Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 14
BUOM TRANG CUA NHAT LINH VA TOI AC VA HINH PHAT CUA F, DOSTOEVSKY: TU SO SANH ANH HUONG TRONG Ki THUAT TU SU DEN NHUNG TUONG DONG TREN BINH DIEN Y THUC HE | LE NGUYEN LONG” Tém tit: Cau dhuyén anh hudng va tong dng trong vin chuong nghé thust thudng chita dung nhimg van dé phitc tap thay vi chi la sy bit chudc thuan tuy vé mit ki thuat. Digu nay ddi hoi viée nghién ctfu so sinh khong dug phép dimg lai 6 cic khia canh thudn tuy hinh thite ma phai mé rong ra, nhin nhan né trog cdc bdi cénh réng rai hon. Bai viet nay 18 mt thé nghiém nghién citu so sinh tigu thuyét Ti de vd hinh phat cba Dostoevsky va Budm tring ciia Nhat Linh, véi nd lve vugt ra nhimg so sénh don thud vé mt hinh thie gitra hai tiéu thuyét dé nhin nhan su tuong déng gitta hai tiéu thuyét trong cé¢ bai canh chinh tri - vin héa. Theo d6, sur tuong dong gidta hai tiéu thuyét khong. chi bi vige Nhat Lihh hoe tp cdc ki thudt tu sy ciia Dostoevsky, ma n6 con bat ngudn tir vige hai nha van cing chju sy chi phdi cla nhimg “cdu tric tim tuéng” tuong déng; nhimg “cau tric tim tong” nay dugc kién tgo trong nhimg tinh thé x3 hoi bude céc chi thé séng trai trong no phai déi dién voi nhimg nan dé xa h@i va chia sé nhimg méi ban tim chinh trj - van hod chung. Nhin tir goc 46 nay, Bueém trang civa Nbiit Linh, ciing nhu T6i dc va hinh phat cia Dostoevsky, khéng chi la edu chuyén vv mot ui vat s phai ying xé gitta cdc thai eye thign - ae, sng - chét, ma con la no an chira nhing giao edit ¥ thikc hé cia thii dai, 6 46 chu thé khong ngimg phai ty dau tranh trade nhimg lua chon séng cin. Tic khéa: Nhén|Linh, Dostoevsky, Ti dc va hink phat, Bueém tring, +g, tinh thé xa h6i, aah hung, tuong dong, tric tam twang, ¥ thire Abstract: The question of influence and similarity in literary and artistic practices usually implies complicated issues rather than merely that of imitation, Comparative studies, hence, need to go beyond the domain of natratological skills to observe the influences and similarities in broader political and social contexts. This paper secks to compare Dostoevsky's Crime and Punishment and Nhat Linh’s Buom tring [White Butterfly] from such perspective. It points out that the similiarities between the two are not only due to the possibility that Nhat Linh learned narratological skills from Dostoevsky in Crime and Punishment, but also because the two writers were equally affected by the same “structures of feeling” which were created by similar social situations. Those structures of feeling consciously and unconsciously urged the authors to have shared concerns about social reality. Seen from this perspective, Nhat Lith’s White Butterfly, similar to Dostoevsky’s Crime and Punishment, is not only story about a protgonist who is constantly in conflict about the good and the bad, to live and to ie, but also a beaterlof ideological intersections of the time in which the subject has to face vital and accursed options. | Keywords; Nhat Linh, Dostovesky, Crime and Punishment, White Butterfly, structure of feeling, ideology, social situation, influence, similarity TAS. - Dai ge Khoa he XBhGi va Nhin vin, Dai hoe Quée gia Ha NO. Email: nguyenlongvhpt@igmail.com. 66 NGHIEN CUU VAN HOC, SO 7-2021 Anh hwéng trong van chuong giita nha van cia mét nén van hoc nay Jén nha van cia mét nén van hoc khdc, hay rong hon, gitta nén van hoe - vin héa nay lén nén, van hoe - vin héa khée, la mt hign tuong, pho bién trong lich str van churong thé gidi. Ravi vé ban chai khong cé bat ctr mét nén ha ndo cé thé tén tai biét lap, va su xtc, hoc héi lan nhau gitta cac nén van héa 1a mét nhu cu ty than. Song, van dé tuong dng trong van chuong cing nhw céu chuyén tiép xiic, hoc héi va anh huéng Jn nhau gitta cdc nha van va gitra cdc nén_ van héa khéng bao gid dién ra gian don, mét chiéu, co gidi ma nhiéu khi di duémg vong va thé hign qua nhimg biéu trang phitc tap thay vi cdc hién tugng cé thé thay duge ngay. Bai viét nay 1a m6t nghién cou so sanh Budm trdng cla Nhat Linh va T¢ Ge va hinh phat cita Dostoevsky, mot la tiéu thuyét ca mét nha van Viét Nam duoc viét va in trong quing gitra thé ki XX, v6i bén kia a tiéu thuyét cia mot nha van Nga duge viét va in trong quang gidta thé ki XIX, ttre hai téc phim cach nhau ngét inghét ba phan tu thé ki, thuéc vé hai nén_ van chuong - vin hoa kh6ng thyc su c6 bé day tiép xc vi nhau nhu trong mét s6 méi quan hé vin hod khéc, chiing han nhu méi quan hé Viét - Phap hay Viét - Hoa. Khong chi dimg lai 6 nhimg trong déng trén cap d6 hinh thitc, c4u tric ca tac pham ma day d6 da cé nhimg nha nghién ‘cru thyc hién, nhig tuong déng thé anh huéng cla Dostoevsky noi chung va tidu thuyét 76i de va hinh phat cla ong noi rigng 1én Nhat Linh va tiéu thuyét Bucom trang, bai viét nay c6 ging chi ra co ché an sau chi phdi sy anh hung nay. Noi cach khac, t6i muén chi ra ring sy trong déng gitta Buedm trdng voi T6i de va hinh hat khong chi béi Nhat Linh khi viét tiéu mn thuyét nay 44 hoe héi ki thugt ty sy cla Dostoevky, ma né edn duge dinh hinh béi mét co ché trong déng vé “cdu tric tam tung” (structure of feeling) (muon thuat ngit cla Raymond Williams) 6 céc tinh thé xd hi ma hai nha van thuge vao. Dén luot né, “cau tric tam tudg” nay sé khién Nhat Linh tim thay sy déng vong voi bac tién béi Dostoevsky va tir dé hoe tip cde ki thuat ty su cia éng khi sang tac tiéu thuyét Budm trdng. Nhin tir goc 49 nay, cé thé néi, Bum trang cia Nhat Linh, ciing twong ty nhur 74i de va hink phat civa Dostoevsky, khéng chi thé hign sy phic tap va mau thudn trong doi song tam li cha nhan vat, sy giding co gitta thién va dc, tot va xdu, cao thugng va tam thudng, ma con ngim chita tinh thé long ly, tién thodi lung nan cia nhin vat chinh nhw la noi héi tu cia nhimg giao cit ¥ thtre hé thoi dai, m6t thoi dai dang suc s6i nhimg bién chuyén Ién lao ma d6i khi cdc chu the song, trai va bi cudn vao - véi tu cach vita duge kién tao bai, vira tham gia kién tao nén cdc tinh thé x3 hOi do - cing khong thé hinh dung het durge. Buém tréng duge Nhat Linh khoi dang trén ts Ngdy nay tir s6 202 (ngay 9/3/1940) va dang lién tuc trong 23 ki cho dén khi Ngdy nay bi dinh ban, tire dén sé 224 (ngay 7/9/1940). Cudn tiéu thuyét vin trong tinh trang dé dang khi to tap Ying no phai dimg hoat déng, va cho dén nim 1941, Nhat Linh cho in cuén tiéu thuyét trong dang hoan chinh & nha xuat ban Boi nay. Nhin vat chinh ciza cudn tiéu thuyét 1a Truong, mét sinh vién nim thir hai trumg Lut phai nghi hge vi bi lao, tir 46 chang lu6n bj 4m anh véi suy nghi ring minh sip chét. Truong yéu Thu, nhung 46 1a mot thir tinh yéu phite tap: vita 66 sy vi ki, lai vira c6 nét cao thurong, vira tran tuc Buém trang ctiq Nhat Linh... 67 Iai vita siéu vigt, vira bénh hogn lai vira tinh tao Ii tri, bot nd via nhwr La mot sir s6ng gp ciia Trong khi nghi ring minh sp chét, lai vira nhu vige ding Thu dé tra thi déi cita ching. Cudi cing, sau nhimg gidng bao cla cuge dai, chang quyét dinh ve qué, chon bén 43 cudc dai 1a séng dai vo chéng véi Nhan, mét c6 gai thén da cd ho hang xa véi chang. Két céu va cdc tinh tiét cia Bid trang - dic biét sy phite tap, mau thudn trong déi séng tam li cia Truong - c6 nhiéu nét gidng V6i T6i dc va hinh phat cia Dostoevsky, Tiéu thuyét - von duge Dostoevsky cho Wang thuong ki trén béo trong nam 1866 truée khi duge in déc lap ~ké vé nhiing dan vat tinh than va tinh thé tién thoai Iudng nan vé mat dao dite cia Raskolnikov, m@t cyu sinh vién nghéo ting 6 St. Petersburg, ngudi da lip mum tién cia my ta, véi niém tin ring, sé tién ma chang lay duge tir my ta 06 the gitip chang thoat khoi ¢anh nghéo ting va thye hign duge céc sir ménh Ién lao cia minh, gian mudi bén ngay, voi nhimg dan vat, giang xé cia nhan vat chinh Raskolnikov tir khi thy hién dn mang cho dén khi ra dau thi, chap nbn ban an td, va khong gian ciing rat hep, chi yéu khuén gon vao khéng gian Petersburg, ma cu thé hon la nhimg di chuyén tir cin nha tro cia Raskolnikov t6i khéng gian céng cng va nhimg noi chang hay lui t6i. Ket lai tiéu thuyét la phan. “vi thanh”, nha van ké ve cée su kién dién ra chin thang sau 46 tai Siberia, noi Raskalnikov séng cude sing tu day, nhiing suy nghi tiép theo cia chang vé nhiing sy kign| da qua, va hudng ti tuong lai trén con dudng lim lai cuge doi. Xét vé chiéu sdu tur trdng, 10 rang Ti Gc va hink phat 6 m6t tam voc dic bigt: théng qua nhimg xung d6t ngi tam dit doi cla nhan vat chinh Raskolnikoy, dién ra trong mét béi canh khéng - thoi gian duge 6 dic, cuén tiéu thuyét vugt lén trén cét truyén mang tinh phiéu lu trinh tham va, hinh sy dé chuyén ché rat nhiéu cae van dé 6 ¥ nghia théi sur cita dai séng chinh tri - xa hdi nude Nga quang giita thé ki XIX, m6t nude Nga vira tién lén con durémg cia mot dé ché day tham vong, lai vira bi kim ham va day bé tic béi tinh chat chuyén ché - néng né cia nd. Cé thé néi Tei de vd hink phat 14 mét tring tranh ci cha cdc hé ¥ thite ma ngudi din Nga dang phai déi mat va phai déu tranh, Iya chon lic bay gid. O géc d6 nay, tam voc cla Buém tréng cia Nhat Linh rd rang khong thé sanh duge. Song néu dit canh nhau ce tinh tiét vé phuong dign ki thuat ty sy, két hop véi nhitng dit kién thudc vé thyc hanh vn chuong cila tac gid, nhimg gi ma Nhat Linh timg phat biéu va timg trién khai trong dy an van chuong cia minh thong qua t8 Ngdy nay, s® khéng qué chit quan khi néi rang Nhat Linh rd rang chiu anh hurdng khé lén tir Dostoevsky, die biét khi viét Budm trang. Nguén anh hudng cd la théng qua kénh Phap, cu thé 1a qua cdc ban dich sang tiéng Phap tiéu thuyét Téi de va hinh phat noi riéng va céc tiéu thuyét cia Dostoevsky néi chung; die biét tit céc nha van Phép dong thai, nhimg nguéi ma thé hé thanh nign Tay hoc Vigt Nam lic 46 cé diéu kién tiép cn kip thé qua hé thong gido dyc va sch bao cp nhat thug xuyén tir chinh quéc sang thudc dia. Trong sé 46 dic bigt phai ké dén André Gide, ngudi di viét chuyén lun vé Dostoevsky [5], nhiét tinh gidi thigu Dostoevsky vai cong ching Phap. Gide cing m6t nha van ndi tiéng va 68 6 anh huéng rit manh t6i thé hé thanh nién Vigt Nam Tay hoc lic bay gid. Pham Thi Phuong trong bai “Anh hudng cia Dostoevsky tai Vigt Nam trude 1945” én co sé dan lai y kién cua cdc nha nghién ctu di trude da tiép tuc phan tich sau hon. dau vét anh huémg cia Dostoevsky 1én Nhat Linh trong Bicdm trang, thé hign trén cae khia canh hinh thite cia tée phém nhur ac diém tam li nhan vat, ki thuat phan tich tam H, cdc dign tién cia cét truyén [15, 184-85]. _ Han nhién, Nhat Linh chua timg phat biéu céng khai vé viéc vay mugn cac ki thugt van chutong cia Dostoevsky trong Téi de va hink phat khi dng viét Bum tréng. Song qua nhimg sinh hoat vin chuong ngh¢ thuat cia thanh nién Tay hoc Vigt Nam dong thdi, thong qua céc bai diém tin, phé binh, tiéu ludn (ln cde tre vé sau) cd dé cAp true tiép hoc gian tiép dén Dostoevsky', dic biét cita cae tac ' Tac gid Pham Thj Phuong trong bai nghién eiru néu trén 4a diém tén nbiéu nha van dong thoi da ‘doe va chiu dnh hutmg cia Dostoevsky nhu thé nado LIS, tes}. rong s6 nay, vé phuromg dign x3 hot hhge van hoc, ¢6 thé nhic dén Thach Lam nhur m5t vi dy tiéu bigu. Thach Lam Ia em rugt cia Nhat Linh, 18 thanh vign cia Ty Lue vin dod, 1a ngudi phy trich chinh mang truyén ngiin va phé binh tiéu ugn trén to Ngdy nay. Céc bai phé binh va tiéu Judi cita 6ng trén ti Ngdy nay sau d6 a4 duoc 6ng tap hop Iai va b6 sung dé nam 1941 in thanh tap tiéu ludn Theo gidng. Trong bai “Cim himg va lam vige duge dua vio cubn Theo ging nay, Thach Lam 43 danh mét dung lung lén dé ban rit ki vé Dostoevsky voi mot sv ngung ms, ngudi ma ong Khong ngan ngai danh gia “o6 1é 1a nba viét tiéu thuyét o6 gi tri nt cia thé ky va trén hoin eda” [10, t:71], Ban than Nhat Linh trong bién khéo Viés WG doe tiéu thuyét (€uroe Nhat Linh viét trong giai dogn 1952-1960 nhung in nim 1972 khi téc gid 43 mit) cling 4 nhiéu lin nhic dén Dostoevsky [14, 119, 40, 41, 80, 81, 82, 83, 84]. Dac biét, khong chi 6 vige duoc nhie dén tén, cing véi nhiéu van NGHIEN CUU VAN HOC, SO 7-2021 gid dng trén cc tis Phong héa va Ngdy nay - tire nhimg ngudi vé phuong dién x4 hdi hoc 1a gan giii nhat véi Nhat Linh trén binh dién hoc van, lp tradmg xa héi va sinh hoat van chuong - vige Nhat Linh, doc va chju anh huéng cilia Dostoevsky qua kénh Phép la c6 thé hinh dung durge. Anh hugng ctia Dostoevsky lén Nhat Linh = de biét 1a Dostoevsky ota Toi de va hinh phat va Nhat Linh cita Bum trang - la kha nang hgp logic, Song van dé ma tiéu Juan nay dat ra va muén di sau hon dé 1a: co ché nao da din dén su hoe tap nay? Theo ti, Nhat Linh khéng chi don. thuan mugn ki thuat ty sy cla Dostoevsky chi thuan tuy vi muc tiéu vi nghé thuat. 6 day t6i mudn diing thuat ngir “cau tric tim tudng” (structure of feeling) ciia Raymond Williams d8 tro t6i nhiig thanh t mang tinh chinh tri - x h6i réng hon chi phoi cdc chi thé & chiéu su. Co nhiing lc diy khac thuéc vé tinh thé xa hdi dic tha, tinh thé xa hOi nay tao nén mot “cdu tric tm tuong” ton tai dudi dang thite m6t tap hop cae nhan thite va gid tri chung cia mot thé hé cy thé, duge biéu dat tép trung trong cae hinh thire va quy wée nghé thuat dac tha. Theo Williams, khéng nén hiéu cau tric tim tuéng nhu mét dang tinh than. thoi dai; thay vao dé, nén hiéu né nhu mét dang “trai nghigm xa hi dige hod tan” (Social experiences in solution) thay vi di duge két hia (precipitated) nhur che cos cin ngit nghia xa hdi khéc, No vita c6 tinh chat rin chide (Williams dig chi“ bigu dat tinh chat nay), déng théi lai duge hito khie, hin béng cia Dostoevsky nur met nh vin va nha tw tuémg Im eta nha Yogi é trong mdi suy tu vé nghé viet, ki thuat dt, v8 sai lim va thinh tu trong nghiép via ‘chwong ma Nhat Linh phan tur khi nhin lai cuge di vin chuong cia mink, Buém tring cia Nhat Linh... séng trai va ngi hoa vao timg c4 nhan cia thé hg, do dé no ¢ding mang tinh chat dang van hanh (in process) (Williams ding chit “feeling” ma toi dich la “tim tuong” dé bigu dat tinh chat “ndi hod” va “cd nhan” nay); cae cA nap c6 thé cling chia sé cdc cdm xtc duge quy dinh bi tinh thé xa hoi ma ho dang séng trai song digu dé khong c6 nghia rang ho duge ngay lap tie ¥ thite 16 rét duge vé nhimg gi ma céc cd nhan khéc cém nhdn (24, tr.132-134] (cée chit in nghiéng la trong nguyén van). Noi ngin lai, cau tric tam huéng bude nha van cia thé hé dang s6ng trai ci tinh thé x3 hoi cu thé d6 phai d6i dign voi nhig cau hdi nhat inh va quy dinh ho c6 nhimg méi ban tam chung. Trong truéng hop ma ching ta dang ban 6 day, t6i cha ring cd Dostoevsky lan Nhat Linh tuy song khac biét ve thoi gian mét thé ki) lan khéng gian (Nga va ), song cau tric tim tuéng dinh hinh bai hai tinh thé xb hi 46 co nhimg diém twong déng. Chinh diéu 46 da khién Nhat Linh phai d6i dign| vai nhimg nan dé tong ‘tr nhu Dostoevsky. Nude Nga gitta thé ki XIX 6 trong mét tinh thé gitta mét! bén 1a xu huéng phat trién thanh dé ché, véi bén kia la ché 46 néng né ngay cang tr nén chuyén ché, Tir cudi thé ki XVIII, viée bat diu hudng vé va hoe tép phuong Tay gitip nd tham gia vao tién trinh hign dai hod va cong nghiép hod, va cde tu tuong mang tinh khai sing bat ngudn ti phuong Tay ngay cang lan tod trong xii hi. Sau chién thang oanh liét trude d6i quan cu Napoleon nim 1812, tham vong dé ché cia nd cing c6 co héi dugc banh truéng! Song vé co ban, cho dén gitta thé ki XIX, nude Nga rong Ién vin 1a mOt x4 hOi nbng nghiép c6 nén kinh té chi yéu dua vao sitc lao déng cia ting lép néng n6; né lajmét “dé ché coa néng 69 dan,” nhu 6 sir gia da goi (17, 1.174). ‘Song trong tinh thé do, tang Iép tri thire tré cam nhan sdu sc khéi mau thudn trong long nuéc Nga nay. Ho day hoai bio cai tao xa hdi, vira say mé véi cic tu tuéng cp tién cia phuong Tay, vira nang long v6i cae gid tri cé truyén cia van hod Nga. Dac bit, ho khéng chap nhan néi tinh, canh ngay cang kh6n khé ciia tang lop dan nghéo duéi ach chuyén ché. Dostovesky la mit trong sé cdc tri thite tré 46. Trong khi d6, xa hoi Viét Nam 6 phan tw thir hai cia thé ky XX vé co ban 14 mot x4 héi thuge dja nghéo nan véi mot nén kinh té néng nghiép lac hau. Song qué trinh cai tri cla Phap, dc biét ké tir sau thé chién thir Nhat véi cdc chién luge cai tri giup tng téc qua trinh khai thc thude dja dé bi dip cho chién phi, da khién cho cdc tu tuéng du nhap tir phrong Tay nhu chi nghia c4 nhan va tinh thin khai phong ngay cang c6 co héi dam chdi nay Ic trong xa hdi, dic bigt la trong ting lop trung hu va tiéu nr san thnh thj. Sy phat trién ngay cang s6i d6ng ciia bao chi, cing vai nd la m6t lop céng chiing méi c6 hye, la mét déng lye Ién gitip cho céc nr tuéng nay duge lan toa. Xét vé mat xa hdi hgc, nhan vat chinh trén san khau chinh tri lic nay, dic bigt trong khng gian thanh thi, la thé hé 1925 (theo céch phan chia cia Trinh Van Thao [19]) ma Nhat Linh cing, cde déng chi cia éng thuge vio. Mic di. kh6ng bao gig thuan nhat béi thanh phan xuat thin va lap traéng chinh tr) 1a khdc nhau, ho cing chia sé nhimg ban tim chung c6 tinh dan t6c chi nghia va tinh, thin chéng thyc dan. Kip dén tudi trong thanh va tham gia vao déi séng chinh tri ding vao giai doan Mat tran binh dan én cao (mira cudi nhimng nim 1930s), tinh thin huéng vé dan nghéo vira nhur mét dng luc 70 tu nhién, vira nhur mot cOng cy chinh tr 4é ho dan than vao con dung tranh dau, Cac thye hanh van chong cla Nhat Linh, ma Bueém tring Va mt trong s6 dé, tuong tic sdu sde véi thye tign chinh tr) nay’. Trong quan sat ciia tdi, cdc nha nghién iru Vigt Nam khi doc Bueém trang thuong, mdi dimg lai tap trung ban nhiéu vé viée Nhat Linh d& xay dumg mét nban vat Truong véi mét di sng tim li phitc tap, day mau thulin, m6t dién hinh cho kiéu nhan vat sa doa cia chi nghia ing man (hoge tham chi la “chi nghia lang man tigu “Din din, lap trutmg va ¥ huéng chin tr} di khién sit phiin hod thé hé ngay cing tro: nén quyét Ii ching ta théy hinh thanh nén nihting nhém phai thi dich nhau, Song bén canh dé, theo 16, céch viét sit (va vin hoc sit) trayén thng mang néng te day céng trang va nhj nguyén chi nghia, phan bigt zach ri den tring cing gép phin khién cho neu ta hinh dung vé qua khir tr nén don digu va nhit bd qua tinh chat phong pha, phitc tap, khong thal ttc cd wo lou chi x8 bby. Trong ki dé, néu quan sét ki céc thye hin vin chuong ‘nghé thudt va chinh tr cia giai doan nay, ching ta s& thay ring, bat chap thuc té ngay cing c6 su khac bigt vé thé dimg va xu hudng chinh tr, thé hé nay van chia sé nding bgu tin chung, dae biee 1d cin than huxing tdi binh dn va chi trong chéng Phap. MOt vi dy tiéu biéu la t Nedy may do Nhat Linh chi truong va Ty Lye vin doan la Ive rong nog Ot trong vige viet bai ve (tie nbimg ngud ma theo ccéch hin truyén théng thuémg duge xép vio nhém phi tiéu tu sd va trung hu thank thi, 463 lip g8 ‘git v6i xu hung v6 sin), van ding rt nhiéu bai ‘ong nhigt gi thigu cde nha van v6 san, dae biet 1a Gorki. Tuong ty, khi quan sét tinh thé nude Nga ‘pita thé ki XIX, ta thdy ring tuy c6 nhimg nén tang xut thdn khée nhau dinh hinh nén thé dig chinh trj khiée nhau (da s6 céc nha van lon ciia nude Nga sinh nita dla thé key XIX nhu Pushkin, Lermontov, Gogol, Herzen, Turgenev, Tolstoy, Nekrasov... 06 aut thin quy tc dia chi (landed gentry), trong khi 46, Dostoevsky xuit thin tr mt gia dinh téu tr sin thanb thi), hdw hér céc nha van Nga giai doan niy déu chia sé mot sy ding cam hung vé din ngheo vva mot khat khao gidi phéng ting lop néng n6 NGHIEN CUU VAN HOC, SO 7-2021 cuc,” theo cach phan chia fi cia céc nha nghién ciru vin hoe sit). Diéu 46 hoan toan diing nhung chwra da. Néu ta khém pha cde canh ndi quan cia tic phim két hop. vii vige tim hiéu din tién cia cae thye hanh van chuong, x4 h@i va chinh tr} cia Nhat Linh, dic bigt tir giai doan true 46 cho dén thai diém nhimg ném 1940s nay, ta sé théy Truong cdn 1é mot biéu tumg chinh tr) caa Nhat Linh, di 14 mét biéu trmg khé mo hd va kin déo. Trude hét, ching ta chi y ring Buém tring la mot buée ngoat trong sy nghiép sdng tic ciia Nhat Linh. Né khéng chi la bude ngoat vé thi phap khi Nhét Linh chuyén ti vige viét cae tiéu thuyét ludn dé tan céng vio cdc hi tue va céc quan niém gia gido nho phong 16i thoi sang mot dang tiéu thuyét dao sau vio doi song tam li phitc tap cia nhan vat. Hon thé nita, tinh chat bude ngoat nay edn thé hign ca trong bude chuyén cia Nhat Linh trong duéng huéng dau tranh chinh tri. Nhat Linh thai nghén va viét tigu thuyét nay ding vao thoi diém nhimg cing thing chinh trj ca 6 chu Au lin cae xit thude dia i lén dén dinh diém, bong ma cia chién tranh 4m anh khiip noi. Thei diém Mat tran Binh dan dan din bj dan ap khéc liét vao nhimg nam cudi thip nién 1930s va thé chién II bing né vdo nim 1939 cing la le Nhat Linh tir bo con duimg au tranh theo kiéu cit nhur ding béo chi giéu nhai, tan céng vao cae thinh tri cita xi dio} truyén lac hau va kéu goi su canh tan xd hdi theo dudmg huéng cai luong, dit dé 1a nhimg dau tranh rat gay gat bang ngoi bat hay la nhimg dy an day tham vong nhu du ” ma Ong cing cac déng chi cia minh chi truong. Tir day, Nhat Linh chuyén sang hoat dng chinh tr} m6t cach trac tiép va cOng khai, véi lap truéng than Nhat va dra vao Nhat dé chéng Php; Buém trang ctia Nhat Linh... éng thanh lp dang Hung Viét (tire ding Dai Vigt din chinh); sau mét thoi gian hoat déng, dang may sét nhap vio Viet Nam qudc dan ding (9, tr.5-6]. Cudi nam 1945, Nhat Linh, lie nay dang host dng 6 ‘Trung Quéc, da theo Nguyén Hai Than vé nue, tham gia chinh pho lién hiép cia Cha tich Hé Chi Minh, gitt chire BO trong BO ngoai giao, ri véi tr céch ngudi din diu phai doan tham dy h6i nghj tra bj Da Lat gitta chinh phi Vist Nam dan chit cng hoa va Phap [7]. Nhat Linh tir khic ngoat nay 4a chuyén hn sang con ngudi chinh tri day dc cdc hoat déng chinh tri khéc nhau theo lap trong nhat quan cia 6ng: dan toc dn chi tu sin vA bai Php. Diéu nay Ii Biai vi sao 6ng vim dua vio Nhét dé khang Phép, lai vira khong thé hod gii ndi (da da c6 thi diém cé ging hoa giai va hgp tac, nhur ta thay 6 trén) véi lure long Viét Minh la lye Iuong chinh tri déng vai trd chi dgo 6 thai diém d6 vei lap trudng Marxist dya vimg chic vao ting lip dan nghéo, Song theo tdi, Nhat Linh trréc sau 14 con ngudi cia thé gidi chit nghia, véi hoai bao va séjtruég chinh Ia sir dung ngoi bit van chong va béo chi dé cai tao x4 héi, thuc hién phat vong chinh trj cla minh, Néu quan sit cic thye hanh vin chuong, bao chi va chinh trj cua Nhat Linh trong suét cude déi nhieu thing tram cia ng, ta c6 thé thay, ring chinh trj ciia Nhat Linh 1a mét thir chinh tr} tiép tue mach ca Bong Kinh nghia thue va phan nao 46 tire chit trong mang tao x4 hOi bang con dutng khai dan tri va xem bao chi va van chuong la nhimg mit trn chit dao trong Ong cuge dy. Véi chi trong ay, thank phan tri thie Tay hoc trong con mat cia Nhat Linh va nhimg ngwai cing chi hudng v6i éng durgc xem la thinh phan néng cot 1 trong céc dy én cai tao xa hoi. Nhung bite tranh chin trj - xa hdi cua Vigt Nam niza dau thé ki XX 1a mt bite tranh da dang voi su xuat hign cia nhiéu xu hudng via cng sinh via canh tranh nhau kich ligt, trong 46 chi truong cai tao x4 héi bing bao luc céch mang cia nhimg ngudi cép tién, dic biét nhing ngudi theo chi thuyét cOng san, ngay cang thing thé. Ching ta 4 ring bén canh sw tng hd Ién lao cla déng dao ban doc Ite bay gid danh cho Ty Lye van doan va theo dé 1a danh cho cdc chi trrong cai tao xa hoi bing con. dudng cai luong tw san ca Nhat Linh va nhém nhimg ngwéi dng chi huéng voi Ong, thi tw trong cia éng cing bi nhidu thanh phan tinh hoa khae chong déi kich ligt, dae biét 1a nhimg thanh vién hap thu nhiing tu tung cép tién cia théi dai. Chura kd nhimg thinh vin efia ding Cng ein Déng Duong luc 6 vin hoat dong chi yéu trong vong bi mat, thi ngay trén mat bao chi céng Khai, nhiéu cay but co tén tudi lic 46 khéng tiée loi cong kich nang né xu hung cai lvong nay. Truong Tiru, ching han, 43 dya vimg chic vao lap trudng Marxist dé phé phan khéng thuong tiée lap trrdng chinh trj ctla Nhat Linh va nhém Ty Lyc van doan ma éng cho ring 46 1A m@t thir céch mang xa long. Trong bai “Khi 6ng Nhat Linh muén lam nha x hOi hoc” ding trén to Tiéu thuyét thir Néim, s6 11 va s6 12 ngay 21-22 thing 7 ‘nim 1938 nhiim phé binh bai “Thanh nién va cOng vige xd hOi” cita Nhat Linh ding trong sé dic biét cia Ngdy nay vé thanh nién, Truong Tiru khong tiée I6i két an tu tuéng cia Nhat Linh cé “tinh chat trang gia cia chii nghia cai hrong”, mot thir “cho nghia cai hrong théi nét tir c6i r”, boi theo ‘Truong Tiru, “vé phuong dign lan Ii cing nhu vé phuong dién cttu té, chi nghia cai nR NGHIEN CUU VAN HOC, SO 7-2021 luong khéng con mét chit gid trj tuy nd 6 két qua 1a dem lai cho nguéi thira hanh n6 mét do tuong vé nghia vu néu khong phai 14 m6t thanh céng vé danh Igi,” rang. nhimg khau higu ma Nhat Linh hé hao “chi c6 thé thyc hanh duge bing phuong phap cach mang, theo m6t chi truong céch mang” [23, tr.802-803]. Nhat Linh khong thé khéng biét dén nhimg Idi chi trich nay, va quan trong hon, theo t6i, hiin ong da 6 ning dau tranh dir d6i trong vige Iya chon. Mét mat, 13 rang vé cor ban ng van nhat quan véi chinh tri cia minh: sir dung bao chi va vin chuong dé cdi tao xa héi, tan céng vao cae hi tue va cée déi tha chinh tr), tir d6 thyc hién sit ménh nang cao dan tri dua trén lp trudng tu san cia ‘ng. Nhung mat khac, su bién dng dir d cia thé cude da bude Ong phai thir nghiém nhimg lua chon khac mang tinh cap khich (radical) hon, xa roi dan chinh tri cai long ‘ma 6ng kién tri theo dudi tir truée. Chién tranh thé gidi thir II bing nd, cing lac véi viée nhimg khéng gian céng twong déi ty. do ma xa hdi Vigt Nam c6 duge duéi thei ki Mat tran Binh dan Phép cm quyén da bat dau dong lai. X4 hdi tro nén ngot ngat hon truée rat nhiéu. Nhat Linh quyét dinh dimg hoat déng van chuong dé chuyén sang truc tiép hoat dong chinh tr bang vigc tham gia thinh lip dang phai than Nhat voi mong muén dya vao Nhat dé chéng Phap. Day ciing chinh 1a thoi diém Bucém trang duge in dudi hinh hai ctia mot An phim dc lap la sach. Diéu d6 c6 nghia 1a, theo suy luan cia tdi, Budém trdng khong chi li bude ngoat trong su nghiép sing tic cla Nhat Linh trong viée tir bé kiéu tiéu thuyét lugn dé va bat dau thir nghiém 14 tiéu thuyét dio sau vao di sng tam Ii phi tap ciia con ngudi. No con Li mét tée phim cét gidu rit ki nhimg phan van do dy cia Nhét Linh trong nhimg Iya chon chinh tri. Su hoc tap Ki thuat ty sy cia Dostoevsky, dc biét qua Ghi chép dieéi hdm va T9i de vd hinh phat trong vige thé hign doi s ciia nhan vat, la digu c6 thé Buém tréng cia Nhat Linh, ma nhiéu nha nghién ciu nhu Bai Xun Bao, Phan Cy Dé, DS Dite Hiéu... da chi ra [din theo 15, 82-83]. Tuy nhién theo t6i, su tuong déng cia hai tac phdm cén cdn phai duge nhin nhan vugt lén trén gigi han binh thite ki thuat dé ma réng ra, quan sat trong béi ednh chinh tri - xa héi. Chinh sy trong dong trong “cau tric tim ting” cia hai tinh thé xa hoi da khién hai nha van cing phai d6i dign voi nhing nan dé cua thoi dai va cling chia sé nhimg trin tro vé sy Iya chon. Nhimg trin tro nay da dé lai du nh trong cdc thy hinh van chuong cia ho, dit diéu dé thé hign r6 rét hon trong Téi 4c vi hinh phat, va thé hign kin do hom rit nhiéu trong Bim trang. Tuy sinh ra trong mét gia dinh tiéu tw san thanh thj (cha cia 6ng 14 bac si vén xuit thin ding dai quy tdc nhumg di s: suit), Dostoevsky tir nhé da 06 sw gan gil ‘véi tang 6p duéi day nghéo khé cia xa hoi Nea, va chinh nhimg ngudi, nay 1a nguén nudi dudng van hod Nga cé truyén trong con ngudi Dostoevsky tir thus bé [8, tr.9; 3, tr.6-66]. Nhimg mam méng néi Joan va tham gia hoat déng céch mang xuat hign khi Dostoevsky bude vio tudi truéng thanh va y thire ngay cang su sic vé sit ménh cia ban than nhu mot tri thire 6 tréch nhiém dan than, cai tao xa hdi, cru vét dan nghéo [3, tr.241-245]. Ching ta cin cha ¥ ring 76i dc va hinh phat duge Dostoevsky cho in nim 1866, tie giai doan Dostoevsky tré vé sau théi gian 6ng thoat khoi an ti hinh, durge gidm hinh Buém tring ctia Nhdt Linh... phat xudng thanb hinh thite di day khé sai 6 Siberia. Li da khién éng phai chju an day nay la nam 1849, dng da tham gia vao nhém cach mang cia N. A. Speshnev va doc tai ligu cém “Thw cia Belinsky giri Gogol” & nha cia Petrashevsky [6, tr.x]. Tro vé tir an ta|khd sai (1850-1854) va nhimg nim phail phyc vy bat bude trong, quan ngii (1854-1859) nhur la nhimg hinh thite trimg phat bat buée cho hanh vi néi logn trén, Dostogvsky lao minh vio hoat dong bao chi va yan chuong, véi hi vong diing ngai bit dé cai tao xa hoi. Dong thai, day cing 1a giai doan ma Dostoevsky ¢6 co hoi kiém nghigm va nghién ngim su hon vé khdi mau thuan to 1én chit chira trong 6ng khi 6ng vita cé mét khat khao chy bong muén ding ngoi bat cai tao xa. hi, dem lai cng bang hon cho dan nghéo trong ché d9 néng né chuyén ché Nga, lai vira ngay cng cam thay minh kho c6 thé hoa hgp néi vé quan diém chinh tr) véi dim dong ¢6, mét dim déng chita dung qua nhiéu nhuge diém chinh tri ma éng cho ring khéng thé ndo khdc phye ndi. Nhiig 1a thr ma Dostoevsky viét cho anh trai Mikhail giai Goan dng dang 6 ta thé hién r mau thud nay khi 6ng than phién vé sy thé 16 va thd] nghjch khén ngudi ma 6ng quan sat thay & ho huéng vé tang lop trén ca x4 hdi [8, 11.20]. G mot géc do nao dé, khoang cach khéng thé han gin n6i gitta Raskolnikov va dim déng durgc Dostoevsky miéu ti trong phan “Vi than! cua tiéu thuyét Ti dc vd hinh phat ma tdi trich dan 6 trén hign 1én nhu 1a anh xa cho lap truéng chinh tr) nay cua Dostoevsky. Leonid Grossman, nha viét tiéu sir hang dau vé Dostoevsky cling da chi ra anh xa nay khi viét vé quiing doi bi hru day & Siberia cia Dostoevsky ma 6 46 dng di nan ra sy khéc big! va thii nghich giai cp 73 Kh6 long hoa gidi ndi nay: “Dostoevsky ngac nhién trudc su cim ghét ma dam dong cdc ti nhén danh cho nhiing nguéi thuge tang lép trén bj két an. Céc ti nhén la tang lap néng né thé hign sy thd nghich ineée nhing ngudi ma méi trrde dé théi con [a dia chit va gid day da bi tude doat di quyén lye v6 bién mimg Ap ché ho [...] Dostoevsky da dua chi dé tha nghich giai cdp nay vao phan “Vi thanh” cia 7éi dc va hink phat. © Siberia, Raskolnikov nhin thay mét khoang cach khéng thé lap day gitta chang va cdc ti nhan khic. (Cir nhy thé chang va ho 1a nhimg ngudi cia cée dan te khde nhau, thuge cdc phe phai thi nghjch nhau [...] Dostoevsky ké lai ring 6ng cé nhiéu ban bé trong sé nhimg ngudi ti nay, va 6ng quan tam t6i nhimg cau chuyén, nhimg bai hat va nhimg van dé dao dite cua ho” [6, tr.174- 175]. Dostoevsky r3 rang d& phan nao gti gdm nhimg dau tranh dit dgi vé ur tong cia minh trong hinh tugng Raskolnikov, chang sinh vién theo chi nghia Nietzsche, mo uée duge lam Napoleon dé ctru déi, khinh bi sau sic nhimg thanh phan dam dong ma chang cho 1a bdt tai vo dung. trong xd héi, va sin sing xudng tay giét ngudi chi dé chimg minh cho ning lye hanh d6ng cia minh. Tam 1i hoai nghi nay con duge Dostoevsky thé hign trong phan “Vi thanh” cua cuén tiéu thuyét, & d6 éng nn mét khang cich khéng thé hda hop néi gitta Raskolnikov va dam dong ti nhan xung quanh chang “Con ban thn chang thi moi ngudi déu khéng wa va muén tranh. Thim chi ho dan dan bat dau cam ghét chang - tai sao? Chang cing khong biét. Ho khinh miét chang, nhgo bang chang, nhao bang t9i ac ciia chang, ngay cd nhimg ké cén nang t6i hon ching nhiéu cting thé. 4 NGHIEN CUU VAN HOC, 80 7-2021 - May 1a con nha quy tc! - Ho néi. - Sao may lai cm riu lam gi, khéng phai vige cia hang may” [1, t.675). Khat khao gidi phong din nghéo lin khdi mau thudn nay khng hoan toan bién mit & Dostovesky, song cang vé giai doan sau, ng di tim gii phap bing viée huéng t6i khdm pha nhimg gid tri van hod, tén gido Nga truyén théng ma theo dng duge cat gitr va duy tri 6 quan ching néng din Nga nghéo khé [8, tr.189-193]. Nhimg tu ligu vé cuge doi cia Nhat Linh, dac biét lién quan dén qué trinh éng sang tic Budm trng, khéng duge phong phi va chi tiét nhu truong hop Dostoevsky va T6i de va hinh phat cia ong, song cing du cho ching ta nhgn thdy nhimg twong déng tha vj trong [ip tring va nhing cuge dau tranh tu tudng giita hai nguoi. Lap trudng chinh tri cua Nhat Linh, nhu 16i da phan tich 6 trén, 1a m6t lép trudmg, cai luong tw sin. Khat vong chinh tri cia Nhat Linh hudng téi myc tiéu cai thién dai séng téi tam ciia dan nghéo, song éng kh6ng thyc sy tin tudng vao ho. Ong tin rang sir ménh nay 1a cia tang lép tri thire va hitu san trong xa hdi, ring chi cé ting lap c6 hoc thi méi co dit nang Ic dé thye hign cng cuge cai céch nay'. Lap tring, ‘ igu nay thuc ra ciing la méi ban tam chung cia rit nhidu tri thirc by gid: ho bay to niém cdm thong v6i din nghéo va khat khao gitip @,giai phéng ho, song ho ciing hoai nghi vé nang lye giai phéng ban than cia dan nghéo. Tam thé chung nay khong chi duge thé hign tnrc tiép trong céc y huéng cai tao xa hii cia nhiig nh6m phai theo chi trremg dn chi fur sin nhur Nhat Linh va Ty Lye vin doin, ma con uge thé hign gin tiép trong cdc hinh tugng van chuong mang tinh giéu nhai cila céc nha vin hién thye chi nghia, ching han chi tiét Xuan Téc Bo trong S6 dé cia Vii Trong Phung sau tran quan vot “ciru quée” 43 cao giong ming quan ching: “Quin ‘ching néng noi oi! Mi da biét dau edi long hi sinh chinh trj nay cia Nhét Linh tat nhién thé hign trudc hét va r6 rét nhat trong nhimg. muc tigu chinh trj ma cc nhém phdi vn nghé nhu Ty Luc van doan lan céc to bao nhu Phong héa, Ngdy nay do Nhat Linh chi trong hung téi. Thir nita, né thé hign trong cdc hoat dong chinh trj truc tiép cua Ong nhu vige Ong thanh lép cdc dang phai dai dién cho tu twéng cla ting l6p tr sin, va dya vao Nhat dé dinh dé ach cai tri cia Phap, nhu tdi da dé cap & trén. Mét so ngudn khdc ma ta o6 thé dya vao dé dé nim bat duge lap trumg nay cita Nhat Linh, 46 la cde hai ky hode cac nghién etru, hi tre cua cdc tic gid la nhimg ngudi da ting gan gai voi Ong hose c6 nhimg méi lién hé gitip cho nhimng 1a ng cé thé kha tin [20, 18; 22; 21]. Mot nguén khac nita 1 cdc sang tac cla Nhit Linh giai dogn sau nay, khi 6ng di cur vao Nam. Nhing sing téc nay cé thé la hur cdu [13] hoge nira hu cu [12], nhung déu 1a hinh béng cia chinh Nhat Linh héi twéng lai con dudng. hoat dng trong qué khit cla minh. Anh xa cia lap trudng chinh tri nay cia Nhat Linh vao trong Bicdm trdng kha 1a m@ nat, song khéng phai la khong c6. Theo tdi, vé bé ngoai, Bieém trang rit tiéu bigu cho mot tiéu thuyét di sfu phén tich mé xé tam Ii cia mt nhan vat King man chi nghia dién hinh, chan chudng tre cao thuyng v6 ciing, (nd v6 vao nguc) né khién ta phi tr chdi dan vong cla ring tad, dé g6p mot phan vio vige tién bp trong trt ty va hoa binh cia 76 quéc![...] Hi quan ching! Mi khong hiéu gi, mj ofn ta! Ta van yéu quy mi mac ling mi ching ro lng ta!” [20, 1.234]. Nhimg xung dot vé ¥ hung cai tgo xd hOi cla eée khuynh hudng x8 igi khée nhea=:tiy ehag hubog ve ting lép Eich dan roo: nd luc gidi phong ho - cing duge thé hién tuyét hay dugi ngdi bit trae phiing cia Va Trong Phung, trong tidu thuyét ny. Buom tring ctia Nhat Linh... cuéc séng, thuong true m6t tam li néi logn, ty hanh ha, ty m6 xé, din vat va huy hoai ban than de tim Ikhoai cam. 6 phuong dién nay, Buom trang tham chi tuong dong véi Ghi chép dues ham bon ci Toi de va hink phat. Song, Truong trong Buém trang, di rat mo hd, o6n thé hign ca tu cach con ngudi cia méi xung dot mang tinh giai cap Kiéu Raskolnikov (tét nhién 6 Raskolnikov, cée xung d6t la rt phic tap chit khOng chi mang tinh giai cp). Vé thanh phn xudt than, Truong c6 thé xép vio hing nga tiéu tu sin, Ton bé tigu thuyét ké vé nhimg xung dt tim li ca Trrong, nhimg xung dgt d6 dng thoi thé hign ra bén ngoai baing nhimg hoat dng trong thé gidi ciia Truong, thé gid niu nhu chi gm toan céc thanh phan tr san va tiéu tu sn nhur ching, séng véi nhimg ban tam va suy tr cia con ngudi thanh thi, hoat déng tri 6c hode nhimg nganh djch vu. Thé giéi 46 hw nlue ving béng ting l6p dan nghéo, bao gm ca néng dan 6 chdn thén qué lin ting lép can lao noi phé thi. Song, dang cha ¥ 1a, ngay doan mé dau tiéu thuyét, tir diém nhin cia ‘Truong, Nhat Linh migu ta cénh sinh hoat va kiém sdng cia nhimg kiép nguoi nho hoi trong x4 hoi Viét Nam thude dia nghéo Kho: “Dung phé ving, toi md xdm nhur trong mt ngay mia dong. Hai bén toan la nhiing gian nha tiéu tuy eva nhing nguos it tign phai ra ving ngoai 6 tri ngy [...] Mot ba cy gid ngdi 6 canh cOt dén, duong bin miy qua tao cho mOt cu bé [...] Trong mot cin nha chat hep va ban thiu, mot thiéu phy bé con ngi nhin ra” [1], tr.9]. Nhing hin anh nghéo khé cita tng lép durdi dy x8 hoi nay sé bién mat gin nhu hodn todn, nhutmg ché cho nhtmg din vat, toan tinh. hinh lac va ty hanh xdc trong déi sng n6i tam cita Truong, cho dén tan nhimg trang cudi cia cuén tiéu thuyét né méi xut hién tré lai khi " Truong quyét dinh vé sing mét cude dai thon qué bén c6 thén nit tén Nhan. Song c6 hai chi tiét dang cha y: thir nhat, khi quyét dinh to tinh va nay sinh suy nghi sé vé song di vg chéng véi Nhan rdi, Truong vin khong sao quén duge hinh béng cia Thu. Ther hai, tac phdm 6 mét cai két lo img: ng dimg Iai vige Trrong dy dinh quay vé, ghé minh xudng dai thén da chir khong hé noi ring Truong di hoan toan chim dint tam cia minh. Néu Thu thudc hoan toan vao thé gidi tiéu tu sin véi nhimg m§ng do cia Truong, thi Nhan lai dimg & mét bén ria, thude vé cai phan doi thye cita chén thén qué biin lay nuée dong. Thu nhur 1a Ii tug ciia tinh yéu va cude séng ma Throng hung t6i, con Nhan nhur 1a mt khoanh d6i thyc khién Truong phai chat van lai Iya chon cia chinh minh, ld noi T bam viu sau khi ving vay trong ci thé gidi truéng gia cia minh, Noi theo ng6n ngit ciia tim phan hoc Lacan, Nhan thudc ve cdi thuec tong (the real) luén chap chon, 4m anh va chat vin, choc thing ci Go weong (fantasy) truéng gid cia Truong ‘Trrong luén Iuén dao d6ng gitta hai thai cye chinh d6. Di nhién, sé c6 nguy co roi vao suy dign khi ndi vé nhing ddu tranh wr tuéng mang tinh giai cip cua Trrong néu chiing ta chi thuiin tuy dura vao cée chi tiét 6 tinh hinh thie la nhimg hinh anh cita gid lao hign dién G dau va cudi cia cudn tiéu thuyét. Song trong suét tiéu thuyét con xudt hién nhiéu chi tiét khac nia, div chi thong qua va phyc vu cho vige migu ta cae din vat va gifing x¢ ndi tim cia Trrong nhung khién ta c6 thé ndi téi mét tinh ¥ huéng ctla hoat dong sing tao, di rat tinh vi. 6 46 hign Ién con ngudi chinh tri cia ‘Truong chit khéng chi 1a mt kiéu Truong lng man chit nghia ty hanh ha minh giéng nhan vat xung “ti” trong Ghi chép dui 76 NGHIEN CUU VAN HOC, SO 17-2021 ham. Xin duge dai dong trich mot vi du tiéu biéu dé néi lén tinh cht chinh tri ngam ngam hién dign nay: “Tri nha nhem t6i. Chang dua mat nhin vao céc cn nha chua lén dén va cam thay déi ngudi séng buén nan, lac nao cing am tham trong sw cho doi mét ngay vui khéng bao gid téi. Truong ngam nghi: Khéng biét cai gi bat ho song nhu thé? Trong mét nha 1d rén tudng den ngdm, may ngudi thg xoay tran, lung bong loang, mo héi duong hi huc hét site dap menh vio mét miéng sit dé dat trén de. Trrong, tuéng thay hién ra true mit hinh anh mot cai dia nguc trong 46 quy str duong nung cp t9i nhan, Truong ngimg lai ngim nghi; chang thdy chang khd cho ho chinh vi chang diy 6 ngoai ulin yao, o6 1 néu lain m9 ngudi thy rén, chang sé khéng nhan thay. cai khé cia minh nita. Chang ciing vay, Chang dau khé chi vi chang con cO ding Iai ngoai cudc doi truy lac. Néu ngang nhién nhan lay cude doi dy, di sau han vao noi bun lay, dimg wr d6i minh, dimg cay cya nita, c6 1é chang sé séng dugc yén én nhw bao nhiéu ngudi khac cén dang thuong hon chang nhiéu. ‘Tha nhan hin lay cai xau duéng hoang dé moi ngudi biét 16 con hon la che day di, lira déi minh va lita déi ngudi khéc, ing chénh vénh 6 gida noi dat phing va ving lay” [11, tr.203-4]. Nhiing din vat cia Truong 6 trén thé hign rat tinh vi tinh chat hai mat cua n6: nd vira la sy din vit thudn tuy cia mét “ké tray gc” v8 chinh phi cia chii nghia ing man kiéu Chateaubriand, lai vira phang phat nhimg y tong ban khoiin vé su Iya chon céch s6ng, phuong huéng dau tranh trong cuge ddi gitta nhitng canh déi, nhimg thé gidi d6i lap nhau. Truong “dig lai ngodi cugc déi truy lac” va “dia mét nhin vao” (tdi nhan manh) ndi dau cia din nghéo. Sy hao phong cia Truong trong viée dé lai toan b6 gia san cia gia dinh minh cho Nhan, ré sau d6, sau bao théc loan dé hanh ha ban than cia minh thi quyét dinh “ghé minh” xudng doi thén qué bing lya chon vé sing cudc di vg chéng voi Nhan han khéng phai khong ngam chita nhimg mau thudn mang tinh chinh tri nay. Cé 18 kh6ng hoan toan 1a suy dién khi ta cé thé néi vé mot ‘inh xa cho nhimg ddu tranh vé lya chon chinh tri cia Nhat Linh truée nhimg bien chuyén quan trong cia thi cugc & nhiing chi tiét nhu thé nay. Dé 1 nhitng ban khoan tran tré trong thé gidi quan cla nguai nghé st Nhat Linh, m@t thé giéi quan vita huéng tai chi trrong xuyén suét cia déi minh la ding ngdi but dé cai tao x3 héi, lai vita bj phan tim béi nhu cdu phai lao minh vio cach mang, tham gia cc hogt dng chinh trj tne tiép trude nhiing bién chuyén dit ddi cia théi cue; vita hudng toi mét dudng hung cai cach xa hoi mang tinh cai Ivong ‘ur sin, lai vita cam nh@n tinh chat nita voi cia né khi d6i dign véi di song cing cue kh6ng 16i thoat ciia din nghéo. Nhat Thinh da rat chinh xac khi nhan xét vé tinh chat mau thuan nay trong con ngudi Nhat Linh: “Ong lam chinh tri ma khong xod hiin duge c4i ban chat ing man cia mot nha van. Ong, nhiéu lac da dé cho tinh cam chi phdi li tr. Boi vay, di dimg 6 dia vi linh ty nhung ‘éng da thiéu nhimg dirc tinh cia mét nha Jinh ty va vai trd chinh tri etia 6ng 43 Lim. ic r6i cuge di van churong cla 6ng” [22, 1.17]. Chinh é binh d ,, tai cho ring khi ni vé viée Nhat Linh chiu anh hudng cita Dostoevsky, hay khi so sanh sur trong, déng gitta Birom trang va T6i dc va hinh Buém trang ciia Nhat Linh... ] phat, ching ta khong nén chi dimg lai 6 vige chi ra surtuong ding vé mat ki thuat tyr su gitta hai tac pham hay la viéc Nhat Linh khi viét Buom tring di hoc tap ki thuat miéu ta tim Ii cua Dostoevsky trong Ghi chép dudi ham va Toi de va hinh phat. Su tuong dng giita hai nha vin thuemg khong chi dimg lai 6 sy bat chuée don thuén, ma n6 cén thudng chu sy chi phdi bi nhing bé d@ ¥ thire hé chi phdi cai nhin thé gidi cia céc nha nghé si, Nhat Linh chju anh huusmg ciia Dostoevsky khéng chi bai ng nhan thay 6 cdc sang tic cia Dostoevsky tinh chat phitc tap trong ddi séng tam li cia mét nhan vat Trubmg 6 xit An Nam. Hon thé nita, gitta Gng ya Dostoevsky cd mot sy tuong dong trong cau tric tim tuéng”: ca hai cng nhin ra nhimg tinh thé lung nan ciia cha thé truée nhing Iya chon, nhing gidi php, cho di mite 46 ma hai nha van thé hign ra la khag nhau. V6i Dostoevsky va T6i de va hinh| phat, 46 1a mot trrimg, xung dot dir d6i cija cdc tu tuémg: gitia cae lung tw tuéng xung dot nhau ngay trong chinh con ngudi Raskolnikov; gitta bin thin Raskolnikov voi céc luéng tu tréng cia thoi dai vay quanh chang, ma cinh dign hinh nhat la ¢énh Rasknolnikov tinh c@ chimg kién cuge tranh lun cia nguéi sinh vign va vién sf quan trong quan rugu [1, t.83-87] khién chang “boi héi xic dong dén cue diém”. Nhu h chang da ndi: “day 1a mot trong nhimg edu chuyén va nhimg y nghi hét site théng thurémg, quen thude cia 1ép thanh nién lie bay gi ma chang di duge nghe nhiéu lin, duy céch tr86]. Chinh Nhat [inh trong Viét va doe tiéu thuyét trong mét lan nhac t6i anh hudng ciia Dostoevsky lén vin nghiép cia minh ciing da quan gat chinh xéc diéu nay: 7 “Léi vin cia Dostoevsky [...] ning né ho hiéu, loanh quanh [...] an m6t thir gi, khéng néi dén nhung ngudi doc cim thay 16 va nhitg cdi khong n6i dén dy lai chiéu sing nhing cdi siu xa cia cuge dai, mo cia cho minh thay nhing cdi minh khong bao gig’ tr hiéu duge, ma chinh 161 ndi ai Khong bao gig dién ta név” [14, t.80-81]. Buém trang cia Nhat Linh khong trinh ra mét sur xung d6t dir d6i gitta céc luéng tr tuéng nhu vay ma chi yéu Ia céc din vat mang tinh théng dam ciia nhan vat Truong, song nhu t6i da phan tich 6 trén, nhimg dan vat giding xé ngi tam cla Truong van tinh vi cat gidu nhig dau vét cia sy tranh déu vé chinh trj va ¥ thite hé gitta cdc giai phap xa hdi khéc nhau chit khdng hoan toan chi thuan tuy la sy din vat cia m6t ké ghét doi. Tom lai, trong tiéu luan nay, t6i muén vugt lén trén vige chi ra nhimg tuong ddng thudn tuy hinh thite trong ki thuat sy gitta Nhat Linh trong Budm trdng vi Dostoevsky trong Ti de va hinh phat cho thay ring, sy hgc tp Dostoevsky cita Nhit Linh va str tuong déng ciia hai tac phim cin duge dat trong béi cdnh xd hoi rong hon, cin duge quan sit trong cdc tinh thé xa hoi quy dinh nén nhimg tuong dong vé cau tric tim tudng ciia thé hé ma céc nha van thude vio. Noi eich khac, nhimg tuong déng ciia hai tiéu thuyét khong chi don thuan béi Nhat Linh hoc tp ki thuat tyr sit cla Dostoevsky ma no phai bat ngudn tir nhimg déng vong vé mat ¥ thite hé. Digu nay khng phai Li mot su tro ve voi mét thir x’ hi hoe dung tue, sim soi i giai mOt cch guong ép thé gidi sang tao tir doi tr cia ngudi sang tgo ra né. Diing hon, téi muén quay vé voi mét chi nghia Marx dich thye, khang dinh rang tu tuéng cia ngudi nghé si, di dé 14 mot thién tai xuat chiing, ciing khéng thé khéng bj quy 78 NGHIEN CUU VAN HOC, SO 7-2021 inh béi nhimg diéu kign séng cia anh ta, cai dinh hinh nén ¥ thite bé cita anh ta. Dé khéng phai 18 mét thir thire hé xuat phat tir thing ting d6i xuéng mét chiéu vo cht thé, theo quan niém cia chit nghia Marx cé dién, ma la mét ¥ thitc hé ton tai nhu m6t bau khi quyén bao boc quanh chit thé va chi phdi chi thé a 6 ting ¥ thite Tan v6 thite, 6 46 chi thé vita ¥ thite vita khong y thire duge vé nd, vira chi dong lam theo né, tuong tac va kién tao nén no, vita dé n6 ty déng din dit minh, [1] Dostoevsky, Fiodor (2000), Ti de vd hink phat, Cao Xuan Hao va Cao Xuan Pho dich tir ban tiéng Nga, Pham Vinh Cu gidi thiéu, Nxb. ‘Van hoc & Trung tim Van héa Ng6n ngit Dong. Tay, Ha Noi. 2] Dostoevsky, Fiodor (2017), Ghi chép dieéi ham, Pham Ngoc Thach dich, DTBooks & Nxb. HOi Nha van, thanh phd Hé Chi Minh, [3] Frank, Joseph (1976), Dostoevsky: The Seeds of Revolt, 1821-1849, Princeton University Press, Princeton, New Jersey. [4] Frank, Joseph (2010), Dostoevsky: A Writer in His Timo, Princoton University Press, New Jersey. [5] Gide, André ({1925] 1961), Dostoevsky, Introductory Note to the First English Edition, 1925 by Amold Bennett, New Introduction by Abert J. Guerard, A New Directions Paperbook, New York. [6] Grossinan, Leonid (1975), Dostoevsky. Hs Life and Work (A Biogaphy), translated by Mary Mackler, The Bobbs-Merrill Company, Inc., Indianapolis. [7] Hong Xuan Han (1971), “M@t vai ky ving vé hi nghi Ba Lat,” Tap chi Siz dia, S6 23-24 (tir thang 6 4én thing 12: $6 dic khao Da Lat): 3-257. {8} Ivanits, Linda (2008), Dostovesky and the Russian People, Cambridge University Press, New York. [9] Lé Cam Hoa (bién soan) (2000), Nadt Linh: Con nguai va téc pham, Nxb. Van hoc, Ha NOi. [10] Thach Lam (1941), Theo gidng: Vai ys nght vé van ching, Nxb. Dai nay, Hai No [11] Nhat Linh (1941), Bum trdng, Nxb. Doi nay, Ha Ni [12] Nhat Linh (1960), Bi Tay, Phuong Giang xuit bin, Sai Gon. [13] Nhat Linh ((1961] 2003), Gidng sng Thanh Thiiy, Van méi (in igi), USA. [14] Nhat Linh (1972), Vidt va doc tiéu thuyét, Nuxb. Dai nay, Ha No [15] Pham Thi Phuong (2010), “Anh hurdng eita Dostoevsky tai Vigt Nam truée 1945”, Nghién cizu vain hoc, $6 4, t.76-89. [16] Vi Trong Phung ({1938] 2002), $d a4, Nxb. Van hoc, Ha Noi. [17] Sunderland, Willard (1998), “An Empire of Peasants: Empire-Building, Interethnic Interaction, and Ethnic Stereotyping in the Rural World of the Russian Empire, 1800-1950s,” pp. 174-198, in Jane Burbank & David L. Ransel (eds), Imperial Russia: New Histories for the Enpire, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis. [18] Doan Quéc S¥ (1960), Ty Lure vin dodn, Nxb. Héng Ha, Sai Gon, [19] Trinh Van Thio (2013), Ba thé hé trf tite gue Viet (1862-1954): Nghién cicw lich sit xd ‘Adi, L8 Thi Kim Tan dich, Nguyén Thita Hy higu dinh, Tir Van Books & Nxb. Thé giéi, Ha Noi. [20] Nguyén Thj Thé ([1974] 3rd ed., 1996), di ‘yj vé gia dink Nguyén Tucdmg (Nhdt Linh, Hoang Dao, Thach Lam), Van hoi ngay nay xuét bin, UsA. [21] Nguyén Tudng Thiét (2019), Nade Link cha t6i (Hi ki), Phanbook & Nxb. Phy nit Vigt Nam, Ha Noi. [22] Nhat Thinh (1982), Chan dung Nhat Link, hay than thé sue nghiép Nguyen Twomg Tam, Co s6 xudt bin Dai Nam, USA. [23] Truong Tiru (2013), Tuyen tp nghién citu van héa, Nguya Hitu Som sia thm va bién s09n, Nxb. Van hoc & Trung tim Vin héa Ngén ngit Bong Tay, Hi NOi [24] Williams, Raymond (1977), Marxism and Literature, Oxford University Press, New York.

You might also like