Lat. Gr. 4, haz. Doç. Dr. E.

Öyken

A) Gerundium niçin ve nasıl kullanılır?

Gerundium hem eylem adı olan basit bir isim hem de zarf cümleciği olarak kullanılır. Sadece tekil
biçimleri bulunan bu kelime türünün işlevi, hangi hâlde olduğuna ve yanına gelen belirli kelimelere
(ad, in, dē gibi edatların yanı sıra causā ve grātiā isimleri) bağlı olarak değişir.

1) GENETĪVUS HÂLİNDEKİ KULLANIMI

İsim-fiil değerindeki bu fiilimsi gen. hâlinde kullanıldığında aslen tamlayan işlevindedir.

Ör. A1a: Ille Graecus artem cantandī docēbat. (cant/ō, -āre, -āvī, -ātum)
“O Yunan şarkı söyleme[nin] sanatını öğretiyordu.”

Gen. hâlindeki gerundium, ardından gelen zarf değerli causā veya grātiā ismi sayesinde amaç
yan cümlesi işlevi kazanır. (Söz konusu isimler fiilimsi olmayan isimlerle de aynı şekilde kullanılır.
Örneğin exemplī causā deyimi “örnek nedeniyle” değil “örnek olması için” anlamındadır.)
A1b: Rex vincendī causā omnēs mīlitēs sine morā mittet. (vinc/ō, -ere, vīcī, victum)
“Kral kazanmak için tüm askerleri gecikmeden yollayacak.”

Ayrıca, cupidus, perītus gibi sıfatlar ve cupiditās gibi isimlerle genetīvus obiectīvus işlevinde de
kullanılır.
A1c: Cicero vir perītus dīcendī est. (dīc/ō, -ere, dīxī, dictum)
“Cicero söz söyleme konusunda deneyimli bir adamdır.” 134
 Lat. Gr. 4, haz. Doç. Dr. E. Öyken

A) Gerundium niçin ve nasıl kullanılır?

2) DATĪVUS HÂLİNDEKİ KULLANIMI

Dat. hâlindeki kullanımı pek yaygın olmayıp genellikle bu hâli gerektiren studeō gibi fiiller, similis
gibi sıfatlar ya da operam dō gibi deyimlerle sınırlıdır.

Ör. A2a: Sic vīvere periendō simile est. (per/eō, -īre, -īvī, -ītum)
“Böyle yaşamak ölmeye benzer.”

A2b: Sapiens vēra dīcendō operam dat. (dīc/ō, -ere, dīxī, dictum)
“Bilge doğruları söylemeye özen gösterir.”

3) ACCŪSĀTĪVUS HÂLİNDEKİ KULLANIMI

Gerundium olan kelime acc. hâlindeyse önünde her zaman AD edatı bulunur (nadiren de IN) ve
amaç ifade eden bir zarf cümleciği işlevindedir.

Ör. A3a: Dolor nōs ad perseverandum stimulat. (persever/ō, -āre, -āvī, -ātum)
“Acı bizi kararlı olmamız için kışkırtır.”

A3b: Mīlitēs ad vincendum pugnābant. (vinc/ō, -ere, vīcī, victum)

“Askerler kazanmak için savaşıyorlardı.”

135
 Lat. Gr. 4, haz. Doç. Dr. E. Öyken

A) Gerundium niçin ve nasıl kullanılır?

4) ABLĀTĪVUS HÂLİNDEKİ KULLANIMI

Bu hâldeki kullanımı genellikle abl. instrūmentī ya da abl. modī işlevindedir. Abl. hâlindeki
gerundium IN, DĒ, EX başta olmak üzere edatlarla da kullanılır.

Ör. A4a: Hominis mens discendō alitur et cogitandō. (disc/ō, -ere, didicī, —; cogit/ō, -āre, -āvī, -ātum)
“İnsanın aklı öğrenerek ve düşünerek (= öğrenme ve düşünme aracılığıyla) beslenir.”

A4b: Nihil dē mē dīcō, sed dē eīs quī in dīcendō magnī sunt aut fuērunt (dīc/ō, -ere, dīxī, dictum)
“Kendi hakkımda hiçbir şey söylemiyor, söz söylemede ünlü olan ya da olmuş o
kişilerden söz ediyorum.”

136
 Lat. Gr. 4, haz. Doç. Dr. E. Öyken

B) Gerundīvum niçin ve nasıl kullanılır?

1) GENEL KULLANIM

Gerundīvum biçimindeki kelimenin sıfat-fiil işlevinde olduğunu ve çatı bakımından edilgen

sayıldığını belirtmiştik. Sıfat gibi çekilen ama aynı zamanda eylem ifade eden bu kelimenin fiil
özelliği, eylemden birincil olarak etkilenen varlığın yani nesnenin belirtilmesine bağlıdır. Herhangi
bir cümlede gerundīvum bulunabilmesi için, bu biçimi kullanılacak fiilin geçişli yani acc. nesne
alan bir fiil olması ve gerundīvum olan kelimenin sıfat gibi, niteleyeceği nesne değerli bir isme
cins ve sayı bakımından uyması gerekir. Bu açıklamayı örneklerle pekiştirelim: “Gallia’nın
fethedilmesinin gerekliliği hakkında Caesar pek çok şey söyledi” cümlesinde “Gallia’nın
fethedilmesinin” diyebilmek için fiilimsiye ihtiyaç olduğu açıktır. Ne var ki, söz konusu eylemden
doğrudan etkilenen varlık yani fethedilecek şey (Gallia) belirtildiği ve Latincede “fethetmek”
anlamında sıkça kullanılan vincere fiili geçişli bir fiil olduğundan burada isim fiil olan gerundium
değil, sıfat fiil olan gerundīvum tercih edilmelidir.

Gerundium olan sözcüğün farklı hâller, edatlar ve eklenen zarf değerli isimler (causā, grātiā)
sayesinde kazandığı genel işlevler gerundīvum için de geçerlidir. Ne var ki, acc. hâlindeki
gerundīvum bazen AD edatı olmadan da kullanılabilir (bkz. s. 142’deki tablo).

137
 Lat. Gr. 4, haz. Doç. Dr. E. Öyken

B) Gerundīvum niçin ve nasıl kullanılır?

1) GENEL KULLANIM

Bunun için öncelikle vincend/us, -a, -um biçiminin hâli cümledeki işlevine, cins ve sayısı ise
nesne olan isme göre belirlenir. Söz konusu fiilimsi “fethedilmesinin gerekliliği” ifadesinde
tamlayan işlevinde olacağından gen. hâlinde, Galli/a, -ae (f.) ismini nitelediği için de f. ve s.
çekilmelidir. Böylece Galliae vincendae biçimi elde edilir. Fark edilecektir ki, gerundīvum olan
kelime nitelediği, nesne değerli isme hâlini vermiş ve o kelimeden cins ve sayı özelliğini almıştır:

f. / s.

Galliae vincendae

gen.
Gerundīvum biçimi bu şekilde elde edildikten sonra cümle şöyle tamamlanabilir:

Caesar dē necessitāte Galliae vincendae multa dīxit.

138
 Lat. Gr. 4, haz. Doç. Dr. E. Öyken

B) Gerundīvum niçin ve nasıl kullanılır?

1) GENEL KULLANIM

Gerundīvum olasılık, yeterlik ve gereklilik ifade edebilir, çatı bakımından edilgendir ama
gerektiğinde etken olarak da çevirilebilir. Bunu aynı cümle üzerinden açıklayalım:

Ör. B1a: Caesar dē necessitāte Galliae vincendae multa dīxit. (vinc/ō, -ere, vīcī, victum)

“Gallia’nın fethedilmesinin gerekliliği hakkında Caesar pek çok şey söyledi.”

Gerundīvum ile kurulan ifade “Gallia’yı fethetmenin” biçiminde etken olarak da çevirilebilir.

139
 Lat. Gr. 4, haz. Doç. Dr. E. Öyken

B) Gerundīvum niçin ve nasıl kullanılır?

2) PERİFRASTİK KULLANIM

Gerundīvum, ESSE fiilinin çekimli biçimleriyle1 birleşerek ek fiil oluşturduğunda, zorunluluk

bildiren edilgen bir ifadeye dönüşür. Bu ifadelerde gerundīvum nitelediği, dilbilgisel özne
işlevindeki isim gibi nom. hâlindedir ve yalnızca bu açıdan değil cins ile sayı açısından da o isme
uyar.2 Mantıksal özneyi yani eylemi doğrudan gerçekleştireni ifade eden isim de dat. hâlinde
olur. Özne bildiren bu datīvus kullanımına dat. agentis denir.
nom. / f. / s.

dat. agentis
Ör. B2a: Epistula Cicerōnī scribenda est. (scrīb/ō, -ere, scrīpsī, scrīptum)

“Mektup Cicero tarafından yazılmalıdır.”

nom. / n / pl.
dat. agentis
B2b: Caesarī omnia ūnō tempore erant agenda. (ag/ō, -ere, ēgī, actum)

“Caesar tarafından her şey aynı zamanda yapılmalıydı.”

1 Oratio obliqua türündeki ifadelerde ESSE fiilinin mastar biçimleri kullanılır.

2 Oratio obliqua türündeki ifadelerde söz konusu isim A.c.I. nedeniyle acc. olur. 140
 Lat. Gr. 4, haz. Doç. Dr. E. Öyken

B) Gerundīvum niçin ve nasıl kullanılır?

2) PERİFRASTİK KULLANIM

Bu tür cümlelerde farklı işlevde başka bir dat. bulunuyorsa, mantıksal özne dat. yerine abl.
agentis, yani a(b) + abl. ile ifade edilir:

nom. / n. / pl.

abl. agentis
Ör. B2c: Verba blanda ā Cicerōne uxōrī dicenda sunt. (dic/ō, -ere, dīxī, -tum)
dat.

“Cicero tarafından eşine hoş sözler söylenmeli.”

acc. / f. / s.
abl. agentis
B2d: Eī ā mē grātiam agendam (esse) sciō. (ag/ō, -ere, ēgī, actum)
dat.

“Ona tarafımdan teşekkür edilmesi gerektiğini biliyorum.”

Bu son örnekte gerundīvum ile kurulan perifrastik yapı A.c.I. yapısının parçası olduğundan
dilbilgisel özne (grātiam) acc. hâlindedir.

141
 Lat. Gr. 4, haz. Doç. Dr. E. Öyken

Gerundium ile Gerundīvum Karşılaştırması*

GERUNDIUM GERUNDĪVUM
[(epistulam) scrībere libet] epistula scribenda est
Nom. [Inf.]
“mektup yazmak hoşa gider” “mektup yazılmalıdır”

(epistulās) scrībendī tempus est epistulae scrībendae tempus est

Gen.
“mektuplar yazma zamanıdır” “mektup yazma zamanıdır”

scrībendō adsum epistulae scrībendae operam dō

Dat.
“yazmaya hazırım” “mektup yazmaya önem veriyorum”

[epistulam] scrībere nōlō epistulam scrībendam suscipiō

Acc. [Inf.]
“mektup yazmak istemiyorum” “mektup yazmaya girişiyorum”

ad scrībendum parātus sum ad epistulam scrībendam parātus sum

praep. + Acc.
“yazmaya (yazmak için) hazırım” “mektup yazmaya (yazmak için) hazırım”

(epistulam) scrībendō tempus consūmō epistulā scrībendā tempus consūmō

Abl.
“mektup yazmakla zaman harcıyorum” “mektup yazmakla zaman harcıyorum”

in scrībendō impedior in epistulā scrībendā impedior

praep. + Abl.
“yazmada (yazma işinde) engelleniyorum” “mektup yazmada engelleniyorum”

* Kaynak: Rubenbauer & Hofmann 1995: 207

142
 Lat. Gr. 4, haz. Doç. Dr. E. Öyken

İÇİNDEKİLER’e git →

Kaynaklar
Gandiglio, A. (1969). Sintassi latina corredata di nuovi esercizi. Volume terzo. (G. B. Pighi, Ed.) (3.
bs.). Bologna: Zanichelli.
Keller, A. ve Russell, S. (2004). Learn to Read Latin. New Haven & London: Yale University Press.
Lavency, M. (1997). VSVS. Grammaire latine. Description du latin classique en vue de la lecture
des auteurs (2. bs.). Louvain-la-Neuve: Peeters.
Maltby, R. ve Belcher, K. (2014). Wiley’s Real Latin. Learning Latin from the Source. Malden &
Oxford: Wiley-Blackwell.
Mountford, J. (Ed.). (2005). Bradley’s Arnold Latin Prose Composition. Wauconda: Bolchazy-
Carducci Publishers.
Oniga, R. (2014). Latin. A Linguistic Introduction (N. Schifano, Trans.). Oxford: Oxford University
Press.
Rubenbauer, H. ve Hofmann, J. B. (1995). Lateinische Grammatik (12. bs.). Bamberg: C. C.
Buchners.
Touratier, C. (2008). Grammaire latine. Introduction linguistique à la langue latine. Paris: Sedes.
Wheelock, F. M. ve LaFleur, R. A. (2005). Wheelock’s Latin (6. bs.). New York: HarperCollins.
Woodcock, E. C. (1959). A New Latin Syntax. London: Bristol Classical Press.

143