duydu ve durdu.
Sesin kayna¤›na döndü, üflengeç uyufluklu¤undan s›yr›lmadan.
Bir ma¤ara a¤z› gördü. Engebeli bir surat ortas›nda bir oyuk!
Yürümüyordu da yuvarlan›yordu.
Enine boyuna... Dolgun bir küp. Köfleleri topra¤a gelince zorlan›yor. Bir hamle ileri,
az›c›k geri. Öbür köflenin üzerine devriliyor.
Öylece bakt›.
Önünden geçti.
S›rt›n› dönüp ters yöne yürüdü.
Elleri ceplerinde, kafas› omuzlar›n›n aras›na gömülü... Gökyüzü kocaman bir irin yu-
ma¤› üstünde...
O 盤l›k!
‹çinden mi gelmiflti?

74 NotosÖykü
 AHMET TURHAN ALTINER

Hasanlardan Biri
Uzun saçl› günlerden kalma
bitmeyen bir öykünün peflinde

H
ASAN’IN GECEKONDUSU KOMfiULARA SAPA, BAfiI YEL D‹B‹ SEL, YARI
göçük bir dam. Helas› d›flar›da, ne su ne elektrik akar Hasan’larda. Çift göz
küçük damda, avrat ve iki k›z bir o¤lan. Y›l bin dokuz yüz yetmifl yedi, bafl-
kent Ankara, Mamak ilçesi. Üre¤il mevkii. Sabahlar› beflte, Kara Hasan düflte.
Dünküyle bugünkü, ayn› karabasan. Y›landan padiflah fiahmaran çocuklar›
kaç›r›r. Derken müezzin m›r›ldan›r, Hasan k›m›ldan›r. Tek göz sefertas› elde, trene koflan
sürüye kar›fl›r. Gelir geçer flavkl› pencereler. Kara, pasl›, isli 5.45 treni son vagonda durur.
‹tiflir kak›fl›r tan›fllar. Ço¤u ayakta gider. Gözleri k›rm›z›, nefesleri isli, suskun ve sinirli.
Ne aleykümselam ne kuru merhaba. Derken kalk düdü¤ü.

***
– Ahmet abiiiii.
– Merhaba Hasan.
– Ahmet abi, hiç de¤iflmemiflsin.
– Kaç sene oldu?
– Galiba otuz.
– Geldi¤in için sa¤ ol Hasan.
– Seni hep merak ettik. Bir kayboldun ki. Telefonumu nas›l buldun abi?
– Söylemifltim. Zeynep Han›m’›n eskiden çal›flt›¤› matbaay› arad›m. Tahminim do¤ru
ç›kt›. Evinin telefonu varm›fl onlarda. Ne kad›n. O verdi numaran›.
– Zeynep Annem benim için neler demifltir.
– Hasan’la kendim konuflaca¤›m, dedim ama o yine de seni anlatt› durdu.
– Çok ihtiyarlad› art›k. Ama iflleri t›k›r›nda. Alt› dairesi var. Kiralar›yla gül gibi geçinip
gidiyor.
– Sen ne yap›yorsun flimdi Hasan?
– Bofl gezegenin topal kalfas›. Art›k trene binelim abi. Dur, yard›m etmene gerek yok.
Kendim inip binmeyi becerebiliyorum. De¤nekleri kullanmay› ö¤rendim sonunda tak tak.
Ahmet abi?
– Evet Hasan?
– Trende buluflmak çok hofluma gitti abi. T›pk› eski sen. Hiç de¤iflmemiflsin.
– Oysa ben bunu uzun zamand›r düflünüyordum. Sen Üre¤il’de otururdun eskiden.
Senin öykün orada bafll›yor. Bugün seninle Üre¤il istasyonuna kadar gidip gelece¤iz.

76 NotosÖykü
 – Benim öykümü yazm›fls›n. Haberim yoktu. Tak tak Hasan tam tak›m adam yerine sa-
y›lacak desene.
– Eskiden de tak›rdar m›yd›n sen? Hem dur biraz. Öyküyü hiçbir zaman bitiremedim
ki. Bas›lmad›. Okuyunca anlayacaks›n bitmedi¤ini.
– Bu gözlüklerle okumaya al›flamad›m abi. Ne de yazmaya. Bu koca kulaklarla dinle- “Zaman
meyi, bu Kemal Sunal çeneyle de biraz konuflmay› becerebiliyorum.
– Hay Allah! Zeynep Han›m seni bana getirdi¤inde yirmi yafllar›ndayd›n. O zaman da
uzun zaman.
c›r c›r konuflmay› severdin. Ço¤u iflsiz
– Ahmet abi konuflmay› senden ö¤rendim ben. Bana konuflmay› sen ö¤rettin. durdu. Kimi
– O zaman öyküyü dinleyebilecek misin? En az›ndan baz› bölümleri. Üre¤il’e kadar ye- amele, kimi
di istasyon var. K›rk befl dakka filan.
– Ahmet abi bu banliyö trenini o zaman da çok severdin sen. Ankara’n›n toplardama-
hamal. Yükü-
r› bu tren falan derdin. nü tutan ol-
– Öyküyü bir türlü bitiremedim. Do¤ru dürüst bir sonu yok öykünün. Belki bugün bir du, yaz›lm›flt›
son bulabiliriz ha, ne dersin? partiye, ka-
– Ben öyküden anlamam pek abi. Peki, bi fley sorabilir miyim? Yok, sormayaca¤›m.
pand› devlet
– Sor. Sor.
– Bunu niçin yapaca¤›z? kap›s›na.”
– Bitiremedi¤im öykü hayat›n neresine s›k›flt› kald›? Onu anlamak istiyorum. Öyküye
bir son, bir çözüm yolu ar›yorum. Bir türlü bulam›yorum. Anlad›n m›?
– Tamam Ahmet abi. Biliyosun buras› Yeniflehir istasyonu.
– Üstüne bast›n Hasan. Kurtulufl, Demirlibahçe, Mamak filan, Üre¤il’e kadar gidip son-
ra yine bu istasyona dönece¤iz. Öyküden bölümler okuyaca¤›m yolda. Dinlerken akl›na
ne gelirse sen de bana onu diyeceksin tamam m›?

SIVAS’IN GÜRÜN’Ü. GÜRÜN’ÜN YAZI KÖYÜ. Hasan’›n k›sac›k yaz›s›. Bir beye ortak-
ç› seksen alt› nüfus. Köy yirmi hane. Bir ana, bir bac›, Hasan bir tane. K›fl madende, yaz
tarlada. Ha babam çal›fl›r, dövenle yar›fl›r, günefle kar›fl›r ›rgat Kara Hasan. Öflür kesilince
yirmi flinik bu¤day, bir o kadar arpa, kat›¤› Yaz›’n›n. Zaman k›sa zaman, Hasan evlenme-
den ana göçtü bir gün, toprak ald›, Bac› gitti bir gün, el at›na bindi. Kara Hasan sindi. Gö¤-
sü bombofl kald›. On yedisinde everdiler. Emmi k›z› ald›. ‹lk çocu¤u do¤du. Onu toprak
ald›. Zaman kara zaman. Maden kapand›. Beyler karar ald›. Döven mibzer oldu, pulluk ise
traktör. Yola ç›kt› Yaz›’n›n köylüsü. Kamyona doldu. On bir saatte Ankara’ya kondu.

Sivasl› hemflerilere yak›n, Üre¤il istasyonuna bakan bir yamaç seçtiler. Kondu a¤as›na
haraç verdiler. Kimi briket sat›n ald›, kimi kerpiç döktü. Y›k›m hurdas›ndan devflirme ça-
t›l›k, pencere, kap›l›k, teneke ald›lar. Su çekti kad›nlar. Zaman uzun zaman. Ço¤u iflsiz
durdu. Kimi amele, kimi hamal. Yükünü tutan oldu, yaz›lm›flt› partiye, kapand› devlet ka-
p›s›na. Do¤umlar aras› hizmetçilik yapt› Hasan’›n avrad› Ayfle. Hasan orda burda süründü
durdu. Sonra asker oldu, üç y›l sonra bel sanc›l› döndü.

Avrad›n›n horanta a¤as› ifl buldu Hasan’a. Temizlikçilik, bir planya tezgâh› fabrikas›n-
da. Zor al›flt› ifle Hasan. Ve ifle gidifl gelifle. Onu ifle sokan, “Yüzümü kara ç›karma. Eyi ça-
l›fl. Patron seni alt› ay deneyecek sonra sigorta edecek. Horantan›n tohtur ilaç masarifi si-
gortadan görülecek. Senden on para ç›kmayacak. Yal›n›z bi diyece¤i var patronun. Sendi-
ka neyin istemiyo. Girdin ifle ölene de¤in çal›fl,” dediydi. Sendika nedir diye soramad› Ha-
san. Vard› öptü elini adam›n.

NotosÖykü 77
 – Nas›l öykü sard› m› seni Hasan?
– Ahmet abi dinledikçe ne düflünüyorum.
– Ne düflünüyorsun?
– Benim anlatt›klar›m› can kula¤›yla dinler not al›rd›n abi. Ben de niçin yaz›yor bunla-
Ahmet Turhan Alt›- r› derdim.
ner öykünün yan› s›- – Buralar hiç de¤iflmedi mi, Hasan?
ra, her hafta sonun- – Çocuklar büyüdü. Evler büyümedi, abi.
da Milliyet’te “Tes-
– Hasan, benim öykünün Hasan’› her sabah Üre¤il’den biner, bu S›hhiye istasyonuna
tus” yaz›yor. Epeyce
etkin görünen
gelir. Sonra Ulus’a yürür, Siteler dolmufluna binerdi.
www.hayranhay-
van.com adl› sitesi BEKL‹YOR SIRADA, EMEKTAR MAG‹RUS. Uçar ad›m Hasan, dolmufla koflar. Yok, flo-
de hayvanlar, çevre, fördeki çal›m vapur kaptan›nda. C›gara yakar, teyp çalar bang›r bang›r. Hasan’›n gözleri
siyaset ve hayat me- kapal› ama her daim dört kulak. Dalar ve dinler. Paralar toplan›r. Derken son durak. “Ka-
matla ilgili.
p›y› yavafl vur!” Dolmufltan in Hasan. Yola düfl Hasan. Fabrikaya ilk varan meydanc› Ha-
san. Çay suyu konacak. Hela paklanacak. Talafl kald›r›lacak. Demir döküm oca¤›n›n ate-
fline bak›lacak. Dört montajc›, iki kaynakç›, iki kumlamac›. Otuz yedi iflçi ve bafllar›nda
ustabafl›, ö¤len yenen somun, horantas› Hasan’›n.
Tar tar tar tar tak tak çekiç sesi. Tafllama sesi v›zzz. Kaynak makinesinin sesi ç›t ç›t› ç›-
t› ç›t›r ç›t›r. Tornada metal ifllerken c›r c›r c›r sesi ç›kar. Kulaklar› tetikte Hasan dalar ara
s›ra. C›rrrrrr. Köyündeki orak böceklerini hat›rlar. Ne zaman o sese dalsa kakt›r›r biri.
“Çal›fl Hasan, dalma!” Matkap gibi dürtülünce, hep beli s›zlar. Çarp›ld›kça beli, k›p›rdar
belle¤i. Özler memleketi. Bafl›nda ters kasket. Aln›nda boncuk ter. Kafl›nda mendil. Dö-
venle yar›fl›r. Günefle kar›fl›r. Meydanc› Hasan.

– Fabrikadaki herkese Hasan’›n horantas› demiflsin abi. Horanta ne diye sormufltun bana.
– Senin horantan oldu¤umu ö¤renmifltim. Senin, Zeynep Han›m’›n, çocuklar›n. Hane
halk›ym›fl horanta.
– Geldik galiba. ‹nip biraz bakal›m etrafa. Senin eve kadar ç›kamayaca¤›z. Duruyor mu
hâlâ?
– Eve t›rmanam›yorum abi. Bofl duruyor. Kirac› vard› bir ara. On para ödemediydi. Bi-
zim ordan. Balgat’ta Amerikal›lara pasta yapan bir f›r›nda hamurcu muymufl. ‹flten atm›fl-
lar. Sigortas›z. fiimdi Antalya’da bizim Gürünlü eski beylerin yal›s›nda yanaflma. Aynen,
geldi¤i yerde neyse o.
– Müthifl adams›n Hasan. An›nda bir çözüm buldun öyküye. Ama tam bu de¤il benim
arad›¤›m çözüm. Sen sigortal›s›n.
– Ben çözüm filan anlamam abi. Beyler bizi de Antalya’ya ça¤›rd›. Gitmedim. Bafllad›-
¤›m yere dönmedim abi.

“AMMA DALDIN HASAN. Getir üstüpünü, sil tezgâh üstünü.” Hasan durdu o an. Gü-
nefl ve döven durdu. Hasan sendeledi. Tutunmak istedi. Vinç geldi, çarpt›, Hasan düfltü
yere. K›vr›ld› baca¤›, belinde o eski sanc›, kendinden geçti Hasan. Korktu ustalar. Sa¤a so-
la bakt›lar. C›r c›r sesi sustu. Tafl›d›lar Hasan’› duvar dibine. S›hhiyeci geldi. Bafl alt›nda
ceket, kafl›nda mendil, aln›nda ter, alt›nda beton, k›vr›lm›flt› Hasan. Yaflar m›, diye sordu-
lar. Yaflar belki ama durumu a¤›r. Beli alç›da, üç aya yak›nd›r hastanede Hasan. ‹p uzun
yat›yor. Kan k›rm›z› gözleri bembeyaz tavanda. Hasan’›n ko¤uflu iflçi dolu. Çank›r›’dan,
Çorum’dan, Sivas’tan, A¤r›’dan. Ankara’ya göçüp ifl mifl bulmufllar. ‹flte ya da yolda kaza
geçirmifller.

78 NotosÖykü
 Hasan’›n avrad› cumalar› Hasan’a geliyor. Aydan aya da fabrikaya gidip yar›m Hasan’›n
yar›m maafl›na parmak bas›yor. Arada bir Zeynep Annesi geliyor Hasan’› ziyarete. Gü-
rün’den biri, o da Hasan’lardan biri, ayn› hastanede ameliyat olmufl. Hasan’lar tan›fl›p söy-
lefliyor, dertler deprefliyor. “Peflimi koyverdi koskoca fabrika,” diyor bizim Hasan. Hemfle-
risi, “Sendikal› olsan arkanda dururdu koskoca sendika,” diyor. “Nedir ki sendika?” Yan›t
haz›r: “‹flçinin yandafl›, sendika birliktir. ‹flçi okuludur. ‹flçinin kanunu oradan sorulur.”
Bir gün haber geliyor, Hasan’›n fabrikada greve bafllam›fl koldafllar. “Grev nedir?” diye so-
runca gülüyor hemflerisi. “Grev görevdir. Görevdir grev bize. Grevin tam anlam› haks›zl›-
¤a paydos.” Hasan yata¤›nda do¤ruluyor. ‹flgücünün yar›s› yitik taburcu Hasan.

– Zeynep Han›m gerçek annen de¤ildi ama ona Zeynep Annem derdin hep, bir gün se-
ninle ç›kagelmiflti. Periflan görünüyordun.
– Beni ancak senin kurtarabilece¤ini söylemiflti, abi.
– Zeynep Han›m benim yaz›hane yan›ncaya dek yan›mda çal›flm›flt›. Yaklafl›k on y›l.
Çok eme¤i geçti bizim yay›nevine. Dergi bast›¤›m›z sendikalara filan gönderirdim onu.
Benden sonra gidip bir matbaada çal›flmaya bafllam›fl. Okumas› yazmas› yoktu ama çar›k-
l› erkân›harp mübarek. Tuttu¤unu kopar›rd›.
– Seni malulen emekli yapabilecek bir o var, demiflti bana.
– Hat›rl›yorum Hasan. Yirmi dört ay askerlik yapm›flt›n. Avukat arkadafl›m›z primleri
ödersek askerli¤i sigortaya sayd›rabilece¤ini söylemiflti.
– Beni ifle ald›n. Primleri benim ad›ma ödemeye bafllad›n. Aranmaya bafllad›¤›nda, sen
kaç›p gittikten sonra, ad›n› söyleyip birkaç sendikada çal›flt›m. Allah seni inand›rs›n, bü-
tün primleri tamamlad›m abi. Malulen emekli oldum. Her ay elime emekli ayl›¤› geçiyor
abi.
– Bu yirmi sene filan önce olmal›.
– Kar›m Ayfle ve çocuklar sendikalarda çal›flmamdan rahats›z oldu abi. Korktular. Ta-
bii hakl›lar. ‹kide bir içeriye al›nmamdan rahats›z oldular. K›zlar› okutamad›k. Koca da
bulamad›k. Onun topal babas› az›l› gomonis, demifller. Namuslu olmaz, demifller. Zar zor
birini everebildik. ‹ki k›z da hizmetçilik ediyor neticede. Biri kocas›n›n yan›nda, biri biz-
de.
– K›rk kat›r m› k›rk sat›r m›? Öykünün ismi bu mu olmal›?
– Benim o¤lan solculuktan içeri girince, Ayfle beni hiç affetmedi. O¤lan› zehirleyen
benmiflim. On y›la yak›n evde oturdu. Neyse, sonunda bir hastaneye güvenlikçi olarak
soktuk. Zeynep Annem sayesinde.
– Gördün mü Hasan, benim yan›mda çal›flman pek de iyi sonuç vermemifl.
– Ne diyorsun abi? ‹stemeseler de evde herkes emekli maafl›na bak›yor. Bazen diyorum
ki, ölsem maafl› onlar yine almaya devam edecek. Hani benim için bir iyilik düflünseler.
– Öykünün sonu böyle mi olacak? Ölümlü son. Çözümünü hiç be¤enmedim Hasan.
– Kimse ifl vermiyor art›k bana ama olsun. Bafl›m› sokacak bir dam var. Sendika saye-
sinde y›llarca önce girdi¤im bir kooperatif var. Sosyal sigortadan krediyle bir daire edine-
bildik sonunda. Bana do¤ruyu sen gösterdin. ‹ki koca kula¤›m, bir de bu çeneyle idare
eder giderim art›k. Bir de tak tak, de¤neklerim var. Daha ne isterim?
– Öykü bitti demifltim ama sana okumak istedi¤im küçük bir yer kald› Hasan. Diyo-
rum ki, tren göründü bak. Dönüflte onu okusam. Çözümü bulamay›nca öykü de bitemi-
yor. Sonra da gidip bir yerde köfte yesek.

NotosÖykü 79
 SABAHLEY‹N BEfiTE, KARA HASAN DÜfiTE. Düflte karabasan. 5.45 katar› düflünde
kaçm›flt›r. ‹mamdan çok önce Hasan k›m›ldan›r, yola haz›rlan›r. Çift de¤nek, ad›mlar› sey-
rek, istasyona iner, zar zor vagona biner. Trenden inince, dolmufllara yürür, sakat ve ipin-
ce, meydanc› Hasan. Emektar Magirus yerinde, s›rada, floför de yolcu da hepsi ayn›, bir
Hasan’dan gayri. De¤nekleriye Hasan, birazc›k rahats›z, rahats›zl›ktan çok, biraz da sab›r-
s›z. “Selamün aleyküm, hayrola nereye?” “Nereye olacak, yolcular yoluna, iflçiler ifline.”
“Fabrikanda grev var. Hem sen sakats›n, iflin ifl, evde yat, batt› m› rahat.” “Grev görev ar-
kadafl, görev grev iflçiye,” der Kara Hasan. Önce de¤nekleri, sonra kendi iner.

– Abi çok iyi bir son olur bu. Tam sizin zamanlara göre.
– Bir türlü sinmedi içime Hasan. Çözümü be¤enmedim. Buldu¤um çözüm çocukçay-
d›. Kelime oyunu sadece. Her öykünün sa¤lam bir çözümü olmal›.
– Ben çözümden fazla anlamam abi. Sendikan›n yarar›n› ö¤rendim senden. Bir de ma-
lulen nas›l emekli olunaca¤›n›. Allah senden raz› olsun. Abi, tren Yeniflehir istasyonuna
geldi.
– Dikkatli in. Yürüyebilecek misin?
– Yürürüm abi. Merak etme al›flt›m.
– Sakarya Caddesi’ne do¤ru yürüsek. Köfte yiyecek bir yer buluruz san›r›m.
– Gençler tak›l›yor flimdi oraya abi. Bir numaral› gençlik merkezi. Sizin zamandan fark-
l›. Süper kalabal›k.
– Orada Mülkiyeliler Birli¤i’nin restoran› vard›. Bahçeli.
– Yine var abi. Sadece üye olanlar› al›yorlar. Özel güvenlik flirketiyle anlaflm›fllar. Çok
s›k› tutuyorlar.
– Bizim zaman›m›zda da öyle derlerdi. Ama biz yazar çizer tak›m›n›n lokali gibiydi, sa-
dece Mülkiyelilerin de¤il. Al›rlar bizi.
– Nas›l istersen abi.
– Mithatpafla Caddesi hiç de¤iflmemifl. Çok yoruldun mu Hasan? ‹flte buradan aradan
ç›kt›k m› Sakarya Caddesi. Do¤ru hat›rlam›fl›m. Buras› Ankara’n›n Ortaköy’ü olmufl diye
okumufltum. Ne kalabal›k. Hah iflte Mülkiyeliler Birli¤i. Geldik Hasan.
– Buyrun. Üye kart›n›z lütfen.
– Kardeflim, ben çok eski bir Ankaral›y›m. Eski yazarlardan. Buras› bizim mekân›m›z-
d›. Do¤al üye say›l›r›m.
– Özür dileriz bay›m. Üye olmayanlar› kesinlikle alm›yoruz.
– Çok uzun y›llar uzaktayd›m. Yeni döndüm. Ama yabanc› say›lmam kardeflim.
– Üye de¤ilseniz yasak.
– Nas›l olur? Hasan ne söylüyor bu adam? Müdürünüzle görüflmek istiyorum. Müdü-
rünüzle.
– Müdür bey bugün burada de¤il bay›m. Sorumlu biziz.
– Ahmet abi. Müsade et, ben konuflay›m.
– Olacak fley de¤il bu Hasan. Bak›n kardeflim.
– Müsade et Ahmet abi. Bi dakka kardeflim. Burada çal›flan güvenlik görevlisi Haydar
olacak. Onu ça¤›r bana. Hasan abin ça¤›r›yor dersin.
– O bugün izinli.
– Dur o zaman telefon edeyim. Ahmet abi cep telefonunu kullanabilir miyim?
– Bi dakka o zaman. Hasan Bey, buyrun. Geçin, madem Haydar’›n abisisiniz.
– Gördün mü Hasan, öykü nas›l sonland›. c

80 NotosÖykü
 N‹LÜFER AÇIKALIN

Endülüs Yolundaki Kanatl› At

N
ELER UÇUfiUYORDU AKLIMDA?..
Kay›p.
Oysa s›raya dizmifltim.
Günaha girer gibi evden ç›kt›m, günah ç›kar›r gibi caddeye att›m kendimi.
O ad›mlar s›ras›nda bir yemin etmifltim...
Neydi? Neydi?
Tamam buldum! Ar›nacakt›m.
Durak yeri ara dur. Yolculuk sona erdi sonunda.
Herhangi bir tahta bank›n üstünde nefes nefeseyim ve bu kez bir daha gözyafl› döker-
sem namert olaca¤›m.
Akl›m o kadar h›zl› çal›fl›yor ki imkân yok durdurmaya. Gerek de yok.
Durdurmaktansa, yakalayaca¤›m, yan›nda koflaca¤›m, beni geçerse h›z kesmeden de-
vam, peflindeyim akl›m›n.
Ah akl›m! Y›lk› akl›m, yavru y›lk› akl›m, yabani y›lk› yavru akl›m, Arap at›m, küheyla-
n›m.
E¤erin yok, gemin yok, mahmuzun yok, nal›n yok, nalbant›n yok, ne çare at bafl› kofl-
turan tek fikirsin zihnimde.
Zaman›, mekân› tarif etsem edemem.
‹mkân yok o poligonun fleklini çizmeye.
As›rlar öncesinin Mezopotamyas›nda, hep gün bat›m›nda, ufkun ovas›nda süzülüyor-
sun ve istedi¤im yöne yöneliyorsun.
Sadece düflünmem yetiyor, kusursuz biçimde yekvücut olmufluz, çok iyiyiz seninle
ama sen...
Sanki hicretten de önce, çöl gibi de¤il ama s›cak, çok s›cak, daima s›cak bir iklimde
yemyeflil ve ulu a¤açlarla dolu cennete benzer bir yamaçta ça¤layan flelaleye bak›p a¤la-
maktas›n ara s›ra.
Susam›fls›n ama içmek için buyruk bekler gibisin.
Hadi iç küheylan, iç, flimdi senin s›ran.
Dörtnala bir fikirsin yaln›zca, buna ra¤men görebildi¤im ve dokunabildi¤im her fley-
den daha gerçeksin.
Bir at fikrisin ve rahvanl›¤›n soyundan.
Fikir olmasan da padokta dolaflsan, yar›flta koflsan hep bir numara gelirsin.

NotosÖykü 81
 Ama nal›n olmad›¤›ndan ve nalbant›n, e¤erin olmad›¤›ndan –biliyorsun bir fleyin yok
özgürlü¤ün d›fl›nda– bu yüzden, ‘yar›fl’ nedir bilmezsin.
fiu yaflanan ça¤dan bambaflka bir yerdesin.
O flelale ça¤lar durur hâlâ göz p›nar›nda.
Küheylan iç hadi sudan, içebilirsin.
Sadece bir düflünce olmana ra¤men, gerçekli¤ini, yaflad›¤›n› ispat etme niyetindeyim.
Çünkü içmiyorsun sudan, kahrediyorsun beni, iç hadi küheylan.
Yoksa nal›n yok diye mi, nalbant›n –ve gerisini biliyorsun– yok diye mi?
‘Hay›r!’ diyorsun ‘‹lgisi yok. Sadakat, nedeni bu içmeyiflimin.’
Dinle beni; yeterince ispat ettin kendini, flimdi iyi dinle söyleyeceklerimi!
S›nand›k, denendik, s›navlardan geçtik, her türlü yolda yürümeyi ö¤rendik, düflmeyi
de kalkmay› da biliriz, savaflmay›z art›k sadece günbat›m›yla meflk ederiz.
Çocuklarla aran güzel, beni de bu yüzden seviyorsun, çünkü beni bir çocuk san›yor-
sun. Ufak tefe¤im oysa, bir çocuk de¤ilim, sensin çocuk küheylan, sen çocuksun.
Birbirimizin çocu¤uyuz diyelim bir yafl daha büyüyelim.
Anlasana, iç hadi!
Evcillefltiremedim bir türlü seni.
Asl›nda niyetlenmedim bile ne yalan söyleyeyim.
Senin hayalini kurmak, varl›¤›na ve bir gün sana ulafl›p hatta bir gün sen olaca¤›ma
inanmak yetti bana.
Bazen seni, Kuzey Afrika ya da Ortado¤u üzerinden Endülüs’e sürüyorum. Ak›nc›n›m,
bazen sana benziyorum, biçimli bir bafl, genifl bir al›n, küçük burunlu bir ak›nc›, kafllar›-
m›n aras›na gözü tak›lan bir bedevi içimdeki seni görmüfl gibi jibbah ç›k›nt›s›na bak›yor.
‹ri de¤ilim, sadece güçlü ve h›zl›. Genetik potansiyelim mükemmelse de bir bebek de¤il,
seni yaratmay› tercih ediyorum yeniden, yeniden, yeniden.
Seninle uçmak bir ömre bedel küheylan.
F›nd›k kabu¤u rengindesin, seni parlatt›kça k›z›la dönüyor rengin, ter att›kça siyah›n
kuzgunisi parl›yor teninde alev alev.
Biçimli, daima kalk›k duran kuyru¤un kendili¤inden asil s›n›f›na sokuyor seni. Bir s›-
n›fa dahil edilmekten i¤rendi¤inden iri burun deliklerinle sinirli nefesler al›yorsun durma-
dan.
‹yi ki akl›mdas›n küheylan, iyi ki akl›mda, Endülüs yolundas›n.
Yoksa gerçekten var olsan, Amerikan bine¤inden Midilliye, Trakehnerden Morgana ka-
dar senin kan›ndan yaln›zca bir yudum tafl›yan ve evcillefltikleri için zavall›laflm›fl birçok
baflka atla birlikte koflacakt›n, bahislerde ad›n geçecekti, yar›fl at›na bakmas› zordur, senin-
le konuflmay› bilmeyen bir yetifltirici seni çok mutsuz edecekti. Fotofinifl albümünün en
güzel resimlerini sen süsleyecektin belki ama sana bu yetmeyecekti, en kötüsü de bunu
kimsenin bilmemesi de¤il mi?
En iyisi Endülüse göndermek seni.
Anadolu, Kafkaslar, Arap Yar›madas›, Mezopotamya üzerinden geçerken ma¤aralarda
konakla ve duvardaki, millattan öncelerden, iki bin befl yüzlerden kalma atalar›n›n resim-
lerine bak.
Ordas›n iflte.
Onlardan birisin.
Millattan sonra atlar›n atalar›n›n kay›tlar› tutulmaya baflland›¤›nda yine ilk befle gire-
ceksin.
Takip edecek seni, Seglavi, Abiyan, Hamdani, Hadban.

82 NotosÖykü
 De¤erlisin difli oldu¤undan.
En iyisi savafla koflman.
Büyümek, geliflmek, yaflamak, üremek
için daha genifl ve sahibi oldu¤un toprakla-
ra ulaflman.
Endülüs yolundas›n Küheylan.
Savafl yorgunu ama hâlâ genç ve güzel
ve asla yenilmez bir ats›n ve Endülüs’e var-
d›¤›nda yeni aç›lm›fl kurflunkalem k›va-
m›nda bir eflle karfl›laflacaks›n.
Sen böyle y›lk› halinle yol al›yorsun dü-
flüncemde.
Seni ateflli silahlar›n keflfedildi¤i bir za-
manda, flövalyeler alt›nda, t›pk› onlar gibi
z›rhlara bürünmüfl bir halde düfllemiyo-
rum.
Bir arenada ba¤›ran ve kan isteyen insan
topluluklar›n›n e¤lencesi de de¤ilsin.
Haçl› seferleri yapan Avrupal›lar›n Filis-
tin’den gaspetti¤i bir ganimet ya da befl yüz
y›l sonras›nda Osmanl›lar›n Macaristan
üzerinden Avrupaya gönderdi¤i as›l gani-
met olan üç yüz bin atl› aras›nda hiç de¤il-
sin.
Viyana kap›lar›nda telef olmad›n sen.
Octavius, Azazel, Endireis, Babayi¤it, Gül- “Sen böyle y›lk›
flahhan hepsi kurban oldu.
Her söyledi¤imi anlaman ve tüm iste-
halinle yol
diklerimi yapman flafl›lacak fley de¤il benim al›yorsun
aç›mdan. düflüncemde.”
‹yi kiflilikli ve hassass›n.
Sevgi gördü¤ün zaman karfl›l›k verirsin
ya da tam tersi.
‹flte seni hem evcil yap›yor bu halin, hem de yabani.
Dayan›kl›s›n bak bu özelli¤in de benimle ayn›.
Sahi sen bensin, ben senim flimdi bir süreli¤ine.
‹yi ki vars›n Küheylan yoksa kendimi öylesine yaln›z hissederdim ki.
Yüksek süzülebilme kabiliyetimizi de hesaba katarsak ne kadar zamanda var›r›z Endü-
lüs’e.
H›zl› kalkt›k, bir süre rahvan gittik flöyle biraz nefes açt›k, içimizden gelen sesi dinle-
dik, dengemizi kontrol ettik.
fiimdi aç›ld›k ve yola ç›kt›k.
Bir safkan baflka ne yapar ki, iflte biz de kanatland›k.
Helal sana Küheylan, iç hadi sudan. c

NotosÖykü 83
 s ö y l e fl i

S‹NE ERGÜN-EFE SONGUN

Kitaplar›n›z›n Amerikan toplum yaflam›ndaki

belli bafll› etmenleri ifllemesi nedeniyle birçok
kifli sizin görüfllerinizi suçlay›c›, hatta y›k›c› bu-
labilir. Gene de Amerikan toplumunun, kendi
yaflam biçimini belirleyen unsurlar›n medya ve
sistemin birer parças› oldu¤unu sizin kitaplar›-
n›zla görmelerini sa¤layaca¤›n› düflünüyor
musunuz?
ABD’de postmodernist totaliter devlet diye
adland›rabilece¤imiz bir yap›n›n yan› s›ra bu
sistemin içinde bulunmas› zor, çok küçük ya-
r›klar ve aç›klar var. Benim yazd›klar›m da bu
yar›klar› bulmay›, içine girip neler oldu¤unu
irdelemeyi ve bu yar›klar› biraz daha deflme-
yi amaçl›yor. Halk›n büyük ço¤unlu¤u “geril-
la” sözcü¤ünü görmezden gelmeyi ya da
Amerikan karfl›tlar› ile kar›flt›rmay› seçiyor.
Ama sonunda az da olsa bir bölümü, belki de
içinde yaflad›¤› sistemi biraz olsun sorgulayan
genç nesil, ne yapmaya çal›flt›¤›m›z› görüp
bunlar› içsellefltirecek.

“Sanat hareketsiz bir ivme kazand›r›c›d›r; her

anlamda günümüz kültürünün bir yans›mas›-
d›r ve tepki niteli¤i tafl›r.” Okurlar›n Tekno-Ma-
¤ara’n›n Ötesi-Milenyumsonras› Kültür ‹çin
Gerilla Yazar›n Rehberi’nde karfl›laflacaklar›
bir tan›m. Günümüz sanat›n›n, Act-Up gibi poli-

HAROLD tik içerikli oluflumlar ile k›yaslanmas› niçin zor?

HIV salg›n› birçok insan›n can›na mal oldu.
Ama eflcinsel erkeklere karfl› düzenlenen ve
onlar› sorumlu gösteren propogandalar›n tü-

JAFFE mü de Act-Up oluflumunun ortaya ç›kmas›y-

la sonuçland›. Eflcinsellerin ço¤unlukla yafla-
d›¤› flehirlerin çevresinde gerçekleflen k›flk›r-
t›c› propogandalard› bunlar. Ahlaka ayk›r›

“Globalleflme sömürgeleflme ve Irak’taki katliamlar›n Ame-

rikan vatandafllar› üstünde ayn› etkiyi yapma-
mas›n›n nedenleri 11 Eylül, ABD’nin ‹slam
totalitercilikten ay›rt hakk›ndaki bilgisizli¤i, yabanc› düflmanl›¤›,
ve etik ya da de¤il, herhangi bir protestonun,
protestocunun hayat›n› tehlikeye sokabilece-
edilemez hale geldi.” ¤i korkusu olarak görülebilir. ABD hüküme-
tinin olaylara ve protestocuya karfl› kötü ni-
yetinin, a¤›r sonuçlara varacak biçimde a盤a
ç›kabilme olas›l›¤›n› düflündüren bir korku.

84 NotosÖykü
Amerikan toplumunun vicdan›
Harold Jaffe Amerikan toplumunun vicdan› olan entelektüeller aras›n-
da, kendine özgü düflünme ve davran›fl biçimiyle göz önünde tutul-
mas› gereken bir yazar. ABD’de herkes bir köfleye sinip sak›ncas›z ko-
nularda kalem oynat›rken, Harold Jaffe, Bush yönetimiyle, yönetimin
borazan› olan bas›nla, kay›ts›z yazarlarla, dünyadan habersiz okurlarla
u¤rafl›yor. Elefltirilerini birbirinden ilginç kitaplar›nda d›flavuran, kitap-
lar›n› büyük yay›nevleri yerine do¤rudan iliflki kurdu¤u küçük ve s›ra
d›fl› yay›nevlerinde yay›mlayan, muhalif duruflundan kesinkes ödün
vermeyen Harold Jaffe’nin son kitab› önümüzdeki ay Notos Kitap ta-
raf›ndan yay›mlanacak. Politik bir belgesel-roman denebilecek, ama
bir türe tam anlam›yla sokulmas› da olanaks›z kitab› Tekno-Ma¤a-
ra’n›n Ötesi – Milenyumsonras› Kültür ‹çin Gerilla Yazar›n Rehberi alt
bafll›¤›n› tafl›yor. Tekno-Ma¤ara’n›n Ötesi, on dört sert siyasal metin-
den olufluyor ve bu metinlerde anlat›lanlar›n nas›l bir araya getirildi¤i
flaflk›nl›k ve ilgiyle okunuyor. Türkiye’deki okurlar›n ilgisini yayg›n bi-
çimde çekmeye aday Tekno-Ma¤ara’n›n Ötesi, muhalif duruflu yan›n-
da, deneysel roman›n alabilece¤i biçimleri örneklemesi bak›m›ndan
da ilginç bir kitap.

Kimin sanatç› oldu¤u, kimin olmad›¤› ya da
politik kimli¤ini yap›tlar›nda ortaya koymayan
insanlar› sanatç› olarak adland›rmad›¤›n›z apa-
ç›k ortada. Bunun yan› s›ra birçok yazar›n top-
lumun sorunlar›n› ele almay› ve dünyan›n elçi-
si olma görevini tümden reddetmesi konusun-
da ne düflünüyorsunuz?
Kesinlikle metnin kapsam›na ba¤l›. 11 Ey-
lül’den sonra Irak ve Afganistan’da gerçekle-
flenlere ABD’li birçok sanatç›n›n s›rt›n› dön-
mesi ya da gözlerini yummas›, “Etnik Soyk›-
r›m”, fakirlefltirilmifl uranyumla çocuklar› ze-
hirlemek ve flovenist yalanlar›n varl›¤›n› gör-
mezden gelmek asl›nda onlar› da bir anlamda
suç orta¤› yap›yor.
Yap›tlar›n›z kurgu ve içerik olarak bilinen pek
çok edebiyat yap›t›ndan farkl›. Anlat› biçimini-
zi nas›l tan›mlars›n›z?
Birçok toplumda oldu¤u gibi, örne¤in Türki-
ye’de Nâz›m Hikmet gibi, uzun süredir ken-
dini yapt›¤› ifle adam›fl ve ba¤lanm›fl savunu-
cular›n edebiyat› diye tan›mlayabilirim. Her
ne kadar Walt Whitman, Camus (bazen), Ni-
karagual› Ernesto Cardenal, Salvadorlu Ro-
que Dalton ve tabii ki Brecht’in yenilikçi ve
adanm›fl birer sanatç› oldu¤unu unutmamak
gerekse de, yap›tlar›m›n birçoklar›ndan fark›
da yenilikçi yap›s›ndan kaynaklan›r. Bu mu-
halif gelenek, tüm toplumlarda d›fllanm›fl ve
hor görülmüfl olmas›na ra¤men varl›¤›n› sür-
dürüyor, ebedi bir olgu oldu¤u için de sür-
dürmek zorundad›r.
Kitab›n›z›n “Beyaz Terör” adl› bölümünde
Amerikan toplumunun yaflam biçimini trajiko-
mik biçimde elefltirdi¤iniz, “öteki”nin ayr›mc›-
l›¤a u¤rad›¤› ve yabanc›laflt›¤› konusunda bir
kan› oluflturdu¤unuz diyalog ya da monolog
göze çarp›yor. Amerikan toplumunun terörizm
ve ayr›mc›l›k konusundaki düflünceleri hakk›n-
da ne düflünüyorsunuz?
Barack Obama’n›n öyküsüne ve baflkanl›k se-
çimi kampanyas›n›n yap›s› ve bunun ötekiler
taraf›ndan kavranma biçimine bak›l›rsa, ›rk-
ç›l›¤›n Amerikan kültürünün içine iflledi¤ini

NotosÖykü 85

Vietnam’daki Mai Lai katliam› ABD taraf›ndan
ifllenmifl bir toplu cinayettir, olay›n ak›fl›n›n ve
ayr›nt›lar›n resmi olarak üstü örtülmüfltür. Mai
Lai’de birkaç ABD ordusu ast görevlisi mahke-
meye verilmiflken, üst görevlilerin hiçbir so-
ruflturmada adlar› geçmemifltir. Vietnam’da
yaflananlar›n, Ebu Garib’de meydana gelenler-
le benzerli¤i ise göz ard› edilemez.
belirtmek iflten bile de¤il. Baz› “Birinci Dün-
ya” ülkeleri gibi, Amerika da kendi düzenle-
di¤i ve birçok aç›dan çok daha fazla zarar ve-
ren “meflru” terör yerine “yasad›fl›” terör ile il-
gilenmeyi seçiyor. Son teknoloji ürünü silah-
lar›n i¤renç yükümlülükleri yüzünden ölen-
lerin feryatlar›n› duymaks›z›n, kan kokusu ile
beslenerek, katliama gözleri aç›k giderken öl-
dürüp zehirliyorlar.
86 NotosÖykü
Kitab›n›z›n “fiizo-Terör” adl› bölümünde, eski
bir hükümlünün gördü¤ü iflkence ve onun gibi
birçoklar›na yard›m etmeye çal›flan bir avuka-
t›n üstü örtülmeye çal›fl›lan davas› ele al›n›yor.
Olaylar›n gerçekleflti¤i New York Eyaleti görev-
lileri gibi yaflananlar›n üstünü örtmenin ayr›m-
c›l›k konusunda tüm dünyan›n sessizce kabul
etti¤i bir yöntem oldu¤unu düflünüyor musu-
nuz?
Evet. Attica Hapishanesi’nde gerçekleflenler
gerçekten de benimsenmifl bu tavr›n tahrik
edici bir örne¤idir. Ama bu katliama önayak
olan milyarder New York Eyalet Valisi Nelson
Rockefeller’›n olanlar yüzünden geceleri uy-
kusunun kaçt›¤›n› da söyleyemem. Öldürü-
len mahkûmlar›n az›msanamayacak bir ço-
¤unlu¤u siyahiydi ve resmen meflrulaflt›r›lm›fl
bu karfl›l›kl› at›flma, mahkûmlar›n öldürül-
mesi ve fliddetli iflkence görmesiyle sonuçla-
n›rken çok az say›da gardiyan›n ölmesi de
dikkat çekiciydi.
Kitab›n›zda birçok Amerikal› gibi, dünyan›n çe-
flitli yerlerindeki insanlar›n düflüncelerinin bir-
birine fazlas›yla benzemeye bafllad›¤›n› ortaya
koyuyorsunuz. Sizce bu ortak ve benzer dü-
flünme biçiminin oluflumunda neler etkili ol-
mufltur?
Globalleflme, teknolojinin h›zla ilerlemesi ve
h›zla homojenlefltirmeyle yay›lmaya bafllay›p
totalitercilikten ay›rt edilemez hale geldi. Av-
rupa’da gerçekleflense, Avrupal›lar›n (özellik-
le Beyaz-Avrupal›lar›n) bireyselli¤ini ve top-
lumun geneline ayak uydurmayan yap›s›n›
ortadan kald›rarak Avrupa Birli¤i’ne do¤ru
ilerletmeyi amaçl›yor. Homojenleflme de, kla-
sikçili¤in ve ›rkç›l›¤›n önceden var olan seyri-
ni rötufllay›p yeniden ayr›nt›land›rmakt›r.
Hümanizm karfl›t› uluslar›n varl›klar›n› sür-
dürme amac›yla gerçeklefltirdikleri meflrulafl-
t›rma çabalar›n›n, “terör”ün –“yasad›fl›” olan›,
“meflru” olan› de¤il– ortaya ç›kard›¤› korku
nedeniyle “güvenlik” ihtiyac›ndan do¤du¤u
farz ediliyor.
Amerikan toplumundaki Troçkizm savunucu-
lar›n›n Amerikan toplumu ve siyasi süreçlerine
etkileri nelerdir?
Bugün Marksizmin herhangi bir hali yaln›zca
ayd›nlar taraf›ndan özümsenerek okunup
an›l›yor. Gramsci’ninki gibi bir Marksist yak-
lafl›m›n “praksis”inin ABD’de uygulama ko-
flullar› bulunsa da, kapitalist totaliter yap› ko-
layl›kla galip gelmifltir. ABD genelinde Mark-
sist ve sosyalistlerin Amerika karfl›t› olarak
görüldü¤ü uzun soluklu haks›z önyarg› hâlâ
egemendir.
“Gitmo” adl› bölümde ABD hükümetinin,
BM’nin tüm uyar›lar›na ra¤men birçok hapis-
hanede kötü uygulamalar› oldu¤unu yaz›yor-
sunuz. Ortado¤u’daki esirlerin pek çok kötü
muamele ve iflkenceden geçirildi¤inin apaç›k
ortada oldu¤unu da belirtiyorsunuz. Peki nas›l
oluyor da, her gün çocuklar›n› askere, dolay›-
s›yla savafla gönderen milliyetçi Amerikal›lar›n
say›s› giderek art›yor?
Vietnam’daki Mai Lai katliam› ABD taraf›n-
dan ifllenmifl bir toplu cinayettir, olay›n ak›fl›-
n›n ve ayr›nt›lar›n resmi olarak üstü örtül-
müfltür. Mai Lai’de birkaç ABD ordusu ast gö-
revlisi mahkemeye verilmiflken, üst görevlile-
rin hiçbir soruflturmada adlar› geçmemifltir.
Vietnam’da yaflananlar›n, Ebu Garib’de mey-
dana gelenlerle benzerli¤i ise göz ard› edile-
mez. Savafl›n getirdi¤i stres ve bask›n›n, afl›r›
fliddet biçiminde ortaya ç›kmas›n›n bir yan›l-
sama olmas› d›fl›nda, bu afl›r›l›klar tuhaft›r ve
ayn› zamanda ABD’nin koydu¤u ahlaki ilke-
ler bütününden de sap›ld›¤›n› gösterir. Kabul
edilmifl gerçeklere karfl› koyan Amerikal›la-
r›n, Vietnam’da Agent Orange (güçlü bir bit-
ki öldürücünün kod ad›; öteki kimyasallarla
birlikte Güney Vietnam’da yaklafl›k 80.000
m3 alan›n yok edilmesinde kullan›ld›) ya da
fakirlefltirilmifl uranyum ile zehirlenen Irakl›
çocuklar ya da Hiroflima ve Nagazaki’de pat-
lat›lan atom bombalar›ndan söz etmesi onlar›
ba¤naz ve “liberal”, düflman yanl›lar› olarak
toplumdan azleder.
Müslüman toplumlara bak›fl aç›s›n› ve yapt›-
r›mlar›, “Mahkûmiyete mahkûm Yahudilerin
rolü, ayr›ks› görülen ve yoksullaflt›r›lm›fl Müs-
lümanlara veriliyor,” cümleniz özetliyor. fiu
geçti¤imiz dönemlerde yaflananlar göz önünde
bulunduruldu¤unda, Müslümanlar ile Ameri-
‹çinde yafla- kal›lar aras›ndaki iliflkinin gelece¤i hakk›nda
nas›l bir öngörüde bulunabilirsiniz?
d›¤› sistemi ‹srailli Yahudilerle, Müslümanlar ve ABD’li
yarg›lamay› afl›r› H›ristiyanlarla Müslümanlar aras›nda
gerçekleflen, planlanm›fl fliddeti ortadan kal-
bilen genç d›rman›n en uygun biçimi ortak bir anlay›fl
kuflaklar, gelifltirmekten geçiyor. Ve bence bu ifle öna-
yak olmas› gerekenler gene ABD ve ‹srail’dir.
Tekno-Ma¤a-
Ne yaz›k ki bu bar›flç›l çözüme ulaflmadan
ra’n›n Öte- önce birçok savafl ve “terör”ün ortaya ç›kaca-
si’ni anlaya- ¤›n› düflünüyorum. Bu farazi çözüm önerisi-
nin gerçekleflebilece¤ini düflünmemin en
cakt›r. önemli nedenleri de ABD’li ve ‹srailli kay›pla-
r›n h›zla artmas› ve kaç›n›lmaz savafl bitkinli-
¤inin su yüzüne ç›kmas›d›r. Bu karfl›l›kl› za-
rar vermenin masum insanlara nereye kadar
s›çrayaca¤› ve bu savafl b›kk›nl›¤›n›n ne za-
man gerçekleflece¤ini tahmin etmek gerçek-
ten de zor. Ortak anlay›fl›n, niha-
i kararda nereye kadar geçerli olaca¤› ve ne
zaman gerçekleflirse savafltaki güçlü taraf›n
durumu göze al›narak gerçeklefltirilece¤i de
unutulmamal›d›r. c

Harold Jaffe lisans ö¤renimine Grinell Üniversitesi’nde bafllad›, doktoras›n› New York Üniversitesi’ni üstün dereceyle
bitirerek tamamlad›. Jaffe’nin dört roman› yan› s›ra yarat›c› ama kurgusal olmayan on yap›t› yay›mland›. Jesus Coyote,
(2008) 15 Serial Killers (2003), Terror-Dot-Gov (2005), Beyond the Techno-Cave: A Guerrilla Writer's Guide to Post-Millennial
Culture (2007), False Positive (2002), Sex for the Millennium (1999), Othello Blues (1996), Straight Razor (1995), Eros Anti-
Eros (1990), Madonna and Other Spectacles (1988) ve Beasts (1986) yap›tlar› aras›ndad›r. Jaffe’nin yap›tlar› Pushcart Ödül-
leri taraf›ndan üç kez ödüllendirildi, Best American Stories, Best of American Humor, Storming the Reality Studio,
American Made, Avant Pop: Fiction for a Daydreaming Nation, After Yesterday's Crash, New Directions in Prose and
Poetry, City Lights Review taraf›ndan birçok kez antolojilere al›nd›. Kitaplar› ve yaz›lar› Almanca, Japonca, ‹spanyolca,
‹talyanca, Frans›zca, Lehçe, Çekçe ve Türkçeye çevrildi. Fiction International adl› derginin editörlü¤ünü yürütüyor ve San
Diego Eyalet Üniversitesi’nde Yarat›c› Yazarl›k ve Edebiyat profesörlü¤ü yap›yor.

NotosÖykü 87
 ÖZGE BAYKAN

Tozlu Tozlu

Nas›l Bafllad›?
Her fley baca¤›mdaki üç sivilce ile bafllad›. Kurdeflenden korktum, ne de olsa dökmüfl-
lü¤üm var. Doktor anlatt›. Böcek ›s›rmas› imifl. Is›ra ›s›ra yürürmüfl vücuda bir ç›kt› m›.
“Bu ne cüret,” dedim. “Toz kadar küçük,” dedi doktor. Tozdan olurmufl. “Tozlu ortamlar-
da bulunma,” dedi doktor. Ama evdeydim o günlerde de asl›nda. Ondan korktum. Kendi
evimde bu kadar toz oluyorsa, d›flar›s› kim bilir ne tozlarla dolu.
Sözün özü, bendeki bu hijyen tak›nt›s› çocuklu¤uma filan de¤il düpedüz iki sene ön-
ceki o üç kabarc›¤a gelip dayan›yor.

Nas›l Temizlendim?
O gün ifle evden bafllad›m. Yata¤›n çevresinden biblolar› çektim. Yata¤› duvardan uzak-
laflt›rd›m. K›sacas› toz tutan fleyleri kald›rd›m. Hemen süpermarkete kofltum. Salonumuz
parkedir. Ona göre Pronto var, ahflap temizleyici. Y›pratmadan temizliyor. Ondan ald›m,
kovaya döktüm. Viledayla bafllad›m gezdirmeye. Asl›nda ilk önce elektrikli süpürgeyle
tozlar› ald›m. Dökülen k›llar› saçlar› filan alman›n en güzel yolu süpürgedir. Öbür türlü
daha pis oluyor. Sonra bu dedi¤im ahflap temizleyiciyi döktüm. Sonra ahflap bak›m kre-
mini. Sonra yer cilas› var. Viledan›n suyunu iki üç dakikada bir döktüm. Yoksa ayn› pis
suyla nesini temizleyeceksin. Hal›lar var tabii sonra. Kuru temizleyiciye veremiyorum,
bence orada daha da kirleniyorlar. Elalemin eflyas›yla birlikte nas›l temizlenir ki. O yüz-
den kendim siliyorum. Silkeliyorum, sonra siliyorum. Pardon, silkeliyorum, sonra elek-
trikli süpürgeyle geçiyorum, sonra özel hal› flampuan›yla siliyorum.
Birden genifl zaman kipine geçmiflim. Halbuki o günü anlatacakt›m. Neyse fark etmez,
nas›lsa her gün ayn› fley. Nerde kalm›flt›m? Uzay’›n tozsavar spreyleri var, onlar› da kulla-
n›yorum. Sonra Pronto yine fena de¤il, tozu içinde hapsediyor, öbür toz bezleri ise da¤›-
t›yor. Ama s›rf toz almakla olacak fley de¤il ki. Yüzey temizleyicisiyle toz ald›¤›m tüm raf-
lar›n, sehpalar›n üstünden geçiyorum. fiimdi bu Mr. Proper’lar Fabuloso’lar filan var. On-
lar fena de¤il. Yine de “çok amaçl›” ibaresini görünce bir iflkilleniyorum ben. Yani bir jel
nas›l hem tuvaleti, hem küveti, hem fayanslar›, hem lavaboyu temizleyebilir ki. Keflke kim-
ya okusaym›fl›m da kendim yapabilseymiflim. Tuz ruhundan da, ne bileyim korkuyorum
biraz. Ama arap sabunu güzel oluyor. Yüzey temizleyicilerinde de amonyakl›y› tercih edi-
yorum ki iyice als›n pisli¤i. Yoksa bin bir kokusu var: Yok Sar›güller, yok Günefl Çiçe¤i,
yok Bahar fienli¤i. Sözgelimi, ne oldu; evdeki temizlik yükünü azaltmak için gümüfllerim
vard› onlar› çektim. Yoksa onlar› parlatmak, ovmak filan ekstra birkaç saatimi al›yor. O sa-

88 NotosÖykü
MUHAMMET fiENGÖZ

yede zamandan tasarruf edip sildi¤im yerlerin üzerinden ikinci kez geçebiliyorum. Örne-
¤in Marc’lar da fena de¤il. Onlar›n mutfak spreyini kullan›yorum, sonra jeli, likit kremi,
hepsi var. Tam emin olamad›¤›m için, diyelim o gün önce jeli kulland›m, sonra kremi uy-
guluyorum. Yani onun s›ras›n› her gün de¤ifltiriyorum, hem de rutinden kurtuluyorum.
Mutfakta Frosch’un güzel ürünleri var. Ya¤ çözücüsü, f›r›n temizleyicisi... Çözücüler ko-
nusunda jeller yine fena olmuyor. Sonra dufl temizleyicisi var. Hepsi püskürtmeli, rahat
oluyor. Yaln›z ovmadan içim rahat etmiyor. O zaman küveti oymak için, örne¤in Domes-
tos gibi temizleyici toz kullan›yorum. Dufl için dufl jeli, banyo için banyo jeli. Cif var ör-
ne¤in. Amonyakl› olan› tabii. Sonra, kireç çözücümü kullanma konusunda gün sektir-
mem. Lavabo aç›c› granülümü, klozet blokumu, rezervuar tabletimi ihmal etmem. Her
gün birer tane atar›m. Camlar camsilmatik ile temizlenmeli. Ama camlar›n da yine jeller-
le üstünden geçiyorum. Örne¤in mutfak kremini cama uygulad›¤›m çok olmufltur. Ma-

NotosÖykü 89
 lum, pervazlar›n aras›ndan ne tozlar giriyor. Yani tabii ki pimapen ama, toz bu, girer mi
girer, bilinmez. Avizeler için avize temizleyiciler var, onlar› tercih ediyorum. Sonra mobil-
yalar› hem silerim, hem de sonra mobilya cilas› ile cilalar›m. O da her gün.
Bu anlatt›klar›m›n hepsi her gün zaten. Çamafl›rlara gelince... Her gün at›yorum maki-
neye ama iflte her gün y›kay›nca da eskiyor, y›rt›l›yor. Bilmiyorum öbür insanlar ne yap›-
yor. Pis pis nas›l giyiyorlar bir pantolonu üç gün üst üste. Perdeleri daha az y›k›yorum
ama: üç dört günde bir. Sigara da içilmiyor evde. Gerçi dedi¤im gibi, çok kritik yerdeler,
tam pencere a¤z›. Tozlar aynen içeri. Ama ne yapay›m. Yoruluyorum art›k. Bir de perdey-
le u¤raflsam. Örne¤in, s›v› sabuna hiç ›s›namad›m. Elimden kay›p kay›p gidiyormufl gibi
geliyor. Benim sabunu elimde hissetmem, köpürte köpürte en az bir befl on dakika y›ka-
mam laz›m. Ama neme laz›mc›y›z ya, önce s›v› sabunu yine de kullan›yorum. Belki bir ke-
ramet vard›r diye. Banyo sabunumsa ayr›. Onu dufl jelinden sonra kullan›yorum. Bir de
flimdi keselenmek için yeni soyucu jeller ç›kt›. Onlar› her gün kullan›yorum.
Bir dakika... Kar›flt›m biraz yine. En son mutfakta m› kalm›flt›k? Jeller, kremler. Evet.
Bulafl›klar› makinenin güzel y›kad›¤›na inanm›yorum do¤rusu. O yüzden elde y›kar›m.
Bazen y›kar›m y›kar›m, bakt›m tam olmuyor, atar›m. Öyle ne tencerelerimi att›m. Ne ya-
pay›m. Ya¤ kokusu ç›km›yor ki. Bir de, meyve-sebze konusunda çok zorluk çekiyorum.
Domatesi, biberi, salatal›¤› hep sabunla y›k›yorum. Onlar› sonra alüminyum folyolarla sa-
r›yorum tek tek. Dolaba öyle koyuyorum. Mesela havlu kullanam›yorum. Ancak k⤛t
havluya dayanabiliyorum. Y›kasam da hani elinin kiri derler ya, o fley geçmezmifl gibi ge-
liyor. Hele beyazsa havlu, bir de iz yap›yor. Iyy. Normal havluyu b›rakal› çok oldu o yüz-
den. Banyodan ç›k›nca bile k⤛t havlularla kurulan›yorum. K⤛t havlular› da sürekli am-
balaj›nda tutuyorum. Toz tutmas›n. Pencereleri filan açarken de ancak antibakteriyel men-
dillerle açabiliyorum. Bir de çok k⤛t havlu harc›yorum. Mesela, flöyle bir fley anlatay›m.
Elimi y›k›yorum diyelim, sonra tiflörtüm lavaboya de¤iyor. Onu iflte yeniden y›kamam ge-
rekiyor. Yüzümü filan temizlemeyi en çok seviyorum. Yani temizlik genelde güzel bir fley
ama bazen angarya gibi de gelmiyor de¤il. Yüzümü temizlemeyi seviyorum. Genelde Ni-
vea kullan›yorum. Ne bileyim Roche’lardan daha ucuz. Öbürlerine art›k para yetiflmez.
Yüz için ilk baflta temizleme jeli, sonra sütü. Sonra canland›r›c› tonik. Onun bir s›ras› var.
Kar›flt›rmamak için hep kontrol ederim. fiiflelerin üstünde yazar. Uymak laz›m. Sonra si-
yah nokta temizleme jeli, losyonu. Yaln›z bir sorunum var: Kremleri fazla süremiyorum.
Sanki tertemiz cildi pisletiyormufl gibi geliyor, ya¤l› ya¤l›. Iyy. Makyaj› da b›rakt›m bu yüz-
den. Bir de onu temizle, oo hoo... Saç konusunda da karars›z›m. fiampuanlar ne kadar iyi
acaba? Ayn› flekilde difl macunlar›. Signal’in mikrogranüllüsü fena de¤il diyorlar. Difl etle-
rim kan›yor, art›k difllerin kökleri ç›kt› meydana ama bana hâlâ temizlenmemifl gibi geli-
yorlar. ‹p filan da kullan›yorum yoksa. Örne¤in günde bir büyük flifle Colgate a¤›z suyu
bitiriyorum. Daha da kullan›r›m ama art›k anl›yorlar marketlerde de. Sürekli farkl› mar-
ketlerden al›flverifl yapmaktan can›m ç›kt›. Bir de ponza tafl›yla sürekli ovar›m ayaklar›m›.
T›rnakta kir birikmesin diye her gün keserim. Soyucu ayak jelini de her gün sürerim. Ama
ne yalan söyleyeyim, en büyük sorunum ayaklar ve ayakkab› konusunda yine de. Yani ev-
den ç›kmamak da bir çözüm ama ç›k›yorsun iflte. Her ad›mda durup ayakkab›m› temizle-
mem gerekiyor. Yerler o kadar tozlu ve pis ki. Offf. Öbür insanlar nas›l yafl›yor, anlam›yo-
rum.

Sonu Nereye Var›r?

Samimi söyleyeyim bilmiyorum. ‹flten ayr›ld›m tabii bu yüzden. Yukar›da sayd›¤›m
tüm bu ifllemleri her gün, bazen günde dört befl kere yapmak zamandan çok yiyor. Ayr›-

90 NotosÖykü
l›nca tazminat da vermediler. Ne yapay›m. Zaten d›flar› da ç›kamaz oldum. Her yer tozlu
geliyor bana. Toz toz toz toz toz. Çok zorda kal›r da d›flar› ç›karsam yan›ma en az›ndan
bir Cif’imi, bir toz bezimi (tek kullan›ml›k), bir kolonyam› al›yorum. Bazen ellerimi y›ka-
maktan kanat›yorum. Su paras› da çok geliyor. Her gün bir dufl jeli bitiriyorum. Ne yapa-
y›m. Ama temiz oluyorum en az›ndan. Rahatlat›yor. Öbür türlü içime sinmez. Bir daha da
ç›kmad› zaten o böcek ›s›r›klar›. Bu da ne kadar temiz oldu¤umun göstergesi bence. Ben-
ce, de¤er yani. c

Hatice Meryem’in yeni roman› yay›mland›

‹nsan K›s›m K›s›m Yer Damar Damar adl› roman›n›z
için bekledi¤iniz tepkileri alabildiniz mi?
Hem de nas›l! Bu roman› yazarken yafl›tlar›m›n ve
benden yaflça büyüklerin okuyaca¤›n›, aralar›ndan
kiminin be¤enece¤ini kiminin de burun k›v›raca¤›n›
düflünmüfltüm; ama henüz yirmili yafllar›n› süren ve
hemen her kesimde üstelik her f›rsatta “apolitik, ki-
tap okumaz” gibi s›fatlarla nitelenen genç nesilden
insanlar›n kitab›m› okuyaca¤› ya da okudu¤unda ne
düflünece¤i hakk›nda do¤rusu fikrim yoktu. fiimdi-
lerde üst üste hep bunu duyuyorum. Çok genç in-
sanlar ‹nsan K›s›m K›s›m’› okuyor ve çok sevdiklerini
bana söylüyor ya da birileriyle iletiyorlar. Bu da beni
gönendiriyor tabii. San›r›m sadece benim için de¤il,
her yazar için çok de¤erlidir böylesi bir karfl›l›k.

‹ki öykü ve bir roman; s›rada ne var?

Franz Kafka’n›n dev eseri Dönüflüm’e bir nazire yaz-
maya çal›fl›yorum flimdilerde. Varl›k dergisi bu y›l 8
Mart Dünya Emekçi Kad›nlar Günü’yle ilgili bir so-
ruflturma yapm›fl, lütfedip bana da cevaplamam için
soru yollam›flt›. O soruya yan›t yazarken yepyeni bir
fikir peyda oldu kafamda. K›sac›k bir roman olacak
san›yorum. Bir de y›llard›r yazmay› düflündü¤üm
Hünerli Türk K›zlar› ad›nda bir hikâye kitab› var.
Hünerleriyle dudak uçuklat›p parmak ›s›rtacak k›zla-
r›n hikâyelerini anlataca¤›m bu kitapta da.
Öküz ve Hayvan’dan sonra yeni bir dergi tasar›s›
var m›?
Dergi kooperatif ruhlu insanlar›n ifli. Ben ölene ka-
dar hep dergi yapmak isterim, ancak Türkiye’de der-
gi ç›karma olanaklar›n› ya da olanaks›zl›¤›n› biliyor-
sunuz. Bir de “iddia ifli”dir dergicilik. Dergi yapacak
kiflinin ya da kiflilerin ortaya söyleyecek bir sözü, bir
sav› olmal›. ‹nsan can› istedi¤i ya da can› s›k›ld›¤›
için dergi ç›karmaz. Cana can katmak için yapar. Biz
Metin Üstünda¤’›n önderli¤inde Öküz’ü ve Hayvan’›
Hatice Meryem,
Dönüflüm’e
nazire yaz›yor.
ç›kard›k. Yeni bir dergi kafam›zda beliriyor flu gün-
lerde. Belki de yak›nda çat›veririz çat›s›n›.
Bugünlerde neler okuyorsunuz?
Türk edebiyat›n›n büyük flairi ‹lhan Berk’in fiifal› Ot-
lar Kitab›’n› evire çevire okuyordum tam da bugün-
lerde. Biraz önce kendisini kaybetti¤imizi ö¤rendim.
Kitap elimde öylece bütün s›rlar›yla kalakald›. Bitki-
ler gerçek dostlar›ndan birini yitirdi. Ebegümeçleri,
dereotlar›, bö¤ürtlenler elimde a¤lamaya bafllad›. As-
l›nda hepsi de uzun yaflam›n s›rlar›n› f›s›ldafl›p duru-
yorlard›. Edebiyat âlemine baflsa¤l›¤› diliyorum.

NotosÖykü 91
 ALBER SABANO⁄LU

Poker

T
EMBEL, GÜNEfiL‹ Ö⁄LE ÜZER‹ B‹RDEN SA⁄ANAK YA⁄MURA ÇEV‹R‹VER-
miflti. ‹skelenin yan›ndaki kahvenin büyük pencereleri bu¤ulanm›flt›. Camlar›n
üstünde kendine dar yollar çizen su, duvarlardaki çatlaklardan içeriye de giri-
yordu. Gök gitgide daha yak›nlarda gürlüyordu. Kediler masalar›n alt›na saklan-
m›fl, içerideki insanlar daha yüksek sesle konuflmaya bafllam›flt›. Birbirlerine ya-
k›n olman›n, köflede yanan soban›n verdi¤i korunma hissi onlar› canland›rm›flt› sanki.
‹çeriye k›rk yafllar›nda uzun boylu bir adam girdi. Elinde flemsiye olmas›na ra¤men be-
yazlayan saçlar›ndan siyah pardösüsüne su daml›yordu. Bir an çevresine bak›nd›, sonra
sobaya yak›n bir masada oturan üç adam› gördü. Kararl› ad›mlarla onlara do¤ru yürüdü.
Profesör ve ifladam› onu selamlamak için aya¤a kalkt›. Banker oturdu¤u yerden onu
gördü¤ünü belirten bir el hareketi yapmakla yetindi.
“Uzun zaman oldu,” dedi yeni gelen adam sakin bir sesle. “Bu mevsimin ya¤murlar›n›
unutmuflum.”
“Öyle. Uzun zaman oldu, doktor,” dedi ifladam› gülümseyerek.
Doktor, ifladam›n›n karfl›s›ndaki bofl sandalyeye oturdu. Onun sa¤›nda profesör bir fley
söylemek için a¤z›n› açt› sonra vazgeçti. Onun yerine banker konufltu:
“Sekizleri ekliyorum. Kav yüz lira. En fazla üç kav hakk› var.”
Kartlar› da¤›tt›.
Ayn› oyun, ayn› masa, ayn› oyunculard›. Ama aradan yirmi y›l geçmiflti. Kimse bak-
mazken bir yerlerde kaybolup gitmiflti yirmi y›l.
“Nas›l oynand›¤›n› unutmam›fls›nd›r umar›m doktor,” dedi ifladam› hafif gülümseye-
rek. Bir yandan da kartlar›n› inceliyordu.
“Sanmam,” dedi doktor.
“Bu demektir ki her zamanki kadar kötü oynayacak,” diye homurdand› banker.
Herkes güldü.
Doktor birden her fleyi itiraf etmeyi istedi. Hayat›ndaki bütün yanl›fllar›, yalanlar›, ye-
rine getirilmemifl vaatleri, kaç›fllar›... her fleyi. Kartlar›na bakt›. Asl›nda oyuna yo¤unlafla-
mam›flt›, bilinen hareketleri mekanik bir biçimde yap›yordu yaln›zca.
B›y›kl›, fliflmanca bir garson çay getirdi.
“Nas›ls›n›z?” dedi doktora candan bir sesle. “Siz de bunlar gibi geri döndünüz, ha?”
“Öyle gibi.”
“Nas›l hayat›n›z? Her fley iyi mi?”

92 NotosÖykü
 “Evet, evet. Sen?”
“Gördü¤ünüz gibi. Fazla bir de¤ifliklik yok. Çay?”
“Sa¤ ol.”
“Sizi gördü¤üme çok sevindim.”
Garson gitti. “Her zaman-
“Nas›l oluyor da beni hat›rl›yor?” dedi doktor. “Kim oldu¤unu biliyor musunuz?”
“Tabii,” dedi ifladam›, “o zamanlar burada çal›flan garson. Ad› neydi? Hasan ya da Er-
ki Marlon
can.” Brando nu-
“Kayhan,” dedi profesör. maras›n› ya-
“O¤ludur olsa olsa,” dedi doktor. “O Kayhan flimdi yetmifl yafl›ndad›r.” p›yordu. Keli-
“Paralar› koyun,” dedi banker.
melerin yar›
Profesör rahat de¤ildi. Burada hâlâ baz› fleyleri kan›tlamas› gerekti¤ini hissediyor ama
ne olduklar›n› tam olarak kestiremiyordu. Baflka yerlerde çoktan baflar›yla kan›tlam›flt› anlafl›l›r bir
kendini, oras› kesindi. flekilde g›rt-
“Sen de fazla de¤iflmedin,” dedi ifladam› doktora. laktan söy-
“Siz de öyle. Hepinizi hemen tan›d›m.”
lenmesinin
‹lk yirmi saniye hesaba al›nmazsa bu dedi¤i do¤ruydu. Profesörü koca göbe¤inden,
bankeri kelinden, ifladam›n› da yüzündeki yorgunluktan ar›nd›r›p eski portreleri kafas›n- bir iktidar
da biçimlemdirmesi yirmi saniye kadar alm›flt›. hissi yaratt›-
“Ben seni tan›makta hiç zorlanmad›m,” dedi profesör ifladam›na. ¤›n› o da çok-
“Tamam›m› m›?” Gülmek üzereyken kendini tuttu.
tan keflfet-
“En az›ndan ad etiketleri kullanmam›z gerekmeyecek,” dedi banker k›s›k bir sesle. Ka-
fas› baflka bir iflle meflgul gibiydi. miflti.”
“Henüz gerekmeyecek,” dedi doktor. Belli belirsiz gülümsedi.
“Beflle aç›yorum,” dedi ifladam›.
“On befl.”
“Gördüm.”
“Ben de.”
Profesör bir an tereddüt etti. Bak›fllar› ifladam›n›n kafas›n›n arkas›nda uzak bir nokta-
ya odaklanm›flt›.
“‹lham gelmesini mi bekliyorsun profesör?” diye m›r›ldand› banker.
Her zamanki Marlon Brando numaras›n› yap›yordu. Kelimelerin yar› anlafl›l›r biçimde
g›rtlaktan söylenmesinin bir iktidar hissi yaratt›¤›n› o da çoktan keflfetmiflti. Brando Baba
ve K›yamet filmlerinde bu iflin ustas› olmufl, tek bir sözcük m›r›ldanarak milyonlarca do-
lar kazanm›flt›. Büyük olas›l›kla banker de ayn› taktikle birkaç milyon kazanm›flt› geride
kalan y›llarda.
“Pas,” dedi profesör. Çevresine meydan okurcas›na bir bakt›, ama kimseden bu bak›fla
herhangi bir cevap gelmedi.
Birkaç el oynad›lar. ‹fladam› iki-üç kere, doktor, banker ve profesör de birer kere ka-
zand›.
Kahvenin içinde tavla pullar›n›n flak›rt›s›, garsonlar›n ellerinde tepsilerle geçerken ç›-
kartt›¤› h›fl›rt›...
Ya¤mur biraz durmufltu. Camlar›n üzerindeki bu¤unun aras›ndan bir parça mavi gök
belirdi. Doktorun kafas›nda buna benzer bir günün an›s› canland› bir an için. O, flimdi
ifladam› olan arkadafl› ve iki k›z flehrin bu yakas›nda iki katl› uyufluk bir evin özel iskele-
sinde dolan›yorlard›, yerler nemliydi. Amaçs›zl›k ve karars›zl›k gibi lükslerinin hâlâ oldu-
¤u bir zamand›. ‹fladam› o günlerde flimdikinden daha dik duruyordu, bunu anlad›

NotosÖykü 93
 doktor.
Profesör, kimin ilk konuflaca¤›n› bekledi. Anlat›lacak çok fley vard›. Ama belki de ses-
sizlik hiç bozulmayacakt›. O da kötü olmazd› asl›nda. ‹çinde belli belirsiz bir korku, me-
rak›n› dengeliyordu.
‹fladam› öbürlerini, d›fla vurmad›¤› ama fliddetli olduklar› belli hislerle süzüyordu.
Bir el daha da¤›t›ld›.
“Söyle bakal›m Mario, neler yap›yorsun bugünlerde?” dedi banker doktora, masa örtü-
süne bakarak.
Doktor irkildi. Bir an bankerin Bo¤aza bakan bir tepenin üstündeki bunkerimsi koca-
man villas› gözlerinin önüne geldi. Profesörün de sorguya haz›rlan›yormufl gibi bir hali
vard›.
“Her zamanki gibi,” dedi doktor. “‹nsanlar hastalan›yor, ben de onlara bak›yorum.
Sen?”
“Ben de öyle. ‹nsanlar›n paraya ihtiyac› oluyor, ben de onlarla ilgileniyorum.”
Bu cevap üzerine Mario bankerin surat›na bakt› ama orada bekledi¤i ironik ifade yeri-
ne alçakgönüllülük ve yorgunluk görür gibi olunca flafl›rd›.
Profesör arkas›na yasland›. Doktorla ifladam› birbirlerine sanki bir fleyi ayn› anda an›m-
sam›fl gibi bakt›.
Ya¤mur yeniden h›zlanm›flt›. Damlalar gürültüyle duvarlara vuruyordu. Biri çaylar› ta-
zeledi. Odadaki konuflmalar›n tonu ya¤murun artmas›yla birlikte alçalm›flt›. Yeflil gözlü
kara bir kedi masan›n üzerine atlamay› denedi, baflaramay›nca h›zla kaçt›.
“Senin s›ran ‹zak,” dedi profesör bankere.
“Hmmm...” ‹zak dalg›nl›¤›ndan s›yr›ld›. “On lira art›r›yorum,” dedi sonra, yalan bir ka-
y›ts›zl›kla.
“Gördüm.”
“Yirmiye ç›kard›m.” ‹fladam›n›n sesi neredeyse nefleliydi.
‹zak duraklad›. Sanki birinin ona hâlâ oyunda oldu¤unu hat›rlatmas›na gerek vard›.
“Tamam, iki kat›na ç›kard›m,” diye m›r›ldand› sonra. Yüzünü buruflturdu ama bir yan-
dan da zevk ald›¤› belliydi.
‹fladam›n›n gülümsemesi yüzünde donakalm›fl, vücudu bankerin vücuduna do¤ru
dönmüfltü. Masay› saran sessizli¤in içinde iki adam›n tan›flt›klar› anda birbirlerine karfl›
hissetikleri ve daha sonra y›llarla birlikte arkadafll›¤a çevirmeyi baflard›klar› içgüdüsel nef-
ret tekrar ortaya ç›km›flt›.
Mario kartlar›n› zor bir problemle karfl›lafl›nca hep yapt›¤› gibi serinkanl›l›kla irdeledi.
Çal›flmad›¤› zamanlar yo¤unlaflmay› hiç sevmezdi ama bu kez olmas› gerekti¤ini hissetti.
‹çinde genç bir enerji, aptalca bir savaflma iste¤i uyanm›flt›.
Elinde döper vard›: papaz ve on.
Profesör aya¤›n› düzenli olarak yere vuruyordu. Elinde iki dam vard› ve en mant›kl›s›
pas geçmekti. “Basit bir olas›l›k hesab›,” diye düflündü. “En az döperim olmal› girebilmem
için.” Buna ra¤men oyunun her zamanki, yani o eski günlerdeki dinami¤ine girdi¤ini göz-
lüyordu. ‹zak iyi ama afl›r› olmayan bir miktar paray› ya kazanacak ya da kaybedecekti
–kazanmas› daha olas›yd›; ifladam› batt›kça batacak, son anda ya su yüzüne ç›kacak ya da
batt›¤› yerde kalacakt›; Mario zarif birkaç numarayla durumunu kurtaracakt›. Kendisine
gelince, uzun hesaplardan sonra hiç risk almad›¤› için oyunu ya çok küçük bir kazançla
ya da küçük bir zararla bitirecekti. Hofllanmad›¤› bir senaryoydu, hatta düpedüz i¤renç
geldi ona flimdi.
“Gördüm,” dedi

94 NotosÖykü
 “Ben de,” dedi Mario, sakin.
‹fladam› difllerini g›c›rdatt›. Bir süre fiflleriyle okflar gibi oynad›. Sonra ani bir hareket-
le hepsini masan›n ortas›na sürdü.
“Rest.”
‹zak yavaflça kafas›n› kald›r›p ifladam›na sarkastik bir bak›fl f›rlatt›. ‹fladam› ona gözle- “‹zak gözle-
rini k›rpmadan, f›ld›r f›ld›r bir bak›flla yan›t verdi. ‹zak gözlerini masaya do¤ru indirdi,
kartlar›n› yaln›zca her birinin sa¤ üst köflesindeki say›lar görünecek flekilde birbirlerine
rinde katil bir
yaklaflt›rd›. bak›flla kart-
“Ben var›m,” dedi sonra sözcükleri alabildi¤ine uzatarak. lar›n› süzü-
Fifllerin birbirlerine vururken ç›kard›¤› ses. Sonra yeniden sessizlik. yordu. Sonra
Profesör, “Pas,” dedi, sonra da içinden kendi kendine küfretti. Kartlar›n› masaya att›.
sanki hepsini
Mario düflünüyordu. Her ikisinin de blöf yap›yor olmas› olas›l›k içindeydi, geçmifl
deneyimlerinden bildi¤i kadar›yla. Ama acaba ifladam› flu son y›llarda ifllerinde yedi¤i birden öne
–herkesçe malum– darbelerin etkisiyle daha temkinli bir insan haline gelmifl olamaz m›y- sürecekmifl
d›? ‹zak’›n yüzünde bir ipucu, bir yenilik bulmaya çal›flt› ama aradan o kadar zaman geç- gibi fifllerini
miflti ki belle¤i yard›mc› olamad› bu durumda ona.
toparlad›.”
Sonra asl›nda ortadaki paran›n her dört oyuncunun da flimdiki hayat standartlar› aç›-
s›ndan çok küçük bir miktar oldu¤unu düflündü. ‹ki, üç, on, yirmi kav kaybetmek bile
fazla bir fley ifade etmeyecekti hiçbiri için.
Gene de pas geçti.
‹fladam›nda on ve alt›l› döper vard›. ‹zak masan›n üstüne çok yavafl hareketlerle üç ta-
ne sekizli dizdi. Sonra kollar›n› açt› ve kucaklarcas›na ortadaki bütün paray› kendi önüne
çekti.
‹fladam› transa girmifl önünde kartlardan gözünü ay›ram›yor, kafas›n› sallay›p duruyor-
du.
“Bir kav daha ver Hakan,” dedi profesöre.
Hakan’›n ifli a¤›rdan almaya niyeti vard› belki ama onun gözlerindeki bak›fl› görünce
beklemeden iste¤ini yerine getirdi.
“Yenilen pehlivan gürefle doymazm›fl, de¤il mi Selim?” dedi Mario.
Kimse cevap vermedi. Kimse k›p›rdamad›. fiimdi yaln›zca duman, yeflil örtü, fifllerin
sesi, kartlar ve onlar›n küf kokusu vard›. Bütün bunlar oyuncular›n tüm enerjisini emiyor
ama bunun fark›nda olmakla birlikte art›k oyundan dikkatlerini bir saniye olsun ay›ram›-
yorlard›.
Selim, kartlar›na daha bakmadan ata¤a kalkt›:
“Bir kavla aç›yorum.”
Bir süre kimseden yan›t gelmedi. ‹zak gözlerinde katil bir bak›flla kartlar›n› süzüyordu.
Sonra sanki hepsini birden öne sürecekmifl gibi fifllerini toparlad›. Ama onun yerine sakin
bir sesle:
“Selimci¤im ben böyle büyük iflleri yemekten sonraya b›rakay›m istersen. Doktorum
fazla heyecanlanmama izin vermiyor. Onun için pas geçece¤im, sana uyarsa,” dedi.
Selim bir süre daha önüne bakt›. Sonra çocukça bir kahkaha patlatt› ve kendini fren-
leyemeden gülmeye bafllad›.
‹zak’in yüz hatlar› gevflemiflti. Yorgun ama keyifli görünüyordu. Hakan arkas›na yas-
land›. Mario gülümsedi.
Kahvedeki insanlar›n sesleri yükselmiflti. Soban›n içindeki odunlar çat›rd›yordu. Gar-
sonlardan biri, köflede oturan uzun boylu bir adamla ba¤›rarak borsa fiyatlar› ve felsefe
üstüne tart›fl›yordu. Mutfa¤›n yan›ndaki masada yeni bir okey partisi bafllam›flt›. D›flar›da

NotosÖykü 95
rüzgâr kap›lara vuruyordu. Mart›n›n biri bir 盤l›k att›.
Profesör bir sigara yakt›, ilk nefesi uzun uzun içine çekti.
“fiimdi bafllayabiliriz,” dedi. “Ben bafllayay›m. Size bütün bu y›llar nerelerdeydim, bi-
raz anlatay›m” c

Ayflegül Çelik’in elinde k›rk kap›n›n ipi var...

Çocuklar›n ve kad›nlar›n merkezde
oldu¤u fiehper, Dehlizdeki Kufl “Yazarak
ikinci öykü kitab›n›z. Yazma süreci arar›m.”
nas›l geliflti?
fiehper’in hikâyesi befl y›l kadar
önceye aittir. Ne zaman ve ne ka-
dar yaz›laca¤›n› kendi belirleyen
hikâyelerdendi. Yörüngesine dizi-
len öyküler de ayn› e¤ilimi gös-
terdi ve çok zaman ald›.
Kurguyu hesaplamak, hikâyeye,
kendili¤indenli¤ini tan›mak gere-
kir. Yazarak arar›m, bu yüzden
süreç bana hep çok heyecan veri-
ci gelir.

Tiyatro bölümünü bitirmiflsiniz. Ti-

yatroyla u¤rafl›yor musunuz?
Tiyatro benimle u¤rafl›r diyelim.
Fakat bir müddettir tiyatronun
yarat›c› yaz›n›ndan öte, tarihçe-
siyle meflgulüm. Ritüeller, Rönesans tiyatrosu, Ana-
dolu’nun geleneksel tiyatrosu üzerine okuyup yaz›-
yorum. Ülkelerin tiyatro tarihi çok ilgi çekicidir.
Hangi ülke oldu¤u hiç fark etmez.
Bundan sonra ne yazmay› tasarl›yorsunuz?
Sevdi¤im bir söz var: “Tanr›y› güldürmek istiyorsa-
n›z, planlar›n›zdan bahsedin.” Benim de yazmay›
planlad›klar›mla, yazabildiklerim flimdiye kadar bir-
birini hiç tutmad›. Elimde tam tabiriyle k›rk kap›n›n
ipi var fakat neler yazaca¤›m› bekleyip görmem gere-
cek.
Yak›n gelecekteki tasar›lar›n›z ve bugünlerde okuduk-
lar›n›z neler?
Yerli klasiklerle hemhal oldum bu yaz. Hâlâ da elim-
de Peyami Safa, Abdülhak fiinasi Hisar, Reflat Nuri
Güntekin var. Ne okursam okuyay›m, Enis Batur’suz
kald›¤›m pek olmaz. Birkaç y›l öncesine ait baz› yaz›-
lar›n› getirdi bir arkadafl›m toplu halde, bitmesin di-
ye azar azar okuyorum. Bir de ‹skandinav dinleriyle
ilgili bir çal›flmam var, onun için de baz› Kuzey ülke-
lerinin tarihlerini okuyorum. Bakal›m hangisinden
ne olacak...

96 NotosÖykü
 MEHMET CAN fiAfiMAZ

Günah

G
ECELER‹ RÜYAMDA SAMATYA’DAYIM. KAHVEHANEN‹N KARfiISINDA,
meydana taflm›fl masalar›n birinde rak› içiyorum.
Garsonlar nedense cömert. Mezelerin hepsi ikram. Kadehler fazla uzun.
‹kinci kadehin ortalar›na do¤ru bir tren geçiyor. Masan›n üstünde ne varsa
devrilecekmifl gibi sallan›yor. Elimi son anda kadehe at›yorum. Masaya bir-
kaç damla düflüyor, tren duruyor.
O tren nas›lsa bir zamanlar seyahat etti¤im Do¤u Ekspresi. Yatakl› vagonun pencerele-
rine birer birer bak›yorum. Yedinci pencerede iki ihtiyar kad›n, bofl gözlerle bana do¤ru
bak›yor ama beni görmüyor.
Onlar› tan›yorum. Otuz y›l sonra babalar›n›n mezar›n› ziyarete gidiyorlard›.
Ölüme yaklaflm›fllard›. Bunu sezdikleri için art›k vicdan seslerini duymazl›ktan gelemi-
yorlard›.
Onlara, babalar›n›n mezar›n› gördükleri andan itibaren iflah olmayacaklar›n› söylemek
isterdim; ama trene binmifllerdi bir kere.
Erzincan’a yaklaflt›¤›m›z sabah, bafl›mda bir a¤r›yla kompart›manlar›n›n kap›s›n› t›klat-
m›flt›m, raylar›n t›k›rt›s›ndan duymam›fllard›.
Seslenince aç›lm›flt› kap›. A¤r› kesici istemifltim. Gözlüklü olan hap› uzat›rken önce ne-
reye gitti¤imi, sonra ne ifl yapt›¤›m› sormufltu.
“Erzurum’a gidiyorum,” demifltim.
Cümleme k›sa bir ara verdikten sonra da, “Yazar›m.”
Tuhaf. Daha önce kimseye bu yalan› atmam›flt›m.

Rüyalar›mda hâlâ Samatya’day›m, art›k tren geçmiyor. Bunun muhakkak bir aç›klama-
s› olmal› ama belki de önemsiz bir ayr›nt›.
Ben daha çok, son birkaç gecedir rak› masamda a¤›rlad›klar›ma kafa yoruyorum. Kar-
fl›mdaki sandalyeye oturuyorlar, onlara Tülin’i anlat›kça benden fazlas›n› içiyorlar.
Geçen gece tren geçidinin alt›ndan bir adam masama yaklaflt›. Ancak karfl› sandalyeme
oturdu¤unda babam oldu¤unu anlad›m. Biraz mahcup oldum. Garsondan bir kadeh de o
istedi. ‹çkiyle hiç aras› yoktur.
“Sen içmezdin baba?” dedim; bir fley söylemedi, güldü.
Sonra nas›lsa sohbet bafllad›.
“Bu kadar seviyorsan gidip isteyelim flu k›z›,” dedi.

98 NotosÖykü
 MUHAMMET fiENGÖZ

Hüzünlendim. Masan›n üstündeki sigara paketine s›k›larak bakt›m.

Babam akl›mdan geçenleri okuyordu.
“O¤lum karfl›l›kl› rak› içiyoruz, sigara içsen çok mu?”
Gülümseyerek bir sigara ç›kard›m. Sigaray› yak›nca yüzüm eski ifadesini ald›.
“‹stemek kolay m›? Onu bir buluflmaya ikna etmek için bile günlerce u¤rafl›yorum.
Hep o bitmeyen bahaneleriyle erteledikçe erteliyor beni.”
Saatler ilerledikçe Samatya boflal›yordu. Karfl›m›zdaki bal›k evinden iki kad›nla bir
adam ç›kt›. Kad›nlardan biri sarhofltu. Topuklu ayakkab›lar›n› eline ald›, adama sar›larak
yürümeye bafllad›.
Ne güzel! Ay›plar›, “kim ne der”leri bir kenara b›rak›yor, dahas›, kad›nl›¤›na biçilen
rolleri çi¤neyip geçiyordu.
Tülin’i düflündüm. Akl›ndaki kal›p yarg›lar›, ay›plar›, günahlar›...
Ben Tülin’i sevdi¤imde; biz henüz on birimizde, ortaokulda iki çocuktuk. Saçlar›ndan
tokas›n› çal›p koflturuflum hâlâ gözümün önünde.
Biz o y›llar birbirini seven iki arkadaflt›k –k›z o¤landan gizliden hofllan›yor, o¤lan k›za
aç›kça âfl›k!–. Ne zaman bir araya gelmesi günah bir erkekle bir kad›n olduk?
Zaman geçti. Belki bir y›lan gibi de¤iflti derimiz. Kabuklar›m›z döküldü, benim özüm
kald›. Ah onun karfl›s›na ç›kan zindan kafal› ablalar yok mu? Evlerinde, yurtlar›nda onun

NotosÖykü 99
 özünü al›p, karaya çald›lar.
O art›k baflkas›. fiimdiki haliyle tan›m›fl olsam; ne gözlerinin yeflil ayd›nl›¤›na, ne saç-
lar›n›n kahverengi k›vr›mlar›na bakaca¤›m. Bir askeri inzibat›n yürüyüflü gibi de¤iflmeden
çarpacak kalbim. Ama kafam›n içinde bir koleksiyoncu... Ben Tülin’i ne zaman görsem,
aynal› bir dolap kapa¤›n› aral›yor; gözümün önüne dökülüyor Tülin’in her hali.
Bu asl›nda bir yan›lsama. Gerçekli¤i olmayan bir duygu. Bir kum saatini tersine çevi-
rerek kendimi kand›r›yorum.
Sevmek, flimdi zamana direnme çabas›.
Geçen gün Tülin’i fakültenin yaz mevsimiyle tenhalaflan bahçesinde saatlerce bekle-
dim. A¤açlar›n yapraklar› k›m›ldam›yordu, flifledeki su her dakika içilmez bir hal al›yordu.
O an, orada Tülin’i beklerken; hayat›mdaki onca bekleyiflin içinden, nedense Güney
Ekspres’inde bir tren dolusu yolcuyla birlikte karfl›dan gelen treni bekledi¤im o yar›m saa-
ti hat›rlad›m.
Tren Sivas’› geçtikten sonra karl› topraklar›n aras›nda t›slamalarla durmufltu. Küçük bir
istasyona geldi¤imizi sanm›flt›m ama etrafta karla örtülmüfl topraklardan baflka bir fley
yoktu. Yirmi dakika geçti¤i halde tren hareket etmeyince kompart›mandan ç›k›p vagon
görevlisine neyi bekledi¤imizi sormufltum.
“Karfl›dan tren geliyor. Onun geçmesini bekliyoruz.”
Yoksa; Tülin’in de geçip gidece¤ini önceden mi sezmifltim?
Tülin’i saatlerce bekledim. Beni görünce yüzünü flaflk›n bir ifade sard›.
“Sana bekleme dedim, neden bekledin ki?”
“Bekledim iflte. Bugün poliklinikte onca mutsuz insan görünce, Tülin’i göreyim de içim
aç›ls›n, diye, bekledim.”
“Ama sana iflim oldu¤unu söylemifltim. fiimdi gitmem gerek.”
“Yar›m saatin bile mi yok?”
“Yok vallaha.”
“Peki, gidelim öyleyse. Seni flehre kadar b›rakay›m.”
“Yok, sen yolunu benim için uzatma. Ben minibüsle giderim.”
“Ne uzatmas›? Ayn› yere gidiyoruz, biliyorsun.”
Otomobile do¤ru, yüzündeki anlamland›ramad›¤›m gerginlikle a¤›r a¤›r yürümeye
bafllad›k. Birkaç ad›mda bir, tutmas›n› istedi¤i bir büyünün gere¤ini yerine getirir gibi,
“Ben giderim,” diyordu. Otomobilin yan›nda dayanamad›m, sordum.
“Tülin bir sorun mu var? Neden benimle gelmek istemiyorsun?”
“Yanl›fl anlama. Sana tuhaf gelebilir ama ben kimsenin arabas›na binmiyorum.”
Bu kadar› da olur mu?
“Ben kimse miyim? Birbirimizi on iki y›ld›r tan›yoruz. Hayat›m›z›n yar›s›ndan fazlas›...
Birlikte büyümedik mi?”
“‹nan ben amcam›n o¤lunun arabas›na bile binmiyorum.”
Yok art›k! De¤iflim bu muydu? Ben, Do¤u Ekspresi’ndeki yazar, böyle birini kendime
nas›l yak›flt›rd›m ki?!

O günün gecesinde rüyamda, gene Samatya’da, ben üçüncü kadehe geçerken, etrafta
bitmifl yolculuklardan tan›d›¤›m kimse yoktu.
Gece yar›s›na do¤ru orta boylu bir adam masama yaklaflt›. Bu kez aram›zda birkaç
ad›m kala adam› tan›d›m, ‹lyas Salman’›n gençli¤iydi. Heyecanla aya¤a kalkt›m.
“‹lyas A¤abey masam› flereflendirmez misin?”
Ad›n› üstüne al›nmad›. Göz göze gelince bir kez daha söyledim.

100 NotosÖykü
 O zaman da baflka birine söyledi¤imi san›p, arkas›na bakt›.
“Sana söylüyorum ‹lyas A¤abey. ‹zin ver bir kadeh ikram edeyim. Bal›k da var.”
“Sen beni birine benzettin kardefl. Benim ad›m Bayram. Ball›hisar köyünden Bayram.”
“Bayram ha? Böylesi daha güzel! Hadi otur masama. Moralim çok bozuk Bayram!”
Masama tereddütle oturdu. Üstünde mavi Mercedes amblemleri olan beyaz bir gömlek Mehmet Can
vard›. Garson önüne kadehi koyarken, yerini yad›rgad›. fiaflmaz ilk kitab›
“Benim Mercedes arkamda kald› be! Sen böyle geçsen olur mu?” Çeflitli Yaln›zl›k
Yerimizi de¤ifltirdik. Karfl›ma oturunca bal rengi Mercedes’ine mutlu bir çocuk gibi Söylentileri’ni ya-
bakt›. Onu onurland›rmak için ben de dönüp bakt›m. y›mlad›. Dergi-
“Çok güzel otomobil.” lerde yay›mlanan
“Güzel tabii. Mercedes’lerin en Mercedes’i!” öyküleri bir ara-
“Tamir ettirmiflsin. Eskisi gibi olmufl. Allah baflka kazalardan saklas›n.” da okununca,
“Ben demifltim, motoru iflliyordu ya, gerisi nas›l olsa yap›l›rd›.” ileride öykücülü-
“Bu Mercedes’lerin motoru ölmüyormufl. Ben de para bulursam alaca¤›m.” ¤ünü daha da
Birinci flifle nas›l bitti anlamad›k. ‹kinci fliflede sordu: yukar› ç›karaca¤›
“Senin neden moralin bozuktu?” görülüyor.
“Tülin otomobilime binmedi Bayram. Binmemekle bana iki gündür tan›d›¤› adam mu-
amelesi yapt›. Halbuki bizim ne an›lar›m›z vard›. Biz birkaç senedir fazla görüflemedik.
Onun de¤iflti¤i kula¤›ma geliyordu da inanm›yordum. Sahiden de¤iflmifl. Bu kadar de¤i-
flilmez ama! Rüyalar›na kaç ak sakall› dede girmifl, bilmem ki? Hem ben ona âfl›¤›m. Bu-
nu da y›llard›r bilmezlikten geliyor.”
Bafl›n› yana çevirdi.
“Ben de olsam bu arabaya binmezdim,” dedi.
Bafl›m› çevirdim. Bakt›m benim arabam da meydan›n ortas›nda duruyor. fiafl›rd›m.
Uzak bir flehirde olmayd›.
“Nesi var ki?”
“Daha ne olsun? Mercedes de¤il. Allah bilir baban›n arabas›d›r. Ulan ben al›n terimle
kazan›p, yemeden içmeden biriktirdi¤im paralarla ald›¤›m koca Mercedes’e Kezban’› bin-
diremedim. Gösteremedim bile...”
‹çlendi. Akl›ndan gene türlü düflünceler geçti, sezdim. Kadehinde ne varsa bir yudum-
da içti.
“Yanl›fl anlad›n Bayram, ben senin gibi arabas›yla gösterifl yapacak adam de¤ilim. Onun
düflüncesini yad›rg›yorum.”
S›cak bir sabaha uyand›m. Aylard›r Anadolu’da bir flehirdeydim. Samatya çok uzakt›.

Dün Tülin’i fazlas›yla yad›rgad›m. ‹nsan birinden “Seni seviyorum” sözünü duyunca,
karfl›l›k olarak “Keflke söylemeseydin!” der mi?
Dün ö¤le yeme¤inde acele mi ettim? Yemekler gelmeden girdim konuya. ‹fltah›m›z kaç-
t›. Yemekleri yar›m b›rak›p kald›k. Oysa geç kalm›flt›m. Kim bilir kaç sene?
Yemek boyunca inanc›ndan bahsetti. Kimseyle görüflemezmifl! ‹nanc›yla çelifliyordu.
Kaç haftad›r benimle bafl bafla görüflmüyor muydu?
“Ortaokuldan beri arkadafl›m olmasan seninle de görüflmezdim. ‹nan ben üniversitede
bir masada otururken herkesin masas›na rahatça oturan çocuklar benim masama bile ba-
kamazd›.”
Marifet mi?
“Keflke bunu söylemeseydin. Demek ki Allah’›n koydu¤u baz› kurallar do¤ruymufl. Bir
kad›nla bir erkek arkadaflça görüflemiyor iflte.”

NotosÖykü 101
 Bu art›k saçmal›kt›!
Ayr›l›rken, “Bir daha seninle görüflemem,” dedi. ‹flte bu kadar önemsizdi y›llar ve bu
kadar basitti cennete gitmek!

Bu gece rüyamda an›lar›n resmi geçidini beklerken; gene Samatya. Biliyorum, art›k iç-
mem gerek, ama ‹stanbul’da bile benim için içmeye de¤er tek yer Samatya’yken bu flehir-
de bir rak› fliflesine bakmak bile anlams›z.
Ben rak› masalar›n› de¤il, Samatya’y› özlüyorum. Derdim hep an›larla m›? Hem korku-
yorum. ‹çersem, koleksiyoncu en nadide parçalar› gözümün önüne getirecek.
Bu gece Tülin, belki de rüyas›nda ak sakall› dedesinden bir aferin al›rken, benim rü-
yamda karfl›ma ç›kan bu kez Özdemif Asaf’d›.
Ben flansl›yd›m, o rüyas›n›n içinde bile uyutuluyordu.
fiairi masama oturtmak hayli zor oldu. Tren alt geçidinden Samatya’daki o güzelim
merdivenlerin son basama¤›na kadar ona dil döktüm.
“Ya¤mur ya¤acak. Bari kapal› yerde içelim,” dedi.
Sevindim. Aceleyle Küçük Paris Pub’a girdik. Kalk›p gidecek gibi bir hali vard›. Meze
olarak ne varsa getirttim masaya. Neyse ki içtikçe içtik. Ya¤mur sahiden de ya¤maya bafl-
lad›.
“Hocam ben de yaz›yla ilgileniyorum.”
“Biliyorum, sa¤dan soldan haberlerin geliyor.”
“Peki, beni hiç okudunuz mu?”
“fiu Do¤u Ekspresi’nde yazd›¤›n öyküyü okumufltum. Fena de¤ildi.”
“Nas›l olur? Ben onu daha yay›mlatmad›m ki!”
“Yoksa o baflka bir yazar m›yd›?”
“Benden baflkas› o yolu çekemez hocam. Otuz iki saat diye hareket ettik; dört saat de
gecikme verdik. Erzincan’dan sonras› bir bafl a¤r›s›yd›.”
“Yaln›z m›yd›n?”
“Tabii ki.”
Sohbet döndü dolaflt› Tülin’e geldi.
“Hocam, Görüflmeyelim, dedi. Sevgiye haks›zl›k, y›llara ay›p! On iki sene... Dile kolay!
Bugünden sonra kimi tan›sa; belki on birinci senenin on birinci ay›nda ölecek. Hayatta
kalmak çok mu kolay?”
“Bunlar› düflünmek anlams›z.”
“Ne bileyim, nedense onu hâlâ görmek istiyorum? Hocam siz flair adams›n›z, büyük-
sünüz, a¤z›n›z iyi laf yapar. Gidip flu k›zla bir konuflsan›z?”
“Saçmalama çocuk! Hem sana göre de¤il o. Bak, rak› içiyorsun.”
“Do¤ru ya, rak› da günahm›fl. Zaten bizi kazana atacaklar; ama o beni reddetti diye cen-
nete gidecek. O beyaz, biz kirli bir renk miyiz? O hiç kirlenmeyecek mi?”
Özdemir Asaf’›n gözlerinde bir ›fl›lt› belirdi. Gözlerimin içine derin derin bakt›; ürper-
dim. Sonra etrafa bak›n›p kendi kendine b›y›klar›n›n aras›ndan bir fleyler m›r›ldand›. He-
yecanland›. Yüzünde tuhaf bir tebessüm belirdi.
“Çocuk, duyguland›rd›n beni! fiiirin de nerede yaz›laca¤› belli olmuyor ki! Bak, flimdi
senin için bir fliir yazd›m. fiansl›s›n, çünkü herkesin bir hikâyesi vard›r ama herkesin bir
fliiri yoktur.”
“fiimdi, benim için mi yazd›n›z? Sahiden fleref duydum hocam. Hemen okur musu-
nuz?”
“Bütün renkler ayn› h›zla kirleniyordu / Birincili¤i beyaza verdiler.” c

102 NotosÖykü
 10 soruda Edebiyat ve ‹stanbul
1 7
‹stanbul’u konu eden en
eski metinler nelerdir?
Grek metinleri; Bizans ve Os-
manl› vekayileri… As›l konusu ‹stan-
bul olmayan bu metinlerde, tanr›lar,
tanr›çalar ve birtak›m efsanevi varl›k-
lar›n yolu kimi zaman ‹stanbul’dan
geçer.
2
Seyyahlar›n ‹stanbu-
lu’nu yans›tan ilk ör-
nekler nelerdir? 12. yüz-
y›l seyyahlar›ndan Odon de Deuil,
Bizans dönemi ‹stanbul’unu ayr›nt›l›
biçimde anlat›r. Ayn› y›llarda ‹stan-
bul’a gelen ‹spanyol Yahudisi Benja-
min de flehrin zenginliklerini anlata
anlata bitiremez. 1220 y›l›nda, Ku-
düs’e giderken ‹stanbul’a u¤rayan
Rus Papaz› Anton’un yazd›klar› da,
Bizans dönemiyle ilgili önemli bilgi-
ler içerir. 12. yüzy›l sonu ile 13. yüzy›l
bafllar›, Do¤u Akdeniz’de tutunmaya
çal›flan Haçl›lar›n, yollar› üstündeki
‹stanbul’u âdeta harabeye çevirdi¤i
y›llard›r. Frenk savaflç› Geoffroy de
Villehardouin ve bir baflka Haçl› ya-
zar Robert de Claire, ‹stanbul’un o
zamanki harap halini anlatan yaz›l›
metinler b›rakm›flt›r.
3
‹stanbul fiairi, deyince
ilk kim akla gelir? Ne-
dim, yaln›zca “Bu flehr-i
Stambul ki bi misl ü behad›r/Bir
sengine yekpare acem mülkü feda-
d›r” dizeleriyle de¤il, ‹stanbul’un na-
dide semtlerini bütün canl›l›¤›yla
yüzy›llar öncesinden bugüne tafl›yan
birçok gazeli, kasidesi ve flark›s›yla
tam bir ‹stanbul flairidir.
4
‹stanbul’un fethinden
sonra flehri kim yaz-
m›flt›r? Evliya Çelebi, Ar-
nold von Harff, Hans Dernschwam,
Pierre Gilles, A. G. de Busbecq, Ni-
colas de Nicolay, Salomon Schweig-
ger, George Sands, Jean Thevenot,
Guilliaume J. Grelot, Chateaubriand,
Charles Pertusier, Alphonse de La-
martine, Gerard de Nerval, T. Gauti-
er, G. Flaubert, Pierre Loti, Charles
Diehl, Claude Farrere, Edmundo De
Amicis, Lady Mary Wortley Monta-
gu, Julia Pardoe, Durand de Font-
magne, Dorina L.Neave, Helmuth
von Moltke, Hans Christian Ander-
sen, Knut Hamsun, Mark Twain,
Graham Greene, Ernest Heming-
way, Gomez Carillo, Vincente Blasco
Ibanez, Juan Goytisolo, Corbusier...
5
Hüseyin Rahmi’nin ‹s-
tanbul d›fl›nda geçen
roman› var m›? Eflk›ya
‹ninde Yalova’da geçer ki, Yalova, ay-
d›nl›k günlerde ‹stanbul’un rahatl›k-
la görülebildi¤i bir noktad›r.
6
Selim ‹leri “yazarlar›n
Büyükadas›”n› nas›l
anlat›r? “Huzur’da en
önemli siyasal tart›flmalar Büyüka-
da’daki yemektedir. Bu yemek, bir
büyük huzursuzlu¤un anlat›m›d›r.
Fikirler çat›fl›r, fakat bileflim do¤-
maz. Huzur’un adas›, bir bak›ma,
kötümser ütopyalar›n adas›na yol
al›fl say›labilir. Aydaki Kad›n’da ise,
Büyükada, bofl bir zenginli¤in göste-
risinden ibarettir. .... Ali Nizamî
Bey’in maceras›nda Büyükada bafll›
bafl›na peri masal›d›r. Yazar, on do-
kuzuncu yüzy›l sonu yirminci yüzy›l
bafl› Büyükada köflklerini art arda
anlat›r; mimarilerine, renklerine,
bahçelerine bakt›kça bakar, her biri-
ni pastalara, gatolara benzetir. Geç-
mifl Zaman Köflkleri’ndeki Büyükada
ise, "‹stanbul’un son bir parças›"d›r.
Orada insan kendini daha özgür his-
seder. Bafl›n› alm›fl gitmifl bir hali
vard›r Büyükada’n›n. .... Abdülhak
fiinasi’nin adas›, geçmifl zamanda,
iyimser ütopyan›n adas›d›r.”
Sinekli Bakkal ‹stan-
bul’un neresindedir?
Sinekli Bahçe Sokak, Aksa-
ray’dan Haseki Hastanesi’ne do¤ru
dönünce ikiye ayr›lan yolun solunda,
sa¤daki son sokakt›r. Halide Edip
bu roman›nda, ‹stanbul’un kenar
mahallelerinden ç›k›p ‹kinci Meflruti-
yet öncesindeki toplumsal, siyasal
ve kültürel yaflam› yans›t›r.
8
“Sis” fliirinde ‹stanbul
duygusu nas›l yas›t›l›r?
Tevfik Fikret, “Sis” fliirinde
‹stanbul’u ahlaks›z bir kad›n olarak
nitelendirir. “Ey debdebeler, tanta-
nalar, flanlar, alaylar / Katil kuleler,
kal’al› zindanl› saraylar...”
9
Romanlar›nda “kirli”
bir ‹stanbul anlatan
yazar kimdir? Attilâ ‹l-
han’›n birçok fliirindeki ‹stanbul ez-
berlerdedir. Oysa romanlar›nda ka-
ramsarl›kla anlat›r. Haks›z edinilmifl
servetlerin, toplumsal ve bireysel
kayg›lar›n, kara ifllerin saltanat kur-
du¤u, dolay›s›yla da bireyde ac›lar
b›rakan bir kent... Eski ‹stanbul’un
geleneksel yaflam› sürerken, çarp›k
bir sanayileflmenin kentteki ürkünç
izdüflümleri yo¤un imgelerle, imgeci
bir anlat›mla yans›r.
10
Yazd›klar›yla ‹s-
tanbul’a adanabi-
lecek yazarlar kim-
lerdir? Ahmet Rasim, Hüseyin
Rahmi, Halit Ziya Uflakl›gil, Refik
Halit, Reflat Ekrem Koçu, Osman
Cemal Kayg›l›, Sermet Muhtar Alus,
Sait Faik, Abdülhak fiinasi Hisar,
Ahmet Vefik Pafla, Ebuzziya Tevfik,
Musahipzade Celal, Ahmet Hamdi
Tanp›nar, Rauf Yekta, R›za Tevfik, Pe-
yami Safa, Salah Birsel, Selim ‹leri,
Murat Belge…
NotosÖykü 103
s ö y l e fl i
NAZLI ERAY
“Eflsiz yaflam serüvenimin bir parças› yazmak.”
ERDEM ÖZTOP
Nazl› Eray, dile kolay, otuzuncu kita-
b›yla okuruyla bulufltu geçti¤imiz
günlerde. Her y›l bir kitap yay›mla-
m›fl bir yazar Nazl› Eray. Otuz y›l› afl-
k›n bir süredir yaz›yor. Kimi kez öy-
küleriyle karfl›m›za ç›kt›, kimi kez ro-
manlar›yla. Yeni kitab›ysa, ilk kez bir
106 NotosÖykü
siyasi liderin hayat›ndan yola ç›karak
yazd›¤› Kay›p Gölgeler Kenti. Eray,
beklenenden farkl› olarak, Stalin’in
siyasal hayat›n› de¤il, özel hayat›n›n
en derin noktalar›n› roman›nda kul-
lan›yor. Geçen iki ayda Nazl› Eray’›n
bu yeni ve ilginç roman›na dair çok
fley yaz›ld›. Roman›n› anlatt›¤› söyle-
flileri yay›mland›. Burada okuyaca¤›-
n›z söyleflide de Nazl› Eray’›n roma-
n›ndan farkl› ipuçlar› yakalamaya ça-
l›flt›k, ama öbür yandan da roman›
hakk›nda ç›kan elefltirileri de¤erlen-
dirmesini istedik...
Yeni kitab›n›z Kay›p Gölgeler Kenti
ad›yla yay›mland›. Bir önceki roma-
n›n›zla aras›nda bir y›l var gene...
Son dönemde her y›l yeni bir kitap
yay›ml›yorsunuz! Öncelikle bu ener-
jiyi nereden al›yorsunuz diye sorma-
l›?
Sevgili Erdem, otuz y›ld›r her y›l
bir kitap yaz›yorum. Bu yeni bir
fley de¤il. Arada yay›mlamad›¤›m
bir roman›m ve bir oyunum var.
Onlar› kendime saklad›m. Otuz ki-
tab›m oldu¤una göre, 1976’dan bu
yana her y›l bir kitap yazm›fl›m de-
mek. Bu bir enerji mi, bilmiyorum.
Benim yaflam›m›n önemli bir parça-
s› oldu¤u ise bir gerçek. Yemek, iç-
mek, âfl›k olmak, hastalanmak gibi,
yaflam›m›n sürekli bir parças› yaz-
mak; bir kitap oluflturmak, günce-
ler tutmak ve çok sevdi¤im köfle
yaz›lar›m... Dünya üstündeki eflsiz
yaflam serüvenimin bir parças› yaz-
mak. Y›lda üç ay yaz›yorum yaln›z-
ca. Yafl›yorum, doluyorum ve kita-
b›m› yazmak için bu zaman dilimi
bana yeterli geliyor. Yaz› bir yolcu-
luk benim için, sonsuz bir özgür-
lük, yaratt›¤›m bir dünyada oku-
rumla karfl›laflmam, her seferinde o
de¤iflik ruhsal gezinti... Bundan na-
s›l vazgeçebilirim? Tatile ç›kmamak
gibi bir fley olur bu, ya da âfl›k ol-
mamak gibi. Ya da o k›fl gribe ya-
kalanmamak gibi. Hayat›mda eksik
bir fley olur yani.
Son dönemde, sizi yak›ndan takip
etti¤imden biliyorum, her yeni roma-
n›n›z, o y›l gidilen, gezip görülen
mekânda geçiyor, oralar›n insanlar›,
tan›d›k simalar› kahraman oluyor!
Bunun belirli bir sebebi var m›?
Gezip gördü¤üm yerler etkiler be-
ni. Kentleri yazmay› seviyorum.
Romanlar›m›n dekorunu oluflturur
yeni gördü¤üm kentler. Yeni yerleri
gezdirmeyi severim okurlar›ma.
Her romandan sonra o kentlere gi-
den okurlar›m çok olur. Benimle
yeniden gitmek isteyenler de olu-
yor.
Son iki romana gelmeden önce, Sis
Kelebekleri, Beyo¤lu’nda Gezersin
adl› romanlar›n›zda oldu¤u gibi, sü-
rekli geç-
mifl’inize gi-
diyordunuz,
dedeniz,
amcan›z ör-
ne¤in, ç›k›-
veriyorlard›
karfl›m›za...
(Gerçi onlar
da ülkenin bilinen flahsiyetleri!)
Romanlar›mda geçmifle de giderim,
yar›na do¤ru da f›rlar›m kimi za-
man. Geçmifl beni bir m›knat›s gibi
çeker. Eski insanlar, yaflanm›fl ha-
yatlar, an›lar... Geçmifl belki de
içinde kendimi durmadan arad›¤›m
flu bir ayna, sepya bir rüya, ölüme
daha uzak, do¤uma daha yak›n bir
zaman. Daha dokunulmam›fl bir
dünya. ‹çinde sevdiklerim olan bir
mekân. Ben geçmifli örten o tül
perdeyi aralar›m sürekli. Geçmiflin
kula¤›ma f›s›ldad›klar›n› dinlerim.
Geçmiflten çok fley ö¤rendim. As-
l›nda geçmifl benim yaflam›m, haya-
t›n ruhumda b›rakt›¤› eflsiz bir par-
mak izi, bir mühür. Onu unuta-
mam.
Yeni kitab›n›z öncesi Seul’e, ard›n-
dan Prag’a gittiniz ve ortaya Kay›p
Gölgeler Kenti adl› yeni roman›n›z
ç›kt›! Biraz siz anlat›n as›l nerelerden
boy verdi¤ini bu roman›n...
Prag da, Seul de insan› çok heye-
canland›ran, içlerinde bin bir de¤i-
Stalin’in St.
Petersburg’daki
hali.
flik tarih, gelenek, atmosfer ve z›tl›k
bar›nd›ran kentler. Seul’den ç›k›p,
Prag’a gidince insan dramatik bir
biçimde dünya de¤ifltirmifl oluyor.
Kola vurulan bir afl› karmas› gibi
bir fley bu. Sanki ateflin ç›k›yor,
sarhofl oluyorsun, öyle çok fley ba-
r›nd›r›yor ki bu iki kent. Tabii ki
roman oralarda oluflmaya bafll›yor.
Seul’e gittiniz; ölüm tap›naklar›n›
merak ettiniz, Prag’ta ise yeni aç›lan
Sovyet arflivleriyle karfl›laflt›n›z ve bu
iki farkl› konu nas›l oldu da birbiriyle
kaynaflt›?
Bu iki flehir birbiriyle kar›flt› ve bir-
birlerini dengeledi. Uzakdo¤u’nun
o dinginli¤i, tap›naklardaki o son-
suza uzanan atmosfer; Prag’da tari-
hin, hüznün ve fliirselli¤in birbirine
kar›flmas›... Bence bu iki flehir iç içe
geçmeye çok müsait. Kore çay› ile
flampanya’n›n; kimçi ile palaçin-
ka’n›n kar›fl›m› gibi. Ya da vals ile
Uzakdo¤u ezgisinin yavafl yavafl
birbirine kar›flmas› ve güneflin do-
¤uflu gibi. fiehirleri hissetmek
önemli. Onlar› yüre¤inde duyabil-
mek, özlemek, an›msamak, bir rü-
yada görmek.
Bu kez roman›n oldukça iddial› bir
kahraman› var, o da efsanevi lider
Stalin! Hadi biraz önceki durumlar›
anlad›k da, Stalin de nereden ç›kt›?
Stalin benim her zaman ilgimi çek-
NotosÖykü 107
 Stalin’in büyük o¤lu Yakov’un
1941’de Almanlar taraf›ndan
yakaland›¤› an.
mifltir. Tuhaf bir erkek, bir feno-
men, bir lider, bir paranoyak, bir
cani, etten kemikten bir insan, bir
güç, bir korku. Onu çok ilginç bu-
luyorum. Üstelik kad›nlar›n çok
be¤endi¤i bir erkek. Geride b›rakt›-
¤› sevgilileri, niflanl›lar›, k›z arka-
dafllar› onu hiçbir zaman unutmu-
yor. ‹ki çocu¤unun annesi onu de-
lice k›skan›yor. ‹lk kar›s› Kato âfl›k
ona. O da Kato’ya âfl›k. Böyle bir
adam. Bir tabu üstelik.
Geçen gün bir okurum, “‹yi ki yaz-
d›n›z onu, daha önce hiç yap›lmad›
bu,” dedi. “Üstelik hem iyi, hem
kötü; insan olarak yazm›fls›n›z onu.
K›z›n› korumaya çal›flan bir baba,
sinir hastas› kar›s› ile u¤raflan bir
koca. Çok duyguland›m.”
Böyle tepkiler al›yorum, ilgi, me-
rak... K›zg›nl›k olabilir diye bekler-
dim, hiç olmad›. Kolay de¤il fantas-
tik bir kurgunun içine Stalin’i yer-
lefltirmek. Çok renkli oldu¤u kesin.
Stalin ve hayat›na girmifl kad›nlar›...
Asl›nda okur, ilk anda Stalin’in siya-
si yönüyle karfl›laflaca¤›n› zannede-
cek, ama karfl›m›za özel hayat› ç›k›-
yor!..
Özel hayat› çok ilginç Stalin’in. Her
insan›nki gibi trajik asl›nda. Ölüm
her an elinde. Âdeta ölüm onun
için s›radan bir fley, bir akflam ye-
me¤i gibi, sifon çekmek gibi, kapu-
tunu giymek gibi... Çevresindekiler
108 NotosÖykü
için de öyle. Onun devrini korkunç
k›lan bu. Ne bileyim, Stalin’in ya-
n›nda bir hapfl›r›k krizin tuttu diye-
lim, öldürülebilirsin. Senin niçin
hapfl›rd›¤›n› anlamayabilir. Bu ka-
dar basit. Ölüm, bir sigara yakmak
gibi onun için. Ya da bir sigara sön-
dürmek gibi.
Kitab›n›z üzerine pek çok fley de ya-
z›ld› ve çizildi bu zamana kadar. Pek
çok olumlu elefltiri yay›mlan›rken,
olumsuzlar› da yay›mland› ayn› za-
manda. Olumsuzlar›n ortak noktas›,
mekânlar›n birbiriyle buluflamamas›,
yan motif olan Kafka’n›n asl›nda Sta-
lin gibi ana karakter olabilece¤i, bu
konuda yazar›n odaklanamamas› gi-
bi düflüncelerdi... Ama bu türden
farkl› mekânlar›n birbiriyle geçiflleri,
ayr›ks›l›klar›, kahraman bollu¤u ve
ana karakterden çok bu yap›y› yan
karakterlerle beslemek Nazl› Eray’›n
bugüne kadar yazd›¤› tüm romanlar-
da geçerliydi. Neler söylemek istersi-
niz?
Kitap çok ilgi uyand›rd› ve hakk›n-
da çeflitli yaz›lar yaz›ld›. Ço¤u güzel
yaz›lar. Olumsuz olan bir tanesi de
güzel bence. Herkes böyle bir kur-
guyu kolayca anlayamaz. Devaml›
okumam›flt›r beni, o zaman roman
flafl›rtabilir onu. Roman›n bir amac›
da bu zaten. Okuyan› sarsmak. Bir
Fethi Naci, bir Erdal Öz, bir ‹lhan
Berk, bir Atillâ ‹lhan, bir Berna Mo-
Stalin, 1917.
ran, her biri bu roman› okudukla-
r›nda ayr› ayr› yorumlayabilirlerdi.
Bu da roman›n çok parçal›, k›r›kl›
bir ayna formunda yaz›lm›fl olma-
s›ndan. Ece Ayhan bay›l›rd› bu ki-
taba ve tabii Sevim Burak arar, bu-
lurdu beni hemen.
Bir alt yap› gerektiriyor roman›
do¤ru yorumlayabilmek için. Ben
kendi okurumu y›llar boyu yetifltir-
dim. ‹lk kez fantastik bir kurgu
içinde Stalin gibi bir kifliyi, tüm
gerçekleri ve özel yaflant›s› ile yaz›-
yorum. Bu da benim yaz›n›mda bir
ilk. Roman bu bak›mdan da önemli
bence. Bir romanda mekânlar niye
ille de buluflsun? Hayat gibi düzenli
mi olmal› roman? Veya hayat bu
kadar düzenli mi? Buna ne gerek
var? Al›fl›lm›fl kal›plar böyle fantas-
tik bir romanda niçin ille de birbi-
rine uysun ki? Saçma bir elefltiri
bu. Romanda bir kahraman›n Kaf-
ka olmas›n› düflünmedim ben. O,
Prag’›n bir insan› olarak romanda
belirdi.
Benim ana karakterim Josef Stalin
bafltan beri. Onu Moskova’da de¤il
de Prag’da geçen bir romanda yaz-
mam›n nedeni de, tarihin buzlu
›fl›klar›n›n Avrupa’ya yans›mas›.
Moskova’da bir Stalin çok al›fl›lm›fl
bir fley, ayn› Prag’da bir Franz Kaf-
ka gibi. Hafif fönlü bir saç gibi, ser-
best b›rakmay› severim roman›m›
ben. Do¤al ve uçuflan bir saç gibi.
Sprey s›k›p, kal›plaflt›rmay› sev-
mem.
Özetlersek, Hasan Bülent Kahra-
man’›n elefltirisi gibi, “Edebiyat› ede-
biyat ad›na keflfetmek ve onun o ba-
sitlik görüntüsü arkas›ndaki karma-
fl›kl›¤› anlamak bak›m›ndan bulun-
maz bir kitap Kay›p Gölgeler Kenti.”
Basit bir görüntü ve onun arkas›nda-
ki karmafl›kl›¤› keflfetmek, Nazl›
Eray’›n roman üslubunun gösterge-
sidir... Bu arada akl›ma gelmiflken,
Kay›p Gölgeler Kenti, sizin otuzuncu
roman›n›z yan›lm›yorsam, de¤il mi?
Nas›l bir bilânço ç›kar›rs›n›z yazarl›k
serüveninizde?
Benim roman›m› okurken, hafif bir
rüzgâra kap›lm›fl ve birazc›k içmifl
gibi hissetmelisin kendini. ‹lkyaz
havas› çarpm›fl gibi kapatmal›s›n
son sayfas›n› kitab›n. Bir aspirin
yutmak ve bana ulaflmak istemeli-
sin bitirince onu. ‹flte benim otuz
roman›mdaki serüvenimin okuru-
ma yans›yan bölümü. Kalbimden
akan duygu ak›m›. De¤iflik dün-
yamda bir süre konaklamak, yaz›
yolculu¤uma kat›lmak; heyecanlan-
mak, biraz hüzünlenmek ve mutlu
olmak. K›saca yaflad›¤›n› hissetmek.
Yerkabu¤unun üstünde oldu¤unu,
nefes al›p verdi¤ini ve bu dünyan›n
önemli bir parças› oldu¤unu du-
yumsamak. Birtak›m fleyler anlat›r-
ken, okuruma k›saca bunlar› yaflat-
mak istiyorum. Bunun için yaz›yo-
rum diyebilirim. Roman›n labirent-
lerinde okurumla beraber olmak,
yaln›z olmamak ve ürktü¤üm za-
man uzan›p onun elini tutabilmek
için yaz›yorum. c

Figen Öcal, yaln›zca okumakla yetinmiyor...

fiu s›ralarda okudu¤unuz kitaplar› bizimle
paylafl›r m›s›n›z?
Çal›flma masam›n üzerine flöyle bir bak›yo-
rum. En yak›n›mda Füru¤ var, onun Yeryü-
zü Âyetleri. Okudu¤um her kitap aras›na
bir fliirini s›k›flt›r›yorum ve her seferinde
gözlerim büyüyor, yüre¤im kabar›yor. Ma-
samda ilerliyorum; ‹talo Calvino ile karfl›la-
fl›yorum, Klasikleri Niçin Okumal›? beni gü-
lümsetiyor. Onunla bir kompleksimi daha
yeniyorum. Halide Edip, Mor Salk›ml› Ev ile
Kate Milet, Uçmak yan yana duruyor. Ben NotosÖykü
ve Öteki... Do¤u ve Bat›... Bir de öykü anto- okurlar›ndan
lojileri, Can Öykü Antolojisi, 90 Yazar 90 Figen Öcal,
Öykü. önce klasikleri
okuyor.
En çok hangi türde ve hangi yazarlar› oku-
may› seviyorsunuz?
Öykü, fliir, roman, deneme... galiba her türden oku- Yaz›yor musunuz? Yazmay› düflünüyor musunuz?
may› seviyorum. Yazarlar sorusu ise çok zor; öyle Evet yaz›yorum. Öykü, fliir yaz›yorum ve bir de ro-
çok ki. Klasik yazarlar› okumay› seviyorum. Günü- man var akl›mda.
müz yazarlar›n› okumaya yetiflmeye çal›fl›yorum, na-
file bir u¤rafl oldu¤unu bile bile. Kad›n edebiyatç›la- Gelecek tasar›lar›n›zdan söz eder misiniz?
r›, ya da kad›nl›k durumu ile ilgili kad›nlar›n yazd›¤› Bu soru çok heyecan verici. Türkiye ve gelecek... ve
kitaplar› okumay› seviyorum. Bir de okumay› sevdi- ben... Ne desem ki? Okuyup yazmak ve ömrümün
¤im tek bir ismi söylersem; Ahmet Hamdi Tanp›nar kalan k›sm›n› normal seyri içinde tamamlamay› ba-
dolay›s›yla Huzur. flararak, her fley buraya kadarm›fl deyip el sallamak.

NotosÖykü 109
 Çocuğunuzu kitapçıya
götürüyor musunuz?
Gereklilikten söz ediyorum, çünkü kitap okuma konusunda çocu¤unuzun
bütün e¤itimi size düflüyor: Niyetim “her fleyi okuldan beklemeyelim” de¤il,
“okuldan hiçbir fley beklemeyelim” demek.
Savafl K›l›ç
J
ean-Luc Godard’›n Masculin-
Féminin (1966) filmi, büyük yö-
netmenin sinemayla deneme
yazmaya bafllamadan önce, ka-
meras›n› sosyolojik anketin hizmeti-
ne sundu¤u çal›flmalardan biri. Go-
dard, filmde anketi gerçeklefltirmek-
le kalmaz, nas›l yap›lmas› gerekti¤i
konusunda görüflünü belirtmeye
kadar vard›r›r ifli.
“Sosyolojik anket,” diyor Godard,
“de¤er yarg›lar›na dayal› görüfl sor-
gusu biçiminde de¤il, davran›fllar›
tespit etmeye yönelik olmal›d›r;
çünkü de¤er yarg›lar› ideolojinin
alan›d›r; yani samimi olmasak da
belli bir yan›t› vermek gerekti¤ine
inand›¤›m›z için, beklenen görüflleri
ifade edebiliriz. Oysa, davran›fllar›
a盤a ç›karmaya çal›flt›¤›m›zda top-
lumda ne olup bitti¤ini anlamaya
biraz daha yaklaflabiliriz.”
Sözgelimi, “Çocu¤unuzun kitap
okumas›n› ister misiniz?” gibi bir
soruya büyük bir ço¤unluk olumlu
yan›t verebilir ama, “Ki-
tap okuma al›flkanl›¤›
kazanmas› için onu ki-
tapç›ya, kütüphaneye
götürüyor musunuz?”
ya da, “Onunla birlikte
kitap okuyor musu-
nuz?” gibi, davran›fllar›
tart›flan sorulara verilen
olumlu yan›tlar gözle
görülür biçimde daha
110 NotosÖykü
az, dolay›s›yla da gerçe¤e yak›n ola-
cakt›r.
Bafll›¤›m›z› da böyle aç›klayabili-
riz: Bir yandan size bir davran›fl so-
rusu yöneltirken, öbür yandan
Türkçenin bir olana¤›ndan yararla-
narak bir ça¤r›y›, belki de bir gerek-
lili¤i dile getiriyor.
Gereklilikten söz ediyorum, çün-
kü kitap okuma konusunda çocu-
¤unuzun bütün e¤itimi size düflü-
yor: Niyetim “her fleyi okuldan bek-
lemeyelim” de¤il, “okuldan hiçbir
fley beklemeyelim” demek.
Okul, kitaplar konusunda âdeta
negatif e¤itim yap›yor; bununla
okumay› ö¤retmek gibi bir amac› ol-
mad›¤›n› de¤il, tersine, hedefinin
okumamay› ö¤retmek oldu¤unu
söylemek istiyorum.
A. Huxley’nin Cesur Yeni Dün-
ya’s›nda oldu¤u gibi, çocuklar›m›z
kitaplara ve çiçeklere dokundukla-
r›nda belki elektrik çarpm›yor onla-
r›,1 ama en az romandaki flartland›r-
ma merkezlerinde yetiflen çocuklar
kadar kitaplar›n, okuman›n, ente-
lektüel olman›n, toplu-
seks poplu-seks (orji) ça-
¤›nda oldu¤u gibi, mutlu-
lu¤a, toplumsal tutarl›l›¤a
(“birlik ve beraberli¤e”)
zarar verdi¤ini düflünü-
yorlar.2 Belki düflünmek
sözcü¤ü yerinde de¤il,
hissediyorlar, hissini tafl›-
yorlar demek daha do¤ru
olabilir; çünkü bu kanaat,
hatta refleks, elbette göstere göstere
de¤il, gizlice, galiba ö¤retenlerce
bile pek bilinmeden, kuflaktan kufla-
¤a aktar›l›yor.
E¤itim sistemimize gere¤inden
fazla yüklendi¤imi, haks›zl›k etti¤i-
mi düflünebilirsiniz. Öyleyse gelin,
olgular›n gözünün içine bakmay›
deneyelim birlikte. Okuma al›flkan-
l›¤›na sahip olanlar›n oran›n› son
y›llardaki araflt›rmalar on binde bir
olarak gösteriyor (yani 70 milyon-
luk bir nüfus içinde hepi topu 7.000
kifli); sosyal bilimlerdeki bütün say›-
sal araflt›rmalar gibi, bu rakam›n
gerçe¤i kesin biçimde yans›tmaktan
çok, yaklafl›k oldu¤unu kabul etmek
gerekir. Temkinle, bu rakam›n iki
kat› oldu¤unu (on binde iki: yani 70
milyonluk bir nüfus içinde hepi to-
pu 14.000 kifli) varsaysak bile, kar-
fl›m›zda okulun, e¤itim sisteminin
baflar›s›zl›¤›ndan çok daha büyük,
çok daha vahim bir sorun oldu¤unu
görmek kaç›n›lmaz. Hiçbir kuru-
mun on binde bir ya da on binde
ikilik baflar› oran›yla meflruiyetini ve
varl›¤›n› sürdüremeyece¤ini göz
➜
 Çocuklar İçin 20 Kitap Önerisi
Çocuklar›n kitap okuma al›flkanl›¤› kazanmas›n›n yolu önce aileden, sonra okuldan
geçer. Bu ikisinde örnek alabilece¤i büyüklerle karfl›laflmayan çocu¤un kitap okuma al›fl-
kanl›¤› edinmesi çok zor. Sonra ne okunaca¤›na gelir s›ra. Orada da k›s›tlamalar bafllar.
Asl›nda çocu¤un resimli roman okumas› da iyidir, edebiyat klasikleri de. Bir ayr›m yap-
madan, onu bir kitab›n üstüne e¤ilmifl görmek de yeter. Nas›l olsa seçimlerini kendisi
yapacak, o seçimleri yaparken kimseye de dan›flmayacak.
NotosÖykü bu kez “Çocuklar için 20 Kitap Önerisi” veriyor. Bu yirmi kitap ad› Noto-
sÖykü’nün çevresindeki küçük bir kurulun önerdi¤i 100
kitapl›k listeden ç›kt›. Önerilen kitaplar aras›nda re-
simli romanlar yok, daha pek çok kitap da. As›l ola-
rak, nitelikli edebiyat kitaplar›ndan oluflan bir liste
bu. Yaln›zca bir öneri, bir temel ya da yard›mc›. Derli
toplu bir hat›rlatma olmas› bile amaca ulaflt›r›r. Sonra
herkes kendi listesini yap›p dilediklerini okumaya,
okutmaya koyulabilir. Yeter ki çocuklara kitap öneri-
leri yapmaya bafllarken, haz›rl›kl› olal›m.

Pinokyo, Carlo Beyaz Yele, René

Collodi Guillot
Küçük Prens, Pal Soka¤›
Antoine de Saint- Çocuklar›, Ferenc
Exupéry Molnar
Mart›-Jonathan Pippi Uzunçorap,
Livingstone, Richard Astrid Lindgren
Bach
Momo, Michael Ende
Peter Pan, James Matthew Barrie
Çarli’nin Çikolata Fabrikas›, Roald Dahl
Tom Sawyer, Mark Twain
Küçük P›t›rc›k, Goscinny-Sempé
‹ki Sene Mektep Tatili, Jules Verne
Salatal›k Kral›, Christine Nöstlinger
Heidi, Johanna Spyri
Dünya Büyülü Bir Yer, David
Polyanna, Eleanor Porter Almond
Alice Harikalar Diyar›nda, Küçük Kara Bal›k, Samed
Lewis Carrol Behrengi
Define Adas›, Robert Louis Uçan S›n›f, Erich Kastner
Stevenson

Ferenc Molnar
NotosÖykü 111
Ankara’daki ilkö¤retim ö¤retmenlerinin (ortalama)
yüzde 32,6’s› hiç kitap okumuyorken, yafl gruplar›na
göre de¤erlendirdi¤imizde durum daha da vahim bir
hal al›yor: 51-64 yafl aras›ndaki ö¤retmenler ya iki
ayda bir kitap ya da daha az (yüzde 71,4) ya da hiç
okumuyor (yüzde 28,6).
önünde tutarsak, okumay›
ö¤retmenin, okuma al›fl-
kanl›¤›n› kazand›rman›n
okulun amac› olmad›¤›n›
itiraf etmek gerekecektir;
baflka amaçlara hizmet etti-
¤i içindir ki, bu temel be-
ceriyi kazand›rmadaki ak›l-
lara durgunluk verecek ba-
flar›s›zl›¤›, e¤itim sistemi-
nin karnesine ifllenmiyor.
Türkiye’de okur profili
üzerine yap›lm›fl araflt›rmalarda bu
savla uyumlu veriler bulabiliyoruz.
E¤itimcilerimizin en sevdi¤i atasö-
züdür “a¤aç yaflken e¤ilir”, her yer-
de okuma al›flkanl›¤›n›n küçük yafl-
larda edinilmesi gerekti¤ini, ö¤ret-
menler, müsteflarlar, bakanlar söyler
durur. Bakal›m, ifllerinin aynas› ne
gösteriyor.
Bülent Y›lmaz’›n 127 kifli aras›nda
yapt›¤› araflt›rmaya göre, 4 Anka-
ra’daki ilkö¤retim ö¤retmenlerinin
(ortalama) yüzde 32,6’s› hiç kitap
okumuyorken, yafl gruplar›na göre
de¤erlendirdi¤imizde durum daha
da vahim bir hal al›yor: 51-64 yafl
aras›ndaki ö¤ret-
menler ya iki ay-
da bir kitap ya
da daha az
(yüzde 71,4)
ya da hiç oku-
muyor (yüzde
28,6). Ö¤-
retmen-
lerin
yafllar›
ilerle-
dikçe
bilgi
ve de-
Jules Verne
neyimleri artt›¤› için art›k okumaya
“ihtiyaç duymad›klar›n›” düflünebi-
lirsiniz; ama ayn› araflt›rmaya göre,
orta yafll› ö¤retmenlerin okuma kar-
nesi daha k›r›kl›: 36-50 yafl aras› ö¤-
retmenlerin yüzde 41,8’i hiç kitap
okumuyorken, yüzde 28,6’s› iki ay-
da bir kitap veya daha az okuyor.
Bunda ö¤retmenlik mesle¤inden el-
de edilen gelirin bugün yoksulluk
s›n›r›n›n çok alt›nda olmas›, mesle-
¤in genellikle k›rsal kesimlerden ge-
lenlerce güvenli devlet memurlu¤u
(yani bir tür iflsizlik sigortas›) olarak
tercih edilmesiyle de ilgisi oldu¤u
söylenecektir ve elbette do¤rudur.
Ancak çocuklar›m›z›n suçu nedir!
Bülent Y›lmaz’›n Ankara’da 600
hanede 1800 kifliye uygulad›¤› bir
baflka ankete göreyse, sorular› yan›t-
layanlar›n yüzde 35,5’i hiç okumu-
yor, yüzde 30.1’i az okuyor (y›lda 1-
5 kitap), yüzde 16,52’i y›lda 6-10
aras›, yüzde 9,2’si y›lda 12-20 aras›
kitap okuyor; y›lda 21 ve daha fazla
say›da kitap okuyanlar ise yüzde
8,7’yi geçmiyor.
Okul okur yetifltirmiyor, diyoruz,
ama her fleye ra¤men, okur dedi¤i-
miz, soyu tükenmek üzere olan tür
hâlâ varl›¤›n› koruyorsa (ki öyle gö-
rünüyor), okurun nerede ve nas›l
yetiflti¤ini sorup soruflturmak yerin-
de olacakt›r. Cevap büyük ölçüde
“aile”de bulunuyor.
Y›ld›z Teknik Üniversitesi’nde
okuma al›flkanl›¤› bulunan 45 ö¤-
renci, bu konuda yap›lan küçük bir
ankete yan›t vererek, genel bir fikir
edinmemizi sa¤lamakla kalmay›p
daha kapsaml› bir araflt›rman›n ge-
reklili¤ini ortaya koydu.
Kendilerine yöneltilen
“Okuma al›flkanl›¤› edin-
menizde en çok hangisi et-
kili olmufltur?” sorusuna
ö¤rencilerin yüzde 51,11’i
(23 kifli) “ailem”, yüzde
15,56’s› (7 kifli) “okulum”,
yüzde 22,22’si (10 kifli) “ar-
kadafllar›m”, yüzde 11,11’i
Mark Twain (5 kifli) “gazete ve dergiler”
cevab›n› vermifltir. Bu ra-
kamlar içinde en dikkat çekici olan›,
ailenin bafl› çekmesi de¤il, okulun
arkadafl çevresi kadar bile etkili ol-
mamas›!
Y›lmaz’›n (1995) ayr›nt›l› ve olgu-
lara nüfuz etmeyi hedefleyen araflt›r-
mas›na dönersek, annesi okur-yazar
olmayan bireyler içinde düzenli ki-
tap okuma al›flkanl›¤›na (y›lda 21
kitap ve daha fazlas›) sahip olanlar›n
oran› yüzde 5,2’yi geçmezken, an-
nesi üniversite mezunu olan bireyler
aras›nda düzenli okurlar yüzde
22,7’ye ç›kmaktad›r. Baban›n ö¤re-
nim durumunun etkisine bakt›¤›-
m›zda, olumsuzlu¤un bireyin oku-
mazl›¤›n› anneden daha köklü bi-
çimde etkiledi¤ini, ancak olumlu
durumun bireyin okurlu¤unu anne-
ninki kadar etkilemedi¤ini görüyo-
ruz: babalar› okur-yazar olmayan
bireyler aras›nda düzenli okurlar›n
oran› yüzde 2,4 iken, babalar› üni-
versite mezunu olanlar aras›ndaki
düzenli okurlar yüzde 14 kadard›r.
Dünyada yap›lm›fl bir araflt›rma da,
ailelerin gelir durumlar›ndan çok,
evlerinde kitapl›k bulunup bulun-
mamas›n›n ö¤rencilerin okumaya
yatk›nl›¤›n› ya da ders baflar›s›n› et-
kiledi¤ini ortaya koyuyor.
 Anahatlar›yla sundu¤um bu arafl-
t›rma sonuçlar›ndan ç›kan en önem-
li ders, okuma al›flkanl›¤›n› yayg›n-
laflt›rma çal›flmalar›nda ailelere,
özellikle de lise ve üniversite e¤itimi
alma flans›na eriflmifl annelere ses-
lenme stratejisini benimsemek ge-
rekti¤idir. c
1
Kitap toplama, mahkûm etme ve
yakman›n ola¤an ve okuman›n potansi-
yel suç oldu¤u, “elektrikle” cezaland›r›l-
d›¤› darbe dönemlerinin, kitap ve oku-
maya iliflkin toplumsal tutumlar üzerin-
deki etkisi, öbür ilginç sorularla birlikte, yapt›¤› araflt›rmadan, bkz. PEN’in sitesi:
bafll› bafl›na bir araflt›rma konusu. Bu http://www.pen.org.tr/tr/node/977
4
noktalar derinlefltirildikçe, Huxley ile “Ankara’daki ‹lkö¤retim Ö¤retmen-
Bradbury’nin kara ütopyalar› (Fahrenhe- lerinin Okuma ve Halk Kütüphanesi
it 451), çocuklar de¤ilse de gençlerin Kullanma Al›flkanl›klar› Üzerine Bir
elektrik verilerek e¤itildi¤i “flartland›r- Araflt›rma” Türk Kütüphanecili¤i,
ma merkezleri”nde biçimlendirilmifl bir 2002, s. 441-460.
5
toplum yaratmay› becermifl 12 Eylül dö- “Okuma Sosyolojisi: Ankara’da Otu-
nemi yan›nda, insanc›l ve iyimser kala- ranlar›n Okuma Al›flkanl›klar› Üzerine
Bir Araflt›rma”, Türk Kütüphanecili¤i,
bilir!
2 1995, s. 325-36.
“Türk ayd›n› halk›ndan kopuk” kli- 6
flesinin tarihçesi de araflt›rmaya de¤er Bkz: http://ytuforum.com/index.php
bir konu olarak duruyor önümüzde. ?&act=ST&f=4&t=5461&mo-
3 de=show&st=
Ba¤›ms›z E¤itimciler Sendikas›’n›n

Gamze Güller ilk kitab›nda öyküleriyle geldi

‹çimdeki Kalabal›k ad›n› verdi¤iniz ilk öykü kitab›n›z
yay›mland›. Öyküyü seçme nedenleriniz nelerdi?
Çocuklu¤umdan beri öyküler yaz›yorum. Yaratmak
istedi¤im dil ve atmosfer en iyi öyküde karfl›l›k bulu-
yor. Öykünün yazarken de okurken de ça¤r›fl›mlara
aç›k olmas›n›, yaratt›¤› etkiyi, k›sa ama buna karfl›n
yo¤un olmas›n› seviyorum; okumak kadar yazmak
da mutlu ediyor beni.

“‹çimdeki Kalabal›k” kitaba ad›n› verdi¤iniz öykülerden

biri ayn› zamanda. Sosyal hayat› zorla, istemeden ka-
bul eden kahraman›n hikâyesidir bu; bunalm›flt›r ayn›
zamanda... ‹syan bayra¤›n› çeker, ama ma¤luptur, ça-
resizdir, kalabal›kta kaybolamam›flt›r. Bu, tüm öyküle-
re yans›r m›?
Kitab›m için seçti¤im isim “‹çimdeki Kalabal›k”, çün-
kü her insan›n içinde, fark›nda oldu¤u ya da olmad›-
¤› pek çok farkl› kiflilik bar›nd›rd›¤›n› düflünüyorum.
Öykülerimde bunlar›n sosyal yaflamda oldu¤u kadar
iç dünyam›zda da s›k›nt›lar ve çeliflkiler yaratt›¤›n-
dan bahsediyorum. Kalabal›klarda kaybolmak kadar
kaybolamamak da zorluyor bizi. Bast›rmaya çal›flt›¤›- Yay›nevinin
m›z bu içsel kalabal›¤›n d›flavurumu belki de “‹çim- deste¤i önemli
deki Kalabal›k.” oldu.

Kitab›n›z› yay›mlatma sürecini anlat›r m›s›n›z, ilk kita-

b›n›z olmas› nedeniyle?
Benim için her fley çok yeni. Bu yüzden en zor yan›
beklemekti san›r›m. Düzeltmeler ile uzun aylar geçir-
dik. Ama bir o kadar da zevkliydi her fley. Bu süreçte
yay›nevimin profesyonel deste¤i benim için çok ö¤-
retici oldu. Yolda olmak da en az ulaflmak kadar gü-
zel.
Yolunuzun bundan sonraki güzergâh› flimdiden belli
mi peki?
fiu anda üzerinde çal›flt›¤›m yeni metinler bana farkl›
yerlere gidebilece¤im duygusu veriyor. Yazarken bel-
li bir plan veya rota izlemiyorum. Bundan sonra kâ-
¤›t ve kalem beni nereye götürecek ben de merak
ediyorum.

NotosÖykü 113
g ü n l e r i n g e t i r d i ¤ i

’PATAF‹Z‹K
’Patafizi¤i dolay›mlanm›fl bir fizik bilimi olarak tan›mlamak mümkündür;
çünkü bilimsel olarak elde edilen verilerden yararlan›r, fakat bunlar› kendine
özgü bir dil içinde ifller. Örne¤in, bir nesnenin sonsuz bir h›zla ilerleyiflini,
istisnai bir bak›fl aç›s›yla, nesneyi çevreleyen belirli unsurlar›n sonsuz bir
h›zda sabit kal›fl› biçiminde ifade eder.

Özcan Do¤an fley, evrensel kurallara uymayan s›ra metafizi¤e oldu¤u kadar fizi¤e de
d›fl› bir durumu de¤il, yerleflik feno- uzakt›r. Do¤rusal olarak fiziksel ev-

1
9. yüzy›l›n sonlar›nda ortaya
ç›kan ve 20. yüzy›lda baflta
gerçeküstücü ve absürd ak›m-
lar olmak üzere çeflitli edebiyat ve
sanat ak›mlar›na öncülük eden, mü-
zik ve sinema alan›nda bile izlerine
rastlayabilece¤imiz, Marcel Duc-
hamp, Eugène Ionesco, Jean Dubuf-
fet, Joan Miró, Jacques Prévert, Da-
rio Fo, Man Ray ve Máx Ernst gibi,
20. yüzy›la damgas›n› vurmufl bir-
çok edebiyatç›, sanatç› ve düflünü-
rün kendilerini birer izleyicisi ola-
rak gördü¤ü s›ra d›fl› bir düflünce bi-
çimi: ’Patafizik.
’Patafizik Nedir?
Rutin olana istisnai bir bak›fl: En
k›sa ifadeyle Patafizi¤i böyle tan›m-
layabiliriz. 19. yüzy›l›n sonlar›nda,
Frans›z yazar Alfred Jarry’nin kale-
me ald›¤› Gestes et opinions du docte-
ur Faustroll, pataphysicien adl› eserde
karfl›m›za ç›kar ilk olarak. Patafizi¤e
dair ilk tan›mlama yine bu eserde
yap›l›r: ‹stisnalar bilimi. Yerleflik al-
g›dan farkl› olarak, istisnalar üstün-
den evrene bakma çabas›d›r
’Patafizik. ‹stisna olarak tan›mlanan
menolojik alg›n›n yaratt›¤› al›flk›n›n
etkisiyle gözden kaçan alternatif bir
evren tasavvurunu ifade eder. Fakat
bu aç›dan bak›ld›¤›nda, yerleflik al-
g›laman›n kendisi de bir istisna ola-
rak tan›mlanmal›d›r; çünkü bu, ev-
rene dair muhtemel bütün aç›klama
yöntemlerinden yaln›zca biridir. Bu-
rada, var olan evren alg›s›na eklem-
lenen paralel bir evren söz konusu-
dur ve bu elefltirel bir yaklafl›m›n
ürünüdür: Verili olarak bulunan
gerçekli¤e yönelik bir karfl› durufl.
Ayn› zamanda ’Patafizik, bu paralel
evreni olufltururken do¤rudan do¤-
ruya fiziksel evrene yönelir ve alter-
natif bir bilimsel dil infla eder; Pata-
fizi¤in bir bilim olarak tan›mlanma-
s›n›n nedeni de budur. Bunun ya-
n›nda, olgulara yönelik alternatif çö-
zümlemeleri nedeniyle ’Patafizik fe-
nomenolojik bir yaklafl›m halini al›r.
Alfred Jarry, Patafizi¤i, fizik ve
metafizik ikilisine eklemlenen
üçüncü bir unsur olarak de¤erlendi-
rir: Fizik-Metafizik-’Patafizik. Bun-
lar›n her biri, bir halkay› oluflturan
üç ayr› noktadan biridir ve ayn› ev-
reni aç›klamaya çal›flan kendine öz-
gü bir dil kullan›r. Fakat ’Patafizik,
rene yönelmesi ve metafizikte oldu-
¤u gibi masal-yaratma-ifllevinin ürü-
nü olan unsurlara baflvurmamas›
bak›m›ndan metafizikten ayr›l›r. Fi-
ziksel evreni aç›klarken geleneksel
olarak oluflturulmufl bilimsel bir dil
kullanmamas› ise, fizikle ’Patafizik
aras›ndaki fark› oluflturur. Ancak,
Patafizi¤i dolay›mlanm›fl bir fizik bi-
limi olarak tan›mlamak mümkün-
dür; çünkü bilimsel olarak elde edi-
len verilerden yararlan›r, fakat bun-
lar› kendine özgü bir dil içinde ifller.
Örne¤in, bir nesnenin sonsuz bir
h›zla ilerleyiflini, istisnai bir bak›fl
aç›s›yla, nesneyi çevreleyen belirli
unsurlar›n sonsuz bir h›zda sabit
kal›fl› biçiminde ifade eder.
“Hayali çözümler bilimi”,
’Patafizikle ilgili olarak yap›lan en
yayg›n tan›mlamalardan biridir.
Özellikle ülkemizde neredeyse hiç
bilinmeyen bir konu oldu¤undan,
hayal ürünü ve dolay›s›yla absürd ya
da anlams›z fleylerle ilgilenen bir
alan olarak anlafl›lmaktad›r. Alfred
Jarry de Patafizi¤i tan›mlarken haya-
li ya da düflünsel çözümler ifadesini
kullan›r kimi zaman. Fakat burada-
ki hayali olma durumu, verili olarak

114 NotosÖykü

bulunan fleylerin tamamen d›fl›nda,
d›fl dünyadaki fiziksel ya da olgusal
hiçbir gerçekli¤e gönderme yapma-
yan fleyleri karfl›lamaz. Hayali olan,
’Patafizik bak›fl aç›s›yla oluflturulan
fleyler de¤il, bu fleylerin gerçeklikle
iliflki kurma biçimidir. Eflde¤erlilik
ilkesi bu iliflki biçiminin temelini
oluflturur; var olan fleylerin yerine
onlarla eflde¤er olarak kabul edilen
fleyler konur. Buna göre, sözgelimi
bir günlük zaman dilimi 24 saat ola-
rak de¤il, 52 saat ya da sadece 5 da-
kika olarak hesaplan›r. Gestes et opi-
nions du docteur Faustroll, pataphysi-
cien adl› eserde, Doktor Faustroll’ün
do¤um ve ölüm tarihleri ayn›d›r.
1898 y›l›nda 63 yafl›ndayken do¤ar
ve ayn› y›l ölür. Bu düflünce biçimi,
’Patafizik Takvim ad›nda alternatif
bir takvim oluflturmaya kadar var-
m›flt›r. Hayali çözümlere dayanan
çal›flmalar gerçekte s›n›rs›z bir alana
yay›lmaktad›r, diyebiliriz. fieylere
istisnai bir aç›dan bakma ya da bir
alternatif yaratma düflüncesi, mate-
matiksel ifllemlerin rüzgârdan etki-
lenme olas›l›¤›n› hesaplamak ya da
bir insan›n yaflam süresini hayatta
kald›¤› süre içinde ifllenen cinayet
say›s›na göre belirlemek gibi çö-
zümler üretebilmektedir.
Alfred Jarry
Aralar›nda Raymond Queneau ve
Boris Vian gibi ünlü Frans›z yazarla-
r›n›n yer ald›¤› birçok patafizikçi,
bu türden “hayali çözümler” üzerin-
de durmufl ve bu yönde çal›flmalar
yapm›flt›r. Eflde¤erlik ve olas›l›klar
üstünden düflünme yöntemini, ger-
çeküstücülükten dadaizme ve ab-
sürd edebiyata kadar pek çok alan-
da bulabilmemiz mümkündür.
’Patafizik ve Edebiyat
’Patafizik edebiyat, söz konusu
kavram›n tan›m›na paralel olarak,
edebiyat alan›nda alternatif bir bak›fl
aç›s›n› ve görme biçimini ifade eder.
’Patafizik bir metin, görünür ve ge-
nel fleylere de¤il, özel ve gözden ka-
çan fleylere dokunmay› hedefler. Ki-
fliler ve olaylar kurgulan›rken, bu
ikili yap›n›n içinde yer ald›¤› dünya
tasvir edilirken, bunu klasik metin-
lerden farkl› olarak alternatif bir
dünya tasavvuru içinde yapmaya ça-
l›fl›r. ’Patafizik olarak oluflturulmufl
bir edebiyat metni, sözgelimi yolda
yürüyen bir insan›n gerçeklefltirdi¤i
eylemi de¤il, d›fl dünyan›n bu eyle-
me göre konumlan›fl›n›, binlerce ki-
lometre uzakl›ktaki bir baflka insa-
n›n bu eylem an›ndaki davran›fllar›-
Boris Vian
n› ya da eylemin gerçekleflmeme du-
rumunu ifade eder.
’Patafizik her fleyden önce bir ifa-
de biçimi oldu¤undan ve edebiyat
do¤rudan do¤ruya dil arac›l›¤›yla
gerçeklefltirildi¤inden, ’Patafizik için
çok daha verimli bir uygulama ala-
n›d›r edebiyat. Her fleyden önce pa-
ralel evren ilkesi edebiyattaki gele-
neksel alg›y› k›r›lmaya u¤ratan me-
tinler oluflturma olana¤› sa¤lar. Met-
ni ören unsurlar›n gerçeklikle do¤-
rusal bir iliflki kurmamas›, okuyu-
cunun yorum alan›n› s›n›rs›z bir bi-
çimde geniflletir ve bu da çok an-
laml›l›¤›n oluflmas›n› sa¤lar. Buna
ek olarak, sembolik potansiyeller
metni oluflturma sürecinde yazara
omniscient (ombdusman) olma nite-
li¤i kazand›r›r. Örne¤in, ’Patafizik
bir öyküde yer alan bir karakterin
zihninden geçen düflünce say›s› ya-
zar için bilinebilir bir fleydir ve yazar
metnini olas› bir eksilme üstüne ku-
rabilir. Önemli bir baflka nokta ise,
’Patafizik yöntemin yokluk kipi üs-
tünden anlat›lar oluflturulmas›na
olanak vermesidir. Buna göre bir
öyküdeki kahraman›n bütün bir ya-
flam› bir tür anti-eylem üstüne ku-
rulabilir.
Jarry’nin dehas›n›n bir ürünü olan
NotosÖykü 115
 Gestes et opinions du docteur Faus-
’PATAF‹Z‹K TER‹M‹ troll, pataphysicien ’Patafizik edebi-
yat›n en yetkin örne¤idir. Doktor
Alfred Jarry taraf›ndan oluflturulan Patafizik teriminin tam olarak ne
Faustroll öznelinde bir kifli tasviriy-
anlama geldi¤i konusunda belirsizlik söz konusudur. Basit bir cinas le bafllar kitap; fakat bu, klasik tas-
görünümünden kaç›nmak amac›yla apostrof ile birlikte kullan›lan virleri aç›kça alaya alan, karmafl›k
’Patafizik terimin anlam›yla ilgili olarak, pâte à physique (fizik ha- bir matematiksel ifllemle Doktor Fa-
muru), pas ta physique (senin fizi¤in de¤il) ve patte à physique (fi- ustroll’ün vücut ölçülerini veren ve
zik aya¤›) fleklinde çeflitli aç›klamalar mevcuttur. Farkl› anlamlara günlük hayat›n›n ilginç ayr›nt›lar›y-
gelmekle birlikte Frans›zca olarak okundu¤unda “patafizik” sesini la devam eden tam anlam›yla
veren bu ifadelerin, Patafizi¤in tan›m› itibariyle, son tahlilde fizik bi- ’Patafizik bir tasvirdir. Kitap, Patafi-
limine dair ironik bir kullan›m oldu¤u aç›kt›r. zi¤in tan›mlan›p kural ve ilkelerinin
saptanmas›yla ve patafizikçi Doktor
Faustroll’ün s›ra d›fl› bir dünyada
’PATAF‹Z‹K KOLEJ‹ deniz yoluyla Paris’ten Paris’e yapt›-
Patafizik Koleji, 1948 y›l›nda Emmanuel Peillet taraf›ndan kurulan ¤› s›ra d›fl› bir yolculukla devam
ve Raymond Queneau, Jean Ferry, Boris Vian, Jean Mollet ve Luc eder ve Tanr›’n›n yüzölçümüyle ilgi-
Étienne gibi isimlerin öncülük etti¤i bir sanat ve edebiyat hareketi- li karmafl›k bir hesaplamayla son
dir. Kendine özgü bir hiyerarflik sistem oluflturan Kolej, yukar›dan bulur. Doktor Faustroll’ün ’Patafizik
afla¤›ya Küratör, Ast-Küratör, Proveditör, Satrap ve Naip olarak s›ra- evreninde, nesnelere atfedilen kon-
lanan üyelerden oluflur. Doktor Faustroll, Patafizik Koleji’nin daimi vansiyonel nitelikler yerlerini istis-
ve azledilemez üyesidir. Ancak, Patafizik düflüncenin ruhuna uygun nai bir bak›fl aç›s›yla ortaya ç›kar›lan
gizil niteliklere b›rak›r. Ayn›
olarak, keyfi bir biçimde oluflturulmufl bir yönetim sistemidir bu.
biçimde, sembolik potansiyeller bi-
Üyelik s›fatlar› semboliktir ve Patafizik alan›nda önemli çal›flmalar
linmezli¤in yerini al›r ve her fley bel-
yapan kiflilere verilir; bu s›fatlar› karfl›lamak üzere üretilmifl çeflitli
li bir de¤erle ifade edilebilir hale ge-
amblemler söz konusu kifliler taraf›ndan tafl›n›r. Patafizik Koleji’nin lir. Böyle bir evrende, bir insan›n
temel amac›, baflta Alfred Jarry’nin eserleri olmak üzere, yap›lan Pa- vücut ölçülerinin belli bir atomal
tafizik çal›flmalar› derlemek ve yay›mlamakt›r. Patafizik alan›nda ye- de¤eri vard›r. Cisimlerin belli bir
ni çal›flmalar yapmak, bu alanla ilgili isimleri bir araya getirmek Ko- merkeze do¤ru düflüflünden söz
lej’in di¤er önemli ifllevleri aras›ndad›r. Man Ray, Joan Miró, Jean edilmez, ancak merkezin cisimlere
Dubuffet, Eugène Ionesco, Max Ernst, Jacques Prévert gibi isimler do¤ru yükseliflinden ya da merkez
Kolej’in di¤er üyelerinden baz›lar›d›r. Sonralar› uluslararas› bir olu- ile cisimler aras›nda yer alan bofllu-
flum haline gelen ve ‹talya, ‹spanya, ‹ngiltere ve Hollanda gibi ülke- ¤un son bulmas›ndan söz edilir.
lerde temsil edilen Patafizik Koleji 1975 y›l›nda çal›flmalar›na son Docteur Faustroll, bu alanda bir
vermifl, ancak 2000 y›l›nda kap›lar›n› yeniden açm›flt›r. ilk olmas›na ra¤men, ’Patafizik ede-
biyat›n tafl›d›¤› yüksek potansiyeli
ve ondaki özgünlü¤ü görmemizi
’PATAF‹Z‹K TAKV‹M sa¤lar. ’Patafizikle örülmüfl bu eser,
Patafizik Takvimi, Alfred Jarry taraf›ndan oluflturulmufl ve ilk olarak, ayn› zamanda d›flar›daki gerçekli¤e
1899 tarihli L'Almanach du Père Ubu, illustré adl› çal›flmada, Ubu yönelik hoflnutsuzlu¤u dile getirir.
Baba’n›n Takvimi bafll›¤›yla yay›mlanm›flt›r. Ubu Baba’n›n kiflisel Her fleyden önce, ’Patafizik, niteli¤i
zevkine göre düzenlenen bu takvimle birlikte, 8 Eylül 1873 tarihin- itibariyle yads›may› ve reddedifli ifa-
den itibaren (Alfred Jarry’nin do¤um tarihi) Patafizik Ça¤ bafllar. de eder. Metnin bütününe yay›lan
Takvim 13 ayl›k bir zaman diliminden oluflur (Absolu, Ha Ha, As, gerçeküstücü ve absürd yaklafl›m bu
durumun bir göstergesidir. Jarry,
Sable…). Gün ve ay isimleri Jarry taraf›ndan uydurulmufltur; belirli
yaratt›¤› s›ra d›fl› dille, insanlar›n
gün ve haftalar bütünüyle yeniden oluflturulmufltur. Ancak Patafizik
dünyas›n› alaya al›r. ‹nsanl›¤a hük-
Takvim Jarry’nin ölümünden uzun y›llar sonra kullan›lmaya bafllan- meden kurallara ve de¤erlere yöne-
m›flt›r; 1948 y›l›nda Patafizik Koleji taraf›ndan yürürlü¤e konulmufl- lik, abart›l› ve gülünç bir üslupla ifa-
tur. Takvim patafizikçiler taraf›ndan bugün de kullan›lmaktad›r. Bu- de edilen keskin bir elefltiridir bu.
na göre bizler bugün Patafizik Ça¤’›n 135. y›l›nda bulunuyoruz. Kendilerini Jarry’nin takipçisi olarak
gören birçok edebiyatç› ve sanatç›-

116 NotosÖykü
n›n eserinde, bu hoflnutsuzlu¤u dile
getirmede Patafizi¤in sundu¤u s›n›r-
s›z olanaklar› görmek mümkündür.
Bu kiflilerin üyesi oldu¤u ’Patafizik
Koleji’nin yap›s› bile bunun en so-
mut göstergesidir.
’Patafizik ülkemizde neredeyse
hiç bilinmeyen bir alan. Bu konuyla
ilgili teorik çal›flmalar olmad›¤› gibi,
edebiyat alan›nda ya da sanat›n her-
hangi bir dal›nda ’Patafizik nitelikte
eserlerden söz etmek de pek müm-
kün de¤ildir.
Bununla birlikte, özellikle fliir tü-
ründe oluflturulan metinlere bak›l-
d›¤›nda, pek çok yerde ’Patafizik bir
dile ya da ’Patafizik unsurlara rastla-
mak mümkündür. Bunun nedeni,
bir ifade biçimi olarak fliirin imgesel
yönünün çok güçlü olmas›d›r, diye-
biliriz. Çünkü etkili bir ifade yarat-
ma amac›yla oluflturulan imgeler
anlam› dolay›mlamaktad›r ve bu
durum ’Patafizik nitelikte anlat›mla-
r›n ortaya ç›kmas›na olanak ver-
mektedir.
Öte yandan, ’Patafizik bir olgu
olarak biliniyor denemez; dolay›s›y-
la bu türden anlat›mlar ço¤unlukla
bir tesadüften ibarettir ve böyle un-
surlar içeren eserler veren flairlerde
’Patafizik bir metin oluflturma çaba-
s› söz konusu de¤ildir. Ancak,
’Patafizik Koleji’nin de belirtti¤i gibi,
’Patafizik hayat›n her alan›ndad›r ve
önemli olan onu fark etmektir. Bu
aç›dan bak›ld›¤›nda, herhangi bir
yazar›n ya da flairin bir tesadüf so-
nucu da olsa bunu yakalam›fl olma-
s› oldukça mümkün ve hatta kaç›-
n›lmazd›r. Bu ba¤lamda, Patafizi¤e
yönelik bilinçli bir çabadan söz ede-
memekle birlikte, edebiyat›m›zda
Edip Cansever, Turgut Uyar, Orhan
Veli ve Nâz›m Hikmet gibi büyük
flairlerin baz› fliirlerinde ’Patafizik
mant›¤›na uygun dizelere rastlayabi-
liyoruz. Bu yönde araflt›rmalar ya-
p›lmas› durumunda, edebiyat›m›z-
daki gizli ’Patafizik yönlerin ortaya
ç›kar›lmas› mümkündür. c

ÜNLÜ PATAF‹Z‹KÇ‹LER ri taraf›ndan tafl›nan rozetlerin seri olarak üretile-

Patafizi¤irn kurucusu: Alfred Jarry
1873 y›l›nda Fransa’da do¤du. On befl yafl›ndayken,
okuldaki bir ö¤retmeninden esinlenerek Kral Übü
adl› tiyatro oyununun ilk biçimini yazd›. Daha son-
ralar› yeniden ele al›nan yap›t 1896 y›l›nda Paris’te
sahnelendi. Topluma ve insanlara yönelik alay do-
lu, keskin bir elefltiri içeren, gerçeküstücü ve ab-
sürd tiyatronun ilk örne¤i ve baflyap›t› olarak kabul
edilen bu oyunla Alfred Jarry bu iki edebiyat ak›m›-
n›n öncüsü oldu. 1898 y›l›nda, Gestes et opinions du
docteur Faustroll, pataphysicien adl› yap›t›n› yazd›.
Patafizi¤in ilk kez tan›mland›¤› bu kitap Patafizik
edebiyat›n baflyap›t›d›r. 20. yüzy›lda yarat›lan Pata-
fizik ekolün ve 1948 y›l›nda kurulan Patafizik Kole-
ji’nin kutsal kitab› olarak kabul edilir. fiiir, roman
ve tiyatro alan›nda eserler veren Alfred Jarry, tüber-
küloz nedeniyle, 1907 y›l›nda öldü. Ard›nda, 20.
yüzy›la damgas›n› vuran birçok sanat ak›m›na kay-
nakl›k eden, yüzy›l›n en önemli adlar› aras›nda yer
alan birçok sanatç› ve edebiyatç›y› etkileyen s›ra d›-
fl› bir düflünüfl ve eflsiz yap›tlar b›rakt›.
Boris Vian
1950 y›l›nda Patafizik Koleji’ne girdi. 1953’te satrap-
l›¤a yükseldi. Kolej için Patafizik nitelikte pek çok
metin yazd›. Tanr›’n›n matematiksel de¤eriyle ilgili
çal›flmalar›nda, Tanr›’n›n 0 say›s›na eflit oldu¤unu
gösteren hesaplamalar yapt›. Patafizik Koleji üyele-
bilmesi amac›yla kullan›lan Gidouillographe adl›
makine ve caz müzik çalmak üzere kullan›lan, alko-
lün ve müzi¤in verdi¤i sarhofllu¤u birlefltiren Pia-
nocktail adl› ayg›tla ilginç bulufllara imza att›.
Raymond Queneau
1950 y›l›nda Patafizik Kolejine üye oldu. K›sa süre-
de satrapl›¤a yükseldi. Patafizik nitelikte çeflitli ça-
l›flmalar yapt›. Matematiksel ifllemlerin rüzgârdan
etkilenme olas›l›¤›n› bulmaya dayanan çeflitli he-
saplamalar yapt›; örne¤in 2+2 = 4 iflleminin 2 = 4
olarak hesaplanabilece¤ini kan›tlad›. Frans›z dilin-
deki fiil çekimleriyle ilgili alternatif kal›plar olufltur-
du. Patafizik düflüncenin kaynakl›k etti¤i Oulipo
edebiyat ak›m›n›n kurucular› aras›nda yer ald›.
Jean Mollet
1951 y›l›nda Patafizik Kolej’ine girdi. 1953 y›l›nda
Satrap unvan›n› ald›. Alfred Jarry ile bire bir tan›fl›k-
l›¤› olan tek üye olmas› nedeniyle, 1959 y›l›nda, Bo-
ris Vian’›n önerisi üzerine Raymond Queneau tara-
f›ndan Ast-Küratör olarak seçildi (Küratörlük Patafi-
zi¤in kurucusu olan kiflilere verilen bir unvand›r;
buna göre as›l Küratör Doktor Faustroll’dür). Pata-
fizik Koleji’nin yaflayan duayeni olarak kabul edilen
Mollet, Kolej’in alt-komisyon sisteminin oluflturul-
mas›nda öncü oldu. Mollet’nin Kolej’de bulundu¤u
y›llar Kolej’in en verimli dönemi olarak kabul edilir.

NotosÖykü 117
 PATAF‹Z‹K MET‹NLER

ÖZCAN DO⁄AN
En fiinua Ki ‹nyor Tu

Zaman›n ötesinden sarkan bir gündü; ayd›nl›kla bo¤uflan bir karanl›k bitmeye bafll›-
yordu. Say›s›z çocuk ölüsü yafl›nda bir adam, yüzünde ifllenmifl ipeksi bir karalt›yla ad›m-
l›yordu. Eritilmifl demirden icat edilmifl keskin bir kütle elinde giderek a¤›rlafl›rken, serin
bir iklimde kufllar sonbahara haz›rlan›yordu.
Müstakbel ölülerden oluflan bir kalabal›¤› yararak ilerledi adam; evvel zaman a¤açla-
r›ndan arta kalan kanl› bir platformda att› son ad›mlar›n›. Yüzü korkuyla y›kanm›fl küçük
bir insan duruyordu karfl›s›nda. Bir gün akflam olurken, isimsiz bir y›ld›z uzaklarda son
kez parlarken, bu¤daydan bozma sar› s›cak bir yuma¤a uzanan elleri yüzünden, flimdi ay-
r›lacakt› bafl› gövdesinden.
Elleriyle kalabal›¤a emretti adam; sessizlikle ferahlad› gökyüzü. Sonsuzlu¤a uzanan k›-
sac›k bir anda hapsedildi zaman: Ads›z bir ülkede çocu¤unu emzirdi bir anne; uzak co¤-
rafyalarda derilerini de¤ifltirdi y›lanlar; umuda yolculuk ederken s›rt›ndan vuruldu bir ka-
çak; Amazon’da yafll› bir a¤aç kederinden y›k›ld› yavafl yavafl. Ve ölümüne a¤layan bir fla-
ir ayr›l›rken bu dünyadan, bembeyaz bir zemine harflerle yans›yan yaflamama hükmü,
keskin bir a¤›zla sapland› boynuna küçük insan›n. Kalbinden akan k›z›l sular kar›flt› top-
ra¤a ve gözlerinde donup kald› tüm eflya. Yaflamaktan gelen elleri hiçbir fley bilemeyecek-
ti art›k.
Hiçli¤e kar›flan bütün öbür fleylerle birlikte yok olup gitti küçük insan. Zaman›n ötesi-
ne uzanan bir sabah bafllad› ölmeye ve yüzy›llar sonra ölmeye devam ediyor hâlâ.

Kral Übü
MEHMET SÖZER
Çamafl›r

Vücutlar›m›z› göstermemek için toplanm›fl tarla mahsulleri fazlaca su içeriyordu. Ha-

van›n nemini art›rabilmek için balkon iplerini giysilerle yerçekimi aras›na koydu¤umda
eylemi bütünlefltirecek basit yayl› sistemi, yeryüzü çekiverdi.
Ya¤muru engelleyen plastik örtüden ç›kan ses –kulaklar›ma var›ncaya kadar milyon
kez atmosferde emilmifl olmas›na ra¤men– vücudumun büyükten küçü¤e s›raland›¤›nda
hep sonuncu olan üç kemi¤ini birer birer titretti¤inde irkildim. Sondan önce güneflle
aramda olan tüm o opak varl›klar kayboluverdi; küçülen yaln›zca gözbebeklerim de¤ildi.
Ifl›¤›n yard›m›yla balkonuma uzayan a¤aç beni perspektifte bir derece daha küçültmüfltü.
Günefl bana arkas›n› döndü¤ünde art›k yeni sesler iflitmemin zaman› gelmiflti.

118 NotosÖykü
 IfiIK SAPMAZ
Tekerrür

Geçmeme s›ras› bize geldi¤inde, yön veren mekanizman›n önündeki koltukta de¤il-
dim. Bir sokak serserisinin genç bir bayana kibar davranmad›¤› bir anda, yerden bir kar›fl
yüksekteki insanlar, biri yavafllamayan, öbürü ilerlemeyen iki sistemin iç içe geçifllerini
gördü. Art›k bu iç içe geçmifl sistemin parças› olmad›¤›m bir yerde, öksürüklerin aras›n-
dan titreflerek geçirilen yata¤›mda rahat de¤ildim. K›ll› hayaletlerin aras›nda ne arad›¤›m›,
insan›n içini kar›flt›ran yeflil sümüksü varl›klar› görünce biraz anlad›m. K›ll› hayaletler,
“ameliyathane öylece kals›n” demiyordu. Bir anda, tüm vücudumu saran ›fl›k daireleri hü-
cuma geçiverdi. Beyaz büyük a¤›zl› yeflil bir adam, kendisine benzeyen efl varl›klar›n ara-
s›ndaki koluma, küçük, uzun ve sivri bir musluk saplad›. Birkaç metre alt›mda varl›¤›n›
hissetti¤im büyük kutu ba¤›rmaya bafllad›¤›nda duvarda benim resmim yoktu. Gözlerimi
tafl›yan vücudumu çevirmeden bakt›¤›mda, öbür elimi tutamayan kiflinin sevgilim oldu-
¤unu anlad›m.
Gelece¤e 0,25 y›l yaklaflm›flt›k. Bir Meksikal› Amerika’ya kaçmak isterken yakaland›-
¤›nda, henüz bir kolumu sokmufltum ceketime. Ben öbür kolumu sokana kadar Meksika-
l›y› yarg›lay›p hapse atacaklard›. Birbirinin alt›na s›ralanm›fl genifl ve dar mermerleri afla-
¤›ya do¤ru takip ettim bir süre. Yolun yar›s›ndan sonra, iki yan›mdaki duvarlar arkamda
kalmaya bafllam›flt›. Kaslar›m için oksijen depolayan ci¤erlerime ayd›nl›¤›n zerrecikleri gir-
meye bafllam›flt› ki, sevgilim, “Hadi,” dedi. Bu fleyi bir yerden hat›rlam›yor de¤ildim. Fark-
l› düzenekteki benzer bir sistemdi bu. Sisteme dahil oldu¤um yer ile ayr›ld›¤›m yerin ara-
s›nda yaklafl›k 8000 ad›m vard›. Ayr›ld›¤›m noktada, bana 20 metre, arkamdan bana do¤-
ru havlayan köpe¤e 10 metre mesafedeki karmafl›k yap›ya do¤ru döndü¤ümde, sahipsiz
metal parçalar› ve hayat da¤›tm›fl materyaller art›k arkamda kalm›flt›. Karfl›mda iç içe geç-
mifl bir sistem ve haf›zamdan seçmece foto¤raflarla bir kez daha bakt›m dünyaya. Kirpik-
lerimi birleflirdim ve yaflam›yor olmad›¤›ma flükrettim.

NotosÖykü 119
 A. OZAN MARAKO⁄LU

Karn› Delik

“K
AÇ KERE SÖYLED‹M fiU MASAYI, fiU ODAYI TOPLAMA D‹YE. DO-
kunma dedim defalarca sana fluraya... Kaç kere... Üff... Öykülerimi bu-
lam›yorum! Yaz›lar›m nerede?! Daktilomu masadan kald›rma dedim sa-
na defalarca!”
Yata¤›n alt›na sonra dolab›n ard›na bakt›m. Orada iflte... Siyah tafl›-
ma kutusundan ç›kard›m yaz› makinesini. Yazd›m, yazd›m... Ayg›t gümbürdedi, makine-
li tüfek misali kustu tang›r tang›r. Sayfan›n ortas›na bile gelmediydim. H›fl›mla söktüm kâ-
¤›d›! Buruflturdum. Buruflturdu¤umu bir di¤eri takip etti. Birkaç tane böyle sürüp gitti.
Yazmay› b›rakt›m. Kitaplar› kar›flt›rd›m. Ak›l Ça¤›... Siyah-Beyaz... Yazarlar Hakk›nda 40
Klifle Öykü... Her fley sözüm ona o kadar düzenli, o kadar tiksindirici, o kadar hastal›kl›
göründü. Midem ekflidi. Ö¤ürdüm. Asit!
Bu roman bir türlü bitmeyecek. Belki yar›m kalm›fl bir öyküye devam etsem? Nerede
bu k⤛tlar? Hay›r... Art›k içimden yazmak bile gelmiyor. “Edebiyat, insanlar› mutlu k›l-
mad›kça neye yarar?” Acaba? Mutluluk? Belki riyakârl›k... Evet, yazarken yapt›¤›m fley ay-
n› kafada iki surat› birden tafl›mak. Bu roman›n sonunda k›z›n ölmesini istiyorum. Bu ro-
mandan hiçbir kad›n sa¤ ç›kmamal›!
Odadan d›flar› ç›kt›m. Tafl zemin. So¤uk. Ad›m att›kça üflüdüm, midemle yüre¤im ara-
s›nda bir yerde bir öfke ›s›nd›. ‹çerideki odaya yürüdükçe televizyonun sesi yaklaflt›. fiu
aptal yerli dizilerden birini izliyordu. “Yine bu salak fleylere mi bak›yorsun? Al eline bir ki-
tap oku da belki flu ifle yaramaz hayat›nda bir fley ö¤renirsin!” O an içim ona karfl›, kendi-
me ve her fleye karfl› bir nefretle doldu. Sövdüm: Sürtük, cahil, orospu, salak, beyinsiz...
Bu sefer ileri gitti¤im muhakkak. ‹nsan sevgilisine böyle dememeli. Ba¤›rd›: Hayvan,
afla¤›l›k, adi, bok... Gözünden bir yafl süzüldü. Yere çöktü ve sustu. Uzun süre öyle kald›.
Bitse flu sessizlik. Bir fleyler demeliyim. “Allah›n belas›... A¤lama yine! Seninle arkadafl ol-
maya çal›fl›yorum. Senin o içi kof fl›rf›nt›lardan biri haline gelmemen için çabal›yorum!”
A¤lad›. Sessiz, suskunca... Eliyle a¤z›na bast›rarak h›çk›r›klar›n› geri iteledi. A¤z› araland›:
“Sevgilim... ben... biz...” Ba¤dafl kurdu¤u yerden emekleye emekleye paçama geldi, yap›fl-
t›. “Sevmiyorsun beni, öyle mi? Nefret ed... ” E¤ildim. Ellerini tuttum. Yüzüme sürdüm.
Burnumu burnuyla tokuflturdum. T›pk› Eskimolar›n yapt›¤› gibi... Baflparma¤›mla gözyafl-
lar›n› sildim. Bu k›zla ne iflim var benim? Duda¤›na bir buse kondurdum. Islak yüzüyle
gülümsedi. Burnunda bir damla... Gülümsedim. Öptüm bir kez daha. Bu k›zla ne iflim var
benim? Aya¤a kalkt›m. Kalkarken dizimden çat›rt›ya benzer tuhaf bir ses ç›kt›. Gözlerini

120 NotosÖykü
 A. Ozan Marako¤lu,
(1982) hukuk e¤itimi
ald›. Ço¤unlu¤u kur-
macalardan oluflan
metinleri altzine’de
yay›mland›. ‹Ü Adli
T›p Enstitüsü’nde
“Edebiyat Yap›tlar›
Aç›s›ndan Müsteh-
cenlik Suçu ve Bilir-
kiflilik” konulu lisan-
süstü tezini tamam-
lamaya çal›fl›yor.

sanki bu c›l›z sese açt›. Dizlerime bakt›. Boynuma bakt›. Ellerime, bileklerime bakt›. Seni
sevmiyorum.
Onu paçamdan, yenimden silkeleyip mutfa¤a yöneldim. Buzdolab›ndan bir üçgen pey-
nir... Konya¤› buzdolab›na koymufl! Bir yudum kalm›fl zaten. Diktim son zerresine kadar
bafl›ma, son s›v›c›¤› da dilimin üstüne sallad›m. So¤uk konyak! Yak›yor yine de. Kola var.
Üçgen peyniri dilimin alt›nda eritirken büyük kola fliflesinden biraz içtim. Âdemelmam›n
yukar› afla¤› devindi¤ini duyumsad›m. Midem guruldad›. Asit... Bir yang›... Çay içmek is-
tedim. Çaydanl›¤a su koydum, oca¤›n mavi alevine hayran hayran bakakald›m. Pisbo¤a-
z›n tekiyim!
Belki baflka türlü olabirdi. Duygu’yla farkl› idi. Ondan öncekiler? Ya sonrakiler? Yine
de... fiimdi daha m› iyiyim? Daha iyiyim herhal. Arkadafl dediklerim de yakalar›n› kurta-
ramad›. Evlendiler. Hemen hepsi. Benim sonum çok farkl› gözükmüyor. Keflke gecesibir-
lik seviflmelere verseydim kendimi. Daha kolay olurdu. Bu... Bu ne? ‹liflki mi bu? Kendi
kendime dua eder gibi m›r›ldand›m: Sürtük... Cahil... Beyinsiz... Fahifle... Amin!
Hayat›m› altüst ettim! Duygu... Belki de flimdiye üniversiteden afla¤›l›kça kovulmam›fl
olurdum. Bana ne katt›? fiimdi daha m› iyiyim? Evlenmekten korkuyorum. Onunla evlen-
mek ya...? Onunla evlenseydim ne olurdu? ‹sterdim.
Mutfa¤›n aç›k kap›s›nda belirdi yal›nayak. Bafl›n› dayad› duvara. Bir fley dedi, iflitme-
dim. Üstelemedim de... Bir zaman sonra nedense ilgileniyormufl gibi yapmak gere¤i duy-
dum. “H›mm?” “Hamileyim...” Hamile... H›mm... Hamile?! Bir hissizlik ân›. Bafl dönmesi.
Bir saniye, bir saniye! Hamilelik... Çocuk... Mama... Bez... Pudra... Baba... Kürtaj! Makul
bir yan›t! “Kürtaj için bir doktor tan›d›¤›m var. Sorun olmaz” Tamam... Bu ifli de çözdük.
Yüzüme bakt›. Bafl›n› önüne e¤di. Bir sessizlik oldu. Ben anlamad›m. Her fley çözülmüfltü
ya? “Ben do¤urmak istiyorum.” Önümde duran çaydanl›kta kaynayan su bafl›mdan afla¤›...
“Nas›l yani? Niye ki?” Yine a¤lama ne olur! “Be-ben istiyorum iflte bebe¤i.” Allah kahret-
sin! Golü yedim bu sefer. Futboldan nefret ederim bi’ de. Kuflkusuz baflka bir spor dal› flu
an içinde bulundu¤um durumu daha fallik ça¤r›fl›ml› imgelerle anlatmaya yetmez. Ne ge-

NotosÖykü 121
 rek varsa...
Niçin bunu yap›yor? Umudu tükendi. Biriyle evlenmesi gerek art›k. Hay›r, bu de¤il. ‹s-
tese çok kiflinin bafl›n› yakabilir. Genç, henüz benim gibi karta kaçmam›fl. Karta kaçma-
d›m gerçi. Öyle mi, peki neden bütün arkadafllar›n evli? Organon’u yeniden gözden geçir-
mem gerek. Belki o zaman mant›k çözer kimi ufak çeliflkilerimi. Peki de¤ilse, o zaman?
Bana âfl›k oldu. En kötü olas›l›k!
“Bebe¤i kabullenmezsem ne olacak?” Duralad›. “Kendim büyütürüm. Belki baflkas›
ile...” A¤z›n›n kenar›ndan salya gibi bir fley akar oldu. fiahadetparma¤›yla duda¤›n›n kena-
r›na bast›rarak engelledi. Sen kendin daha çocuksun! “Peki,” dedim. “‹stemiyorum bebe-
¤i.” Bakm›yor bana. “Haz›r olmad›¤›n için mi?” “Hay›r. Senin bebe¤in oldu¤u için.” Elini
a¤z›na bast›rd›. H›çk›r›klar›n› bo¤du. Yine de avucundan tafl›yorlard› iflte. fiafl›rmama ra¤-
men a¤z›mdan ç›kanlar sayg›nl›¤›m› biraz olsun korumaya çal›flt›: “Durumu kabullenme-
ye çal›fl ve içeride a¤la lütfen.”
Çay demini ald›. Bir fincan› doldurdum. Odama gittim, kap›m› özenle kapad›m. Mü-
zi¤i açt›m. Radyoda Ravi fiankar çal›yor. fiimdi raga havamda de¤ilim. Söndürdüm radyo-
yu. Albümlere bak›nd›m. Mavi Sakal’da karar k›ld›m. “Aflk öldü”, h›zl› parça! Daktilo ba-
fl›na geçtim. Bu sorun da çözüldü¤üne göre rahatça yazabilirim. Keflke bilgisayarda yaza-
bilsem. Pek çok dertten, en az›ndan k⤛t israf›ndan kurtulmufl olurdum. Daktiloya k⤛t
yerlefltirdim. Bembeyaz sayfay› dölleyece¤im ve bundan öyle gürbüz yarat›lar ç›kacak ki
kürtaj akl›m›n ucundan bile geçmeyecek.
***

Olmuyor! Belki kad›n hamile kalsa... Sonra bebe¤i ald›rmas› gerekse? Veya çocuk öl-
se? Öldürse? Belki do¤duktan hemen sonra... Bir infantisit... Güzel bir metin ad› olabilir,
evet! Çocuk da k›z olmal›. Belgeselde mi izlemifltim? ‹lk do¤an k›z çocu¤unu öldürürler-
mifl ya... Eski Ortado¤u’da m›? Hâlâ yaparlar m› böyle fleyler? Bu birbirine bakan iki ayna-
y› k›rmak gibi. Birbirine bakan iki rahim... Sonsuzlu¤u parçalamak! Kad›n›n do¤urganl›-
¤›n›n etraf›na bir çit çekmeli ki bu yaratma kudreti 盤r›ndan ç›kmas›n. Bir karantina gi-
bi... Bilgisayar virüslerini özel bir dosyada kapal› tutmak gibi... Kad›n bir virüs! Bir kan-
ser! Rahim bu kansere aç›lan kara delik, bir içbükey ur! Bu uru kesip atmam gerek!
Üff... Ne yap›yorum ben? Belki dedikleri safsata de¤il. Yaz›lacak her fley yaz›ld› ve biz
yinelemekten baflka bir fley yapm›yoruz. Yata¤a uzand›m. Bir cigaral›k tellendirip kolumu
bafl›m›n ard›na s›k›flt›rd›¤›m halde tavana uçuflan dumanlar› seyrettim. Karanl›kta duman-
lar aç›k renkte görünüyor. Beyaz bir duvara karfl› içerken de daha koyu renkli. Tavana bofl
bofl bakt›m. Do¤ruldum. Lava lambas›na bakt›m. K›rm›z› k›rm›z› öpücükler gönderdi ba-
na. fi›r›ngan›n içindeki renksizli¤e kar›flan flu yo¤un k›rm›z›l›k gibi. Löp löp, böyle kan gi-
bi. Tuhaf fley. Filmlerde falan ceninleri gösterirler. Sa¤l›kla ilgili geliflmeleri veren haber-
lerde de hani... Oradaki do¤mam›fl bebecikler de böyle k›rm›z› k›rm›z›d›r. Böyle kanl›
kanl›... Lava lambas› gibi kafalar› k›çlar›ndan ayr›l›yooor sonra rahim tavan›na çarp›yooor
sonra geri geliyoooor, bedenleriyle yeniden bulufluyooor. Ne-gü-zel-o-lu-y-o-o-o-r... Böy-
le yaflayabilirim ömür boyu. Böyle bir odada, kimseye gereksinim duymadan... Cigaral›¤›
küllü¤e koydum, uykum geliyor. Yang›n ç›kmas›na ye¤dir beynimin dumanlanmamas›.
Küllükten uzayan dumana bakt›m. Bir bebek oldu. Kocaman kafal›, minicik bedenli bir
bebek. Sünnetsiz çüküyle bir o¤lan. fiimdi domald› o o¤lan ve tersten vajinas›n› gösterdi:
bir erdifli! Bebek tekrardan duman oldu ve burnumdan içeri süzüldü. A¤z›m› açt›¤›mda
duman yoktu bile. Bedenim emmiflti canavar›.

122 NotosÖykü
 ***

Uyand›m. Bir buçuk saat geçmifl! fiekerleme için ideal süre. Bafl›m a¤r›yor biraz. Boy-
numu do¤rultmaya çal›flt›m. Can›m yand›. En iyisi gövdeden dikelmek. Vücudumu erek-
te ettikten sonra kendimi bir zeker veya ilk Homo Erectus olarak hayal ettim. Bir zeker ya- “Suskunlu¤u
rarl›d›r denilebilir. Homo Erectus da evrimin içindeki belki ilk devrimcidir. O da yararl›-
d›r. Benim dikelmemin ise bana yarar› yok. An›msad›m! Bir buçuk saat öncesindeki kafa
geçmek bil-
kurcalayan mesele! Bu ifli çözmeliyim. fiekerlemenin yaratt›¤› etki olumlu. Daha iyi düflü- medi. E¤il-
nebiliyorum flimdi. Kendim gibi, ‘ben’ gibi t›pk›... Mutfa¤a yöneldim. Hapiste yaflayabilir- dim, öptüm.
dim. Yaln›zca kitap, yaz› makinesi ve yiyecek-su... Art›k bir difli özlemim de olmad›¤›na ‘Evet,’ dedi
göre... Evet! Ömür boyu bir hücrede yaflayabilirim. Yeter ki bana okuma ve yazma imkâ-
sadece.
n› verilsin. Bir de kafam›n içinde bana ›st›rap çektirecek hiçbir tak›nak, hiçbir saplant› kal-
mas›n. Evet yapaca¤›m. Bugün bütün tak›naklar›mdan, bütün geçmifl hayat›mdan kurtu- Mutluydu.”
lup ayn› eylemle hapsin yolunu boylayaca¤›m. Bir yerde okumufltum sanki, canavarca his-
le ifllenen cinayetlere daha fazla ceza veriliyormufl. Öyleyse ben de öyle yapaca¤›m. Gebe
bir anneyi bile bile öldürmek için daha da fazla ceza... Ne âlâ!
Mutfak çekmecesini açt›m. B›çaklardan en büyü¤ünü seçtim. Piçinle gebereceksin! Ço-
cu¤um onu içinden sömürürken bütün gücümle tekmelemek isterdim karn›n›. Rahim
olan Allah’›n ad›yla... Rahm’i bir b›çakla deflmek isterdim. Televizyon sesine do¤ru yönel-
dim. Yine koridorun tafl zemininin so¤uklu¤unu duyumsad›m ayak tabanlar›mda. Bu se-
fer yüre¤ime dahi taflan bir s›cakl›k. ‹çimde kabaran bir kek var. Klifle! Hayat›mda hiçbir
eylemim öncesinde bu kadar coflkulu olmad›m.
Odan›n içine girdim. Yerde, minderin üzerinde, s›rt› bana dönük ve yine ba¤dafl kur-
mufl vaziyette. B›ça¤› kald›rd›m... Ve h›zla indi b›çak geri. Omzuna de¤dim: elimle... Sak-
lad›m b›ça¤›, görmedi. Yaln›zca yüzüme bakt›. Ne kin ne sevgi ne baflka bir fley... Yüzü ga-
ripsenecek derecede hissizdi. Yine de hissiz bir surat›n yaratmas› gereken korkuyu yarat-
maktan çok uzak, çok masum. Benden i¤reniyor yahut benim kendisinden i¤rendi¤imi
düflünüyor gibi. Karn›na bakt›m. Tuhaf fley, bir fley belli olmuyordu karn›na bak›nca. O
an yapmak gerekeni bildim. B›ça¤› görmesini sa¤lad›m. B›ça¤a bakt›. Duda¤› titredi ama
bundan gayri bir ürkü belirtisi de göstermedi. An›msad›¤›m kadar›yla kad›nlar cinayetler-
de, erkeklere nazaran daha çok b›çak kullan›yorlarm›fl. Bir fallik imge daha! Dikelmifl çük
benzeri bir aletle, cinai hazza daha rahat ulafl›yorlar herhalde. Demek ki bir z›b›k, ifl bilir
kad›n›n elinde dünyan›n en tehlikeli silah›!
B›ça¤› tutan kolumu bofllu¤a b›rakt›m. Kolum afla¤› salland›. “Tamam,” dedim. “Senin-
le evlenece¤im.” Yüzüme ayn› hissizlikle bakt›. Bir tek o ince duda¤› oynam›flt›. Da Vinci
görseydi bu surat›, flaheserinden utan›rd›. “Bunu çocuk için de¤il, seni sevdi¤im için ya-
paca¤›m. Seni her fleyden çok seviyorum, biliyorsun bunu. T›pk› benim en sevdiklerime
en çok ac›y› çektirdi¤imi bildi¤in gibi. fiimdi söyle, sen de evlenmek istiyor musun benim-
le?” Derler ki, yalan kimi zaman en büyük erdemdir. Oysa ben tiksinirim erdemden. Ya-
n›t›n› bildi¤im halde söylemesini bekledim. Suskunlu¤u geçmek bilmedi. E¤ildim, öptüm.
“Evet,” dedi yaln›zca. Mutluydu. Bir buse de yana¤›na kondurup kalkt›m. “Yaln›z flimdi
beni rahat b›rak. Odama gidip yazaca¤›m.” Demedi bir fley. Ellerimi tuttu. Yana¤›na bas-
t›rd›. Ellerim so¤uk, onun yana¤› s›cakt›. Yana¤›n› okflad›m. Ölmeyi istedim. Odama geç-
tim. Ayak tabanlar›m ›s›nm›flt›. ‹çim... Bir ürperti bedenimi sard›. B›ça¤› yaz› masam›n üs-
tüne koydum. Oturdum. Yazmaya bafllad›m. Yazd›m. c

NotosÖykü 123
 ÖZLEM N. YILMAZ

‹ne¤in Gözü

Y
AfiLI ADAM, SOLUCAN G‹B‹ KIVRILA KIVRILA BACAKLARINDAN KUCA⁄I-
na do¤ru t›rmanan torununu f›ld›r›p at›verdi. Çocuk yüzüstü topra¤a kapakla-
n›p bast› 盤l›¤›. Gözyafl› sümü¤üne, sümü¤ü topra¤a bulaflt›. Belikli içerden bir-
koflu geldi. Yerde a¤layan bebe¤i kuca¤›na al›p p›flp›fllamaya koyuldu. Kara göz-
lerini taburede oturmufl tütün içen kay›nbabas›na dikti. Kapkara gözlerinin ak›-
na iki y›rt›c› kufl kondu. Kufllar, öfkeden kanatlar›n› tak›p adam›n tepesinde bitiverecek-
lerdi az kals›n. Yüre¤i darald› da laf›n› yutkunuverdi. ‹çine döktü. ‹çine döktü¤ü laflar ko-
ca bir ur gibi a¤r›yordu yine. Gövdesini orta yerinden yar›p dökesi geliyordu laflar›. Kimin
pay›na ne düflerse al›p al›p f›rlatmal›yd› koca tafllar gibi. Kay›nbabas›na, kocas›na, her ak-
flam eve gelen hal bilmez komflulara, anas›na, babas›na, herkese. Ama kolay m› öyle. Ah
kolay m› öyle. Kolay olsayd› flimdiye kadar çoktan... Yat›flan bebe¤in yüzünü y›kad› çefl-
mede. Burnunu silip, m›s›r püskülü saçlar›n› yat›flt›rd› ›slak elleriyle. Bebecik yeni ç›kan
tavflan difllerini gösterip güldü annesine. Sonra da gözleri yar› aral›k, uyuyuverdi. Belikli,
götürüp befli¤ine yat›rd›. S›cac›k bahar günefli bebe¤in yüzünü sevgiyle okfluyordu. Gü-
neflli¤i çekerken d›flar›ya bakt›. Kay›nbabas› kap›n›n önünde, taburede, kamburunu iyice
ç›kar›p oturmufl, tütün içmeye devam ediyordu. “‹ne¤in gözüyle bozdu kafas›n› kör olas›-
ca. Sanki baflka dert kalmad›. Ha bir gözlü olmufl ha iki gözlü. Yavruma süt versin de is-
terse iki gözü de olmas›n,” dedi m›r›ldanarak. Mutfa¤a, yar›m kalan ifllerini bitirmeye git-
ti.
Akb›y›k tabureyi çevirip a¤r›yan s›rt›n› günefle döndü. Sanki kemikleri çat›rday›p aç›-
l›yordu s›cakta, tüm k›fl a¤r›yan kemikleri. Portakal, a¤›l›n k›y›s›nda önüne koydu¤u taze
otlar› kokluyor, sonra da burnuyla itekliyordu. Tabureden kalk›p ine¤in yan›na gitti. Kam-
buru a¤›r bir külçe gibi bindi omuzlar›na yürürken. ‹ne¤in güneflte parlayan sa¤r›s›n›, s›r-
t›n› okflad› sevgiyle. Zay›flay›vermiflti bir günün içinde. Daha dün sabah nas›l ifltahla kofl-
mufltu çay›ra, nas›l sald›rm›flt› otlara, nas›l nefes almadan yalay›p yutmufltu çay›rdaki taze
otlar›. Akb›y›k uzaktan, karn›n› doyuran yavrusunu izleyen anne gibi izlemiflti Portakal’›.
O yedikçe kendi benzine kan gelmifl, o yedikçe kendi açl›¤›n› unutmufltu sanki. Sonra ne
olduysa olmufltu iflte. Portakal bö¤ürerek nas›l koflmufltu çay›rdan eve do¤ru, sütle dolu
memelerini çalkalayarak, can havliyle. Karfl› da¤dan kara bulutlar yürümüfltü köyün üze-
rine. Her bir a¤aç karanl›k bir kufl gibi sallam›flt› dallar›n›. Gelip çöküvermiflti sahibinin
önüne. O zaman görmüfltü Akb›y›k, ine¤in sol gözünün olmad›¤›n›. Yerinde kan ve p›ht›
oldu¤unu. Bir b›çak, içinde bir yeri oyuvermiflti. Tek gözüyle a¤layan ine¤ini okflarken,

124 NotosÖykü
kendi de a¤lam›flt›. “Kim yapt› sana bunu, kim yapt› söyle. Kim k›yd› senin güzel gözüne,
söyle de gidip al›vereyim can›n› kufl gibi,” demifl, kalk›p çay›ra do¤ru gitmifl, elini gözle-
rine siper edip, yafll› gözlerinin y›rt›c› bak›fllar›yla her yan› taram›flt›. O zaman görmüfltü
a¤açlar›n karalt›s›ndaki, elinde kufl lasti¤iyle o veledi, körolas›ca, mezar›na y›lanlar dolu-
flas› veledi. Engerek’ti bu. Aranm›fl, koca bir tafl bulup se¤irtmiflti ard›ndan ama o daha iki
ad›m gitmeden kayboluvermiflti çocuk. H›rs›n› alamam›fl, koca tafl› son gücüyle savurmufl-
tu çocu¤un kayboldu¤u yöne do¤ru. Birden bacaklar›ndaki can çekilmifl, oldu¤u yere çö-
küvermiflti. Ölseydi bundan iyiydi.

Engerek o sabah erkenden atm›flt› yine kendini d›flar›ya. Evde durulaca¤› yoktu. Her
yan sürünen, emekleyen, beflikte a¤layan bebelerle doluydu. Anas› domuzlar gibi yavru-
luyordu. ‹kifler üçer yavruluyordu sanki. Bu kadar bebe ne zaman olmufltu da Engerek’in
haberi yoktu. En büyükleri Engerek on dört yafl›ndayd›. Ondan sonra alt› tane daha var-
d›. Hepsi de salyal› sümüklü, kanl› canl›, tostopak bebelerdi. Tek dertleri yemekti. Çekir-
ge sürüsü gibi evi talan ediyorlar, onlar talan ettikçe babas› oduncu Cingöz o çelimsiz göv-
desini da¤lara vurup daha çok odun kesmek zorunda kal›yordu. F›ld›r f›ld›r gözleri yav-
rular›na sevgiyle bak›yordu. Akflamlar› o yorgun gövdesini mindere serip dinlendirmeye
çal›fl›rken her biri bir yan›ndan üflüflüyordu üzerine. Domuz yavrular› gibi vikvikliyorlar-
d› çevresinde. ‹flte as›l mutluluk buydu Cingöz için. Annesi Toparlak, eli iflte, iri sütlü me-
melerini bebelerin a¤z›na dayaya dayaya geçiriyordu günlerini. Cingöz, yatakta soluya so-
luya sokuldu¤unda gözlerini yumup bir bebe daha uzat›yordu hayalinde kocas›na. Koca-
s›yla yatmak bir bebe daha demekti. Bir bebe daha, bir bebe daha... Kendi hayat›ndan al›p
kocas›na bir bebek olarak veriyordu, al›p veriyordu. Bir fleyci¤i kalmam›flt› vere vere. En-
gerek delikanl›s›yd› evin, babas›ndan sonraki babayd›. Huysuz, sinirli, dedi¤i dedikti. Ca-
n› nas›l isterse öyle yapard›, kar›flan› yoktu. Sabah›n köründe d›flar›lara atard› kendini, ta
gece yar›lar›na kadar. Ne yerdi ne içerdi soran yoktu. O bafl›n›n çaresine bakard›. Aslan-
d›. Karn›n› doyururdu nas›l olsa. Kufl lasti¤iyle bir fley avlayamasa köyün d›fl›na ç›km›fl ta-
vuklardan birinin bafl›n› gövdesinden ay›r›verirdi. Köyde bir tavuk kaybolsa bilirdi herkes
Engerek’in midesindedir çoktan. Da¤› tafl› kar›fl kar›fl gezer, kar›fl kar›fl bilirdi.
O gün etli bir serçenin peflindeydi. Ateflin üzerinde c›z›rdayan ya¤l› eti düflündükçe a¤-
z› sulan›yor, daha çok ac›k›yordu. Portakal’a o zaman rastlam›flt› çay›rda. Da¤›n ete¤inde-
ki otlar diz boyuydu, inek nas›l ifltahla yalay›p yutuyordu taze otlar›. Oysa kendi midesi
gurulduyordu saatlerdir. fiu serçe ne de yaman ç›km›flt›. O s›ra ne olduysa olmufl, içinde-
ki göz, Portakal’›n doymak bilmez gözüne dikilmiflti. O göz bir yere dikilmeye görsün, ko-
par›r al›rd›. Av›na vurmaya haz›rlanan zehirli bir engere¤in bak›fllar› vard› o gözde. ‹flte,
gerilmifl lasti¤in ucundaki tafl› serçeye de¤il de Portakal’›n gözüne f›rlatan, Engerek’in eli
de¤il de o y›lan›n gözüydü. Tafl, ine¤in gözüne saplanm›fl, yumurta gibi ak›t›vermiflti ora-
c›kta.

Akflam yeme¤inden sonra Belikli sofray› toplam›fl, bebe¤ini uyutup befli¤ine yat›rm›fl,
sonra da bahçedeki gül a¤ac›n›n dibinde alm›flt› solu¤u. Kocas›yla kay›nbabas› erkenden
yatm›fllard›. Yafll› adam neyse de, kocas› tüm gün aylak aylak gezmekten yorgun düflüyor-
du. Yemeklerini yer yemez uyuklamaya bafll›yor, sonra da kalk›p yatmaya gidiyorlard›.
Evin arkas›ndaki portakal a¤açlar›ndan bay›lt›c› bir koku geliyordu, portakal çiçe¤i koku-
su. Yar›n ipe dizip bebe¤in befli¤ine asmal› diye geçirdi içinden. Gül a¤ac›n›n her yan›

NotosÖykü 125
 pembe, kocaman açm›fl çiçeklerle bezenmiflti. Birini kopar›p uzun uzun koklad›. Cennet
kokusu nefesini, içini açt›. Gündüzden toplay›p haz›r etti¤i küçük çak›l tafllar›n› getirip ye-
re döktü. Ay, bulutlarla bu¤ulanan gümüfl bir göz gibi dikilmiflti tepesinde. Gül a¤ac›n›n
dibini temizleyip topra¤›n› düzeltti. Her h›drellezde yapt›¤› gibi dile¤inin resmini çizecek-
ti çak›l tafllar›yla. Kocaman badem gözlerini karanl›¤a dikip bekledi bir süre. Simsiyah ka-
l›n saç örgüsü boynundan beline akan y›lan gibiydi ay ›fl›¤›nda. Uzaklarda bir köpek hav-
lad›. Portakal, a¤›l›n kenar›nda hiç k›p›rdamadan, bir inek heykeli gibi dikiliyordu. Zaval-
l› hayvan, diye geçirdi içinden. Sonra da usul usul, iç çekerek, kendi hayat›n› yeni bafltan,
en bafltan yapmaya bafllad›. Ay kay›p giderken gümüfl simlerini döktü üzerine. S›rt›ndaki
y›lan yan›p yan›p söndü.

Akb›y›k’›n gözüne uyku girmedi o gece. Yata¤›nda dönüp durdu. Ne zaman uyumak
için gözünü yumsa Portakal’›n bofl göz oyu¤unu görüyordu. ‹çindeki h›nç büyüdükçe bü-
yüyordu, b›çak oydukça oyuyordu. Üç sene önce, portakallar›n paras›yla alm›flt› ine¤ini.
O y›l ürünü iyi para etmiflti. Köy yerinde ine¤i olmayan› adamdan m› sayarlar. Portakal,
en güzel ine¤iydi köyün. Memeleri sütle dolup taflard› baharda. “Bilerek yapt› o velet, k›s-
kand› Portakal’›. Babas› on sene odun kesse bir inek baca¤› alabilir mi bakal›m. Ah, bir eli-
me geçirsem, bir elime geçirsem seni!” deyip duruyordu. fi›ra kazan› gibi kaynad›kça kö-
pürüyordu öfkesi. Azalaca¤›na art›yor, yafll› gövdesini çepeçevre ele geçiriyordu. Gün do-
¤ar do¤maz kalk›p giyindi. Yatt›¤› odan›n duvar›nda as›l› av tüfe¤ini ald›. Ne zaman öfke-
lense tüfe¤ini al›p avlanmaya giderdi da¤a. Hareketleri yafll› bir adamdan çok bir çocu¤un-
kini and›r›yordu. Kamburu hiç yoktu sanki. Evdekiler uyuyordu daha. D›fl kap›y› aç›p ç›k-
t›. Gümüfl rengiydi ortal›k. Portakal, gümüfl bir resimdeki kabartma figür gibiydi. Ona ba-
k›nca yine o b›çak s›z›s›n› duydu. Bir süre hareketsiz dikildi. Gül a¤ac›na do¤ru gitti son-
ra. Avda giydi¤i çizmelerini oraya koymufltu en son. Gül a¤ac›n›n dibi çak›l tafllar›ndan
örülmüfl koca bir tablo gibiydi. Gelini dilek dilemiflti demek. Tüfe¤i omzunda, yere çöme-
lip incelemeye koyuldu. Koca bir ev çizmiflti. Bu eve benzemiyordu, baflka bir ev dilemifl-
ti. ‹çinde bir kad›n, bir adam, bir çocuk vard›. Gelini, o¤lu ve torunu. Evin her köflesine
bakt› ama kendini bulamad›. D›flar›da, bahçede de yoktu. Bir a¤›l vard› yaln›zca, a¤›lda da
bir inek. ‹ne¤in tek gözü var m› diye bakt›, vard›. Yüzüne k›r›fl›kl›klar üflüfltü. Aln›, ac› çe-
ker gibi kas›ld›. Evin etraf›na büyük tafllardan kal›n bir duvar örmüfltü Belikli. Kuflat›lma-
s› imkâns›z bir kale gibiydi ev bu haliyle. Öfkeyle da¤›tt› Akb›y›k çak›l tafllar›n›, kaleyi yer-
le bir etti. Gidip Portakal’› okflad›. Akflamdan koydu¤u otlar oldu¤u gibi duruyordu. Çiz-
melerini aceleyle giyip, yafll› gövdesine yak›flmayan bir çabuklukla, hayali bir savafl› kazan-
m›fl ma¤lup bir asker gibi, rap rap diye yürüdü çay›ra do¤ru

Engerek, çimlere uzanm›fl evdeki uykusuna yar›m yamalak devam ediyordu. Her yan-
dan çocuk a¤lamalar›, yak›nmalar, m›zm›zlanmalar, evde uyku haram olmufltu. Daha flim-
diden ac›kmaya bafllam›flt›. fiöyle etli butlu bir serçeye rastlasam bari, diye geçirdi içinden.
A¤z› suland›. Kopard›¤› otu diflleriyle ezip suyunu emdi. ‹çindeki göz uyuyordu. ‹ne¤i ha-
t›rlad› birden. Akb›y›k’tan ses seda ç›kmam›flt›. Belki de benim oldu¤umu görmemifltir,
haylazlardan biri yapt› deyip önemsememifltir, diye düflündü. Dudaklar› tebessümle geril-
di. Bedenindeki kan çekilip topra¤a akm›fl gibi irkildi. ‹çindeki göz, ona bakan gözü gör-
müfltü. Gözlerini açt›¤›na, sol gözüne girecekmifl gibi duran namluyu gördü yaln›zca. c

126 NotosÖykü
 Bu foto¤raf›n öyküsünü yazar m›s›n›z?

James Joyce, okurken.

NotosÖykü’den genç yazarlara ça¤r›.

Öykü yazma tutkunuzu yönlendirebilece¤iniz bir alan, kendinizi d›flavurabilece¤iniz bir zemin
bulam›yor, yazd›klar›n›z› nas›l de¤erlendirece¤inize karar veremiyorsan›z, NotosÖykü sizin için
uygun bir yol aç›yor.
NotosÖykü’nün her say›s›nda duyurulan bir konuda yaz›lan öykülerin de¤erlendirmesi sonunda
seçilen bir öykü, dergideki öteki öykülerle birlikte yay›mlan›yor.
Genç yazarlar bunu bir yar›flma olarak düflünebilir, ama öteki öykücülerle de¤il, her genç yazar›n
kendiyle yar›flmas›. ‹lgi ne çok olursa, seçilen öykü de o denli güzel olur.
Yukar›daki foto¤raftan ç›karak yaz›l›p bize gönderilenlerin de¤erlendirilmesinden sonra seçilen
öykü, NotosÖykü’nün Aral›k 2008- Ocak 2009, 13. say›s›nda yay›mlanacak.
Foto¤raf›n derinli¤ine ne denli yaklafl›l›rsa, yaz›lacak öykü o denli baflar›l› olur.
Her ân›n, her foto¤raf›n ya da resmin öyküsü yaz›labilir. Konumuz bir foto¤raf›n anlatt›klar›ysa,
önce verilmifl bir andan ç›k›lacak, ama öykülerin baflar›s›, o ân› sonra kurmacaya dönüfltürme
ustal›¤›na ba¤l› olacakt›r.

Kat›l›mc›lar›n göz önünde tutmas› gereken ilkeler

1. Öyküler, editor@notoskitap.com e-posta adresine,
Bu foto¤raf›n öyküsünü yazar m›s›n›z? bafll›¤›yla ve öykülere ad
verip yazar ad› ayn› sayfada belirtilerek gönderilmelidir.
2. Yaz›lacak öyküler 400-900 sözcük aras›nda olmal›d›r.
3. Öykülerin son gönderilme tarihi 1 Kas›m 2008’dir.
4. Kat›l›mc›lar gerçek adlar›n› kullanmal›d›r.

●Yay›mlanmak için seçilen öykünün yazar› 1 y›ll›k NotosÖykü aboneli¤i ve

Notos Kitap’tan kitap arma¤an› kazan›r.

NotosÖykü 127
 ZERR‹N SOYSAL

Bekleme Ustas›

fi
AFAK SÖKÜYOR. EZANIN EL‹ KULA⁄INDADIR. AZ SONRA EM‹N DEDE DE⁄-
ne¤ini savura savura camiye gider. Karfl› kahvenin ocakç›s› günün ilk çay›n› dem-
lerken servis otobüsleri birbiri ard›na geçmeye bafllar. Motorlar nezleli homurdan›r,
asfalta sürtünen lastikler cay›rdar. Uykusuna doyamam›fl çocuklar ucuz ekmek
kuyru¤unda beklerken kepenkler kald›r›l›r, anahtarlar kilitlerde flang›rt›larla döner.
Saz benizli ç›raklar dükkânlar›n önünü süpürür. Dertlilere bitmez tükenmez gelen gece
solar, birbirinin ayn›s› günlerden biri daha bafllar.
Soba sönünce so¤uyuveriyor ev. Bafltan yatar›m belki dedim sonra da... Oturdum kal-
d›m iflte. Birbiri ard›na söndürülen lambalar›, kararan pencereleri seyrettim. Trafik seyrel-
di, tek tük geçen arabalar›n arkas› kesildi. Günün gürültüsü dindi, flehir sustu. Bir ben, bir
de bükük boynunun ucunda kirli sar› bir ›fl›k parlayan sokak lambas›...
Kirpi¤im kirpi¤ime de¤meden sabahlad›¤›m bu kaç›nc› gece kim bilir? Az daha, biraz
daha derken günefli do¤durdu¤um kaç›nc› sabah? Bazen bütün ömrüm flu cam›n önünde
geçmifl gibi geliyor da flafl›yorum kendime. Eski günleri, s›cak yata¤›mda nefesimi nefesi-
ne uydurup huzur içinde uyudu¤um zamanlar› hat›rlamaya çal›fl›yorum. Akl›m çok geri-
lere, peflimde dolaflt›¤› günlere gitmiflken bazen, caddenin ucundan bir karalt› ç›k›veriyor,
içim hop ediyor. Bofl caddede tak tak yank›lanan ayak sesleri yaklaflt›kça kalbim kafesin-
den kaçmaya çabalayan kufl gibi ç›rp›n›yor. Gölge uzay›p baflka bir evin karanl›¤›na kar›-
fl›nca eskisinden de beter oluyorum.
‹çim ac›yor. Yüre¤imin yan›p kavruldu¤u yetmiyormufl gibi bo¤az›mda günden güne
büyüyen koca bir yumruk... Bir umut ferahlar›m diye kaç kere açt›m kapad›m flu cam› ge-
ce boyunca! Kuru ayaz yüzümde kamç› gibi flaklad›, ci¤erlerime kömür kokusu doldu her
seferinde, o kadar. Örgüme el att›m, ›fl›¤› gören olur korkusundan vazgeçtim. Elifli yap-
mak iyi geliyor; ilaç gibi... fiifller fl›k fl›k edip motifler ortaya ç›kt›kça kendimi unutuyorum.
En çok oyalayan› da kuru çal› örne¤i... Her ilmekte dikkat etmek gerekiyor, birini bile ters
alsan bozuluyor desen. Ondan sonra hadi bakal›m yeni bafltan... Bir kazak en fazla üç gün
sürüyor. Yününü, örne¤ini kapan bizim evde. Ad›m örgücüye ç›kt›. Benim can›ma minnet
de kaynanam homur homur... Muhtaçl›¤›m m› varm›fl? O¤lu evini ekmeksiz mi koyuyor-
mufl?
– Anne, sen neden buradas›n, yatmad›n m› ?
– Yatt›m da, erken uyand›m. Sen neden kalkt›n?
– Susad›m. Babam gelmedi mi gene?

128 NotosÖykü
 – Gelemedi yavrum, iflleri
çokmufl bu ara.
– O da hep ifl hep ifl... Yan›-
ma yatsana anne, masal anlat.
– Koca k›z oldun art›k, ne
masal›? Hadi yat üflüyeceksin.
– Sen de yat, sen de üflüme!
‹nand› m› söylediklerime?
Çocuktur, akl› ermez gibi geli-
yor ama... Ne diyece¤imi bile-
miyorum ki! Önceleri, iflim var
beklemesinler diye haber yollar-
d›, art›k ona bile gerek duymu-
yor. Suskunlu¤umu kabullen-
mek san›yor belki de; al›flt›m, al-
d›rm›yorum san›yor. Aç aç›k b›-
rakmamak, masan›n üstüne pa-
zar paras› koymak yeter san›yor.
Gelmedi¤i her gecenin ömrümü
tüketti¤inden haberi yok. Göz-
lerime bir baksa... Bakm›yor ki!
Bakam›yor ya da...
Onsuz ne yapaca¤›m› bir bi-
lebilsem, bütün bütüne kaybet-
meyi bir göze alabilsem, yolunu
kesip önüne dikilece¤im. Bo-
¤um bo¤um yutkunmay› b›ra-
k›p avaz›m ç›kt›¤› kadar ba¤›ra-
ca¤›m.
Neden gidiyorsun o eve?
ONUR ASLAN
Bu evde olmay›p da orada olan ne?
Benim o kad›ndan neyim eksik? c

NotosÖykü 129
 ZEK‹ EZER

Penceredeki Mum Ifl›¤›

G
ÜNEfi, UZAKTAK‹ TEPELER‹N ARKASINDA KAYBOLMUfi, YER‹N‹ ALACA
karanl›¤a b›rakm›flt›. Havan›n aç›k olmas›na karfl›n, insan›n iliklerine iflleyen
bir ayaz vard›. Gökyüzünde gün boyu aylak aylak gezen irili ufakl› bulut par-
çac›klar› bir araya toplanmaya bafllam›flt›. Yafll› adam kal›n paltosunun yaka-
s›n› diklefltirip, bafl›n› iyice içeri çekti. Her soluk veriflinde, a¤z›ndan sigara
duman› gibi buhar ç›k›yordu. Bahçe kap›s›n›n önünden geçerken yavafllad›, evin karanl›k
pencerelerine bakt›. Hiç ›fl›k yoktu. Sat›l›k ilan›n› yazd›¤› k⤛t üst kat›n penceresinde iri
bir leke gibi duruyordu. Eve girip girmemekte karars›z kald›. Kar›s› jandarmaya haber ver-
mesini söylemiflti, ama o önce kendi gözleriyle görüp emin olmak istiyordu.
Ege k›y›lar›ndaki küçük bir sahil kasabas›n›n ara sokaklar›ndan birindeydi ev. Soka¤›n
iki yan›nda, dört yanlar› bahçeyle çevrili, iki katl› küçük evler s›ralanm›flt›. Hepsi birbiri-
ne benziyordu. Kar›s›yla birlikte yaz›n bafl›nda gelip eylül ay› sonuna kadar burada kal›-
yorlard›. Ankara’da oturduklar› günefl görmeyen apartman dairesinden sonra, bahçesinde
çeflitli çiçeklerin açt›¤›, dört taraf›nda palmiyelerin ve meyve a¤açlar›n›n bulundu¤u bu ev
onlara cennetten bir köfleymifl gibi geliyordu. Ancak art›k yafllanm›fllard›. Yafll›l›kla birlik-
te sa¤l›k sorunlar› artmaya bafllam›flt›. Son gittikleri doktor kar›s›na uzun yolculuklar› ya-
saklad›¤›ndan, bir daha gelemeyecekleri bu güzel evi satmaya karar vermifllerdi.
Biraz daha oyalanmak için, a¤›r ad›mlarla soka¤›n öbür ucuna do¤ru yürüdü. Birkaç
araba, uzun bir yalaktan su içen koyunlar gibi, burunlar›n› kald›r›ma dayam›flt›. Baz› ev-
lerde ›fl›k yan›yordu. Dün akflam telefon eden adam hangisinde oturuyordu acaba?
Soka¤›n sonuna gelince, geri döndü. Çok üflüyordu. Havada ya¤da k›zart›lm›fl so¤an
kokusu vard›. Ac›kt›¤›n› hissetti. Sekiz saatlik bir yolculuktan sonra, otobüsten biraz ön-
ce inmiflti. Konaklama yerlerinde yemek yemezdi. Bütün gün, çay ve krakerle idare etmifl-
ti. Ac›km›flt›, ama önce merak›n› gidermeliydi.
Telefon eden adam evin penceresinde as›l› sat›l›k ilan›ndan alm›flt› numaras›n›. “Ben
al›c› de¤ilim,” demiflti. Sakin ve güven verici bir ses tonu vard›. “Evde yaflayan biri var. Ak-
flamlar› evinizin önünden geçerken, üst kattaki pencerede bir mum ›fl›¤› görüyorum. Size
bildirmek istedim.” Duyduklar›na çok flafl›rm›flt›. “Mümkün de¤il,” demiflti adama. “Kap›-
s›nda iki ayr› kilit var. Alt kat›n pencereleri de demirli.”
Kar›s›na durumu anlat›nca o da telafllanm›flt›. K›fl›n onlar yokken birileri mi kullan›-
yordu acaba evi? Ama nas›l girip ç›k›yorlard› ki? Sabah olunca ilk otobüse atlay›p kasaba-
n›n yolunu tutmufltu.

130 NotosÖykü
 Sokakta a¤›r a¤›r ilerlerken bir karalt›n›n evin önünde durup üst kattaki pencereye
bakt›¤›n› gördü. Ad›mlar›n› h›zland›rd›, karalt›n›n yan›na gelince durdu. Koyu renk kaban
giymifl otuz yafllar›nda genç bir adamd› bu. Bafl›n› kald›r›p onun bakt›¤› yere do¤ru çevir-
di. Az daha küçük dilini yutacakt›. Evin soka¤a bakan de¤il de, yan cephesinin üst kat
penceresinde titreflen ölgün bir ›fl›k vard›. Genç adam ona do¤ru dönüp, “Sahipleri bura- Bu say›da da, “Bu
da de¤il, ama evde birileri var,” dedi. Ses yabanc› gelmemiflti. “Ba¤›fllay›n!” dedi yumuflak foto¤raf›n öyküsünü
bir sesle. “Ben bu evin sahibiyim. Dün akflam telefonla arayan siz miydiniz?” Oymufl. Aya- yazar m›s›n›z?” ça¤-
r›s›na gönderilen öy-
küstü biraz konufltuktan sonra, eve girmeye karar verdiler. Bahçe kap›s›n› aç›p sessizce
külerden ikisini seç-
içeri girdiler. Sokak lambas› evin kap›s›n› ayd›nlat›yordu. Kilidi incelediler, hiçbir zorla-
tik. Zerrin Soysal ile
ma izi yoktu. Evin arka taraf›na bakt›lar, belki duvara bir merdiven dayay›p pencereden Zeki Ezer’in öyküle-
girmifllerdir diye. Ama görünürde merdiven olmad›¤› gibi, pencereler de sapasa¤lam du- ri, iki yazar›n da öy-
ruyordu. ‹yice meraklanm›fllard›. küde kararl› olaca¤›-
Ev sahibi bir çiçe¤in dik durmas›n› sa¤lamak amac›yla topra¤a gömülmüfl, yaklafl›k el- n› gösteriyor.
li santimetre uzunlu¤undaki kal›n bir sopay› çekip ç›kard›. Binan›n öbür taraf›ndan dola-
fl›p yeniden kap›ya geldiler. Adam cebinden ç›kard›¤› anahtarlardan birini seçip kilide sok-
tu. Anahtar iki kez dönünce kilit aç›lm›flt›. “Tuhaf!” dedi. Baflka bir anahtarla üstteki kili-
di denedi; o da ayn› flekilde aç›ld›. Kap›, buradan ayr›l›rken nas›l kilitlediyse, öyle kalm›fl-
t›. O halde kap›dan girmifl olamazlard›. Anlafl›l›r gibi de¤ildi. Uçarak gelip çat›dan girmifl
de¤ildi ya bunlar.
Kap›y› aç›p, yavaflça içeri süzüldüler. Alt kat kar›s›yla b›rakt›klar› gibiydi. Masan›n ve
kanepenin üstüne kal›n bezler örtülmüfltü. Beyaz plastik sandalyeler salonun bir köflesin-
de üst üste duruyordu. Sessizce merdivenlerden ç›kmaya bafllad›lar. Ev sahibi önden ç›k›-
yordu. Kal›n sopay›, s›k›ca tutmufltu. Merdiven sahanl›¤›na geldiler. Odan›n aç›k kap›s›n-
dan süzülen hafif bir ›fl›k, karfl› duvarda nazl› nazl› oynafl›yordu. Kap›n›n yan›na gelince,
bafl›n› yavaflça uzat›p içeri bakt›. Oda bofltu. ‹flin tuhaf›, yanan bir mum da yoktu. Ifl›k yan-
daki evin üst kat penceresinden geliyordu. Yafll› adam gülümseyerek rahat bir soluk ald›.
Yoldan bak›nca yan yana dikilmifl iki büyük servi a¤ac›ndan komflu evin penceresi görün-
müyordu. Orada yanan mumun penceredeki yans›mas› onlar› yan›ltm›flt›.
Birbirlerine gülümseyerek bakt›lar. Oldukça heyecanl› bir akflam geçirmifllerdi.
Odadan ç›kmak üzereyken yan komflunun da evde olmamas› gerekti¤i geldi akl›na. Ey-
lül ay› sonunda, kendilerinden bir gün önce kapat›p gitmifllerdi evlerini. “Acaba yeniden
gelmifl olabilirler mi?” diye düflündü. “Ama o zaman elektrik lambas› yan›yor olurdu, ne-
den mum ›fl›¤›nda otursunlar ki?”
Cep telefonunu ç›kard›. Komflusunun numaras›n› buldu ve arad›. Gözlerini pencere-
den ay›rmadan, bekledi. Karfl› taraf yan›t verince, kendini tan›tt›, durumu anlatt›. Evde ta-
n›d›klar› birisi olabilir miydi, acaba? “Mümkün de¤il!” diye yan›t verdi telefonun öbür
ucundaki adam. Oldukça heyecanlanm›flt›. Sesi telafll› geliyordu. c

NotosÖykü 131

Nezih Kitabevi
Otuz befl y›ll›k
geçmifle sahip Nezih
Kitabevi’nde 70.000’e
yak›n kitap çeflidi
bulunuyor.
Nezih Kitabevi ‹stanbul’un büyük ki-
tabevlerinden. Kaç ma¤azas› var ve
en çok kitap ve dergi sat›fl› yapanlar
hangileri?
Nezih Kitabevi ‹stanbul fiaflk›nbak-
kal, Kad›köy (2), Akmerkez, Niflan-
tafl› City’s, Marmara E¤itim Köyü,
Eskiflehir Espark, Ankara CEPA’da,
toplam sekiz flubemiz bulunuyor.
Kad›köy’deki iki flubemizle, fiaflk›n-
bakkal flubemiz, kitap ve dergi sat›-
fl›n›n en çok oldu¤u flubelerdir.
Ma¤azalarda k›rtasiye ve oyuncak
bölümleri de büyük yer tutuyor. O
arada kitap öne ç›kabiliyor mu?
Ma¤azalar›m›z büyük ölçekli oldu-
¤u için, ürün çeflitlili¤imiz büyük
bir say›ya ulaflm›fl durumda. Otuz
befl y›ll›k bir geçmifle sahip Nezih
Kitabevi, gazete ve dergi bayisi ola-
rak bafllad›¤› serüveninde kitap ve
dergi her zaman önemli bir yer tut-
maktad›r. Ma¤azalar›m›z›n girifl bö-
lümlerinde genellikle kitap ve dergi
vitrinleri bulunur.
Kitap sat›fllar›nda son zamanlarda
132 NotosÖykü
b i r k i t a b e v i
• Nezih kitabevlerine her gün
giren kifli say›s› döneme göre
görülen düflüflleri nas›l aç›kl›yorsu- de¤ifliyor. Bu say› bazen
nuz? 2.000-3.000 aras›nda oluyor.
Kitap sat›fllar›ndaki düflüfl birçok • Nezih kitabevlerinde
nedenle örtüflebilir. Ekonomik ko- 70.000’e yak›n kitap çeflidi
flullar, korsan kitap sorunu, okuma bulunuyor.
al›flkanl›¤›m›z›n çok alt düzeyde
• Ma¤azalarda toplam 180 kifli
oluflu ve en önemlisi, e¤itim duru-
mumuzun üçüncü dünya ülkelerin- çal›fl›yor.
den pek farkl› olmamas›ndan kay-
naklan›yor. Topraklar›m›z›n büyük nacak nitelikli kitaplar› da zengin bir
bir bölümünü oluflturan Anado- çeflitlilikte bulundurabiliyor musu-
lu’da maalesef okuma düzeyi çok nuz?
düflük seviyelerde kalm›flt›r. Bütün Nezih Kitabevi çok genifl bir kitap
bunlar› bir araya getirince, çok az arflivine saip. Ma¤azalar›m›zda ede-
okuyan bir toplum ç›k›yor. biyat, araflt›rma, e¤itim, tarih, felse-
fe, tiyatro, sinema ve daha pek çok
Çok satan, popüler kitaplar›n yan› s›- türle ilgili yay›n gruplar› bulunu-
ra, merakl›lar›nca arand›¤›nda bulu- yor.
NEZ‹H K‹TABEV‹’NDE GEÇEN AYIN ÇOK SATAN ON K‹TABI
• Cahillikler Kitab›, NTV • Masumiyet Müzesi, Orhan Pamuk, ‹letiflim •
Allah ‹le Aldatmak, Yaflar Nuri Öztürk, Yeni Boyut • Olas›l›ks›z, Adam
Fawer, April • Seni Beklerken, Judith McNaught, Epsilon • Uçurtma
Avc›s›, Khaled Hosseini, Everest • Veda, Ayfle Kulin, Everest • Empati,
Adam Fawer, April • Leylak Zaman›, Maeve Binchy, Do¤an Kitap •
Kad›ndan Kentler, Murathan Mungan, Metis
 k i t a p l › k
Kad›nlar›n ac›lar›
ve anlat›c›lar›
“‹LK cümlelere bak›l›rsa, an›larla il-
gili bir öykü olmal›. Anlat›c› da bir
kad›n büyük olas›l›kla!” Ayfle Sar›sa-
y›n’›n Karakalem Resimler’inde yer
alan “Yar›m Kalm›fl Bir MS Öyküsü”
adl› öyküdeki bu iki cümleyi kitap-
taki kimi öyküler için de kullanabi-
liriz. Örne¤in, “Karakalem Resim-
ler”in ilk cümlesi: “‘Çamafl›r sepeti
orada,’ diyor, ‘kap›n›n arkas›nda.’”
“Kufllarla Giden”in ilk cümlesi ya
da: “O porselen tak›m› hiç görme-
dim, Rikkat Teyze’yi de.” Üzerinde
hiç düflünmeyiz, afla¤› yukar› emi-
nizdir: Bir öykü “çamafl›r sepeti”nin
nerede oldu¤una iliflkin bir konufl-
mayla bafll›yorsa, iki kad›n aras›nda
geçen bir konuflmad›r bu; porselen
tak›mdan söz eden de çok büyük bir
olas›l›kla bir kad›nd›r. Kitaptaki
öbür öykülerin anlat›c›lar› (ve kah-
ramanlar›) da kad›n, ama bu iki ör-
nekteki gibi ilk cümlede de¤il, öy-
küleri biraz okudukça anl›yoruz.
(Birbirini tamamlayan dört öyküden
oluflan “Hicran, Yine Hicran” adl›
uzun öyküde Mehmet’in kalemin-
den ç›kan mektuplar ile uzun öykü-
nün anlat›c›s›na Hicran’›n hayat›na
iliflkin fleyler anlatan adam kitaptaki
erkek anlat›c›lar, ama bu öykünün
esas kahraman› da bir ka-
d›n: Hicran.)
Kitaptaki öyküler “an›-
larla” de¤ilse bile ac›larla
ilgili, kad›nlar›n ac›lar›y-
la. Evlenemeyen konakl›
bir kad›n›n ac›s›yla, sev-
medi¤i biriyle evlenmek
zorunda kalan kasabal›
k›z›n ac›s›, kad›nlara biçi-
len toplumsal rollerin da-
¤›l›m›n›n yap›ld›¤› yerle
elbette iliflkili. Kitaptaki
öyküler, çok derinlerde
bir yerde kad›nlar›n çek-
tikleri ac›larda ortak yan-
lar bulundu¤unu duyu-
rurken, bu ac›lar›n çeflit- “... çok derinler-
lili¤ini de gösteriyor. Öy- de bir yerde ka-
küleri okudukça bütün d›nlar›n çektikle-
bu çeflitlili¤in içerisinde ri ac›lar...”
bu ac›lar›n “kad›nlar›n
ac›lar›” bafll›¤› alt›nda s›n›fland›r›la- geçmifli an›msaman›n vurgulanmas›
bilece¤ini düflünüyoruz. anlam›n› tafl›m›yor olmal›; bu bö-
Öykülerdeki kad›nlardan ve ka- lümlerde anlat›c›n›n anlatt›klar› bafl-
d›n anlat›c›lardan söz ederken, her kalar›na anlatamayaca¤›, kendine
öykünün tek bir anlat›c›s› olmad›¤›- saklad›¤› fleyler. Kendi ürkekli¤i,
na da dikkat çekmek gerek. “Kufllar- duygusall›¤›, beklentileri... 12 Eylül
la Giden”i iki ayr› kad›n anlat›yor. öncesinin koflullar›nda ifade edilme-
Öyküsü anlat›lan Rikkat Teyze’yi si güç, 12 Eylülden sonra da yafla-
hiç tan›mam›fl, ama annesinden s›k- nan ac›lar, çekilen büyük s›k›nt›lar›
l›kla dinlemifl olan kad›n ile “Rik- düflündükçe insana lüzumsuz gelip
katçi¤inin” bafl›ndan geçenlere biz- içe at›lacak (bu nedenle de öyküsü
zat tan›kl›k etmifl olan anne. Böyle- yaz›l›rsa ifade edilebilecek) fleyler
ce, annenin anlatt›klar›yla yak›n çe- bunlar.
kim izledi¤imiz olaylar›, k›z›n anlat- “Kristal Küre” adl› öyküde anlat›c›
t›klar›yla, aradan geçen zaman› ve ile hayalinde yazd›¤› roman kiflisi
zaman›n insanlar üzerinde oldu¤u oluflturuyor anlat›c›lar›. “Yar›m Kal-
kadar mekânlar vb. üzerindeki de m›fl Bir MS Öyküsü”nde ise anlat›c›
etkisini de hissederek, bir parça ile okudu¤u (kim bilir, belki de ya-
uzaktan takip ediyoruz –bir yandan zaca¤›) öykünün anlat›c›s›/yazar›.
da öbür anlat›c›ya, anneye ve Rik- Kitab›n sonundaki uzun öykünün
kat’in aile çevresine de k›sac›k anlar- ise her bölümü baflka bir anlat›c›n›n
da odaklan›yoruz. a¤z›ndan yaz›lm›flken, bu öykülerde
“Karakalem Resimler”de tek anla- bile tek anlat›c› yok, söze birileri ka-
t›c› var, ama bu anlat›c›n›n anlatt›k- r›fl›yor. Bu öyküdeki çok anlat›c›l›
lar›n›n bir k›sm› (an›msad›klar›) ita- yap›, da¤›l›p gitmifl, belki de kimse-
lik yaz›lm›fl. Bu de¤ifliklik sadece nin fark›nda olmad›¤›, ya da fark›n-
NotosÖykü 133
daysa da önemsemedi¤i, görmezden
geldi¤i parçalar› bir araya getiriyor.
Parçalar bir araya geldi¤inde sadece
öbür parçalar›n yard›m›yla bir “bü-
yük hikâye” görünür hale gelmiyor,
ayn› zamanda kendi içindeki anlam
da derinlefliyor. Örne¤in, Meh-
met’in mektuplar›n›n sat›r aralar›na
öykünün bütününden bak›ld›¤›nda,
ilk bafltakinden baflka kayg›lar da
seziliyor.
Ayfle Sar›say›n, öykülerini birden
çok anlat›c›ya anlatt›rarak yeni im-
kânlar ar›yor, denilebilir. “Kristal
Küre”yi an›msayarak, cam bir priz-
ma metaforundan yararlanabiliriz
belki de. Anlatacaklar›n› böyle bir
prizman›n ard›ndan anlat›yor gibi
yazar; gerçeklik farkl› yans›yor. Böy-
lece baflka bir gözün bak›fl›ndan
olaylar› görüyor, ya da en az›ndan
baflka bir aç›dan bakma ihtimalini
hissediyoruz. c
BEHÇET ÇEL‹K
Ayfle Sar›say›n, Karakalem Resimler
Can Yay›nlar›, 2008, 129 s.
Vicdan ve
rahats›zl›k
V‹CDAN Saatleri, Abdullah Atafl-
ç›’n›n ikinci öykü kitab›. Üç bölüm-
den oluflan kitapta on sekiz öykü
bulunuyor. Öykülerin birço¤unda
göç, iflsizlik gibi nedenlerle içine
düfltükleri boflluktan fliddete sar›la-
134 NotosÖykü
NÖ: Kendi öykücülü¤ünüzün nas›l bir de¤iflim süreci yaflad›¤›n› düflünüyor-
sunuz?
Ataflç›: Öykümün gittikçe benden daha az parçalar kopararak, ötemde bir
yerde kendi dünyas›n› kurdu¤unu düflünüyorum.
NÖ: Bundan sonraki kitap gene bir öykü kitab› m›?
Ataflç›: Merkezine, boflalt›lm›fl köyleri ald›¤›m bir roman üzerinde çal›fl›yo-
rum. Ancak anlatt›¤›m konulara paralel olarak sanc›l› bir yazma süreci yafl›-
yorum.
rak kurtulmaya çal›flan genç insan- canl› bir film izlercesine okuyan› içi-
lar yer al›yor. Sar›ld›klar› fliddet ba- ne almay› baflar›yor.
zen sadece kendilerine, bazense çev- Ayn› bölümdeki son öykü “So-
relerine zarar vermelerine neden kak”, tüm bunlardan uzakta, daha
oluyor. Yarg›lamayan, elefltirmeyen farkl› bir yoldan ilerliyor. Köydeki
öykülerin arka plan›nda ise yak›lan bir dü¤ünde ç›kan yang›n sonucu
köyler, zorunlu göçe iten sebepler, ölenler tek tek hikâyeleriyle verilir-
duyulan yaln›zl›klar var. ken, en sonunda olaylar› oradan ka-
Kitab›n dikkati çeken ilk bölümü ç›p gitmek zorunda olan bir politik
‹¤de Yaln›zl›¤› ad›n› tafl›yor. Bu bö- suçlunun a¤z›ndan okuyoruz. Duy-
lümdeki dokuz öykü bir olay›n fark- gusu en iyi verilmifl öykülerden biri
l› kiflilerin gözünden anlat›lmas›yla olmas›na ra¤men öykünün kald›ra-
kurulmufl. Kasabaya yeni gelen gü- mayaca¤› kadar çok kifliyle ve olayla
zel k›z›n etraf›nda geliflen olaylar, örülen kurgusu zaman zaman konu-
ona bir anda, masal kahramanlar› yu da¤›t›yor. Öykü flu sat›rlarla bite-
gibi âfl›k olan Asker, F›rat, Necmet- bilecek ve okuru tedirgin b›rakacak-
tin ve Firar’›n adlar›n› tafl›yan ayr›
öykülerde gelifliyor. Her birinin gö-
ken, çok fazla duygu katmaya çal›-
flarak uzatm›fl Abdullah Ataflç›: “Bu
zünde baflka anlamlara bürünen k›- görüntüler olmasa flimdi, ben hiç
z›n babas›n›n vurulmas›yla son bu- yaflamam›fl olurdum orada, o sokak-
lan olaylar “fiemsigül Bahçesinin ta, o kentte, o ülkede… Bu görüntü-
Düflen Solgun Yapraklar›” öyküsüy- ler olmasa sende hep bir mülteci
le okurun merak›n› gideriyor. Duy- olarak yaflard›m. Bu görüntüler ol-
gu yüklü cümleler ve ince benzet- masa, bu yang›n, çocu¤umun ilko-
melerle kurulan öyküler, kurgusu- kul formas›yla çektirdi¤i foto¤raf
nun sa¤lam olmas› sayesinde heye- ekran›n sa¤ üst köflesinde, annemin
ve babam›n görüntüleri olmasay-
d›…”
‹kinci bölümdeki alt› öykü Tünel
bafll›¤›n› tafl›yor. Buradaki öyküler
biraz daha kiflisel ve kapal›. Dikkat
çekici öykülerden biri “Ses”. Anado-
lu insan›n›n bat›l inançlar›n› ve ad›
“kötü”ye ç›km›fl bir kad›na çektiri-
len eziyetleri ustal›kla veriyor Atafl-
ç›. Yerinde yap›lm›fl gözlemler, kifli-
lerin diyaloglar› da oldukça baflar›l›.
Okurken zaman zaman Refik Halit
Karay’›n Yat›k Emine’sini an›msatt›
bu öykü bana. Yine bu bölümdeki
“A¤›r Zaman”, konusu oldukça ba-
flar›l›yken çok fazla kifliyle ve gerek-
siz detaylarla bo¤ulmufl. Abdullah
Ataflç› öykülerine türkülerden bir
iki dize koymay› seviyor, bu öykü
de neredeyse bir Neflet Ertafl türkü-
sü gibi. K›rflehirli kahraman yaflad›-
¤› her âna bir türkü uyduracak ka-
dar yaflam dolu. Son y›llarda televiz-
yonlar› saran evlenme programla-
r›ndan âflina oldu¤umuz bu konu-
yu, duyulan yaln›zl›¤› ön plana ç›ka-
rarak ifllemek belki daha iyi olurdu.
Son bölüm Bellek üç öyküden
olufluyor. Kitaba ad›n› veren “Vic-
dan Saatleri” belki de kitab›n en tra-
jikomik öyküsü. Yaflananlar bir yan-
dan bilimkurgu tad› verirken, bir
yandan da yeni bir memurun dü-
rüstlü¤ü nedeniyle on befl gün bir
hastane odas›nda tedavi edilmeye
kadar varmas› gibi garip olaylar
okuru gülümsetiyor. Gerçi Türki-
ye’de yaflayan herhangi birinin olan-
lara çok da flafl›rmayaca¤›n› tahmin
etmek yersiz olmaz.
Vicdan› olan insanlar› anlat›yor
Abdullah Ataflç›. Vicdan› olan rahat-
s›z da olur. Yap›lan yanl›fll›klar›n,
hor görülen kap›c›lar›n, rüflvet alan
devlet memurlar›n›n, sürülen, kaç-
mak zorunda b›rak›lan politik suç-
lular›n, y›llar sonra çocuklu¤uyla
hesaplaflanlar›n verdi¤i rahats›zl›k
bizim onlar› birer öykü olarak oku-
mam›za sa¤l›yor. Olas›l›kla, daha da
uzun süre sa¤layacak.
Son olarak kitapta oldukça fazla
yaz›m ve noktalama yanl›fl› bulun-
du¤unu belirtmem gerekecek. Her
hafta yeni kitaplar yay›mlamas›yla
övünen bir yay›nevinin bu kadar
özensiz bir düzeltiyle kitap basmas›
da beni rahats›z ediyor. c
BANU YILDIRAN GENÇ
Abdullah Ataflç›, Vicdan Saatleri
Do¤an Kitap, 2008, 161 s.
Kabuk ne zaman
k›r›lacak
GENÇ öykücü Ahmet Büke’nin yeni
öykü kitab› Aln› Mavide’yi merakla
bekliyordum. Çünkü bir önceki ki-
tab› Çi¤dem Külah›’n› okuduktan
sonra ümitlenmifltim, iyi bir öykü-
cünün ayak seslerini duymufltum
uzaklardan da olsa ve yeni öyküle-
rinde bambaflka bir kalemle karfl›la-
flaca¤›m› hayal ediyordum…
Aln› Mavide uzunca bir öykü olan
“Biz”le aç›l›yor. “Biz”de, “Zaman kü-
çük yerlerde menderes-
ler çizerek akar,” cümle-
sine ve o cümleyle baflla-
yan paragrafa, ne yalan
söyleyeyim, bay›ld›m.
“Biz” toplamda problem-
li bir öykü gene de. Ma-
dam Pi’nin a¤z›ndan ya-
z›lan beflinci k›sm› ayr›
tutmak gerek, epey iyi
Ahmet Büke’nin
olmufl çünkü. bir öykü çizgisi
“Dönüfl”, duyarl›, gü- var
zel tasvirlerle donanm›fl
bir k›sa öykü. Bu övgülerim “Ani-
den” için de geçerli. “Zaman Çürü-
¤ü”, konusu ve anlat›m›yla hemen
birkaç ad›m öne ç›kar›yor kendini
di¤er k›sa öykülerin içinden.
Kitaba ismini veren “Aln› Mavide,
Elleri Kanda”da farkl› konusu ve an-
lat›m›yla iyi bir k›sa öykü. “O yaz
yirmi befline basan Azur”un hikâye-
si bir roman kurgusu ve uzunlu¤u-
nu hak ediyor. Ayr›ca Azur’un mey-
hanedeki adamlardan dayak yerken,
Karfl›yaka’da bebek do¤mas› fikri
çok güzel. Ayn› anda gerçekleflen z›t
ve birbirinden ilintisiz olaylar, haya-
t›n çarp›c› taraflar›ndan biri gibi ge-
lir bana hep.
“fiehrin Sesini Duydum”da Büke,
hem okumas› keyifli bir hikâye an-
lat›yor hem de biçemini fliire yaklafl-
t›r›yor epeyce. “Asl›nda Son Gün
Oldu Her fiey”de mezbahada çal›flan
adam›n a¤z›ndan ifade ederken
olanlar›, anlat›m konusunda ustala-
fl›yor enikonu.
“Açl›k Sarkac›” kitab›n en güzel
öykülerinden biri. Öykünün özel-
likle “-akflam” bafll›kl› ikinci k›sm›n-
da evlerin insanlar›n kalesi oldu¤u-
nu anlatt›¤› bölüm çok iyi. En sü-
rükleyici öykü ise, “Düfl Bulma Ku-
rumu”: Yavuz Bey’in öyküsü, yafla-
d›klar› bitmesin istedim hiç.
Ve kitab›n kapan›fl›n› yapan küçü-
rek öykü “Yaz da Gör Ebenin fieyi-
ni”. Gerçekten çok keyifli!
2006 y›l› sonlar›nda ikinci öykü
kitab› Çi¤dem Külah›’n› okudu¤um-
da flunlar› yazm›fl›m: “Asl›nda Ah-
met Büke’den çok daha derinlikli,
NotosÖykü 135
daha ak›lda kal›c› karakterlerin ol-
du¤u, çok katmanl›, daha kaliteli
öyküler bekliyordum. 2004’te ya-
y›mlanan ilk öykü kitab› ‹zmir Pos-
tas›’n›n Adamlar›’ndaki sert ses to-
nundan bahsedilir hep. Oysa Çi¤-
dem Külah›’nda b›rak›n sert ses to-
nunu, herhangi bir sesten, tondan
bile bahsetmek, zor.”
Aln› Mavide’yi okuyup bitirdikten
sonra da benzer cümleler geçti zih-
nimden. Evet, Ahmet Büke’nin bir
öykü çizgisi var. Tan›d›k, samimi,
bariz Ege hatta ‹zmir öyküleri yaz›-
yor. Bu yeni öyküleri de ayn› yolda.
Ama ben Büke’nin bu yoldan ç›k-
mas›n›, kabu¤unu k›rmas›n› bekli-
yorum art›k. c
KAHRAMAN ÇAYIRLI
Ahmet Büke, Aln› Mavide
Kanat Kitap, 2008, 150 s.
“Hiçbir fleyin
önemi yok, çünkü
her fley önemli.”
OTUZ iki öyküden oluflan bir ilk ki-
tapla okuyucusuna merhaba demifl
Özlem Tansal. Öykü-k›sa öykü ay›-
r›m›n› kabul edersek kitaptaki anla-
t›lar›n ço¤u k›sa öykü tan›mlamas›-

Anlat›lacak hikâyeleri var

M‹ZAH yazar› ve çizeri Alpay Erdem’in eserlerine esin
kayna¤› olan bir kitledir “teyze”ler. Sizinle konuflmak
için kap›dan ç›k›fl›n›z› bekleyen kap› komflusu teyze-
ler, “okul nas›l gidiyor?”u sorulmas› elzem soru olarak
bellemifl teyzeler, o¤lunun maafl›n› öven, k›z›n›n ifl ye-
rindeki anas›z kalan zavall› o¤lanlar›n durumunu ya
da su faturas›n›n neden bu kadar kabar›k geldi¤ine
anlam veremedi¤ini saatlerce anlatan teyzeler.
Kenan Biberci’nin yeni öykü kitab› Dullar ve Reçel-
ler‘de böyle bir teyze güruhuyla yap›yor aç›l›fl›. Onun
anlatt›¤› geçkin kad›nlar Alpay Erdem’in bugünkü
teyzelerine göre daha nostaljik kald›¤› için sempatimi-
2001’de, ikinci kitab› Küçük Hayat Ansiklopedisi
zi kazan›yor. “Ayva reçeline kaç bardak su konur, çi-
2004’te ‹letiflim Yay›nlar›’ndan ç›kan yazar›n son
lek reçelinin köpü¤ü nas›l al›n›r, patl›can reçeli için
öykü kitab› Dullar ve Reçeller, Kanat Kitap’tan yay›m-
çekirdeksiz bostan patl›can› seçmek ve bir de ikindi
lanm›fl. Biberci’nin zamana, eflyan›n ruhuna, an›lara
çay› eflli¤inde iki laf›n belini k›rmak gerekir”i en iyi
verdi¤i de¤er öyle etkileyici ki, an›s› olan eflyalar› ata-
onlar biliyor.
mayan, baflkalar›n›n an›lar›yla kiflilik bulan eflyalar›
Dullar ve Reçeller’deki öyküler, eski zamanlara se-
toplayan biri olarak, özgeçmiflinde beylik laflar etme-
lam duran biraz tozlu, biraz sararm›fl öyküler. Dost-
yip, “1965’te Ankara Yenimahalle’de Must’abeylerin
luk kurman›n, e¤er bir ç›kara ba¤l› de¤ilse, anlams›z-
evinde do¤du” yazabilen bu yazarla geç tan›flm›fl ol-
laflt›¤›, eski mobilyalar›n at›l›p yerine minimal ve mo-
man›n buruklu¤unu yaflad›m.
dern çizgisiyle kiflili¤inizi en iyi yans›tan
Öykülerin dizilifl s›ras› da kronolojik.
‹sveç mal› mobilyalar›n al›nd›¤› bir ça¤da
Yani öyküleri okurken yavafl yavafl ak›yo-
böyle öyküler okumak insana iyi geliyor.
ruz zaman›n içinde. “Çileklerin tad›n›n ol-
Yaln›z, ders kaynatma çabalar› bofla ç›kan
du¤u günlerden”, “yaflanacak zamanlar›n
haylazlar›n hikâyesi olan “Kapal› Aral›k”,
çal›nd›¤›” bugünlere geliyoruz. Yaflarken
eski zamanlar› anlat›yor gibi dursa da öy-
kaç›rd›¤›m›z anlar›, bu öykülerde tekrar
le de¤il. Ders kaynatma, ön s›radaki çirkin
buluyoruz.
ve çal›flkan k›z, arka s›radaki gürültücü
Anlatacak hikâyeleri olan ve bu hikâye-
grup, dersten kaçanlar, basketbol antren-
lerini sa¤lam bir dille, oylumlu bir Türk-
man›na gidenler, derste fliir yazanlar, re-
çe’yle ifade eden Biberci, zaman makinesi-
sim yapanlar, hayal kuranlar... Zaman ne
ni icat etmifl gibi geldi bana. Kokular,
kadar de¤iflirse de¤iflsin lise zamanlar›nda
renkler, tezgâhlar, postaneler, sokaklar
bir s›n›f›n bu kozmopolit havas› de¤iflmez Kenan Biberci
aras›nda gezerken baflka türlü hissetmek
san›r›m. Dullar ve Reçeller
mümkün de¤il. c
‹lk kitab› Kimse Ölmesin Ben Ölürüm Kanat Kitap, 2008, 131 s.
EL‹F TÜRKÖLMEZ

136 NotosÖykü
na tam anlam›yla otu-
ruyor. Anlatacaklar›n›
oldukça tasarruflu bir
flekilde anlat›yor yazar
bu öykülerde. Sözcük-
lerin gizilgüçlerinden
ilham alarak, sahici ol-
mayan oyunlara girifl-
meksizin okuyucuya
temas etmeyi biliyor.
Dikkat çeken temel
izlekler kad›n ve çocuk
duyarl›¤› ekseninde ge-
lifliyor. Tacize u¤ram›fl ya da di¤er-
lerinden farkl› oldu¤unun fark›na
varan çocuklar yerlerini ev ifllerin-
den bunalarak kahvalt›y› öldüren ya
da eve gelen kuryeci çocu¤a kendini
bir deniz kenar›na b›rakt›ran kad›n-
lara b›rak›yor farkl› öykülerde.
“Atefl Topu” ve “Lezzo” adl› öykü-
ler kendi cinsinden birileriyle yak›n-
laflan iki kad›n hakk›nda ve –ikinci-
sinin ad› bir yana b›rak›l›rsa– olduk-
ça baflar›l›. Yazar›n dili do¤rudan,
ço¤un çarp›c›. K›sa öykünün olmaz-
sa olmaz› gizil do¤rudanl›k ve söz-
cüklerin yerli yerinde kullan›m›n-
dan yoksun de¤il bu metinler. As-
l›nda kitab›n genelinde yer alan bu
genel havadan beslenen samimiyet
ac›kl› de¤il, umut vaat ediyor.
Kitapta bölüm ay›r›mlar› bulun-
mamakta ama “Asansör Hikâyeleri”
bafll›¤› alt›nda toplanm›fl sekiz öykü
bir bölüm gibi alg›lanabilir. Burada-
ki öyküler bir flekilde bir asansörde
geçiyor ya da asansör bu öykülerde
önemli bir yere sahip. Âfl›k olunan
komflular, geri gelir diye ümitle bek-
lenen zalim sevgililer, yerini bula-
mam›fl ruhlar, taciz karfl›s›nda cesur
davranan kad›nlar, hatta sevimli ya-
rat›klar; hepsi asansörlerde yafl›yor,
en az›ndan oradan geçerken iz b›ra-
k›yor.
Kitapta gerçeküstüne verilen se-
lamlar da mevcut. “Bir Amfinin ‹çler
Ac›s› Hikâyesi”, “Yercikler ve Yer-
meyincikler”, “fiehir Kuzusu” ve
“Telafi” bunlara örnek verilebilir.
Yazar gerçeküstücü anlat›mdan fay-
dalanarak oluflturdu¤u bu metinleri
kitaptaki di¤er öykü-
lerden çok ayr›ks› k›l-
mamay› bilmifl. Belirli
bir seviyenin üzerinde
olan tüm öyküler ara-
s›nda öne ç›kanlar:
“Taksici, Anne ve Ço-
cuk”, k›sac›k olmalar›-
n› olumlu bir hale ge-
tirmeyi becermifl olan
“Memduh” ve özellik-
le “Anlam ve Gülen-
dam”. Yazar›n nere-
deyse tüm kitapta yakalad›¤› baflar›-
l› dil ve anlat›m özellikle bu üç öy-
küde okuyucuya kolayl›kla geçiyor.
Tüm öykü kiflileri yapay öykünme-
lerden uzak, tuhaf bir flekilde inan-
d›r›c›.
Yaflam›n insan› k›ld›¤› her olufla
dokunmay› amaçlam›fl öyküler bun-
lar. Asl›nda benzer öykü kiflileri ve
yaflamlar, yazar›n dokunuflunun
farkl›l›¤›yla renk de¤ifltiriyor. Tekrar
gibi gelmiyor hiçbir anlat›. Yaflam-
daki gibi, göremediklerimizin ard›n-
da anlat›l›yor sanki as›l öyküler. An-
lat›r gibi yapmadan anlat›lanlar, an-
lat›lmad›¤›nda anlat›lan öyküler ka-
dar önemli. K›sa öykü gibi, insan gi-
bi, hayat gibi; temeline var›ld›¤›nda
samimi ve çekilir k›l›nacak birçok
fleyin özünü belki de en güzel “An-
lam ve Gülendam” adl› öyküde flu
ifadelerle veriyor yazar: “Hiçbir fle-
yin önemi yok. Çünkü her fley çok
önemli.” c
YALÇIN TOSUN
Özlem Tansal
Anlam ve Gülendam
‹letiflim Yay›nlar›, 2008, 143 s.
Mizah m› hüzünlü,
keder mi gülünç?
FUAT U¤ur ikinci öykü kitab›nda
on üç öyküye yer vermifl. Edebi ol-
ma kayg›s›n› öncelemeyen bir anla-
y›fl hissedilse de, sonuçta meydana
ç›kan öyküler bundan olumsuz etki-
lenmemeyi bilmifl. Öyküler aras›nda
a¤›r basan bir izlekten bahsetmek
kolay de¤il. Bu ba¤lamda öykülerin
bütünlüklü kurgusu ve sistemati¤i
de sorgulanabilir. Ancak tüm bunlar
bir yana b›rak›larak yap›lacak bir
okuma hüzünle mizah› farkl› tonlar-
da yedirebilmeyi bilmifl bir yazar›
tan›ma f›rsat› yarat›yor. Ayr›ca öy-
külerde soka¤›n dili ve argonun tu-
haf çekicili¤i gizlenmifl. Ancak dilin
bu flekilde kullan›m›, yazar›n yazma
eylemi s›ras›nda düflebilece¤i tuzak-
lar›n say›s› da art›r›yor.
“Ablan›z Kalede, Golleriniz File-
de” adl› öykü ilginç konusuna ra¤-
men zaman zaman an›lan bu tuzak-
lardan nasibini alm›fl. Öykünün te-
mel kiflisi fieref, eflcinselli¤ini gizle-
meden yaflarken flu ifadelerle anlat›-
l›yor örne¤in: “... Evet do¤ru kendi
cinsini seviyordu ama ibneli¤ini de
delikanl› gibi yap›yordu.” Bu gibi
ifadeleri dert etmeyen okurlar için
ak›c› ve renkli bir anlat›yla karfl›lafl-
mak olas›. Kitaba ad›n› veren “Cici /
Yaln›z Ruhlara Elma fiekeri” ve
“Tutmaya Çal›fl›yorum Düflme” adl›
öykülerse aile-çocuk iliflkisinin fark-
l› zamanlarda nas›l çeflitlenebilece¤i
ve insan hayat›ndaki önemine ilifl-
NotosÖykü 137
 Elinde Paris’ten
gelmifl, eprimifl va-
liziyle dururken
nefret dolu gözleri-
ni hissediyor okur
üzerinde. Bu yaza-
r›n atmosfer kur-
madaki baflar›s›n›n
bir sonucu olabilir.
Gözler, valiz, hü-
zün hepsi birbirine
kar›fl›yor öykü bit-
ti¤inde.
Kitapta yer alan alt Y›k›m›n
bölüm “‹zaa (Ka-
y›p)” ad›n› tafl›yor y›k›lmayanlar›
ve bu bölümdeki
befl öykünün “Ka- fiiir, öykü ve günce yazar› Y›lmaz
y›p Aran›yor” Uçar’›n yeni öykü-günce kitab› Y›-
“Samimiyetiyle program›na yap›- k›m, naif sözcü¤ünün özgün dilinde
öne ç›kmay› ba- lan kay›p baflvuru- iflaret etti¤i tüm olumsuzluklar› bir
flaran anlat›lar›n lar›ndaki gerçek kenara koyup düflünürsek, naif öy-
a¤›r bast›¤› bir hayat hikâyelerin- külerden oluflmufl bir kitap. Kitab›n
kitap bu.” den esinlenilerek ad›na bak›p aldanmamak gerek,
kaleme al›nd›¤› çünkü Y›lmaz Uçar, Y›k›m ad›n› ver-
bilgisine yer verili- di¤i kitab›yla asl›nda bir bak›ma
kin özenli ama yeni bir fley söyleme
yor. Bu öyküler belki gerçek hayatta “hayata yenilmeme k›lavuzu” haz›r-
derdinde olmayan öyküler.
var olan kiflilerin hayatlar›ndan lam›fl.
Kitapta aflk›n ve farkl› yüzlerinin
esinlenildi¤i için kurgusal olarak ki- Öykülerini açl›k, yoksulluk, iflsiz-
yans›malar› da bulunabilir. “Vakit-
tab›n di¤er öykülerinden farkl›lafl›- lik ve engelli olmak gibi sosyal so-
sizdik” kapal› kurgu ve anlat›m›na
yor. “Paskalya Tortusu / Çörek Üstü runlar etraf›nda kurgulayan yazar,
ra¤men baflar›l› bir etki yarat›yor.
Az Hüzün” bu bölümdeki öykülerin öyküleriyle bütün bu sorunlar›n al-
Aceleci ve tahmin edilen sonunu
birincisi ve en çok dikkat çekeni. Ne t›nda ezilen metropol insan›n›n ça-
saymazsak “Evine Geç Gelen Adam”
di¤er öyküler kadar kapal›, ne de resizli¤ine çaresizlik katmak yerine,
özellikle yazar›n› da oyunun içine
hoyrat bir aç›kl›¤› var. ç›k›fl kap›s›n› zorlaman›n önemine
katan yap›s›yla dikkate de¤er. Bura-
Yeni bir fleyler söyleme ya de edebi vurgu yapm›fl. Yazar, karakterlerine
da yine yazar›n yazarken ald›¤› key-
olma kayg›s›n›n temel nokta olarak umutlu ve azimli olmay› ö¤retmifl.
fi, yazd›¤› sat›rlara iflleyebildi¤ini
kabul edilmedi¤i varsay›m› kabul Uçar’›n ak›c› ve heyecanl› dili, öy-
hissettiren bir bütünlük seziliyor.
edilse bile, son dönemlerde yaz›lan küleri çabucak okunur k›lsa da, an-
“Tafltan Kalpler” için ortadaki gö-
öyküler aras›nda samimiyetiyle öne latt›¤› konular›n iç s›zlatan, keder-
rünmeyenler arac›l›¤›yla yap›lm›fl
ç›kmay› baflaran anlat›lar›n a¤›r bas- lendiren yan› okuru, her öykünün
bir modern zamanlar “tafl”lamas› de-
t›¤› bir kitap bu. Soka¤›n dili ve ar- sonunda bir süre bekleyip, düflün-
nebilir mi? Baz› öykülerde var olan
go, ço¤un, anlat›n›n kemi¤ini sert- meye itecek gibi görünüyor. ‹fl bul-
final sorunu bu öyküde de hissedil-
lefltirmekten öte daha esnek k›lm›fl. mak için dolaflanlar›, karn›n› nas›l
se bile fikrin orijinalli¤i ve salt diya-
Mizah›n hüznü ya da gülünç bir ke- doyuraca¤›n› bilemeyenleri, cebin-
log kullanarak öykü yazman›n zor-
der öykü sayfalar›n›n aras›na s›zm›fl, deki üç kuruflu kapt›ranlar› oku-
lu¤u düflünüldü¤ünde sonuç olum-
bu resmi tamaml›yor. c dukça hem üzülüyor hem de “do¤a-
lan›yor.
YALÇIN TOSUN n›n de¤iflmeyen kanunu”na okkal›
Kitapta yer alan öyküler içinde en il-
bir küfür sallamak istiyor insan.
ginci ve iyi kotar›lm›fl› “Hürmüz”
Fuat U¤ur Özünde buhran, iç s›k›nt›s›, bu-
denebilir. Bir öykü kiflisi olarak
Yaln›z Ruhlara Elma fiekeri nal›m gibi duygular bar›nd›ran bu
Hürmüz, bir film karakteri kadar
‹yi ‹nsanlar Yay›nlar›, 2008, 143 s. tip durumlardan, umut ç›karmay›
net bir flekilde göz önünde canlan›-
biliyor öykü karakterleri. Yazar, ya-
yor; hatta yaflayan bir kifli oluyor.

138 NotosÖykü
payl›ktan uzak, aç›k ve samimi bir
flekilde anlatt›¤› öykülerini neredey-
se kendisi yaflam›fl gibi tüm ayr›nt›-
lar›yla aktar›yor.
Birçok yazar›n aksine öykülerinin
okura ulaflmas› için fazlaca emek ve-
ren bir isim Y›lmaz Uçar. Kitab›n
ikinci bölümünde 18 Nisan
2004’ten 9 Aral›k 2007’ye kadar ara
s›ra tutulmufl bir günce var. Uçar,
edebiyat dünyas›n›n önemli isimle-
riyle görüflmelerinden, ya¤murlu bir
‹stanbul gününde Tophane yoku-
flunda yakt›¤› sigaras›na kadar ay-
r›nt›l› bir döküman sunmufl günce-
sinde. Okuyan›, kendi edebiyat se-
rüvenine davet etmifl. Öyküler bu
günceyle daha da anlamlanm›fl, bu birlikte bekledi¤imiz insanlar. Y›-
yüzden belki de kitab› sondan bafl- k›m, hayat›n içinden bir kitap, yap-
layarak okumakta fayda var. mac›ks›z, yal›n ve hakiki. c
Eskiden her mahallenin bir delisi EL‹F TÜRKÖLMEZ
vard›, s›cak bir çorban›n esirgenme-
di¤i, eski de olsa ayakkab›s›n›n, ce- Y›lmaz Uçar, Y›k›m
ketinin eksik edilmedi¤i. Uçar’›n Sone Yay›nlar›, 2008, 160 s.
“Aleks”i de öyle bir “deli”, Uçar’›n
dünyas› da öyle bir dünya. Torunla-
r›n› doyurmak için aflevi kuyru¤un-
da bekleyen Hatice Nine de, annesi-
nin ilaçlar›n› alabilmek için tezgâh-
tarl›k yapan Serpil de, cep telefonu-
nu mendilci çocu¤a kapt›ran Bülent
Salih de ‹stiklâl Caddesi’nde birlikte
yürüdü¤ümüz, Kad›köy vapuruna
birlikte bindi¤imiz, k›rm›z› ›fl›kta

fierbetli öyküler Bütün öykülerin bir yerin-

de bir kad›n›n flerbet yap›fl›-
na tan›k oldu¤umuz kitapta,
EL‹F Ayla, ac›lar› ev içlerinden d›flar› kolay kolay s›z-
“Keflkûl fierbetçisi” adl› öte-
mayan kad›nlar›n öykülerini anlat›yor. Bu kad›nlar›n,
kilerden ayr›l›yor. Öncelikle,
sakin mahallelerdeki dura¤an hayatlar›n onlara biç-
bu öyküde flerbeti yapan bir
tikleri rolleri oldu¤u gibi benimsemek yerine üzerleri-
kad›n de¤il, bir erkek, ma-
ne daha iyi uyacak hayatlar kurmaya kalk›flt›klar›nda
hallenin flerbetçisi Yusuf ‹h-
karfl›lar›na ç›kan ev içi, aile içi engellerle girifltikleri
san Efendi –kitaptaki baflka
–sesi ve ac›s› pek duyulmayan– çat›flmalar›n› öykülefl-
bir öyküde de söz ediliyor
tiriyor. Tepeden t›rna¤a isyan içinde de¤iller, denebi-
ondan. Bu öykünün farkl›l›¤›
lir ki geleneklerine ba¤l›lar –hemen hepsi flerbet yap-
bu de¤il elbette. ‹çerisinde
may› biliyor örne¤in– ama bir fleyler de biraz de¤iflsin Elif Ayla baflka öyküler, k›ssalar da ba-
istiyorlar; öykü kahramanlar›ndan birinin dedi¤i gibi: Kalbin Limon Hali
r›nd›ran uzun bir öykü bu.
“‹ntikam almak istemiyorum, nolur inan›n, anlafl›l- Hayy Kitap, 2008, 140 s.
Öbür öykülerinde hayatlar›n-
mak, tek derdim bu. Anlas›nlar istiyorum.”
dan k›sa bir âna tan›k oldu¤u-
Dertlerini ve isteklerini evde bir fleyler yaparken
muz öykü kiflilerinden farkl› olarak, Yusuf ‹hsan Efen-
kendi kendilerine ya da eflyalara, en çok da yapt›klara
di’yi ve yaflad›¤› mahalleyi, mahalleliyi daha yak›ndan
flerbetlere anlatan kad›nlar›n öykülerini Elif Ayla usul
tan›yoruz böylelikle. Ne var ki öbür öyküler kadar vu-
usul anlat›yor. Bu telafls›z üslup kad›nlar›n hayatlar›n-
rucu de¤il bu öykü, öykü kiflilerinin anlatt›¤› k›ssalar
daki ritimle de uyumlu. Bu ritmin ilk baflta insana hofl
öykünün bütünü içerisinde yerini bulam›yor gibi, öy-
gelen dingin bir yan› var, ama kad›nlar bu ritmin içe-
küyü bütünleyemedikleri için “k›ssa” olarak kal›yorlar
risinde de paylar›na düflen ac›y› çekiyor. Belki de bu
–bir parça flekeri erimeden kalm›fl flerbet gibi diyebi-
dingin hava onlar›n ac›lar›n›n, 盤l›klar›n›n iflitilmesi-
lir miyiz?
ne ayr›ca engel oluyor. Ayla’n›n öykülerinde bir bi-
Elif Ayla’n›n öyküleri, kad›nlar›n hayatlar›n› de¤ifl-
çimde mutlulu¤u bulan kad›nlar yok de¤il, ama onlar
tirmeye kalk›flt›klar›nda karfl›lar›na ç›kan engellerin
da bunu nice ac›dan sonra ulafl›yor. Elif Ayla’n›n öy-
s›n›flar, tabakalar, statüler üstü oldu¤unu fark etme-
külerinde kad›nlar›n can›n› yakanlar›n her zaman er-
mizi de sa¤l›yor. Kimi zaman yüzy›llard›r de¤iflmeden
kekler olmay›p kimi zaman bir baflka kad›n, hatta çok
ayn› kald›¤› san›lan dünyalar›n içerisinde esen de¤i-
yak›n bir kad›n oluflu da dikkat çekiyor. Görülmeyen,
flim rüzgârlar›n›n kad›nlardaki karfl›l›klar›n› tan›ma-
duyulmayan ac›lardan söz edildi¤inde, bu nokta daha
m›z› imkân sa¤l›yor. c
bir önem kazanmaz m›?
BEHÇET ÇEL‹K

NotosÖykü 139
a t ö l y e
‹nan Çetin
Aycan Okay: “Kör Ruh”taki yara-
t›c›l›¤›n›z kurgunuzla, anlat›m biçi-
minizle, yaratt›¤›n›z güçlü atmosfer-
le görülüyor. Deprem an›nda çeki-
len ac›lar› hiç abart›ya kaçmadan,
sömürmeden anlatman›z da do¤ru-
su övgüye de¤er. Öykünüzü zevkle
okudum; ama biraz daha ifllenmeye
gereksinimi var. Öykünüzü etkili
k›lan finali olmufl. Bu etkileyicili¤i,
final öncesinde de yaratmal›yd›n›z;
belki “Kör Ruh” ile Semih aras›nda
yaflanm›fl tats›z olay›n üstünden ge-
rilimi yükseltebilirdiniz. “Sesimi
Duyan Yok Mu?” adl› öykünüzdeyse
daha düz ve kuru bir anlat›m›n›z
var. Her iki öyküde de kulland›¤›n›z
dil düzgün, temiz; ama özellikle
ikinci öyküde bu yeterli de¤il.
Ayflegül Yavuz: “Rüzgâr›n Koku-
su”nda ayr›nt›lar› atlay›p öyküyü bir
olmufllar listesine çevirmiflsiniz. Oy-
sa öyle görünüyor ki as›l anlatmak
istedi¤iniz, “koku”nun anlat›c›n›n
üstünde yaratt›¤› unutulmaz dehflet-
tir. Öykünüzü bu koku üstüne infla
edebilseydiniz, yarataca¤›n›z etki
tuhaf, çarp›c›, sars›c› olabilirdi. Söz-
gelimi öykünüz “havadaki kötü ko-
ku”yla bafllayabilirdi.
Ayfle Zeliha Yener: Diliniz k›v-
rak, özenli, en önemlisi de ça¤r›fl›m-
larla yüklü. Öykünüz pek çok kav-
ram› içinde bar›nd›r›yor, bir bak›ma
da sorguluyor: Ayr›l›k, cinsiyet so-
runu, do¤urganl›k, görmek, aflk vb.
Bunlar› dozunda da kullanm›fls›n›z,
ancak mektup bölümüne kadar efl-
yalarla kurdu¤unuz iliflki belirleyici
rolü üstleniyor. Bunu daha çok
aç›mlayabilir, bir mekân atmosferiy-
le öykünüze devinim kazand›rabilir-
diniz. “Kad›n ve Adam”›n gizemli,
kapal› havas›n› sevdi¤imi söylemeli-
yim; yine de size önerim flu: Siz bir
kurucusunuz, dolays›yla yaratt›¤›n›z
140 NotosÖykü
düflünceleri, olaylar›, durumlar› hi-
kâyelefltirerek yaz›nsal gerçekli¤inizi
infla ederseniz daha baflar›l› öyküler
ç›karabilirsiniz.
Banu Özyürek: Her iki öykünüz
de epey düflündürdü beni. “Tre-
vor”de kulland›¤›n›z dille “Huzur
Apartman›”nda kulland›¤›n›z dil
aras›ndaki farkl›l›k flunu gösteriyor
ki bir öykünün nas›l kurulaca¤›n›,
nas›l yürütülece¤ini, infla edilece¤ini
biliyorsunuz. Ad›n›za edebiyat der-
gilerinde rastlamad›m daha önce;
e¤er bize gönderdi¤iniz öyküler ilk
çal›flmalar›n›zsa do¤rusu çok güzel,
iyi. Yaratt›¤›n›z karakterler gerçek
hayattan seçilmifl insanlar›n birer
kopyas› adeta, bu da güzel. Dilin
düzgün kullan›lmas›, ilerledikçe ak-
samayan ritmi öykülerinizi okutu-
yor. Ancak öyküleriniz bildik, nere-
deyse kan›ksanm›fl yap›lar üstüne
infla edilmifl: Diliniz, anlat›m biçimi-
niz, konular› iflleyifliniz, kulland›¤›-
n›z mizah biçimi gibi...
Bedii Solak: Öykünüzü oluflturan
en önemli malzeme dil oldu¤u için
–bütün yaz›nsal metinlerin en
önemli malzemesidir– beni heye-
canland›rd›. Zorlu bir metin yazma-
ya kalk›flman›z kayda de¤er her fley-
den önce. Ama bu tür metinler, ya-
zar›n›n önüne pek çok afl›lmas› ge-
reken engeller de ç›kar›r. “Yar›n” an-
lamdafl sözcükler kullanarak yinele-
meleriyle, fliirsel diliyle yaratt›¤› etki
ilginç, ama yine de tafl›d›¤› ö¤eleri
düzenleyememiflsiniz gibi.
Belma Gülsoy: “Tahta Bisiklet”
atmosferi bak›m›ndan oldukça a¤›r,
kasvetli bir öykü. Diliniz temiz,
düzgün; ama öykünün as›l derdi ya-
r›m kalm›fl gibi. Öykünüzde umudu
temsil eden “tahta bisiklet”in hikâ-
yesine daha çok yer vermeliydiniz
bence. “Baba”n›n öyküdeki rolü de
belirsiz. Bu ayr›nt›lar› iyi hesapla-
man›z›, ölçüp biçmenizi, öyküde
buna göre yer vermenizi öneririm.
Bunu öyküyü yazarken yapman›z
güç olabilir belki, ama yaz›p bitir-
dikten sonra dönüp bu tür düzelt-
meler, iyilefltirmeler yapabilirsiniz.
Büke Özen: “Cengis” adl› öykü-
nüzle “Fani Siyah” ayn› kaderi pay-
laflm›fl. Her iki öykünüzde de bir
durumu betimlemekten öteye geç-
memiflsiniz. Örne¤in, “Cengis”de el-
bisenin ne denli güzel oldu¤unu,
ona ne denli yak›flt›¤›n›, sonunda da
boynundaki kolyenin elbisesinin
rengine uymad›¤›n›, bu uyumsuz-
luktan ötürü rahats›zl›k duydu¤unu
anlatm›fl anlat›c›. Anlatmak istedi¤i-
niz durumun, olay›n etkileyicili¤ini
art›rman›n yollar›n› aramal›s›n›z.
Dili yaln›zca bir araç olarak de¤il,
bir amaç olarak da görmenizi, söz-
cüklerin, tümcelerin güzelli¤ini
önemsemenizi öneririm size.
Burak fiahin: Her iki öykünüzde
de çözülmesi gereken sorunlar var.
“Mutlu Ölüm”de köyde yaflayan bir
deliyi ya da hayali bir deliyi anlat›-
yorsunuz. Ancak çok önemli bir bu-
luflu, bu delinin s›radan yapt›klar›na
feda etmiflsiniz. Töre gere¤i seksen
ya da doksan yafl›na gelince öldürü-
len insanlar üstünden öyküyü infla
edebilirdiniz. “Mutlu Ölüm”de yer
alan baz› absürd sahneler, daha
do¤rusu düflünceler d›fl›nda neyi
anlatmak istedi¤iniz anlafl›lam›yor.
Hiçbir fley anlatmamak üstüne de
kurabilirsiniz öykünüzü ama gerek-
li yöntemi, araçlar› bu amaç do¤rul-
tusunda iyi kullanarak. “Hamam
Böce¤inin Ölümü” hakk›nda da
benzer düflüncelere sahibim. ‹lginç
konular seçmeniz kadar bu konula-
r› iyi ifllemeye de kafa yorun bence.
Belki yoruyorsunuzdur ama… Bu
elefltirimi dikkate alman›z› ve kendi-
nize yak›n buldu¤unuz yazarlar› da-
ha çok okuman›z› umar›m.
 Canan Elibol: “Hayalci Babam”
sürükleyici, rahat okunan bir öykü.
Baba karakterinin hayalci, inatç› ki-
flili¤inin baflar›yla anlat›lmas›n›n öy-
küye epey katk›s› olmufl, ama anla-
t›c› öyküdeki ayr›nt›lar› fazlas›yla at-
lam›fl oldu¤undan öykü yaln›zca bir
dizi olay›n dökümüne dönüflmüfl.
Olay›n iskeletini kurmufl, ince iflleri
bofl vermiflsiniz düflüncesinden kur-
tulamad›m öykünüzü okurken.

Canan fiahin: “17 A¤ustos 1999

Depremi”nin ana fikri güzel. Ne ya-
z›k ki bir sayfal›k bu k›sa metninizin
bende yaratt›¤› etki yaln›zca bir
an›msama… Bulundu¤unuz seviye-
nin rahatl›kla üstüne ç›kabilirsiniz;
yapman›z gereken, daha çok oku-
makt›r öncelikle, ard›ndan da bir
olay›, durumu öykülefltirmek üstün-
de daha fazla düflünmek, çaba har-
camak ve anlataca¤›n›z olay›n, du-
rumun vb. etkileyicili¤ine, özgünlü-
¤üne önem vermektir.

Cemre Naz Eker: “Bir An”da y›-

k›nt›lar alt›nda kalm›fl bir anne ada-
y›n›n kurtulmak için verdi¤i müca-
deleyi anlatmak istemeniz güzel; an-
cak bunu nas›l öykülefltirece¤iniz
üstünde kafa yormam›fl olmal›s›n›z
ki, öykünüz bir yere varm›yor.
Unutmay›n ki, yazaca¤›n›z her fley
gerçekle birebir örtüflse de sizin eli-
nizdeki en önemli güç dil, kurgu,
anlatma biçimi vb.dir. Bunlar› ne
denli iyi kullan›rsan›z, ne denli etki-
leyici, okunabilir k›larsan›z anlat›n›- ➤ Cenevre Üniversitesi’nde yang›n söndürme çal›flmalar› s›ras›nda ›sla-
z› o denli güçlü k›lar ve anlatmak is- nan 30.000 kitap kurutulmak üzere salonlara dizildi. Kalan 20.000 kitap
tedi¤inizi de iyi anlatm›fl olursunuz. da dondurulma yöntemiyle kurutulacak.

Dilek Sar›er Karakaya: Öykü-

nüzdeki ak›c› biçem ilk olumlu
özellik. Olaylara farkl› bir gözle ba-
k›fl›n›z, geçmiflle kurdu¤unuz iliflki
de övgüye de¤er. ‹yi düflünülmüfl,
iyi kurgulanm›fl bir öykü “Bofllukta
Bir Sal›ncak”. Öykünüzdeki eksiklik
flu ki, geçmifli an›msamakla öykü-
nün geçti¤i zaman, flimdi aras›nda
bir dengesizlik var. Buna abart› da
diyebiliriz. Öykünün sahicili¤ini ze-
deleyen bu tür gereksizliklerden
uzak durman›z› öneririm.
Dilek Kafl›kç› Y›lmaz: “Özgürlü-
¤e Yelken Açmak” adl› öykünüz bir
parça olmam›fll›k hissi veriyor. San-
ki o iki çocu¤un geçmiflini, alkolik
babas›n›, annesini, o günkü koflulla-
r› biraz daha açman›z gerekiyormufl
gibi… “Metruk ev” özlemin güçlü
bir metaforu olabilirdi. Bu size öy-
küyü aç›mlamada yard›mc› olaca¤›
gibi, iki çocuk iflçinin dünyaya ba-
k›fllar›ndaki çeflitlili¤i de artt›rabilir-
di.
Doruk Cansev: “Uyku Öncesin-
deki Masal” kurgusal bak›mdan
güçlü bir öykü. Do¤rusu bu denli
önemsiz denebilecek bir ayr›nt›y›
öne ç›kar›p onun üstünden yap›y›
ilerletmek güç ifl; siz bunu baflar-
m›fls›n›z. Ancak konuyu derinleflti-
rememifl, uykunun çevresinde dola-
n›p kalm›fls›n›z. Uykunun bu denli
önemli oluflunun alt›ndaki nedeni
biraz daha iflleyip sezdirmeliydiniz.
Öykünün geçti¤i zamanla yaz›ld›¤›

NotosÖykü 141
zaman aras›nda güçlü bir ba¤ kura-
bilseydiniz, hem anlat›c›ya alan aç-
m›fl olurdunuz hem de söyledi¤im
aç›l›m› kolayca yapabilirdiniz.
Emrah Y›lmaz: “Plaktaki Köflk”
teki ben anlat›c›n›n baflar›s› göz dol-
duracak kertede. Öykünüz merak
duygusunu art›rarak usul usul ilerli-
yor, ama ne yaz›k ki bir sayfa bo-
yunca anlat›lan olaylar yaln›zca öy-
künün girifl bölümü olabilecek do-
yuruculukta. Bir evden tafl›nma s›ra-
s›nda eski pla¤›n aras›ndan düflen
eski bir resmin anlat›c›ya an›msat-
t›klar›n› özetleyip as›l yazmak iste-
di¤inizi, olay›n özünü hikâyelefltire-
ce¤inizi beklerken ben, öykünüz
bitti.
Erdal Akkoyun: “Sessiz Kent” ad-
l› öykünüzdeki boflluklar, yarat›lan
gizler sanki nedensizmifl gibi. Ha-
san’›n yaln›zl›¤›n› anlad›m, ama hiç
de¤iflmeyen parlak ›fl›¤›n öyküye
katk›s›, öykü içindeki yeri, ifllevi ne-
dir? Öykünün sonundaki “Anneyi
kaybettik” sözü de havada kal›yor.
Çocu¤un annesini özledi¤ini bir
tümcede anl›yoruz, ama “anneyi
kaybettik” sözü hiçbir nedeni ça¤-
r›flt›rm›yor. Do¤um yapt› da m› öl-
dü? Öykünüzü okurken yukarda
belirtti¤im ve buna benzer pek çok
soru tak›ld› kafama.
Gül T. Temur: Kimi zaman bafl-
kalar›n›n de¤er yarg›lar›na göre ya-
flamak kayg›s› her fleyin önüne geç-
ti¤i bir toplumun bir bireyini en kö-
tü an›nda böyle düflündürmeniz, ol-
dukça parlak bir fikir. “Yitmifllik”
adl› öykünüz temiz, sorunsuz diliy-
le, sakin, ak›c› anlat›m›yla pek gü-
zel. Birçok bak›mdan baflar›l› bir öy-
kü. Baflar›l› ancak etkisiz: Düzgün,
temiz bir dille yaz›lm›fl; konusu il-
ginç; deprem felaketine farkl› bir
bak›fl aç›s›yla yaklafl›lm›fl gibi dü-
flünmemi sa¤lad›, ama beni etkile-
medi. Mekân› ve kiflileri –özellikle
Kemal’i– daha canl› betimleyebil-
seydiniz, “Yitmifllik”in etkileyicili¤i
artard› kan›s›nday›m. Öykünüzün
yap›s› buna uygun ve asl›nda bu iki
142 NotosÖykü
temel üstüne kurulmufl. ‹kinci öy-
künüz “‹ki Kara Aras›”nda nostalji-
nin göz kamaflt›r›c›, yan›lt›c› etkisi-
ne kap›lm›fls›n›z. Do¤rusu flu ki, bu
öykünüz bana hiçbir fley söylemedi.
Bu tür metinlerde anlat›n›n nas›l bir
de¤ere dönüflece¤ini, dilin devindi-
ricili¤i, parlakl›¤›, s›n›rs›zl›¤› üstün-
den düflünebilirsiniz. Öyle ki, her
an, her yerde herhangi bir kifliden
anlatt›¤›n›z an›lara benzer fleyler
dinleyebiliriz; öykülefltirmekse,
bunlar› yaz›sal k›lmakt›r.
Hatice Balkanlar: Güçlü atmosfe-
riyle, öykü kiflileriyle oldukça par-
lak bir öykü “Seni Sevmiyorum Pos-
tac› Amca”. Öykünüzdeki merak
duygusu son ana kadar gevflemiyor;
yerinde, k›vam›nda anlatt›¤›n›z duy-
gular, düflünceler bu merak duygu-
sunu kamç›l›yor. Diliniz yal›n, te-
miz, sahici… “Seni Sevmiyorum
Postac› Amca”n›n az da olsa kimi
paragraflar›nda fazlal›klar görülü-
yor, ama bunlar› kolayca bulup ç›-
karaca¤›n›zdan eminim. Çünkü an-
lat›m›n›z, konuyu öykülefltirme bi-
çiminiz vb. gösteriyor ki, bu konuda
önerilere gereksinimiz yok gibi; ace-
le etmenizden kaynaklanm›fl olmal›
öyküdeki fazlal›klar.
Havva Gülbeyaz: Öykülerinizi
okurken do¤rusu uzun zamand›r
öykü yazan biriyle karfl› karfl›ya ol-
du¤umu düflündüm. Baflar›l› kurgu-
lar›n›z, olay› hiç aksatmadan, anla-
m› da¤›tmadan anlatman›z, diliniz
vb. bunu gösteriyor. “Bir Garip
Adam”da bir çöküflün hikâyesini
anlat›yorsunuz, ama özellikle yemek
masas›nda yaflanan sahneleri yüzey-
sel anlatt›¤›n›z› düflünüyorum. Ben-
ce o sahneler üstünde biraz daha
düflünmelisiniz, çünkü o sahneleri
ne denli çarp›c› k›labilirseniz öykü-
nüz o denli güçlü olur. Bir olay› an-
latmakla öykülefltirmek aras›ndaki
fark› bildi¤iniz yazd›klar›n›zdan an-
lafl›l›yor elbette, ama ben yine de si-
ze flunu söylemek isterim: Dilin ola-
naklar› üstünde durun. Sözcükleri
parlat›n; bir tümcenin onlarca kulla-
n›m olas›l›¤›n›n oldu¤u hep akl›n›z-
da bulunsun.
“Kalebent Hayat” birkaç fazlal›k
bar›nd›rmas›na karfl›n güzel bir öy-
kü. Baflar›l› diyaloglar›n›z övgüye
de¤er, ancak böylesine uzun bir öy-
künün dergilerde yer bulmas› ol-
dukça zay›f bir olas›l›k. “Piflmanl›k”
için söyleyebilece¤im fazla sözüm
yok. Yaln›zca girifl paragraf› üstünde
düflünün; belki daha etkileyici bir
bafllangݍ bulabilirsiniz.
Mehmet fiarman: “31 Milyon”
adl› öykünüzü nas›l tan›mlayaca¤›-
m› bilmiyorum do¤rusu. Bir say›kla-
ma m›, absürd bir metin mi? Amac›-
n›z neydi bilemiyorum; absürd bir
öykü yazmak m›, hayal gücünüzü
s›namak m›? “Hangi Çöplü¤ün Ho-
rozusun?” adl› öykünüzü ise zevkle
okudum. Kulland›¤›n›z günlük dil,
biçim oldukça baflar›l›. San›r›m bi-
raz daha üstünde çal›flman›z gereki-
yor; amaçlad›¤›n›z anlat›m› kendi s›-
n›rlar›n›z, yöntemleriniz ya da ne
tür öyküler yazmak istiyorsan›z o
tutarl›l›k içinde de tutars›z bir ya-
z›nsal gerçeklik yaratabilirsiniz.
Mina Bozdo¤an: “03:02” buruk,
etkileyici atmosfere sahip. Öykünüz
bir dörtlü¤ü ça¤r›flt›ran güzel bir pa-
ragrafla aç›l›yor. Bundan sonras›nda
da sorunlar bafl gösteriyor. Örne¤in
sayaç, tanr› ve günah sözcüklerini o
denli çok kullanm›fls›n›z ki bu k›sa
öyküde, neredeyse bir paragraf›n
büyük bölümü bu sözcüklerden
olufluyor. Daha sonra da benzer tek-
rarlar var. Belki de yaratt›¤›n›z at-
mosferi daha güçlü k›lmak istemifl-
sinizdir, bilmiyorum, ama bu yön-
tem öykünüzün gücünü zay›flatm›fl.
Akl›n›za ilk gelen tümceyi kurmak-
tan çekinmeyin, ancak sonra dönüp
onun üstünde çal›flmal›s›n›z. Bütün
bu olumsuzluklara karfl›n, etkili bir
anlat›m›n›z var, bunu gelifltirebilir-
siniz.
Mine Türkmen: “Sabah Y›ld›z›”
fliirsel dille yaz›lm›fl bir öykü. Dili-
niz oldukça temiz; sözcüklerin gü-
cünden yararlanma biçiminiz güzel.
Öykünün bafllang›c›nda anlat›c›n›n
‹stanbul’da Bo¤az’›n geri tepelerin-
den birine dikilmifl evlerden birinde
oturdu¤unu ö¤reniyoruz, ama öykü
ilerledikçe bunun hiçbir önemi kal-
m›yor, çünkü anlat›c› adeta mitolo-
jik bir karaktere dönüflüyor. San›-
r›m bu gerçeklikle mitolojik dünya
aras›nda kurdu¤unuz iliflki biraz
aceleye gelmifl. Daha sa¤lam, sahici
ve inand›r›c› bir denge kurulabilsey-
di, öykünüz daha da güzel olabilir-
di. fiiirselli¤e biraz fazla kapt›rm›fls›-
n›z ve imgesel yo¤unluk anlatmak
istedi¤iniz konuyu, durumu ve
aç›kça görülen ama bu yo¤unlukta
etkisini yitiren derdinizi gölgelemifl.
F. Nur Çelik: “‹simsiz” adl› öykü-
nüz bafltan sona bir monolog. Bir
müzede ça¤r›fl›mlar yoluyla yap›lan
bu zihinsel yolculu¤un nereye vara-
ca¤›n› merakla bekledim, öykünün
sonuna kadar. Bir yere varmad›.
Gerçi son cümlesi güzel anlat›c›n›n
ve bunun ard›ndan bir sigara yak›fl›.
Güzel, ak›c›, doyurucu bir anlat›m›-
n›z var; bu “Susma” adl› öykünüzde
de göz doldurucu. Ancak baz› yer-
lerde bu titiz dili pek önemsemedi-
¤iniz de görülüyor. Örne¤in “baya”
diye bir sözcük kullan›yorsunuz.
“Hangi malzemeden” ya da “nas›l bir
malzemeden yap›ld›¤›n› bilmedi-
¤im” demek yerine “ne’den yap›ld›-
¤›n›” diyorsunuz. Bu küçük kusur-
lar› aflmada güçlük çekmeyece¤inizi
biliyorum; öyküleriniz bunu göste-
riyor. Söylediklerimi düflünerek
özellikle “‹simsiz”i bir kez daha
okuyun lütfen. Sizden daha güzel,
göze batacak kadar kusurlar› olma-
yan öyküler bekleyebiliriz. Yapma-
n›z gereken, öyle san›yorum ki, bi-
raz daha çal›flmak.
Nursel Güler: Öyküye geçmiflte
olup biten kötü, talihsiz olaylarla
bafllayan anlat›c›n›z, “Oyuncu”yu ne
yaz›k ki yaln›zca bir olay›n basit bir
aktar›m›na dönüfltürüyor. Oysa
“Oyuncu” iyi ifllenebilseydi oldukça
parlak bir öykü olabilirdi. Size, oku-
mad›ysan›z, Truman Capote’nin Ge-
ce A¤ac› adl› kitab›n› okuman›z›
öneririm. Bu kitaptaki –ad›n› yanl›fl
an›msam›yorsam– “Bay Kötülük”
adl› öykünün sizin öykünüzle ko-
nusu bak›m›ndan benzer yönleri
var. Benim burada size söyleyecek-
lerimden daha çok yarar› dokuna-
cakt›r, böyle bir karfl›laflt›rman›n.
Onur Aslan: Biraz da¤›n›k bir ha-
vas› var “Bast›r›lm›fl ‹mgeler”in. Go-
ethe ve Attilâ ‹lhan’dan al›nt›lad›¤›-
n›z dizeler öyküyü biraz toparlama-
da, öyküde anlatmak istedi¤inizi bir
amaca yöneltmede size yard›mc› ol-
mufl, ama flunu söylemeliyim ki, im-
ge kavram›ndan romantik bir an ya-
ratmaya çal›flan anlat›c›n›n entelek-
tüel birikimi yetersiz gibi. Yazd›kla-
r›n›z› tekrar tekrar gözden geçirin,
bekletin, acele etmeyin. Eksikleriniz
fark etmekte bu yöntemin yarar›n›
göreceksiniz.
Öznur Ozan: Güzel temennilerle
son bulan “Geç Kald›m” adl› öykü-
nüz, duygular›n›z›, düflüncelerinizi
s›ralamaktan kurtulup olay› anlat-
sayd›n›z, daha etkileyici olabilirdi.
Baflsa¤l›¤› sahnesiyle güçlü bir at-
mosfer yaratabilirdiniz örne¤in; ar-
d›ndan güzel temenninizi belki de
dile getirmenize gerek kalmadan
söylemifl olacakt›n›z. Bu tür olaylara
dayal› öyküler amaçlad›klar›n› ya-
ratt›klar› sahnelerle, atmosferleriyle,
karakterlerinin davran›fllar›yla anla-
t›rlarsa didaktik olmaktan kurtulur
ve sars›c› güce ulafl›rlar.
Serkan Gülp›nar: “Ben, Yine
Ben”deki anlat›c›n›n baflar›s› san›r›m
biraz fazla ayn› yerde dönüp dolafl-
mas›yla zay›flam›fl. Diliniz k›vrak ve
parantezler açarak etkisini güçlen-
dirdi¤iniz tümceleriniz yerli yerin-
de, temiz ve etkileyici. Ancak öykü-
de bir resim çizecekseniz bunun ge-
reklerini iyi hesaplay›p öykü mima-
risini buna göre kurmal›s›n›z. Sizde
bir nebze karars›zl›k gördüm; sanki
yapmak istedi¤inizle sizi yapmaya
zorlayan düflünceler aras›nda kalm›fl
gibisiniz.
Suat Atan: ‹lginç konusu, dene-
meye yatk›nl›¤›yla okudu¤um güzel
öykülerden biri “Mezarda Uyanan-
lar”. ‹yi düflünülmüfl, iyi kurgulan-
m›fl, ayr›ks› biçemiyle dikkat çekici.
Ancak gerçeklikten yola ç›k›ls›n ya
da tamamen hayal ürünü olsun, ya-
z›sal gerçekli¤inde tarihsellik tafl›-
yan öykülerin anlat›c›s› bizi kendi
sahicili¤ine inand›rmal› ve aktard›¤›
bilgileri ansiklopedik olmaktan kur-
tarmal›d›r. K›sacas›, bize aktard›¤›
bilgileri hikâyelefltirmelidir. Sizin
öykünüzde hikâyelefltirme eksik. Bi-
raz daha üstünde çal›flman›z gerek-
ti¤i kan›s›nday›m.
Ozan Utku Akgün: Temiz bir di-
liniz var, ancak gereksiz yere kullan-
d›¤›n›z ünlem iflaretiyle, üç nokta-
larla metni bo¤muflsunuz. “Didik-
lenme” ad›yla uyum içinde örülmüfl.
K›flk›rt›c›. Öykünüzdeki mizahi,
alayc› hava zaman zaman coflkulu
bir biçimde öykünün sonuna dek
sürüyor; ancak bu anlat›m›n, alayc›-
l›¤›n, coflkun anlat›m›n yer yer dozu
kaçm›fl.
Y›lmaz Bozan: “Düflledi¤i Yaflama
Küsen” son sözleriyle ak›l verici ya
da ibret verici bir öyküye dönüfl-
müfl. Buna gerek yok bence; zaten
yo¤un olarak anlatt›¤›n›z her fley
bunu söylüyor. Dümdüz bir dille
anlatm›yorsunuz üstelik; devrik
tümceleriniz metninize devinim ka-
zand›rm›fl. Daha iyi öyküler yazabi-
lece¤inizi gösteriyorsunuz, “Düflle-
di¤i Yaflama Küsen”le.
Zeki Ezer: “Baba Yüre¤i” adl› öy-
künüzdeki ak›c›l›k; öykü kiflilerinin
duygular›n› abart›ya kaçmadan etki-
li bir biçimde betimlemeniz; dile
gösterdi¤iniz özen bir ç›rp›da saya-
bildi¤im olumlu özellikleriniz. Belli
bir olgunlu¤u yakalam›fls›n›z. A¤›r-
bafll› bir anlat›m›n›z var ve bunu ku-
ru bir dille yapm›yorsunuz, ama bi-
raz daha güzellefltirebilirsiniz dilini-
zi. Daha k›vrak; bazen yaln›zca tafl›-
d›¤› yal›nl›kla ayr›ks›l›¤›n› hissetti-
ren tümcelerle bir duyguyu, düflün-
ceyi anlatmak daha etkilidir. Elefltiri
de¤il, bir öneri bu söyledi¤im.
NotosÖykü 143
 Ad ......................................................

Soyad ....................................................

Adres ..................................................................................................................

.............................................................................................................................

Semt ................................. ‹lçe ................................

fiehir ...............................

Posta kodu .........................

Telefon ....................................... E-posta ......................................

Abonelik tercihi ❑ 1 y›ll›k (alt› say›) abonelik 45 YTL ❑ 2 y›ll›k (on iki say›) abonelik 80 YTL
Yurtd›fl› 1 y›ll›k 40 € / 55 $ – 2 y›ll›k 75 € / 105 $

Ödeme tercihi

❑ Havale/EFT ❑ Posta Çeki

Garanti Bankas› 5287565 numaral› hesaba
Semih Gümüfl abonelik ücretini yat›rabilirsiniz.
068-6612006 numaral› hesaba
abonelik ücretini yat›rabilirsiniz.

Bafllang›ç say›s› ❑
Bu formun asl›n› ya da örne¤ini doldurup 0212 252 38 05 numaral› faksa gönderiniz.

144 NotosÖykü