mét quan niÖm kh«ng khoa häc.

MÆt kh¸c, nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ con ng−êi mét c¸ch m¸y mãc,
kh« cøng vµ thùc dông thùc chÊt lµ h¹ thÊp nh©n tÝnh, kh«ng t«n träng con ng−êi víi t− c¸ch lµ
mét chñ thÓ ho¹t ®éng tÝch cùc, s¸ng t¹o vµ lµ nh©n c¸ch cô thÓ, sinh ®éng víi thÕ giíi t©m lý cùc
kú phong phó cÇn ®−îc quan t©m nghiªn cøu.
Mçi mét quan niÖm trªn ®©y ®Òu ra ®êi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi lÞch sö nhÊt ®Þnh, ®Òu
ph¶n ¸nh nhu cÇu muèn nhËn thøc, lý gi¶i c¸c hiÖn t−îng t©m lý. Tuy vËy, viÖc ph©n tÝch lý gi¶i
thÕ giíi t©m lý cña con ng−êi cña c¸c tr−êng ph¸i t©m lý häc nµy cßn cã nhiÒu h¹n chÕ, ch−a khoa
häc.
Dù trªn häc thuyÕt cña K. Marx vµ F. Engels, V.I. Lªnin, c¸c nhµ t©m lý häc m¸c-xÝt: L.X.
V−gètxki (1896 - 1934), X.L. Rubinstein (1889 - 1979), A.N. Leonchiev (1903 - 1979) ®· cã
nh÷ng ®ãng gãp quan träng trong viÖc t×m hiÓu b¶n chÊt hiÖn t−îng t©m lý ng−êi.

5. Quan niÖm cña t©m lý häc m¸c-xÝt vÒ b¶n chÊt cña hiÖn t−îng t©m lý

a) T©m lý lµ chøc n¨ng cña n∙o

T©m lý lµ thuéc tÝnh cña bé n·o ng−êi ho¹t ®éng b×nh th−êng, biÓu hiÖn ë n¨ng lùc ph¶n ¸nh
thÕ giíi bªn ngoµi thµnh h×nh ¶nh tinh thÇn bªn trong; “ý thøc t©m lý” lµ s¶n phÈm cña vËt chÊt cã
tæ chøc cao, lµ chøc n¨ng cña khèi vËt chÊt ®Æc biÖt phøc t¹p lµ n·o ng−êi”(1).
TÊt c¶ qu¸ tr×nh t©m lý tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p ®Òu xuÊt hiÖn trªn c¬ së ho¹t ®éng cña n·o.
C¸c qu¸ tr×nh sinh lý diÔn ra trong n·o ng−êi lµ c¬ së vËt chÊt cña ho¹t ®éng t©m lý, nh−ng kh«ng
®ång nhÊt víi t©m lý.
T©m lý häc bao giê còng cã néi dung nhÊt ®Þnh. Nhµ t©m lý häc A.R. Luria cho r»ng “cÇn
ph¶i tõ bá mäi c¸ch t×m tßi nh÷ng mÇm mèng ý thøc vµ ý chÝ ë bªn trong n·o, vµ cÇn ph¶i chuyÓn
qua c¸ch ph©n tÝch c¸c h×nh th¸i cô thÓ cña c¸c quan hÖ ®· ®−îc h×nh thµnh nªn trong lÞch sö cña
con ng−êi vµ m«i tr−êng x· héi. Nh÷ng quan hÖ Êy ®· biÕn con ng−êi thµnh con ng−êi vµ chung
nguån gèc thùc sù cña ý thøc ng−êi”(1).
TÊt c¶ c¸c h×nh ¶nh t©m lý, kinh nghiÖm sèng cña mçi c¸ nh©n ®Òu tån t¹i trong bé n·o.
Nhung kh«ng ph¶i cø cã bé n·o lµ cã t©m lý, kinh nghiÖm. Muèn cã t©m lý ph¶i cã tån t¹i kh¸ch
quan t¸c ®éng vµo bé n·o vµ bé n·o ph¶i tiÕp nhËn ®−îc nh÷ng t¸c ®éng Êy. Bé n·o tiÕp nhËn
nh÷ng t¸c ®éng tõ bªn ngoµi tøc lµ bé n·o ho¹t ®éng. §¬n vÞ ho¹t ®éng cña bé n·o lµ ph¶n x¹. Cã
hai lo¹i ph¶n x¹: ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn vµ ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn. Lo¹i ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn
lµ c¬ së sinh lý cña b¶n n¨ng, ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn lµ c¬ së sinh lý cña c¸c ho¹t ®éng t©m lý kh¸c.
Muèn cã t©m lý nhÊt thiÕt ph¶i cã ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn, cã hÖ thèng chøc n¨ng thÇn kinh c¬
®éng. Nãi c¸ch kh¸c, t©m lý cã b¶n chÊt ph¶n x¹.

(1)
V.I. Lªnin. Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n. NXB Sù thËt, Hµ Néi, 1960, tr.134.
(1)
T©m lý häc Liªn X«. NXB Sù thËt, Hµ Néi, tr.179.

12
 b) T©m lý ng−êi mang b¶n chÊt x∙ héi - lÞch sö
Con ng−êi lµ mét tån t¹i x· héi, tån t¹i lÞch sö, tån t¹i lao ®éng cã lý trÝ vµ t×nh c¶m. Kh¸c
víi nh÷ng quan niÖm sinh vËt ho¸ con ng−êi, c¸c nhµ khoa häc cho r»ng b¶n chÊt cña con ng−êi
lµ “tæng hoµ tÊt c¶ nh÷ng mèi quan hÖ x· héi”. K. Marx viÕt: “Sù h×nh thµnh n¨m gi¸c quan lµ
c«ng viÖc cña toµn bé lÞch sö, toµn thÕ giíi ®· diÔn ra tõ tr−íc ®Õn nay”. Con ng−êi t¸ch ra khái
x· héi th× kh«ng thÓ cã ý thøc vµ nh©n c¸ch. C¸i phong phó, c¸i nghÌo nµn, c¸i tèt, c¸i xÊu, c¸i
hay, c¸i dë, c¸i thiÖn, c¸i ¸c trong t©m lý con ng−êi ®Òu lµ s¶n phÈm cña cuéc sèng thùc vµ ho¹t
®éng cña con ng−êi trong x· héi.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö, loµi ng−êi ®· thu thËp ®−îc v« vµn kinh nghiÖm vÒ tù nhiªn, x·
héi, vÒ con ng−êi vµ ph−¬ng ph¸p nhËn thøc. Nh÷ng kinh nghiÖm, tri thøc Êy t¹o nªn nÒn v¨n minh
cña nh©n lo¹i vµ ®−îc truyÒn tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. Mçi c¸ thÓ ng−êi lÜnh héi nÒn v¨n minh
cña nh©n lo¹i ®Ó t¹o thµnh vèn liÕng cña c¸ nh©n vµ biÕn thµnh t©m lý c¸ nh©n.
Nh− vËy lµ, trong t©m lý con ng−êi cã sù thèng nhÊt cña “c¸i chung” vµ “c¸i riªng”.
T©m lý ng−êi cã b¶n chÊt x· héi - lÞch sö. V× vËy, khi gi¸o dôc con ng−êi (häc sinh) vµ
nghiªn cøu con ng−êi (häc sinh) ph¶i l−u ý ®Õn c¸c ®Æc ®iÓm cña thêi ®¹i, cña d©n téc, ®Þa
ph−¬ng vµ gia c¶nh cña tõng con ng−êi.
c) T©m lý mang tÝnh chñ thÓ
Ph¶n ¸nh t©m lý kh«ng ph¶i lµ sù ph¶n chiÕu thô ®éng cña chiÕc g−¬ng soi ®èi víi sù vËt,
hiÖn t−îng cña thÕ giíi kh¸ch quan. Ph¶n ¸nh t©m lý lµ sù ph¶n ¸nh c¸c t¸c ®éng bªn ngoµi cña
con ng−êi khóc x¹ qua nh÷ng ®Æc ®iÓm bªn trong cña ng−êi ®ã (th«ng qua kinh nghiÖm, tri thøc,
nhu cÇu, kh¸t väng, chÝ h−íng, t− t−ëng…). Ch¼ng h¹n, hai ng−êi cïng xem mét sù vËt, hä ®Òu
gi÷ l¹i trong n·o h×nh ¶nh cña sù vËt ®ã. Hai h×nh ¶nh vÒ mét sù vËt ë trong hai bé n·o sÏ cã
nh÷ng nÐt kh¸c nhau. Do ®ã míi cã hiÖn t−îng “ng−êi buån c¶nh cã vui ®©u bao giê”. Nh− vËy,
trong t©m lý con ng−êi cã c¸i riªng nªn chóng ta ph¶i nghiªn cøu, t×m hiÓu c¸i riªng cña tõng con
ng−êi bªn c¹nh c¸i chung cña x· héi, d©n téc, ®Þa ph−¬ng, løa tuæi cña con ng−êi ®ã. Vµ còng
chÝnh v× cËy, trong d¹y häc vµ gi¸o dôc, trong c«ng t¸c vµ giao tiÕp víi con ng−êi, nhÊt thiÕt ph¶i
cã c¸ch ®èi xö riªng cho phï hîp víi t©m lý c¸ nh©n, nh»m ph¸t huy b¶n s¾c riªng cña mçi con
ng−êi. B»ng kinh nghiÖm riªng, c¸c thÇy c« gi¸o dÔ dµng nhËn thÊy häc sinh cña m×nh kh«ng
gièng nhau vÒ nhËn thøc, tÝnh t×nh, ý chÝ, høng thó. §iÒu ®ã nãi lªn t©m lý cña häc sinh nãi chung
vµ häc sinh tiÓu häc nãi riªng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt. ChÝnh nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy t¹o nªn
cho mçi em cã c¸ tÝnh riªng, b¶n s¾c riªng.
Tãm l¹i, t©m lý ng−êi lµ hiÖn t−îng tinh thÇn do thùc t¹i kh¸ch quan t¸c ®éng vµo gi¸c quan
vµ n·o mét ng−êi cô thÓ, ®−îc ng−êi ®ã t¹o ra h×nh ¶nh cã tÝnh chÊt x· héi - lÞch sö, ®ång thêi
mang mµu s¾c cña b¶n th©n vµ thùc t¹i Êy trong vá n·o, gióp con ng−êi ®Þnh h−íng ho¹t ®éng. V×
vËy, khi ph©n tÝch néi dung t©m lý ng−êi vµ nguån gèc cña nã, cÇn xem xÐt c¸c quan hÖ: con
ng−êi vµ thÕ giíi tù nhiªn; con ng−êi vµ c¸c vËt thÓ do con ng−êi lµm ra; con ng−êi vµ x· héi; con
ng−êi vµ chÝnh b¶n th©n nã.

13