M. G. Kutay - Mukavemet 2009

2009 Kasım
MUKAVEMET
ve
MALZEME
05-Ö
ÖZET
M. Güven KUTAY
05-mukavemet.doc
2 M u k a v e m e t ve M a l z e m e
İÇİNDEKİLER
1 Parçalardaki gerilmeler .........................................................................................................................................................7
1.1 Önemli zorlanma çeşitleri ...........................................................................................................................................7
1.1.1 Karşılaştırma momentleri .....................................................................................................................................11
1.1.2 Hertz basma gerilmesi ..........................................................................................................................................11
1.2 Kesit yöntemi için örnekler .......................................................................................................................................14
1.2.1 İlk belirleme; Hesaplanacak kesitin tanımlanması ...............................................................................................14
1.2.2 Sistemi etkileyen “ F “ kuvvetini eksenlere göre Fx, Fy ve Fz bileşenlerine ayrılması..........................................14
1.2.3 Bütün dış kuvvetlerin ağırlık merkezi veya nötr eksenine getirilmesi..................................................................14
1.2.4 Çeşitli kesitlerde Hesaplama ................................................................................................................................17
1.2.4.1 Dolu kesit hesaplaması ...............................................................................................................................17
1.2.4.2 Kaval kesit ..................................................................................................................................................18
1.2.4.2.1 Kapalı form ............................................................................................................................................18
1.2.4.2.2 Açık form ...............................................................................................................................................19
1.2.4.3 Adacıklar konstrüksiyonunun hesaplanması...............................................................................................20
1.2.4.3.1 Normal kuvvet ve normal kuvvetten doğan eğilme momenti ................................................................20
1.2.4.3.2 Çapraz kuvvet ve çapraz kuvvetten doğan torsiyon momenti ................................................................21
1.3 Çeşitli kesittlerin alanı, eğilme atalet ve mukavemet momentleri.............................................................................22
1.4 Çeşitli kesittlerin torsiyon atalet ve mukavemet momentleri ....................................................................................28
1.5 Çeşitli malzemenin sürtünme katsayısı .....................................................................................................................30
2 Malzeme ve Malzemenin mukavemet değerleri .................................................................................................................32
2.1 Malzemenin mukavemet değerleri için formüller .....................................................................................................32
2.2 Çentik sayısı ..............................................................................................................................................................33
2.3 Malzemenin çevre ısısı 20° C de bilinen değerleri....................................................................................................34
2.3.1 DM-Diyagramının konstrüksiyonu.......................................................................................................................34
2.3.2 Devamlı Mukavemet Diyagramında okuma örneği..............................................................................................35
2.3.3 100°C ile 600°C arası bilinen mekanik ve fiziksel özellikler ...............................................................................36
2.3.3.1 Çekme zorlanmasında kopma mukavemeti σÇKO ........................................................................................36
2.3.3.2 Çekme zorlanmasında akma sınırı mukavemeti σAK ...................................................................................36
2.3.3.3 Elastiklik modülü değeri " E " ....................................................................................................................36
2.3.3.4 Isıl genleşme katsayısı " α " ........................................................................................................................37
2.3.3.5 Isı iletme özelliği "λ" ..................................................................................................................................37
2.3.3.6 Değişken çekmebasma mukavemeti σÇDG ...................................................................................................38
2.3.3.7 Eğilme sınırı mukavemeti σEG.....................................................................................................................38
2.3.3.8 Değişken eğilme mukavemeti σEGDG ...........................................................................................................38
2.3.3.9 Torsiyon sınırı mukavemeti τt .....................................................................................................................38
2.3.3.10 Değişken torsiyon mukavemeti τTDG ...........................................................................................................38
2.3.4 Isıl işlemler ...........................................................................................................................................................38
2.3.5 Şekillendirme........................................................................................................................................................38
2.3.5.1 Talaşlı imalat...............................................................................................................................................39
2.3.5.2 Kaynak yapma ............................................................................................................................................39
2.4 Malzemenin 20 ile 700 °C arası mekanik değerleri ..................................................................................................40
2.5 Malzemenin geometrik katsayıları ............................................................................................................................48
2.5.1 Yüzey pürüzlüğü katsayısı " b1 " ..........................................................................................................................48
2.5.2 Malzemenin büyüklük katsayısı " b2 "..................................................................................................................49
2.5.3 Çentik şekil sayısı Çt ..........................................................................................................................................50
2.5.3.1 Duyarlılık sayısı ..........................................................................................................................................66
2.6 Emniyet katsayısı SDGER ............................................................................................................................................67
2.7 Eşdeğer sertlik büyüklükleri, Brinell, Vickers ve Rockwell .....................................................................................69
2.8 Profiller .....................................................................................................................................................................71
3 Kaynaklar............................................................................................................................................................................79
3.1 Literatür.....................................................................................................................................................................79
3.2 Standartlar .................................................................................................................................................................79
4 Konu İndeksi.......................................................................................................................................................................81
www.guven-kutay.ch
M u k a v e m e t ve M a l z e m e 3
Sembol ve Tanımlamalar
Genelde indeks küçük harf ise, bu hesaplanan veya hesaplamak için verilen değeri gösterir. Eğer indeks
büyük harf ise, bu malzemenin değerini veya karşılaştırma için gerekli değeri gösterir.
Büyük harfler
Sembol Birim Tanımı
A m2 Alan
A5 / A10 % kopma uzama oranı
Ag m2 gerilme alanı
Aiz m2 izdüşüm alanı
Atot % çekme genliği
C J/kg/K özgül ısı (20-400°C)
E N/mm2 Elastiklik modülü
F N kuvvet
F0 N tutuk sürtünme kuvveti
FA, FB N Mesnet veya yatak kuvvetleri
Fbk N burkma kuvvet
Fç N çapraz kuvvet
FEĞ N Eğme kuvveti
Fm N kitle kuvveti
Fmax N max. kuvvet
Fmax,min N maksimum veya minimum kuvvet
Fn N normal kuvvet (hesap kesitine dik kuvvet)
Fnom N nominal kuvvet
For N ortalama kuvvet
FSÜR N Sürtünme kuvveti
Fsür N Sürtünme kuvveti
Fx,y,z N Kuvvet, X/Y/Z-ekseni yönünde
G N/mm2 Kayma modülü
H − sertlik
HB HB Birinell-sertliği
I mm4 atalet momenti
KIC N/mm3/2 kopma sünekliği, CT-deney çubuğu
L m boy
Lbk m hesapsal burkulma boyu
M Nm Moment, indeksine göre
m kg kütle
Meğ Nm Eğilme momenti
Mt Nm Torsiyon momenti
N − yükleme sayısı
NY işletmede yükleme sayısı
P W Güç
pEM N/mm2 Emniyetli yüzey basma mukavemeti
phe N/mm2 hesaplanan yüzey basıncı
www.guven-kutay.ch

RaB N/mm2 kesme mukavemeti
RbB N/mm2 eğilme mukavemeti
Rbw N/mm2 değişken eğilme mukavemeti
Rçbw N/mm2 değişken ç/b mukavemeti
Rd-0,1 N/mm2 % 0,1-ezilme sınırı
RdB N/mm2 basma mukavemeti
Re/Rp0,2 N/mm2 gerinme mukavemeti, 0,2% gerinme mukavemeti
ReH N/mm2 üst akma dayanıklığı (mukavemeti)
ReL N/mm2 alt akma mukavemeti
Rm N/mm2 çekme kopma mukavemeti
Rp0,1 N/mm2 % 0,1-genlik sınırı
RtB N/mm2 torsiyon mukavemeti
S − Ağırlık merkezi noktası
S mm2 kesit alanı
SBK − gerekli burkulma emniyet sayısı
Sbk − hesaplanan burkulma emniyet sayısı
SGER − İşletme için gerekli emniyet katsayısı
She − İşletmedeki hesaplanan emniyet katsayısı
T s-1 periyod
W mm3 Mukavemet momenti, indeksine göre
Weg mm3 Eğilme mukavemet momenti
Wt mm3 torsiyon mukavemet momenti
XS mm Ağırlık merkezinin X-değeri
YS mm Y-ekseni değeri, indeksine göre
Z % kopma büzülmesi
Küçük harfler
a m/s2 ivme
a m mesafe, Hertz basıncında yarı çap
b m en, genişlik
b m/s2 frenleme ivmesi
b1 − Yüzey prüzlüğü katsayısı
b2 − Büyüklük katsayısı
cB − İŞLETME KATSAYISI
e mm Ağırlık merkezi ile kenar mesafesi
f mm Sehim, indeksine göre
fger mm Gerekli sehimi
g m/s2 yerçekimi ivmesi
i m atalet yarı çapı
m kg kitle
n d/dak devir sayısı
P N/mm2 basınç, tazyik, baskı, basım
r m yarı çap
www.guven-kutay.ch
ESKİ YUNAN HARFLERİ

α 10-6K-1 Isıl genleşme katsayısı
αÇt − çentik şekil sayısı
α0 − zorlanma katsayısı
βÇt − çentik katsayısı
χ mm-1 eğim sayısı
δ % gerçek kopma uzaması
ε % uzama, gerilme
εe % elastik uzama
εen % enine uzama
εp % orantısız uzama
εr % kalıcı uzama
η − mukavemet değeri oranı
ηÇt − çentik duyarlılık sayısı
ηχ − destek katsayısı
ϕ ° / deg açı
κ − sınır değerler oranı
λ W/(mK) Isı iletme özelliği
λ − narinlik derecesi
λ0 − narinlik sınırı
λhes [1] hesaplanan narinlik derecesi
µ − kaygan sürtünme katsayısı
µ0 − tutuk sürtünme katsayısı
ν − esneklik katsayısı, Poisson (Puason) sayısı
ρ ° / deg kaygan sürtünme açısı
ρ kg/m3 özgül ağırlığı
ρ Ω mm2 özgül elektrik direnci
ρ∗ − çentik şekil sayısı
ρ0 ° / deg tutuk sürtünme açısı
σ1,2 N/mm2 asal normal gerilmeler
σAKB N/mm2 basma akma mukavemeti
σAKEG N/mm2 eğilme akma mukavemeti
σbc, by N/mm2 cidar veya yüzey basıncı
σbH N/mm2 Hertz yüzey basıncı
σBK N/mm2 burkulma mukavemeti
σbk N/mm2 burkulma/flambaj gerilmesi
σBKEM N/mm2 emniyetli burkulma mukavemeti
σBYEM N/mm2 Emniyetli yüzey basma mukavemeti
σç,b N/mm2 çekme(ç) veya basma (b) gerilmesi
σÇD,BD N/mm2 devamlı çekme veya basma mukavemeti
σçDG N/mm2 değişken çekme gerilmesi
σÇDG ; σBDG N/mm2 değişken çekme veya basma mukavemeti
www.guven-kutay.ch

σÇDL ; σBDL N/mm2 dalgalı çekme veya basma mukavemeti
σÇEM,σBEM N/mm2 emniyetli çekme veya basma mukavemeti
σÇSK,σBSK N/mm2 şekle göre çekme veya basma mukavemeti
σD/τD N/mm2 devamlı mukavemet
σDG/τDG N/mm2 değişken mukavemet
σDL/τDL N/mm2 dalgalı mukavemet
σE N/mm2 elastik mukavemet
σeg N/mm2 eğilme gerilmesi
σEGD N/mm2 devamlı eğilme mukavemeti
σEGDG N/mm2 değişken eğilme mukavemeti
σEGDL N/mm2 dalgalı eğilme mukavemeti
σEGEM N/mm2 emniyetli eğilme mukavemeti
σEGSK N/mm2 şekle göre eğilme mukavemeti
σEM/τEM N/mm2 emniyetli mukavemet
σEZ N/mm2 ezilme mukavemeti
σEZB N/mm2 basmada ezilme mukavemeti
σkar N/mm2 karşılaştırma gerilmesi
σKO/τKO N/mm2 kopma mukavemeti
σKOEG N/mm2 eğilme kopma mukavemeti
σO/τO N/mm2 orantılı mukavemet
σSK/τSK N/mm2 şekle göre mukavemet
σtp/τtp N/mm2 toplam gerilme
σX,Y,Z N/mm2 normal gerilme X,Y veya Z yönünde
σ/τ N/mm2 gerilme
τAKT N/mm2 torsiyon akma mukavemeti
τk,t N/mm2 kesme veya torsiyon gerilmesi
τKD,TD N/mm2 devamlı kesme veya torsiyon mukavemeti
τKDG,TDG N/mm2 değişken kesme veya torsiyon mukavemeti
τKDL,TDL N/mm2 dalgalı kesme veya torsiyon mukavemeti
τKEM N/mm2 emniyetli kesme mukavemet
τKO N/mm2 kayma kopma mukavemeti
τKOK,KOT N/mm2 kesme veya torsiyon kopma mukavemeti
τKSK,TSK N/mm2 şekle göre kesme veya torsiyon mukavemeti
τTEM N/mm2 emniyetli torsiyon mukavemet
τXY N/mm2 kayma gerilmesi, X ekseni yönünde, Y eksenine dik
ω 1/s açısal hız
ω − burkulma katsayısı
www.guven-kutay.ch
1 Parçalardaki gerilmeler
1.1 Önemli zorlanma çeşitleri
F( 1 ) σ , (τ )
She = SK SK ≥ SGER
σhe , (τhe )
She = σSK / σhe ≥ SGER
F( 2 ) She ≥ 1
SGER
F( 3 ) Boyutlama: FORMÜL = σEM (τEM) σEM ve τEM aşağıda verilmiştir.
F( 4 ) Kontrol: σhe (τhe) = FORMÜL = σEM (τEM)
F( 5 ) Kuvvet: maksimum Fmax = c B ⋅ F cB işletme katsayısı
F( 6 ) Sürtünme FSÜR = µ ⋅ Fn µ sürtünme katsayısı
F( 7 ) Parçadaki gerilmeler
PARÇADAKİ GERİLMELERE GENEL BAKIŞ
Çekme Eğilme Kesme Torsiyon

F M eg Fç M
σ ç, b = n σeg = τk = τt = t
A Weg A Wt
Toplam normal gerilme Toplam kayma gerilmesi

σ = σç, b + σeg τ = τk + τ t
Bileşik zorlama gerilmesi

Biçim değiştirme Enerjisi Hipotezine (BEH) göre
σ Bi = σ 2 + 3 ⋅ (α 0 ⋅ τ )2
Bileşik zorlama gerilmesi çeşitli hipotezlere göre toplanır. Makina elemanlarında kaynaklar hariç bütün
hesaplar BEH ne göre yapılır. Kaynak bağlantılarında Normal Gerilme Hipotezi NGH kullanılır.
Zorlanma şekli Gerilme Şekil değiştirme

F( 8 ) Çekmeye zorlanma Çekme gerilmesi: Esneme:
y Fn ∆L x σ x F
σç = ≤ σÇEM εx = = = n
A + σç A L E E⋅A
Şekil 1 x Fn Uzama Fn > 0 veya
z kısalma Fn< 0:
L ∆L x F ⋅L
∆L x = n
F( 9 ) Basmaya zorlanma Basma gerilmesi: E⋅A
Enine uzama veya kısalma
y ∆L x − Fn
− σb = Eğer Fn çekme “+” ise
A − σb A ε y = −ν ⋅ ε x ε z = −ν ⋅ ε x
Şekil 2 x Fn
z Eğer Fn basma “−” ise
L ε y = ν ⋅ ε x εz = ν ⋅ ε x
www.guven-kutay.ch

F( 10 ) Kayma zorlanması (ortalama) Ortalama kayma gerilmesi: Ortalama kayma
Fr τ F
τor = γ or = or = r
A or A G G⋅A
f
Şekil 3 z x Fr Sehim:
z
f = γ or ⋅ L
τor L
F( 11 ) Kayma zorlanması (hakiki) Kayma gerilmesi Kiriş sehimi

Fr ⋅ H z ( y ) Fr
τ( y ) = f( x ) = k A ⋅ ⋅x
I z ⋅ b( y) G⋅A
y A y L Fr
f ( x ) < f max
γ statik moment Hz(y):
e1
z x τ
f
e2
Şekil 4 z τ (y) f max = max
H z ( y) = ∫ y ⋅ b( y) ⋅ dy
y
e2
G
y
b(y) τmax Fr
Fr ⋅ H z ( y = 0 ) f ( L) = k A ⋅ ⋅L
τmax = G⋅A
I z ⋅ b ( y = 0) kA = Kesit şekil faktörü
F( 12 ) Kesmeye zorlanma (ortalama) Kesme gerilmesi
Fr Kesilme, kesilme mukave-
A Fr τk =
A meti aşılınca oluşur. Malze-
z x menin kesilme mukavemeti:
Şekil 5 z
Yumuşak τKE = Rm
F Sert τKE = 0,8.Rm
F( 13 ) Eğilmeye zorlanma (kuvvetsiz) Eğilme gerilmesi Kavis
M egz 1 M egz
y σeg = ⋅y k= = ⋅ emax
Iz ρ E ⋅ Iz
e1
Şekil 6
z x max. değer: ρ = kavis yarı çapı
M egz E ⋅ Iz E ⋅ Wz
σeg max = ⋅ e max ρ= =
Megz Megz M egz ⋅ emax M egz
e2
Iz
ρ
F( 14 ) Eğilmeye zorlanma (genel) Eğilme gerilmesi Eğilme eğrisinin ikinci de-

M eg ( x ) receden integral denklemi:
y Fr σeg ( x; y) = ⋅y M egz
Iz ( x ) f ("x ) = −
max. değer: E ⋅ Iz
Şekil 7 x
z M egz Sabit kesit için f:
Iz
f
σeg max = F ⋅ L3
L W egz f= r
3⋅ E ⋅ I
F( 15 ) Burulmaya zorlanma, Dolu daire Torsiyon gerilmesi Burulma açısı
Mt Düz milde:
Mt τt (r ) = ⋅r
τmax It 180° M t ⋅ L B
Mt ϕ° = ⋅
C max. değer π G ⋅ It
Şekil 8 A β r
b ϕ O Mt ⋅ d Mt Kademeli milde:
Buru B d τ t max = =
lma e
tkisin It ⋅ 2 W t 180° (32 / π) ⋅ M t  Li 
de L ϕ° ≈ ⋅ ⋅Σ 4
π G d 
 i 
www.guven-kutay.ch

F( 16 ) Burulmaya zorlanma, Boru Torsiyon gerilmesi Burulma açısı
Mt 180° M t ⋅ L B
τ t max = ϕ° = ⋅
Mt Wt π G ⋅ It
x
Şekil 9
( ) ( )
z
π ⋅ D4 − d 4 π ⋅ D4 − d 4
L D Wt = It =
16 ⋅ D 32
F( 17 ) Burulmaya zorlanma, ince cidarlı Torsiyon gerilmesi Burulma
Mt M ⋅L
τ t (s ) = ϕ= t B
Aor ds 2 ⋅ A or ⋅ t (s ) G ⋅ It
max. değer 2
Şekil ts 4 ⋅ A or
It =
10 ∫ ds / t (s)
Mt
τ t max = M ⋅L ds / t (s)
2 ⋅ A or ⋅ t min ϕ= t B ⋅∫
s
G 2
4 ⋅ Aor
F( 18 ) Burulmaya zorlanma, ince lama Torsiyon gerilmesi Burulma
2 ⋅ Mt Mt 3 ⋅ Mt
y1 A τ t1 = ⋅y ϕ= =
I tz G ⋅ I ty G ⋅ b3 ⋅ h
Şekil z2 max. değerler eksenlere göre:
h
11 M t 2M t b 3 ⋅ M t
b τ t max 2 = = ⋅ = b3 ⋅ h
Wt I ty 2 b 2 ⋅ h I ty =
3
F( 19 ) Isı etkisi, iki tarafı sabit kiriş Isı gerilmesi Bir ucu serbest, uzama
A ∆L
ε ∆t = = αor ⋅ ∆T
Şekil x L
12 z σ∆t = − E ⋅ αor ⋅ ∆T
L
∆L = L ⋅ αor ⋅ ∆T
F( 20 ) İnce cidarlı boru, içten basınç Teğetsel gerilme Çap değişikliği
d p ⋅d Kazan d ⋅σ
σ t = i or ∆d or = or t
t
x pi 2⋅t formülü E
Şekil z Eksenel gerilme: Boy değişikliği
13 p ⋅d L ⋅ σx
L D σ x = i or ∆L =
4⋅t E
F( 21 ) Kalın cidarlı boru, içten basınçlı Tegetsel gerilme: Radyal gerilme:
(r / r ) + 1
σ t = pi ⋅ d
2
σ r = − pi ⋅
(rd / r )2 − 1
r (rd / ri )2 − 1 (rd / ri )2 − 1
σr
1
Eksenel gerilme: σ x = pi ⋅
(rd / ri )2 − 1
ri pi
Şekil Q = ri / rd = di / d d ve ri < r < rd
14 rd
p 
E 
r2 
∆r = i ⋅ (1 − ν ) ⋅ Q2 ⋅ r + (1 + ν ) ⋅ i  / 1 − Q2
r 
( )
σt
p ⋅ r 1 + Q2  pi ⋅ rd 2 ⋅ Q 2
∆ri = i i ⋅  + ν ∆ rd = ⋅
E 1 − Q 2  E 1 − Q2
www.guven-kutay.ch

F( 22 ) Kalın cidarlı boru, dıştan basınç Tegetsel gerilme: Radyal gerilme:
(r / r )2 + (rd / r )2
σ t = − pd ⋅ d i
(r / r )2 − (rd / r )2
σ r = − pd ⋅ d i
r p
d (rd / ri )2 − 1 (rd / ri )2 − 1
σr
σ x = −pd ⋅
(rd / ri )2
ri Eksenel gerilme:
Şekil (rd / ri )2 − 1
15
rd p 
E 
r2 
(
∆r = − d ⋅ (1 − ν ) ⋅ r + (1 − ν ) ⋅ i  / 1 − Q2
r 
)
σt 1 + Q2 
p ⋅r 2 p ⋅r
∆ri = − d i ⋅ ∆rd = − d d ⋅ − ν
E 2
E 1 − Q2 1 − Q 
F( 23 ) Dolu mil, dıştan basınç Tegetsel gerilme: Radyal gerilme:
y σ t = − pd = sabit σr = −pd = sabit
pd
σr Eksenel gerilme: σ x = −pd = sabit

d
Şekil x
16 r Çap değişmesi:
σt p ⋅d
∆d d = − d ⋅ (1 − ν )
E
F( 24 ) Yüzey ve cidar basıncı Yüzey/cidar gerilmesi: Etki alanı

Fn Dokunma alanı:
Fn n
σ yb = A = b⋅L
Şekil L A
L F İzdüşüm alanı:
17 σyb p he = n
σyb A A = d⋅L
b d
F( 25 ) Sürtünme Tutuk Sürtünme Kayma Sürtünmesi
F0 F v FSür = µ0 ⋅ Fn FSür = µ ⋅ Fn
ρ0 ρ µ0 = tan ρ0 µ = tan ρ
Şekil Fn Fn
18 FSür = tan ρ0 ⋅ Fn FSür = tan ρ ⋅ Fn
FR0 FSür FR FSür
F0 = Fn / cos ρ0 F0 = Fn / cos ρ
F( 26 ) Burkulma, Flambaj Euler'e göre burkulma:

λ > λ0 λ = L K / i min
2⋅E
I II III IV π i min = I / A
F F F F σbkE =
λ2
λ < λ0 π2 ⋅ E
Tetmajer'e göre burkulma: λ0 = 2
LK=0,7.L
σO
LK=0,5.L
LK=2.L
σbkT = a - b ⋅ λ
LK = L
Şekil σO ≈ 0,8 ⋅ σAK

L
19 a ve b, bak Tablo 2
Sbk = σbk / σb < SbkEM
Omega usulü burkulma:
SbkEM için bak Tablo 1
ω⋅ F
σ bk = ≤ σ BEM σBEM St 37 = 140 N/mm2
A
σBEM St 52 = 210 N/mm2
ω, bak Tablo 3,
www.guven-kutay.ch
Tablo 1, Burkulma için gerekli emniyet katsayısı SbkEM

Burkulmanın (Flambaj) tanımı Parçanın tanımı SbkEM
Elastik burkulma Küçük parçalar 6−8
Büyük parçalar 4−6
Elastik olmayan burkulma Küçük ve büyük parçalar 3−5
1.1.1 Karşılaştırma momentleri
Tanımlama Formül
Biçim değiştirme Enerjisi Hipotezine, 2
2 + 0,75 ⋅ (
F( 27 ) M kar = M eg α0 ⋅ M t )
BEH’e göre:
Normal Gerilme Hipotezine,  2 +( ⋅M ) 2 
F( 28 ) M kar = 0,5 ⋅  M eg + Meg α0 t 
NGH’e göre  
Kayma Gerilmesi Hipotezine, 2

2 +(
F( 29 ) M kar = M eg α0 ⋅ M t )
KGH’e göre
α0 = 0,7 Torsiyon statik veya dalgalı, eğilme değişken

α0 = 1,0 Torsiyon ve eğilme aynı cinsten.
α0 = 1,5 Torsiyon değişken veya dalgalı, eğilme statik.
1.1.2 Hertz basma gerilmesi
F
(1)
r1
w2
σbH r1
w0
w1
b
r2
b
L (2)
r2
Şekil 20, Hertz basma gerilmesi, silindir Şekil 21, Hertz basma gerilmesi, küre
F⋅ E 1 1,5 ⋅ F ⋅ E 2
F( 30 ) σbHSi = − F( 31 ) σbHKü = 3
2 ⋅ π ⋅ r ⋅ L ⋅ (1 - ν 2) π r 2 ⋅ (1 - ν 2)
8 ⋅ F ⋅ r ⋅ (1 - ν 2) 2,25 ⋅ ( 1 - ν 2 ) 2 ⋅ F 2
F( 32 ) b= F( 33 ) w0 = 3
π⋅E⋅L r ⋅ E2
1,5 ⋅ ( 1 - ν2 ) ⋅ F ⋅ r
F( 34 ) a=3
E
r ⋅r 1 1 1
2 ⋅ r= 1 2 veya = +
F( 35 ) E = ⋅ E1 E 2 F( 36 ) r1 + r 2 r r1 r 2
E1 + E 2
Eğer r2 = ∞ ise r = r1 alınır.
Eğer ikinci cisim iç yuvarlaksa r'nin işareti "−" alınır.
www.guven-kutay.ch
Tablo 2, Tetmajer için değerler

E N/mm2 λ0 a N/mm2 b N/mm2
St37 2,1.105 104 310 1,14
St50 St60 2,1.105 89 335 0,62
%5-Ni-Çelik 2,1.105 86 470 2,30
Kırdöküm 1,0.105 80 σbk = 776 – 12 λ + 0,053 λ2
Çamağacı 1,0.104 100 29,3 0,194
Tablo 3, ω, Omega değerleri. DIN 4114 ve DIN 1052 den
λhe 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220
St 37 1,04 1,14 1,30 1,55 1,90 2,43 3,31 4,32 5,47 6,75 8,17
St 52 1,06 1,19 1,41 1,79 2,53 3,65 4,96 6,48 8,21 10,13 12,26
Tahta 1,08 1,26 1,62 2,20 3,00 4,32 5,88 7,68 9,72 12,00 14,52
Tablo 4, Önemli mukavemet değerleri hipotezleri ve bozulma şekilleri
Bozulma Kopup ayrılma Kayarak kopma
Hipotez NGH KGH BEH
Gerilme hali Karşılaştırma gerilmesi
(σ1 − σ 2 )2 +
3-Eksenli
σ1,σ2,σ3 1
σ1 σ1 − σ3 = 2.τmax ⋅ + (σ 2 − σ3 )2 +
σ1≥σ2≥σ3 2
+ (σ 3 − σ1 )2
σ1,σ2,σ3 = 0 σ1 σ1= 2.τmax σ12 + σ 22 + σ1 ⋅ σ 2
σ1,σ2,σ3 = 0 σ1 σ1 − σ3 = 2.τmax σ12 + σ32 + σ1 ⋅ σ 3
1
σ2x + σ2y + σ x σ y + 4 τ2 *)1⋅
1
(
⋅ σx + σy + ) 2
2-Eksenli
2
σ 2x + σ 2y + σ x ⋅ σ y + 3 ⋅ τ 2
σx, σy, τ
+
1
( 2
σx − σy + 4 ⋅ τ) (
2 ⋅ σx + σ y + ⋅
1
2
)
2
⋅ σ2x + σ2y + σ x σ y + 4 τ2 *)2
σx , τ 0,5 ⋅  σ x + σ 2x + 4 ⋅ τ 2 
σy = 0
  σ 2x + 4 ⋅ τ 2 σ 2x + 3 ⋅ τ 2
BEH Biçim değiştirme Enerjisi Hipotezi

NGH Normal Gerilme Hipotezi
KGH Kayma Gerilmesi Hipotezi
σ2x + σ2y + σ x σ y + 4 τ2 > σ x + σ y

*)1
σ2x + σ2y + σ x σ y + 4 τ2 < σ x + σ y

*)2
*)3 Eğilme ve torsiyon zorlamasında BEH - Biçim değiştirme Enerjisi Hipotezi pratikte çok iyi
sonuçlar vermiştir. Bunun içinde hesaplamalarda genelde BEH kullanılır ve kayma gerilmesi
" τ = α0 . τ " olarak kabul edilir .
σ 2x + 3 ⋅ (α 0 ⋅ τ)2
α0 = 0,7 Torsiyon statik veya dalgalı, eğilme değişken
α0 = 1,5 Torsiyon değişken veya dalgalı, eğilme statik
www.guven-kutay.ch
Tablo 5, Tek eksenli zorlanmada bozulma şekilleri ve gerilmeleri

Gevrek malzeme Yumuşak malzeme
Zorlanma max. normal Çekerek max. kayma Kayarak
gerilme kopma gerilme kopma
τ max
F
σmax
45°
Çekme A
F
F σ
σmax = τmax = max
A 2
τ max
F
Çekerek
σmax kopma
45°
olamaz.
Basma A
Yayılma
F F olur σ
σmax = − τmax = max
A 2
M eg
+ −
Eğilme A
M eg M eg σ
σmax = τmax = max
Weg 2
Burulma
Torsiyon A
F Mt
τmax =
σmax = 2 ⋅ τmax Wt
Kullanılan hipotez Normal Gerilme Hipotezi Kayma Gerilmesi Hipotezi
Mekanik zorlanmada en önemli bozulma şekilleri:

Bozulma şekli Karşılaştırılan mukavemet değeri
Akma kopması Akma mukavemet değeri, Re Rp0,2
Zorla kopma Kopma mukavemet değeri, Rm
Yorulma kopması Devamlı mukavemet değeri σD
www.guven-kutay.ch
1.2 Kesit yöntemi için örnekler

1.2.1 İlk belirleme; Hesaplanacak kesitin tanımlanması
y y y y
x x x x
S S S S
z z z z
Şekil 22, Dolu kesit; Şekil 23, Kaval kesit; Örneğin: Döküm veya kaynak Şekil 24, Adacıklar,
Örneğin: Mil konstrüksiyonu Cıvatalar, Perçinler
Hesaplama kesitini XY-Düzlemi ve konstrüksiyonun koordinat sistemi X,Y ve Z eksenleri vede
konstrüksiyonun ağırlık merkezi S yukarıda gösterildiği gibi belirlenmiş olsun.
Yer ve yön için eksenlerin eksi (-) yönünden artı (+) yönüne doğru bakıldığını kabul edilip, saat
yelkovanı hareket yönüne göre belirleyelim.
Momentler bir düzlemde, kuvvetler etki doğrultularında değerleri değişmeden kaydırılırlar.
1.2.2 Sistemi etkileyen “ F “ kuvvetini eksenlere göre Fx, Fy ve Fz bileşenlerine ayrılması
Burada “ S “ konstrüksiyonun
S x ağırlık merkezi vede X,Y ve Z
z eksenleride koordinat sistemi
XY-Düzlemine dik olarak alınmıştır.
F
LY
Sistemi etkileyen “ F “
LX Fz Fy kuvvetini eksenlere göre Fx, Fy
LZ
Fx ve Fz bileşenlerine ayıralım
Şekil 25, Sistemi etkileyen “ F “ kuvvetini eksenlere göre Fx, Fy ve Fz

bileşenlerine ayrılması
1.2.3 Bütün dış kuvvetlerin ağırlık merkezi veya nötr eksenine getirilmesi.
Kuvvet bileşkenleri tek tek koordinat eksenlerine paralel olarak ağırlık merkezine kaydırılır.
a) Kuvvetin etki doğrultusunda ve paralel olduğu eksene göre kaydırlması.
y
Burada Fz kuvveti Z-eksenine
x paralel olarak kaydırılır.
S
z Bu durumda hiçbirsey
Fz değişmez. Kuvvet istenilen
noktaya kadar kaydırılır.
Fy
Fx
Şekil 26, Kuvvetin etki doğrultusunda ve paralel olduğu eksene göre

kaydırlması
www.guven-kutay.ch
b) Kuvvetin etki doğrultusunun dışında kaydırılması:

• Kuvvetin hesaplama kesitine dik olarak kaydırılması,
Yön: Z-eksenine paralel.
y
y
S x
z S x
Fz Fx z Fy MegxFy
Fz Fx
Fy
M egyFx
MegyFx
Şekil 27, Z-eksenine paralel Şekil 28, Z-eksenine paralel

Burada Fx ve Fy kuvvetleri Z-eksenine paralel Momentler:
kaydırılıyor ve kuvvetin kaydırılmasından bir
eğilme momenti doğuyor. Şöyleki: Fx ⇒ MegyFx = Fx . Lz
M eg = Fx , y, z ⋅ L Fx , y, z Yelkovana karşı
Meg Eğilme momenti
Fx,y,z Kuvvet bileşkenleri Fy ⇒ MegxFy = Fy . Lz
LFx,y,z Kuvvetin ilk bulunduğu yer ile yeni Yelkovan yönünde
kaydırıldığı yer arasındaki mesafe
• Hesaplanan kesit içindeki kuvvetlerin kesit düzleminde kaydırılmaları;
Yön: Kuvvetin etki doğrultusunda ve paralel olduğu eksene göre kaydırılması:
y y
x S x
S
z Fy MegxFy z
Fz Fy Fz
Fx MegxFy Fx
M tzFy
M egyFx M egyFx
Şekil 30, Kuvvetin paralel olduğu eksene göre
Şekil 29, Kuvvetin etki doğrultusunda kaydırılması
kaydırılması
Burada Fx kuvveti ve MegyFx momenti kuvvetin etki Burada Fy kuvveti ve MegxFy momenti X-eksenine
doğrultusu olan X-eksenine boyunca kaydırılır. paralel kaydırılır.
Değişen bir şey olmaz. Kuvvet ve moment X- Fy kuvvetinin kaydırılmasından torsiyon momenti
ekseni boyunca istenilen noktaya kadar kaydırılır. doğar:
MtzFy = Fy . Lx Yelkovana karşı
www.guven-kutay.ch
• Hesap yapılan kesitin düzleminde kuvvetlerin kaydırılması:
S x y M egxFz
z MegxFy
Fy
Fy Fz S Fx x
MegxFy Fz Fx M tzFy
M tzFy MegyFx z M tzFx
MegyFx MegyFz
M egyFz
Şekil 31, X-eksenine paralel Şekil 32, Y-eksenine paralel

• Fx kuvvetinin kaydırılmasından bir yeni torsiyon
Burada Fz kuvveti X-eksenine paralel kaydırılıyor. momenti doğar:
MtzFx = Fx . Ly Yelkovana karşı
Fz kuvvetinin kaydırılmasından eğilme
• Fy kuvvetinin ve MegzFy , MegxFy momentleri-nin
momenti doğar:
kaydırılmasından yeni bir şey doğmaz. Her şey
olduğu gibi kalır.
MegyFz = Fy . Lx Yelkovana karşı
• Fz kuvvetinin kaydırılmasından bir yeni eğilme
momenti doğar:
MegxFz = Fz . Ly Yelkovana karşı
• Böylece bütün hesaplanacak kesiti etkileyen dış kuvvetleri kesitin ve aynı zamanda konstrüksiyonun
ağırlık merkezine getirmiş oluyoruz.
Şimdi tek tek getirilen kuvvet ve momentleri toplayınca sistemi basite indiririz.
Fx ve Fy kuvvetleri hesaplanan kesit çapraz kuvvet

ve Fz kuvvetide normal kuvvet olarak etkilerler.
y
Megx Megx ve Megy kesiti etkileyen eğilme ve Mtz de

Fy x kesiti etkileyen torsiyon (burma) momentleridir.
Fz S
Fx
z
Megy M tz
Şekil 33, Sistemin basite indirilmesi
www.guven-kutay.ch
1.2.4 Çeşitli kesitlerde Hesaplama

Sırasıyla olasılıklı konstrüksiyon çesitlerini ele alalım:
1.2.4.1 Dolu kesit hesaplaması
Örneğin: Mil veya buna benzer konstrüksiyon elemanları.
Bu parçalarda bileşik gerilme “BEH “ Biçim
y değiştirme Enerjisi Hipotezine göre hesaplanır:
σ v = σ2 + 3 ⋅ (α0 ⋅ τ)2
Fy Megx x Normalgerilmeler: σ = σeg + σç, b

Fz S Fx Kayma gerilmeleri: τ = τ t + τk
z Zorlanma katsayısı " α0 ", pratikte:
Megx Mtz
α0 = 0,7 Torsiyon statik veya dalgalı, eğilme
değişken
α0 = 1,5 Torsiyon değişken veya dalgalı, eğilme
Şekil 34, Bileşik gerilme statik.
Normal kuvvet ve eğilme momenti

y Fz kuvvetinden çekme gerilmesi doğar:
F
σç = z
x A
Megx
Fz S Burada alan A = 0,25 ⋅ π ⋅ d 2 dir.
z Megx momentinden eğilme gerilmesi doğar:
M egx
σeg =
Weg
π ⋅ d3
Eğilme karşı koyma momenti Weg = dir.
32
Şekil 35, Normal kuvvet ve eğilme momenti
Çapraz kuvvet ve torsiyon momenti

Fx kuvvetinden kesme gerilmesi doğar:
y F
τk = x
A
x Burada alan A = 0,25 ⋅ π ⋅ d 2 dir.
S Fx
Mtz momentinden torsiyon (burulma) gerilmesi
z doğar:
M tz
Mtz τt =
Wt
π ⋅ d3
Torsiyon karşı koyma momenti Wt = dır.
16
Şekil 36, Çapraz kuvvet ve torsiyon momenti
www.guven-kutay.ch
1.2.4.2 Kaval kesit

Örneğin: Döküm veya kaynak konstrüksiyonları.
1.2.4.2.1 Kapalı form
b Buradaki bileşik gerilme imata göre hesaplanır:
y
a Döküm σ v = σ 2 + 3 ⋅ (α 0 ⋅ τ) 2 BEH
Fy Megx x Kaynak σ v = 0,5 ⋅  σ 2 + σ 2 + 4 ⋅ (α 0 ⋅ τ) 2  NGH
Fz S Fx
H
 
z “NGH” Normal Gerilme Hipotezi
MegyMtz
h
Normalgerilmeler: σ = σeg + σç, b
B Kayma gerilmeleri: τ = τ t + τk
Zorlanma katsayısı " α0 ", bak Şekil 34.

Şekil 37, Kapalı form, bileşik gerilme
Fz kuvvetinden çekme gerilmesi doğar:

y F
σç = z
a A
Burada alan A = (H − h ) ⋅ (B − b) dir.
x
Fz Megx
H
Megx momentinden eğilme gerilmesi doğar:

S z M egx
σeg =
h
Weg
Eğilme karşı koyma momenti
B
B ⋅ H3 - b ⋅ h 3
W eg = dır.
6⋅H
Şekil 38, Kapalı form, çekme gerilmesi ve eğilme
gerilmesi
b Fx kuvvetinden kesme gerilmesi doğar:

y F
a τk = x
A
x Burada alan olarak yalnız uzunlamasına etkilenen
H
S Fx kaynak alanıdır A = 2 ⋅ b ⋅ a dır.

z Mtz momentinden torsiyon (burulma) gerilmesi
Mtz
h
M tz
doğar: τt = Torsiyon karşı koyma momenti
Wt
B Bredt’ e göre Wt ≈ 2 ⋅ A or ⋅ a dır ve
Şekil 39, Kapalı form, kesme gerilmesi ve eğilme ortalama alan A or = (b + a ) ⋅ (h + a ) dır.
gerilmesi
www.guven-kutay.ch
1.2.4.2.2 Açık form

b a
y Buradaki bileşik gerilme imalat göre hesaplanır:
σ v = σ 2 + 3 ⋅ (α 0 ⋅ τ) 2 BEH göre
Fy Megx x
Fz S Fx
H
σ v = 0,5 ⋅  σ 2 + σ 2 + 4 ⋅ (α 0 ⋅ τ) 2  NGH
z  
Megy M
h
tz Normalgerilmeler: σ = σeg + σç, b

a
Kayma gerilmeleri: τ = τ t + τk
B
Zorlanma katsayısı " α0 ", bak Şekil 34.
Şekil 40, Açık form, bileşik gerilme
b Fz kuvvetinden çekme gerilmesi doğar:

y a
F
σç = z
A
Megx
Fz x
H
Burada alan A = 2⋅a ⋅b + a ⋅h dır.
S z Megx momentinden eğilme gerilmesi doğar:

h
a M egx
σeg =
Weg
B
Eğilme karşı koyma momenti Steiner e göre
Şekil 41, Açık form, çekme gerilmesi ve eğilme hesaplanır.
gerilmesi
b Fx kuvvetinden kesme gerilmesi doğar:

y a F
τk = x
A
Burada alan, yalnız kuvvete paralel olan kaynak
x dikişlerinin alanıdır;
H
Fx
S M z A = 2 ⋅ b ⋅ a dır.
h
tz
a Mtz momentinden torsiyon (burulma) gerilmesi
doğar:
B F
τ t = Mtz
A=
Şekil 42, Açık form, kesme gerilmesi ve torsiyon M tz
Kuvvet FMtz = dır ve
(burulma) gerilmesi h+a
www.guven-kutay.ch
1.2.4.3 Adacıklar konstrüksiyonunun hesaplanması

Örneğin: Cıvatalar, perçinler, nokta kaynağı v.s.
Burada etki gösteren kuvvet ve momentler tek tek
y ele alınıp en fazla yüklenilen adanın bulunması
gerekir.
En fazla yüklenilen adanın bulunması içinde

Fy Megx x aşağıda verilen sistemlerle hesaplar yapılır.
Fz S Fx
M egy
z
M tz
Şekil 43, Adacıklar
1.2.4.3.1 Normal kuvvet ve normal kuvvetten doğan eğilme momenti
yb f
f F1 = Fmax
Mbx x
e
Fz
F2
L1
h
H
S
L2
h
D
H/4
B
e
Şekil 44, Normal kuvvet, perspektif Şekil 45, Normal kuvvet, şematik
Normal kuvvet Fz den doğan çekme kuvveti : Fnç = Fz / n

M eg L1
Eğilme momentinden doğan çekme kuvveti: FçMeg = ⋅ 2
z L1 + L22 + ... + L2n
n Adacıkların sayısı (burada 6)
z Sıranın sayısı (burada 2)
M egx L
Böylece burada: FçMeg = ⋅ 2 1 2
2 L1 + L 2
maksimum yüklenen bir adanın toplan zorlanması: Fmax = Fnç + FçMeg
www.guven-kutay.ch
1.2.4.3.2 Çapraz kuvvet ve çapraz kuvvetten doğan torsiyon momenti
y y
1 FMt F1 1
8 FMt 8
7 7 FMt
F8
x x
r1
F7
Fx 2 Fx F2 2
r8
r7
S S
6 FMt FMt
z F6
r6
r2
z
M tz 6
r3
3 M tz 3
r4
4
r5
5 FMt F3 F
5 FMt F4 4 Mt
F5
Şekil 46, Çapraz kuvvet, perspektif Şekil 47, Çapraz kuvvet, şematik
Çapraz kuvvet Fx den doğan kesme kuvveti : Fçk = Fx / n

M tz ⋅ rmax
Torsiyon momentinden doğan kesme kuvveti: Fç max Mt =
Σr 2
n Adacıkların sayısı (burada 8)
r Adacıkların ağırlık merkezine olan mesafeleri
M tz ⋅ r1
Böylece burada: F1Mt = F3Mt = F5Mt = F7 Mt =
4 ⋅ r12 + 2 ⋅ r22 + 2 ⋅ r42
r
F2Mt = F6Mt = F1Mt ⋅ 2
r1
r
F4Mt = F8Mt = F1Mt ⋅ 4
r1
maksimum yüklenen bir adanın toplam zorlanması bu üç sonuçtan hangisi büyükse odur.
F2 Hesaplanır
F3 Hesaplanır
F4 = Fçk + F4 t Hesaplanır
www.guven-kutay.ch
1.3 Çeşitli kesittlerin alanı, eğilme atalet ve mukavemet momentleri

Tablo 6, Çeşitli kesittlerin eğilme atalet ve mukavemet momentleri
Kesit Formüller
Üçgen
v y v A=b.h/2 Iu = b . h3 / 12
ex = h / 3 Iv = b . h3 /4
Şekil 48
x S x
h
Ix = b . h3 /36 Wx = b . h2 /24
ex
u u
b Iy = b3 . h /36 Wy = b2 . h /24
y
Eşkenar h = 0,8660.b ex = 0,2887.b Ix = 0,01804.b4 Wx = 0,03125.b3

üçgende: A = 0,4330.b2 ey = 0,5.b Iy = Ix Wy = 0,03608.b3
y Rombus
ey Ix = b . h3 / 48
Iv = b3 . h / 48
A=b.h/2
Şekil 49
x S
ex
ex = h / 2 Wx = b . h2 / 24
y
b ey = b / 2 Wy = b2 . h / 24
ey Dikdörtgen Ix = b . h3 / 12
y v Iy = b3 . h / 12
A=b.h Iu = b . h3 / 3
Şekil 50
x S x Iv = b3 . h / 3
h
ex
ex = h / 2 Wx = b . h2 / 6
u yb u ey = b / 2 Wy = b2 . h / 6
v
Dikdörtgen, ortası boş
A = b.(H−h) Ix = b.(H3 − h3) / 12

Şekil 51
x S x Iy = b3.(H − h) / 12
b
H
ex = H / 2 Wx = b.(H3 − h3) / (6.H)

ex
ey = b / 2 Wy = b2.(H − h) / 6
y ey
Kare
y Ix = Iy = h4 / 12
A = h2
k2
k1
Ik1 = Ik2 = h4 / 12
ex = e y = h / 2
ex
Şekil 52
S
x x
h
Wx = Wy = h3 / 6
h
y ey e k1 = e k 2 = ⋅ 2 h3
k1
k2
h 2 Wk1 = Wk 2 = ⋅ 2
ek1 = ek2 = 0,7071 . h 12
Wk1 = Wk2 =0,11785.h3
www.guven-kutay.ch
Kesit Formüller
Kare, içi boş, kaval kare
h
y
k1
k2
A = H2 − h2 1 H4 − h4
Wx = Wy = ⋅
Şekil 53
ex
S ex = e y = H / 2 6 H
x
H
x
h
e k2
ek1 = ek2 = 0,7071.H 2 H4 − h4
Ix = Iy = Ik1 = Ik2 = (H4 − h4)/12 Wk1 = Wk 2 = ⋅
2
ek
y ey 12 H
k1
k2
H
d Kare, içi yuvarlak boş
y A = H2 − π.d2 / 4 1  4 3⋅ π ⋅ d4 
k2
k1
Wx = Wy = ⋅H − 
6 ⋅ H  16 
ex = e y = H / 2
Şekil 54
ex
S ek1 = ek2 = 0,7071.H

x
H
x
e k2
Ix=Iy=Ik1=Ik2
Ix=( H4 − 3.π.d4 / 16) / 12 I k1
2
Wk1 = Wk 2 =
ek
y ey 0,7071⋅ H
k1
k2
H
R Altıgen, altıköşe
y 5⋅ 3 4
Ix = ⋅ h = 0,06014 . h4
k1
3 2
k2 A= ⋅ h = 0,866 . h2 144
2
Şekil 55
x S x h =R⋅ 3 R =h/ 3 5⋅ 3 3
h
Wx = Wk1 = ⋅ h = 0,12028.h3
ex = h / 2 ey = R 72
ex
k2 Ix = Iy = Ik1 = Ik2 5 3
Ry R Wy = Wk 2 = ⋅ h = 0,10417 . h3
k1
48
Sekizgen, Sekizköşe R2 ⋅ 3⋅ 3
R=e k
y A = 0,8284 . h2 A=
( )
k2
2
k2 s = h / 1 + 2 = 0,4142.h
2
Ix = Iy = Ik1 = Ik2
Şekil 56
x S x t = s ⋅ 2 / 2 = 0,2929.h Ix =0,05473 . h4
k2
h
ex
ex = e y = h / 2 Wx = Wy = 0,1095 . h3
e k2 Wk1 = Wk2 = 0,10107 . h3
ey y e k1 = e k 2 = s 2 + h 2 / 2
k2
ek1 = ek2 = 0,5412 . h

Yamuk h3 a 2 + 4 ⋅ a ⋅ b + b2
c b c Ix = ⋅
y 36 a+b
A=h.(a+b)/2
( )
Şekil 57
h
x S x I y = ⋅ a 3 + a 2 ⋅ b + a ⋅ b 2 + b3
h a + 2⋅b 48
ex
ex = ⋅
y ey 3 a+b
Wx = Ix / ( h − ex )
a ey = a / 2
Wy = Iy / ey = 2 . Iy / a
y Daire
A = π . R2 = π . d2 / 4 Ix = Iy = π . d4 / 64 = π . R4 / 4
U = çevre = π . d Ix = Iy ≈ 0,05 . d4 ≈ 0,7854 . R4
Şekil 58
x S x
d
Wx = Wy = π . d3 / 32 = π . R3/4
R
ex = e y = d / 2 = R
Wx = Wy ≈ 0,1 . d3 ≈ 0,7854 . R3
y
www.guven-kutay.ch
Kesit Formüller
Daire yarım
y π 8  4 4
A = π . R2 / 2 = π . d2 / 8 Ix =  −  ⋅ R = 0,1098.R
A = 1,57080 . R2  8 9⋅π 
Şekil 59
Iy = π.R4 / 8 = 0,3927.R4
ex
S
R
x x Wx = 0,1907.R3
y ex = 4.R/(3.π) = 0,4244 . R
R R ey = R Wy = π.R3 / 8 = 0,3927.R3
Daire içi boş, Boru kesiti π D4 − d4

y 2 2 2 2
A = π.(D − d ) / 4 = π.(R − r ) Wx = Wy = ⋅
32 D
ex = e y = D / 2
Ix=Iy= π.(D4− d4) / 64 π R − r4
4
ex
= = ⋅
Şekil 60
W W
x S x Ix=Iy= π.(R4− r4) / 4
x y
4 R
r
D
2
Eğer kalınlık çapa oranla çok küçük ise, yani (t/dm) « 1 ise
R
t
π ⋅ d3m ⋅ s π ⋅ d 2m ⋅ s
yd I1 = I2 = W1 = W 2 =
m 8 4
İçi boş yarım daire, yarım boru kesiti
(R -r) ( R 2 + R r + r 2)
R
I y = 1,1098 ( R 4 - r 4 ) - 0,283 R 2 r 2 e1 =
Şekil 61
y y
e1 e2
R+r 0,75 π ( R + r )
Iy
e2 = R - e1 W1,2 =
r
e1,2
Daire dik delikli
2
d I b = 0,01 ⋅ D3 ⋅ (5D - 8,5d) W b = 0,1 ⋅ D ⋅ (D - 1,7d)
Şekil 62
Daire çeyrek
e k2
k1
Ix = Iy = 0,05488 . R4
2
k
2 2
A = π . R / 4 = 0,7854 . R Iu = Iv = 0,05488 . R4
e2
Şekil 63
x S x ex = ey
Wx = Wy = 0,09534.R3
r
ex = 0,4244 . R
1
ek
ex
e2 = 0,5756 . R Wk1 = 0,1009.R3

u u Wk2 = 0,06399.R3
ey e2 ek1 = 0,6002 . R
2
k
k1
v y ek2 = 0,7071 . R
e1 Daire ile dikkenar arası parça, Köşe dikişi
A = R2.(1−π/4) = 0,2146.R2 Ix = Iy = 0,00755.R4
k1
k2
v
e3
x S ex = 0,7766.R Iu = Iv = 0,1370.R4
x
e1
Şekil 64
Ik1 = 0,011980.R4
e2
e1 = 0,2234.R
Ik2 = 0,003105.R4
1
e2 = 0,3912.R
ek
2
ex k
e3 = 0,3159.R Wx = Wy = 0,00972.R3
e k2
R
k1
u u ek1 = 0,0983.R Wk1 = 0,016950.R3

y v ek2 = 0,7071.R Wk2 = 0,007937.R3
www.guven-kutay.ch
Kesit Formüller
y b Daire dilimi merkezden 360 4 ⋅ R4
I x = Is − ⋅ sin (ϕ / 2) ⋅
π ⋅ ϕo 9
s 2
A = b . R / 2 = π . R . ϕ° / 360°
x S x
Şekil 65
b = π . R . ϕ° / 180° R 4  ϕo 
ϕ° Iy = ⋅ π⋅ − sin ϕ 
180 o b 8  180 

ex
ϕo = ⋅
u R u π R R 4  ϕo 
s = 2 ⋅ sin(ϕ / 2) ⋅ R Is = ⋅ π⋅ + sin ϕ 
y 8  180 

2 360o ⋅ R
ex = 2 . R . s /(3.b) ex = ⋅ sin (ϕ / 2) ⋅
3 ϕo ⋅ π
Ix I Iy 2 ⋅ Iy
ey = s / 2 Wx max = Wx min = x Wy = =
R − ex ex ey s
3
b Daire kesiti kirişten em = s /(12.A)
y ex = em − R. cos(ϕ/2)
R 2  π ⋅ ϕo 
x S x A= ⋅ − sin ϕ  ey = s / 2
2  180 
Şekil 66

y
s = 2.R. sin(ϕ/2)
ex
ϕ° A = (R ⋅ (b − s ) + s ⋅ h ) / 2 s = 2 ⋅ h ⋅ (2 ⋅ R − h )
em
R
z y s2 h h = R.(1- cos(ϕ/2))
+ R=
s 8⋅h 2 h = r − R 2 − (s / 2)2
b = π . R . ϕ° / 180°
tan(ϕ/2) = s/(2.(R.h))
b = 0,01745.R.ϕ
R 4  π ⋅ ϕo  20 ⋅ R 4 ⋅ (1 − cos ϕ)3
y = R 2 − z2 − R + h Ix = ⋅ − sin(2ϕ)  −
16  90  π ⋅ ϕo − 180 ⋅ sin ϕ

4  o  2⋅ Iy
R  π⋅ϕ I
z = 8.sin(ϕ) – sin(2ϕ) Iy = ⋅ − z Wx = x Wy =
48  30 
 h − ex s
Eğer h = R/2 ise, j = 120° dir. Değerler şöyle olur:
A = 0,61418.R2 ex = 0,2050.R Ix = 0,01066.R4 Wx = 0,03613.R3
Elips A = π.a.b Iy = π . a . b3/4= 0,7854 . a . b3

x ex = a ; ey = b Wx = π.a2.b / 4 = 0,7854. a2.b
Ix = π. a . b/4= 0,7854. a3.b
3
Wy = π.a.b2 / 4 = 0,7854.a.b2
ey
S
Şekil 67
y y Çevre Ç = µ .(a+b) Ç ≈ a + b + 3⋅ a 2 + b2
(a-b)/(a+b) 0,10 0,20 0,30 0,40
a x ex µ 3,1495 3,1731 3,2127 3,2686
0,50 0,60 0,70 0,80 0,90
3,3412 3,4314 3,5401 3,6691 3,8208
am Elips, kaval, içi boş
P1 1
I1 = π ⋅ ( a13 ⋅ b1 - a 32 ⋅ b 2 ) / 4 W1 = π ⋅ ( a13 ⋅ b1 - a 32 ⋅ b 2 ) / ( 4 a1 )
bm b2 s
Şekil 68
b1
2
P2 I 2 = π ⋅ ( a1 ⋅ b13 - a 2 ⋅ b32 ) / 4 W2 = π ⋅ ( a1 ⋅ b13 - a 2 ⋅ b32 ) / ( 4 ⋅ b1)
Eğer kalınlık oranı çok küçük ise, yani [s/(a+b)] « 1 ise,
a2 s
a1 I1 = π ⋅ a 2m ⋅ ( a m + 3 b m ) ⋅ s / 4 W1 = π ⋅ a m ⋅ ( a m + 3 b m ) ⋅ s / 4
www.guven-kutay.ch
Kesit Formüller
Elips, yarım
y
A = π.a.b/2 = 1,571.a.b Ix = 0,1098. a3.b
ex = 4.a / (3.π) = 0,4244. a Iy = π. a.b3/8 = 0,3927. a.b3
Şekil 69
a
x x Iu = π. a3.b/8 = 0,3927. a3.b
Wx = Ix / (a−ex) = 0,1907. a2.b
ex
u u Wy = π.a.b2/8 = 0,3927.a.b2
y
Elips, çeyrek
y v Ix = 0,05488. a3.b
A = π.a.b/4 = 0,7854.a.b Iy = 0,05488. a.b3
ey
Şekil 70
Iu = 0,1963. a3.b
x x
a
S
ex = 4.a / (3.π) = 0,4244. a Iv = 0,1963. a.b3
Wx = Ix / (a−ex) = 0,09534. a2.b
ex
u u
by v ey = 4.b / (3.π) = 0,4244. b Wy = Iy / (b−ey) = 0,09534.a.b2
Elipsle dik kenarlar arsında kalan parça

y
xS x A = (1−π/4).a.b = 0,2146.a.b Ix = 0,00755. a3.b
Şekil 71
ey ex = 0,7766. a Iy = 0,00755. a.b3

a
ey = 0,7766. b Wx = Ix / ex = 0,00972. a2.b

ex
Wy = Iy / ey = 0,00972.a.b2
y b
Parabol
y
A= 4.a.b/3 Iy = 4.a.b3/15 = 0,2666.a.b3
x
Şekil 72
ex = 2.a/5 Iu = 32.a3.b/105 = 0,3048.a3.b

x S x Ix = 16.a3.b/175 = 0,09143.a3.b Wx = 16.a2.b/105 = 0,1524.a2.b
Wy = 4.a.b2/15 = 0,2666.a.b2
ex
u u
b y
Parabol, yarım
y v
A= 2.a.b/3 Iy = 19.a.b3/480 = 0,03958.a.b3
ey Iu = 16.a3.b/105 = 0,1524.a3.b
Şekil 73
ex = 2.a/5
x S x Iv = 32.a.b3/105 = 0, 1333.a.b3
a
ey = 3.b/8
Ix = 8.a3.b/175 = 0,04571.a3.b Wx = 8.a2.b/105 = 0,07619.a2.b
ex
u u Wy = 19.a.b2/300 = 0,0633.a.b2
b yv
Yarım parabolle dik kenarlar arasında kalan parça
y
xS x A= a.b/3 Iy = a.b3/80 = 0,01250.a.b3
Şekil 74
ey ex = 7.a/10 Iu = 19.a3.b/105 = 0,1810.a3.b

a
ey = 3.b/4 Iv = a.b3/5 = 0, 2.a.b3

ex
Ix = 37.a3.b/2100=0,01762.a3.b Wx =37.a2.b/1470=0,0252.a2.b
y b Wy =a.b2/60 = 0,01667.a.b2
www.guven-kutay.ch
Kesit Formüller
y y Tam parabolle dik kenarlar arasında kalan parça

v
x S x b = c/2 ise Ix = Iy = 0,00524.a4
Şekil 75
A= a2/6 c = a⋅ 2 /2 Iu = Iv = 47.a4 / 420

b
c
Iu = Iv = 0,1119.a4
ex
ex = ey = 4.a/5
Ix = Iy = 11.a4 / 2100 Wx = Wy = 11.a3/1680
u u Wx = Wy = 0,00655.a3
c
y v
Çeşitli profiller
Şekil 76 ve Şekil 78 için: b = b1 + b2 B = B1 + B2 ve e 2 = H – e1
1 1 1
H
H
h
h
Şekil 76
b b b1 b2
B B B
B ⋅ H3 - b ⋅ h 3 B ⋅ H3 - b ⋅ h 3
I1 = W1 =
12 6⋅H
1 1 1
H
H
h
h
Şekil 77
b1 B b2 B b B1 b B2
B ⋅ H3 + b ⋅ h 3 B ⋅ H3 + b ⋅ h 3
I1 = W1 =
12 6⋅H
e2 e1
e2 e1
e2 e1
1 1 1
h
h
H
H
Şekil 78
b1 B b2 B b B1 b B2
B ⋅ H3 + b ⋅ h 3 I1 B ⋅ H2 + b ⋅ h 2
I1 = − ( B ⋅ H + b ⋅ h ) ⋅ e12 W1 = e1 =
3 e1,2 2 (B ⋅ H + b ⋅ h)
B B
1 1
Şekil 79
h1
h1
H
H
h
b b
B ⋅ (H3 - h 3) + b ⋅ (h 3 - h13) B ⋅ (H3 - h 3) + b ⋅ (h 3 - h13)
I1 = W1 =
12 6⋅H
www.guven-kutay.ch
1.4 Çeşitli kesittlerin torsiyon atalet ve mukavemet momentleri

Tablo 7, Çeşitli kesittlerin torsiyon atalet ve mukavemet momentleri
Kesit Formüller
2 Daire
1 π ⋅ d4 π ⋅ r 4 π ⋅ d3 π ⋅ r 3
It = = Wt = =
d
Şekil 80
32 2 16 2
2
I t = 0,15 ⋅ d 42 W t = 0,2 ⋅ d32
1
d2
τmax dış çevrededir
Daire içi boş, Boru kesiti

2
π ⋅ ( D4 - d 4 ) π ⋅ ( R 4 - r 4 ) π ⋅ ( D4 - d 4 ) π ⋅ ( R 4 - r 4 )
It = = W = =
s
32 2 t
Şekil 81
1 16 ⋅ D 2⋅R
D
Eğer kalınlık çapa oranla çok küçük ise, yani (s/dm)2 « 1 ise,
π ⋅ d3m ⋅ s π ⋅ d 2m ⋅ s
dm It = Wt =
4 2
Kamalı mil kesiti
W t = 0,2 ⋅ d3
d
It = 0,1⋅ d4
Şekil 82
D
3
W t = 0,024 ⋅ ( D + d )
D
4
I t = 0,006 ⋅ ( D + d )
d
Mil kesiti
d
D
I t = 0,02 ⋅ D3 ⋅ ( 5D - 8,5d ) W t = 0,2 ⋅ D 2 ⋅ ( D - 1,7 ⋅ d )

Şekil 83
I t = 0,1 ⋅ d12 ( d12 - 24 e2 ) W t = 0,162 ⋅ d13

d1
d2
2.e
2 Kare
P2
Şekil 84
1
W t = 0,208 ⋅ a 3
a
P1 I t = 0,141 ⋅ a 4
x
a
Altıköşe
b 2 A = 0,83 ⋅ b 2
P
Şekil 85
2
I t = 0,133 ⋅ b ⋅ A W t = 0,217 ⋅ b ⋅ A
1
I t = 0,115 ⋅ b
4 W t = 0,188 ⋅ b3
www.guven-kutay.ch
Kesit Formüller
Sekizköşe
y 2
I t = 0,130 ⋅ b 2 ⋅ A = 0,108 ⋅ b 4 W t = 0,223 ⋅ b ⋅ A = 0,185 ⋅ b3
Şekil 86
1 P
x
1P Elips
1 Şart: a/b = n ≥ 1 , τmax , P1 noktasında ve P2 de τ2 = τmax / n
Şekil 87
2
P2 π ⋅ a 3 ⋅ b3 π ⋅ n 3 ⋅ b 4 π ⋅ a ⋅ b 2 π ⋅ n ⋅ b3
It = = Wt = =
a 2 + b2 n2 + 1 2 2
2a
Elips boru
P1 1
Şart: a1 / b1 = a2 / b2 = n ≥ 1 , τmax , P1 de ve P2 de τ2 = τmax / n
2
2b1
2b2
Şekil 88
P2 π ⋅ n 3 ⋅ ( b14 − b 42 ) π ⋅ n ⋅ ( b14 − b 42 )
It = Wt =
2a 2 n2 + 1 2 ⋅ b1
2a1
2
Eğer h / b = n ≥ 1 ise I t = c1 ⋅ h ⋅ b3 = c1 ⋅ n ⋅ b 4 ; W t = c2 ⋅ h ⋅ b 2 = c2 ⋅ n ⋅ b3
P3
h/b 1 1,5 2 3 4 6 8 10 ∞
1 P1
c1 0,141 0,196 0,229 0,263 0,281 0,298 0,307 0,312 0,333
h
c2 0,208 0,231 0,246 0,267 0,282 0,299 0,307 0,312 0,333

b c3 1,000 0,858 0,796 0,753 0,745 0,743 0,743 0,743 0,743
Şekil 89 Eğer h/b=n ≥1 ise, τmax P1 dedir. P2 de τ2 = c3 . τmax ve P3 de τ3 = 0
Çok ince cidarlı profillerde değerler Bredt formülü ile bulunur.
Burada ortalama alan Aor kalınlığın orta çizgisinin kapladığı alan
Aor ve U bu çizginin çevre boyu olarak kabul edilir ve kalınlık sabittir.
dor
Yuvarlak kaval profil (boru) :

3 2
I t = π ⋅ d or ⋅ t / 4 W t = π ⋅ d or ⋅ t / 2 = 2 ⋅ Aor ⋅ t
Şekil 90
Aor or Dörtköşe kaval profil:
t
t t 2 ⋅ (bor ⋅ h or )2 ⋅ t
W t = 2 ⋅ bor ⋅ h or ⋅ t = 2 ⋅ Aor ⋅ t
or
It =
bor + h or
t
Şekil 91
www.guven-kutay.ch
1.5 Çeşitli malzemenin sürtünme katsayısı

Aşağıdaki tablolarda verilen değerler önerilen yaklaşık değerlerdir. Küçük değerler kaba, büyük değerler
hassas yüzeyler için kullanılır.
Tablo 8, Çelik ile aşağıdaki malzemeler veya aşağıdaki malzemeler ile çelik
Sürtünme tutukluluğu katsayısı sürtünme katsayısı
Malzeme µ0 µ
kuru yağlı kuru yağlı ıslak sabunlu
Çelik 0,15-0,2 0,1 0,12-0,15 0,05-0,1 --- ---
Pik döküm veya bronz 0,18-0,25 0,1 0,15-0,2 0,05-0,1 --- ---
Tesfiyeli bakır --- --- 0,35 --- --- ---
Al-Cu-Mg cilalanmış --- --- 0,15 --- --- ---
Al-Cu-Mg cilalanmamış --- --- 0,22 --- --- ---
Al-Si-Mg zımparalanmış --- --- 0,16 --- --- ---
Al-Si-Mg --- --- 0,21 --- --- ---
G-Al-Si --- --- 0,1-0,15 --- --- ---
Meşe 0,50-0,6 0,02-0,1 0,2-0,5 0,2-0,08 0,24-0,26 0,2
Buz --- --- 0,014 --- ---- ---
Akik taşı --- --- 0,20 0,12 --- ---
Taş --- --- 0,3-0,7 --- ---
Deri, deri kayış 0,5-0,6 0,3 0,28-0,6 0,2 0,36 ---
Tablo 9, Bronz ile aşağıdaki malzemeler veya aşağıdaki malzemeler ile bronz
Sürtünme tutukluluğu katsayısı µ0 Sürtünme katsayısı µ
Malzeme
Bronz --- --- --- 0,20 --- ---
Pik döküm 0,22-0,26 0,16 0,15-0,2 0,10 --- ---
Meşe 0,5-0,6 0,02-0,1 0,2-0,5 0,02-0,08 0,24-0,26 0,2
Tablo 10, Pik döküm ile aşağıdaki malzemeler veya aşağıdaki malzemeler ile pik döküm
sürtünme tutukluluğu katsayısı µ0 sürtünme katsayısı µ
Malzeme
Pik döküm 0,22-0,26 0,16 0,15-0,2 0,10 0,31 ---
Bakır --- --- 0,38 --- --- ---
Deri, deri kayış 0,5-0,6 0,03 0,28-0,6 0,20 0,36 ---
www.guven-kutay.ch
Tablo 11, Çeşitli malzemelerin sürtünme katsayısı
Sürtünme tutukluluğu Sürtünme katsayısı

katsayısı µ0 µ
Malzeme
kuru yağlı kuru yağlı sabunlu ıslak

Tahta ile tahta 0,50-0,70 0,2 0,20-0,40 0,05-0,15 0,04-0,16 0,25
Toprak ile balçık --- --- 0,38-0,75 --- --- 0,31
Deri ile meşe --- --- 0,27-0,47 --- --- ---
Deri contalar ile metal 0,6 0,25 0,25 0,12 --- ---
Tahta ile taş --- --- 0,40 --- --- ---
Kendir ile meşe --- --- 0,53 --- --- 0,33
Toprak ile toprak --- --- 0,25-1,00 --- --- ---
Toprak ile nemli balçık --- --- 1,00 --- --- ---
Toprak ile ıslak balçık --- --- 0,31 --- --- ---
Toprak ile çakıl --- --- 0,81-1,11 --- --- ---
Kargir duvar ile kuru balçık --- --- 0,51 --- --- ---
Kargir duvar ile ıslak balçık --- --- 0,33 --- --- ---
Kargir duvar ile Kargir duvar --- --- 0,60-0,70 --- --- ---
Tablo 12, Çelik, pik döküm, çelik döküm ile çeşitli malzemelerden yapılmış Fren ve kavrama
Sürtünme tutukluluğu Sürtünme katsayısı

katsayısı µ0 µ
Malzeme
kuru yağlı kuru yağlı sabunlu ıslak
Malzeme sinterbronzdan ise 0,20-0,40 0,08-0,13 0,18-0,30 0,06-0,09 --- ---
Malzeme organik ise 0,30-0,50 --- 0,28-0,40 0,06-0,10 --- ---
www.guven-kutay.ch
2 Malzeme ve Malzemenin mukavemet değerleri

2.1 Malzemenin mukavemet değerleri için formüller
Tanımlama Formül
F( 37 ) Hooke kanunu
σ E
σ Gerilme [N/mm 2 ] E= σ= ε = σ⋅E
ε ε
Alisimli çelik
Rm
Rm
Rm
Yumusak çelik
Elastiklik modülü/kayma E
Rm G=
modülü bağıntısı 2⋅ (1+ ν )
σO
Şekil 92
Statik zorlama σmax = σn ⋅ αÇt

Orantili gerilme
E = tanα = σ / ε
α α Dinamik zorlama σ max = σ n ⋅ βÇt

0 ε [%]
Birim uzama
ε = %0,2 ; R p0,2
ε Çentik gerilmesi σÇt = βÇt ⋅ σ he
F( 38 ) Malzeme değerleri
Malzemenin devamlı mukavemet σ DG (τDG )
σ D (τD ) =
değeri
1−
(1 + κ ) ⋅ (1 − K1 ) ≤ σAK (τAK )
2 − K1
σ DG (τ DG ) ≈ K1 ⋅ R m
(
σ AK (τ AK ) ≈ K 2 ⋅ R e R p0,2 )
σ D = σ M ± σG τ D = τ M ± τG
F( 39 ) Sınır değerler oranı F σ M
κ = min = min = min
Fmax σmax M max
F( 40 ) Şekillenme mukavemet değeri : σD ⋅ b1 ⋅ b2 τ ⋅b ⋅b
σSK = τSK = D 1 2
βÇt βÇt
F( 41 ) Emninetli mukavemet değeri σ D ⋅ b1 ⋅ b 2 τ D ⋅ b1 ⋅ b 2
σ EM = τ EM =
βÇt ⋅ SDGER βÇt ⋅ SDGER
σSK τSK
σ EM = τ EM =
SGER SGER
Tablo 13, K1 ve K2 Faktörleri

K1 K2
Malzeme σDG/Rm (τDG/Rm) σAK/Rp0,2 (τAK/Rp0,2)
Çek/Bas Eğilme Torsiyon Çek/Bas Eğilme Torsiyon
İmalat çeliği 0,44 0,50 1,40 0,58
İslah çeliği 0,40 0,48 0,3 1,0 1,25 0,65
Sementasyon çeliği 0,45 0,50 1,25 0,58
Çelik döküm (ÇD) 0,35 0,40 0,23 1,0 1,30 0,58
Demir döküm GGG 0,30 0,50 0,28 1,0 1,30 0,80
Hafif metal 0,30 0,40 0,25 • • •
www.guven-kutay.ch
2.2 Çentik sayısı
nominal gerilme
gerilme dag1l1m1 σçt = βçt .σ n
(
A - Alan1 A1 - Alan1 σn=F/A1 (β çt -1).σn
F
kuvvet çizgileri (α çt -1).σ n

σ=F/A
kuvvet veya gerilme yogunlugu σmax = α çt .σn
(
Şekil 93, Parçada kuvvet ve gerilmelerin dağılımı
Tanımlama Formül
Çentik sayısı
F( 42 ) Thum'a göre: βÇt = 1 + ηÇt ⋅ ( α Çt - 1 )
1
ηÇt =
H. Neuber’e ( Noyber) göre çentik 3
F( 43 ) 8  R 
duyarlılık sayısı: 1 + ⋅ 1 − e 
r  Rm 
α Çt
F( 44 ) Siebel'e göre çentik sayısı: βÇt = HV0 = 40 HV 10
ηχ
αÇt
F( 45 ) Destek katsayısı ηχ =
βÇt
1 + ρ* ⋅ χ*0  HV 0 
2
F( 46 ) Petersen'e göre çentik sayısı: βÇt = ⋅ α Çt ρ* =  
1 + ρ* ⋅ χ*  HV 
Eğim sayısı χ bak Tablo 52
www.guven-kutay.ch
2.3 Malzemenin çevre ısısı 20° C de bilinen değerleri

Devamlı mukavemet değerleri
III II I
κ = -1 -0,5 κ=0 +0,5 κ = +1 Devamlı mukavemet diyagramının anlatımı
400
1 1E 1≡ Devamlı eğilme mukavemeti diyagramı
2≡ Devamlı çekme, basma mukavemeti
N/mm2
300 diyagramı
2 3≡ Devamlı torsiyon mukavemeti diyagramı
40°
2E
200 1A, -1A ≡ Değişken eğilme mukavemeti
1A
2A, -2A ≡ Değişken çekme mukavemeti
45°
2A
3 3E 3A, -3A ≡ Değişken torsiyon mukavemeti
100
3A
1E ≡ Eğilmede akma sınırı mukavemeti
2E ≡ Çekmede akma sınırı mukavemeti
0 3E ≡ Torsiyonda akma sınırı mukavemeti
100 200 300 400
N/mm2
-3A Buradaki değerler çevre ısısı 20°C de deney
-100
laboratuvarında çapı d ≤ 16 mm olan deney
50°
-2A çubuklarından elde edilen minimum değerler-

-1A dir. Devamlı mukavemet diyagramının kons-
-200
trüksiyonu, teoride anlatıldığı gibi, çoğu za-
man yalnız tam değişken mukavemet değeri ve
Şekil 94, Devamlı Mukavemet diyagramının anlatımı akma mukavemet değerinden kaynaklanarak
yapılmış olup, değerler birler hanesi sıfır veya beş olarak yuvarlatılmıştır.
2.3.1 DM-Diyagramının konstrüksiyonu
1. Koordinat sistemi σD ve σOR için aynı
ölçekle çizilir.
σDG (τDG )
D C 2. +σDG Y-ekseninde A noktası olarak ve -
σÜ (τÜ) σAK (τAK )
σDG X-eksenine göre simetriği G nokta-
sı olarak işaretlenir.
40°
+σ DG (τ DG ) XA = 0 YA = +σDG
A XG = 0 YG = -σDG
E
R
O
σ
3. B noktası Devamlı mukavemet formü-

σOR (τOR )
45°
lü ile κ = +1 için hesaplanıp işaretlenir.

0 X B = YB = R m ⋅ (2 − K1 )
F
σA (τA ) 4. C noktsı σAK- veya τAK ile belirlenir.
Buradan X eksenine Rp0,2- (σAK- veya
−σ DG (τ DG ) τAK-) paralel çizilir ve σOR-doğrusunun
B kesit noktası C olarak belirlenir.
X C = YC = σ AK = K 2 ⋅ R e
Şekil 95, DM-diyagramı konstrüksiyonu
www.guven-kutay.ch
5. (σAK =+1 ve σF) doğrularının kesiştiği D noktasından X eksenine çizilen dikin σOR-doğrusunu kestiği
nokta E noktasıdır.
XD =
(σ AK − σ DG ) ⋅ (2 − K1 ) YD = σ AK = K 2 ⋅ R e
2 ⋅ (1 − K1 )
6. D noktasının E ye göre simetrisi F noktasını verir.
XF =
(σ AK − σ DG ) ⋅ (2 − K1 ) YF = σ AK − 2 ⋅ (σ AK − X F )
2 ⋅ (1 − K1 )
7. F noktasından G ye ve C ye çizilen doğrular σA verir.
Aynı şekilde eğilme ve torsiyon içinde devamlı mukavemet diyagramları konstrüksiyonu yapılır.
2.3.2 Devamlı Mukavemet Diyagramında okuma örneği

St 50-2 çeliğinde tam dalgalı yüklenmede istenilen şu değerleri bulunuz:
1. Tam dalgalı çekme mukavemet değeri,
2. Genlik mukavemet değeri,
3. Devamlı çekme mukavemet değeri.
Çözüm: St 50-2 için yapılmış olan devamlı çekme mukavemet diyagramı alınır. Böyle bir diyagram
yoksa bunun kontruksiyonu yapılmalıdır. Burada aranılan tam dalgalı mukavemet değeri
III II I olduğuna göre σA = 0 ve σÜ > 0 dır.
κ = -1 -0,5 κ=0 +0,5 κ = +1 Sınır değerler oranını bulacak olursak:
300
σAK = 295 κ = σA / σÜ = 0 / σÜ = 0 κ= 0
N/mm2
Çalışmalarımıza başlamadan önce bir anlaşma yapalım.

215
200 Burada muhakkakki altın ile değil demir ile çalıştığımızı
bildiğimize göre kuyumculuk yapmıyoruz demektir.
147,5
Bunun içinde: mukavemet değerlerinin son sayısını yani
100 birler hanesini ya sıfıra yada 5 e yuvarlayalım.
1.1. Tam dalgalı çekme mukavemet değeri
σA= 0 Diyagramda κ = 0 benzerlik doğrusu bulunur. Bu doğru-
0 147,5
100 200 300 nun mukavemet üst sınır çizgisi ile kesişme notasının Y
N/mm2
eksenindeki değeri, aranılan tam dalgalı çekme mukave-
meti değeridir.
-100
σÇDL = σAK = 295 N/mm2
1.2. Genlik mukavemet değeri
-200
-215 Burada genlik mukavemet değeri ile ortalama mukave-
Şekil 96, St 50 için devamlı çekme mukavemet met değeri aynıdır. Çünkü: σA = 0 dır. Ortalama muka-
diyagramı vemet değerini okuyacak olursak:
σOR = 147,5 N/mm2 okunur, buda σG = 145 N/mm2 dir
1.3. Devamlı çekme mukavemet değeri
Devamlı çekme mukavemeti: σD = σOR ± σG = 145 ± 145 N/mm2 σÇD = 290 N/mm2
Üst mukavemet sınırı: σÜ = σOR + σG = 145 + 145 = 290 σÜ = 290 N/mm2
Alt mukavemet sınırı: σA = σOR - σG = 145 - 145 = 0 σA = 0 N/mm2
www.guven-kutay.ch
2.3.3 100°C ile 600°C arası bilinen mekanik ve fiziksel özellikler

Burada değerler şu şekilde kabul edilmelidir:
2.3.3.1 Çekme zorlanmasında kopma mukavemeti σÇKO
Çekme zorlanmasında kopma mukavemeti σÇKO, çapları 16 mm den küçük deney çubukları ile bulunmuş
minimum değerlerdir. ISO ya göre yeni sembolü Rm dir.
2.3.3.2 Çekme zorlanmasında akma sınırı mukavemeti σAK
Çekme zorlanmasında akma sınırı mukavemeti σAK, çapları 16 mm den küçük deney çubukları ile
bulunmuş minimum değerlerdir. Büyüklükler devamlı mukavemet diyagramındaki 2E noktasının
değerlerini gösterir. ISO ya göre yeni sembolü Re vede Rp0,2 dir.
2.3.3.3 Elastiklik modülü değeri " E "
Elastiklik modülü değeri için 100°C ile 600°C arası bilinen değerler Tablolara alınmasına karşın, burada
ısı etkisindeki elastiklik modülü değişimi üç çeşit tipik çelik grubu için bir Tabloda gösterilmiştir. Bu
Tabloda verilen değerler ±%5 doğruluğundadır. Kayma modülü değeri Tablolarda:
E
G=
2 ⋅ (1 + ν )
formulü ile hesaplanmıştır.
Tablo 14, Elastiklik modülünün ısıya göre değişimi

3 2
E -10 N/mm
220
210
1
2
200 Edin
Edin
190 3 E sta
180
E sta
170
160
20 100 200 300 400 500 600 C°
Burada: 1 %12 Cr alışımlı çeliklere ilişkin olan değeri gösterir
2 az alışımlı, ferrit dokulu çeliklere ilişkin değeri gösterir
3 fazla alışımlı, ostenitik dokulu çeliklere, % 15 ile % 20 Cr vede % 9 ile % 15 Ni alışımlı,
çeliklere ilişkin değeri gösterir.
www.guven-kutay.ch
2.3.3.4 Isıl genleşme katsayısı " α "

Isıl genleşme katsayısı α değeri için 100°C ile 600°C arası bilinen değerler Tablolara alınmasına karşın,
burada ısı etkisindeki ısıl genleşme katsayısı değişimi üç çeşit tipik çelik grubu için bir Tabloda
gösterilmiştir.
Tablo 15, Isıl genleşme katsayısı " α " nın ısıya göre değişimi
-6
αOR .10 1/K
18 18
16
3 16
14 14
2
12 12
1
10 10
20 100 200 300 400 500 600 C°

Burada: 1 %12 Cr alışımlş çeliklere ilişkin olan değeri gösterir
2.3.3.5 Isı iletme özelliği "λ"
Isı iletme özelliği λ değeri için, 100°C ile 600°C arası bilinen değerler Tablolara alınmamıştır. Burada ısı
etkisindeki ısı iletme özelliği değişimi üç çeşit tipik çelik grubu için bir Tabloda gösterilmiştir.
Tablo 16, Isı iletme özelliği "λ" nın ısıya göre değişimi
λ W/K/m
50 50
2
40 40
30 30
1
20 20
3
10 10
20 100 200 300 400 500 600 C°
Burada: 1 %12 Cr alışımlı çeliklere ilişkin olan değeri gösterir

www.guven-kutay.ch
2.3.3.6 Değişken çekme−basma mukavemeti σÇDG

Değişken çekme−basma mukavemeti σÇDG değerleri, çapları 16 mm den küçük deney çubukları ile
minimum değer olarak bulunmuştur. Büyüklükler devamlı mukavemet diyagramındaki ±2A noktalarının
değerlerini gösterir.
2.3.3.7 Eğilme sınırı mukavemeti σEG

Eğilme sınırı mukavemeti σEG değerleri, çapları 16 mm den küçük deney çubukları ile minimum değer
olarak bulunmuştur. Büyüklükler devamlı mukavemet diyagramındaki 1E noktasının değerini gösterir.
2.3.3.8 Değişken eğilme mukavemeti σEGDG

Değişken eğilme mukavemeti σEGDG değerleri, çapları 16 mm den küçük deney çubukları ile minimum
değer olarak bulunmuştur. Büyüklükler devamlı mukavemet diyagramındaki ±1A noktalarının değerlerini
gösterir.
2.3.3.9 Torsiyon sınırı mukavemeti τt

Torsiyon sınırı mukavemeti τt değerleri, çapları 16 mm den küçük deney çubukları ile minimum değer
olarak bulunmuştur. Büyüklükler devamlı mukavemet diyagramındaki 3E noktasının değerini gösterir.
2.3.3.10 Değişken torsiyon mukavemeti τTDG

Değişken torsiyon mukavemeti τTDG değerleri, çapları 16 mm den küçük deney çubukları ile minimum
değer olarak bulunmuştur. Büyüklükler devamlı mukavemet diyagramındaki ±3A noktalarının değerlerini
gösterir.
2.3.4 Isıl işlemler

Isıl işlemler genelde malzeme konusu içinde ayrıntılı olarak öğrenilir. Burada çok özel durum
"malzemenin (çeliğin) eskimeye dayanıklılığı" kısaca anlatılmıştır. Diğer verileri konstrüktör kendi
bilgisiyle değerlendirmelidir.
Genelde eskimeye dayanıklı çelikler denince akla şu çelik grupları gelir:
- Karbon tutarı > % 0,3 olan çelikler,
- az alışımlı islah çelikleri,
- fazla alışımlı çelikler,
- Karbon tutarı < % 0,3 olan bazı aliminyum alışımlı çelikler.
Eskime genel olarak malzemenin özelliklerinin zaman ve ısı etkisiyle değişmesidir. Bu değişme özellikle
malzemenin gevrekleşmesine neden olur. Bu aslında çeliğin bileşiminde bulunan azotun kristal şeklinin
değişmesidir. Eskime doğal ve yapay eskime diye ikiye ayırılır:
Doğal eskime Malzemenin normal çevre ısısı etkisinde başka etkenler olmadan eskimesidir.
Yapay eskime Malzemenin belirli bir ısıyla ısıtılması veya belirli bir ısıda soğutul-ması, malzemenin
şekillendirilmesi ( bu arada ısı doğar ) ve diğer etkenler ile eskimesidir.
2.3.5 Şekillendirme
Malzemenin şekillendirilmesi çeşitli yollarla yapılabilir. Talaşlı imalat burada anlatılmıştır.
Örneğin : ; Kaynak ; Döküm ; Dövme için burada bilgi verilmemiştir. Ayrıca geniş olarak
başka bir kitapta anlatılmıştır.
www.guven-kutay.ch
2.3.5.1 Talaşlı imalat

Malzemenin talaşlı imalata uygun olup olmamasını ve özelliğini dört malzeme grubunda tanımlayabiliriz.
1.Grup malzeme Bu gruptaki malzeme gayet kolay işlenen ve işlenmesi için hiç bir şekilde ön işlem
ve hazırlık istemeyen malzemedir. Bütün talaşlı imalat yapılan makinalarda ve
işlemlerde malzeme olarak kullanılabilinir. Bu malzemelerin alışımında kükürt ve
kurşun vardır. Bu elementler malzemenin talaşlı imalata uygun olması özelliğidir.
Örneğin : Otomat çelikleri.
2.Grup malzeme Bu gruptaki malzeme normal işlenen malzemedir. Bütün talaşlı imalat yapılan
makinalarda ve işlemlerde malzeme olarak kullanılabilinir. Bu malzemenin tipik
örneği imalat çelikleridir. İşlenme derecesinin zorluluğu malzemenin mukavemet
değeri ile doğru orantılı olarak artar.
3.Grup malzeme Bu gruptaki malzeme zor işlenen malzemedir. Bütün talaşlı imalat yapılan
makinalarda ve işlemlerde malzeme olarak kullanılması salık verilmez. Bu
malzemenin tipik örneği ostenitik çelikleridir. ostenitik çeliklerin sertlik
özelliklerinden dolayı, tornada özel bıçaklarla torna edilebilmelerine karşın,
matkapla delmek, frezede işlemek ve vida yivi açmak çok zordur. Bu malzemelerin
çalışılmasında aletlerin kırılma riski her an vardır.
4.Grup malzeme Bu gruptaki malzeme çok çok zor işlenen malzemedir. Bu malzemenin tipik örneği
alışımlı ve ostenetik çelikleridir. Bunları işlemek çok zor ve büyük riskli olduğundan
pek talaşlı imalatta kullanılması salık verilmez.
2.3.5.2 Kaynak yapma

Malzemenin kaynak yapılabilme özelliğini dört malzeme grubunda tanımlayabiliriz.
1. Grup malzeme Bu gruptaki malzeme gayet kolay, hiç bir şekilde ön işlem ve hazırlık istemeyen ve ek
masrafsız kaynak yapılabilecek malzemedir. Özellikle elektrik veya oksijen
kaynağının her türüyle kaynaklanabilecek malzemedir. Kaynak yapıldıktan sonra,
kolaylıkla kaynak yerleride işlenebilinir. Herhangi bir nedenden ötürü parçanın iç
gerilmelerinden arınması için bir ısıl işlem gerekirse, bu işlem için gerekli olan ısı
sınırları Tablolarda parantez içinde verilmiştir.
2. Grup malzeme Bu gruptaki malzeme normal kaynak yapılan malzemedir. Bu malzemeleri iç
gerilmeler meydana getirmeden kaynak yapabilmek için ön ısıtmaya gerek vardır.
Kaynak yapıldıktan sonra kolaylıkla kaynak yerlerinin işlenebilmesi ve iç
gerilmelerden parçayı arıtmak için, parçaya ısıl işlem uygulamak gerekir. Parçanın iç
gerilmelerinden arınması için bir ısıl işlem gerekirse, bu işlem için gerekli olan ısı
sınırları Tablolarda parantez içinde verilmiştir.
3. Grup malzeme Bu gruptaki malzeme zor kaynak yapılan malzemedir. Bu malzemeleri kaynak
çatlamalarına sebep vermeden kaynatabilmek için bir ön hazırlık yapılması gereklidir.
Bütün ön hazırlıklara karşın genede iç gerilmeler meydana gelir. Kaynak yapıldıktan
sonra kaynak yerlerinin işlenmesi zordur. İç gerilmelerden parçayı arıtmak için,
parçaya ısıl işlem uygulamak gerekir. Parçanın iç gerilmelerinden arınması için bir ısıl
işlem gerekirse, bu işlem için gerekli olan ısı sınırları Tablolarda parantez içinde
verilmiştir. Bu grup malzeme zorunlu kalınmadıkça kaynak konstrüksiyonda
kullanılmamalıdır.
4. Grup malzeme Bu gruptaki malzemenin normal yollardan kaynak yapılması olanaksızdır. Çeşitli ön
hazırlıklara karşın kaynak yapıldığında, kaynak dikişlerinin yöresinde ve kendilerinde
oldukça fazla sertleşmenin ve çatlakların olabileceği baştan kabul edilmelidir. Bu grup
hiç bir zaman kaynak konstrüksiyonunda kullanılmamalıdır.
www.guven-kutay.ch
2.4 Malzemenin 20 ile 700 °C arası mekanik değerleri

Tablo 17, Demir döküm GGG, Küre grafitli, DIN01693 Çekme Eğilme Torsiyon
K1 0,29 0.50 0.26
K2 1.00 1.63 0.50
DIN-İsmi W-Nr. T Rm Re ν A5 HB ρ Edin αor Ok
°C MPa MPa [− ] min % [− ] kg/dm3 103MPa 10-6 K-1 °C
GGG-40 0.7040 20 370 240 0.285 7.20 166
GGG-50 0.7050 20 500 320 0.285
GGG-60 0.7060 20 600 380 0.285
GGG-70 0.7070 20 700 440 0.285
GGG-80 0.7080 20 800 500 0.285
Tablo 18, Çelik döküm GS, DIN01681 Çekme Eğilme Torsiyon
K1 0.35 0.40 0.23
K2 1.00 1.30 0.58
GS-38 1.0420 20 380 200
GS-45 1.0446 20 450 230
GS-52 1.0552 20 520 260
GS-60 1.0558 20 600 300
Tablo 19, Döküm malzeme GS, DIN01681 Çekme Eğilme Torsiyon

K1 0.45 0.50 0.25
K2 1.00 1.60 0.75
GS-C 25 1.0619 20 440 225 0.30 22 160 7.85 211 530
G-X 22 Cr 1.0619 20
740 540 0.30 15 240 7.75 219 700
Mo V 12 1
Tablo 20, İmalat Çeliği, DIN17100 Çekme Eğilme Torsiyon
K1 0.44 0.52 0.25
K2 1.00 1.40 0.58
ST33 1.0035 20 290 175 0.30 18 140 7.85 211 530
UST37-2 1.0036 20 290 185 0.30 7.85 210
ST37-2 1.0037 20 340 205 0.30 26 7.85 211 530
RST37-2 1.0038 20 340 205 0.30 26 120 7.85 211 530
ST44-2 1.0044 20 410 275 0.30 7.85 210
St50 1.0050 20 470 295 0.30 20-16 160 7.85 210
ST50-2 1.0050 20 490 245 0.30 20 160 7.85 211 530
ST60-2 1.0060 20 570 335 0.30 7.85 210
ST70-2 1.0070 20 670 365 0.30 7.85 210
ST37-3 1.0116 20 340 235 0.30 7.85 210
ST44-3 1.0144 20 410 275 0.30 7.85 210
St37-2 K 1.0159 20 440 285 0.30 9 180 7.85 211 530
ST37-2K 1.0161 20 460 315 0.30 7.85 210
www.guven-kutay.ch
Tablo 20, İmalat Çeliği, DIN17100 Çekme Eğilme Torsiyon

K1 0.44 0.52 0.25
K2 1.00 1.40 0.58
St37.0 N 1.0254 20 340 225 0.30 25 120 7.85 211 530
ST50-2K 1.0533 20 590 420 0.30 7.85 210
ST60-2K 1.0543 20 690 490 0.30 180 7.85 210
St52-3 N 1.0570 20 490 315 0.30 22 180 7.85 211 530
ST70-2K 1.0633 20 780 560 0.30 7.85 210
Tablo 21, Semantasyon çeliği, DIN 17210 Çekme Eğilme Torsiyon
K1 0.45 0.50 0.30
K2 1.00 1.25 0.58
C 10 1.0301 20 640 390 0.30 7.85 210
C 15 G 1.0401 20 490 245 0.30 25 140 7.85 211 530
Ck 10 1.1121 20 640 390 0.30 7.85 210
Cm 15 1.1140 20 740 440 0.30 7.85 210
Ck 15 1.1141 20 740 440 0.30 7.85 210
15CrNi6 1.5919 20 780 490 0.30 20 215 7.85 211 530
18CrNi8 1.5920 20 1230 835 0.30 7.85 210
17CrNiMo6 1.6587 20 1180 835 0.30 7.85 210
15Cr3 1.7015 20 780 510 0.30 7.85 210
Tablo 21, Semantasyon çeliği, DIN 17210 Çekme Eğilme Torsiyon
K1 0.45 0.50 0.30
K2 1.00 1.25 0.58
17Cr3 1.7016 20 780 510 0.30 7.85 210
16MnCr5 1.7131 20 880 635 0.30 7.85 210
16MnCrS5 1.7139 20 880 635 0.30 7.85 210
20MnCr5 1.7147 20 1080 735 0.30 7.85 210
20MnCrS5 1.7149 20 1080 735 0.30 7.85 210
20MoCr4 1.7321 20 880 635 0.30 7.85 210
20MoCrS5 1.7323 20 880 635 0.30 7.85 210
Tablo 22, İslah Çeliği, DIN17200 Çekme Eğilme Torsiyon
K1 0.40 0.48 0.30
K2 1.00 1.25 0.65
C 22 1.0402 20 400 230 0.30 7.85 210
C 35 1.0501 20 490 245 0.30 20 160 7.85 211 530
C 60 1.0601 20 650 380 0.30 7.85 210
20Mn 5 V 1.1133 20 490 295 0.30 20 180 7.85 211 530
www.guven-kutay.ch
Cm 22 1.1149 20 550 350 0.30 7.85 210

Ck 22 1.1151 20 550 370 0.30 7.85 210
Cm 35 1.1180 20 630 430 0.30 7.85 210
Ck 35 1.1181 20 600 410 0.30 20 160 7.85 211 530
Cm 45 1.1201 20 700 500 0.30 7.85 210
Ck 60 1.1221 20 800 550 0.30 7.85 210
Cm 60 1.1223 20 850 580 0.30 7.85 210
K1 0.40 0.48 0.30
K2 1.00 1.25 0.65
X10CrAl 7 1.4713 20 420 220 0.30 20 160 7.85 206 750
30CrNiMo8 1.6580 20 1250 1050 0.30 12 280 7.85 211 530
34CrNiMo6 1.6582 20 980 880 0.30 14 310 7.85 211 530
28NiCrMo 1.6932 20 880 880 0.30 14 310 7.85 211 530
V85
26NiCrMoV 1.6957 20 800 700 0.30 18 280 7.85 211 530
14 5
46Cr2 1.7006 20 900 650 0.30 7.85 210
46CrS2 1.7025 20 900 650 0.30 7.85 210
41Cr4 1.7035 20 1000 800 0.30 7.85 210
41CrS4 1.7039 20 1000 800 0.30 7.85 210
25CrMoS4 1.7213 20 900 700 0.30 7.85 210
25CrMo4 1.7218 20 900 700 0.30 7.85 210
K1 0.40 0.48 0.30
K2 1.00 1.25 0.65
34CrMo4 1.7220 20 1100 900 0.30 15 220 7.85 211 530
42CrMo4 1.7225 20 1100 900 0.30 15 220 7.85 211 530
42CrMoS4 1.7227 20 1100 900 0.30 7.85 210
50CrMo4 1.7228 20 1100 900 0.30 7.85 210
50CrV4 1.8159 20 1100 900 0.30 7.85 210
Tablo 23, Küçük molüküllü-İmalat Çeliği, DIN17102 Çekme Eğilme Torsiyon
K1 0.45 0.52 0.25
K2 1.00 1.40 0.58
StE255 1.0461 20 360 255 0.30 211
StE255 1.0463 20 360 255 0.30 25 7,85 211
StE315 1.0505 20 440 315 0.30 210
StE380 1.8900 20 500 380 0.30 210
StE460 1.8905 20 560 460 0.30 210
StE500 1.8907 20 610 500 0.30 210
www.guven-kutay.ch
Tablo 24, Otomat Çeliği, DIN01651 Çekme Eğilme Torsiyon

K1 0.44 0.52 0.25
K2 1.00 1.40 0.58
9SMn28 1.0715 20 380 0.30 7.85 210
9SMnPb28 1.0718 20 370 215 0.30 23 140 7,85 211 530
10S20 1.0721 20 360 0.30 7.85 210
10SPb20 1.0722 20 490 390 0.30 7.85 210
35S20 1.0726 20 590 400 0.30 7.85 210
60S20 1.0728 20 780 540 0.30 7.85 210
35SPb20 1.0756 20 620 420 0.30 7.85 210
60SPb20 1.0758 20 830 570 0.30 7.85 210
GS-20Mn 5 N 1.1120 20 500 260 0.30 22 180 7,85 211 530
Tablo 25, Paslanmaz Çelikler, DIN17440 Çekme Eğilme Torsiyon

K1 0.44 0.50 0.25
K2 1.00 1.50 0.75
X6Cr17 1.4016 20 450 270 0.30 210
X20Cr13 1.4021 20 750 550 0.30 16 210 7,75 219 700
X46Cr13 1.4034 20 800 0.30 210
X20CrNi 17 2 1.4057 20 800 600 0.30 14 270 7,75 206 900
Tablo 25, Paslanmaz Çelikler, DIN17440 Çekme Eğilme Torsiyon
K1 0.44 0.50 0.25
K2 1.00 1.50 0.75
X12CrMoS 17 n 1.4104 20 690 440 0.30 11 210 7,75 205 850
X5CrNi18 10 1.4301 20 500 195 0.30 210
X2Cr Ni 19 11 1.4306 20 460 180 0.30 41 170 7,90 196 850
X45CrMoV15 1.4416 20 900 0.30 210
X6CrNi Ti 18 10 1.4541 20 500 200 0.30 40 180 7,90 196 850
X12Cr Ni 25 21 1.4845 20 500 210 0.30 35 180 7,90 196 1050
Tablo 26, Nikelli Çelikler, DIN17211 Çekme Eğilme Torsiyon
K1 0.45 0.50 0.30
K2 1.00 1.25 0.58
34CrAlMo5 1.7043 20 800 600 0.30 7.85 210
31CrMo12 1.8515 20 1000 800 0.30 7.85 210
15CrNMoV5 9 1.8521 20 900 750 0.30 7.85 210
34CrAlNi7 1.8550 20 880 685 0.30 12 300 7,75 211 530
www.guven-kutay.ch
Tablo 27, Çeşitli Çelikler Çekme Eğilme Torsiyon

K1 0.44 0.50 0.25
K2 1.00 1.50 0.75
X20Cr MoV 121 1.4922 20 700 500 0.30 14 240 7,75 219 700
X12Cr Ni 25 21 1.4845 20 700 500 0.30 14 240 7,90 219 700
X22Cr MoV 121 1.4923 20 850 700 0.30 11 280 7.75 219 700
X21Cr MoV 12 1 1.4926 20 910 750 0.30 13 280 7.75 219 700
X6CrNi 1.4945 20 640 490 0.30 17 210 7.92 196 850
WNb 16 16
X12CrNiW 1.4962 20 590 440 0.30 20 200 7.90 196 850
Ti 16 13
K1 0.44 0.50 0.25
K2 1.00 1.50 0.75
°C MPa MPa [− ] min % [− ] kg/dm 103MPa 10-6 K-1
3
°C
X5CrNi 1.4980 20 880 590 0.30 15 300 7.92 200 850
Ti 26 15
X8CrNiMo 1.4988 20 550 260 0.30 30 200 7.92 196 850
VNb 16 13
30CrMoV 9 1.7707 20 900 700 0.30 12 280 7.85 211 530
21CrMoV 5 7 1.7709 20 680 590 0.30 16 240 7.85 211 550
23CrMo 5 1.7255 20 640 440 0.30 17 210 7.85 211 530
13CrMo 4 4 1.7335 20 420 240 0.30 20 140 7.85 211 530
Tablo 28, Çeşitli Çelikler, DIN17458 Çekme Eğilme Torsiyon
K1 0.40 0.45 0.25
K2 1.00 1.50 0.75
X2CrNi 1.4404 20 490 190 0.30 35 180 7,92 196 850
Mo 17 13 2
X6CrNiMo 1.4571 20 500 200 0.30 35 180 7,92 196 850
Ti 17 12 2

K1 0.45 0.50 0.25
K2 1.00 1.40 0.75
15Mo3 1.5415 20 440 190 0.30 20 140 7,85 211 530
22 Mo 4 1.5419 20 490 295 0.30 20 160 7,85 211 530
23CrNi Mo 7 4 7 1.6749 20 640 490 0.30 18 210 7,85 211 530
www.guven-kutay.ch

K1 0.42 0.49 0.24
K2 1.00 1.40 0.75
30CrMo 1.6946 20 700 600 0.30 16 240 7,85 211 550
NiV 5 11 100 665 555 207 11.00
200 620 510 200 12.00
300 590 470 193 12.75
400 540 430 184 13.20
500 470 375 175 13.50
600 340 255 164 13.70
26NiCr 1.6948 20 750 600 0.30 18 240 7,85 211 550
MoV 11 5 100 660 570 207 11.00
200 610 530 200 12.00
300 550 485 193 12.75
400 490 430 184 13.20
500 175 13.50
600 164 13.70
20CrMo 1.6979 20 680 590 0.30 16 240 7,85 211 550
NiV 4 7 100 660 550 207 11.00
200 620 510 200 12.00
300 590 470 193 12.75
400 540 430 184 13.20
500 470 375 175 13.50
600 340 255 164 13.70
21CrMo 1.8070 20 680 590 0.30 12 240 7,85 211 550
V 5 11 100 660 550 207 11.00
200 620 510 200 12.00
300 590 470 193 12.75
400 540 430 184 13.20
500 470 375 175 13.50
600 340 255 164 13.70

K1 0.45 0.50 0.30
K2 1.00 1.25 0.58
Cf45 1.1193 20 700 480 0.30 7.85 210
Cf70 1.1249 20 780 560 0.30 7.85 210
38Cr4 1.7043 20 930 740 0.30 7.85 210
41CrMo4 1.7223 20 1080 880 0.30 7.85 210
www.guven-kutay.ch

K1 0.45 0.50 0.25
K2 1.00 1.65 0.75
St35 BK 1.0308 20 440 295 0.30 6 150 7,85 211 530
St35 GBK 1.0308 20 315 195 0.30 25 120 7,85 211 530
HI 1.0345 20 340 205 0.30 24 110 7,85 211 530
H II 1.0425 20 400 230 0.30 22 130 7,85 211 530
Tablo 33, Çeşitli Çelikler
10CrMo 9 10 1.7380 20 450 270 0.30 22 160 7,85 211 550
DIN17243 K1 0.44 0.52 0.25 K2 1.00 1.40 0.58
Çek Eğil Tors Çek Eğil Tors
NiCrTiAl F100 2.4952 20 1000 600 0.30 20 260 8,20 183 900
DIN17754 K1 0.44 0.49 0.25 K2 1.00 1.40 0.73
St35.8 1.0305 20 360 215 0.30 25 120 7,85 211 530
DIN17175 K1 0.42 0.50 0.25 K2 1.00 1.60 0.75
Ck 75 H+A 1.1248 20 1500 1470 0.30 480 7,85 211 530
DIN17222 K1 0.45 0.50 0.25 K2 1.00 1.25 0.65
Tablo 34, Çeşitli Çelikler
NiCo20 2.4632 20 1180 785 0.30 20 370 8,20 226 14.30 950
Co18Ti
NiCo20Cr15 2.4634 20 1000 750 0.30 7 265 8,00 188 950
MoAlTi
NiCr13 2.4662 20 1050 765 0.30 10 340 8,15 201 650
Mo6Ti3
St22 1.0320 20 270 765 0.30 20 120 7,85 211 530
(TSt 10 O1)
St12 1.0330 20 270 0.30 28 110 7,85 211 530
(USt 12 O3)
USt13 1.0333 20 270 0.30 32 100 7,85 211 530
(USt 13 O3)
St14 O5 m 1.0338 20 270 0.30 38 100 7,85 211 530
(RRSt 14O4m)
www.guven-kutay.ch
Tablo 35, İşletme katsayısı cB

a) Genel
Makinanın tanımı ve Çarpmanın (darbenin) İşletme katsayısı

İşletmenin tanımı
örnekler şekli cB
Elektrikli makinalar,
Muntazam çalışan,
türbinler, körükler, emici
elektrik motoru ile hafif 1,0-1,1
vantilatörler, taşlama
tahrik edilen makinalar
makinaları, v.s
Isı makinaları, planyalar,
pistonlu komprosörler, orta 1,2-1,5
vurmalı makinalar, v.s. İleri geri hareketle
vede darbeli çalışan
Presler, profil makasları, makinalar
hizarlar, tomruk kuvvetli 1,6-2,0
bıçkıları, v.s.
Çekiçler, konkasörler, taş

Darbeli çalışan
kırıcıları, dövme presleri, çok kuvvetli 2,0-3,0
makinalar
hadde makinaları, v.s.
b) Richter-Ohlendorf'a göre işletme katsayısı seçimi
B KATSAYISI
C ISLETME
vidal1 redüktör
zincir, kasnak
islemeye
, baslama
,
maksimum yük
, (R m),
hafif veya
, (σh ),
ag1r veya
kavrama
seyrek
seyrek
,
s1k
.
24 h
fazla
disli
disli
orta
orta
3 h
8 h
1 h
3,5
darbeli
darbesiz
3
2,5
2
1,7
1,5
PATLARLI MOTOR
1 silindirli 1,3
1,2
2 silindirli 1,1
4 silindirli
1
0,9
buhar makinas1
su türbini 0,8
0,7
buhar türbini
elektrik motoru 0,6
Şekil 97, Richter-Ohlendorf'a göre işletme katsayısı
www.guven-kutay.ch
2.5 Malzemenin geometrik katsayıları

2.5.1 Yüzey pürüzlüğü katsayısı " b1 "
Tablo 36, Yüzey işleme kalitesi
Eski ∇∇∇∇ ∇∇∇ ∇∇ ∇
Yeni N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10 N11 N12
Ra µm 0,025 0,05 0,1 0,2 0,4 0,8 1,6 3,2 6,3 12,5 25 50
Rz µm 0,063 0,16 0,25 0,63 1,6 2,5 6,3 16 25 63 160 250
Tablo 37, Yüzey pürüzlüğü katsayısı b1 seçme diyagramı
R z mm olarak 1,0
1,0
1,6
b 1σ
0,9 3,2
6,3
0,8
D 12,5
ök
üm
,d
0,7 öv 25
m
e
ve
ha 50
dd
el
0,6 iy
üz 100
ey
le
r
0,5 200
2000
1500
1000
400
300
600
500
800
Kopma mukavemeti R m N/mm2 olarak 16 mm çap için
Şekil 98, Yüzey pürüzlüğü katsayısı b1

X-Eksenine malzemenin kopma mukavemet taşınır. Bu malzemenin 16 mm çapından daha küçük çaptaki
değeridir. µm değeri verilmemiş olan eğri haddeden çıkma, tufallı malzeme yüzeyi için geçerlidir.
 R 
F( 47 ) Normal gerilmeler için: b1σ = 1 − 0,22 ⋅ lg R z ⋅  lg m − 1
 20 
F( 48 ) Çapraz gerilmeler için: b1τ = 0,575 ⋅ b1σ + 0,425
www.guven-kutay.ch
2.5.2 Malzemenin büyüklük katsayısı " b2 "

Malzemenin büyüklük katsayısı b2 seçme diyagramları
b2 = k g ⋅ k t ⋅ k α b2 1 Büyüklük katsayısı
kg 1 geometri katsayısı
kt 1 technoloji katsayısı
kα 1 çentik katsayısı
çeki / bas1 kg = 1 imalat çelikleri k t = 1

1,0 1,0
kg kt
0,9 0,9
egilme / burulma
(
islah ve semen-
0,8 0,8 tasyon çelikleri
200
300
100
200
300
7,5
100
7,5
20
40
30
50
10
20
40
30
50
10
d mm olarak d mm olarak
Şekil 99, Geometri katsayısı Şekil 100, Teknoloji katsayısı
Çekme ve basma zorlamasında kg katsayısı 1 alınır. İmalat çeliklerinde kt katsayısı 1 alınır.
lg(d / 7,5) lg(d / 7,5)

k g ≈ 1 − 0,2 ⋅ k t ≈ 1 − 0,25 ⋅
lg 20 lg 20
αk = β k
1,0 1,0
1,5
kα 2,0 lg(d / 7,5)
2,5 k α ≈ 1 − 0,2 ⋅ lg α k ⋅
0,9 3,0 lg 20
4,0
5,0
0,8
200
300
100
7,5
40
20
30
50
10
d mm olarak
Şekil 101, Form katsayısı
Tablo 38, Çeşitli kesitlerde çapa eşdeğer büyüklükler
Kesit şekli
a
d
s a b
t
Çap eşdeğeri d d = 2.s d = 2.t d=a d = 2hb/(h+b)
Şekil 102, Kesitlerde çapa eşdeğer büyüklükler
www.guven-kutay.ch
2.5.3 Çentik şekil sayısı αÇt

Tablo 39, Çentik şekil sayısı αÇt
Yüklenme hali
PARÇANIN ŞEKLİ
çekme/basma eğilme torsiyon
Çevresel faturalı
Tablo 40/ç Tablo 40/e Tablo 40/t
mil
Çevresel çentikli
Tablo 41/ç Tablo 41/e Tablo 41/t
mil
Segman faturalı mil Tablo 42 Tablo 42 Tablo 42
Çift tarafı faturalı

Tablo 43/ç Tablo 43/e
lama
Çift tarafı çentikli

Tablo 44/ç Tablo 44/e
lama
Delikli lama Tablo 45/ç
Uzun delikli lama Tablo 46/ç
Radyal delikli mil Tablo 47 Tablo 47 Tablo 47
Boyuna kama
Tablo 48/e Tablo 48/t
açılmış mil
Keskin dipli çentikli

Tablo 49
mil
Mile sıkı geçmeli

Tablo 50 Tablo 50
göbek
www.guven-kutay.ch
Tablo 40, Çevresel faturalı milde çentik şekil sayısı αÇt

R
Meg ; M t
F F
d=2.a
di
D
Meg ; M t
t
Şekil 103, Çevresel faturalı mil
Çentik şekil sayısı formülü : çekme eğilme torsiyon

1 A 0,44 0,40 0,40
αÇt = 1 +
L
 a  a B 2,00 6,00 25,0
 1+ 
A  R  R C 0,30 0,80 0,20
K
+ B⋅   + C⋅ M
 t  a ⋅ a   a t  t  K 0,60 0,40 0,45
  R   + ⋅ 
 R   R   R R  R  L 2,20 2,75 2,25
M 1,60 1,50 2,00
0.3
0.25
0.2
R/d
0.15
0.1
1,2 1,3 1,4 2
1,05 1,1 1,5
0.05
D/d=1,01
0
1 2 3 4 5 6
Alfaçt
ç – çekme zorlanmasında çentik şekil sayısı
www.guven-kutay.ch
0.3
0.25
0.2
R/d
0.15
0.1
1,3
1,2 D/d=5
1,4
1,1 1,5 2
0.05
1,05 3
D/d=1,01
0
1 2 3 4 5 Alfa çt 6
e – eğilme zorlanmasında çentik şekil sayısı
0.3
0.25
0.2
R/d
0.15
0.1
0.05
D/d=5
D/d=1,01
0 1,05 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 2 3
1 2 3 4 5 Alfa çt 6
t – torsiyon zorlanmasında çentik şekil sayısı
www.guven-kutay.ch
Tablo 41, Çevresel çentikli milde çentik şekil sayısı αÇt
t
R
M eg ; M t
d=2.a
F
di
D
M eg ; M t
Şekil 104, Çevresel çentikli mil
Çentik şekil sayısı formülü : çekme eğilme torsiyon

1
αÇt = 1 + A 0,10 0,12 0,40
L
 a  a B 1,60 4,00 15,0
 1+ 
A  R  R C 0,11 0,10 0,10
K
+ B⋅   + C⋅ M
 t   a⋅ a   a t  t  K 0,55 0,45 0,35
  R R   + ⋅ 
 R     R R  R  L 2,5 2,66 2,75
M 1,5 1,20 1,5
0.3
0.25
0.2
R/d
0.15
0.1
1,1
1,05
0.05
D/d=1,01
0
1 2 3 4 5 Alfa çt 6
ç – çekme zorlanmasında çentik şekil sayısı
www.guven-kutay.ch
0.3
0.25
0.2
R/d
0.15
0.1
0.05
D/d=5
D/d=1,01
2 3
0 1,05 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5
1 3 5 7 9 Alfa çt 11
e – eğilme zorlanmasında çentik şekil sayısı
0.3
0.25
0.2
R/d
0.15
0.1
0.05
D/d=5
D/d=1,01
1,3 1,4 1,5 2 3
0 1,05 1,1 1,2
1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 Alfa

4.5 çt 5
t – torsiyon zorlanmasında çentik şekil sayısı
www.guven-kutay.ch
Tablo 42, Segman faturalı milde çentik şekil sayısı αÇt Y-Ekseninden okunacaktır
m
Tablo a’daki çentik şekil sayısı dolu mil için şu
R
koşullarla geçerlidir:
t
m D
> 1,4 ve w = > 15
t 2t
d
D
di
Tablo b’deki çentik şekil sayısı kaval mil için şu s
şartlarla geçerlidir:
t
t*
D-d
w= <3
2t
d
D
di
Çeşitli fatura şekilleri
m
16
t
15
R
14
Alfa
d
D
di
çekme
13
12 egılme
Şekil 105, Çeşitli faturalar
11 11
10
10
9
torsiyon
8 9
7
8
6
Alfa
7
5 çekme
4 6
3
5
2
1 4 torsiyon
0
3
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
(t/R)(0,5)
m
a – dolu mil için çentik şekil sayısı
b – kanal genişliğinin etkisi

D = 40 mm, t = 1,25 mm, r = 0,05 mm
Tablo a’daki çentik şekil sayısı eğrileri formülle şu şekilde gösterilir:
Çekmeye zorlanan milde: α Çt = 1,27 + 1,17 t / R
Eğilmeye zorlanan milde: αÇt = 1,14 + 1,08 t / R
Torsiyona zorlanan milde: αÇt = 1,48 + 0,45 t / R
www.guven-kutay.ch
Tablo 43, Çift tarafı faturalı lamada çentik şekil sayısı αÇt
t
F
b = 2.a
F
B
h
Şekil 106, Çekme zorlanmasında çift tarafı faturalı lama
Çekme zorlanmasında çift tarafı faturalı lamada çentik şekil sayısı formülü :
1
αÇt = 1 +
2, 2
 a  a
 1+ 
0,55  R  R
0,8
+ 1,1 ⋅   + 0,2 ⋅ 1,33
 t   a⋅ a   a t  t 
  R R   + ⋅ 
 R     R R  R 
0.3
0.25
0.2
R/b
0.15
0.1
0.05
B/b=1,01
0 1,05 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5
1 2 3 4 5 Alfa çt 6
ç - çekme zorlanmasında çift tarafı faturalı lamada çentik şekil sayısı
www.guven-kutay.ch
R
Meg
b = 2.a
B
h
M eg
Şekil 107, Eğilme zorlanmasında çift tarafı faturalı lama
Eğilme zorlanmasında çift tarafı faturalı lamada çentik şekil sayısı formülü :
1
αÇt = 1 +
2, 25
 a  a
 1+ 
0,40  R  R
0,66
+ 3,8 ⋅   + 0,2 ⋅ 1,33
 t  a
 ⋅ a   a t  t 
  R R   + ⋅ 
 R    R R  R 
0.3
0.25
0.2
R/b
0.15
0.1
0.05
B/b=1,01
0 1,05 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5
1 2 3 4 5 Alfa çt 6
e - eğilme zorlanmasında çift tarafı faturalı lamada çentik şekil sayısı
www.guven-kutay.ch
Tablo 44, Çift tarafı çentikli lamada çentik şekil sayısı αÇt
b = 2.a
F F
B
h
Şekil 108, Çekme zorlanmasında çift tarafı çentikli lama
Çekme zorlanmasında çift tarafı çentikli lamada çentik şekil sayısı formülü :
1
αÇt = 1 +
2
 a  a
 1+ 
0,1  R  R
+ 0,7 ⋅   + 0,13 ⋅
t a a   a t  t 
1, 25
R R R   +  
   R R  R 
0.3
0.25
0.2
R/b
0.15
0.1
0.05
1,05
B/b=1,01
0
1 2 3 4 5 Alfa çt 6
ç - çekme zorlanmasında çift tarafı çentikli lamada çentik şekil sayısı
www.guven-kutay.ch
t
Meg
b = 2.a
B
h
Meg
Şekil 109, Eğilme zorlanmasında çift tarafı çentikli lama
Eğilme zorlanmasında çift tarafı çentikli lamada çentik şekil sayısı formülü :
1
αÇt = 1 +
2, 25
 a  a
 1+ 
0,08  R  R
0,66
+ 2,2 ⋅   + 0,2 ⋅ 1,33
 t  a a   a t  t 
  R R   +   
R    R R  R 
0.3
0.25
0.2
R/b
0.15
0.1
0.05
B/b=1,01
1,1
0 1,05
1 2 3 4 5 Alfa çt 6
e - Eğilme zorlanmasında çift tarafı çentikli lamada çentik şekil sayısı
www.guven-kutay.ch
Tablo 45, Delikli lamada çentik şekil sayısı αÇt
a
F F
Şekil 110, Delikli lama
2
 a 
3+ 
 b 
Çentik şekil sayısı formülü : αÇt =
a
1+
b
3
2.9
2.8
2.7
2.6
2.5
Alfa
2.4
2.3
2.2
2.1
2
1.9
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 a/b 1
ç - çekme zorlanmasında çentik şekil sayısı
www.guven-kutay.ch
Tablo 46, Uzun delikli lamada çentik şekil sayısı αÇt
L/2
h
F F
2.b
B
L/2
R
Şekil 111, Uzun delikli lama
3.8
3.6
3.4
3.2
Alfa
2.8
2 b/R=4
2.6
1
2.4
2.2
2
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8
R/L
ç - çekme zorlanmasında çentik şekil sayısı
www.guven-kutay.ch
Tablo 47, Radyal delikli milde çentik şekil sayısı αÇt Y-Ekseninden okunacaktır
Meg ; M t
F F
D M eg ; M t
Şekil 112, Radyal delikli mil
2.8
2.6
2.4
2.2
çekme-basma
Alfa
2
eğilme
1.8
1.6
torsiyon
1.4
1.2
0 0.1 0.2 0.3 d/D 0.4
ç/e/t – genel zorlanmalarda çentik şekil sayısı diyagramı
www.guven-kutay.ch
Tablo 48, Boyuna kama açılmış milde çentik sayısı βÇt Y-Ekseninden okunacaktır
Tehlikeli kısımlar yuvarlak içine alınmıştır
R
R
D
D
Rmin= D/4
Rmin= D/4
d
d
Şekil 113, A Şekil 114, B Şekil 115, C

Şekil 116, Boyuna kama açılmış mil
A DIN 6885 T1 e göre kama oyuğu N1 ve N3
B DIN 5471 ve 5472 ye göre kamalı mil
C DIN 6885 T1 e göre kama oyuğu N2
2
β
k
1
400 600 800 1000 1200
Rm
e - eğilme zorlanmasında çentik şekil sayısı
1,5
β
k
1
400 600 800 1000 1200
Rm
t - torsiyon zorlanmasında çentik şekil sayısı
www.guven-kutay.ch
Tablo 49, Keskin dipli çentikli milde çentik şekil sayısı αÇt Y-Ekseninden okunacaktır
10
180
R
t
R= 160
d/
140
8
120
F F α çt 100
d 6
80
60
40
4
ϕ=60° d/R=20
2
Şekil 117, Çekme zorlanmasında çentik şekil
1
sayısı φ = 60° için 0 2 4 6 8 10
t/R
ç - çekme zorlanmasında çentik şekil sayısı φ = 60° için
a/t
10 0 3 6 9 12 15
1,0
8 0,8
6 ϕ° 0,6
α çt
tw
b
0,4 ϕ°
4
0,2
t
2 a
ϕ°
0
0 30° 60° 90° 120° 150° 180°
φ ≠ 60° için düzeltme diyagramı çok çentiği bir çentiğe indirme diyagramı t w = b ⋅ t
Okuma örneği:
Tek çentik için d = 48 mm ; t = 1,0 mm ; R = 0,5 mm ϕ = 60°
d/R = 48/0,5 = 96 t/R = 1,0/0,5 = 2,0 αçt ≈ 4,9
Çok çentik için d = 48 mm ; t = 1,0 mm ; R = 0,5 mm ; a = 3 mm ϕ = 90°
a/t = 3/1 =3 b = 7,8 tw = b . t = 7,8 . 1 = 7,8
d/R = 48/0,5 = 96 t/R = 7,8/0,5 = 15,6 eğri uzatılırsa αçt60 ≈ 7,5
αçt90 ≈ 4,2
www.guven-kutay.ch
Tablo 50, Mile sıkı geçmeli göbek, çentik şekil sayısı
Tehlikeli kesitler bir ok ile gösterilmiştir. Veriler Mather ve Baines göre. αÇte = eğilme, αÇtt = torsiyon
Rm αÇte αÇtt Rm αÇte αÇtt

400 1,8 1,2 400 2,5 1,8
500 1,9 1,3 500 2,6 1,9
600 2,0 1,4 600 2,7 2,0
700 2,1 1,5 700 2,8 2,1
di
d
d
800 2,2 1,6 800 2,9 2,2

900 2,3 1,7 900 3,1 2,4
1000 2,5 1,8 1000 3,4 2,7
1100 2,7 1,8 1100 3,7 3,0
Şekil 118, H8 / u8 1200 2,9 1,9 Şekil 119, H8 / u8 1200 4,0 3,4
a - Dolu mile sıkı geçme b – Kaval mile sıkı geçme

teorik αÇt ≈ 2,0 – 4 ; pratikte αÇt ≈ 1,8 – 2,9 teorik αÇt ≈ 4 ; pratikte αÇt ≈ 2,5 – 4,0
R/d≥0,06 Rm αÇte αÇtt Rm αÇte αÇtt

400 1,8 1,2 400 1,5 1,0
R
R
500 1,9 1,3 500 1,6 1,0

600 2,0 1,4 600 1,7 1,1
700 2,1 1,5 700 1,8 1,2
d
d
800 2,2 1,6 800 1,9 1,3

900 2,3 1,7 900 2,0 1,3
1000 2,5 1,8 1000 2,1 1,4
1100 2,7 1,8 1100 2,1 1,4
Şekil 120, H8 / u8 1200 2,9 1,9 Şekil 121, H8 / u8 1200 2,2 1,5
c – Göbek köşeleri yuvarlatılmış sıkı geçme d – Göbekte çepe çevre oyuklu sıkı geçme
teorik αÇt ≈ 3 ; pratikte αÇt ≈ 1,6 – 2,3 teorik αÇt ≈ 2,3 ; pratikte αÇt ≈ 1,5 – 2,2
Rm αÇte αÇtt Rm αÇte

400 1,0 1,0 400 1,5
500 1,0 1,0 500 1,5
600 1,1 1,0 600 1,6
1,2.d
700 1,1 1,0 700 1,6

d
d
800 1,2 1,1 800 1,7

900 1,3 1,1 900 1,7
1000 1,3 1,2 1000 1,8
1100 1,4 1,2 1100 1,9
Şekil 122, H8 / u8 Şekil 123, ≈ H7/g6
1200 1,4 1,2 1200 2,0
e - Ökçeli mile sıkı geçme f - Kaygan yatak

teorik αÇt ≈ 1,4 ; pratikte αÇt ≈ 1,1 – 1,4 teorik αÇt ≈ 2 ; pratikte αÇt ≈ 1,5 – 2,0
www.guven-kutay.ch
2.5.3.1 Duyarlılık sayısı

Tablo 51, Thum'a göre çentik duyarlılık sayısı diyagramı
η çt 1
ηÇt =
1,0 8  R p 0, 2 
1 + ⋅ 1 − 
3
r  R m 
0,8
R p0,2 /Rm= 0,8
Burada X-ekseni malzemedeki
0,6 oluğun yarıçap değerini göste-
R p0,2 /Rm = 0,7 rir.
0,4
R p0,2 /R m= 0,6 Y-ekseninde malzemenin çentik
0,2 duyarlılık sayısı ηÇt nin değerini
R p0,2 /Rm= 0,55 gösterir.
0 1 2 3 4 5 6 7
r mm olarak
Tablo 52, Destek sayısı ηχ diyagramı ve eğim sayısı χ Tablosu
çentik şekli zorlama χ*0 χ*
çekme 2
0
2,4 basma ρ
S) R 3150
0
m= 0
R 600
b
0
2 2
30
0
2
20
+
m=
e>
2,2 eğilme
b ρ
R
b
G)
dö m (G
(G
r çekme 2
2,0 kle 400 0
m
ü
eli
çe k dök
kü
ηχ
iti
k ç 150
e > 00
ρ basma ρ
n R
lik
pi
te 2
1,8 os 2 2 2
ler 250 eğilme +
d
k çelik d b ρ
1,6 us,a 300
y um 2 2 1
350
torsiyon +
400 d b ρ
1,4 R e >400
eri çekme 2
çelikl 0
islah
1,2 basma ρ
900
4 4 2
yay çelikleri Re >900
eğilme +
D
1,0
d
0 2 4 6 8 10 D+d D+d ρ
χ*
4 4 1
torsiyon +
D+d D+d ρ
Dinamik destek sayısı ηχ
2 2 1
ρ
torsiyon +
D
D D ρ
2 2 4
ρ eğilme +
D ρ
2
D
D
d
2 2 3
torsiyon +
D D ρ
eğim sayısı χ
Siebel'e göre destek sayısı ηχ eğim sayısı χ yardımıyla yukarıdaki diyagramdan okunur.
www.guven-kutay.ch
2.6 Emniyet katsayısı SDGER
Tablo 53, Günlük çalışmalarda önerilen emniyet katsayısı SDGER için diyagram
En yüksek yük yüklenme yüzdesi "EYY"
2,0 için değerler:
EYY %100 Motorlar, pompalar, türbinler,

1,8 Limanvinçleri, Tam yükle çalışan %100
bantlar, v.s.
Çeşitli büyüklükte yükle çalışan
EYY %75
bantlar (konvoyörler), İnşaat
1,6 makinaları, seri imalatta kullanılan
% 75
takım tezgahları
Tek tek imalatta kullanılan takım
EYY %50
tezgahları, seri imalat atölyelerinde
1,4 kullanılan vinçler, seçme ve % 50
ayırma işlerinde kullanılan
konvoyörler, v.s.
EYY %25
Kaldırma araçları, vinçler,
1,2 % 25
ceraskallar, v.s.
degisken
, bölge dalgal1 bölge
(
κ = -1 -0,5 κ=0 +0,5 κ = +1
F σ σ
κ = min = U = min
Fmax σA σmax
Tablo 54, Dinamik yüklenmede kopmaya karşı gerekli devamlı emniyet katsayısı
HL Esnek malzemeler için κ'ya bağlı SDGER Gevrek malzemeler için κ'ya bağlı SDGER
% -1 -0,5 0 +0,5 0,75 +1 -1 -0,5 0 +0,5 0,75 +1
100 2,00 1,90 1,80 1,50 1,35 4,00 3,80 3,60 3,00 2,70
75 1,75 1,67 1,60 1,40 1,30 3,50 3,35 3,20 2,80 2,60
1,20
2,40
50 1,50 1,45 1,40 1,30 1,25 3,00 2,90 2,80 2,60 2,50
25 1,25 1,23 1,22 1,21 1,20 2,50 2,48 2,45 2,43 2,40
Tablo 55, Isı etkisinde gerekli emniyet katsayıları

Isı durumu Emniyet katsayısı
Kopmaya karşı Deformasyona karşı Stabiliteye karşı
SKO SAK SBR
TİŞ > TÇ 1,2 - 4,0 1,2 - 2,0 3,0 - 5,0
TÇ Çevre ısısı , TİŞ İşletme ısısı
A 5 > 1,2 veya σ AK > 1,2

S AK = 2 - S AK = 2 ⋅
50 σ KO
www.guven-kutay.ch
Tablo 56, Emniyet faktörünün bulunmasında göz önüne alınacak etkenler
Fazla emniyeti gerektiren durumları Az emniyetin yeterli olduğu durumlar

Yapılan hesaplara göre
* yaklaşık hesaplama * Hesabın bütün etki eden büyüklükler gayet
doğru alınarak yapılması.
* Hesap yöntemi az garantili. Örneğin aşınma,
yenmeler göz önüne alınmamış. * Hesap metodu tam garantili.
Malzeme ve imalat şekline göre
* Malzemenin kalite ve özelliklerini belirten * Malzemenin kalite ve özelliklerini belirten
bilgiler üzerine, ya hiçbir belge yok, veya bilgiler üzerine gayet geniş ve ayrıntılı belgeler
yalnız standartlardan alınan değerlerle mevcut ve emin vede inanılır şekilde parça
yetinilmiş. Örneğin: malzemenin kimyasal kontrol edilmiş veya edilecek. Örneğin:
bileşimi, Isıl işlemi, toleransları, kontrolü v.b malzemenin kimyasal bileşimi, Isıl işlemi,
toleransları v.b
* Malzemeyi imal edenle parçayı imal edenler ya * Malzeme ve parça devamlı imal edilen ve
belli değil veya deneyimi olmayan firma veya bilinen bir parça. Deneyimler çok. Malzeme ve
kişiler. ısıl işlem vede parçanın büyüklüğü devamlı
imalat yapılan parçalar çerçevesinde.
* Tek bir parça imalatı * Seri imalat, devamlı kalite kontrolü ve küçük
parça.
* Kontrol imkanları sınırlı. * Gayet geniş şekilde kontrol mekanizması
yürürlükte. Örneğin: İlk önce prototip
yapılacak, Tam yük ve resmi makamların
istediği yük deneyleri yapılacak. Parçanın her
tarafını kontrol etmek ve ölçmek olanaklı.
Montaj ve işletme koşullarına göre
* İşletme ve kullanma koşulları belirsiz, bakım * İşletme ve kullanma koşulları tam bilinen,
zayıf, hiç yok gibi. örneğin: Yüklenme periyodu diyagramı
yapılmış.
* Makinada emniyet süpabı vazifesini gören hiç * Parçaları aşırı yüke karşı koruyacak emin ve
bir parça yok. inanılır emniyet sistemi var.
Zarar sonucuna göre
* Kopmaya karşı ( genelde Genel bozulma). * Erosyon, korosyon ve aşınmaları ani kopma ve
kırılma sonucu bozulma yok, olacaklar tahmin
edilebilecek durumda.
* Hata ve hasar sonu insan canı tehlikede. * Aşınma veya kaynama, örneğin: yağlama
Örneğin: Hava veya uzay araçları, asansörler. yağını seçmekle kontrol altına alınabilinen
durum.
* Yedek parçası olmayacaksa, veya yedek parça * Yedekparça hazırsa veya çok çabuk temin etme
temini uzun zaman alacaksa. imkanı varsa.
* Parçanın değeri diğer makinadaki parçalara * Parçanın değeri diğer makinadaki parçalara
göre çok yüksekse. göre pek farklı değilse.
* Tamiri zor veya çok zor ise. * Tamiri gayet basit ise.
www.guven-kutay.ch
2.7 Eşdeğer sertlik büyüklükleri, Brinell, Vickers ve Rockwell

Tablo 57, Çekme mukavemeti ile Brinell, Vickers ve Rockwell sertliği
Bu Tablo, kontrol imkanı olmadığı zaman kullanılmalıdır. Eğer kontrol aleti varsa sertlik aletle ölçülmelidir.
çekme Rock- çekme Rock-
Brinell Vickers Brinell Vickers
Rm well Rm well
N/mm2 HB HV 30 HRB HRC N/mm2 HB HV 30 HRC
370 109 115 900 266 280 27,1
385 114 120 915 271 285 27,8
66,7
400 119 125 930 276 290 28,5
415 124 130 71,2 950 280 295 29,2
430 128 135 965 285 300 29,8
450 133 140 75,0 995 295 310 31,0
465 138 145 1030 304 320 32,2
480 143 150 78,7 1060 314 330 33,3
495 147 155 1095 323 340 34,4
510 152 160 81,7 1125 333 350 35,5
530 156 165 1155 342 360 36,6
545 162 170 85,0 1190 352 370 37,7
560 166 175 1220 361 380 38,8
575 171 180 87,1 1255 371 390 39,8
595 176 185 1290 380 400 40,8
610 181 190 89,5 1320 390 410 41,8
625 185 195 1350 399 420 42,7
640 190 200 91,5 1385 409 430 43,6
660 195 205 92,5 1420 418 440 44,5
675 199 210 93,5 1455 428 450 45,3
690 204 215 94,0 1485 437 460 46,1
705 209 220 95,0 1520 447 470 46,9
720 214 225 96,0 1555 456 480 47,7
740 219 230 96,7 1630 475 500 49,1
755 223 235 1700 494 520 50,5
770 228 240 98,1 20,3 1775 513 540 51,7
785 233 245 21,3 1845 532 560 53,0
800 238 250 99,5 22,2 1920 551 580 54,1
820 242 255 23,1 1995 570 600 55,2
835 247 260 101,0 24,0 2070 589 620 56,3
850 252 265 24,8 640 57,3
865 257 270 102,0 25,6 2145 608 660 58,3
880 261 275 26,4 680 59,2
HB Küre φ 10 mm çapında 29 420 N basma kuvvetiyle

HV 30 elmas piramit 136° tepe açılı 294 N basma kuvvetiyle
HRB Küre φ 1/16 in çapında 980 N basma kuvvetiyle
HRC elmas piramit 120° tepe açılı 1 471 N basma kuvvetiyle
Burada HB = 0,95.HV olarak kabul edilmiştir.
Örnek: 350 HB , 640 HV 30 , 45 HRC gibi sertlik b
www.guven-kutay.ch
Tablo 58, Yuvarlak profil değerleri

Sıcak haddelenmiş Yuvarlak profil ölçülerine göre belirtilmesi
y şu şekilde yapılır:
Profilin çapı mm olarak d = 50
Profilin boyu mm olarak L = 150
Malzeme St 50-2
x S x φ – Profilinin tanımı:
φ – Profil – St 50-2 – φ 50 – 150
R Ix = Iy = π . d4 / 64 = π . R4 / 4
Ix = Iy ≈ 0,05 . d4 ≈ 0,7854 . R4
y Wx = Wy = π . d3 / 32 = π . R3/4
Wx = Wy ≈ 0,1 . d3 ≈ 0,7854 . R3
Çap Kesit- Ağırlığı Çap Kesit- Ağırlığı

Ix Wx Ix Wx
alanı A mI alanı A mI
2 103mm4 103mm3 2 103mm4 103mm3
mm mm kg/m mm mm kg/m
1 0.79 0.001 0.049.10-3 0.098.10 -3
85 5674.5 44.54 2562.4 60.3
2 3.14 0.002 0.785.10-3 0.785.10-3 90 6361.7 49.94 3220.6 71.6
3 7.07 0.006 3.976.10-3 2.651.10-3 95 7088.2 55.64 3998.2 84.2
4 12.57 0.010 12.57.10-3 6.283.10-3 100 7854.0 61.65 4908.7 98.2
5 19.63 0.15 0.031 0.012 110 9503.3 74.60 7186.9 130.7
6 28.27 0.22 0.064 0.021 120 11309.7 88.78 10178.8 169.6
8 50.27 0.39 0.201 0.050 130 13273.2 104.19 14019.8 215.7
10 78.54 0.62 0.491 0.098 135 14313.9 112.36 16304.4 241.5
12 113.1 0.89 1.018 0.170 140 15393.8 120.84 18857.4 269.4
15 176.7 1.39 2.485 0.331 145 16513.0 129.63 21699.1 299.3
16 201.1 1.58 3.217 0.402 150 17671.5 138.72 24850.5 331.3
18 254.5 2.00 5.153 0.573 155 18869.2 148.12 28333.3 365.6
20 314.2 2.47 7.854 0.785 160 20106.2 157.83 32169.9 402.1
22 380.1 2.98 11.5 1.045 170 22698.0 178.18 40998.3 482.3
25 490.9 3.85 19.2 1.534 180 25446.9 199.76 51530.0 572.6
28 615.8 4.83 30.2 2.155 190 28352.9 222.57 63971.2 673.4
30 706.9 5.55 39.8 2.651 200 31415.9 246.62 78539.8 785.4
35 962.1 7.55 73.7 4.209 210 34636.1 271.89 95465.6 909.2
40 1256.6 9.86 125.7 6.283 220 38013.3 298.40 114990.1 1045.4
45 1590.4 12.48 201.3 8.946 230 41547.6 326.15 137366.6 1194.5
50 1963.5 15.41 306.8 12.3 240 45238.9 355.13 162860.2 1357.2
55 2375.8 18.65 449.2 16.334 250 49087.4 385.34 191747.6 1534.0
60 2827.4 22.20 636.2 21.2 260 53092.9 416.78 224317.6 1725.5
65 3318.3 26.05 876.2 26.961 270 57255.5 449.46 260870.5 1932.4
70 3848.5 30.21 1178.6 33.7 280 61575.2 483.37 301718.6 2155.1
75 4417.9 34.68 1553.2 41.4 290 66052.0 518.51 347185.7 2394.4
80 5026.5 39.46 2010.6 50.3 300 70685.8 554.88 397607.8 2650.7
www.guven-kutay.ch
2.8 Profiller
Tablo 59, Boru değerleri
Boru
y
Sıcak haddelenmiş boru ölçülerine göre belirtilmesi şu şekilde
yapılır:
Borunun dış çapı mm olarak d = 100
Borunun cidar kalınlığı mm olarak s = 10
x d x Malzeme St 50-2
D
S φ – Borunun tanımı:
s φ – Boru – St 50-2 – φ 100x10 – 150

Ix = Iy = π . (D4−d4 )/ 64 = π . (R4−r4) / 4
y Wx = Wy = π . (D4−d4 )/ (32.D)
Çap s Kesit Ağır-lık Ix Wx Çap s Kesit Ağır-lık Ix Wx

D alanı m cm4 cm3 D alanı m cm4 cm3
mm mm A cm2 kg/m 104mm4 103mm3 mm mm A cm2 kg/m 104mm4 103mm3
80 10 22.0 17.3 137.4 34.36 16 62.3 48.9 1217.9 173.99
12 25.6 20.1 152.8 38.20 18 69.0 54.2 1311.5 187.36
14 29.0 22.8 165.2 41.29 20 75.4 59.2 1394.9 199.27
90 10 25.1 19.7 204.2 45.38 150 12 52.0 40.8 1247.8 166.38
12 29.4 23.1 228.9 50.87 14 59.8 47.0 1397.6 186.35
14 33.4 26.2 249.5 55.45 16 67.4 52.9 1533.4 204.45
16 37.2 29.2 266.5 59.23 18 74.6 58.6 1656.0 220.80
100 10 28.3 22.2 289.8 57.96 20 81.7 64.1 1766.4 235.51
12 33.2 26.0 327.1 65.42 22 88.5 69.4 1865.3 248.71
14 37.8 29.7 359.0 71.79 24 95.0 74.6 1953.7 260.49
16 42.2 33.1 385.9 77.18 160 14 64.2 50.4 1726.7 215.84
110 10 31.4 24.7 396.6 72.11 16 72.4 56.8 1899.3 237.41
12 36.9 29.0 450.2 81.85 18 80.3 63.0 2056.5 257.06
14 42.2 33.1 496.8 90.32 20 88.0 69.1 2199.1 274.89
16 47.2 37.1 537.0 97.63 22 95.4 74.9 2328.2 291.02
18 52.0 40.8 571.5 103.91 24 102.5 80.5 2444.6 305.57
120 10 34.6 27.1 527.0 87.83 170 14 68.6 53.9 2104.0 247.53
12 40.7 32.0 601.0 100.16 16 77.4 60.8 2319.6 272.89
14 46.6 36.6 666.2 111.04 18 86.0 67.5 2517.2 296.14
16 52.3 41.0 723.5 120.58 20 94.2 74.0 2697.8 317.39
18 57.7 45.3 773.5 128.91 22 102.3 80.3 2862.6 336.78
130 10 37.7 29.6 683.3 105.12 24 110.1 86.4 3012.4 354.40
12 44.5 34.9 782.3 120.35 180 14 7301 57.3 2533 281.4
14 51.0 40.1 870.6 133.95 16 8244 64.7 2798 310.9
16 57.3 45.0 949.2 146.03 18 9161 71.9 3042 338.0
18 63.3 49.7 1018.7 156.73 20 10053 78.9 3267 363.0
140 12 48.3 37.9 996.9 142.42 22 10920 85.7 3474 386.0
14 55.4 43.5 1113.3 159.05 24 11762 92.3 3663 407.0
www.guven-kutay.ch
Çap s Kesit Ağır-lık Ix Wx Çap s Kesit Ağır-lık Ix Wx

D alanı m cm4 cm3 D alanı m cm4 cm3
mm mm A cm2 kg/m 104mm4 103mm3 mm mm A cm2 kg/m 104mm4 103mm3
190 14 7741 60.8 3016 317.5 20 13823 108.5 8432 702.7
16 8746 68.7 3338 351.4 22 15067 118.3 9042 753.5
18 9726 76.4 3636 382.8 24 16286 127.8 9615 801.3
20 10681 83.8 3912 411.8 26 17480 137.2 10154 846.2
22 11611 91.1 4167 438.6 28 18648 146.4 10659 888.3
24 12516 98.3 4401 463.3 30 19792 155.4 11133 927.8
200 16 9249 72.6 3944 394.4 250 18 13119 103.0 8880 710.4
18 10292 80.8 4303 430.3 20 14451 113.4 9628 770.3
20 11310 88.8 4637 463.7 22 15758 123.7 10335 826.8
22 12302 96.6 4947 494.7 24 17040 133.8 11002 880.2
24 13270 104.2 5234 523.4 26 18297 143.6 11630 930.4
26 14213 111.6 5499 549.9 28 19528 153.3 12222 977.7
28 15130 118.8 5743 574.3 30 20735 162.8 12778 1022.2
30 16022 125.8 5968 596.8 34 23072 181.1 13789 1103.1
210 16 9752 76.5 4619 439.9 260 20 15080 118.4 10933 841.0
18 10857 85.2 5047 480.7 26 19113 150.0 13244 1018.7
20 11938 93.7 5447 518.7 30 21677 170.2 14578 1121.4
22 12994 102.0 5819 554.2 270 20 15708 123.3 12350 914.8
24 14024 110.1 6166 587.2 26 19930 156.5 15001 1111.1
26 15029 118.0 6487 617.9 30 22619 177.6 16540 1225.2
28 16010 125.7 6786 646.3 280 20 16336 128.2 13886 991.8
30 16965 133.2 7062 672.5 26 20747 162.9 16907 1207.6
220 16 10254 80.5 5367 487.9 30 23562 185.0 18673 1333.8
18 11423 89.7 5872 533.9 290 20 16965 133.2 15544 1072.0
20 12566 98.6 6346 576.9 30 24504 192.4 20982 1447.0
22 13685 107.4 6789 617.2 300 20 17593 138.1 17329 1155.3
24 14778 116.0 7203 654.8 40 32673 256.5 28262 1884.1
26 15846 124.4 7589 689.9 320 20 18850 148.0 21300 1331.2
28 16889 132.6 7948 722.6 40 35186 276.2 35186 2199.1
30 17907 140.6 8282 752.9 340 20 20106 157.8 25836 1519.8
230 16 10757 84.4 6192 538.4 40 37699 295.9 43165 2539.1
18 11988 94.1 6784 589.9 360 20 21363 167.7 30976 1720.9
20 13195 103.6 7340 638.2 40 40212 315.7 52276 2904.2
22 14376 112.9 7861 683.6 380 20 22619 177.6 36757 1934.6
24 15532 121.9 8351 726.2 40 42726 335.4 62593 3294.4
26 16663 130.8 8809 766.0 400 20 23876 187.4 43216 2160.8
230 28 17769 139.5 9237 803.2 40 45239 355.1 74192 3709.6
30 18850 148.0 9637 838.0
240 18 12554 98.5 7785 648.7
www.guven-kutay.ch
Tablo 60, Standart I-Profili değerleri

b/4 Sıcak haddelenmiş standart normal I-Profilinin ölçülerine göre
y belirtilmesi şu şekilde yapılır:
Profilin yüksekliği mm olarak h = 200
R2 R1 Malzeme St 37-2
t
x x Malzeme numarası DIN'e göre 1.0037
h
S
I-Profilinin tanımı:
14%
I-Profili DIN 1025 - St 37-2 - I200 veya
y I-Profili DIN 1025 - 1.0037 - I200
b
Eğilme eksenine göre atalet ve mukavemet

Çeşitli boyutlar Kesit Ağırlı- momentleri
Kısa tanım
alanı ğı x-x y-y

h b s t R1 R2 A mI Ix Wx ix Iy Wy iy
mm2 kg/m 106 103 106 103
mm mm mm mm mm mm mm4 mm3 mm mm4 mm3 mm
80 80 42 3,9 5,9 3,9 2,3 757 5,94 0,778 19,5 32 0,063 3 9,1
100 100 50 4,5 6,8 4,5 2,7 1 060 8,34 1,71 34,2 40,1 0,122 4,88 10,7
120 120 58 5,1 7,7 5,1 3,1 1 420 11,1 3,28 54,7 48,1 0,215 7,41 12,3
140 140 66 5,7 8,6 5,7 3,4 1 820 14,3 5,73 81,9 56,1 0,352 10,7 14,0
160 160 74 6,3 9,5 6,3 3,8 2 280 17,9 9,35 117 64 0,547 14,8 15,5
180 180 82 6,9 10,4 6,9 4,1 2 790 21,9 14,5 161 72 0,813 19,8 17,1
200 200 90 7,5 11,3 7,5 4,5 3 340 26,2 21,4 214 80 1,17 26,0 18,7
220 220 98 8,1 12,2 8,1 4,9 3 950 31,1 30,6 278 88 1,62 33,1 20,2
240 240 106 8,7 13,1 8,7 5,2 4 610 36,2 42,5 354 95,9 2,21 41,7 22,0
260 260 113 9,4 14,1 9,4 5,6 5 330 41,9 57,4 442 104 2,88 51,0 23,2
280 280 119 10,1 15,2 10,1 6,1 6 100 47,9 75,9 542 111 3,64 61,2 24,5
300 300 125 10,8 16,2 10,8 6,5 6 900 54,2 98,0 653 119 4,51 72,2 25,6
320 320 131 11,5 17,3 11,5 6,9 7 770 61,0 125,1 782 127 5,55 84,7 26,7
340 340 137 12,2 18,3 12,2 7,3 8 670 68,0 157,0 923 135 6,74 98,4 28,0
360 360 143 13,0 19,5 13,0 7,8 9 700 76,1 196,1 1 090 142 8,18 114 29,0
380 380 149 13,7 20,5 13,7 8,2 10 700 84,0 240,1 1 260 150 9,75 131 30,2
400 400 155 14,4 21,6 14,4 8,6 11 800 92,4 292,1 1 460 157 11,6 149 31,3
425 425 163 15,3 23,0 15,3 9,2 13 200 104,0 369,7 1 740 167 14,4 176 33,0
450 450 170 16,2 24,3 16,2 9,7 14 700 115,0 458,5 2 040 177 17,3 203 34,3
475 475 178 17,1 25,6 17,1 10,3 16 300 128,0 564,8 2 380 186 20,9 235 36,0
500 500 185 18,0 27,0 18,0 10,8 17 900 141,0 687,4 2 750 196 24,8 268 37,2
550 550 200 19,0 30,0 19,0 11,9 21 200 166,0 991,8 3 610 216 34,9 349 40,2
600 600 215 21,6 32,4 21,6 13,0 25 400 199,0 1 390 4 630 234 46,7 434 43,0
www.guven-kutay.ch
Tablo 61, Geniş kuşaklı standart IPB-Profili değerleri

y Sıcak haddelenmiş standart geniş kuşaklı I-Profilinin ölçülerine
göre belirtilmesi şu şekilde yapılır:
R Profilin yüksekliği mm olarak h = 200
x x Malzeme St 37-2
h
S Malzeme numarası DIN'e göre 1.0037
t I-Profilinin tanımı:
I-Profili DIN 1025 - St 37-2 - IPB200 veya

y I-Profili DIN 1025 - 1.0037 - IPB200
b
Kısa tanımı IPB
Çeşitli boyutlar Kesit Ağır- momentleri

alanı lığı x-x y-y
A mI Ix Wx ix Iy Wy iy
h b s t R 2
mm kg/m 106 103 106 103
mm mm mm mm mm
mm4 mm3 mm mm4 mm3 mm
100 100 100 6,0 10,0 12 2 600 20,4 4,5 89,9 41,6 1,67 33,5 25,3
120 120 120 6,5 11,0 12 3 400 26,7 8,64 144 50,4 3,18 52,9 30,6
140 140 140 7,0 12,0 12 4 300 33,7 15,1 216 59,3 5,5 78,5 35,8
160 160 160 8,0 13,0 15 5 430 42,6 24,9 311 67,8 8,89 111 40,5
180 180 180 8,5 14,0 15 6 530 51,2 38,3 426 76,6 13,6 151 45,7
200 200 200 9,0 15,0 18 7 810 61,3 57,0 570 85,4 20 200 50,7
220 220 220 9,5 16,0 18 9 100 71,5 80,9 736 94,3 28,4 258 55,9
240 240 240 10,0 17,0 21 10 600 83,2 112,6 938 103 39,2 327 60,8
260 260 260 10,0 17,5 24 11 800 93 149,2 1 150 112 51,3 395 65,8
280 280 280 10,5 18,0 24 13 100 103 192,7 1 380 121 65,9 471 70,9
300 300 300 11,0 19,0 27 14 900 117 251,7 1 680 130 85,6 571 75,8
320 320 320 11,5 20,5 27 16 100 127 308,2 1 930 138 92,4 616 75,7
340 340 300 12,0 21,5 27 17 100 134 366,6 2 160 146 96,9 646 75,3
360 360 300 12,5 22,5 27 18 100 142 431,9 2 400 155 101,4 676 74,9
400 400 300 13,5 24,0 27 19 800 155 576,8 2 880 171 108,2 721 74
450 450 300 14,0 26,0 27 21 800 171 798,9 3 550 191 117,2 781 73,3
500 500 300 14,5 28,0 27 23 900 187 1 072 4 290 212 126,2 842 72,7
550 550 300 15,0 29,0 27 25 400 199 1 367 4 970 232 130,8 872 71,7
600 600 300 15,5 30,0 27 27 000 212 1 710 5 700 252 135,3 902 70,8
www.guven-kutay.ch
Tablo 62, Dar kuşaklı standart IPE-Profili değerleri

Sıcak haddelenmiş standart dar kuşaklı I-Profilinin ölçülerine
göre belirtilmesi şu şekilde yapılır:
R Profilin yüksekliği mm olarak h = 200
Malzeme St 37-2
x x
h
Malzeme numarası DIN'e göre 1.0037
S
I-Profilinin tanımı:
t
I-Profili DIN 1025 - St 37-2 - IPE200 veya

yb I-Profili DIN 1025 - 1.0037 - IPE200
Eğilme eksenine göre atalet ve

Kesit Ağır
Kısa tanımı
Çeşitli boyutlar mukavemet momentleri

alanı lığı
IPE
x-x y-y
A mI
h b s t R mm2 kg/m Ix Wx Iy Wy
mm mm mm mm mm 10 mm 10 mm 10 mm 10 mm3
6 4 3 3 6 4 3
80 80 46 3,8 5,2 5 764 59 80.1 20 8,5 3,7

100 100 55 4,1 5,7 7 1030 79 171 34,2 16 5,8
120 120 64 4,4 6,3 7 1320 102 318 53 27,7 8,65
140 140 73 4,7 6,9 7 1640 126 541 77,3 45 12,3
160 160 82 5,0 7,4 9 2010 155 869 109 68,3 16,7
180 180 91 5,3 8,0 9 2390 184 1320 146 101 22,2
200 200 100 5,6 8,5 12 2850 220 1940 194 142 28,5
220 220 110 5,9 9,2 12 3340 257 2770 252 205 37,3
240 240 120 6,2 9,8 15 3910 301 3890 324 284 47,3
270 270 135 6,6 10,2 15 4590 353 5790 429 420 62,2
300 300 150 7,1 10,7 15 5380 414 8360 557 604 80,5
330 330 160 7,5 11,5 18 6260 482 11770 713 788 98,5
360 360 170 8,0 12,7 18 7270 560 16270 904 1040 123
400 400 180 8,6 13,5 21 8450 651 23130 1160 1320 146
450 450 190 9,4 14,6 21 9880 761 33740 1500 1680 176
500 500 200 10,2 16,0 21 11600 893 48200 1930 2140 214
550 550 210 11,1 17,2 24 13400 1032 67120 2440 2670 254
600 600 220 12,0 19,0 24 15600 1200 92080 3070 3390 308
www.guven-kutay.ch
Tablo 63, Standart Köşebent değerleri

Sıcak haddelenmiş standart köşebent profilinin ölçülerine göre
belirtilmesi şu şekilde yapılır:
R2 R 2 ≈ R 1 /2
k1
Profilin yüksekliği mm olarak h = 100

e
e k2
t
y Profilin kalınlığı mm olarak t = 10
k1
k
2
Malzeme St 37-2
h
k1
e k2
e
x S Malzeme numarası DIN'e göre 1.0037

x
R1 t Köşebentin tanımı:
2
ex
R Köşebent- St 37-2 – 100x10

y
ey ex = e y e k1 = h / 2 ek 2 = 2 ⋅ ex
k1
2
k
h
e k = R 2 + 0,5 ⋅ 2 ⋅ [h + t − 2 ⋅ (e x + R 2 )]

Ağır- Kesital momentleri
Çeşitli boyutlar
Kısa lığı anı
x–x/y-y k1 - k1 k2 – k2
tanımı
h t R1 m A ex / ey Ix Wx Ik1 Wk1 Ik2 Wk2
mm mm mm kg/m mm2 mm 103mm4 103mm3 103mm4 103mm3 103mm4 103mm3
20x20x3 20 3 3,5 0,88 112 5,97 3,908 0,28 6,19 0,93 1,5 0,18
25x25x3 25 3 3,5 1,12 142 7,22 8,016 0,45 12,70 1,51 3,1 0,3
30x30x3 30 3 5 1,36 174 8,35 14,0 0,65 22,25 2,16 5,7 0,48
35x35x4 35 4 5 2,09 267 10,02 29,5 1,18 46,77 3,95 12,4 0,88
40x40x4 40 4 6 2,42 308 11,19 44,7 1,55 70,83 5,17 18,6 1,18
45x45x5 45 5 7 3,38 430 12,78 78,3 2,43 124 8,1 32,5 1,80
50x50x5 50 5 7 3,77 480 14,03 109,5 3,05 174 10,2 45,9 2,32
60x60x6 60 6 8 5,42 691 16,86 227,7 5,28 361 17,6 94,3 3,95
70x70x7 70 7 9 7,38 940 19,69 422,6 8,40 670 28,1 176 6,31
80x80x8 80 8 10 9,63 1227 22,53 721,8 12,56 1144 42 296 9,25
90x90x9 90 9 11 12,18 1552 25,36 1157,3 17,90 1834 60 478 13,3
100x100 x10 100 10 12 15,04 1915 28,19 1765,3 24,58 2798 82 733 28,4
120x120x12 120 12 13 21,62 2754 33,92 3673,8 42,68 5823 143 1520 31,6
130x130x12 130 12 14 23,53 2997 36,36 4718,4 50,39 7478 169 1940 37,7
150x150x15 150 15 16 33,77 4302 42,42 8973,5 83,41 14222 279 3700 61,6
160x160x15 160 15 17 36,16 4606 44,86 10980 95,36 17403 319 4530 71,3
180x180x18 180 18 18 48,60 6191 50,98 18642 144,49 29546 484 7570 105
200x200x20 200 20 18 59,93 7635 56,75 28487 198,87 45149 667 11600 144
www.guven-kutay.ch
Tablo 64, L-Profili değerleri

Sıcak haddelenmiş L-Profilinin ölçülerine göre belirtilmesi
e k12 şu şekilde yapılır:
R2 R2 ≈ R 1 /2
L-Profili - St 37-2 – 100x50x10
k1
y
e k21
t k2 ek11 = ex.sinα + ey.cosα
e k11 ek12 = R2 + (h – ex – R2) sinα−(ey − t + R2).cosα
h
x S x ek13 = R2 + (b – ey – R2) cosα−(ex − t + R2).sinα
e k22
R1 ek21 = ey.sinα + (h − ex).cosα
ex
t
2
R
k2 y ek22 = ex.cosα + (b − ey).sinα
ey e k13
α
k1
konu Eğilme eksenine göre atalet ve mukavemet momentleri

Ölçüler
L-Profilinin mu x−x x−y k1 − k1 k2 − k2
tanımı R1 A mI ex ey k2 Ix Wx ix Iy Wy iy Ik1 ik1 Ik2 ik2
mm mm2 kg/m mm mm 4 3 4 3
tanα cm cm cm cm cm cm cm cm cm cm
4 4
30x20x4 3,5 1,85 1,45 1,03 0,54 0,423 1,59 0,81 0,93 0,55 0,38 0,55 1,81 0,99 0,33 0,42
40x20x4 3,5 2,25 1,77 1,47 0,48 0,252 3,59 1,42 1,26 0,60 0,39 0,52 3,79 1,30 0,39 0,42
45x30x5 4,5 3,53 2,77 1,52 0,78 0,430 6,99 2,35 1,41 2,47 1,11 0,84 8,02 1,51 1,44 0,64
50x40x5 4 4,27 3,35 1,56 1,07 0,625 10,4 3,02 1,56 5,89 2,01 1,18 13,3 1,76 3,02 0,84
60x30x5 6 4,29 3,37 2,15 0,68 0,256 15,6 4,04 1,90 2,60 1,12 0,78 16,5 1,96 1,69 0,63
60x40x6 6 5,68 4,46 2,00 1,01 0,433 20,1 5,03 1,88 7,12 2,38 1,12 23,1 2,02 4,12 0,85
60x50x5 6 5,54 4,35 1,99 1,25 0,583 23,1 5,11 2,04 11,9 3,18 1,47 28,8 2,28 6,21 1,06
70x50x6 6 6,88 5,40 2,34 1,25 0,497 33,5 7,04 2,21 14,3 3,81 1,44 39,9 2,41 7,94 1,07
75x50x7 6,5 8,30 6,51 2,48 1,25 0,433 46,4 9,24 2,36 16,5 4,39 1,41 53,3 2,53 9,56 1,07
75x55x5 7 6,30 4,95 2,31 1,33 0,530 35,5 6,84 2,37 16,2 3,89 1,60 43,1 2,61 8,68 1,17
75x55x7 7 8,66 6,80 2,40 1,41 0,525 47,9 9,39 2,35 21,8 5,52 1,59 57,9 2,59 11,8 1,17
80x40x6 7 6,89 5,41 2,85 0,88 0,259 44,9 8,73 2,55 7,59 2,44 1,05 47,6 2,63 4,9 0,84
80x40x8 7 9,01 7,07 2,94 0,95 0,253 57,6 11,4 2,53 9,68 3,18 1,04 60,9 2,60 6,41 0,84
80x65x8 8 11,0 8,66 2,47 1,73 0,645 68,1 12,3 2,49 40,1 8,41 1,91 88,0 2,82 20,3 1,36
90x60x6 7 8,69 6,92 2,89 1,41 0,442 71,7 11,73 2,87 25,8 5,61 1,72 82,8 3,09 14,6 1,30
90x60x8 7 11,4 8,96 2,97 1,49 0,437 92,5 15,4 2,85 33,0 7,31 1,70 107 3,06 19,0 1,29
100x50x6 9 8,73 6,85 3,49 1,04 0,263 89,7 13,8 3,20 15,3 3,86 1,32 95,2 3,30 9,78 1,06
100x50x8 9 11,5 8,99 3,59 1,13 0,258 116 18,0 3,18 19,5 5,04 1,31 123 3,28 12,6 1,05
100x50x10 9 14,1 11,1 3,67 1,20 0,252 141 22,2 3,16 23,4 6,17 1,29 149 3,25 15,5 1,04
100x65x9 10 14,2 11,1 3,32 1,59 0,415 141 21,0 3,15 46,7 9,52 1,82 160 3,36 27,2 1,39
100x75x9 10 15,1 11,8 3,15 1,91 0,549 148 21,5 3,13 71,0 12,7 2,17 181 3,47 37,8 1,59
120x80x8 11 15,5 12,2 3,83 1,87 0,441 226 27,6 3,82 80,8 13,2 2,29 261 4,10 45,8 1,72
120x80x10 11 19,1 15,0 3,92 1,95 0,438 276 34,1 3,80 98,1 16,2 2,27 318 4,07 56,1 1,71
120x80x12 11 22,7 17,8 4,00 2,03 0,433 323 40,4 3,77 114 19,3 2,25 371 4,04 66,1 1,71
130x65x10 11 18,6 14,6 4,65 1,45 0,259 321 38,4 4,15 54,2 10,7 1,71 340 4,27 35,0 1,37
150x100x10 13 24,2 19,0 4,80 2,34 0,442 552 54,1 4,78 198 25,8 2,86 637 5,33 112 2,15
150x100x12 13 28,7 22,6 4,89 2,42 0,439 650 64,2 4,76 232 30,6 2,84 749 5,10 132 2,15
180x 90x10 14 26,2 20,6 6,28 1,85 0,262 880 75,1 5,80 151 21,2 2,40 934 5,97 97,4 1,93
200x100x10 15 29,2 23,0 6,93 2,01 0,266 1220 93,2 6,46 210 26,3 2,68 1300 6,66 133 2,14
www.guven-kutay.ch
Tablo 65, U − profili değerleri

xM y Sıcak haddelenmiş U − profilinin ölçülerine göre belirtilmesi
şu şekilde yapılır: U - profili – St 37-2 – U–100
Eğim h>300 mm için %5 dir.
c ölçüsü : h ≤ 300 mm c=0,5.b
%8 h > 300 mm c=0,5.(b−s)
a R1 F y y
s
M S a
F
h
x ey x M t = F.a
M S M S
c xa x x x
R2
t
y y y
b Tekniğine uygun değil Tekniğine uygun
Eğilme eksenine göre atalet ve mukavemet momentleri

U−Pro Ölçüler
filin x−x x−y Ölçüler
tanımı h b s t=R1 A m Ix Wx ix Iy Wy iy ey xM
mm mm mm mm cm2 kg/m cm 4
cm3
cm cm 4
cm3
cm cm cm
30x15 30 15 4 4,5 2,21 1,74 2,53 1,69 1,07 0,38 0,39 0,42 0,52 0,74
30 30 33 5 7 5,44 4,27 6,39 4,26 1,08 5,33 2,68 0,99 1,31 2,22
40x20 40 20 5 5,5 3,66 2,87 7,58 3,79 1,44 1,14 0,86 0,56 0,67 1,01
40 40 35 5 7 6,21 4,87 14,1 7,05 1,50 6,68 3,08 1,04 1,33 2,32
50x25 50 25 5 6 4,92 3,86 16,9 6,73 1,85 2,49 1,48 0,71 0,81 1,34
50 50 38 5 7 7,12 5,59 26,4 10,6 1,92 9,12 3,75 1,13 1,37 2,47
60 60 30 6 6 6,46 5,07 31,6 10,5 2,21 4,51 2,16 0,84 0,91 1,50
65 65 42 5,5 7,5 9,03 7,09 57,5 17,7 2,52 14,1 5,07 1,25 1,42 2,60
80 80 45 6 8 11,0 8,64 106 26,5 3,10 19,4 6,36 1,33 1,45 2,67
100 100 50 6 8,5 13,5 10,6 206 41,2 3,91 29,3 8,49 1,47 1,55 2,93
120 120 55 7 9 17,0 13,4 364 60,7 4,62 43,2 11,1 1,59 1,60 3,03
140 140 60 7 10 20,4 16,0 605 86,4 5,45 62,7 14,8 1,75 1,75 3,37
160 160 65 7,5 10,5 24,0 18,8 925 116 6,21 85,3 18,3 1,89 1,84 3,56
180 180 70 8 11 28,0 22,0 1350 150 6,95 114 22,4 2,02 1,92 3,75
200 200 75 8,5 11,5 32,2 25,3 1910 191 7,70 148 27,0 2,14 2,01 3,94
220 220 80 9 12,5 37,4 29,4 2690 245 8,48 197 33,6 2,30 2,14 4,20
240 240 85 9,5 13 42,3 33,2 3600 300 9,22 248 29,6 2,42 2,23 4,39
260 260 90 10 14 48,3 37,9 4820 371 9,99 317 47,7 2,56 2,36 4,66
280 280 95 10 15 53,3 41,8 6280 448 10,9 399 57,2 2,74 2,53 5,02
300 300 100 10 16 58,8 46,2 8030 535 11,7 495 67,8 2,90 2,70 5,41
320 320 100 14 17,5 75,8 59,5 10870 679 12,1 597 80,6 2,81 2,60 4,82
350 350 100 14 16 77,3 60,6 12840 734 12,9 570 75,0 2,72 2,40 4,45
380 380 112 13,5 16 80,4 63,1 15760 829 14,0 615 78,7 2,77 2,38 4,58
400 400 110 14 18 91,5 71,8 20350 1020 14,9 846 102 3,04 2,65 5,11
www.guven-kutay.ch
3 Kaynaklar
3.1 Literatür
Bargel/Schulze Werkstoffkunde, VDI Verlag GmbH, Düsseldorf
Cottin, D. / Puls, E. Angewandte Betriebsfestigkeit,

VEB-Verlag, Leipzig 1985
Dietmann, H. Einführung in die Elastizitäts- und Festigkeitslehre,

Kroner-Verlag, Stuttgart 1992
Dubbel, H. Taschenbuch für den Maschinenbau,

Springer Verlag,Berlin/Heidelberg/New York, 14. Auflage 1981
Heibach, E. Betriebsfestigkeit; Verfahren und Daten zur Bauteilberechnung,

VDI-Verlag Düsseldorf 1989
Matek, W. / Muhs, D. / Wittel, H. ROLOFF / MATEK MASCHINENELEMENTE, LEHR UND

TABELLENBUCH,
Verlag Fried. Vieweg & Sohn, Braunschweig / Wiessbaden,
14.Auflage 2000
Neuber, H. Über die Berücksichtigung der Spannungskonsentrationen bei

Festigkeitsberechnungen
Konstruktion 20 (1968), Heft 7, S 245/51
Niemann, G. MASCHINENELEMENTE, Band I

Springer Verlag, Berlin/Heidelberg/New York, 2.Auflage 1981
Peterson, R.E. STRESS CONCENTRATION FACTORS

JOHN WILLEY & SONS
Tauscher, H. Dauerfestigkeit von Stahl und Eisen,

VEB-Verlag, Leipzig 1982
Thum, A./Petersen, C./Sevenson, O Verformung, Spannung und Kerbwirkung,

VDI-Verlag, Düsseldorf 1960
Wellinger,K. / Dietmann, H. Festigkeitsberechnung, Grundlagen und technische Anwendung,

Alfred Kröner Verlag, Stuttgart 1976
3.2 Standartlar
VSM 14330 Richtlinien für Gestaltung und Festigkeit
(VSM = İsviçre Standartları)
DIN 50100 Werkstoffprüfung; Dauerschwingsversuch; Begriffe, Zeichen, Durchführung,
Auswertung; Februar 1978
DIN 50145 Zugversuch; Mai 1975
DIN-Taschenbuch Materıalprüfnormen für metallische Werkstoffe,

www.guven-kutay.ch
Beuth-Verlag Berlin/Köln
VDI 2226 VDI-Richtlinie, EMPFEHLUNG FÜR DIE FESTIGKEITSBERECHNUNG
METALLISCHER BAUTEILE, VDI-Verlag, Düsseldorf, Juli 1975
VDI 2227 VDI-Richtlinie, FESTIGKEIT BEI WIEDERHOLTER BEANSPRUCHUNG
VDI-Verlag, Düsseldorf
www.guven-kutay.ch
4 Konu İndeksi
A G
akma sınırı σAK ................................................................ 36 Genlik mukavemet değeri ................................................35
Altıgen............................................................................. 23
H
Altıköşe ........................................................................... 23
Atalet momentleri, torsiyon............................................. 30 Hertz ................................................................................11
Hooke...............................................................................32
B
I
Basma gerilmesi ................................................................ 7
Biçim değiştirme Enerjisi Hipotezi................................. 12 IPB-Profili........................................................................83
Boru................................................................................. 80 IPE-Profili........................................................................84
Boru kesiti ................................................................. 24, 28 I-Profili ............................................................................82
Boru kesiti, yarım............................................................ 24 Isı iletme özelliği λ...........................................................37
Bredt................................................................................ 29 Isıl genleşme katsayısı α ..................................................37
Burkulma......................................................................... 10 İşletme katsayısı cB ..........................................................56
Ç K
Çekme gerilmesi................................................................ 7 Kamalı mil kesiti..............................................................28
çentik duyarlılık sayısı .................................................... 75 Kare............................................................................22, 28
Çentik faktörü.................................................................. 59 Kare, içi boş .....................................................................23
Çentik sayısı .................................................................... 33 Kare, içi yuvarlak boş ......................................................23
Çentik şekil sayısı αÇt...................................................... 59 Kaval kare ........................................................................23
Çeyrek daire .................................................................... 24 Kayma Gerilmesi Hipotezi..............................................12
Kayma modülü.................................................................36
D
Kaynak yapma .................................................................39
Daire.......................................................................... 23, 28 Kesit yöntemi...................................................................14
Daire dik delikli............................................................... 24 Kesme gerilmesi ................................................................8
Daire dilimi ............................................................... 24, 25 kopma mukavemeti σÇKO .................................................36
Daire içi boş .................................................................... 24 Köşebent ..........................................................................85
Daire içi boş .................................................................... 28
L
Daire kesiti kirişten ......................................................... 25
Daire yarım...................................................................... 24 L-Profili ...........................................................................86
Daire yarım içi boş .......................................................... 24
M
Değişken çekme−basma mukavemeti σÇDG ..................... 38
Değişken eğilme mukavemeti σEGDG ............................... 38 Malzemenin büyüklük katsayısı b2 ..................................58
Değişken torsiyon mukavemeti τTDG ............................... 38 M-Çelik döküm GS..........................................................40
destek sayısı ηχ ................................................................ 75 M-Çeşitli Çelikler ............................................................48
Devamlı mukavemet değeri............................................. 32 M-Demir döküm GGG.....................................................40
Dikdörtgen....................................................................... 22 Mil kesiti ..........................................................................28
Dikdörtgen, ortası boş ..................................................... 22 M-İmalat Çeliği................................................................41
DMD konstruksiyonu...................................................... 34 M-İslah Çeliği ..................................................................43
DMD okuma örneği ........................................................ 35 M-Küçük molüküllü-İmalat Çeliği ..................................45
Doğal eskime................................................................... 38 M-Nikelli Çelikler............................................................47
M-Otomat Çeliği..............................................................46
E M-Paslanmaz Çelikler......................................................46
Eğilme gerilmesi ............................................................... 8 M-Semantasyon çeliği .....................................................42
Eğilme sınırı mukavemeti σEG ......................................... 38 Mukavemet momentleri, torsiyon ....................................30
Elastiklik modülü ............................................................ 36
N
Elips .......................................................................... 25, 29
Elips boru ........................................................................ 29 Neuber..............................................................................33
Elips, çeyrek.................................................................... 26 Normal Gerilme Hipotezi ................................................12
Elips, kaval, içi boş ......................................................... 25 NPI-Profili .......................................................................82
Elips, yarım ..................................................................... 26
O
Emninetli mukavemet değeri........................................... 32
Emniyet katsayısı SDGER .................................................. 76 Omega usulü burkulma ....................................................10
Euler'e göre burkulma ..................................................... 10
P
F
Parabol .............................................................................26
flambaj............................................................................. 10 Parabol, yarım..................................................................26
www.guven-kutay.ch
Parçadaki gerilmeler.......................................................... 7 Tetmajer'e göre burkulma ................................................10

Petersen ........................................................................... 33 Thum................................................................................33
Torsiyon sınırı mukavemeti τt ..........................................38
R
U
Rombus ........................................................................... 22
U − profili.........................................................................87
S
Üçgen...............................................................................22
Şekillenme mukavemet değeri ........................................ 32
Y
Sekizgen .......................................................................... 23
Sekizköşe................................................................... 23, 29 Yamuk..............................................................................23
Siebel............................................................................... 33 Yapay eskime...................................................................38
Sürtünme katsayısı .......................................................... 30 Yuvarlak profil.................................................................79
Yüzey pürüzlüğü katsayısı b1...........................................57
T
Talaşlı imalat ................................................................... 39
www.guven-kutay.ch
2009 Kasım
www.guven-kutay.ch
MUKAVEMET
DEĞERLERİ
MALZEMENİN
MUKAVEMET
DEĞERLERİ
05-2
M. Güven KUTAY
05-2-mukavemet-degerleri.doc
İÇİNDEKİLER
2. MALZEMENİN MUKAVEMET DEĞERLERİ ....................................................................................2.3
2.1. Genel bilgiler..................................................................................................................................2.3
2.2. Malzemenin mekanik özellikleri, çekme deneyi ............................................................................2.6
2.2.1. Hooke kanunu ...........................................................................................................................2.9
2.2.2. Malzemenin biçim değiştirmesi...............................................................................................2.10
2.2.2.1. Boyuna uzama................................................................................................................2.10
2.2.2.2. Enine büzülme ...............................................................................................................2.11
2.2.2.3. Poisson (puason) sayısı " "..........................................................................................2.11
2.2.2.4. Kopma uzaması ve kopma büzülmesi,...........................................................................2.12
2.3. Devamlı mukavemet.....................................................................................................................2.14
2.3.1. Genel .......................................................................................................................................2.14
2.3.2. Gerilme durumları ...................................................................................................................2.15
2.3.2.1. Statik gerilme veya sakin gerilme I. Durum ..................................................................2.15
2.3.2.2. Dinamik dalgalı gerilme, II. Durum...............................................................................2.16
2.3.2.3. Dinamik değişken gerilme, III. Durum..........................................................................2.17
2.3.3. Wöhler diyagramı....................................................................................................................2.18
2.3.4. SMITH'e göre devamlı mukavemet diyagramı........................................................................2.19
2.3.5. Devamlı mukavemet diyagramının yaklaşık olarak yapılması ................................................2.21
2.3.5.1. DM-Diyagramının yaklaşık kaba konstruksiyonu .........................................................2.22
2.3.6. Yeni bilinen bağıntılar ile Devamlı mukavemet değerlerinin bulunması ................................2.23
2.3.6.1. DM-Diyagramının konstruksiyonu ................................................................................2.23
2.3.7. Devamlı mukavemet değeri okuma örnekleri..........................................................................2.24
2.3.7.1. Örnek 1 ..........................................................................................................................2.24
2.3.7.2. Örnek 2 ..........................................................................................................................2.25
2.3.7.3. Örnek 3 ..........................................................................................................................2.26
2.4. Şekillenme mukavemeti ...............................................................................................................2.27
2.4.1. Genel .......................................................................................................................................2.27
2.4.2. Yüzey pürüzlüğü etkisi, yüzey pürüzlüğü katsayısı b1 ............................................................2.27
2.4.3. Büyüklük etkisi, büyüklük katsayısı b2 ...................................................................................2.30
2.4.4. Çentik etkisi.............................................................................................................................2.32
2.4.4.1. Çentik etkisinin sebebi...................................................................................................2.32
2.4.4.2. Çentik katsayısı Çt ......................................................................................................2.34
2.4.5. Birleşik zorlanmalarda çentik katsayısı Çt ............................................................................2.38
2.5. Örnekler .......................................................................................................................................2.38
2.5.1. Örnek Ç1, Çekme mukavemeti ..............................................................................................2.38
2.5.2. Örnek Ç2, Çekme mukavemeti ..............................................................................................2.38
2.5.3. Örnek B1, Basma mukavemeti...............................................................................................2.38
2.5.4. Örnek B2, Basma mukavemeti...............................................................................................2.38
2.5.5. Örnek EG1, Eğilme mukavemeti............................................................................................2.38
2.5.6. Örnek EG2, Eğilme mukavemeti............................................................................................2.38
2.5.7. Örnek KE1, Kesme mukavemeti ............................................................................................2.38
2.5.8. Örnek KE2, Kesme mukavemeti ............................................................................................2.38
2.5.9. Örnek BR1, Brulma, Torsiyon mukavemeti...........................................................................2.38
2.5.10. Örnek BR2, Brulma, Torsiyon mukavemeti ......................................................................2.38
2.5.11. Örnek BZ1, Bileşik mukavemet .........................................................................................2.38
2.5.12. Örnek BZ2, Bileşik mukavemet .........................................................................................2.38
3. Konu İndeksi..........................................................................................................................................3.38
www.guven-kutay.ch
Mukavemet değerleri 2.3
2. MALZEMENİN MUKAVEMET DEĞERLERİ

2.1. Genel bilgiler
Bir parçayı veya parçalar gurubunun konstruksiyonunu yaparken bu parçaya veya parçalar
grupuna etki eden zorlamaları birinci kısımda gördük.
Parçanın görevini yapabilmesi için ve istenilen koşulları yerine getirebilmesi için bu
koşullara uygun malzemenin seçilmesi gereklidir, yani malzemenin mukavemet değerlerini
bilmek gereklidir.
Bu gün bütün ayrıntılı koşullara uygun malzeme grupunu seçme imkanı bulunmaktadır. Bu
gruptanda işe en uygun malzemeyi seçme olasılığı vardır. Malzeme seçiminde ya
konstrüktörün kendisinin malze hakkında ayrıntılı ve geniş deneyimi olması gereklidir veya
malzeme hakkında geniş ve ayrıntılı bilgisi olan bir elemandan bilgi alması gereklidir.
Malzeme seçimindeki ana düşünce şudur:
Parçanın teknik ve ticari koşullarını, korkudan dolayı en iyi şekilde yerine

getiren ve en pahalı malzeme yerine, koşulları yeterince yerine getiren
malzeme seçilir.
Malzemenin parça için koşulan teknik ve ticari koşlları yeterince yerine getirebilmesi, diğer
deyimiyle parça için ön görülen ömrü, parçanın tamamlayabilmesi için şu özellikler gözden
geçirilmelidir.
1. Malzemenin özellikleri,
2. Parçanın biçimlendirilmesi,
3. Çevre etkileri.
♦ Malzemenin özellikleri
Malzemenin aşağıda sıralanan özellikleri bilinmelidir.
- mekanik özellikler,
- fiziksel özellikler,
- kimyasal özellikler.
- Mekanik özellikler
Malzemenin mekanik özellikleri denince problemin şekline göre şu özellikler anlaşılır:

Malzemenin çekme mukavemeti ( basma, eğilme ve kayma mukavemeti), elastiklik modülü,
akma sınırı, aşınma mukavemeti, devamlı mukavemet değeri, sertlik, v.b.
- Fiziksel özellikler
Malzemenin fiziksel özellikleri denince şu özellikler anlaşılır: ısıl genleşme katsayısı, ısı
iletme özelliği, özgül ısı kapasitesi, v.b.
www.guven-kutay.ch
2.4 Malzemenin Mukavemet değerleri
- Kimyasal özellikler
Malzemenin kimyasal özellikleri denince şu özellikler anlaşılır: malzemenin kimyasal

bileşimi, korosyona karşı dayanıklılığı, yağlara ve asitlere karşı dayanıklılığı, v.b.
Genel olarak malzemenin kullanılacağı yer ve şekil önemlidir.
Örneğin: Açık havada korozyon tehlikesinin etkisinde olan parçaların malzemesi krom
veya nikel alışımlı çelik olarak saptanır. Bazen pasa karşı dayanıklı malzeme
veya çok özel hallerde yalnız yüksek nikel alışımlı çelikler kullanılır. Normal
malzeme nikelaj, kromaj veya galvanizleme gibi kaplama ile korozyona karşı
önlemler alınır. Kuvvet etkisinin az olduğu yerlerde aliminyum ve alışımları ile
plastik malzeme de kullanılabilir. Bu durumda fiat düşünülecek karşılaştırma
değeridir.
Değişmeyen, sabit yük altında olan malzemenin mukavemet değerleri, parçanın
kırılıp kopmadan yükü taşımasını sağlamalıdır. Malzemenin sünek olması,
kopup kırılmadan önce belirli bir deformasyon göstererek, kopmanın yakın
olduğunu bildirmesi gereklidir.
Bir çok halde parça dalgalı veya değişken zorlanmaların etkisindedir. Bu
durumda devamlı veya zamana dayalı mukavemete göre parçanın boyutları
seçilir. Parçanın ucuza gelmesi için çoğu zaman yüksek mukavemet değerleri
ısıl işlem veya sertleştirme ile ulaşılır.
♦ Parçanın biçimlendirilmesi
Parçanın biçimlendirilmesi deyince şu özellikler akla gelir:
- Parçanın yüzey özellikleri,
- Parçadaki kertik veya çentikler,
- Parçanın üretim biçimleri.
- Parçanın yüzey özellikleri
Yüzey pürüzleri nekadar az olursa parçanın malzemesinin mukavemet değeri o kadar

yüksek olur. Bunun içinde ya malzemenin yüzeyi çok küçük pürüzlü olmalıdır veya
kaplama yapılmalıdır. Konstruksiyon koşullarına göre mali yöndende düşünülerek seçilir.
Bazen dış etkilere karşı koyması için aşınmaya dayanıklı malzemede seçilir.
- Parçadaki kertik veya çentikler
Kertik veya çentiklerin etkisi malzemenin mukavemet değeri arttırılmakla azaltılmaz.

Malzemenin mukavemet değeri arttıkça, kertiklere karğı duyarlığıda artar. Bunun için
mukavemet değeri yüksek malzeme seçmektense, kertiğin bilinçli boyutlandırılması daha
akıllıca bir tutumdur.
www.guven-kutay.ch
- Parçanın üretim biçimleri
Burada teknolojik özellikler önemli rol oynar. Malzemenin talaşlı imalata uygunluğu,
kaynak yapılmaya uygunluğu ile döküm ve dövme üretim yöntemine uygunluğu
bilinmelidir. Az sayıda üretilecek parçalarda talaşlı imalat ve benzeri üretim
yöntemleri geçerli olmasına karşın, fazla sayıda üretilecek parçalarda döküm ve
dövme gibi üretim yöntemleri parçanın ucuz üretilmesine büyük etki ederler.
Komplike parçaların üretiminde döküm yönteminin kullanılması büyük avantajdır.
♦ Çevre etkileri
Parçaya çevre etkisi denince şunlar akla gelir:

- Çevre ısısı,
- Malzemenin fiatı,
- Elde olan malzeme, yani depodaki malzeme,
- Malzemenin tekrar kullanılma özelliği.
- Çevre ısısı
Normal çevre ısısı denince, malzeme için - 40° ile + 250° C arası ısı anlaşılır. Bu ısı
değerleri dışında malzemenin mukavemet değerleri oldukça büyük farklar
gösterirler. Malzeme seçiminde ısıyı unutmamak ve yüksek veya alçak ısı halinde
özel malzeme seçmekte yarar vardır.
- Malzemenin fiatı
İmalat çelikleri diğer çeliklere göre daha ucuzdur. Özel profiller hem zor bulunur
hemde pahalıdırlar. Döküm parçalarının biçimlendirilmesi ve sayısı fiata çok etki
eder. Döküm ve döküm parçaları kitabında bu konuda geniş ve etraflı bilgi
verilmiştir.
- Elde olan malzeme
Ucuz ve elegant kontruksiyon yapmak için depodaki malzemenin dışında malzeme

seçmek, ucuzluktan çok pahalılık doğurur. Muhakkak yeni malzeme gerekli ise bunu
çok bulunan malzeme türünden seçmek akıllıca bir iştir. Örneğin: İmalat çeliği,
döküm ise kır döküm gibi.
- Malzemenin tekrar kullanılma özelliği
Pahalı malzemelerde, malzemenin tekrar kullanılabilmesi dikkat edilecek önemli

özelliklerinden biridir. Malzemenin artan parçalarının veya talaşının tekrar
kullanılabilmesi mali açıdan, çevre korunması ve sağlığı açısından avantajdır.
www.guven-kutay.ch
2.2. Malzemenin mekanik özellikleri, çekme deneyi
Malzemenin mekanik özelliklerinin başında çekme mukavemeti gelir. Çekme

mukavemeti için Dinamometre kullanılır. Dinamometre ile yapılan deneylerle
Gerilme-Uzama diyagramı kurulur. Bu deneyi yapabilmek için dinamometre ile
deney çubuklarına gerek vardır. Bu deney malzeme mukavemet değerinin
bulunması için ilk yapılan deneydir ve bu gün hala
R
Rt 1
d1
d0
L0
h Lc h
Lt
Şek. 2.1, Deney çubuğu
geçerliliğini korumaktadır. Deney çubukları Şek. 2.1 görüldüğü gibi istenilen malzeme için
hazırlanır. Burada verilmiş olan deney çubuğu Alman standartı DIN 50125 e göre A tipi
deney çubuğudur. Deney çubuğunun yüzey pürüzlülüğü Rt = 1 µm hassaslığında taşlanmış
ve cilalanmıştır. Bunun yanında genelde deney çapı ile deney kesitinin boyu oranı belirli bir
büyüklüktedir.
Burada ölçüler A tipi için şu büyüklüktedir:

d0 = 8 mm ; L0 = 40 mm ; LC = 48 mm ; Lt = 115 mm ; d1 = 10 mm
h = 30 mm ve oran L0 / d0 = 5 alınmıştır.
Deney çubuğu tipleri, A (yukarıda verildiği gibi), B (d1 çapı metrik diş olarak hazırlanır) ve
E (yassı lama deney çubuğu) olmak üzere üç çeşittir.
Gerilme-Uzama diyagramı
Gerilme kuvvet ile doğru orantılı olduğundan diyagramda genel tanımların yapılabilinmesi
için kuvvet yerine gerilme alınmıştır. Deney çubuğunda, diğer deyimle malzemede meydana
gelen bütün değişikliklerin kendine özgü deyimi vardır. Bu deyimleri şu şekilde
sıralayabiliriz:
www.guven-kutay.ch
σ Gerilme [N/mm 2 ]
Al1s, 1ml1 çelik
Rm Rm
Rm
Yumusak
, çelik
R eH Rm
R eL
σE
Kopma gerilmesi
σO
Akma gerilmesi
Elastik gerilme
Orant1l1 gerilme
Cekme
, bölgesi
E = tanα = σ / ε
α α
0 ε [%]
Birim uzama
Orant1l1 gerilme
ε = %0,2 ; R p0,2
Ezilme gerilmesi
Elastik gerilme
σO
σE
σEZ
Plastik bölge Elastik bölge Plastik bölge
Basma bölgesi σ
Şek. 2.2, Gerilme-Uzama diyagramı
Kopma mukavemeti : Devamlı ve linear fazlalaşan gerilme sonucu malzemenin koptuğu

gerilme büyüklüğüne "kopma mukavemeti" adı verilir ve Rm ile
gösterilir.
Akma mukavemeti : Kuvvetin sabit kalmasına rağmen kalıcı deformasyonun başladığı

gerilmenin değerine "akma mukavemeti" adı verilir ve σAK veya
τAK ( sigma veya tau indeks AK ) ile gösterilir.
% 0,2 Uzama mukavemeti : Kuvvetin sabit kalmasına rağmen kalıcı deformas-yonun %

0,2 olduğu gerilmenin değerine "%0,2 uzama mukavemeti" adı
verilir ve Rp0,2 ile gösterilir.
Orantılı mukavemet: Devamlı ve linear olarak fazlalaşan gerilme ile uzamanı biribirine
oranının sabit kaldığı gerilme büyüklüğüne " orantılı mukavemet "
adı verilir ve σO veya τO ( sigma veya tau indeks o) ile gösterilir.
Elastiklik modülü : Elastiklik modülü, orantılı mukavemetde, gerilmenin uzamaya

oranıdır.
www.guven-kutay.ch
Gerilme-Uzama diyagramının anlatımı
Bu diyagram dinamometre diğer ismiyle koparma makinasıyla gayet kolay elde edilir.
Burada alınacak malzemenin çelik, yani izotrop malzeme olması gereklidir. Bu diyagramda
Y ekseniyle A0 kesitindeki gerilme ve X ekseninde deney çubuğunun uzamasının deney
boyuna oranını % olarak, diğer deyimi ile birim uzaması gösterilir. Diyagramdanda
görüleceği gibi, burada iki bölge vardır. Bunlar "çekme" ve "basma" bölgesi diye
adlandırılır.
Çekme bölgesinin anlatımı :
Deney çubuğunu hiç bir şekilde yüklemeden deney makinasına bağlıyalım. Deney çubuğu
bağlandıktan sonra yavaş yavaş yüsekselen gerilme ( gerilme = kuvvet / kesit alanı ) ile
yükleyelim. Çubuktaki gerilme ve uzamalar izotrop malzeme olduğu için Hooke (huk)
kanunununda belirtiği gibi orantılı olarak artacaktır. Bu orantılı artmanın geçerli olduğu
araya "orantılı mukavemet", bittiği yere de "orantılı mukavemet sınırı" denir. Orantılı
mukavemet sınırından önce gerilmeyi azaltır ve sıfıra indirirsek tekrar diyagrama
başladığımız koordinat sisteminin sıfır noktasına döneriz. Orantılı mukavemet sınırı içinde
gerilmenin ve uzamaya oranı sabit olduğundan bu oran "elastiklik modülü" olarak
adlandırılır ve mukavemet hesaplarında çok önemli yer alır. Orantılı mukavemet sınırını
aşınca "elastiklik sınırı" na ulaşırız. Buraya kadar değişen gerilme değerlerine karşın
malzemenin elastiklik özelliği değişmez. Bu sınırı belirlemek oldukça zor olduğundan
günlük mukavemet hesaplarında bu değer pek kullanılmaz. Bu değerde aşıldığında "akma
sınırı"na gelinir. Akma sınırına kadar Hooke kanunu geçerlidir, şöyleki:
E
σ=
ε
Gerilme, akma sınırınında ötesine yükseltilirse gerilme ile uzama arasındaki orantılı değişim
devam etmez. Uzama gerilmeye kıyasla daha fazla değişim gösterir. Akma sınırından
hemen sonra gerilme yani kuvvetin değişmemesine karşın diyagramda uzama yönünde
düzensiz bir değişme, uzamada büyüme görülür. Birden bire deney çubuğunun bir yerinde
büzülme görülür ve çubuk bu büzülen yerden kopar.
Bütün bu olaylar deneyin çekme kuvveti etkisi ile çekme tarafında oluşur.
Malzeme orantı mukavemeti sınırı içinde tam elastikliğini korur. Bu sınır içinde oluşan
bütün deformasyonlar elastik deformasyondur ve kuvvet veya gerilme etkisi kalktığı anda
deformasyonlarda yok olurlar. Orantılı mukavemet sınırından başlıyarak malzeme yavaş
yavaş elastikliğini yitirir ve kalıcı deformasyonlar belirir. Malzeme kalıcı deformasyon ile
biçimlendirilecekse, bu durumda akma sınırının çok üstünde gerilmelerin etkisinde devamlı
bir zaman bırakılmalıdır ( örneğin; presleme, sıvama, eğme, uzatma gibi). Kısa zamanda
etki eden büyük kuvvet veya gerilmeler malzemeye zarar vermeyeceği gibi, tam tersine
soğuk haddeleme işlemi paralelinde mukavemet değerinin yükselmesini sağlarlar.
www.guven-kutay.ch
Basma bölgesinin anlatımı :
Diyagramın çekme tarafında akma sınırına kadar olan kısmı ile basma tarafındaki "ezilme
sınırı" na kadar olan kısmı izotrop malzemeler için simetriktir. Bu simetri sıfır noktasına
göredir. Basma tarafında da ezilme sınırına kadar Hooke kanunları geçerlidir. Ezilme sınırı,
akma sınırı gibi tam belirlenmemiştir. Basma gerilmesi etkisinde olan izotrop malzeme,
gerilmenin artması ile malzeme kesitinin tombullaşması ve bu tombullaşma sonucu
yanlardan malzemenin boyuna çatlamasını doğurur. Bu basma gerilmesi etkisinde
malzemenin kopmasına işarettir. Kır döküm, beton gibi gevrek malzemelerde gerilmenin
ezilme sınırını geçmesi ile parçada dağılma oluşur. Gevrek malzemelerde ezilme sınırı akma
sınırına kıyasla çok yüksektir. Kır dökümde bu oran 1:3 dür.
2.2.1. Hooke kanunu
Hooke 1635 ile 1703 seneleri arasında Londra'da yaşamış bir İngiliz bilginidir ve
mukavemet dalına önemli kanunu ile büyük kolaylık sağlamıştır. Hooke kanununu izotrop
olan malzemelerde, orantılı mukavemet sınırı için, şu şekilde kurmuştur.
Şek. 2.3 de görüldüğü gibi aynı izotrop
F1 malzemeden, örneğin; çelikten, iki adet
birbirine eşit olmayan çeşitli ölçülerde
F2 deney çubuğı alalım. Bu çubukları
dinamometrede birbirinden farklı iki
kuvvet F1 ve F2 etkisinde bırakalım.
A1 Böylece deney çubukları birbirine eşit
A2 olmayan iki gerilme σ1 ve σ2 etkisinde
L 02
kalacaktır.
L 01
F1 ve σ2 = F2
σ1 =
A1 A2
Deney çubuklarını ölçecek olursak
çeşitli çubuk uzamalarını ∆L1 ve ∆L2 yi
F2 buluruz. Bu uzamaların çıkış boylarına
L01 ve L02 ye oranı bize çeşitli uzamalar
verir. Bu uzamaların formülünü
F1 yazarsak ve bu değerlerle yukarıda
hesapladığımız gerilmeleri bölersek,
malzemenin ana özelliklerinden biri olan
Şek. 2.3, Deney çubukları “elastiklik modülü“E yi buluruz. Bu
değeri ilk
Thomas Young bulduğundan İngilizce literatürde buna “Young modülü“ denilir.
∆L ∆L 2
ε1 = 1 ; ε2 = ve σ1 = F1 ; σ2 = F2 = E = sabit
L01 L02 A1 A2
www.guven-kutay.ch
veya genelde gösterildiği gibi:
F. 1 σ = E⋅ε
Bu Hooke kanunudur ve σ gerilmeyi, E elastiklik modülünü ve ε birim uzamasını gösterir.
Hooke kanunu
Izotrop malzemede orantı sınırına kadar gerilme ile uzamanın birbirine

oranı sabittir. Bu sabit değer elastiklik modülü diye adlandırılır.
Elastiklik modülü E ile kayma modülü G arasında şu bağıntı vardır:

E
G=
2 ⋅ (1 + ν )
2.2.2. Malzemenin biçim değiştirmesi

2.2.2.1. Boyuna uzama
Bir çubuk yük altında biçim değiştirir. Kuvvet çubuğu
çekmeye zorluyorsa, çubuğun boyu uzayacaktır.
Basıya çalışan çubukta çubuğun boyu kısalacaktır.
Ekseninden kuvvet etkisinde olan bir çubuğun boyu A0
uzayacaktır. Bu uzamayı ∆L olarak gösterirsek, bu
L0
L1
çubuğun yeni boyu L1 ile yüklenmeden önceki boyu L0

ın farkıdır, şöyleki:
∆L = L1 - L 0
Çubuğun uzaması ∆L ile ilk ana boyu oranına "birim F

∆L
uzama" denir ve ε (epsilon) ile gösterilir.

Birim uzamanın birimi yoktur. Birim uzama ya bir sayı
olarak veya yüzde (%) oran olarak kullanılır. Şek. 2.4, Boyuna uzama
Birim uzama bir sayı olarak hesaplanmak istenirse:
∆L (L1 − L 0 )
ε= =
L0 L0
Birim uzama yüzde oran olarak hesaplanmak istenirse:
∆L (L1 − L 0 )
F. 2 ε= = ⋅ 100
L0 L0
Parça çekmeye zorlanıyorsa, birim uzamanın (ε) işareti " + " pozitifdir, çünkü L1 > L0 dür.
Eğer parça basıya zorlanıyorsa, birim uzamanın (ε) işareti " − " negatifdir, çünkü L1 < L0
dür.
www.guven-kutay.ch
2.2.2.2. Enine büzülme
Eksenel kuvvet etkisinde olan parçaların boylarının

değişmesi yanında enleride değişir. Basma zorlanması
etkisinde olan cisimler kalınlaşır, çekme zorlanması
etkisinde olan cisimler incelir. Bu büzülmeyi ∆d
olarak gösterirsek, bu çubuğun yeni çapı d1 ile
yüklenmeden önceki çapı d0 ın farkıdır, şöyleki:
d0
∆d = d 0 − d1
d1
Çubuğun büzülmesi ∆d ile, ilk ana boyu oranına
"enine uzama" denir ve εen (epsilon indeks en) ile
gösterilir.
Enine uzamanın birimi yoktur. Enine uzama ya bir
sayı olarak veya yüzde (%) oran olarak kullanılır.
Enine uzama bir sayı olarak hesaplanmak istenirse: F
∆d( - )
εen = = d 0 d1 Şek. 2.5, Enine büzülme
d0 d0
Enine uzama yüzde oran olarak hesaplanmak istenirse:
∆d ( - )
F. 3 εen = = d 0 d1 ⋅100
d0 d0
Parça çekmeye zorlanıyorsa, enine uzama εen nin işareti" + " pozitifdir, çünkü d1 < d0 dür.
Eğer parça basıya zorlanıyorsa, enine uzama εen nin işareti" − " negatifdir, çünkü d1 > d0
dür.
2.2.2.3. Poisson (puason) sayısı " ν"

Poisson 1781 ile 1840 seneleri arasında Paris'te yaşamış bir Fransız bilginidir. Poisson
boyuna uzama ile enine büzülme arasındaki oranın sabit olduğunu deneylerle kanıtlanmıştır.
Bilgine saygı olarak bu sayı "Poisson sayısı" olarak adlandırılır veya “esneklik katsayısı"
denir. Eski yunan alfabesinden ν ( nü ) harfi ile gösterilir.
ε
ν = en
ε
Izotrop, diğer deyimi ile bütün molüküllerindeki mukavemet değerleri aynı olan (örneğin:
çelikler), malzemelerin deneyler sonucu Poisson sayılarının 0,24 ile 0,333 arasında olduğu
bulunmuştur. Poisson sayısı çelikler için 0,3 olarak kabul edilir.
www.guven-kutay.ch
Bu tanımın yanında "Poisson modülü" diye Poisson sayısının ters kesir değerine ad
verilmiştir, ve şöyle gösterilir:
ε 1
m= =
εen ν
2.2.2.4. Kopma uzaması ve kopma büzülmesi,

Kopma uzaması “A“
Mukavemet hesaplarındaki karşılaştırma için gerekli olan malzeme değerleri yuvarlak veya
dörtköşe kesitli deney çubukları ile deneyler sonucu elde edilir. Bu deney çubuklarında
kesit büyüklüğü ile deney boyu arasında belirli bir orantı seçilir. Örneğin: L0 / d0 = 5 veya
L0 / d0 = 10.
Bu orantı büyüklüğü malzemenin kopma uzaması değerinin tanımlanmasında kullanılır.
Kopma uzaması " A " harfi ile gösterilir ve indaks olarakta boy ve en oranı kullanılır.
Tanımlar Şek. 2.6 deki deney çubuğunda

gösterilmiştir.Deney çubuğunun koptuğu boy ile ilk
F boyunun farkının, ilk boyuna oranı, deney
çubuğunun malzemesinin "kopma uzaması oranı"
olarak adlandırılır ve " A " harfi ile gösterilir. Bu
A0 değer literatur ve teknik yazılarda yüzde (%) olarak
verilir. Deney boyunun çubuk kesiti büyüklüğüne
oranıda indeks olarak verilir.
d0
Örneğin: A5 , eğer L0 / d0 = 5 ise

L0
A10, eğer L0 / d0 = 10 ise

Lu
olarak gösterilir.
du
Au -
F. 4 A = L u L0 ⋅ 100
L0
L0 mm Deney çubuğunun ilk boyu

Lu mm Kopma uzaması boyu
F A0 mm2 Deney çubuğunun ilk kesit alanı
Au mm2 Kopma anındaki kesit alanı
Şek. 2.6, deney çubuğu
www.guven-kutay.ch
Kopma büzülmesi “Z“
Deney çubuğunun ilk kesit alanı ile koptuğu kesit alanının arasındaki farkın, ilk kesit
alanına oranı, deney çubuğunun malzemesinin "kopma büzülmesi oranı" olarak
adlandırılır ve "Z" harfi ile gösterilir. Bu değer literatür ve teknik yazılarda yüzde (%)
olarak verilir.
A - d2 - d2
Z = o A u ⋅ 100 = 0 2 u ⋅ 100
A0 d0
Kopma uzaması ve büzülme oranları, malzemenin esneklik özelleğini diğer deyimi ile
sünekliğini veya gevrekliğini gösterir. Bu özellik malzemenin biçimlendirilmesinde karar
vermek için kullanılır. Şek. 2.6 dada görüleceği gibi kopma büzülmesi kopan kesitin plastik
deformasyonu için oldukça belirgin bir ölçektir.
Malzemenin esnekliği (Sünekliği, Duktilitesi ),
 L 
Gerçek kopma uzaması δ = ln  u 
 L0 
 1 
Gerçek kopma büzülmesi D = ln  
 1- Z 
www.guven-kutay.ch
2.3. Devamlı mukavemet
2.3.1. Genel
Devamlı mukavemete aynı zamanda " yorulma mukavemeti" de denir. Bir sürü makina
parçasının değişen zorlanmalar altında, belirli bir zamanın geçmesi ile, normal kopmaya
benzemeyen bir şekilde koptuğu gözlenmiştir. Kopan makina parçalarının kopma nedeni
tanımlanacak olunursa çoğunluğun "devamlı zorlanma" veya "yorulma" kopması olduğu
saptanır. Böyle oluşan kopmalar, sünek malzemelerde bile hiç bir şekilde deformasyon
belirtisi göstermezler.
Bu kopmalar gevrek malzemenin aşırı
yüklenme ile kopması halindeki özelliğini
1 gösterirler. Böyle kopmalar özellikle
parçalardaki işlemeler sonucu, parçaya
2 yapılan konstruksiyon kertiklerinin
bulunduğu yerde görülür. Örneğin:
kamalar, yivler v.b. gibi. Buda bize
malzeme mukavemetinin, sırf malzemenin
3 özelliği ile değil, aynı zamanda malzemenin
biçimlendirilmesi ile de bağıntılı olduğunu
gösterir.
Yorulma kopma belirtileri parçanın ilk önce
Şek. 2.7, Yorulma kopması
yüzeyinde hafif bir çatlakla başlar. Bu
1 ≡ Mola çizgileri, 2 ≡ Devamlı kopma yüzeyi,
3 ≡ Zorla kopma alanı çatlak derinleşerek malzemenin içine doğru
yayılır.Parçada kuvveti taşımıyacak
kadar küçük kesit kalınca, parça bu kesitten normal statik yük altındaki zorla kopma gibi
kopar. Kopmanın olduğu kesite bakacak olursak, midye kabuğu gibi kısım kısım değişik
kademeli kopma alanları görürüz. Bu alanlar mola çizgileri ile belirli bir şekil-de
ayrılmışlardır. Buda kopmanın bir anda değil, kademeli olarak meydana geldiğinin
belirtisidir. Bu şekil kopmanın en tehlikeli yanı, yapılan normal klasik mukavemet he-
saplarına göre malzemenin dayanması gerekli iken kopmasıdır. Böylece dinamik zor-
lanmalarda mukavemet hesapları yapılırken, karşılaştırma değeri olarak malzemenin akma
sınırı değilde, "devamlı mukavemet" diğer tanımı ile "yorulma mukavemet" değeri
alınmalıdır.
Devamlı mukavemetin tanımı:
Belirli ve sakin ortalama yükle yüklenmiş bir deney parçasını sonsuz sayıda
dinamik ve tam değişken kuvvetle zorlamamıza rağmen, deney parçası
kopmadan ve bozulmadan bu yüklenmeye dayanıyorsa buna malzemenin
" devamlı mukavemeti " denir.
www.guven-kutay.ch
Malzemenin devamlı mukavemet değerinin bulunması uzun ve yorucu deneylere bağlıdır.
Bir sürü bilgin bu yolda büyük çalışmalar yapmıştır. Bunların arasında en tanınmışı ve bu
konuda en çok katkısı olan 1819 ile 1914 yılları arası yaşamış bilgin August Wöhler dir (
Agust Vöğler ). Wöhler'in yapmış olduğu deneyler sonucu hazırladığı diyagramlar kendi adı
ile anıldığı gibi, başkalarınında yaptığı deney sonucu hazırladıkları bu çeşit diyagramlarda
Wöhler diyagramı diye adlandırılır. Böylece malzemenin devamlı mukavemetini gösteren
diyagrama Wöhler-Diyagramları denir. Wöhler devamlı mukavemet problemini çözmeyi şu
şekilde tanımlamıştır: Verilen veya düşünülen herhangi bir ortalama gerilmeye, genlik
gerilmeleri yüklenirse, malzemenin üst sınır ve alt sınır gerilme değerlerini bulmak
olanaklıdır. Bu tanımları bir diyagramda gösterecek olursak Şek. 2.8 deki diyagramı tanım
olarak ele almamız gerekir. Burada:
σÜ üst sınır gerilmesi veya üst sınır mukavemeti σ,τ T Periyod
σA alt sınır gerilmesi veya alt sınır mukavemeti

σG 2.σG
σOR ortalama gerilme veya ortalama mukavemet
σÜ
σG genlik gerilmesi veya genlik mukavemeti σG
σOR
2σG genlik gerilmeler toplamı
σA
T periyod, tam devre
0 t zaman
değerlerini gösterirler.
Şek. 2.8, Gerilmeler tanımı diyagramı
Wöhler diyagramını yapmadan önce, kuvvet yüklenme hallerinden doğan gerilme

durumlarını görelim. Gerilmeler kuvvete göre adlandırıldıklarından buradada Prof. Bach'ın
üç grubu görülür.
2.3.2. Gerilme durumları
2.3.2.1. Statik gerilme veya sakin gerilme I. Durum
Burada kuvvetin yönü ve büyüklüğü işletmenin çalışma zamanı boyunca sabit kalır (Şek.
2.9). Kuvvetin iki özelliğide değişmeden kaldığından bu gerilmeye değişmeyen
σ,τ Gerilme
gerilme, yani "statik gerilme" veya "sakin
gerilme" denir.
σ =σ
Ü A
Bu durum bütün zorlanma çeşitlerinde etki
gösterebilir.
σmax = σmin
σÜ üst sınır gerilmesi
F 0 t zaman σA alt sınır gerilmesi
σOR ortalama gerilme
Şek. 2.9, Sakin yüklenme için Gerilme-
zaman diyagramı σG genlik gerilmesi
www.guven-kutay.ch
Burada üst sınır, alt sınır ve ortalama gerilmeler hepsi birbirine eşittir.
σÜ = σA = σM
Genlik gerilmesi sıfırdır.
σG = 0
Sınır gerilmeler oranı κ ile gösterilirse:
σA / σ Ü = + 1
════════
2.3.2.2. Dinamik dalgalı gerilme, II. Durum

Bu durumda kuvvetin yönü işletmenin çalışma zamanı boyunca sabit kalır, fakat kuvvetin
büyüklüğü değişir (Şek. 2.10).
Kuvvetin iki özelliğinden biri değişkendir ve bundan dolayı değişen, yani dinamik bir
durum vardır. Bu gerilme durumuna "dinamik dalgalı gerilme" veya kısaca "dalgalı
gerilme" denir. Gerilmelerden biri az, fazla veya sıfır olur (bu kuvvetin yönüne bağlıdır).
Fakat karşıt işareti alamaz.
Burada üst gerilme σÜ ile alt gerilme σA birbirlerine eşit değildir, fakat aynı yöndedir. Eğer
kuvvet yönünü artı olarak kabul edersek, durum şu şekilde belirlenir:
σ,τ Gerilme
σÜ σÜ üst sınır gerilmesi
σG
σOR σÜ
σA alt sınır gerilmesi
Fmin= 0 σG σOR ortalama gerilme
Fmax 0 σA = 0 t zaman
σG genlik gerilmesi
Şek. 2.10, Dinamik dalgalı yüklenme için gerilme-zaman diyagramı
Gerilmenin biri sıfır olduğunda bu özel haldir ve bu hale "tam dalgalı dinamik gerilme"
veya kısaca "tam dalgalı gerilme" denir.
σA = 0 , σ Ü > 0
tam dalgalı çekme gerilmesidir.
σÜ > σA > 0 genel, dalgalı çekme gerilmesi.
σÜ = 0 ; σA < 0 tam dalgalı basma gerilmesi.
σÜ < σA < 0 genel, dalgalı basma gerilmesi.
Ortalama gerilme ( σOR ) üst gerilme ile alt gerilmenin tam ortasında olan gerilmedir.
www.guven-kutay.ch
Bu bağlantıyı formülle gösterirsek:
σOR = ( σÜ + σA ) / 2
Gerilmeler aynı yönde olduklarından işaretleride aynıdır.
Sınır gerilmeler oranını hesaplayacak olursak:
κ = σA / σÜ
burada σA ve σÜ hep ayni işareti taşıyacaklarından aralarındaki orana göre sonuç olarak
+ 1 > κ ≥ 0 bağlantısı bulunur.
κ = 0 özel durumdur. Bu özel durumda σA sıfırdır. Bu gerilmeye " tam dalgalı gerilme "
denir.
2.3.2.3. Dinamik değişken gerilme, III. Durum

Bu durumda kuvvetin yönü ve kuvvetin büyüklüğü işletmenin çalışma zamanı boyunca
periyodik olarak değişir (Şek. 2.11).
Bu durumda kuvvetin iki özelliğide değişkendir ve bundan dolayı değişen, yani dinamik bir
durum vardır. Bu gerilme durumuna "dinamik değişken gerilme" veya kısaca "değişken
gerilme" denir. Gerilmelerden biri diğerine mutlak değer olarak az, fazla veya eşit olur.
Kuvvetler daima karşıt işaretlidirler. Burada genelde üst gerilme σÜ ile alt gerilme σA
birbirlerine eşit değildir.
σÜ üst sınır gerilmesi
σ,τ Gerilme
σÜ σA alt sınır gerilmesi
+ σG = σÜ
σOR ortalama gerilme
−F 0
σOR= 0 t zaman
σG genlik gerilmesi
− σG = σA
+F σA σOR = 0
σÜ = - σA = σG
κ = -σA / σÜ = - 1
Şek. 2.11, Dinamik değişken gerilme-zaman diyagramı
Gerilmelerin mutlak değer olarak birbirine eşit olması özel durumdur ve bu durum-daki
gerilmeye "dinamik tam değişken gerilme", kısaca "tam değişken gerilme" denir.
Ortalama gerilme σOR üst gerilme ile alt gerilmenin tam ortasında olan bir gerilmedir.
Burada σÜ > σOR > σA bağlantısı geçerlidir.
σOR = (σÜ + σA)/2
Burada özel durum σÜ = -σA uygulanırsa, σOR = 0 bulunur.
www.guven-kutay.ch
Eğer σOR > 0 ve σÜ > 0, σA < 0 ise bu değişken gerilme, burada değişen çekme gerilmesidir.
Fakat σOR < 0 ve σÜ > 0, σA < 0 ise bu değişken gerilme, burada değişen basma
gerilmesidir.
Eğer │σÜ│ > │σA│ ise ortalama gerilme σOR üst gerilme σÜ' nün işaretini alır. Bunun tersi
olarak eğer │σÜ│ < │σA│ ise ortalama gerilme σOR alt gerilme σA' nın işaretini alır.
Sınır gerilmeler oranınını hesaplayacak olursak.
κ = σA / σÜ
burada σA ve σÜ hep değişik işaret taşıdıklarından sonuç olarak - 1 ≤ κ < 0 bulunur.
Eğer σA = - σÜ ise özel durum olup κ = - 1 olur. Buradaki gerilmeye "tam değişken
gerilme" denir.
Bu durumlarla yapılan deneyler sonucu malzemenin mukavemet değerleri
bulunduğundan, malzemenin mukavemet değerleride tıpkı gerilmeler gibi
adlandırılırlar.
Örneğin: Tam dalgalı gerilme ≡ tam dalgalı mukavemet değeri
2.3.3. Wöhler diyagramı
Wöhler deneyi ile Wöhler diyagramı yapabilmek için, Şek. 2.6 de görüldüğü gibi bir
malzemeden yapılmış deney çubukları alınır. Çubuğun yüzeyinin pürüzlüğü Rt = 1 µm
duyarlığında taşlanmış ve cilalanmıştır.
Şek. 2.12 de görüldüğü gibi deneyler sonucu bir diyagram yapılır. Bu diyagramda Y-ekseni
gerilme titreşimini, X eksenide yüklenme sayısını gösterir.
σG .
GENLIK MUKAVEMETI
.
Deney çubuğu değişmez bir ortalama
± 250 X ORTALAMA MUKAVEMET gerilme σM ile yüklendikten sonra,
±125 için
XX
XX değişken yüklenme ile belirli bir genlik
gerilmesiyle yüklenir. Bu arada deney
X XX X
± 200 X XX X O
X X XX
çubuğunu kopartan yükleme sayısı N bir

X XX XX
X X XX X
X
X XXX X
X X XX X X
± 150
±125
X
X
X XX X X
X XX
X
X X
X X
XX X
X XX X
X X X
sayıcı ile saptanır. Deneyden deneye
X OX O X X X X XX X
XX X
X
genlik gerilme değeri küçültülür, böylece
X X X X X O X X X O X X XX XO X
X X X X X X XX X
X
X
X XX X
± 100
çubuğu kopartan yükleme sayısı büyür.
(
ZAMANA BAGLI DEVAMLI
± 50
MUKAVEMET MUKAVEMET
Bu işleme 107 yükleme sayısına kadar
devam edilir. Böylece elde edilen
malzemenin mukavemet değerine
4
10 10
5
10 10
6
10 "devamlı mukavemet değeri " denilir ve
7 8
YÜKLEME SAYISI N
σD veya τD ile gösterilir. Burada elde
x deney çubuğu kırılmış edilen değerlerden gerilmeler sınırı Y
o deney çubuğu kırılmamış eksenine, yüklemeler sayısı X eksenine
Şek. 2.12, Wöhler-diyagramı konulursa Wöhler diyagramı elde edilir.
www.guven-kutay.ch
Şek. 2.12 deki Wöhler diyagramından malzemenin devamlı mukavemetinin

σD =150±125 N/mm2 olduğunu görülür. Şöyle ki: Deneyi yapılan malzeme ortalama gerilme
σOR =150 N/mm2 ve genlik gerilmesi σG =125 N/mm2 altında malzeme, 107 sayıda
yüklemeyi kopmadan vede deforme olmadan taşıyabilecektir. Malzemenin
üst sınır mukavemeti σÜ = σOR+σG = 150+125 = 275 N/mm2 ve malzemenin
alt sınır mukavemeti σA = σOR- σG = 150 -125 = 25 N/mm2 dir.
Eğer yükleme sayısını logaritmik olarak X eksenine yerleştirirsek, Wöhler iğrisinin bir
doğruya yaklaşık karakter taşıdığını görürüz. Deneyler sonucu malzemenin belirli bir genlik
gerilmesi altında sonsuz sayıda yüklemeye kopmadan ve deforme olmadan dayandığı
görülmüştür. Burada Wöhler iğrisi X eksenine paralel bir doğru olur. Bu değer deneyde
çıkış değeri olarak alınan ortalama gerilme için malzemenin devamlı mukavemet değeridir.
Wöhler iğrisi diğer değimiyle Wöhler diyagramı, belirli bir yükleme durumunda
malzemenin maksimum mukavemet değerini, hangi yükleme sayısı altında kopmadan ve
deforme olmadan taşıyabileceğini gösterir.
Bu yükleme sayısının sınır değerleri, yapılan deneyler sonucu belirli grup malzemeler için
belirlenmiştir. Şöyle ki:
Yumuşak çelikler için NS = 3.106 yükleme sayısı
Alışımlı çelikler için NS = 1.107 yükleme sayısı
Cu ve Bakırlı alışımlar için NS = 5.107 yükleme sayısı
Hafif malzemeler için NS = (3-10).107 yükleme sayısı
Eğer bir parça kullanıldığı yerde 1000 den az sayıda yüklenecekse, bu parça statik yani
sakin kuvvet etkisinde kabul edilir. Bu durumda boyutlandırma devamlı mukavemet
değerleri ile yapılmaz. Çünkü devamlı mukavet değeri ile gereğinden daha emniyetli
üretileceğinden, yazık olur.
2.3.4. SMITH'e göre devamlı mukavemet diyagramı

σb DEVAMLI MUKAVEMET
Wöhler diyagramının bütün yükleme ve zorlama
durumları için ayrı ayrı yapılması ve bu
500
400
diyagramları her malzeme için ayrıca yapıp
σ
Ü = σ OR + σG
300 saklamak, arşivlemek oldukça çok zaman, yer ve

+σ
G
200
σOR para ister. Bütün çeşitli Wöhler diyagramlarının
100
sonuçları bir diyagramda toplamak uzun zaman bir
−σ
G
sürü kişinin çalışma hedefi olmuştur. Bir kaç

σA = σ OR − σG
σOR
0
100 200 300 400sistem devamlı mukavemet değerleri için
ORTALAMA MUKAVEMET
500
-100
bulunmuştur. Bunlardan Smith in (simit) yaptığı
çesitli
diyagram en çok kullanılanıdır. Smith devamlı
, Wöhler diyagram degerleri
(
-200
mukavemet diyagramı için bir koordinat sistemi ve

Şek. 2.13, Wöhler-diyagramlarının Smith'e bu sistemde sıfır noktasından geçen 45° lik bir
göre toparlanması doğru almıştır.
www.guven-kutay.ch
Sistemin X ekseni ve 45° lik doğru ortalama mukavemet değeri için kullanılır. Wöhler
diyagramının yapıldığı ortalama mukavemet değeri 45° lik doğruya işaretlenir. Örneğin:
dada görüldüğü gibi σOR = 50 N/mm2 ile yapılmış Wöhler diyagramı alınır. Bu
diyagramdaki devamlı mukavemet değerini veren genlik mukavemet değerleri Y eksenine
paralel bir eksene ölçekli olarak taşınır. Daha sonra σOR=100 N/mm2 ile yapılmış Wöhler
diyagramı alınır. Bu diyagramdaki devamlı mukavemet değerini veren genlik mukavemet
değerleride Y eksenine paralel bir doğruya ölçekli olarak taşınır. Bu şekilde çeşitli Wöhler
diyagramları ele alınarak, değerler tanımlandığı gibi ortalama mukavemet ve genlik
mukavemet değerleri ile diyagrama taşınırlar.
Genlik mukavemetlerinin değerleri birbirileri ile birleştirilerek σÜ ve σA mukavemet sınır
çizgileri oluşturulur. Böylece çeşitli Wöhler diyagramı değerleri bir diyagrama taşımış ve
toplanmışlardır. Şek. 2.13 da sembolik olarak Smith diyagramının nasıl kurulduğu
gösterilmiştir. Şek. 2.14 de Smith diyagramı son durumu ile oluşturulmuştur. Wöhler
diyagramları ile taşınan değerler devamlı mukavemette tamamen kullanılmazlar. Maksimum
olarak akma mukavemet değeri taşınır ve bu mekik kesiti şeklinde olan devamlı mukavemet
alanını keser. Bu kesit noktası ile Y eksenindeki, yani tam dalgalı mukavemet değeri, bir
doğru ile birleştirilir. Böylece pratikte geçerli olan üst mukavemet sınır çizgisi doğar. Bu
kesit noktasının Y eksenine paralel doğru üzerindeki σOR çizgisine göre simetriği alt
mukavemet sınır çizgisinin katlanma noktasını verir. Sonra mukavemet sınır çizgiside
tamamlanır.
(
DEGISKEN
, DALGALI
MUKAVEMET MUKAVEMET
III II I
Y ekseni sınır mukavemet oranı κ
500
κ = -1 κ=0 κ = +1 nın -1 olduğu ve 45°-lik doğru ile
Rm=470 N/mm2
akma mukavemetinin kesiştiği
400
noktada sınır mukavemet oranı κ
σÜ - çizgisi nın +1 olduğu yerlerdir. Bu ara
300
Re=295 N/mm2 ikiye bölündüğünde orta nokta da
+σ DG
sınır mukavemet oranı κ nın 0
σOR
200 olduğu yeri gösterir. Ölçekli
olarak yapılan çizim de κ nın
100 bulunan değerleri koordinat
σOR ekseninin sıfır noktası ile birleş-
0
100 200 300 400 500
tirilirlerse benzerlik çizgileri or-
taya çıkar.
-100
Sınır gerilmeler oranı κ = σA / σÜ

−σ DG σA - çizgisi
-200 Değişken bölge -1 ≤ κ < 0
Dalgalı bölge 0 ≤ κ < +1
Şek. 2.14, Smith'e göre devamlı mukavemet diyagramı
Tam değişken mukavemet σDG ( veya τDG ) ==> κ = -1

Tam dalgalı mukavemet σDL ( veya τDL ) ==> κ = 0
Sakin veya statik mukavemet σAK ( veya τAK ) ==> κ = +1 Akma sınırı
Devamlı mukavemet σD = σOR ± σG veya τD = τOR ± τG
www.guven-kutay.ch
Örnek: Dalgalı mukavemet bölgesinden.
Genlik gerilmesi σG = ±130 N/mm2 ve ortalama gerilme σOR = +175 N/mm2 ise:
Devamlı mukavemet σD = +175 ± 130 N/mm2
Üst mukavemet sınırı σÜ = 305 N/mm2
Alt mukavemet sınırı σA = 45 N/mm2
2.3.5. Devamlı mukavemet diyagramının yaklaşık olarak yapılması
Çeşitli literatürde bir sürü malzeme için devamlı mukavemet diyagramı bulmak olanaklıdır.
Bu kitabın ekindeki tabelalarda çeşitli malzeme için devamlı mukavemet diyagramları
verilmiştir. Bütün bunlara rağmen her istenilen malzemenin devamlı mukavemet
diyagramını bulmak olanaksızdır. Bunun için bu diyagramları yaklaşık olarak yapmak hiç
yoktan daha iyidir. Genelde bundan 100 sene kadar önce Prof. Bach'ın koyduğu orantı
hemen hemen geçerliliğini korumaktadır. Şöyle ki, eğer bir malzemenin statik mukavemet
değeri yüzde yüz olarak kabul edilirse:
Statik mukavemet değeri % 100 σKO
Tam dalgalı mukavemet değeri % 66,6 σDL = 0,666 σKO
Tam değişken mukavemet değeri % 33,3 σDG = 0,333 σKO
büyüklüğünde alınır.
Burada statik mukavemet değeri olarak σKO ve σAK veya σAK0,2 büyüklükleri, tam değişken
mukavemet değeri içinde σDG büyüklüğü akla gelir. Eğer bu değerler biliniyorsa diyagramın
doğruluk derecesi daha yüksektir. Fakat normal olarak bir malzeme hakkında ya malzemeyi
satandan veya standartlardan ( DIN, TSE v.b.) statik mukavemet değerleri tam olarak alınır.
Burada şunu tekrar açık olarak belirtelim:
Eğer yapılan yanlış hesap sonucu, tehlikeli ve sorumluluğu büyük hasara neden
olacaksa, hesap mukayese değeri olan malzemenin mukavemet değeri kesinlikle özel
deneyler sonucu kesin ve bilinçli belirlenmelidir. Burada gösterilen yol ile elde edilen
değerler üzerinde büyük tartışmalar yapılabilir. Bundan dolayı, burada anlatılan
yaklaşık devamlı mukavemet değeri, teknik garanti olarak kabul edilmemelidir.
En çok kullanılan malzemeler için, kaba olarak bugünkü bilgilere göre, malzemenin statik
değerleri ile dinamik değerleri arasındaki bağıntı
Tabela 2.1 den alınır.
Tabela 2.1, Malzeme faktörleri
K1 K2
Malzeme σDG/Rm (τDG/Rm) σAK/Rp0,2 (τAK/Rp0,2)
Çek/Bas Eğilme Torsiyon Çek/Bas Eğilme Torsiyon
İmalat çeliği 0,44 0.50 1,40 0,58
İslah çeliği 0,40 0,48 0,30 1,0 1,25 0,65
Semantasyon çeliği 0,45 0,50 1,25 0,58
Çelik döküm ÇD 0,35 0,40 0,23 1,0 1,30 0,58
Demir döküm GGG 0,30 0,50 0,28 1,0 1,30 0,80
Hafif metal 0,30 0,40 0,25 • • •
www.guven-kutay.ch
2.3.5.1. DM-Diyagramının yaklaşık kaba konstruksiyonu

Devamlı mukavemet diyagramının yaklaşık konstruksiyonunu yapabilmek için aşağıda
verilen çizim yolunu takip etmek yeterlidir.
Şöyle ki:
1. Devamlı mukavemet değeri σD ve ortalama mukavemet değeri σM için aynı ölçekte
olmak üzere bir koordinat sistemi çizilir. Y-ekseni devamlı mukavemet σD ve X-
ekseni ortalama mukavemet σM için kabul edilir. Sıfır noktasından 45° lik bir doğru
çizilir ve bu doğru ortalama mukavemet doğrusu veya çizgisi olarak adlandırılır.
2. +σDG değeri A noktası olarak Y-
eksenine taşınır. Bunun
σDG(τ DG )
D C simetriğine -σ DG değeri B noktası
σ (τ ) σAK(τAK ) olarak taşınır.
Ü Ü
40° 3. A noktasından X-ekseni ile 40°

+ σDG(τ DG ) lik açı yapan üst mukave-met
A
E sınır çizgisi çizilir. Bu 40° lik açı
σ OR ±5° lik bir tolerans sapması
σOR(τ OR ) yapabilir. Bu açı yumuşak
45°
0
çeliklerde (sünek malzemede)
35° ye doğru, sert çelikler-de
F
(gevrek malze-mede) 45° ye
σA(τA ) doğru düzeltilir.
− σDG(τ DG ) B 4. X-eksenine paralel olarak σAK

veya σAK0,2 (σEGAK veya τTAK)
değerindeki doğru çizilir. Bu
doğrunun 40° lik doğru ile
kesişme noktası D ve ortalama
Şek. 2.15, Devamlı mukavemet diyagramı konstruksiyonu mukavemet doğrusu ile kesişme
noktası C noktası olarak
adlandırılır.
5. D noktasından Y-eksenine çizilen paralelin 45° lik ortalama mukavemet doğrusu ile
kesişme noktası E noktası olarak adlandırılır.
6. Pergelimizi E noktasına koyup ED yarı çapı kadar açıp bir yay çizersek D noktasından
geçen ve Y-eksenine paralel olan doğru üzerinde F noktasını buluruz. Bu nokta D
noktasının simetriğidir.
7. Bu bulunan F noktası bir taraftan B noktası, diğer taraftan C noktası ile birleştirilerek
devamlı mukavemet alt sınır değeri çizgisi bulunur.
Aynı şekilde eğilme ve torsiyon içinde devamlı mukavemet diyagramları konstruksiyonu
yapılır.
www.guven-kutay.ch
2.3.6. Yeni bilinen bağıntılar ile Devamlı mukavemet değerlerinin bulunması

F. 2.5 σ DG ( τ DG ) ≈ K1 ⋅ R m
F. 2.6 (
σ AK ( τ AK ) ≈ K 2 ⋅ R e R p0,2 )
σ DG ( τ DG )
σO ( τO ) = σ D ( τ D ) =
F. 2.7
1−
(1 + κ ) ⋅ (1 − K1 ) ≤ σ AK ( τ AK )
2 − K1
Örnek: Eğer imalat çeliği St 37-2, M-Nr.:1.0037, için Rm = 360 N/mm2 biliniyorsa,
Devamlı çekme mukavemet değerleri şu şekilde hesaplanır:
imalat çeliği için Tabela 2.1 den K1 = 0,44 ve K2 = 1,00 bulunur.
Malzemenin değişken mukavemeti σDG = K1 . Rm = 0,44.360 = 158,4 σDG = 160 N/mm2
Malzemenin akma mukavemeti σAK = K2 . Re = 1,0 . 235 = 23 σAK = 235 N/mm2
2.3.6.1. DM-Diyagramının konstruksiyonu

σDG(τDG ) 1. Koordinat sistemi σD ve σOR için aynı ölçekle
σκ=+1(τ κ=+1) B çizilir.
2. +σDG Y-ekseninde A noktası olarak ve -σDG
D
X-eksenine göre simetriği G noktası olarak
C
σAK(τAK )
işaretlenir.
A α J XA = 0 YA = +σDG ; XG = 0 YG = -σDG
+σDG(τDG ) H
E 3. B noktası Devamlı mukavemet formü-lü F.
R
O
σ
2.6 ile κ = +1 için hesaplanıp işa-retlenir.

σOR X B = YB = R m ⋅ (2 − K1 )
45°
0 F
4. C noktsı σAK- veya τAK ile belirlenir. Buradan
X eksenine Rp0,2- (σAK- veya τAK-) paralel çizilir
G ve σOR-doğrusunun kesit noktası C olarak
−σDG(τDG )
belirlenir.
Şek. 2.16, DM-diyagramı konstruksiyonu X C = YC = σ AK = K 2 ⋅ R e
5. (σAK =+1 ve σF) doğrularının kesiştiği D noktasından X eksenine çizilen dikin σOR-
doğrusunu kestiği nokta E noktasıdır.
(σ − σ DG ) ⋅ (2 − K1 )
X D = AK YD = σ AK = K 2 ⋅ R e
2 ⋅ (1 − K1 )
6. D noktasının E ye göre simetrisi F noktasını verir.
(σ − σ DG ) ⋅ (2 − K1 )
X F = AK YF = σ AK − 2 ⋅ (σ AK − X F )
2 ⋅ (1 − K1 )
7. F noktasından G ye ve C ye çizilen doğrular σA verir.
Aynı şekilde eğilme ve torsiyon içinde devamlı mukavemet diyagramları konstruksiyonu
yapılır.
www.guven-kutay.ch
2.3.7. Devamlı mukavemet değeri okuma örnekleri

2.3.7.1. Örnek 1
St 50-2 çeliğinde tam dalgalı yüklenmede istenilen şu değerleri bulunuz:
1.1. Tam dalgalı çekme mukavemet değeri,
1.2. Genlik mukavemet değeri,
1.3. Devamlı çekme mukavemet değeri.
Çözüm: St 50-2 için yapılmış olan devamlı çekme mukavemet diyagramı alınır. Böyle bir
diyagram yoksa bunun kontruksiyonu yapılmalıdır.
III II I Burada aranılan tam dalgalı mukavemet değeri

κ = -1 -0,5 κ=0 +0,5 κ = +1 olduğuna göre σA = 0 ve σÜ > 0 dır.
300
σAK = 295
Sınır değerler oranını bulacak olursak:
N/mm2
κ = σA / σÜ = 0 / σÜ = 0 κ= 0
215 ═════
200
Çalışmalarımıza başlamadan önce bir anlaşma
147,5 yapalım. Burada muhakkakki altın ile değil demir
ile çalıştığımızı bildiğimize göre kuyumculuk
100
yapmıyoruz demektir.
Bunun içinde:
σA= 0
0 147,5
100 200 300 mukavemet değerlerinin son sayısını yani
N/mm2
birler hanesini ya sıfıra yada 5 e yuvarlayalım.
-100 1.1. Tam dalgalı çekme mukavemet değeri
Diyagramda κ = 0 benzerlik doğrusu bulunur. Bu
doğrunun mukavemet üst sınır çizgisi ile kesişme
-200
-215 notasının Y eksenindeki değeri, aranılan tam
Şek. 2.17, St 50 için devamlı çekme mukavemet dalgalı çekme mukavemeti değeridir.
diyagramı
σÇDL = σAK = 295 N/mm2
1.2. Genlik mukavemet değeri
Burada genlik mukavemet değeri ile ortalama mukavemet değeri aynıdır.
Çünkü: σA = 0 dır. Ortalama mukavemet değerini okuyacak olursak:
σOR = 147,5 N/mm2 okunur. Buda σG = 145 N/mm2 dir.
1.3. Devamlı çekme mukavemet değeri
Devamlı çekme mukavemeti: σD = σOR ± σG = 145 ± 145 N/mm2 σÇD = 290 N/mm2
Üst mukavemet sınırı: σÜ = σOR + σG = 145 + 145 = 290 σÜ = 290 N/mm2
Alt mukavemet sınırı: σA = σOR - σG = 145 - 145 = 0 σA = 0 N/mm2
Veya analitik olarak F. 2.5 - F. 2.7 ile ve Tabela 2.1 deki değerlerle hesaplanır.
www.guven-kutay.ch
2.3.7.2. Örnek 2
St 50-2 çeliğinde aşağıda verilen isteklere göre değişken mukavemet değerleri ne kadardır?
2.1. σÜ = -σA ise,
2.2. σÜ = -2σA ise,
2.3. -σA = + 0,3 σÜ ise.
Çözüm: St 50-2 için yapılmış olan devamlı eğilme mukavemet diyagramı alınır. Böyle bir
diyagram yoksa bunun yaklaşık olarak kontruksiyonu yapılmalıdır.
2.1. mukavemet değeri σÜ = -σA
III II I
κ = -1 -0,5 κ=0 +0,5 κ = +1 Sınır değerler oranını:
500
κ = σA / σÜ
N/mm 2
σAK = 413 σÜ = -σA bağıntısını yerleştirirsek:

400
κ = σA / -σA = -1
320 300
295 Benzerlik çizgisi κ = -1 Y-eksenini gösterir. Y
245 eksenindeki değeri okuyacak olursak
200
σEGD = ± 245 N/mm2
100 ══════════════
σÜ = 245 N/mm2 σA = - 245 N/mm2

74 112
0 σOR = 0 σG = ± 245 N/mm2
100 200 300 400 500
-96 N/mm 2 2.2. mukavemet değeri σÜ = -2σA
-100
-145
-200
Sınır değerler oranını:
245
κ = σA / σÜ
-300
σÜ = -2σA bağıntısını yerleştirirsek:
κ = σA / -2σA = -1/2 = -0,5
Şek. 2.18, St 50 için devamılı eğilme Benzerlik çizgisi κ = -0,5 bulunur ve bunun
mukavemet diyagramı
mukavemet üst sınır çizgisi ile kesiştiği noktanın devamlı mukavemet değeri okunur.
σÜ = 295 N/mm2 σA = - 145 N/mm2 σOR = 75 N/mm2 σG = ± 220 N/mm2
σEGD = 295 N/mm2
2.3. mukavemet değeri -σA = + 0,3 σÜ

Sınır değerler oranını: κ = σA / σÜ, -σA = +0,3σÜ bağıntısını yerleştirirsek:
κ = - 0,3 σÜ / σÜ = - 0,3.
Benzerlik çizgisi κ = - 0,3 benzerlik çizgisi konstruksiyonu yapılır ve mukavemet üst sınır
çizgisi ile kesiştiği noktanın devamlı mukavemet değeri okunur.
σÜ = 320 N/mm2 σA = - 96 N/mm2 σOR = 110 N/mm2 σG = ± 210 N/mm2
σEGD = 320 N/mm2
www.guven-kutay.ch
2.3.7.3. Örnek 3
St 50-2 çeliğinde eğer zorlanma ortalama torsiyon mukavemeti τOR = 100 N/mm2 nin etrafında
oynuyorsa:
3.1. Torsiyon genlik mukavemeti,
3.2. Devamlı torsiyon mukavemeti,
3.3. Üst ve alt sınır mukavemet değerleri ne kadardır ?
Çözüm: St 50 için yapılmış olan devamlı torsiyon mukavemet diyagramı alınır. Böyle bir
diyagram yoksa bunun yaklaşık olarak kontruksiyonu yapılmalıdır.
3.1. Torsiyon genlik mukavemeti
III II I
κ = -1 -0,5 κ=0 +0,5 κ = +1
200 45° lik ortalama mukavemet doğrusunda
τ AK= 170 verilen τM = 100 N/mm2 değeri işaretlenir.
Bu noktadan Y-eksenine bir paralel çizilir.
N/mm 2
147 Bu paralelin mukavemet üst sınır ve alt sınır

τ G= 70
çizgilerini kestiği noktaların değerleri
100
100
okunup, bu değerler 100 den
τ G= 70 çıkarılır.Böylece:
τG = ±70 N/mm2
0 3.2. Devamlı torsiyon mukavemeti

100 200
N/mm 2
Bir önce okunan değerlerin büyüğü devamlı
mukavemet değeridir. Veya:
τD = τOR ± τG olarak hesaplanır.
-100 τOR = 100 N/mm2 , τG = ±70 N/mm2
τTD = 100 ± 70
-147 N/mm2
Devamlı torsiyon mukavemet değeri
τTD = 170
Şek. 2.19, St 50 için devamlı torsiyon
N/mm2
mukavemet diyagramı
3.3. Üst ve alt sınır mukavemet değerleri

Devamlı torsiyon mukavemet değeri τTD = 100 ± 70 N/mm2 olduğuna göre
Torsiyon üst sınır mukavemeti τÜ = 170 N/mm2
Torsiyon alt sınır mukavemeti τA = 30 N/mm2
www.guven-kutay.ch
2.4. Şekillenme mukavemeti

2.4.1. Genel
Malzemenin devamlı mukavemet değeri, yüzeyi cilalanmış ve 10 mm çapında deney
çubuklarıyla bulunmuş değerlerdir. Pratikte kullanılan parçalar hiç bir zaman bu deney
çubukları gibi değildir. Örneğin: kullanılan parçaların yüzeyleri hep cilalanmış değildir.
Çeşitli yüzey pürüzlüğü kalitesi vardır. Üretilen parçalar hep 10 mm çapında değillerdir.
Parçaların büyüklüğü sabit kesit göstermeyip kimi yerde daralır, kimi yerde genişlerler.
Demek ki deney çubukları ile elde edilen devamlı mukavemet değerleri konstruksiyonu
yapılan bir parçanın hesaplarında mukayese değeri olarak kullanılamaz. Bu değerin bazı
faktörlerle pratikte kullanılacak büyüklüğe getirilmesi gereklidir. Böylece malzemenin
şekillenmiş durumundaki mukavemet değeri doğar. Bu mukavemet değerine malzemenin
"şekillenme mukavemeti" diyelim. Bunu mukavemet değerleri için genelde σSK veya τSK
sembolleri ile gösterelim. Böylece:
σSK, τSK N/mm2 Malzemenin şekline göre mukavemeti

σD, τD N/mm2 Malzemenin devamlı mukavemeti,zorlama biçimi
ve yükleme durumuna göre
b1 1 yüzey pürüzlüğü etkisi, yüzey pürüzlüğü katsayısı
b2 1 büyüklük etkisi, büyüklük katsayısı
ßÇt 1 çentik etkisi, çentik katsayısı
tanımları ortaya çıkar. Bu tanımları bir formülle gösterlim:
σ D ⋅ b1 ⋅ b 2 τ D ⋅ b1 ⋅ b 2
F. 2.8 σSK = τSK =
β Çt β Çt
Buradaki değerleri yani katsayıları sırası ile inceleyecek olursak:
2.4.2. Yüzey pürüzlüğü etkisi, yüzey pürüzlüğü katsayısı b1
Malzemenin devamlı mukavemet değeri polisajlı, cilalanmış yüzeyli deney çubuklarıyla

belirlenmiştir. Yani, tamamen ideal cam gibi düzgün, pürüzsüz yüzeyle yapılan deneyler
sonucu elde edilmiştir. Yüzey pürüzlülüğü talaşlı imalat, hadde sakatlamaları, tufallar,
dökümdeki hava ve malzeme birikintileri sonucu, korozyon ve bunlara benzer etkenler ile
meydana gelir. Bunlar malzemenin mukavemet değerini düşürürler.
Gevrek malzemelerde yüzey pürüzlüğü katsayısı yalnız yüzey pürüzlüğü kalitesi ile değil
aynı zamanda malzemenin kopma mukavemet değeriylede orantılıdır.
Yüzey pürüzlüğünün çentik etkisi ile beraber değil, ayrı değerlendirilip kullanılması
gerektir. Bunu hiç bir zaman birbirine karıştırmamak gereklidir.
www.guven-kutay.ch
1,0
Rz µm olarak 1,0 Bu etkenlerin bir arada, yüzey pürüzlüğü
1,6 katsayısı olarak kullanılması için bir
b 1σ
diyagram yapılmıştır. Bu diyagramdaki
3,2
0,9 çeşitli eğriler, malzeme yüzeyinin pürüzlülük
6,3
kalitesini, X-eksenide malzemenin kopma
0,8
mukavemet değerinin faktöre etkisini
D
12,5 gösterir. Şek. 2.20 de görüldüğü gibi, bir
ök
üm parçanın yüzey pürüzlüğü kalitesi Ra veya Rz
,d
0,7 öv
m
25 olarak ya verilir yada konstruktör parçanın
e
ve
ha 50
fonksiyonuna göre kaliteyi kendi seçer.
dd
el
0,6 i yü
ze
yle 100 Parçanın malzemesi ya verilmiştir veya
r
konstrüktör tarafından seçilecektir. Parçanın
0,5 200 şekillenme mukavemet değerini hesaplamak
için gerekli olan yüzey pürüzlüğü katsayısı b1
i bulmak, eğer gerekli diyagram varsa çok
kolaydır.
1000
1500
300
400
500
600
800
2000
Kopma mukavemeti Rm N/mm2 olarak 16 mm çap için

Parçanın yüzey pürüzlüğü kalitesi ve
Şek. 2.20, Yüzey pürüzlğü katsayısı b1 diyagramı
malzemesi bilindikten sonra ya analitik
olarak formülle hesaplanır veya Şek. 2.20
Normal gerilmeler için

 R 
F. 2.9 b1σ = 1 − 0,22 ⋅ lg R z ⋅  lg m − 1
 20 
Çapraz gerilmelet için:
F. 2.10 b1τ = 0,575 ⋅ b1σ + 0,425
Şöyle ki: Parçanın yüzey pürüzlüğü kalitesine uyan eğri seçilir. Örneğin, yüzey pürüzlüğü
ya Ra ya Rz veya DIN ISO 1302 ye göre pürüzlük derecesi N.. olarak verilmiştir. Parçanın
boyutu ne olursa olsun malzemenin d ≤ 16 mm için geçerli olan kopma mukavemeti X-
ekseninde işaretlenir. Y-eksenine çekilen paralelin eğriyi kestiği noktaya ait olan b1 değeri
Y-ekseninden okunur. Parça üretilirken çeşitli yollar ve makinalarla işlenir. İşlemenin
kalitesi yüzey pürüzlüğüdür. Cilalanmış bir parça ile kaba torna edilmiş parçanın yüzey
pürüzlüğünde oldukça büyük fark vardır. Genelde yüzey pürüzlüğü ( Toleranslar kitabına
bakınız ) ISO Tolerans sistemine göre üretilecek parçanın işlenme resminde verilmiştir.
Konstruksiyonda, konstrüktör bunu seçmek sorumluluğundadıı. Genel olarak yüzey
pürüzlüğünü şu şekilde ( inceden kabaya doğru ) sıralayabiliriz:
www.guven-kutay.ch
Tabela 2.2, Yüzey pürüzlüğü kalitesi ve pürüzlük derecesi bağıntısı
İşleme Pürüzlük Ra Rz
Yüzeyin tanımı ve üretim biçimi
işareti derecesi µm µm
N1 0,016-0,025 0,63- 0,8
Çok hassas yüzeyler
∇∇∇∇ N2 0,025-0,050 0,80- 1,6
- Hassas taşlama, polisaj, cilalama, v.b.
N3 0,050-0,100 1,60- 2,5
N4 0,1 - 0,2 2,50- 4,0
Hassas yüzeyler
∇∇∇ N5 0,2 - 0,4 4,00- 6,3
- Tesviye, torna, freze, taşlama, v.b.
N6 0,4 - 0,8 6,30-12,5
N7 0,8 - 1,6 12,5- 25
İnce işlenmiş yüzeyler
∇∇ N8 1,6 - 3,2 25 - 40
- Tesviye, torna, freze, v.b.
N9 3,2 - 6,3 40 - 63
N10 6,3 - 12,5 63 - 100
Kaba işlenmiş yüzeyler
∇ N11 12,5 – 25,0 100 - 160
- Torna, matkap, freze, v.b.
N12 25,0 – 50,0 160 - 400
Burada değerler soldan sağa doğrudur. Fakat sağdan sola doğru eşit alınamazlar.
Örneğin: N7 ≡ Ra = 0,8-1,6 µm ≡ Rz = 12,5-25 µm dir.
Fakat Rz = 12,5-25 µm değeri Ra = 0,8-1,6 µm değerine eşit değildir.
Konstrüktörün yüzey fonksiyonlarına göre pürüzlük derecesini seçebilmesi için çeşitli
sistem ve düşünce yolları vardır. Burada Alman literatürünün geçerli olduğu teknik alanda
en fazla kullanılan diyagramı öneririz.
Rochusch'un (Rohuş) nominal ölçü, yüzey fonksiyonu ve ISO kalitesine göre yüzey
pürüzlüğü kalitesi önerisi.
6 8 10 12 14 16 18
nu
çok önemli 5 7 9 11 13 15 17 ISO kalitesi

iyo
ks
fon
önemli
y
ze
yü
re
gö
normal
e
64
47
N
fonksiyonsuz
DI
>3
>3- 6
nominal ölçü
> 6 - 10
> 18 - 50
> 50 - 120
> 120 - 250
> 250 - 500 yüzey pürüzlügü kalitesi
(
0,10
0,16
0,40
0,63
0,25
400
250
630
100
160
4,0
2,5
6,3
1,0
1,6
40
25
63
10
16
Rz µm olarak
DIN ISO 1302 ye göre

N10
N11
N12
N2
N3
N4
N5
N6
N7
N8
N9
N1
pürüzlük derecesi
Şek. 2.21, Rochusch'a göre yüzey pürüzlüğü kalitesi seçme diyagramı
www.guven-kutay.ch
Rochusch diyagramından yüzey pürüzlüğü kalitesi okuma örneği:
Sıkı geçmede kullanılacak çapı 70 s7 ölçüsündeki, yüzey fonksiyonu DIN 4764 e göre
normal olan bir milin, yüzey pürüzlük kalitesi ne olmalıdır ?
Hesaplanan ortalama yüzey pürüzlüğü derinliği Rz'yi bulmak için nominal ölçü bölümde 50-
120 mm çizgisi bulunur. Nominal ölçü çizgisinin yüzey fonksiyon derecesi doğrusunun
kesiştiği noktada yüzey fonksiyon derecesi doğrusu takip edilir. Bunun ISO-kalite çizgisini
kestiği noktadan yüzey fonksiyon derecesi doğrusuna bir dik çizilerek bu çizginin ya
hesaplanan ortalama yüzey pürüzlüğü derinliği Rz deki değeri 10 µm, veya işleme
işaretindeki karşıtı parçanın yüzey pürüzlüğü kalitesi N6 olarak seçilir.
Dikkat: Burada N değerinden Rz değerini bulmak yalnış bir düşüncedir.
2.4.3. Büyüklük etkisi, büyüklük katsayısı b2
Malzemenin devamlı mukavemet değeri,

EG kullanılan parçanın ölçüsü büyüdükçe küçülür.
Malzemenin devamlı mukavemet değeri 10
a
mm çapındaki deney çubukları ile

bulunduğundan, büyüyen ölçünün devamlı
MEG
σEG MEG mukavemet değerine etkisi şekillenme
mukavemet değerinde belirlenmelidir. Buda
a
"büyüklük katsayısı" olarak gösterilir.

Büyüklük katsayısının sembolü b2 dir. Bu
katsayı eğilme ve torsiyon zorlamalarında
kullanılır. Çekme ve basma zorlamalarında
MEG MEG kuvvetin bütün zorlanan kesitte eşit dağıldığı
kabul edilir. Bunun içinde büyüklük katsayısı
çekme veya basma zorlanmalarında b2 = 1
Şek. 2.22, Milde eğilme gerilmesi dağılımı olarak alınır. Eğilme gerilmesinde gerilme
dağılımının şematik gösterilmesi Şek. 2.22 de görülmektedir.
çeki/basi kg =1
1,0
Büyüklük katsayısı b2
kg
0,9
F. 2.11 b2 = k g ⋅ k t ⋅ k α
egilme/burulma
0,8 b2 1 Büyüklük katsayısı
kg 1 geometri katsayısı
30
7,5
200
20
40
50
300
10
100
kt 1 technoloji katsayısı
d mm olarak
kα 1 form katsayısı
Şek. 2.23, Geometri katsayısı
www.guven-kutay.ch
imalat çelikleri kt =1 αk = βk
1,0 1,0 1,0
kt 1,5
kα 2,0
2,5
0,9 0,9 3,0
4,0
5,0
islah ve semen-
0,8 tasyon çelikleri 0,8
7,5
30
200
20
40
50
300
10
100
7,5
30
200
20
40
50
300
10
100
d mm olarak d mm olarak
Şek. 2.24, Technoloji katsayısı Şek. 2.25, Form katsayısı
Büyüklük katsayısı b2 Şek. 2.23 , Şek. 2.24 ve Şek. 2.25 deki diyagramlardan
belirlenebileceği gibi analitik olarakta şu formüllerle hesaplanabilir:
lg(d / 7,5)
F. 2.12 k g ≈ 1 − 0,2 ⋅ geometri katsayısı
lg 20
lg(d / 7,5)
F. 2.13 k t ≈ 1 − 0,25 ⋅ teknoloji katsayısı
lg 20
lg(d / 7,5)
F. 2.14 k α ≈ 1 − 0,2 ⋅ lg αk ⋅ form katsayısı
lg 20
büyüklük katsayısının bulunması için bir diyagram verilmiştir. Bu diyagramda işi basite
indirgemek için malzemenin büyüklüğü çap olarak verilmiğtir. Eğer parça yuvarlak değilse,
ölçülerin çapa eşdeğer büyüklüğü şu şekilde bulunur:
Şekil kare ise kenar a ≈ d alınır.
Şekil dikdörtgen ise eğilme düzlemindeki yükseklik yani kenar h ≈ d alınır.
Çekme ve basma zorlamalarında kesitte gerilme değişmesi olmayacağından bu tür
zorlanmalarda geometri katsayısı kg = 1 olarak alınır.
Okuma örneği: Eğilmeye zorlanan 60 mm çapındaki islah çeliğinden bir milde eğer αÇt =
1,5 ise, büyüklük katsayısı b2 nekadar dır?
b2 = kg . kt . kα
• 60 mm çapındaki bir milde eğilme zorlanması altında geometri katsayısı kg ≈ 0,87
• 60 mm çapındaki bir milde eğilme zorlanması altında teknoloji katsayısı kt ≈ 0,84
• 60 mm çapındaki bir milde eğilme zorlanması altında form katsayısı kα ≈ 0,975
b2 ≈ 0,87 . 0,84 . 0,975 ≈ 0,71...
www.guven-kutay.ch
2.4.4. Çentik etkisi
Bir makina parçasında, kuvvetin akış etkisinde olan parça boyunda kesit alanı değişikliği
olursa, buralarda gerilme yükselmesi görülür. Bu gerilme yükselmesinin sebebi de çentikler
olarak adlandırılır. Çentik etkisini hesap yoluyla bulmak çok zordur. Bütün bunlara rağmen
çentik etkisinin hesaplarda belirtilmesi gereklidir. Çentik etkisini belirten faktöre "çentik
katsayısı" denir ve β ile sembolise edilir. Çentik etkisi şu şekilde tanımlanır:
Parçanın bir kesitindeki, kesit alanının birdenbire değişmesi sonucu

gerilmenin artmasına çentik etkisi denir.
Çentik etkilerinin tipik çentik örneklerini şu şekilde sıralayabiliriz:

- Dış çentikler:Her türlü kavisle bağlanmış ökçeler, faturalar, segman yuvaları, kuvvet akış
yoluna dik delikler, her büyüklükteki yivler, oluklar, v.b.
- İç çentikler: Malzemenin içindeki boşluklar, curuf bağlantıları, malzeme molüküllerinin
düzenli dağılmaması, haddeden doğan katmer ve çatlaklar,tufallı malzeme,
v.b.
2.4.4.1. Çentik etkisinin sebebi

Bir makina parçasındaki kuvvet ve gerilimleri şematik olarak gösterelim (Şek. 2.26).
Kuvvet akımı, kesiti sabit olan parçada yönü değişmeden, parça kesitine aynı büyüklükte
dağıldığı görülür.
nominal gerilme
gerilme dag1l1m1 σçt = βçt .σ n
(
A - Alan1 A1 - Alan1 σn=F/A1 (β çt -1).σn

F
kuvvet çizgileri (α çt -1).σ n

σ=F/A
kuvvet veya gerilme yogunlugu σmax = α çt .σn
(
Şek. 2.26, Parçada kuvvet ve gerilmelerin dağılımı
www.guven-kutay.ch
Eğer parçada kesit alanı değişikliği olursa, ki

buna çentik denilir, burada kuvveti taşıyan
F F kesitte kuvvet akım yönü değişikliği görülür.
Parçanın kenarlarında kesitin diğer yerlerine
dFn
göre kuvvet yoğunluğu olur. Bunun sonucuda
dFç birim alana düşen kuvvet artar. Gerilme birim
dF alana düşen kuvvet olduğuna göre burada
gerilme yükselmesi olur. Böylece çentiğin
Şek. 2.27, Çentik bölgesindeki kuvvet olduğu yerdeki gerilme maksimum gerilmedir.
Çentik bölgesindeki gerilme kuvvet akışına teğet olan doğrultudadır (Şek. 2.27). Burada
kuvvet dF iki doğrultudaki komponentlerine ayrılınca şu durum ortaya çıkar: Bunlardan biri
boyuna komponenti, normal kuvvet dFn, öbürüde enine komponenti, çapraz kuvvet dFç dir.
Bununla çentik bölgesindeki gerilmelerin tek eksenli olmayıp, çok eksenli gerilmeler
olduğu görülür.
Pratikte bütün konstruksiyonu yapılan parçaların çentik etkisinden doğan gerilmeleri
hesaplamak için şekil sayısının bulunması olanaksızdır. Hesapların yapılmasında nominal
gerilme, yani kuvvetin en küçük alana bölünmesiyle elde edilen gerilme, çentik şekil sayısı
αÇt ile büyütülür. Çentik şekil sayısı αÇt katalog halinde hazırlanmıştır. Böylece asıl
maksimum gerilme, normal gerilme ile çentik şekil sayısının çarpımı olarak bulunur.
σmax = αÇt ⋅ σn
Böylece çentik sonucu oluşan gerilmenin, normal kesitteki gerilmeye oranıda "çentik şekil
sayısı" diye tarif edilir ve αÇt ile gösterilir. Bu sayı herzaman birden büyüktür.
σ (τ )
αÇt = max max > 1
F. 2.15
σ n (τ n )
αÇt 1 Çentik şekil sayısı

σmax,τmax N/mm2 maksimum gerilme
σn,τn N/mm2 normal gerilme, σn = F / A1
Gerilmeler elastik bölgede olduğu sürece çentik şekil sayısı αÇt yalnız parçanın şekli ile
bağıntılıdır. Çeşitli yüklenme durumlarında parçanın şekli aynı olmasına rağmen aynı parça
için çeşitli çentik şekil sayısı bulunur. Çentik şekil sayısı pratikte, hesap yapılıp yeniden
bulunması yerine, çentik şekil sayısı için hazırlanmış kataloglardan alınır ve hesaplarda
kullanılır.
Çentik bölgesindeki gerilmeler çoğu zaman oldukça yüksektirler. Bu yüksek gerilme sünek
malzemede bölgesel plastik deformasyonlar doğurur. Bundan dolayı hesap sonucu elde
edilen maksimum gerilmeler ile pratikteki gerilmeler aynı büyüklükte değildir. Maksimum
gerilmenin etkisindeki en dış malzeme lifi plastik deformasyon sonucu akar ve yanındaki
lifide yükü taşımaya zorlar. Böylece kesit yükü bütün liflere dağıtana kadar plastik
deformasyon göstererek değişir. Buna kesitteki dayanışma denir.
www.guven-kutay.ch
Böylece şu sonuç söylenebilir:
Sünek malzemede statik yani sakin yüklemede hesaplar çentik

şekil sayısı αÇt göz önüne alınmadan yapılabilir.
Sakin yüklemede bölgesel plastik deformasyon sonucu çentik etkisi kopma doğuracak
sonuçlar vermez. Fakat zaman zaman değişen dinamik yüklenmelerde küçük fakat kalıcı
aşınmalar oluşur Örneğin; dalgalı ve değişken yüklemelerde. Bu küçük fakat kalıcı
aşınmalar her yükleme periyodunda birikerek çoğalırlar. Böylece yorulma kopmasına sebep
olurlar.
Bu nedenden ötürü tekrar eden yüklenmelerde, yani dinamik yüklenmelerde "çentik
katsayısı" deyimi doğar ve βÇt ile gösterilir.
2.4.4.2. Çentik katsayısı βÇt

Çentik katsayısı βÇt genel olarak, malzemenin deney çubuğu ile bulunan devamlı
mukavemet değerinin çentikli durumuyla bulunan devamlı mukavemet değerine oranıdır ve
birden büyüktür.
σ
βÇt = D > 1
σ DÇt
Fakat çentik katsayısı daima çentik şekil sayısı αÇt den küçüktür.
1 ≤ βÇt ≤ αÇt
Çentik katsayısını etkileyen bir çok faktör vardır. Bunları sıralayacak olursak:
- Çentik şekil sayısı,
- Zorlama şekli,
- Malzemenin özellikleri,
En güvenilir şekilde çentik katsayısı deneyler sonucu bulunur. Hesap yoluyla çentik
katsayısını bulan bir teori olmayıp bir sürü hipotez vardır. Bütün hesap hipotezlerinde
çentik şekil sayısı aynen kabul edilmiş olup, çentik katsayısının hesabı biraz değişiktir.
Bunlardan bir kaçını sırayla görelim:
Thum'a göre çentik katsayısı hesabı

Thum ( tuğm ), dinamik yüklenmelerde çentik katsayısı βÇt ile çentik şekil sayısı αÇt
arasındaki matematiksel orantıyı malzeme özelliği "çentik duyarlılık sayısı" olarak
tanımlar. Şöyle ki:
βÇt - 1
ηÇt =
αÇt - 1
www.guven-kutay.ch
Burada βÇt çentik katsayısını, αÇt çentik şekil sayısını ve ηÇt çentik duyarlılık sayısını
gösterir. Eğer ηÇt = 0 ise βÇt = + 1 , eğer ηÇt = +1 ise βÇt = αÇt olur.
Böylece 1 ≤ βÇt ≤ αÇt bağıntısı buradada görülür.
Thum'a göre çentik katsayısı βÇt şu şekilde hesaplanır.
F. 2.16 (
βÇt = 1 + ηÇt αÇt - 1 )
βÇt 1 çentik katsayısı
ηÇt 1 çentik duyarlılık sayısı
αÇt 1 çentik çekil sayısı
Çentik duyarlılık için önerilen değerler aşağıdaki tabeladan alınabilinir veya hesaplanır.
Çentik duyarlılık sayısını bulmak için malzemenin ve çentik yarıçapının bilinmesi yeterlidir.
Örneğin:
çt St 50-2 ( DIN W.Nr.: 1.0050)

için çentik duyarlılık sayısını
1,0 bulmak için St 50 ye ait olan
0,8 16 mm den küçük boyutunun
R p0,2 /R = 0,8 kopma mukavemet değeri Rm
0,6 = 490 N/mm2 ve Re=295
R p0,2 /R = 0,7 N/mm2 bulunur. Çentik
0,4 yarıçapı R=3 mm olsun. R
R p0,2 /R = 0,6
0,2 sayısı değeri X ekseninde
R p0,2 /R = 0,55 işaretlenip Re/Rm = 0,6 iğrisi
ile kesiştiği noktada Y
0 1 2 3 4 5 6 7 eksenindeki değer çentik
r mm olarak duyarlılık sayısı ηÇt ≈ 0,92
Şek. 2.28, Çentik duyarlılık sayısı diyagramı okunur.
H. Neuber’e ( Noyber) göre çentik duyarlılık sayısı:

1
F. 2.17 ηÇt =
3
8  R 
1 + ⋅ 1 − e 
r  Rm 
ηÇt 1 çentik duyarlılık sayısı

r 1 çentik yarı çapı (mm değeri sayı olarak)
Re N/mm2 Akma mukavemeti
Rm N/mm2 kopma mukavemeti
www.guven-kutay.ch
Örnek:
Eğilme zorlaması altında çalışan St 50 dan ρ
yapılmış ökçeli milde (Şek. 2.29) çentik Mb ,M t
katsayısı βÇt Thum'a göre ne kadardır ?
F F
d=2.a
D
Ölçüler şöyledir: D = 60 mm,
d = 50 mm, Mb ,M t
t
ρ = 1 mm
Bu konstruksiyonda çentik şekil sayısı ekteki
tabeladan αÇt = 2,5 olarak okunur. Şek. 2.29, Ökçeli mil
Çentik duyarlılık sayısıda Şek. 2.28 deki diyagramdan ηÇt ≈ 0,64 okunur.
Böylece: βÇt = 1 + ηÇt ( αÇt - 1 )
βÇt = 1 + 0,64 ( 2,5 - 1 ) = 1,975
Çentik katsayısı Thum'a göre βÇt = 2 bulunur.
Siebel'e göre çentik katsayısı hesabı

Siebel ( Zibel ), dinamik yüklenmelerde çentik şekil
sayısı αÇt ile çentik katsayısı βÇt arasındaki matematiksel
orantıyı parçanın malzemesinin özelliklerine,
σmax
boyutlarına, vede zorlanma şekliyle, çentik bölgesindeki
gerilmenin eğimine (Şek. 2.30) bağıntılı "destek
ϕ
katsayısı" olarak tanımlar. Şöyle ki:
χ αÇt
Şek. 2.30, Çekme ile zorlanan çubukta η χ =
βÇt
gerilme eğimi
Burada belirtilen destek katsayısının pratikteki 2,4

Re 600
Rm 300
50
00
00
kullanılan değeri Şek. 2.31ve Şek. 2.32 de

=3
=1
>2
Rm
verilen diyagramlardan belirlenir. 2,2

G)
S)
Böylece çentik katsayısı βÇt şu şekilde

(G
(G
r
m
2,0 kle 400

m
kü
hesaplanır: li
kü
çe
dö
ηχ 0
>15
dö
itik Re
pik
n
lik
t e 200
os
çe
1,8
αÇt ler
F. 2.18 βÇt = kç
elik
250
ηχ 1,6 yum
u sa 300
350
400
αÇt 1 çentik şekil sayısı 1,4 Re>400
çeli kleri
islah
ßÇt 1 çentik katsayısı 1,2
900
yay çelikleri Re>900
ηχ 1 destek katsayısı 1,0
0 2 4 6 8 10
χ*
Şek. 2.31, Destek katsayısı ηχ diyagramı
www.guven-kutay.ch
çentik şekli zorlama χ *0 χ*

çekme 2
0 ρ
basma
b
2 2 2
eğilme +
b b ρ
ρ
çekme 2
0 ρ
basma
2 2 2
eğilme +
d
d b ρ
2 2 1
torsiyon +
d b ρ
çekme 2
0 ρ
basma
4 4 2
eğilme +
D
D+d D+d ρ
4 4 1
torsiyon +
D+d D+d ρ
2 2 1
ρ
torsiyon +
D
D D ρ
2 2 4
ρ eğilme +
2
D D ρ
D
d
2 2 3
torsiyon +
D D ρ
Şek. 2.32, Eğim sayısı χ diyagramı

Örnek: Eğilme zorlaması altında çalışan St 50-2 dan yapılmış ökçeli milde çentik katsayısı
βÇt Siebel'e göre ne kadardır ?
Ölçüler şöyledir: D = 60 mm, d = 50 mm, ρ = 1 mm
Bu konstruksiyonda çentik şekil sayısı αÇt = 2,5 dur.
4 2 4 2
Şek. 2.32 den eğim sayısı χ* χ* = + χ* = + χ* = 2,038..
D+d ρ 60 + 50 1
St 50 yumuşak çelik olup Re = 295 N/mm2 dir. Eğim sayısı χ* = 2,036 için
Şek. 2.31den destek sayısı ηχ = 1,38 okunur. Böylece:
βÇt = αÇt / ηχ = 2,5 / 1,38 ≈ 1,81159..
Çentik katsayısı Siebel'e göre βÇt = 1,85 bulunur.
www.guven-kutay.ch
Petersen'e göre çentik katsayısı hesabı
Petersen ( Petersen ), daha çok gerilme eğimini vurgulamıştır. Eğim sayısı χ ( hi ) şekili,
boyutları zorlamaları ve çentik yarıçapını gösteren faktördür. Bunun yanında eşdeğer yarıçap
ρ* ve malzemenin özellikleriyle molükül düzenide göz önüne alınmıştır.
Böylece çentik katsayısı Petersen'e göre şu şekilde gösterilir:
1 + ρ* ⋅ χ*0
F. 2.19 βÇt = ⋅ αÇt
1 + ρ* ⋅ χ*
ßÇt 1 çentik katsayısı

ρ* 1 çentik şekilinin eşdeğer yarıçapı
χ0* mm-1 çentikli cilalanmış deney çubuğundaki gerilme eğimi
χ* mm-1 çentik dibindeki gerilme eğimi
αÇt 1 çentik şekil sayısı
Çentik şeklinin eşdeğer yarıçapı ρ* yaklaşık olarak malzemenin sertliğinden hesaplanır.

2
*  H 
F. 2.20 ρ = 0 
 H 
ρ* 1 çentik şeklinin eşdeğer yarıçapı
H0 1 karşılaştırma sertliği H0 = 40 HV 10
H 1 malzemenin kendi sertliği Vickers veya Brinell olarak
Gerilme eğimi χ* ve χ0* Şek. 2.32 deki formüllerle hesaplanır.
Örnek: Eğilme zorlaması altında çalışan St 50-2 dan yapılmış ökçeli milde çentik
katsayısı βÇt Petersen'e göre ne kadardır ?
Ölçüler şöyledir: D = 60 mm, d = 50 mm, ρ = 1 mm
Sertlik H = 160 HB ≈ 170 HV
Bu konstruksiyonda çentik şekil sayısı αÇt = 2,5 dur ve Şek. 2.32 den:
4 4 4 2 4 2
χ*0 = = = 0,036... χ* = + = + = 2,036
D + d 60 + 50 D + d ρ 60 + 50 1
Çentik şekilinin eşdeğer yarıçapı ρ* = (40 /170)2 = 0,055...
1 + ρ* ⋅ χ*0 1 + 0,055 ⋅ 0,036

βÇt = ⋅ αÇt = ⋅ 2,5 = 1,95727...
1 + ρ* ⋅ χ* 1 + 0,055 ⋅ 2,036
Çentik katsayısı Petersen'e göre βÇt = 2 bulunur.
www.guven-kutay.ch
Thum, Siebel, Petersen, Neuber, BollenrathTroost ve Rühl 'e göre yapılan çentik katsayısı
hesapları ortalama değerlerde pratikte rahat ve korkusuzca kullanılabilinen değerleri
verirler.
Şahsen önerebileceğim bir hipotez yoktur. Normal literatürde hesaplar Thum'a göre
yapılmasına rağmen, konstrüktör yaptığı konstruksiyona göre elde ettiği bilgi ve koşullar
çerçevesinde kendisini güvenli hissedeceği bir hesap hipotezi seçmelidir.
Bu arada sıkı geçme ile birleştirilen mil ve göbeklerdede çentik etkisinin olduğunu
söylemekte fayda görürüm. Bu konstruksiyonların hesaplarında da mukavemet değerleri
duruma göre düzeltilmelidir. Böyle geçmelerde kullanılan şekil sayısı ekteki tabelalarda
verilmiştir.
2.4.5. Birleşik zorlanmalarda çentik katsayısı βÇt
Birleşik zorlanmalarda çentik katsayısı βÇt en iyi şekilde deneylerle saptanır. Fakat pratikte
bu çok zor gerçekleşen bir olaydır.
(
σÇtkar = σÇt 2 + 3 ⋅ α0 ⋅ τÇt )2
Burada:
σÇt = βÇt . σ ve τÇt = βÇt . τ
Böylece:
σÇtkar = (βÇt ⋅ σ )2 + 3 ⋅ ( α0 ⋅ βÇt ⋅ τ )2

Birleşik zorlanmalarda yapılan hesaplarda pratikte çoğu zaman asal gerilmelerin çentik
katsayısı kullanılarak yapılırsa güvenilir bir hesap yolu tutulmuş olur.
Eğer ikinci ana gerilmelere ilişkin çentik katsayısı, asal gerilmeler çentik katsayısı ile eşit
tutulursa, burada yapılan yanlış daha da güven verir. Bunun için bu kusur sayılmaz. Burada
bilinerek yapılan yanlış sonucu şu hesap formülleri bulunur:
βÇtmax = βÇteg = βÇtt
σ Çtkar = β Çt ⋅ σ + 3 ⋅ ( α0 ⋅ τ )2
2
Gerilme hesabında doğru orantılı olan çentik katsayısı, malzemenin şekillendirme

mukavemet değerini ters orantılı olarak etkiler. Şöyle ki: Gerilme hesabında pay olan çentik
katsayısı, malzemenin mukavemet değerinde paydaya gelir.
www.guven-kutay.ch
2.5. Örnekler
• Örnek Ç1, Çekme mukavemeti
• Örnek Ç2, Çekme mukavemeti
• Örnek B1, Basma mukavemeti
• Örnek B2, Basma mukavemeti
• Örnek EG1, Eğilme mukavemeti
• Örnek EG2, Eğilme mukavemeti
• Örnek KE1, Kesme mukavemeti
• Örnek KE2, Kesme mukavemeti
• Örnek BR1, Torsiyon mukavemeti
• Örnek BR2, Torsiyon mukavemeti
• Örnek BZ1, Bileşik mukavemet,

Biçim değiştirme enerjisi hipotezine göre
• Örnek BZ2, Bileşik mukavemet,

Biçim değiştirme enerjisi hipotezine göre
www.guven-kutay.ch
2.5.1. Örnek Ç1, Çekme mukavemeti
Ana cevap σÇD ⋅ b1 ⋅ b 2

σÇSK =
βÇt
Hesap kesiti, dolu mil, yani yuvarlak d1 = 15 mm
Malzeme değerleri :St60-2, 1.0060,

Tabelasından Kopma mukavemeti Rm = 570 N/mm2
Akma mukavemet sınırı Re = 335 N/mm2
Malzeme faktörleri, İmalat çeliği, çeki zorlaması K1 = 0,44

K2 = 1,0
Yüzey pürüzlüğü kalitesi, Haddelenmiş Rz = 0,200 mm
Sınır değerler oranı, Statik yükleme, Fmax = Fmin κç = 1,0
Devamlı çekme mukavemeti σÇD:

tam değişken mukavemeti σÇDE = Rm* K1 ⇒ σÇDE =250.8 N/mm2
akma mukavemeti σÇAK = Re* K2 ⇒ σÇAK = 335 N/mm2
σÇDE
σÇD =
1−
( )
1 + κ ç ⋅ (1 − K1 )
≤ σÇAK
2 − K1
σÇDE
σÇDHe =
1−
( )
1 + κ ç ⋅ (1 − K1 ) σÇDHe =889 N/mm2
2 − K1
Burada σÇDHe ≤ σÇAK olması gerektiğinden σÇD = σÇAK
σÇD =335 N/mm2
Yüzey pürüzlüğü faktörü b1σ :

 R  
b1σ = 1 − 0,22 ⋅ log(R z ) ⋅  log m  − 1 b1σ = 0,77
  20  
www.guven-kutay.ch
Çentik katsayısı βÇt : Kesit değişikliği olmadığından

βÇt = 1
Büyüklük katsayısı b2 = kg . kt . kα
geometri katsayısı kg
d 
k g = 1 − 0,2 ⋅ log 1  ⋅ log(20)−1 kg = 0,95
 7,5 
technoloji katsayısı kt
d 
k t = 1 − 0,25 ⋅ log 1  ⋅ log(20)−1 İmalat çeliği kt = 1
 7,5 
form katsayısı kα
d 
k α = 1 − 0,2 ⋅ log(β k )log 1  ⋅ log(20)−1 βÇt = 1 kα = 1
 7,5 
b2 = kg . kt . kα = 0,95. 1 . 1 b2 = 0.95
Şekillenme çekme mukavemeti σÇSK :
σÇD ⋅ b1 ⋅ b 2
σÇSK = 246 N/mm2
βÇt
Şekillenme çekme mukavemeti σÇSK = 245 N/mm2
www.guven-kutay.ch
2.5.2. Örnek Ç2, Çekme mukavemeti
Ana cevap σÇD ⋅ b1 ⋅ b 2

σÇSK =
βÇt
Hesap kesiti, dolu mil, yani yuvarlak d1 = 45 mm
Ökçe çapı D1 = 55 mm
Yarıçap, çentik yarı çapı R = 5 mm
Malzeme değerleri : St50-2, 1.0050, Rm = 470 N/mm2

Kopma mukavemeti

K2 = 1,0
Yüzey pürüzlüğü kalitesi, işlenmiş yüzey Rz = 0,010 mm
Sınır değerler oran mukavemeti, tam dalgal κç = 0

mukavemeti yükleme,
Devamlı çekme mukavemeti σÇD:
tam değişken mukavemeti σÇDE = Rm* K1 ⇒ σÇDE =206.8 N/mm2
akma mukavemeti σÇAK = Re* K2 ⇒ σÇAK = 295 N/mm2
σÇDE
σÇDhe =
1−
( )
1 + κ ç ⋅ (1 − K1 )
≤ σÇAK σÇDhe =323 N/mm2
2 − K1
σÇD =295 N/mm2
 R  
b1σ = 1 − 0,22 ⋅ log(R z ) ⋅  log m  − 1 b1σ = 0,92
  20  
Çentik katsayısı βÇt Thum a göre: βÇt = 1 + ηÇt (αÇt – 1)
www.guven-kutay.ch
 8  Re  
3
Çentik duyarlılık sayısı ηÇt = 1 / 1 + ⋅ 1 −  
 r  R m   ηÇt = 0,92
 
Form sayısı ya formülle hesaplanır yada Tabeladan
alınır R
= 0,1
1 d1
αÇt = 1 +
L D1
 a  a = 1,22
 1+  d1
A ρ  ρ
+ B⋅  + C⋅
t
k a a  a t   t 
m
   ⋅   +  ⋅   αÇt = 1,65
ρ ρ ρ  ρ ρ ρ
βÇt = 1 + ηÇt (αÇt – 1) = 1 + 0,92 (1,65 – 1 ) βÇt = 1,6
d 
k g = 1 − 0,2 ⋅ log 1  ⋅ log(20)−1 kg = 0,88
 7,5 
d 
 7,5 
form katsayısı kα
d 
k α = 1 − 0,2 ⋅ log(β k ) log 1  ⋅ log(20)−1 kα = 0,98
 7,5 
b2 = kg . kt . kα = 0,88. 1 . 0,98 b2 = 0.86

Şekillenme çekme mukavemeti σÇSK :
σÇD ⋅ b1 ⋅ b 2 295 ⋅ 0,92 ⋅ 0,86

σÇSK = = = σCSK = 145,8 N/mm2
βÇt 1,6
Şekillenme çekme mukavemeti σÇSK = 145 N/mm2
www.guven-kutay.ch
2.5.3. Örnek B1, Basma mukavemeti
Ana cevap σ ⋅b ⋅b
σ BSK = BD 1 2
βÇt
Hesap kesiti, kaval mil, yani içi boş yuvarlak D1 = 25 mm
d1 = 20 mm
Malzeme değerleri :St37-2, 1.0037, Rm = 340 N/mm2
Kopma mukavemeti

K2 = 1,0
Sınır değerler oranı, Statik yükleme, κD = 1
Devamlı basma mukavemeti σBD:

tam değişken mukavemeti σBDE = Rm* K1 ⇒ σBDE = 149,6 N/mm2
akma mukavemeti σBAK = Re* K2 ⇒ σBAK = 235 N/mm2
σ BDE
σ BDhe =
1−
( )
1 + κ ç ⋅ (1 − K1 )
≤ σ BAK
σBDhe = 530 N/mm2
2 − K1
σBD =235 N/mm2
 R  
b1σ = 1 − 0,22 ⋅ log(R z ) ⋅  log m  − 1 b1σ = 0,95
  20  
www.guven-kutay.ch
Çentik katsayısı βÇt :

Kesit değişikliği olmadığından βÇt = 1
d 
k g = 1 − 0,2 ⋅ log 1  ⋅ log(20)−1 kg = 0,93
 7,5 
d 
 7,5 
form katsayısı kα βÇt = 1

d 
k α = 1 − 0,2 ⋅ log(β k ) log 1  ⋅ log(20)−1 kα = 1
 7,5 
b2 = kg . kt . kα = 0,88. 1 . 0,98 b2 = 0,93
Şekillenme basma mukavemeti σBSK :
σ ⋅b ⋅b 235 ⋅ 0,95 ⋅ 0,93

σ BSK = BD 1 2 = =
βÇt 1,0
208 N/mm2
Şekillenme basma mukavemeti σBSK = 210 N/mm2
www.guven-kutay.ch
2.5.4. Örnek B2, Basma mukavemeti
σ BSK = BD 1 2
βÇt
Hesap kesiti, kaval mil, yani içi boş yuvarlak D1 = 60 mm

d1 = 48 mm
Malzeme değerleri :St52-2, 1.0570, Kopma Rm = 490 N/mm2
mukavemeti

K2 = 1,0
Sınır değerler oranı, tam dalgalı yükleme, Fmin = 0 κD = 0
Devamlı basma mukavemeti σBD:

tam değişken mukavemeti σBDE = Rm* K1 ⇒ σBDE = 215,6 N/mm2
akma mukavemeti σBAK = Re* K2 ⇒ σBAK = 355 N/mm2
σ BDE
σ BDhe =
1−
(
1 + κ ç )⋅ (1 − K1 )
≤ σ BAK
2 − K1 σBDhe =323 N/mm2
σBD =325 N/mm2

 R  
b1σ = 1 − 0,22 ⋅ log(R z ) ⋅  log m  − 1 b1σ = 0,83
  20  
www.guven-kutay.ch

d 
k g = 1 − 0,2 ⋅ log 1  ⋅ log(20)−1 kg = 0,88
 7,5 
d 
 7,5 

d 
 7,5 
b2 = kg . kt . kα = 0,88. 1 . 1 b2 = 0,88
Şekillenme basma mukavemeti σBSK :
σ ⋅b ⋅b 323 ⋅ 0,83 ⋅ 0,88

σ BSK = BD 1 2 = =
βÇt 1,0
244 N/mm2
Şekillenme basma mukavemeti σBSK = 245 N/mm2
www.guven-kutay.ch
2.5.5. Örnek EG1, Eğilme mukavemeti
σ EGSK = EGD 1 2
βÇt
Hesap kesiti, dolu yuvarlak mil d1 = 16 mm

mukavemeti
Malzeme faktörleri, İmalat çeliği, eğilme zorlaması K1 = 0,5

K2 = 1,4
Sınır değerler oranı, tam dalgalı yükleme, Fmin = 0 κEG = 0
Devamlı eğilme mukavemeti σEGD:

tam değişken mukavemeti σEGDE = Rm* K1 ⇒ σEGDE = 335 N/mm2
akma mukavemeti σEGAK = Re* K2 ⇒ σEGAK = 511 N/mm2
σ EGDE
σ EGDhe = ≤ σ EGAK
1−
(1 + κ EG ) ⋅ (1 − K1 ) σEGDhe = 502,5 N/mm2
2 − K1
σEGD = 502,5 N/mm2

 R  
b1σ = 1 − 0,22 ⋅ log(R z ) ⋅  log m  − 1 b1σ = 0,77
  20  
www.guven-kutay.ch

d 
k g = 1 − 0,2 ⋅ log 1  ⋅ log(20)−1 kg = 0,95
 7,5 
d 
 7,5 

d 
 7,5 
b2 = kg . kt . kα = 0,88. 1 . 1 b2 = 0,95
Şekillenme eğilme mukavemeti σEGSK :
σ ⋅b ⋅b 502,5 ⋅ 0,77 ⋅ 0,95

σ BSK = BD 1 2 = = 367 N/mm2
βÇt 1,0
Şekillenme eğilme mukavemeti σEGSK = 365 N/mm2
www.guven-kutay.ch
2.5.6. Örnek EG2, Eğilme mukavemeti
σ EGSK = EGD 1 2
βÇt

D1 = 90 mm
R1 = 5 mm

mukavemeti

K2 = 1,4
Sınır değerler oranı, tam değişken yükleme, κEG = -1

σ EGDE
σ EGDhe =
1−
(1 + κ EG ) ⋅ (1 − K1 ) ≤ σ EGAK
2 − K1 σEGD = 335 N/mm2
σEGD = 335 N/mm2

 R  
b1σ = 1 − 0,22 ⋅ log(R z ) ⋅  log m  − 1 b1σ = 0,88
  20  
www.guven-kutay.ch
 8  Re  
3
 r  R m   ηÇt = 0,87
 
alınır R1/d1 = 0,063
1
αÇt = 1 +
L D1 / d1 = 1,25
 a  a
 1+ 
A ρ  ρ
+ B⋅  + C⋅
k a a  m αÇt = 1,62
t ⋅ a t   t 
     +  ⋅  
ρ ρ ρ  ρ ρ ρ
βÇt = 1 + ηÇt (αÇt – 1) = 1 + 0,92 (1,65 – 1 ) βÇt = 1,54
d 
k g = 1 − 0,2 ⋅ log 1  ⋅ log(20)−1 kg = 0,84
 7,5 
d 
 7,5 
form katsayısı kα βÇt = 1,54

d 
 7,5 
b2 = kg . kt . kα = 0,84. 1 . 0,97 b2 = 0,82
σ ⋅b ⋅b 335 ⋅ 0,88 ⋅ 0,82

σ BSK = BD 1 2 = = 157 N/mm2
βÇt 1,54
Şekillenme eğilme mukavemeti σEGSK = 155

N/mm2
www.guven-kutay.ch
2.5.7. Örnek KE1, Kesme mukavemeti
Ana cevap τ ⋅b ⋅b
τ KESK = KED 1 2
βÇt
Hesap kesiti, köşebent AL = 308 mm2
Malzeme değerleri :St37, 1.0037, Kopma mukavemeti Rm = 340 N/mm2
Kesme mukavemeti,
yumuşak malzemeler için τKE = Rm τKE = Rm = 340 N/mm2
kır döküm için τKE = 0,8 . Rm
Emniyetli kesme mukavemeti:
statik τKEEM_I = Re / 1,5
tam dalgalı τKEEM_II = Re / 2,2 τKEEM_I = 157 N/mm2
tam değişken τKEEM_III = Re / 3,0
www.guven-kutay.ch
2.5.8. Örnek KE2, Kesme mukavemeti
τ KESK = KED 1 2
βÇt
Hesap kesiti, Rondella d1 = 13 mm

D1 = 24 mm
s1 = 2,5 mm
Ake = π . (D1 + d1) . s1 Ake = 291 mm2

mukavemeti
Kesme mukavemeti,
yumuşak malzemeler için τKE = Rm τKE = Rm = 470 N/mm2
kır döküm için τKE = 0,8 . Rm
Emniyetli kesme mukavemeti:
statik τKEEM_I = Re / 1,5
tam dalgalı τKEEM_II = Re / 2,2 τKEEM_I = 195 N/mm2
tam değişken τKEEM_III = Re / 3,0
www.guven-kutay.ch
2.5.9. Örnek BR1, Brulma, Torsiyon mukavemeti
τ tSK = tGD 1 2
βÇt

Kopma mukavemeti
Malzeme faktörleri, İmalat çeliği, torsiyon zorlaması K1 = 0,3

K2 = 0,58
Sınır değerler oranı, tam dalgalı yükleme, Fmin = 0 κt = 0
Devamlı eğilme mukavemeti τtD:

tam değişken mukavemeti τtDE = Rm* K1 ⇒ τtDE = 201 N/mm2
akma mukavemeti τtAK = Re* K2 ⇒ τtAK = 212 N/mm2
τ tDE
τ tDhe =
1−
(1 + κ t ) ⋅ (1 − K1 ) ≤ τ tAK τtDhe = 342 N/mm2
2 − K1
τtD = 212 N/mm2
Yüzey pürüzlüğü faktörü b1τ :
 R  
b1σ = 1 − 0,22 ⋅ log(R z ) ⋅  log m  − 1 b1σ = 0,88
  20  
b1τ = 0,575 . b1σ + 0,425 b1τ = 0,93
www.guven-kutay.ch

d 
k g = 1 − 0,2 ⋅ log 1  ⋅ log(20)−1 kg = 0,93
 7,5 
d 
 7,5 

d 
 7,5 
b2 = kg . kt . kα = 0,87. 1 . 0,98 b2 = 0,93
Şekillenme torsiyon mukavemeti τtSK :
τ ⋅b ⋅b 212 ⋅ 0,93 ⋅ 0,93

τ tSK = tD 1 2 = = 185 N/mm2
βÇt 1,0
Şekillenme torsiyon mukavemeti τtSK = 185 N/mm2
www.guven-kutay.ch
2.5.10. Örnek BR2, Brulma, Torsiyon mukavemeti
τ tSK = tGD 1 2
βÇt
Hesap kesiti, dolu yuvarlak mil d1 = 44,5 mm

mukavemeti
Malzeme faktörleri, İmalat çeliği, torsiyon zorlaması K1 = 0,3

K2 = 0,58
Sınır değerler oranı, tam değişken yükleme, κt = -1
Devamlı eğilme mukavemeti τtD:

tam değişken mukavemeti τtDE = Rm* K1 ⇒ τtDE = 171 N/mm2
akma mukavemeti τtAK = Re* K2 ⇒ τtAK = 194,3 N/mm2
τ tDE
τ tDhe = ≤ τ tAK
1−
(1 + κ t ) ⋅ (1 − K1 ) τtD = 171 N/mm2
2 − K1
τtD = 170 N/mm2
Yüzey pürüzlüğü faktörü b1τ :
 R  
b1σ = 1 − 0,22 ⋅ log(R z ) ⋅  log m  − 1 b1σ = 0,86
  20  
b1τ = 0,575 . b1σ + 0,425 b1τ = 0,92
www.guven-kutay.ch
Çentik katsayısı βÇt : Normal kama

DIN 6885 T1, N1 Torsiyon βÇt = 1,58
d 
k g = 1 − 0,2 ⋅ log 1  ⋅ log(20)−1 kg = 0,88
 7,5 
d 
 7,5 

d 
 7,5 
b2 = kg . kt . kα = 0,87. 1 . 0,98 b2 = 0,86
Şekillenme torsiyon mukavemeti τtSK :
τ ⋅b ⋅b 171 ⋅ 0,92 ⋅ 0,86

τ tSK = tD 1 2 = = 85,6 N/mm2
βÇt 1,58
Şekillenme torsiyon mukavemeti τtSK = 85 N/mm2
www.guven-kutay.ch
2.5.11. Örnek BZ1, Bileşik mukavemet
Ana cevap. Bileşik mukavemet olarak Biçim σ ⋅b ⋅b

σ EGSK = EGD 1 2
değiştirme enerjisi hipotezine gore eğilme mukavemeti βÇt
karşılaştırma değeri olarak alınır

Kopma mukavemeti

K2 = 1,4

σ EGDE
σ EGDhe =
1−
(1 + κ EG ) ⋅ (1 − K1 ) ≤ σ EGAK σEGDhe = 335 N/mm2
2 − K1
σEGD = 335 N/mm2
 R  
b1σ = 1 − 0,22 ⋅ log(R z ) ⋅  log m  − 1 b1σ = 0,88
  20  
www.guven-kutay.ch
Çentik katsayısı βÇt : Normal kama

βÇt = 1,98
d 
k g = 1 − 0,2 ⋅ log 1  ⋅ log(20)−1 kg = 0,86
 7,5 
d 
 7,5 

d 
 7,5 
b2 = kg . kt . kα = 0,88. 1 . 1 b2 = 0,83
σ ⋅b ⋅b 335 ⋅ 0,88 ⋅ 0,83

σ BSK = BD 1 2 = = 123,6 N/mm2
βÇt 1,98
www.guven-kutay.ch
2.5.12. Örnek BZ2, Bileşik mukavemet
Ana cevap. Bileşik mukavemet olarak Biçim σ ⋅b ⋅b

σ EGSK = EGD 1 2
değiştirme enerjisi hipotezine gore eğilme mukavemeti βÇt
karşılaştırma değeri olarak alınır
Hesap kesiti, dolu yuvarlak ökçeli mil d1 = 60 mm
D1 = 75 mm
R1 = 0,6 mm

Kopma mukavemeti

K2 = 1,4

σ EGDE
σ EGDhe =
1−
(1 + κ EG ) ⋅ (1 − K1 ) ≤ σ EGAK σEGD = 285 N/mm2
2 − K1
σEGD = 285 N/mm2
 R  
b1σ = 1 − 0,22 ⋅ log(R z ) ⋅  log m  − 1 b1σ = 0,86
  20  
www.guven-kutay.ch
 8  Re  
3
 r  R m   ηÇt = 0,52
 
alınır R1/d1 = 0,01
1
αÇt = 1 +
L D1 / d1 = 1,25
 a  a
 1+ 
A ρ  ρ
+ B⋅  + C⋅
k a a  m αÇt = 3,3
t ⋅ a t   t 
     +  ⋅  
ρ ρ ρ  ρ ρ ρ
βÇt = 1 + ηÇt (αÇt – 1) = 1 + 0,52 (3 – 1 ) βÇt = 2,2
d 
k g = 1 − 0,2 ⋅ log 1  ⋅ log(20)−1 kg = 0,86
 7,5 
d 
 7,5 

d 
 7,5 
b2 = kg . kt . kα = 0,86. 1 . 0,95 b2 = 0,82
σ ⋅b ⋅b 285 ⋅ 0,86 ⋅ 0,82

σ BSK = BD 1 2 = = 92 N/mm2
βÇt 2,2
www.guven-kutay.ch
3. Konu İndeksi
Akma mukavemeti ................................2.8 Genlik mukavemeti.............................2.16

Akma sınırı ...........................................2.9 Gerilme durumları ..............................2.16
Alt sınır gerilmesi ...............................2.16 Gerilme Uzama diyagramı_ ...................2.7
Alt sınır mukavemeti .................2.16, 2.20 Hooke....................................................2.9
Bach ...........................................2.16, 2.22 Hooke kanunu.....................................2.10
Benzerlik çizgileri...............................2.21 Kayma modülü....................................2.11
Birleşik zorlanmalarda çentik Koparma makinası ................................2.9
katsayısı ......................2.40 Kopma büzülmesi ...............................2.14
Bollenrath............................................2.40 Kopma büzülmesi oranı......................2.14
Boyuna uzama.....................................2.11 Kopma mukavemeti..............................2.8
Büyüklük katsayısı b2.........................2.31 Kopma uzaması ..................................2.13
Çekme deneyi ...................................... 2.7 Kopma uzaması oranı .........................2.13
Çentik duyarlılık sayısı .......................2.35 Malzemenin fiatı ................................. 2.6
Çentik etkisi ........................................2.33 Malzemenin fiziksel özellikleri ............2.4
Çentik katsayısı...................................2.33 Malzemenin kimyasal özellikleri..........2.5
Çentik katsayısı βÇt............................2.35 Malzemenin mekanik özellikleri ...2.4, 2.7
Çentik şekil sayısı αÇt........................2.34 Malzemenin mukavemet değerleri .......2.4
Çevre ısısı............................................. 2.6 Malzemenin tekrar kullanılma
Dalgalı gerilme ...................................2.17 özelliği.......................... 2.6
Değişken gerilme ................................2.18 Neuber........................................2.36, 2.40
Deney çubuğu .......................................2.7 Orantılı mukavemet .......................2.8, 2.9
Destek katsayısı ..................................2.37 Orantılı mukavemet sınırı .....................2.9
Devamlı mukavemet ...........................2.15 Ortalama gerilme ................................2.16
Devamlı mukavemet değeri ................2.19 Ortalama mukavemet..........................2.16
Devamlı mukavemet değeri Parçadaki kertik veya çentikler.............2.5
okuma örnekleri ..........2.25 Parçanın üretim biçimleri .................. 2.6
Dinamik dalgalı gerilme .....................2.17 Parçanın yüzey özellikleri ....................2.5
Dinamik değişken gerilme ..................2.18 Periyod ................................................2.16
Dinamik tam değişken gerilme ...........2.18 Petersen ...............................................2.39
Dinamometre .................................2.7, 2.9 Petersen'e göre çentik katsayısı ..........2.39
DM-Diyagramının yaklaşık kaba Poisson................................................2.12
konstruksiyonu............2.23 Poisson modülü...................................2.13
Duktilite ..............................................2.14 Poisson sayısı......................................2.12
Elastiklik modülü..................2.8, 2.9, 2.10 Rochusch.............................................2.30
Elastiklik sınırı......................................2.9 Rühl.....................................................2.40
Elde olan malzeme ............................. 2.6 Sakin gerilme ......................................2.16
Enine büzülme ....................................2.12 şekillenme mukavemeti .......................2.28
Enine Uzama.......................................2.12 Siebel ..................................................2.37
Esneklik katsayısı ...............................2.12 Siebel'e göre çentik katsayısı..............2.37
Ezilme sınırı........................................2.10 Smith...................................................2.20
Genlik gerilmesi..................................2.16 Smith'e göre devamlı mukavemet
www.guven-kutay.ch
diyagramı ....................2.21
Statik gerilme......................................2.16
Tam dalgalı dinamik gerilme ..............2.17
Tam dalgalı gerilme ............................2.17
Tam değişken gerilme.........................2.18
Thomas Young....................................2.10
Thum...................................................2.35
Thum'a göre çentik katsayısı ..............2.35
Troost ..................................................2.40
Üst sınır gerilmesi...............................2.16
Üst sınır mukavemeti .................2.16, 2.20
Uzama .................................................2.11
Wöhler ................................................2.16
Wöhler diyagramı ...............................2.19
Yorulma mukavemeti..........................2.15
Young modülü ....................................2.10
Yükleme sayısı....................................2.19
Yüzey pürüzlüğü kalitesi ....................2.29
Yüzey pürüzlüğü katsayısı b1.............2.28
www.guven-kutay.ch
2009 Kasım
www.guven-kutay.ch
MUKAVEMET
DEĞERLERİ
EMNİYET
DEĞERLERİ
05-3
M. Güven KUTAY
05-3-emniyet-degerleri.doc
İÇİNDEKİLER
3. HESAPLARDA EMNİYET .........................................................................................3.1

3.1. Genel.....................................................................................................................3.1
3.2. Gerekli emniyet katsayısı......................................................................................3.2
3.2.1. Yükleme periyodu diyagramı ve yükleme eğrisi diyağramı.............................3.2
3.3. Kopma karşılaştırmasında emniyet katsayısı........................................................3.5
3.3.1. Statik yüklemede emniyet katsayısı..................................................................3.5
3.3.2. Dinamik yüklemede emniyet katsayısı .............................................................3.6
3.3.3. Deformasyonda emniyet katsayısı ....................................................................3.8
3.3.4. Stabilitede ( flambajda ) emniyet katsayısı.......................................................3.8
3.3.5. Malzemenin emniyetli mukavemet değeri........................................................3.9
4. Konu İndeksi...............................................................................................................4.11
www.guven-kutay.ch
Hesaplarda Emniyet 3.1
3. HESAPLARDA EMNİYET
3.1. Genel
Konstrüktör günlük hesaplarında emniyetle karar vermek ister. Bunun içinde bilinçli olarak
ne büyük, nede küçük bir emniyet sınırı çizmek ister.
Mukavemet hesapları bildiğimiz gibi, pratikte üretilmek istenilen parçaların, teoride anlatı-
lan ve kanıtlanan kanunlara uydurularak hesaplanmasıdır. Gerçekteki gerilmelerin hesapla-
narak tam olarak belirlenmesi hemen hemen olanaksızdır. Aşağıda bu sapmanın bir kaç
nedenini sayacağız:
• Parçanın ölçülerinin toleransları olduğundan, alınan nominal değerler ile pratikteki değerler
biri birini tutmayacaktır.
• Bir kuvvet veya moment tarafından oluşan zorlanmadaki gerilmelerin hesabını tam yapmak
olanağına karşın, enerji, darbe, deformasyon v.b. şekilde oluşan gerilmeleri tam ve doğru
hesaplamak olanaksızdır.
• Korozyon ve diğer nedenlerden ötürü aşınmalar zamanla parçanın boyutlarını değiştire-
cektir.
• Malzemenin mukavemet değerleri, malzemenin molükül yapısının değişmesinden dolayı,
sabit olmayıp değişkendir.
• Yüklemeler ve zorlamalardaki dalgalanma veya değişkenlik tam olarak matematiksel
belirtilemezler.
• Üretim sırasında malzemenin özellikleri elde olmadan değişir.
Bu ve buna benzer nedenlerden ötürü, bir parçanın konstruksiyonu ve hesabı yapılırken
bütün bu sayılan nedenlerin göz önüne alınması olanaksızdır. Bundan ötürüde şu gerçeği
unutmamak gereklidir:
Bir parçanın hesaplanmasında hiç bir zaman kesin bir emniyet

yoktur, ama parçanın kopup bozulmadan çalışma olasılığı vardır.
Bütün bu kusurlara karşın, bilinen nominal değerlerle 2. kısımda görüldüğü gibi parçadaki
gerilmeler ve 3. kısımda görüldüğü gibi malzemenin mukavemet değerleri bulunur ve bu
değerler birbiriyle karşılaştırılır. Karşılaştırma oranı " hesaplanan emniyet katsayısı "
olarak adlandırılır ve She ile gösterilir.
Bu hesaplanan emniyet katsayısı, ya Sist ile gösterilen " istenilen emniyet katsayısı " veya
SGER ile gösterilen " gerekli emniyet katsayısı " ile karşılaştırılır.
İstenilen emniyet katsayısı, ya konstrüktör tarafından belirlenir veya şefi koşul olarak verir,
yada herhangi bir müessese tarafından koşul olarak talimatlarda belirlenmiştir.
www.guven-kutay.ch
Mukavemet Değerleri 3.2
Gerekli emniyet katsayısı ise, ya daha önce belirli bir kurala dayanarak hesaplanmıştır veya
herhangi hesaplanmış bir belgeden alınanıdır.
3.2. Gerekli emniyet katsayısı
Gerekli emniyet katsayısının saptanması için şu şekilde düşünülür:
Bir taraftan parçanın bozulma sonuçları göz önüne alınır. Şöyle ki:
• İnsan hayatının tehlikeye girmesi,

• İşletmenin uzun zaman çalışmaması,
ki bu sebepler büyük ekonomoik sorumluluklar getirir. Diğer taraftan ekonomik ve teknik

değerler göz önüne alınmalıdır. Şöyle ki, fazla emniyet parçanın boyutlarının büyük
olmasını doğurur.
- Buda malzeme ve işleme maliyetini yükseltir,

- Büyük kütle kuvvetleri doğurur,
- Büyük kütle kuvvetleri fazla enerji gerektirir.
Bütün bunları düşünüp, emniyet katsayısını seçebilmek için yükleme durumunu, sınır
değerler oranını ve En büyük yükün Yüklenme Yüzdesini " EYY " bilmek yararlıdır.
Bunlar ya konstruksiyon isteklerinde verilmiştir, veya bizim bu değerleri bulmamız

gereklidir.
En büyük yükün yüklenme yüzdesi EYY'yi yaklaşık olarak, ya önerilerden alınır veya
yükleme periyodundan bulunur.
3.2.1. Yükleme periyodu diyagramı ve yükleme eğrisi diyağramı
Bir makina veya makina parçası çeşitli biçimde zorlanır ve yüklenir. Genellikle bu yükleme
belirli bir zamanda tekrar eder. Bu tekrar edilen zamanı "yükleme periyo-du" veya "yük
akış çemberi" olarak adlandırabiliriz. Yüklenme periyodu diyagramı böylece kurulur.
Yüklenme periyodu diyagramından da "yükleme eğrisi" diyagramı çıkar. Böylece makina
veya makina parçasının yüklenme eğrisi diyagramından en yüksek yüklenme yüzdesi
okunur.
Yüklenme periyodu diyagramı
Bir koordinat sistemi alınır. Bu sistemin Y-ekseni yük veya kuvveti gösterecek şekilde, X-
eksenide yükleme periyodu zamanını gösterecek şekilde işaretlenir. Yükleme periyodu
diyagramı yapılacak makinanın periyod zamanındaki yükleme büyüklükleri sütun sütun bu
diyagrama yerleştirilir.
www.guven-kutay.ch
Örnek: Maksimun 10 kN ile yüklenen bir makina, günde 10 saat, sabah saat 8 den akşam
18 e kadar çalışıyor. Her gün yapılan iş birbirinin aynı ve günlük çalışma akımı
şöyle:
Saat 8 den 9 a kadar 10 kN Saat 9 dan 10 a kadar 8 kN

Saat 10 dan 11 e kadar 4 kN Saat 11 den 12 e kadar 8 kN
Saat 12 den 13 e kadar 10 kN Saat 13 den 14 e kadar 7 kN
Saat 14 den 15 e kadar 10 kN Saat 15 den 16 a kadar 7 kN
Saat 16 dan 17 e kadar 2 kN Saat 17 den 18 e kadar 2 kN
Yüklenme periyodu diyagramı yapılınca Şek. 3.1 deki diyagram ortaya çıkar.
F kN olarak F kN olarak
10 10
9 9 30%
8 8
7 7
6 6
5 5
4 4
3 3
2 2
1 1
t(h)
0 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
.
ISLETME
, ZAMANI T 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
% olarak EYY
Şek. 3.1, Yükleme periyodu diyagramı Şek. 3.2, Yükleme eğrisi diyagramı
Yükleme eğrisi diyagramı
Bir kordinat sistemi alınır. Bu sistemin Y-ekseni yük veya kuvveti gösterecek şekilde, X-
eksenide yükleme zamanını yüzde olarak gösterecek şekilde işaretlenir. Yükleme periyodu
diyagramından, yapılacak makinanın periyod zamanındaki yüklenme büyüklükleri alınıp,
büyüklüklerine göre, zaman yüzdesiyle sütun sütun bu diyagrama yerleştirilir. Böylece
Yükleme eğrisi diyagramı doğar.
Örnekteki değerler böyle bir diyagrama yerleştirilirse, Şek. 3.2 da görülen diyagram ortaya
çıkar. Burada Almanca Häufigkeit der Höchslast HHL ile Türkçe En yüksek yükleme
yüzdesi ≡ EYY nin aynı olduğunu belirtmekte fayda vardır.
www.guven-kutay.ch
Tabela 3.1, Emniyet katsayısının belirlenmesinde göz önüne alınacak etkenler
Fazla emniyeti gerektiren durumları Az emniyetin yeterli olduğu durumlar
Yapılan hesaplara göre
• yaklaşık hesaplama • Hesabın bütün etki eden büyüklükler gayet
doğru alınarak yapılması.
• Hesap yöntemi az garantili. Örneğin aşınma, • Hesap metodu tam garantili.

yenmeler göz önüne alınmamış.
Malzeme ve imalat şekline göre
• Malzemenin kalite ve özelliklerini belirten • Malzemenin kalite ve özelliklerini belirten
bilgiler üzerine, ya hiçbir belge yok, veya yalnız bilgiler üzerine gayet geniş ve ayrıntılı belgeler
standartlardan alınan değerlerle yetinilmiş. Ör- mevcut ve emin vede inanılır şekilde parça kon-
neğin: malzemenin kimyasal bileşimi, Isıl işlemi, trol edilmiş veya edilecek. Örneğin: malzemenin
toleransları, kontrolü v.b kimyasal bileşimi, Isıl işlemi, toleransları v.b
• Malzeme ve parça devamlı imal edilen ve

• Malzemeyi imal edenle parçayı imal edenler ya bilinen bir parça. Deneyimler çok. Malzeme ve
belli değil veya deneyimi olmayan firma veya ısıl işlem vede parçanın büyüklüğü devamlı ima-
kişiler. lat yapılan parçalar çerçevesinde.
• Seri imalat, devamlı kalite kontrolü ve küçük

• Tek bir parça imalatı parça.
• Gayet geniş şekilde kontrol mekanizması yürür-

• Kontrol imkanları sınırlı. lükte. Örneğin: ilk önce prototip yapılacak, tam
yük ve resmi makamların istediği yük deneyleri
yapılacak. Parçanın her tarafını kontrol etmek ve
ölçmek olanaklı.
Montaj ve işletme koşullarına göre
• İşletme ve kullanma koşulları belirsiz, bakım • İşletme ve kullanma koşulları tam bilinen,
zayıf, hiç yok gibi. örneğin: Yüklenme periyodu diyagramı yap-
ılmış.
• Makinada emniyet süpabı vazifesini gören hiç • Parçaları aşırı yüke karşı koruyacak emin ve
bir parça yok. inanılır emniyet sistemi var.
Zarar sonucuna göre
• Kopmaya karşı ( genelde Genel bozulma). • Erozyon, korozyon ve aşınmaları, ani kopma ve
kırılma sonucu bozulma yok, olacaklar tahmin
edilebilecek durumda.
• Hata ve hasar sonu insan canı tehlikede. Örne- • Aşınma veya kaynama, örneğin: yağlama yağını
ğin: Hava veya uzay araçları, asansörler. seçmekle kontrol altına alınabilinen durum.
• Yedek parçası olmayacaksa, veya yedek parça • Yedekparça hazırsa veya çok çabuk temin etme
temini uzun zaman alacaksa. olanağı varsa.
• Parçanın değeri diğer makinadaki parçalara göre • Parçanın değeri diğer makinadaki parçalara göre
çok yüksekse, yani pahalıysa. pek farklı değilse, yani ucuzsa.
• Tamiri zor veya çok zor ise. • Tamiri gayet basit ise.
www.guven-kutay.ch
Hesaplarda emniyeti, yapılan hesap cinsine göre düşünmek gereklidir. Yapılan hesaplarda
şu karşılaştırmalar yapılır:
• Kopma,
• Deformasyon,
• Stabilite.
Bu üç gruptaki emniyet durumunu inceliyelim.
3.3. Kopma karşılaştırmasında emniyet katsayısı
3.3.1. Statik yüklemede emniyet katsayısı
Statik yükleme etkisinde olan parçalarda kopmaya karşı yapılan mukavemet hesaplarında
karşılaştırma değeri olarak malzemenin, DIN 50145 deki çekme deneyi sonucu elde edilen,
kopma mukavemet değeri σKO ile hesaplanan parçadaki gerilme karşılaştırılır.
Çelik, alışımlı çelik, çelik döküm, aluminyum, aluminyum alışımları, bakır, bakırlı alışımlar
v.b. malzemeleri, diğer tanımıyla esneme özelliği normal olan malzemeleri, birinci grup
malzeme olarak tanımlayalım. Bu malzemelerde, akma mukavemet değeri karşılaştırma
değeri olarak alınır.
Kır döküm, tahta, keramik, v.b. malzemeleri, diğer tanımıyla esneme özelliği hemen hemen
olmayan malzemeleri, ikinci grup malzeme olarak tanımlayalım. Bu malzemelerde, kopma
mukavemet değeri karşılaştırma değeri olarak alınır.
Birinci grup malzeme için:
σ AK0,2 τ
F. 1 She = ≥ SGER veya She = AK0,2 ≥ SGER
σ he τ he
İkinci grup malzeme için:
σ τ
F. 2 She = KO ≥ S KO veya She = KO ≥ S KO
σ he τ he
σKO,τKO N/mm2 malzemenin kopma mukavemet değeri

σhe,τhe N/mm2 parçadaki gerilmeler
She 1 hesaplanan emniyet katsayısı
SKO 1 kopmaya karşı gerekli emniyet katsayısı
www.guven-kutay.ch
Burada kopmaya karşı gerekli olan emniyet katsayısı SKO şu şekilde seçilir:
Birinci grup malzemeler ki, biz burada bunları esneme özelliğine sahip malzemeler olarak
tanımladık,
SKO = 1,2 - 2,0
İkinci grup malzemeler ki, biz burada bunları esneme özelliği hemen hemen olmayan mal-
zemeler olarak tanımladık,
SKO = 2,4 - 4,0
Burada:
Küçük değerler: Kuvvet ve etkileyen bütün faktörler tam ve doğru belirlenmiş vede hasar
sonucu kabullenecek derecede zararsız ise seçilir.
Büyük değerler: Kuvvet ve etkileyen bütün faktörler tam ve doğru belirlenmemiş vede
hasar sonucu kötü ve düşündürücü ise seçilir.
3.3.2. Dinamik yüklemede emniyet katsayısı
Dinamik yükleme etkisinde olan parçalarda kopmaya karşı yapılan mukavemet hesaplarında
karşılaştırma deığri olarak malzemenin şekillenme mukavemet değeri σSK veya τSK ile
parçadaki hesaplanan gerilme karşılaştırılır.
σ veya She = τSK ≥ S DGER

She = SK ≥ S DGER
F. 3 σ he τ he
σSK, τSK N/mm2 malzemenin şekillenme mukavemet değeri

σhe, τhe N/mm2 parçadaki gerilmeler
She 1 hesaplanan emniyet katsayısı
SDGER 1 gerekli olan devamlı emniyet katsayısı
Burada gerekli olan devamlı emniyet katsayısı SDGER şu şekilde seçilir:

Dinamik yüklenmelerde emniyet katsayısı, sınır değerler oranı " κ" ile en yüksek yüklenme
yüzdesi "EYY" nin bir fonksiyonu olarak kabul edilir. Aşağıda de verilen değerler yol
gösterici değerler olarak kabul edilmelidir. Bunların daki verilen etkenler göz önüne alına-
rak düzeltilmesi salık verilir.
En yüksek yüklenme yüzdesi "EYY" için değerler:
Motorlar, pompalar, türbinler, EYY = % 100
Takım tezgahları, tezgah makinaları, iş makinaları,

EYY = % 50
konvoyörler, güç makinaları,
Kaldırma araçları, vinçler, ceraskallar, EYY = % 25
www.guven-kutay.ch
Tabela 3.2, Dinamik yüklenmeler için kopmaya karşı gerekli olan devamlı emniyet katsayısı
EYY
Esnek malzemeler için κ’ya bağlı SDGER Gevrek malzemeler için κ’ya bağlı SDGER
%
-1 -0,5 0 +0,5 0,75 +1 -1 -0,5 0 +0,5 0,75 +1
100 2,00 1,90 1,80 1,50 1,35 4,00 3,80 3,60 3,00 2,70
75 1,75 1,67 1,60 1,40 1,30 3,50 3,35 3,20 2,80 2,60
1,20 2,40
50 1,50 1,45 1,40 1,30 1,25 3,00 2,90 2,80 2,60 2,50
25 1,25 1,23 1,22 1,21 1,20 2,50 2,48 2,45 2,43 2,40
Burada esnek malzeme için verilen değerleri bir diyagrama aktaracak olursak
Şek. 3.3 deki diyagramı buluruz.
Burada diyagramın Y-ekseni devamlı
2,0 mukavemet hesaplarında kullanılan ge-
EY
Y% rekli emniyet katsayısının "SDGER" değeri-
100
ni gösterir. X-ekseni dinamik yüklenme
1,8
durumlarının sınır değerler oranı κ değeri-
EYY
%7
5
ni gösterir. En yüksek yüklenme yüzdesi
"EYY" içinde, yüzde grubuna göre diy-
SDger
1,6
agramın içindeki çizgiler öngörülmüştür.
EYY
% 50
1,4 Okuma örneği:
EYY % 25
1,2
Bir makinanın parçasının elektrik motoru
κ=-1 κ=-0,5 κ=0 κ=+0,5 κ=+1 ile tahrik edildiğini kabul edelim. Parçaya
degisken yükleme dalgali yükleme
gelen yüklerin:
Şek. 3.3, Günlük çalışmalarda önerilen emniyet katsayısı
Fmax = 10 kN
ve Fmin = 5 kN
olduğunu kabul edelim. Burada yapılacak hesaplarda kullanılacak devamlı mukavemet için
gerekli emniyet katsayısı ne kadardır ?
Elektrik motoru için en yüksek yüklenme yüzdesi EYY = %100 dür. Burada sınır değerler
oranını bulacak olursak:
κ = Fmin / Fmax = 5 / 10 = 0,5 dir.
κ = + 0,5 doğrusunun EYY = % 100 çizgisini kestiği noktanın Y-eksenindeki değeri, yani
SDGER okunursa 1,5 bulunur.
Burada kullanılacak kopmaya karşı gerekli olan devamlı emniyet katsayısı
SDGER = 1,5 dur.
www.guven-kutay.ch
3.3.3. Deformasyonda emniyet katsayısı
Konstruksiyonu yapılan parçada mukavemet hesapları akma mukavemeti değeri karşılaştır-

ması ile yapılıyorsa şu bağıntının kontrolü gereklidir.
σ
She = AK ≥ SAK
F. 4 σ he
She 1 akmaya karşı hesaplanan emniyet katsayısı

σAK N/mm2 malzemenin akma mukavemet değeri
σhe N/mm2 parçaki hesaplanan gerilme
SAK 1 akmaya karşı gerekli emniyet katsayısı
Genelde önerilen "akmaya karşı emniyet katsayısı SAK " şu büyüklüktedir:
SAK = 1,2 - 2,0
Eğer malzemenin özellikleri tam biliniyorsa akmaya karşı emniyet katsayısı SAK mal-
zemenin deformasyon kabiliyetine göre aşağıdaki formüllerle hesaplanır.
A5 > 1,2
SAK = 2 -
F. 5 50
A5 % malzemenin L0/d0=5 bağıntısıyla kopma uzaması oranı

σAK N/mm2 malzemenin akma mukavemet değeri
σKO N/mm2 malzemenin kopma mukavemet değeri
SAK 1 akmaya karşı gerekli emniyet katsayısı
Basınçlı kaplardaki hesaplarda, akmaya karşı gerekli emniyet katsayısı, ya yerel standartlar-
dan alınmalı, eğer böyle bir standart yok ise Alman basınçlı kap imalatçıları önerisi "AD-
Merkblatt B1" den alınması önerilir.
3.3.4. Stabilitede ( flambajda ) emniyet katsayısı
Stabilite hesaplarında özellikle ince sütunların flambaj hesabında oldukça büyük emniyet
katsayısı seçilir. Flambaj diğer deyimiyle Burkulma hesaplarındaki "burkulmaya karşı
gerekli emniyet katsayısı" SBK olarak gösterilir. Flambaj hesabındaki karşılaştırma
(Tabela 3.3) şu şekildedir:
www.guven-kutay.ch
σ
Sbk = bk ≥ SBK
F. 6 σb
Sbk 1 hesaplanan burkulma emniyet katsayısı

σbk N/mm2 parçadaki burkulma gerilmesi değeri
σb N/mm2 parçadaki basma gerilmesi
SBK 1 burkulmaya karşı gerekli emniyet katsayısı
Tabela 3.3, Burkulmaya karşı gerekli emniyet katsayısı SBK değerleri

Flambajın tanımı Parçanın tanımı Gerekli emniyet katsayısı
Elastik flambaj küçük parçalar 6-8
büyük parçalar 4-6
Elastik olmayan flambaj küçük ve büyük parçalar 3-5
Basma zorlamasında 1,8 - 4
Çelik konstruksiyon, vinç ve köprü hesaplarında narin ve basmaya çalışan çubuklarda Al-
man resmi ve mesleki kuruluşları omega yöntemi önerirler. Omega yöntemi Alman standartı
DIN 4114 de hesap yöntemi olarak tam verilmiştir. Bu kitaptada omega yöntemi ile hesabın
nasıl yapılacağı ve bir örnek sunulmuştur. DIN 4114 e göre yapılan hesaplarda ayrıca emni-
yet katsayısı almak gerekli değildir. Eğer böyle bir katsayı alınırsa gereksiz yere parçanın
boyutları büyütülmüğ olur.
3.3.5. Malzemenin emniyetli mukavemet değeri
Yapılan hesaplarda karşılaştırmanın emniyet katsayısı ile yapılacağını anlattık. Kitabın
başında genel bilgiler kısmında, parçanın boyutlandırılması için "malzemenin emniyetli
mukavemet değerine" gerek olduğunu anlatmıştık.
Malzemenin emniyetli mukavemet değeri malzemenin mukavemet değeri ve emniyet katsa-

yısının tanımına göre değişir.
Örneğin:
Kopmaya karşı statik yüklenmede, birinci grup esnek malzemeler için malzemenin emniyet-
li mukavemeti :
σEM = σAK0,2 / SKO
τEM = τAK0,2 / SKO
Kopmaya karşı statik yüklenmede, ikinci grup esnek olmayan gevrek malzemeler için mal-
zemenin emniyetli mukavemeti :
σEM = σKO / SKO
τEM = τKO / SKO
www.guven-kutay.ch
Kopmaya karşı devamlı dinamik yüklenmede malzemenin emniyetli mukavemeti :
σEM = σSK / SDGER

τEM = τSK / SDGER
σ D ⋅ b1 ⋅ b 2 veya τ D ⋅ b1 ⋅ b 2
σ EM = τ EM =
βÇt ⋅ S DGER β Çt ⋅ S DGER
F. 7
Akmaya karşı malzemenin emniyetli mukavemeti :
σEM = σAK / SAK

τEM = τAK / SAK
Vinç üretiminde yapılacak çelik konstruksiyon hesapları DIN 15 018 ve FEM e göre yapıl-
malıdır. Bu standartlarda emniyet katsayılarıda verilmiştir. Hesaplar bu esaslara göre yapıl-
malı vede ayrıca emniyet katsayısı alınmamalıdır.
Genelde yukarıda verilen emniyet katsayıları Tabela 3.4 da toplanmıştır. Tabela 3.4 deki
katsayı değerleri bir çok literatürde önerilen emniyet katsayısı olarak verilmiştir.
Burada bu tabelayı tekrar vererek genel değerler hakkında bir bilgi verilmek istenmektedir.
Önerilen katsayı, kabul yolu yukarıda ayrıntılı olarak belirtildiğinden tekrara gerek yoktur.
Tabela 3.4, Emniyet katsayıları

Hesaplarda emniyet katsayısı
Kopmaya karşı Deformasyona karşı Stabiliteye karşı
Isı durumu
SKO SAK SBR
Ti > TÇ 1,2 - 4,0 1,2 - 2,0 3,0 - 5,0
TÇ Çevre ısısı ; Tİ İşletme ısısı
www.guven-kutay.ch
4. Konu İndeksi
Akmaya karşı emniyet katsayısı ...........3.8

Burkulmaya karşı gerekli emniyet
katsayısı ........................3.8
Deformasyonda emniyet katsayısı ........3.8
Dinamik yüklemede emniyet
katsayısı ........................3.6
En büyük yükün yüklenme
yüzdesi ..........................3.2
Gerekli emniyet katsayısı......................3.1
Hesaplanan emniyet katsayısı...............3.1
Istenilen emniyet katsayısı....................3.1
Kopma karşılaştırmasında emniyet
katsayısı ........................3.5
Malzemenin emniyetli mukavemet
değeri ............................3.9
Stabilitede ( flambajda ) emniyet
katsayısı ........................3.8
Statik yüklemede emniyet
katsayısı ........................3.5
Yük akış çemberi ..................................3.2
Yükleme eğrisi......................................3.2
Yükleme periyodu.................................3.2
www.guven-kutay.ch
2009 Kasım
www.guven-kutay.ch
MUKAVEMET
DEĞERLERİ
ÖRNEKLER
05-5a
M. Güven KUTAY
05-5a-ornekler.doc
İÇİNDEKİLER
5. MUKAVEMET HESAPLARI İÇİN ÖRNEKLER ......................................................5.3

5.1. 1. Grup örnekler....................................................................................................5.3
5.1.1. Örnek 1, Faturalı mil ucu..................................................................................5.3
5.1.2. Örnek 2, Faturalı mil.........................................................................................5.3
5.1.3. Örnek 3, Çevresel çentikli mil ..........................................................................5.4
5.1.4. Örnek 4, Uçtan yüklü kiriş................................................................................5.4
5.1.5. Örnek 5, Cıvatalı lama ......................................................................................5.5
5.2. 2. Grup örnekler....................................................................................................5.6
5.2.1. Örnek 1, Bağlama kolu .....................................................................................5.6
5.2.2. Örnek 2, Kısa konsol ........................................................................................5.6
5.2.3. Örnek 3, Birleştirme levhası .............................................................................5.7
5.2.4. Örnek 4, Askı sistemi........................................................................................5.7
5.2.5. Örnek 5, Maksimum yüzey basıncı pmax ...........................................................5.8
5.2.6. Örnek 6, Karşılaştırma gerilmesi ......................................................................5.8
5.3. 3. Grup örnekler....................................................................................................5.9
5.3.1. Örnek 1, Yük kancası........................................................................................5.9
5.3.2. Örnek 2, Asılı redüktör mili............................................................................5.10
5.3.3. Örnek 3, Tahriksiz vagon tekerlek yataklanması ...........................................5.10
5.3.4. Örnek 4, Aks ucu yataklanması ......................................................................5.11
5.3.5. Örnek 5, Yuvarlak testere ana mili .................................................................5.11
6. Konu İndeksi...............................................................................................................6.12
www.guven-kutay.ch
Hesap Örnekleri 5.3
5. MUKAVEMET HESAPLARI İÇİN ÖRNEKLER

5.1. 1. Grup örnekler
5.1.1. Örnek 1, Faturalı mil ucu
Şekilde görülen faturalı mil ucu (Şek. 5.1) bir takım tezgahı makinasında çeşitli yerlerde
kullanılmak için konstruksiyonu yapılmaktadır ve hesaplanacaktır.
İstekler veya kabuller:
Malzeme: St 50-2
W.Nr.:1.0050 Ø25 Ø25
Yüzey pürüzlüğü: N7 ≈ Rz = 6 µm
Diğer bütün gerekli bilgiler verilmiş olan F F

resimden alınmalıdır.
Şek. 5.1, Faturalı mil
Şunların hesaplanması istenmektedir:
a. Çekme veya basma zorlamasında sakin, yani statik kuvvet ne kadardır ?
b. Çekme veya basma zorlamasında σÜ = -2 σA bağıntısı ile değişken yüklenme kuvveti

ne kadardır ?
5.1.2. Örnek 2, Faturalı mil
Şekilde görülen faturalı mil (Şek. 5.2) sonu bir takım tezgahı makinasında kılavuz
tekerleğinde kullanılması için konstruksiyonu yapılacak ve hesaplanacaktır.
5
İstekler veya kabuller: 1 .2 F
R
Malzeme: St 50-2
W.Nr.:1.0050
Ø30
Ø25
Diğer bütün gerekli bilgiler verilmiş olan

resimden alınmalıdır. 50
Şek. 5.2, Mil sonu

Şunların hesaplanması istenmektedir:
a. Çekme veya basma zorlamasında eğilme momenti ve kuvvet, -σA = 0,5 σÜ bağıntısı
ile, ne kadardır ?
b. Parçadaki hesaplanan emniyet katsayısı She ne kadardır ?
www.guven-kutay.ch
5.1.3. Örnek 3, Çevresel çentikli mil
Şekilde çizilmiş olan çevresel çentikli mil (Şek. 5.3) bir takım tezgahı makinasında çeşitli
yerlerde kullanılmak için konstruksiyonu yapılmaktadır ve hesaplanacaktır.
F
Malzeme: St 50-2
H=100
Ø25
W.Nr.:1.0050
0,5
Diğer bütün gerekli bilgiler verilmiş F
olan resimden alınmalıdır.
R1
Şek. 5.3, Oluklu mil
Şunun hesaplanması istenmektedir:
Torsiyon zorlamasında -σA = σÜ ise, değişken torsiyon momenti ve bu momenti doğuran

kuvvet ne kadardır ?
5.1.4. Örnek 4, Uçtan yüklü kiriş
Şekilde çizilmiş olan uçtan yüklü kiriş (Şek. 5.4) bir elektrik motorunu oturtmak için
konstruksiyonu yapılacak ve " b " genişliği hesaplanacaktır.
500
İstekler veya kabuller: b
F
Malzeme: St 37-2 plaka
W.Nr.:1.0037
300
Fnomax = + 25 kN
Fnomin = - 12,5 kN
Diğer bütün gerekli bilgiler 600

verilmiş olan resimden alınmalıdır.
Şek. 5.4, Uçtan yüklü kiriş
İşletmede kötü şartların bulunduğu bilinmektedir.
www.guven-kutay.ch
5.1.5. Örnek 5, Cıvatalı lama
Şekilde çizilmiş cıvatalı lama bağlantısında (Şek. 5.5), emniyet katsayısını S = 1,8 alarak,
malzemenin mukavemetine ve Fmin = 0 olmasına göre bağlantının, haddeli plaka 40x10,
taşıyacağı maksimum kuvveti ( Fmax ) bulunuz.
Malzeme: 40
St 37-2 hadde plaka,

W.Nr.:1.0037,
DIN 17 100 .
M12
Diğer bütün gerekli bilgiler
verilmiş olan resimden
alınmalıdır.
F 10
Şek. 5.5, Cıvata bağlantısı
www.guven-kutay.ch

5.2.1. Örnek 1, Bağlama kolu
Şekilde gösterilen çelikten imal edilmiş bağlama kolu görülmektedir (Şek. 5.6). Bileşik
yüklenmelerin etkisindeki bu koldaki mukavemet hesaplarını yapınız.
İstekler veya kabuller: 100
FY
Kuvvetler: FY = 300 N FZ
FZ = 400 N
Ölçüler:
h = 20 mm
b
50
h
b = 10 mm
Konstruksiyonda tanınan bütün bilgiler

şekilde verilmiştir. Şek. 5.6, Çelik kol
5.2.2. Örnek 2, Kısa konsol

Şekilde görülen kısa konsol (Şek. 5.7) ya dolu dik dörtgen profilden veya çift T profilinden
imal edilmek istenmektedir. Konsol ucunda 50 mm genişliğinde yüzey basıncı F' ile
yüklenecektir. St 37 den yapılmış konsolun kendi ağırlığını göz önüne almadan:
1. Emniyet katsayısı 50
50
SGER = 1,5 alarak emni-
yetli yüzey basıncı muka- F'
vemet değeri ile yayılı
eşit yük F' i hesaplayınız.
100
2. Karşılaştırma gerilmesi-
nin σkar iki konsola göre
dağılımını çizip, araş- 150
tırınız ve bütün kesitte
karşılaştırma gerilmesinin 50
50
σkar nın akma mukavemet F'
değerinden σAK küçük
olup olmadığını araştırı-
8
8
nız.
100
Bütün gerekli bilgiler veril-

miş olan resimden alınmalı-
dır. 150
Şek. 5.7, Konsollar
www.guven-kutay.ch
5.2.3. Örnek 3, Birleştirme levhası

Şekilde görülen 5 mm lik birleştirme F2
levhası resimde (Şek. 5.8) görüldüğü gibi
F1 = 10 kN ve F2 = 20 kN kuvvetleri
etkisin-dedir. Kuvveti ileten çekme
çubukları birleş-tirme levhasına kaynakla
birleştirilmiş olsunlar. A
F1 F1
Konstruksiyonun kendi ağırlığı göz B
önüne alınmadan ve hiçbir etkenin tesiri A
150
olmadan yani kuvvet akımları hiç bir
şekilde etkilenmeden aşağıdaki 200
istenilenleri hesaplayınız:
F2
1. B noktasındaki asal normal
gerilmeleri, Şek. 5.8, Bileştirme levhası
2. A-A kesitindeki normal ve kayma gerilmelerini,
3. Karşılaştırma gerilmesini σkar .
Bütün gerekli bilgiler verilmiş olan resimden alınmalıdır.
5.2.4. Örnek 4, Askı sistemi

Şekilde her biri F kuvveti etkisinde olan iki kabloyu asmak için yapılan askı konstruk-
siyonu görülmektedir (Şek. 5.9). Askı mekanizması montaj yerinde yapılacaktır. Askı için
gerekli olan delikler montajda delinecektir.
Konstruksiyonun kendi ağırlığı göz
önüne alınmadan aşağıdaki istenilenleri
hesapla-yınız:
1. Askı sistemini dengede tutacak maksi- Ø20

mum Fmax kuvveti ne kadardır ? Eğer
φ20 mm lik çeki çubuğu St 37-2 den x
ve istenilen emniyet katsayısı 2 ise.
2. Eğer karşılaştırma gerilmesi akma

mukavemet değerinden küçük olması F F
gerekliyse, şekilde verilen " x " 250 250
açıklığı nekadar olabilir ? Şek. 5.9, Askı mekanizması
Diğer bütün gerekli bilgiler verilmiş olan resimden alınmalıdır.
www.guven-kutay.ch
5.2.5. Örnek 5, Maksimum yüzey basıncı pmax
Şekilde çizilmiş olan destek konstruksiyonu St 37 den kaynak konstruksiyon olarak

yapılmıştır (Şek. 5.10).
Konstruksiyonun kendi ağırlığı göz önüne

F'
alınmadan aşağıdaki istenilenleri
hesaplayınız:
60
1. Maksimum yüzey basıncı pmax ne X
kadardır ?
Eğer istenilen emniyet katsayısı 2 ve
simetrik yüklenme, yani x = 0 ise.
2. Şekilde verilen x açıklığı ne kadardır ? 60

Eğer emniyetli yüzey basıncı
20
malzemenin maksimum basma
mukavemet değerine eşit ise.
60
12
Diğer bütün gerekli bilgiler verilmiş olan

resimden alınmalıdır.
Şek. 5.10, Destek konstruksiyonu
5.2.6. Örnek 6, Karşılaştırma gerilmesi

Seçilmiş bir kordinat sistemine göre (Şek. 5.11) esneme çubukları yardımı ile bir parçanın
yüzeyindeki gerilmeler şu şekilde ölçülmüştür:
Y
σX = 70 N/mm2 σY
σY = 10 N/mm2 σ2
τ = 20 N/mm2 Y τ
σ1 ϕ
Diğer bütün gerekli bilgiler
X σX τ X
verilmiş olan Şek. 5.11
resimden alınmalıdır. τ σX
σ 1
Grafik yöntemiyle, parçadaki τ

aşağıda istenilen değerleri
bulunuz:
σYσ 2
Şek. 5.11, Parçadaki gerilmeler
1. Karşılaştırma gerilmesi σkar,

2. En büyük asal normal gerilmeler ve bunların ϕ açısı.
www.guven-kutay.ch
5.3.1. Örnek 1, Yük kancası
Yük kancası (Şek. 5.12). Çekme zorlamasına açık örnek. FAG firması 200/2 DA numaralı
rulman yataklar kataloğundan alınmış resim.
Daire içine alınmış yerdeki gerilmeleri genel olarak belirleyiniz.
Şek. 5.12, Yük kancası
www.guven-kutay.ch
5.3.2. Örnek 2, Asılı redüktör mili
Asılı redüktör mili (Şek.

5.13). Çekme, torsiyon ve
kesme bilesik zorlamasına
açık örnek.
FAG firması 200/2 DA

numaralı rulman yataklar
kataloğundan alınmış
resim.
Daire içine alınmış yerdeki

gerilmeleri genel olarak
belirleyiniz.
Şek. 5.13, Asılı redüktör

5.3.3. Örnek 3, Tahriksiz vagon tekerlek yataklanması
Tahriksiz vagon tekerlek

yataklanması (Şek. 5.14).
Eğilme ve kesme bilesik
zorlamasına açık örnek.

resim.
Daire içine alınmış yerde-ki

belirleyiniz.
Şek. 5.14, Tahriksiz vagon tekerleği yataklaması
www.guven-kutay.ch
5.3.4. Örnek 4, Aks ucu yataklanması

Mil ucu yataklanması
(Şek. 5.15). Eğilme ve
kesme bileşik zorlamasına
açık örnek. FAG firması
200/2 DA numaralı rulman
yataklar kataloğundan
alınmış resim.

belirleyiniz.
Şek. 5.15, Mil ucu yataklaması
5.3.5. Örnek 5, Yuvarlak testere ana mili
Yuvarlak testere ana mili

(Şek. 5.16). Eğilme, çekme,
torsiyon ve kesme bilesik
zorlamasına açık örnek.
resim.

belirleyiniz.
Şek. 5.16, Yuvarlak testere ana mili
www.guven-kutay.ch
6. Konu İndeksi
A
Aks ucu yataklanması...................................... 5.11
Asılı redüktör mili ........................................... 5.10
Askı sistemi ....................................................... 5.7
B
Bağlama kolu..................................................... 5.6
birleştirme levhası ............................................. 5.7
Ç
Çevresel çentikli mil.......................................... 5.4
C
Cıvatalı lama ...................................................... 5.5
F
Faturalı mil ........................................................ 5.3
Faturalı mil ucu ................................................. 5.3
K
Karşılaştırma gerilmesi σkar ............................. 5.8
Kısa konsol........................................................ 5.6
M
Maksimum yüzey basıncı pmax ........................ 5.8
T
Tahriksiz vagon tekerlek yataklanması ........... 5.10
U
Uçtan yüklü kiriş ............................................... 5.4
Y
Yük kancası....................................................... 5.9
Yuvarlak testere ana mili................................. 5.11
www.guven-kutay.ch
2009 Kasım
www.guven-kutay.ch
MUKAVEMET
DEĞERLERİ
ÖRNEKLERİN
ÇÖZÜMÜ
05-5b
M. Güven KUTAY
05-5b-orneklerin-cözümü.doc
İÇİNDEKİLER
6. ÖRNEKLERİN ÇÖZÜMÜ...........................................................................................6.3
6.1. 1. Grup örnekler....................................................................................................6.3
6.1.1. 1. Grup, örnek 1, Faturalı mil ucu.....................................................................6.3
6.1.2. 1. Grup, örnek 2, Faturalı mil .........................................................................6.14
6.1.3. 1. Grup, örnek 3, Çevresel çentikli mil...........................................................6.18
6.1.4. 1. Grup, örnek 4, Uçtan yüklü kiriş ................................................................6.21
6.1.5. 1. Grup, örnek 5, Cıvatalı lama.......................................................................6.24
6.2. 2. Grup örnekler..................................................................................................6.26
6.2.1. 2. Grup, örnek 1, Bağlama kolu......................................................................6.26
6.2.2. 2. Grup, örnek 2, Kısa konsol .........................................................................6.28
6.2.3. 2. Grup, örnek 3, Birleştirme levhası..............................................................6.30
6.2.4. 2. Grup, örnek 4, Askı sistemi ........................................................................6.32
6.2.5. 2. Grup, örnek 5, Maksimum yüzey basıncı pmax ...........................................6.33
6.2.6. 2. Grup, örnek 6, Karşılaştırma gerilmesi kar ...............................................6.34
6.3. 3.Grup örnekler...................................................................................................6.35
6.3.1. 3. Grup, örnek 1, Yük kancası ........................................................................6.35
6.3.2. 3. Grup, örnek 2, Asılı redüktör mili ..............................................................6.36
6.3.3. 3. Grup, örnek 3, Tahriksiz vagon tekerlek yataklanması ..............................6.37
6.3.4. 3. Grup, örnek 4, Aks ucu yataklanması.........................................................6.38
6.3.5. 3. Grup, örnek 5, Yuvarlak testere ana mili....................................................6.39
7. Konu İndeksi...............................................................................................................7.40
www.guven-kutay.ch
Örneklerin çözümü 6.3
6. ÖRNEKLERİN ÇÖZÜMÜ
6.1.1. 1. Grup, örnek 1, Faturalı mil ucu
Problemi anlamak için faturalı milin taslağını çizmek gereklidir.
VARİYANT A Fn DAGILIMI
(
(çekme)
Fmax Fmax
Malzeme:
A
St50-2,
W.Nr.: 1.0050
σn
Yüzey prüzlüğü:
d
B
N7 = Rz = 6 µm
Fmax Fmax Fmax
Değerler:
d = 25 mm
ARANAN NEDİR ? Çekme veya basma zorlamasında sakin, yani statik kuvvet
F = Fmax ne kadardır ?
Bu bir değer bulma işlemidir. Formül ve tabelalar ekinden:
F
σç = ≤ σ ÇEM
A
Değer bulma işlemi için:
F
= σ ÇEM
A
Böylece aranılan kuvvetin çözümü genel olarak yapılmış olur : F = A . σÇEM
Sayısal değerleri bulmak için verilen ve bilinen değerlerle hesabın yapılması gereklidir.
A = π.d2/4 , burada d = 25 mm olduğundan
2
A = π.25 / 4 = 490,87385... A = 490,9 mm2
A 1.1. Sakin veya statik zorlamada kuvvetin bulunması

Burada kuvvetin bulunması için hangi hesap yolunun ve yönteminin izleneceğine karar
vermek gereklidir.
www.guven-kutay.ch
A 1.1.a Hesabın malzemenin devamlı mukavemet değerleriyle yapılması
Emniyetli çekme mukavemet değerinin devamlı mukavemet değerleri ile bulunması:
σ ÇD ⋅ b1 ⋅ b 2
σ ÇEM =
β Çt ⋅ SDGER
σÇD N/mm2 Malzemenin devamlı çekme mukavemet değeri

b1 1 Yüzey pürüzlüğü katsayısı
b2 1 büyüklük katsayısı
ßçt 1 Çentik katsayısı
SDGER 1 Gerekli emniyet katsayısı
Buradaki değerleri sırasıyla belirlemek gereklidir, şöyleki:
Malzemenin devamlı çekme mukavemeti " σDÇ "
Bu değer ya tabelalar ekinden okunur veya hesaplanır.

Burada St50 nin devamlı mukavemet değerini bulmak için sınır değerler oranını bilmemiz
gereklidir.
κ = σA / σÜ = Fmin / Fmax
Burada zorlama statik yani sakin olduğundan: Fmin = Fmax
ve böylece sınır değerler oranı : κ = Fmin / Fmax = Fmax / Fmax = + 1 κ=+1
Devamlı mukavemet değeri tabelalar ekinden okunur: σDÇ = 295 N/mm2
Hesaplama:
σ DG (τ DG )
Malzemenin devamlı mukavemeti: σ O (τ O ) = σ D (τ D ) = ≤ σ AK (τ AK )
1−
(1 + κ ) ⋅ (1 − K1 )
2 − K1
Malzemenin tam değişken mukavemeti: σ DG (τ DG ) ≈ K1 ⋅ R m
Malzemenin akma mukavemeti: (

σ AK (τ AK ) ≈ K 2 ⋅ R e R p 0,2 )
Tabelalar ekinden: Rm = 470 N/mm2 ve Re = 295 N/mm2
K1 = 0,44 K2 = 1,0
σDG = 0,44 . 470 = 206,8 N/mm σAK = 1,0 . 295 = 295 N/mm2
2
σDÇ yukarıdaki formülden hesaplanır.

Malzemenin hesaplanan devamlı mukavemeti: σDÇ = 295 N/mm2
Malzemenin devamlı mukavemeti: σDÇ = 295 N/mm2
www.guven-kutay.ch
Yüzey prüzlüğü katsayısı " b1 "
Yüzey pürüzlüğü katsayısı " b1 " ya tabelalar ekinden okunur veya hesaplanır. Burada yüzey
pürüzlüğü katsayısını bulabilmek için malzemenin kopma mukavemet değeri Rm nin
yanısıra yüzey pürüzlük kalitesi Rz nin bilinmesi gereklidir.
Rz = 6 µm Problemin sunuluşundan bilinmektedir
bu bilgilere göre tabelalar ekinden şu değer okunur: b1 = 0,94 [-]
 R 
Hesaplama: Normal gerilmeler için b1σ = 1 − 0,22 ⋅ lg R z ⋅  lg m − 1
 20 
Çapraz gerilmelet için: b1τ = 0,575 ⋅ b1σ + 0,425
bu bilgilere göre hesaplanan değer şudur: b1 = 0,94 [-]
Büyüklük katsayısı " b2 "
Büyüklük katsayısı " b2 " şu şekilde bulunur:

Problemin sunuluşundan bilindiğine göre parçaya çekme zorlaması etkilidir.
b2 = kg ⋅ k t ⋅ kα
lg(d / 7,5)
geometri katsayısı tabelalar ekinden veya hesapsal k g ≈ 1 − 0,2 ⋅
lg 20
Çekme zorlaması etkisinde değer 1 alınır: kg = 1,0 [-]
lg(d / 7,5)
teknoloji katsayısı tabelalar ekinden veya hesapsal k t ≈ 1 − 0,25 ⋅
lg 20
İmalat çeliği olarak değer 1 alınır: kt = 1,0 [-]
lg(d / 7,5)
şekil katsayısı tabelalar ekinden veya hesapsal k α ≈ 1 − 0,2 ⋅ lg α k ⋅
lg 20
Çentik katsayısı " βçt " 1 olduğundan kα = 1,0 [-]
b2 = kg . kt . kα = 1,0 . 1,0 . 1,0 b2 = 1,0 [-]
Çentik katsayısı " βçt "

Kesit değişikliği olmadığından çentik katsayısı bir olarak alınır. βçt = 1 [-]
www.guven-kutay.ch
Gerekli emniyet katsayısı " SDGER "
Günlük çalışmalarda önerilen emniyet katsayısı " SDGER " ele alınır. Burada sınır değerler
oranının ve En yüksek yük yüklenme yüzdesinin " EEY " bilinmesi gereklidir.
κ=+1 Sakin, statik zorlanma

EEY % 50 En yüksek yük yüklenme yüzdesi
ve tabelalar ekinden şu değer okunur: SDGER = 1,2 [-]
Böylece bulunan değerleri malzemenin emniyetli çekme mukavemet değeri formülünde

yerleştirirsek:
σ ÇD ⋅ b1 ⋅ b 2 295 . 0,94 .1
σ ÇEM = = = 230,2...
β Çt ⋅ SDGER 1 .1,2
Emniyetli çekme mukavemeti: σÇEM = 230 N/mm2
Kuvvet F : F = A . σÇEM = 490,9 . 230,2 = 113 007 N
Sonuç: Çekme veya basma zorlamasında sakin, yani statik kuvvet devamlı
mukavemet değerlerine göre şu büyüklüktedir:
F = 113 000 N
A 1.1.b Malzemenin emniyetli statik değeriyle hesabın yapılması
Malzemenin statik zorlanma etkisinde emniyetli statik çekme mukavemet değeri kaba hesap
yöntemi için aşağıdaki gibi bulunur:
Rm
Genel çözüm: σ ÇEM =
SGER
Tabelalar ekinden kopmaya karşı gerekli emniyet katsayısı SKO alınır. Bazan bu değer
deformasyona karşı emniyet katsayısı da olabilir.
İşletme ısısı > çevre ısısı SKO = 1,2 bis 2, burada max. değeri seçelim: SB = 2 [-]
Malzemenin emniyetli çekme mukavemet değerini statik değerlerle hesaplamak istersek :
www.guven-kutay.ch
R m = 470 = 235
σ ÇEM =
SGER 2 σÇEM = 235 N/mm2
Kuvvet F : F = A . σÇEM = 490,9 235 = 115 362
Sonuç : Çekme veya basma zorlamasında sakin, yani statik kuvvet kaba hesapla
malzemenin statik değerlerine göre şu büyüklüktedir:
F = 115 360 N
A 1.2. Değişken zorlanmada kuvvetin hesabı

Burada hesap malzemenin devamlı mukavemet değerine göre yapılır. Verilen koşula göre
dinamik zorlama σÜ = -2.σA ile hesabın devamlı mukavemet değeri ile yapılması gereklidir.
Malzemenin devamlı çekme mukavemeti devamlı mukavemet değerlerine göre:
σ ÇD ⋅ b1 ⋅ b 2
σ ÇEM =
β Çt ⋅ SDGER
σÇD N/mm2 Malzemenin devamlı çekme mukavemeti

b1 1 Yüzey pürüzlük katsayısı
b2 1 Büyüklük katsayısı
βçt 1 Çentik katsayısı
Burada değişken zorlanmada kuvvetin hesabı için yalnız malzemenin devamlı çekme
mukavemeti σÇD ile gerekli emniyet katsayısı SDGER hesaplanması gerekir. Diğer
büyüklükler daha önceki hesaplarda bulunmuştur.
Malzemenin devamlı çekme mukavemeti " σDÇ "
St50 nin devamlı mukavemet değerini tabeladan okumak veza analitik olarak hesaplamak
için sınır değerler oranını κ yı bilmemiz gereklidir.
Verilere göre : κ = σA / σÜ diğer taraftan: σÜ = - 2.σA
ve bu yerleştirilip hesaplanırsa: κ = σA / σÜ = σA / (-2.σA) = - 0,5 κ = − 0,5
ve tabelalar ekinden şu değer okunur: σDÇ = 250 N/mm2
σDÇ yukarıdaki formülden hesaplanır.
Malzemenin hesaplanan devamlı mukavemeti: σDÇ = 252 N/mm2
Malzemenin devamlı mukavemeti: σDÇ = 250 N/mm2
www.guven-kutay.ch
κ = - 0,5 Değişken zorlanma

EEY % 50 En yüksek yük yüklenme yüzdesi
ve tabelalar ekinden şu değer okunur: SDGER = 1,45 [-]

yerleştirirsek:
σ ÇD ⋅ b1 ⋅ b 2 250 . 0,94 .1
σ ÇEM = = = 162,8...
β Çt ⋅ SDGER 1 .1,45
σÇEM = 165 N/mm2
Kuvvet F : Fç = A . σÇEM = 490,9 . 165 = 79 903
Fb = Fç / (-2) = 79 903 / (-2) = - 39 952
Sonuç : Parçanın değişken zorlanma etkisinde devamlı mukavemet değerleriyle

hesaplanan çekme ve basma kuvvetleri, sınır değerler oranı σÜ=-2.σA
olursa, şu büyüklüktedir:
Fç = 79 900 N
Fç = - 39 950 N
www.guven-kutay.ch
Örnek 1, VARİYANT B
Problemi anlamak için segman faturalı milin taslağını çizmek gereklidir.
Malzeme: Fn DAGILIMI
(
(çekme)
St50-2, Fmax Fmax
W.Nr.: 1.0050
Yüzey pürüzlüğü: A
N7 = Rz = 6 µm σα t d1
σmax
Değerler: σç
R1 m B
d = 25 mm
m = 1,3 H13 d Fmax
Fmax
t = 0,55 mm F
R = 0,1 mm
di = 23,9 mm Şek. 6.2, Segman faturalı mil
ARANAN NEDİR ? Çekme veya basma zorlamasında sakin, yani statik kuvvet
F = Fmax ne kadardır ?
F
Bu bir değer bulma işlemidir. Formül ve tabelalar ekinden: σç = ≤ σÇEM
A
F
Değer bulma işlemi için: = σÇEM
A
Böylece aranılan kuvvetin çözümü genel olarak yapılmış olur : F = A . σÇEM
A = π.d2/4 , burada d = 23,9 mm olduğundan
A = π.23,92 / 4 = 448,627... A = 448 mm2
B 1.1. Sakin veya statik zorlamada kuvvetin bulunması
B 1.1.a Malzemenin devamlı mukavemet değerleriyle hesabın yapılması
σ ÇD ⋅ b1 ⋅ b 2
σ ÇEM =
β Çt ⋅ SDGER

www.guven-kutay.ch
Malzemenin devamlı çekme mukavemet değeri " σDÇ "
St50 çeliğinin değerlerini bulalım. A.1.1.a daki bağıntılar buradada geçerlidir.
σDÇ = 295 N/mm2
Yüzey pürüzlüğü katsayısı " b1 "
Tabelalar ekinden züzey pürüzlüğü katsayısı " b1 " alınır. A.1.1.a daki bağıntılar buradada
geçerlidir.
b1 = 0,94 [-]
Büyüklük katsayısı " b2 "

Tabelalar ekinden büyüklük katsayısı " b2 " alınır. A.1.1.a daki bağıntılar buradada
geçerlidir.
b2 = kg . kt . k = 1,0 . 1,0 . 1,0 b2 = 1,0 [-]
Çentik katsayısı " βÇt "
Statik yani sakin zorlamada yalnız çentik şekil sayısı geçerlidir.

σ max = α Çt ⋅ σ n
Çentik şekil sayısı αçt G.Pahl ( Pağl ) ve J.Heinrich 'e ( Haynrih ) göre, tabelalar ekinden
okunur:
Geçerlilik kontrolü: Çentik şekil sayısının geçerliliği şu şekilde kontrol edilir:

D/(2t) = 25/(2.0,55) = 22,7...> 15 vede
m/t = 1,3/0,55 =2,36 > 1,4 olduğundan tam geçerlidir.
t
α Çt = 1,27 + 1,17 ⋅
R
0,55
α Çt = 1,27 + 1,17 ⋅ = 4,013...
0,1
αÇt = βÇt alınacağından βçt = 4 [-]
www.guven-kutay.ch
Emniyet katsayısı " SDGER "
A.1.1.a daki bağıntılar buradada geçerlidir.
SDGER = 1,2 [-]

yerleştirirsek:
σ ÇD ⋅ b1 ⋅ b 2 295 . 0,94 ⋅ 1
σ Çt = = = 55,927...
β Çt ⋅ SDGER 4 ⋅1,2
σÇEM = 55 N/mm2
Kuvvet F : Fç = A . σÇEM = 448 . 55 = 24 640
Burada zorlanma statik olduğundan vede malzemedeki molüküller arası destek

özelliğinden dolayı hesap çentik şekil sayısı göz önüne alınmadan yapılır.
Şöyleki: Fç = A . σÇEM . αçt = 448 . 55 . 4 = 98 560
Sonuç : Sakin yani statik zorlanma etkisinde parça malzemenin devamlı mukavemet
değerleri ile şu kuvveti emniyetle taşır:
Fç = 98 600 N
www.guven-kutay.ch
B 1.2. Değişken zorlanmada kuvvetin hesabı

σ ÇD ⋅ b1 ⋅ b 2
σ ÇEM =
β Çt ⋅ SDGER


St50 çeliğinin devamlı çekme mukavemet değeri " σDÇ ". A.1.2 deki bağıntılar buradada
geçerlidir.
σDÇ = 270 N/mm2
Yüzey pürüzlüğü katsayısı " b1 " . A.1.1.a daki bağıntılar buradada geçerlidir.
b1 = 0,94 [-]
Çentik katsayısı " βÇt "
Çentik katsayısını Thum'a göre hesaplarız: β Çt = 1 + ηÇt ⋅ ( α Çt - 1 ) R1 = 0,1 mm

[
ηk = 1 / 1 + 8 / R1 ⋅ (1 − R e / R m )3 ] ηk = 0,19
Çentik şekil sayısı, B 1.1 deki gibi αÇt = 4
β Çt = 1 + 0,19 ( 4 - 1 ) = 1,5875... βÇt = 1,59 [-]
Büyüklük katsayısı " b2 " . A.1.1.a daki bağıntılar buradada geçerlidir.
geometri katsayısı k g ≈ 1 − 0,2 ⋅ [lg(d / 7,5) / lg 20] çekme kg = 1

teknoloji katsayısı k t ≈ 1 − 0,25 ⋅ [lg(d / 7,5) / lg 20] imalat çeliği kt = 1
şekil katsayısı k α ≈ 1 − 0,2 ⋅ lg α k ⋅ [lg(d / 7,5) / lg 20] βÇt = 1,57 kα = 0,98
Büyüklük katsayısı: b2 = kg . kt . kα = 1,0 . 1,0 . 0,98 b2 = 0,98 [-]

A.1.2 deki bağıntılar buradada geçerlidir. SDGER = 1,45 [-]
www.guven-kutay.ch

yerleştirirsek:
σ ÇD ⋅ b1 ⋅ b 2 270 . 0,91 .1
σ Çt = = = 56,482...
β Çt ⋅ SDGER 3 . 1,45
σÇEM = 55 N/mm2
Çekme ve basma kuvvetleri Fç ve Fb:
Fç = A . σÇEM = 448 . 55 = 24 640
Fb = Fç / (-2) = 24 640 / (-2) = - 12 320
Sonuç : Sınır değerleri oranı σÜ = - 2.σA şartıyla dinamik çekme ve basma kuvveti
şu büyüklüktedir:
Fç = 24 640 N
Fb= - 12 320 N
www.guven-kutay.ch
6.1.2. 1. Grup, örnek 2, Faturalı mil

Problemi anlamak için faturalı milin taslağını çizmek gereklidir.
L
Malzeme : R Fmax
St50-2, W.Nr.: 1.0050
Yüzey pürüzlüğü :
d
N7 = Rz = 6 µm
Değerler :
Fmax
d = 25 mm ; D = 30 mm
R =1,25mm ; LF = 50 mm
(
X M EG- DAGILIMI
ARANAN NEDİR ? (egilme)
(
Değişken eğilme momenti ve eğilme X
(
Fç - DAGILIMI
kuvveti F = Fmax nekadardır ? X (kesme)
Fmax
X
Bu bir değer bulma işlemidir.
• Değer bulma işleminde yalnız eğilme etkisi dikkate alınır, kesme etkisi bilinçli olarak
dikkate alınmaz.
• Kontrol hesabında kesme etkiside dikkate alınır.
M eg
Formül ve tabelalar ekinden: σ eg = ≤ σ EGEM
W eg
M eg
Değer bulma işlemi: = σ EGEM
W eg
Meg = Weg . σEGEM
Eğilme momenti Meg = LF . F
bu değer yerleştirilirse: LF . F / Weg = σEGEM F = Weg.σEGEM / LF
Böylece aranılan momentin Meg ve kuvvetin F çözümü genel olarak yapılmış olur.
www.guven-kutay.ch
Kesit alanı daire için eğilme mukavemet momentinin değeri Formül ve tabelalar ekinden
Weg = π d3 / 32 , burada d = 25 mm olduğundan
Weg = π 253 / 32 = 1533,980... buradanda ==> Weg = 1 530 mm3
2.1. Değişken zorlanmada kuvvetin hesabı
Emniyetli eğilme mukavemet değerinin devamlı mukavemet değerleri ile bulunması:
σ ÇD ⋅ b1 ⋅ b 2
σ ÇEM =
β Çt ⋅ SDGER

Malzemenin devamlı St50 çeliğinin değeri tabelalar ekinden alınır.

eğilme mukavemeti
" σDEG " Sınır değerler oranı κ = σA / σÜ
Problemin sunuluşundan -σA = 0,5 σÜ ⇒σA = - 0,5 σÜ
böylece sınır değerler oranı:
κ = σA / σÜ = - 0,5 σÜ / σÜ = - 0,5 κ = - 0,5
ve tabelalar ekinden şu değer okunur σEGD = 300 N/mm2
Yüzey pürüzlüğü Burada yüzey pürüzlüğü katsayısını bulabilmek için

katsayısı " b1σ" malzemenin kopma mukavemet değeri Rm nin ve yüzey
pürüzlük kalitesi Rz nin bilinmesi gereklidir.
tabelalar ekinden çap değeri d≤16mm Rm = 470 N/mm2
için
Problemin sunuluşundan bilinen Rz = 6 µm
b1 = 0,94[-]
www.guven-kutay.ch
Çentik katsayısı Bunu biz Thum'a göre hesaplarız: β Çt = 1 + ηÇt ⋅ ( α Çt - 1 )

" βÇt "
Problemin sunuluşundan: R1 = 1,75 mm
[
ηk = 1 / 1 + 8 / R1 ⋅ (1 − R e / R m )3
] ηk = 0,75
Çentik şekil sayısı, B 1.1 deki gibi αÇt = 1,95
β Çt = 1 + 0,19 ( 4 - 1 ) = 1,5875... βÇt = 1,7 [-]
Büyüklük katsayısı Büyüklük katsayısı " b2 " ya tabelalar ekinden okunur veya
" b2 " hesaplanır. Problemin sunuluşundan d = 25 mm dir,
geometri katsayısı k g ≈ 1 − 0,2 ⋅ [lg (d / 7,5) / lg 20 ] kg = 0,921
b2 = kg . kt . kα = 1,921 . 1,0 . 0,98 b2 = 0,9 [-]
Gerekli emniyet tabelalar ekinden Günlük çalışmalarda önerilen emniyet

katsayısı " SDGER " katsayıs " SDGER " ele alınır. Burada sınır değerler oranının ve
En yüksek yük yüklenme yüzdesinin " EEY " bilinmesi
gereklidir.
Değişken zorlanma κ = - 0,5
En yüksek yük yüklenme yüzdesi EEY % 50
SDGER = 1,45 [-]
Malzemenin Böylece bulunan değerleri malzemenin emniyetli çekme

emniyet-li mukavemet değeri formülünde yerleştirirsek:
mukavemeti "σEM"
σ EGD ⋅ b1 ⋅ b 2 300 . 0,91 . 0,9
σ EGEM = = = 105,905...
β Çt ⋅ S DGER 1,6 .1,45
σEGEM = 105 N/mm2
Eğilme momenti : Meg = Weg . σEGEM = 1 530 . 105 = 160 650

Eğilme kuvveti : F = Meg / LF = 160 650 / 50 = 3 213
Sonuç : Sınır değerleri oranı - σA = 0,5.σÜ şartıyla dinamik kuvvet ve

eğilme momenti şu büyüklüktedir:
Eğilme momenti Meg = 160 650 Nmm
Eğilme kuvveti F = 3 215 N
www.guven-kutay.ch
2.2 Kontrol hesabı

ARANAN NEDİR ? İşletmede elde edilen emniyet sayısı ne kadardır ?
σ EGSK
S Dhe =
σ kar
σEGSK N/mm2 malzemenin eğilme-şekillenme mukavemei
σkar N/mm2 karşılaştırma gerilmesi

Malzemenin devamlı σ EGD ⋅ b1 ⋅ b 2
eğilme-şekillenme σ EGSK =
β Çt
mukavemeti "σEGSK"
σEGD = 300 N/mm2 örnek 2.1 den
b1 = 0,91 [-] örnek 2.1 den
b2 = 0,90 [-] örnek 2.1 den
βçt = 1,6 [-] örnek 2.1 den
⋅ ⋅
σ EGD b1 b 2 282 . 0,94 . 0,9
σ EGSK = = = 139,19..
β Çt 1,7
σEGSK = 140 N/mm2
Elde edilen karşılaştırma 2
gerilmesi " σkar " BEH ne göre: σ kar = σ 2 + 3 ⋅ ( α 0 ⋅ τ )
Normal gerilme " σ " σ = σeg = Meg / Weg

wobei Meg = 160 650 Nmm ; Weg = 1 530 mm3
σeg = 160650 / 1530 = 105 σeg = 105 N/mm2
Zorlanma katsayısı eğilme ve kayma zorlamaları aynı yükleme hali olduğundan,
" α0 " α0 = 1
Kayma gerilmesi "τ" τ = F/A burada F = 3 215 N A = π.d2 / 4
d = 25 mm A = π.252/4 =490,87..
τ = 3215/490 = 6,56.. τ = 7 N/mm2
Elde edilen karşılaştırma 2
gerilmesi " σkar " σ kar = σ2 + 3 ( α0 τ ) = 105 2 + 3 . 7 2 = 105,69..
σkar = 105 N/mm2
Hesaplanan veya elde edilen emniyet katsayısı " SDhe "
SDhe = σEGSK / σkar = 155 / 105 = 1,476..
Sonuç : Devamlı mukavemet değerleriyle hesaplanan veya elde edilen devamlı emniyet
katsayısı " SDhe " gerekli emniyet katsayısından " SDGER " büyüktür. Buda hesabın
sonucunun kabul edilen bir değer olduğunu gösterir.
SDhe = 1,44[-] SDGER = 1,45 [-]
www.guven-kutay.ch
6.1.3. 1. Grup, örnek 3, Çevresel çentikli mil

Problemi anlamak için çevresel çentikli milin taslağını çizmek gereklidir.
max
Malzeme :
St50-2 W.Nr.: 1.0050
D
N7 = Rz = 6 µm Fmax
d
Değerler :
R
Mt Mt
d = 24 mm
(
M t - DAGILIMI
D = 25 mm (torsiyon)
R = 1 mm
t = 0,5 mm
H = 100 mm
Şek. 6.4, Çevresel çentikli mil
ARANAN NEDİR ?
Değişken torsiyon momenti ve torsiyon kuvveti F = Fmax ne kadardır ?
Mt
Formül ve tabelalar ekinden: τ tkar = ≤ τ TEM
Wt
Değer bulma işlemi için: Mt / Wt = τTEM ⇒ Mt = Wt.τTEM
Torsiyonmomenti Mt = H . F
ve bu değer torsiyon momentinde yerleştirilince:
H F / Wt = τTEM ⇒ F = Wt.τTEM / H
Böylece aranılan torsiyonmomenti Mt ve torsiyon kuvveti F'in çözümü genel olarak

yapılmış olur.
Daire kesiti için torsiyon mukavemet momenti formül ve tabelalar ekinden:
Wt = π d3 / 16 burada d = 24 mm
Wt = π 243 / 16 = 2714,336.. Wt = 2 715 mm3
www.guven-kutay.ch
3.1. Dinamik torsiyon momenti ve torsiyon kuvveti
Emniyetli torsiyon mukavemet değerinin devamlı mukavemet değerleri ile bulunması:

τ TD ⋅ b1 ⋅ b 2
τ TEM =
β Çt ⋅ SDGER
τTD N/mm2 Malzemenin devamlı torsiyon mukavemeti

Devamlı torsiyon St 50 çeliğinin değerleri tabelalar ekinden

mukavemeti "τTD" bulunur.
Sınır değerler oranı κ = τA / τÜ
diğer taraftan şart -τA = τÜ buradan τA = -τÜ
bu değer yerleştirilip hesaplanırsa:
κ = τA/τÜ = - τÜ / τÜ κ=-1
ve tabelalar ekinden şu değer okunur: τTD = 140 N/mm2
Yüzey pürüzlüğü Burada yüzey pürüzlüğü katsayısını bulabilmek için malzemenin
katsayısı " b1τ " kopma mukavemet değeri Rm nin ve yüzey pürüzlük kalitesi Rz nin
bilinmesi gereklidir.
tabelalar ekinden den çap değeri d≤16mm için Rm = 470 N/mm2
Problemin sunuluşundan bilinen: Rz = 6 µm
bu bilgilere göre tabelalar ekinden şu değer okunur veya
hesaplanır:
b1σ = 1 − 0,22 ⋅ lg(R Z ) ⋅ [lg(R m / 20) − 1] b1σ = 0,94 [-]
b1τ = 0,575 ⋅ b1σ + 0,425 b1τ = 0,96 [-]

" βÇt "
Problemin sunuluşundan: R1 = 1,0 mm
[ ]
ηk = 1 / 1 + 8 / R1 ⋅ (1 − R e / R m )3
ηk = 0,71
Çentik şekil sayısı, D/d=25/24=1,04
R/d=0,041 αÇt = 1,52
β Çt = 1 + 0,71 ( 1,52 - 1 ) = 1,368... βÇt = 1,37 [-]
www.guven-kutay.ch
" b2 " hesaplanır. Problemin sunuluşundan: d = 25 mm dir,
geometri katsayısı k g ≈ 1 − 0,2 ⋅ [lg(d / 7,5) / lg 20] kg = 0,921
b2 = kg . kt . kα = 1,921 . 1,0 . 0,98 b2 = 0,91[-]
Gerekli emniyet Burada sınır değerler oranının ve En yüksek yük yüklenme

katsayısı " SDGER " yüzdesinin " EEY " bilinmesi gereklidir.
Değişken zorlanma κ=-1
Tabelalar ekinden şu değer okunur: SDGER = 1,5 [-]
Böylece bulunan değerleri malzemenin emniyetli torsiyon mukavemet değeri formülünde

yerleştirirsek:
τ TD ⋅ b1 ⋅ b 2 140 . 0,96 . 0,91
τ TEM = = = 60,416...
β Çt ⋅ SDGER 1,35 . 1,5
τTEM= 60 N/mm2
Torsiyon momenti: Mt = Wt . τTEM = 2715 . 55 = 149 325

Torsiyon kuvveti: F = Mt / H = 149 325 / 100 = 1 493,25
Sonuç: Sınır değerleri oranı - τA = τÜ şartıyla dinamik torsiyon kuvveti ve torsiyon

momenti şu büyüklüktedir:
Torsiyon kuvveti F = 1 640 N

Torsiyon momenti Mt = 183 990 N
www.guven-kutay.ch
6.1.4. 1. Grup, örnek 4, Uçtan yüklü kiriş

Problemi anlamak için uçtan yüklü kirişin taslağını çizmek gereklidir.
Malzeme : St37-2 b
L
W.Nr.: 1.0037 Fmax
Yüzey kalitesi :
h
Hadde plakası, ham, tufallı malzeme.
Değerler : LF
Fnomax = + 25 kN Fmax
Fnomin = - 12,5 kN
LF = 500 mm h = 300 mm
(
X M EG- DAGILIMI
(egilme)
(
Elektrik motoru için kiriş. X
Zor işletme şartları.
(
Fç - DAGILIMI
X (kesme)
Fmax
ARANAN NEDİR ?
X
Kalınlık " b " ne kadardır ? Şek. 6.5, Kiriş

• Değer bulma işleminde yalnız eğilme etkisi dikkate alınır, kesme etkisi bilinçli olarak
dikkate alınmaz.
• Kontrol hesabında kesme etkiside dikkate alınır.
M eg
Formül ve tabelalar ekinden: σ eg = ≤ σ EGEM
W eg
M eg
= σ EGEM Weg = b h2 / 6
W eg
bu değer formülde yerleştirilirse : 6 Meg / b h2 = σEGEM
Böylece aranılan kalınlık "b" nin çözümü genel olarak yapılmış olur
b = 6.Mb / (h2.σbzul)
Meg = LF . F F = Fmax = cB . Fnomax
burada tabelalar ekinden cB = 1,1
Problemin sunuluşundan: LF = 500 mm
F = 1,1 . 25000 = 27 500 N F = 27 500 N
Mb=13,75 106
Meg = 500 . 27500 = 13 750 000
Nmm
www.guven-kutay.ch
Emniyetli eğilme mukavemet değerinin devamlı mukavemet değerleri ile bulunması:
σ EGD ⋅ b1 ⋅ b 2
σ EGEM =
β Çt ⋅ SDGER
σEGD N/mm2 Malzemenin devamlı çekme mukavemeti

Malzemenin devamlı St50 çeliğinin değerleri tabelalar ekinden bulunur.

eğilme mukavemeti
" σDEG " Sınır değerler oranı κ = σA / σÜ = Fmin / Fmax
Problemin sunuluşundan Fmax = 27,5 kN ve Fmin = Fnomin.cB
Fmax = -12,5.1,1 = -13,75 kN
böylece sınır değerler oranı:
κ = Fmin / Fmax = 27,5/(-13,75) = - 0,5 κ = - 0,5
ve tabelalar ekinden şu değer okunur σEGD = 215 N/mm2
Yüzey pürüzlüğü Burada yü-zey pürüzlüğü katsayısını bulabilmek için
için
Problemin sunuluşundan bilinen, Tufallı Rz = 200 µm
b1 = 0,77[-]
Çentik katsayısı Burada kesit değişikliği olmadığından çentik etkisi yoktur ve
" βÇt " çentik şekil sayısı bir olarak alınır.
βÇt = 1,0 [-]
" b2 " hesaplanır. Problemin sunuluşundan d ≈ h = 300 mm dir,
geometri katsayısı k g ≈ 1 − 0,2 ⋅ [lg(d / 7,5) / lg 20] h > 150 kg = 0,75
şekil katsayısı k α ≈ 1 − 0,2 ⋅ lg α k ⋅ [lg(d / 7,5) / lg 20] βÇt = 1 kα = 1
b2 = kg . kt . kα = 1,921 . 1,0 . 0,98 b2 = 0,75 [-]
www.guven-kutay.ch
Gerekli emniyet Günlük çalışmalarda önerilen emniyet katsayıs " SDGER "
katsayısı " SDGER " tabelalar ekinden alımır. Burada sınır değerler oranının ve En
yüksek yük yüklenme yüzdesinin " EEY " bilinmesi gereklidir.
Değişken zorlanma κ = - 0,5
SDGER = 1,9 [-]
Malzemenin Böylece bulunan değerleri malzemenin emniyetli çekme

emniyet-li mukavemet değeri formülünde yerleştirirsek:
mukavemeti "σEM"
σ EGD ⋅ b1 ⋅ b 2 204 . 0,88 . 0,75
σ EGEM = = = 71,485...
β Çt ⋅ SDGER 1,0 .1,9
σEGEM = 70 N/mm2
Kalınlık " b " b = 6.Meg / (h2.σEGEM)

b = 6.13,75.106/(3002.7) = 12,82..
Piyasada bulunan kalınlık seçilirse b = 12,5 mm
Burada seçilen boyut hesaplanan boyuttan küçük olduğu için şu şekilde düşünülür:
Hesaplanan emniyet katsayısı ( She ) gerekli emniyet katsayısından ( SDGER ) seçilen
kalınlığın hesaplanan kalınlığa oranı kadar farklıdır.
b seç
She = SDGER
b he
Gerekli emniyet katsayısı " SDGER " seçilebilir, şart olarak verilmiştir veya kabul edilmiştir.
b seç 12,5
She = SDGER = .1,9 = 1,85..
b he 12,82...
S -S 1,9 - 1,85..
∆S = DGER he .100 = .100 = 2,52...
SDGER 1,9
Burada hesaplanan emniyet katsayısı " She " gerekli emniyet katsayısından " SDGER " yüzde
2,52 küçüktür.
Bu durum pratikte fark olarak kabul edilmez ve parça 12,5 mm kalınlıkta kullanılır. Eğer bu
seçım herhangi bir sepepten ötürü kabul edilmezse, parça daha kalın olarak seçilmelidir.
Sonuç : Kabul edilen % 2,5 hata ile kirişin kalınlığı şu değer olarak seçilir:
b = 12,5 mm
www.guven-kutay.ch
6.1.5. 1. Grup, örnek 5, Cıvatalı lama

Problemi anlamak için cıvatalı lamanın taslağını çizmek gereklidir.
Malzeme : 40
St37-2 W.Nr.: 1.0037
M12
Tufallı ham lama.
F max 10
Değerler:
a = 6 mm, b = 20 mm b
h = 10 mm
h
Kullanılma yeri genel.
a
ARANAN NEDİR ?
F max
İşletmedeki maksimum kuvvet ne
kadardır ? Şek. 6.6, Civatalı lama
Formül ve tabelalar ekinden: σç = F / A1 ≤ σÇEM F / A1 = σÇEM

buradan: F = A1 . σÇEM ve A1 = 2 . ( b - a ) . h
yerleştirilince: A1 = 2 . (b.- a) . h
Böylece aranılan maksimum kuvvetin çözümü genel olarak yapılmış olur.
Problemin
b = 20 mm ; a = 6 mm ; h = 10 mm
sunuluşundan:
A1 = 2.( 20 - 6 ).10 = 280 A1 = 280 mm2
Emniyetli çekme mukavemetinin devamlı mukavemet değerleri ile bulunması:
σ ÇD ⋅ b1 ⋅ b 2
σ ÇEM =
β Çt ⋅ SDGER

www.guven-kutay.ch

Malzemenin devamlı St37 çeliğinin değerleri tabelalar ekinden alınır.
çekme mukavemeti " Sınır değerler oranı κ = σA / σÜ = Fmin / Fmax
σÇD " Problemin sunuluşundan Fmin = 0
κ = Fmin / Fmax = 0 / Fmax = 0 κ=0
tabelalar ekinden şu değer okunur σEGD = 233 N/mm2
Yüzey pürüzlüğü Burada yü-zey pürüzlüğü katsayısını bulabilmek için
için
Problemin sunuluşundan bilinen, Tufallı Rz = 200 µm
b1 = 0,88[-]
" βÇt "
Problemin sunuluşundan: R1 = 6 mm a = 6 mm ; b = 20 mm
tabelalar   a  2    a 
Şekil katsazısı α Çt 3 +    / 1 +  
=
ekinden   b     b 
αÇt = [3+(6/20)2]/[1+(6/20)] αÇt =2,376
βÇt = 1 + 0,96 . (2,376 - 1) βÇt = 2,32 [-]
" b2 " hesaplanır. Problemin sunuluşundan d ≈ h = 300 mm dir,
geometri katsayısı k g ≈ 1 − 0,2 ⋅ [lg(d / 7,5) / lg 20] Çekme kg = 1
b2 = kg . kt . kα = 1,921 . 1,0 . 0,98 b2 = 0,96 [-]
Gerekli emniyet
katsayısı " SDGER " Problemin sunuluşunda verilmiş olan değer SDGER = 1,8 [-]

yerleştirirsek:
σ ÇD ⋅ b1 b 2 233 . 0,88 . 0,96
σ ÇEM = = = 47,244... σÇEM = 47/mm2
β Çt ⋅ SDerf 2,32 . 1,9
Kuvvet F : F = A1 . σÇEM = 280 . 47 = 13 228
Sonuç: Maksimum çekme kuvveti şu büyüklüktedir: F = 13 200 N
www.guven-kutay.ch

6.2.1. 2. Grup, örnek 1, Bağlama kolu
Problemin analizi. Problemin taslağı, Bağlama kolu.
Değerler: 1
Fy = 300 N ; Fz = 400 N
FY
b = 20 mm ; h = 10 mm FZ
H = 50 mm ; L1 =100
mm
H
ARANAN NEDİR ?
Kontrol ve malzeme
seçimi.
Y h
She ≥ SGER 2 3
Kontrol:
b 1 X
σ EGSK
She =
σ he
FY - den basma
Z gerilmesi
Basma gerilmesi:
Fy Fy
σb = =
A hb 1
FZ - den kesme
Kesme gerilmesi: gerilmesi
Fz Fz
τk = =
A h ⋅b
1
Eğilme gerilmesi:
egilme gerilmesi
(
Torsiyon gerilmesi:
FY - den
M eg 6 ⋅ L1 ⋅ FY
σ eg = = FZ - den
W eg b⋅h2
Mt L1 ⋅ F z 1
τt = =
Wt 2 0,246 ⋅ h 3 F - den torsiyon
Z
gerilmesi
Şek. 6.7, Bağlama kolu
Normal gerilme: σ = σb + σeg 1. Noktada

Kayma gerilmesi: τ = τk + τt 1. Noktada
Zorlanma katsayısı: α0 = 1 eğilme ve torsiyon aynı yüklenme hali.
www.guven-kutay.ch
Fy 300
σb = = = 1,5 σ b = 1,5 N/ mm 2
h ⋅ b 10 . 20
6 ⋅ L1 ⋅ F y 6 . 100 . 300
σ eg = = = 90 σ eg = 90 N/ mm 2
b ⋅ h2 20 . 10 2
F z = 400 = 2
τk = τ k = 2 N/ mm 2
h ⋅ b 10 . 20
L1 ⋅ F z = 100 . 400 = 81,3...
τt = τ t = 81,3 N/ mm 2
2 . 0,246 ⋅ h 3 2 . 0,246 . 103
Normal gerilmeler: σ = σb + σeg = 1,5 + 90 = 91,5 σ = 91,5 N/mm2

Kayma gerilmeleri: τ = τk + τt = 2 + 81,3 = 83,3 τ = 83,3 N/mm2
Karşılaştırma gerilmesi :
KGH göre: σ kar = σ 2 + 4 τ 2 = 91, 5 2 + 4 . 83, 32 = 190,.. σkar = 190 N/mm2
NGH göre σ kar = 0,5  σ + σ 2 + 4 τ2  = 0,5  91,5 + 91, 52 + 4 . 83, 32  = 140,78...

    σkar = 140 N/mm2
BEH göre σ kar = σ 2 + 3 τ 2 = 91, 5 2 + 3 . 83, 32 = 170,847... σkar = 170 N/mm2
Tecrübelerde ve buradada görüldüğü gibi kayma gerilmesi hipotezi en büyük karşılaştırma

gerilmesini verir.
Sonuç : Maksimum karşılaştırma gerilmesi kayma gerilmesi hipotezine göre:
Sonuç: Maksimum çekme kuvveti şu büyüklüktedir: σkar = 190 N/mm2
www.guven-kutay.ch
6.2.2. 2. Grup, örnek 2, Kısa konsol

Problemin analizi. Problemin taslağı, Kısa konsol.
Değerler :
a
b
L = 150 mm LF = 125 mm F'
a = 50 mm b = 50 mm
h = 100 mm s = 8 mm s
s
Malzeme : St37-2 W.Nr.: 1.0037
s
tufallı, ham
ARANAN NEDİR ? L
Fmax
Statik yani sakin kuvvet F' birim kuvvet
LF
N/mm olarak ne kadardır ?
Eğer SDGER = 1,5 ve normal gerilmeler
(
M EG- DAGILIMI
hipotezine göre hesaplanırsa. (egilme)
(
Bu bir değer bulma işlemidir. (
Fç - DAGILIMI
Formül ve tabelalar ekinden (kesme)
M eg Fmax
σ eg = ≤ σ EGEM
W eg
Şek. 6.8, kısa konsol
Eğilme momenti
Meg = LF . a . F' ve yerleştirilirse: F' = Weg.σEGEM / (LF.a)
Böylece aranılan birim kuvvetin çözümü genel olarak yapılmış olur.

Çeşitli kesitler için mukavemet momenti Formül ve tabelalar ekinden alınırç
Weg = b.h2 / 6 = 50.1002/6 = 83333,33.. Weg = 83 300 mm3
WegI =(BH3-bh3)/(6H)=(50.1003-42.843)/600=41844 WegI = 41 800 mm3
Emniyetli eğilme mukavemetinin devamlı mukavemet değerleri ile bulunması:
σ EGD ⋅ b1 ⋅ b 2
σ EGEM =
β Çt ⋅ SDGER
σEGD = 330 N/mm2 Devamlı mukavemet değeri tabelalar ekinden

b1 = 0,77 [-] Yüzey pürüzlük katsayısı tabelalar ekinden
b2 = 0,72 [-] Büyüklük katsayısı tabelalar ekinden
ßÇt = 1 [-] Çentik katsayısı, kesit değişikliği yok
SDGER = 1,5 [-] Gerekli emniyet katsayısı tabelalar ekinden
www.guven-kutay.ch
σ EGD ⋅ b1 ⋅ b 2 330 . 0,77 . 0,72

σ EGEM = = = 121,968
β Çt ⋅ S DGER 1 .1,5 σEGEM =120 N/mm2
F'= Weg . σEGEM / (LF.a)
F'I = 41800.120/(125.50) = 802,56 F'I = 800 N/mm
F' = 83300.120/(125.50) = 1599,36 F' = 1 600 N/mm
4.τ k2 σEG
2
kesme gerilmesi
egilme gerilmesi
σkar
(
σkarmin σkarmax
Şek. 6.9, Gerilmelerin dağılımı
2.2 Kontrol Re / σkar > 1

2 +4 2 ≤
σ kar = σ eg τk R e
F max 6 L F F max  6 L F  F max 6 L F 6 125
τk ≡ = ; σ eg ≡ = =  ; = = 7,5
bh bh 2  h  bh h 100
6 L F F max  6 L F  F max σ eg ≡
σ eg ≡ = =  = 7,5 τ k ≡ - - _ > τ k ≡ =
b h2  h  bh 7,5
2
 
2 + 4  σ eg ≡  = 1,035
Bu değer yerleştirilirse σ kar = σ eg ≡   σ eg ≡
 7,5 
Değer bulme işleminde σEGEM = σeg alınır ve: σkar = 1,035 σEGEM
2
Re = 205 N/mm tabelalar ekinden h=100 için, böylece Re = 1,71 . σEGEM
Re / σkar = ( 1,71.σEGEM) / ( 1,035. σEGEM) = 1,65.. > 1
Sonuç : Böylece akma sınırı mukavemet değeri Re ile karşılaştırma gerilmesi σkar
oranının birden büyük olduğu görülür.
Re / σkar = 1,65.. > 1
www.guven-kutay.ch
6.2.3. 2. Grup, örnek 3, Birleştirme levhası

Problemin analizi. Problemin taslağı, birleştirme levhası veya bağlantı pilakası.
F2
σ2
KALINLIK S
A F2
F1 F1 F1
B B σ1
A
a
b
F2
Şek. 6.10, Bağlantı pilakası
F1 = 10 kN ; F2 = 20 kN ; s = 5 mm ; a = 150 mm ; b = 200 mm
φ = arctan(a/b) φ = 36,869..°
3.1 B noktasındaki asal normal gerilmeler
σ1 = F1/A1 ; A1 = s.a ==> A1 = 5.150 = 750 mm2
σ2 = F2/A2 ; A2 = s.b ==> A2 = 5.200 = 1 000 mm2
σ1 = 10000 / 750 = 13,333.. σ1 = 13,3 N/mm2
σ2 = 20000 /1000 = 20 σ2 = 20,0 N/mm2
F2
Y X
KALINLIK S
A sϕ
.co ϕ
F1 F1 F1
B ϕ
.sin B ϕ F1
F2 .sin
A F1
sϕ
a
ϕ
b .co
F2
F2
F2
www.guven-kutay.ch
3.2. A-A kesitindeki normal ve kayma gerilmeler

Fç = Fx = F1 . cosφ - F2 . sinφ Fx = 4 kN
Fn = Fy = F2 . cosφ + F1 . sinφ Fy = 22 kN
2
A φ = s a 2 + b 2 = 1250 mm
σ = σzhe = Fn / A = Fy / Aφ
τ = τk = Fç / A = Fx / Aφ
σzhe = 22000/1250 = 17,6 σzhe = 17,6 N/mm2
τk = 4000/1250 = 3,2 τk = 3,2 N/mm2
σY σ2
A
τ σX ϕ τ 2ϕ
σ1 li k
es
it
τ ϕ σ1σ2
lik e
B
τ
te h
τ σ1 σ2 +σY σ1
σ 2ϕ τ
σX τ
A
σ2σ Y
3.3. Karşılaştırma gerilmesi σkar

σx = [(σ1+σ2)/2] + [(σ1-σ2)/2].cos2φ = 17,6 σx = 17,6 N/mm2
σy = [(σ1+σ2)/2] + [(σ1-σ2)/2].cos2φ = 15,73.. σy = 15,7 N/mm2
τ = [(σ1-σ2)/2] . sin2φ = 3,1999... τ = 3,2 N/mm2
Normal gerilmeler hipotezine NGH göre : σkar = 20 N/mm2


σkar = 0,5 (σ x + σ y) + (σx - σ y)2 + 4 τ2  = 0,5 (17,6 + 15,7) + (17,6 - 15,7)2 + 4.3, 22  = 19,988...
   
Kayma gerilmesi hipotezine KGH göre : σkar = 6,7 N/mm2
σk = ( σ x - σ y )2 + 4 τ 2 = ( 17,6 - 15,7 ) 2 + 4 . 3, 2 2 = 6,676...
Biçim değiştieme enerjisi hipotezine BEH göre : σkar = 17,6 N/mm2
σ kar = σ 2x + σ 2y - σ x σ y + 3 τ 2 = 17, 6 2 + 15, 7 2 - 17,6 . 15,7 + 3 . 3, 2 2 = 17,625
www.guven-kutay.ch
6.2.4. 2. Grup, örnek 4, Askı sistemi

Problemin analizi. Problemin taslağı, askı konstruksiyon.
ARANAN NEDİR ?
Kuvvet F ne kadardır ? Ø20
Eğer SDGER = 2 ise.
X
4.1. De_er bulma i_lemi

F F
Formül ve tabelalar ekinden 250 250
σç = 2.F / A ≤ σÇEM
2.F / A = σÇEM
F = A.σÇEM/2
σÇEM = Re / SDGER Fn DAGILIMI
(
A = π.d2 / 4 bu yerleştirilirse: (çekme)
F = π.d2.Re / (8.SDGER)
═════════════════════
(
M eg- DAGILIMI
Böylece aranılan kuvvetin çözümü F (egilme) F
(
genel olarak yapılmış olur.

Re = 235 N/mm2 tabelalar ekinden
Fn DAGILIMI
(
F = π.202.235/(8.2) = 18 456,85...
(
M eg- DAGILIMI
(egilme) (çekme)
(
F = 18 460 N
════════════ X
(
M eg- DAGILIMI
F (egilme) F
(
4.2. Mesafe " x " ?

σkar = σeg + σç ≤ Re ,
Bu bir değerlendirme işlemidir, ve: Şek. 6.13, Askı konstruksiyonu
σeg + σç = Re
σç = 2.F / A = 2 . 15710 . 4 / (π.202) σç = 100 N/mm2
σeg = Re - σç = 200 - 100 = 100 N/mm2 burada σeg = Meg/Weg = 100
Meg = 250.F - (250-x) . F = x.F Weg = π.d3/32
32.x.F/(π.d3)=100 ==> x = 100.π.d3/(32.F) buradan
x = 100.π.202/(32.18460) =4,25459...
x = 4,25 mm
www.guven-kutay.ch
6.2.5. 2. Grup, örnek 5, Maksimum yüzey basıncı pmax

Problemin analizi. Problemin taslağı, destek.
F'
ARANAN NEDİR ?
Eğer SDGER = 2 ise, maksimum yüzey
basıncı p ne kadardır ?
60
X
5.1. Değer bulma işlemi
Formül ve tabelalar ekinden:

p = σb = F / A ≤ σBEM 60
F = A . σBEM
20
60
Böylece aranılan kuvvetin çözümü genel
12
olarak yapılmış olur.
Re = 225 N/mm2 tabelalar ekinden

σBEM = Re / SDGER = 225/2 =112,5 N/mm2
A = a . b = 12.20 = 240 mm2
F = 240 . 112,5 = 27 000 N
p = F / Ap F
Ap = 60.60 = 3600 mm2
p = 27 000 / 3600 = 7,5

Fn DAGILIMI
(
(
M eg- DAGILIMI
(egilme) (basma)
(
p = 7,5 N/mm2
═════════════
5.2. Mesafe " x "

Şek. 6.14, destek
σkar = σeg + σb ≤ Re , Değerlendirme σeg + σd = Re

σb = F / A = 27000/(12.20) = 112,5 N/mm2 σb = 112,5 N/mm2
2
σeg = Re - σç = 225 - 112,5 = 112,5 N/mm σeg = 112,5 N/mm2
σeg = Meg/Weg = 112,5 burada Meg = x.F ve Weg = b.h2/6
x.F.6 / ( b.h2) = 112,5
x = 112,5.b.h2 / (6.F) = 112,5.12.202/(6.27000) = 3,33333
x = 3,33. mm
www.guven-kutay.ch
6.2.6. 2. Grup, örnek 6, Karşılaştırma gerilmesi σkar

Problemin analizi. Problemin taslağı, yüzey gerilmeleri.
σx = 70 N/mm2 ; Y
σy = 10 N/mm2 σ2 σY
τ = 20 N/mm2 Y τ
σ1 ϕ
X σX τ X
ARANAN NEDİR ?
τ σX
6.1. Karşılaştırma gerilmesi σv ne σ1
kadardır? τ
6.2. φ açısıdaki asal normal gerilmeler σYσ 2
nekadardır ?
τ
 2τ  30
2 φ = arctan   τ
 σx - σy  20
 
σY
10
 2 . 20 
2 φ = arctan   = 33,690067...
ϕ 2ϕ σ1,2
0
 70 - 10  σ2 10 20 30 40 50 60
σ σ
70
X
80
1
φ = 16,845° -10
══════════
-20
τ
Mohrun gerilmeler dairesinden:
-30
σx + σy σx - σy
σ1 = +
2 2 cos 2φ
σx + σy σx - σy Şek. 6.15, Yüzey gerilmeleri
σ2 = -
2 2 cos 2φ
70 + 10 70 - 10
σ1 = + = 76,055... σ1 = 76 N/mm2
2 2 cos 2φ
70 + 10 70 - 10
σ2 = - = 3,944... σ2 = 4 N/mm2
2 2 cos 2φ
Normal gerilmeler hipotezine NGH göre : σkar = 76 N/mm2
σ v = 0,5  80 + 60 2 + 4 . 20 2  = 76,055...
 
Kayma gerilmesi hipotezine KGH göre : σkar = 72 N/mm2
σv = 60 2 + 4 . 20 2 = 72,111...
Biçim değiştieme enerjisi hipotezine BEH göre : σkar = 77 N/mm2
σ kar = 70 2 + 10 2 - 70 10 + 3 20 2 = 76,811
www.guven-kutay.ch
6.3. 3.Grup örnekler

6.3.1. 3. Grup, örnek 1, Yük kancası
Problemin analizi. Problemin taslağı, yük kancası.
Şek. 6.16, Yük kancası
Halatların esnekliğinden ötürü tam dalgalı yüklenme.

Malzeme : St 50-2, W.Nr.:1.1050 Yüzey pürüzlüğü : Rz = 10 µm
Fmax = k . Q : k - arttırma katsayısı Q - yük
Fmin = 0 κ = σA / σÜ = Fmin / Fmax = 0
F max
σá = ≤ σ Ä EM
A
Çekme gerilmesi
Formül ve tabelalar ekinden A = π.d2/4 burada d detaya göre yerleştirilir.
Emniyetli çekme mukavemet değerinin devamlı mukavemet değerleriyle bulunması:
σ ÇD ⋅ b1 ⋅ b 2
σ ÇEM =
β Çt ⋅ SDGER
σÇD N/mm2 devamlı çekme mukavemet değeri tabelalar ekinden
b1 1 Yüzey pürüzlüğü katsayısı tabelalar ekinden
b2 1 Büyüklük katsayısı tabelalar ekinden
SDerf 1 Gerekli emniyet katsayısı tabelalar ekinden
βÇt 1 Detay A için, segman faturalı mil ve
Detay B için, çevresel çentikli mil tabelalar ekinden.
www.guven-kutay.ch
6.3.2. 3. Grup, örnek 2, Asılı redüktör mili

Problemin analizi. Problemin taslağı, Asılı redüktör mili.
Malzeme : 18CrNi8, W.Nr.:
1.5920 Yüzey pürüzlüğü :
Rz = 10 µm
Torsiyon gerilmesi:
Formül ve tabelalar ekinden
τt = T / Wt
───────────
T = 9,55.106.P/n
Wt = π.d3/16
Çekme gerilmesi:
Eğri dişlinin eksenel kuvveti

etkisinden doğar.
σç = Fn / A
──────────
Fa = Fn = 2.T.tanβ/dt ; A = π.d2/4
Kesme gerilmesi:
Tek kamanın doğurduğu çapraz
kuvvetin etkisinden oluşur.
τk = Fç / A
────────
Fç = 2.T/D ; A = π.d2/4
Eğilme gerilmesi:
σeg = Meg / Weg

─────────────
Meg = Fç.LF ; Weg = π.d3/32 Şek. 6.17, asılı redüktör mili
Karşılaştırma gerilmesi BEH göre:

σ b b
Burada σ = σ eg + σ á ; τ = τ t + τ k ; σ EGEM = EGD 1 2
β Ä t SDGER
2
σ kar = σ 2 + 3 ( α 0 τ ) ≤ σ EGEM
Bütün değerler σEGD, b1, b2, SDGER şartlara göre, βÇt çentik şekil sayısı αÇt torsiyon, çekme
ve eğilme için hangisi büyükse tabelalar ekinden alınırlar.
www.guven-kutay.ch
6.3.3. 3. Grup, örnek 3, Tahriksiz vagon tekerlek yataklanması

Problemin analizi. Problemin taslağı, tahriksiz aks.
Malzeme:
St 50-2, W.Nr.: 1.1050
Rz = 10 µm
Dalgalı yüklenme.
Kesme gerilmesi:
Tekerlekten doğan çapraz kuvvet tarafından

oluşur.
τk = Fç / A
────────
Fç = Fr ; A = π.d2/4
Eğilme gerilmesi:
Tekerlek yükü olan kuvvetten oluşur.
σeg = Meg / Weg

─────────────
Meg = Megr - Mega
Meg ⇒ maksimum, eğer Mega = 0 ise.
Megr = LF . Fr Weg = π.d3/32 Şek. 6.18, tahriksiz aks
Karşılaştırma gerilmesi σv Biçim değiştirme enerjisi hipotezine BEH göre:

2
σ kar = σ 2 + 3 ( α 0 τ ) ≤ σ EGEM
σEGD N/mm2 devamlı eğilme mukavemet değeri tabelalar ekinden
SDGER 1 Gerekli emniyet katsayısı tabelalar ekinden
βÇt 1 Çentik katsayısı, çentik şekil sayısı
αÇt ye göre tabelalar ekinden.
www.guven-kutay.ch
6.3.4. 3. Grup, örnek 4, Aks ucu yataklanması

Problemin analizi. Problemin taslağı, aks.
Malzeme : St 60-2, W.Nr.: 1.1060
Yüzey pürüzlüğü : Rz = 6 µm
Değişken yüklenme. Dönen aks.
Kesme gerilmesi:
Yatak yükünün doğurduğu kuvvetten oluşur.
τk = F / A
────────
F = Fç = Fr ; A = π.d2/4
Eğilme gerilmesi:
Yatak yükünün doğurduğu kuvvetten oluşur.
σeg = Meg / Weg

────────────
Meg = LF . F ; Weg = π.d3/32
Karşılaştırma gerilmesi σv Biçim değiştirme Şek. 6.19, aks

enerjisi hipotezine BEH göre:
2
σ kar = σ 2 + 3 ( α 0 τ ) ≤ σ EGEM
σ ⋅b ⋅b
σ = σ eg + σ á ; τ = τ t + τ k ; σ EGEM = EGD 1 2
β Çt ⋅ S DGER
σEGD N/mm2 devamlı eğilme mukavemet değeri tabelalar ekinden

SDGER 1 Gerekli emniyet katsayısı tabelalar ekinden
βÇt 1 Çentik katsayısı, çentik şekil sayısı
αÇt ye göre tabelalar ekinden.
www.guven-kutay.ch
6.3.5. 3. Grup, örnek 5, Yuvarlak testere ana mili

Problemin analizi. Problemin taslağı, yuvarlak testere ana mili.
Malzeme : St 50-2, W.Nr.: 1.1050
Yüzey pürüzlüğü : Rz = 10 µm
Degiğken yüklenme, dönen mil.
Kesme gerilmesi:
Testerenin basma kuvvetinden oluşur.
τk = Fç / A
────────
Fç = Fr ; A = π.d2/4
Eğilme gerilmesi:
σeg = Meg / Weg
─────────────
Meg = MegFr + MegFa MegFr = Fr LF

MegFa = Fa . Testereφ/2 Weg = π.d3/32
Basma veya çekme gerilmesi:

Testerenin eksenel kuvvetinden oluşur.
σç,b = Fn / A
─────────
Fa = Fn ; A = π.d2/4
Torsiyon gerilmesi: Torsiyon

momentinden oluşur.
τt = T / Wt
──────────
T = 9,55.106.P/n Wt = π.d3/16
BEH göre karşılaştırma gerilmesi:

2 Şek. 6.20, Testere mili
σ kar = σ 2 + 3 ( α 0 τ ) ≤ σ EGEM
σ EGD ⋅ b1 ⋅ b 2
σ = σ eg + σ á ; τ = τ t + τ k σ EGEM =
β Çt ⋅ S DGER
σEGD tabelalar ekinden,

b1 tabelalar ekinden,
b2 tabelalar ekinden,
SDGER tabelalar ekinden,
βÇt tabelalar ekinden, Çentik katsayısı, çentik şekil sayısı αÇt ye göre,.
www.guven-kutay.ch
7. Konu İndeksi
A
Aks ucu yataklanması...................................... 6.38
Asılı redüktör mili ........................................... 6.36
Askı sistemi ..................................................... 6.32
B
Bağlama kolu................................................... 6.26
Birleştirme levhası........................................... 6.30
Ç
Çevresel çentikli mil........................................ 6.18
C
Cıvatalı lama ................................................... 6.24
F
Faturalı mil ...................................................... 6.14
Faturalı mil ucu ................................................. 6.3
K
Karşılaştırma gerilmesi σkar ........................... 6.34
Kısa konsol...................................................... 6.28
M
Maksimum yüzey basıncı pmax ...................... 6.33
T
Tahriksiz vagon tekerlek yataklanması ........... 6.37
U
Uçtan yüklü kiriş ............................................. 6.21
Y
Yük kancası..................................................... 6.35
Yuvarlak testere ana mili................................. 6.39
www.guven-kutay.ch

M. G. Kutay - Mukavemet 2009

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

M. G. Kutay - Mukavemet 2009

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2009 Kasım

Sembol Birim Tanımı

ESKİ YUNAN HARFLERİ

Sembol Birim Tanımı

Sembol Birim Tanımı

Çekme Eğilme Kesme Torsiyon

Toplam normal gerilme Toplam kayma gerilmesi

Bileşik zorlama gerilmesi

Zorlanma şekli Gerilme Şekil değiştirme

Zorlanma şekli Gerilme Şekil değiştirme

F( 11 ) Kayma zorlanması (hakiki) Kayma gerilmesi Kiriş sehimi

F( 14 ) Eğilmeye zorlanma (genel) Eğilme gerilmesi Eğilme eğrisinin ikinci de-

Zorlanma şekli Gerilme Şekil değiştirme

Zorlanma şekli Gerilme Şekil değiştirme

σr Eksenel gerilme: σ x = −pd = sabit

F( 24 ) Yüzey ve cidar basıncı Yüzey/cidar gerilmesi: Etki alanı

F( 26 ) Burkulma, Flambaj Euler'e göre burkulma:

Şekil σO ≈ 0,8 ⋅ σAK

Tablo 1, Burkulma için gerekli emniyet katsayısı SbkEM

Kayma Gerilmesi Hipotezine, 2

α0 = 0,7 Torsiyon statik veya dalgalı, eğilme değişken

Tablo 2, Tetmajer için değerler

BEH Biçim değiştirme Enerjisi Hipotezi

σ2x + σ2y + σ x σ y + 4 τ2 > σ x + σ y

σ2x + σ2y + σ x σ y + 4 τ2 < σ x + σ y

Tablo 5, Tek eksenli zorlanmada bozulma şekilleri ve gerilmeleri

Mekanik zorlanmada en önemli bozulma şekilleri:

1.2 Kesit yöntemi için örnekler

Şekil 25, Sistemi etkileyen “ F “ kuvvetini eksenlere göre Fx, Fy ve Fz

Şekil 26, Kuvvetin etki doğrultusunda ve paralel olduğu eksene göre

b) Kuvvetin etki doğrultusunun dışında kaydırılması:

Şekil 27, Z-eksenine paralel Şekil 28, Z-eksenine paralel

• Hesap yapılan kesitin düzleminde kuvvetlerin kaydırılması:

Şekil 31, X-eksenine paralel Şekil 32, Y-eksenine paralel

Fx ve Fy kuvvetleri hesaplanan kesit çapraz kuvvet

Megx Megx ve Megy kesiti etkileyen eğilme ve Mtz de

Şekil 33, Sistemin basite indirilmesi

1.2.4 Çeşitli kesitlerde Hesaplama

Fy Megx x Normalgerilmeler: σ = σeg + σç, b

Normal kuvvet ve eğilme momenti

Çapraz kuvvet ve torsiyon momenti

1.2.4.2 Kaval kesit

Normalgerilmeler: σ = σeg + σç, b

Zorlanma katsayısı " α0 ", bak Şekil 34.

Fz kuvvetinden çekme gerilmesi doğar:

Megx momentinden eğilme gerilmesi doğar:

b Fx kuvvetinden kesme gerilmesi doğar:

S Fx kaynak alanıdır A = 2 ⋅ b ⋅ a dır.

1.2.4.2.2 Açık form

tz Normalgerilmeler: σ = σeg + σç, b

Şekil 40, Açık form, bileşik gerilme

b Fz kuvvetinden çekme gerilmesi doğar:

Burada alan A = 2⋅a ⋅b + a ⋅h dır.

S z Megx momentinden eğilme gerilmesi doğar:

b Fx kuvvetinden kesme gerilmesi doğar:

1.2.4.3 Adacıklar konstrüksiyonunun hesaplanması

En fazla yüklenilen adanın bulunması içinde

Şekil 43, Adacıklar

1.2.4.3.1 Normal kuvvet ve normal kuvvetten doğan eğilme momenti

Normal kuvvet Fz den doğan çekme kuvveti : Fnç = Fz / n

1.2.4.3.2 Çapraz kuvvet ve çapraz kuvvetten doğan torsiyon momenti

Çapraz kuvvet Fx den doğan kesme kuvveti : Fçk = Fx / n

1.3 Çeşitli kesittlerin alanı, eğilme atalet ve mukavemet momentleri

Eşkenar h = 0,8660.b ex = 0,2887.b Ix = 0,01804.b4 Wx = 0,03125.b3