SADRŽAJ

SAŽETAK ..................................................................................................... 3
Ključne riječi ............................................................................................ 3
SKRAĆENICE............................................................................................... 4
1. UVOD ........................................................................................................ 5
2. CILJEVI RADA, MATERIJAL I METODE .............................................. 6
3. KARDIOVASKULARNI SISTEM ............................................................ 7
3.1. Anatomija srca .................................................................................... 7
3.2. Anatomija koronarnih krvnih sudova .................................................. 8
3.3. Mali krvotok ....................................................................................... 8
3.4. Veliki krvotok .................................................................................... 9
4. ISHEMIJSKA BOLEST SRCA ................................................................ 10
4.1. Akutni infarkt miokarda ................................................................... 10
4.1.1. Epidemiologija akutnog infarkta miokarda…………….………11
4.1.2. Patogeneza akutnog infarkta miokarda ....................................... 11
4.1.3. Klinička slika akutnog infarkta miokarda.................................... 12
4.1.4. Faktori rizika za nastanak akutnog infarkta miokarda ................. 13
4.1.5. Dijagnoza akutnog infarkta miokarda ......................................... 14
5. KLASIFIKACIJA KARDIOVASKULARNIH PACIJENATA ................ 15
6. LIJEČENJE PACIJENATA NAKON AKUTNOG INFARKTA
MIOKARDA................................................................................................ 16
6.1. Faza rekovalescencije ....................................................................... 17
6.1.2. Fizioterapeutski pregled .............................................................. 17
6.1.3. Rehabilitacioni postupci.............................................................. 19
7. PRIKAZI PACIJENATA ......................................................................... 24
7.1. Prikaz pacijenta broj 1 ...................................................................... 24
7.2. Prikaz pacijenta broj 2 ...................................................................... 27
 7.3. Prikaz pacijenta broj 3 ...................................................................... 30
8. ZAKLJUČAK .......................................................................................... 33
9. PRILOZI .................................................................................................. 34
10. LITERATURA ....................................................................................... 38
BIOGRAFIJA .............................................................................................. 39

2
SAŽETAK

Ishemijska bolest srca se ubraja u jedno od najčešćih oboljenja savremene

populacije i vodeći je uzrok smrtnosti u svijetu. U 95% slučajeva ishemijska bolest srca
nastaje usled ateroskleroze krvnih sudova koji snabdijevaju srčani mišić krvlju i hranjivim
materijama. Ista se može podijeliti u više kliničkih oblika: angina pektoris, akutni infarkt
miokarda, aritmije, insuficijencija srca.
Akutni infarkt miokarda predstavlja najteži oblik ishemijske bolesti srca. Proces
rehabilitacije pacijenata nakon akutnog infarkta miokarda se odvija kroz tri faze: faza
hospitalizacije, faza rekovalescencije i postrekovalescentni period. Faza rekovalescencije
se odvija u specijalizovanim ustanovama za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju. U toku ove
faze naglasak se stavlja na intezivnijoj, ali ujedno i adekvatno doziranoj fizičkoj aktivnosti
i pravilnoj edukaciji pacijenta.

Ključne riječi:
Ishemijska bolest srca, akutni infarkt miokarda, kardiološka rehabilitacija.

3
SKRAĆENICE:

IBS – Ishemijska bolest srca

AIM – Akutni infarkt miokarda
SY- eng. syndrome – sindrom
LDL – eng. low density lipoprotein – lipoprotein niske gustine
HDL – eng. high density lipoprotein – lipoprotein visoke gustine
NYHA- New York Heart Association
Met – Metabolički ekvivalent
Ml/kg/min – mililitara po kilogramu u minuti
SZO – Svjetska zdravstvena organizacija
ADŽ – Aktivnosti dnevnog života
EST – Ergometrijski stres test
Km / h – kilometara na sat
Min. - minut
TT – tjelesna težina
kg. – kilograma
km. – kilometara
cm. – centimetara
mm/Hg – eng. millimeters of mercury – milimetara živinog stuba

4
1. UVOD

Kardiološka oboljenja su vodeći uzrok smrtnosti u mnogim civilizovanim zemljama

u kojima populacija živi pod stresogenim uslovima, kao i zemljama sa ekonomski nižim
životnim standardom. U nastanku ovih bolesti veliki doprinos ima ubrzan način života,
neadekvatna fizička aktivnost, nepravilna ishrana, konzumacija alkohola, cigareta i
psihoaktivnih supstanci. Kardiovaskularne bolesti imaju nesagledive posljedice po
cjelokupnu populaciju, pa tako svake godine u svijetu umire preko 70 miliona ljudi, a
trećina smrtnih ishoda se odnosi na osobe koje su srednje životne dobi. Češće obolijevaju
muškarci, a nakon menopauze zbog gubitka zaštitnog dejstva estrogena učestalost se
povećava i kod žena.
Akutni infarkt miokada predstavlja jedan od kliničkih oblika ishemijske bolesti
srca, ujedno se smatra i najtežim. Proces rehabilitacije pacijenata koji su doživjeli infarkt
miokarda je veoma složen i odvija se kroz tri faze: faza hospitalizacije, faza
rekovalescencije i postrekovalescentni periodu. Tokom faze rekovalescencije primjenjuju
se intezivniji, ali strogo dozirani i individualno koncipirani programi fizičke aktivnosti.
Prije propisivanja različitih oblika fizičke aktivnosti vrši se procjena pacijentovog stanja,
kroz uzimanje anamneze, subjektivnih i objektivnih podataka. Najčešći oblici fizičke
aktivnosti koji se primjenjuju su: hod, vožnja bicikla, vježbe disanja, vježbe relaksacije, tai
chi, plivanje, terenske kure pješačenja.
U ovom radu će biti predstavljeni reahabilitacioni postupci koji se primjenjuju
tokom faze rekovalescencije.

5
2. CILJEVI RADA, MATERIJAL I METODE

Cilj rada je da ukaže na značaj procesa rehabilitacije pacijenata koji su doživjeli

akutni infarkt miokarda. Poseban naglasak se stavlja na fazu rekovalescencije, odnosno
fazu rehabilitacije pacijenata koja se primjenjuje u specijalizovanim ustanovama za
fizikalnu medicinu i rehabilitaciju. Predstavljeni su oblici fizičke aktivnosti koji se
najčešće primjenjuju tokom ove faze rehabilitacije, njihov značaj, pravilno doziranje i
pozitivni efekti koji se ostvaruju primjenom iste kod pacijenata nakon akutnog infarkta
miokarda.
Uz prethodnu saglasnost pacijenta korišćeni su podaci iz ljekarskog izvještaja i
terapijskog kartona.

6
3. KARDIOVASKULARNI SISTEM

Kardiovaskularni sistem čine srce i krvni sudovi koji zajedno obrazuju potpuno
zatvoren sistem kroz koji protiče krv. Funkcija kardiovaskularnog sistema je razmjena
materija između ćelija organskih sistema, kao i između ćelija i spoljašnje sredine.
Obezbjeđuje da se do ćelija dopremaju hranjive materije i sve što je potrebno za njihov
normalan rad, ali i odnosi štetne produkte metaboličkih procesa.

3.1. Anatomija srca

Srce je centralni organ kardiovaskularnog sistema pod kontrolom autonomnog

nervnog sistema. Funkcija srca je da svojom kontrakcijom obezbijedi protok krvi kroz
krvne sudove do drugih organa i tkiva i na taj način omogući njihovo normalno
funkcionisanje i razmjenu materija. Ono je šuplji organ koji je smješten u središnjem dijelu
grudnog koša (mediastinum medium). Dvije trećine srca smještene su lijevo u odnosu na
srednju liniju grudnog koša, dok je jedna trećina lokalizovana desno.
Oblik, veličina i težina srca zavise od: - konstitucije,
- pola,
- fizičke aktivnosti osobe.
U građi srca učestvuju tri sloja: unutrašnji (endocardium), srednji (myocardium) i
spoljašnji sloj (epicardium). Spolja srce je obavijeno tankom fibroznom membranom,
odnosno srčanom kesom ili perikardiumom (1).
Srce svojim izgledom podsjeća na trostranu piramidu. Na njemu se mogu opisati
vrh srca (apex cordis), baza srca (basis cordis), tri strane: - facies sternocostalis,
- facies diafragmatica,
- facies pulmonalis,

i tri ivice: - margo dexter,

- margo sinister,
- margo superior.

7
 U unutrašnjosti srca se mogu opisati dvije komore (ventriculus dexter et sinister) i
dvije pretkomore (atrium dextrum et sinistrum) (Slika 1.). Pretkomore su smještene iznad
komora, i manje su od njih. Pretkomore su međusobno odvojene tankim zidom koji se
naziva septum intraatriale, dok su komore odvojene debljim zidom – septum
intraventriculare. Komore su sa pretkomorama na istoj strani povezane putem
atrioventrikularnog otvora (ostium atrioventriculare dextrum et sinistrum), na kome se
nalazi valva koja se zatvara za vrijeme sistole (2).

3.2. Anatomija koronarnih krvnih sudova

Koronarne arterije se odvajaju od korijena aorte i obavijaju srce (Slika 2.). Lijeva i
desna koronarna arterija omogućavaju da srce bude konstantno snabdijeveno kiseonikom i
hranljivim materijama. Početni segment lijeve koronarne arterije se naziva glavno stablo, a
od njega se odvajaju dvije grane: prednja silazna grana i cirkumfleksna grana. Prednja
silazna grana lijeve koronarne arterije se spušta prednjom stranom srca do njegovog vrha
(apex cordis), a cirkumfleksna grana ide duž lijeve strane prema zadnjoj strani srca. Desna
koronarna arterija se spušta uz zadnji zid srca. Sve ove srčane aterije daju manje grane koje
prekrivaju cijelo srce, a neke ulaze dublje u sam srčani mišić. Koronarne vene prikupljaju
krv siromašnu kiseonikom iz ćelija srca i odnose je u desnu pretkomoru.
Kolateralna cirkulacija je mreža tankih krvnih sudova koja u normalnim uslovima
nije otvorena. Kada se koronarne arterije suze do tačke kada je protok krvi kroz srčani
mišić limitiran, kolateralna cirkulacija može da se uveća i postane aktivna. Na taj način se
omogućava protok krvi oko blokirane ili sužene arterije do obližnje arterije ili do iste
arterije ispod mjesta suženja, štiteći srčano tkivo od oštećenja.

3.3. Mali krvotok

Venska krv iz desne pretkomore ulazi u desnu komoru. Iz desne komore krv ide u
plućnu arteriju, zatim prolazi plućnim kapilarima nakon čega se plućnim venama vraća u
lijevu pretkomoru. U plućnim kapilarima vrše se oksidoreduktivni procesi, oslobađa se
ugljen – dioksid, a prima kiseonik, kao posljedica čega venska krv postaje arterijska. Ovaj
krvotok se naziva mali ili pulmonalni krvotok (Slika 3.).

8
3.4. Veliki krvotok

Iz lijeve komore, preko aorte, krv se odvodi po tijelu. Aorta se grana na manje
arterije, koje se dalje granaju na kapilare preko kojih se obavlja razmjena materija izmedju
krvi i tkiva što dovodi do promjene u sastavu krvi. Krv postaje tamno crvene boje i kao
takva, iz kapilara ponovo prelazi u vene kojima se vraća u desnu pretkomoru. Ovaj put koji
pređe krv od lijeve komore do desne pretkomore predstavlja veliki ili somatski krvotok
(Slika 3.).

9
4. ISHEMIJSKA BOLEST SRCA

Ishemijska bolest srca (IBS) je glavni uzrok morbiditeta i mortaliteta širom svijeta
(3). IBS obuhvata više kliničkih sindroma izazvanih nedovoljnom ishranjenošću miokarda,
odnosno neuravnoteženošću između potreba miokarda sa jedne strane i mogućnosti
koronarnih arterija da dopreme odgovarajuću količinu krvi u miokard, sa druge strane.
Ishemija je u najvećem broju slučajeva izazvana nedovoljnim koronarnim
protokom koji može nastati zbog promjena na samim arterijama (ateroskleroza) ili zbog
neadekvatnog punjenja koronarnih arterija (hipotenzija u šoku) kao i njihovom
kombinacijom. Najčešći uzrok ishemijske bolesti srca je ateroskleroza koronarnih arterija
(4). Aterosklerotske promjene na krvnim sudovima ograničavaju njihovu kontrakciju kao
posljedica čega ona postaje nepravilna. Ateroskleroza nastaje kao posljedica nakupljanja
masti na zidovima arterija, što dovodi do smanjenja lumena krvnog suda, a samim tim i
smanjenog protoka krvi kroz krvne sudove (4).

Postoji nekoliko klinička oblika ishemijske bolesti srca:

1. Angina pektoris (stabilna i nestabilna),
2. Akutni infarkt miokarda,
3. Aritmije,
4. Insufijencija srca,

4.1. Akutni infarkt miokarda

Akutni infarkt miokarda (AIM) je najteži oblik ishemijske bolesti srca. Predstavlja
ograničenu nekrozu mišićnog tkiva srca koju prouzrokuje nagli i duži prekid ili pak
smanjenje koronarne cirkulacije (Slika 4.) (4).
Akutni infarkt miokarda se može podijeliti u pet osnovnih oblika (5):
 Spontani,
 Sekundarni (koronarni spazam, embolizam),
 Naprasna srčana smrt,
 Udružen sa hiruškom revaskularizacijom miokarda,
 Udružen sa perkutanom koronarnom intervencijom i/ili trombozom stenta.

10
 Kod AIM dolazi do smanjenja protoka krvi kroz koronarne krvne sudove do
stepena koji onemogućava da se obezbijedi priliv kiseonika koji je neophodan da se
zadovolje potrebe miokarda. Za nastajanje nekroze u srčanom mišiću potrebna je ne samo
hipoksija već i njeno trajanje duže od 20 minuta. Nagli prekid koronarnog toka u većini
slučajeva je uzrokovan trombom i to na već postojećim ateromatoznim izmijenjenim
krvnim sudovima. Takođe, mogu ga uzrokovati embolija koronarnih krvnih sudova,
prskanje ateromatoznih ploča sa mikrokrvarenjima u zidu koronarnih arterija, nagli pad
arterijskog krvnog pritiska i intezivan fizički napor oboljelih od lakših oblika koronarnih
bolesnika. Akutnom infarktu miokarda obično prethodi angina pektoris.
Ukoliko je opstrukcijom zahvaćena veća arterija ili veći broj koronarnih arterija i
ukoliko je opstrukcija arterija nastupila brže, utoliko je stepen oštećenja miokarda veći. Iz
toga zaključujemo da stepen oštećenja miokarda zavisi od broja koronarnih arterija koje su
zahvaćene, njihove veličine i brzine nastanka same opstrukcije.

4.1.1. Epidemiologija akutnog infarkta miokarda

Akutni infarkt miokarda u zemljama evrope je uzrok svake šeste smrti muškarca i
svake sedme smrti kod žena. Najveći broj smrtnih ishoda nakon AIM nastaje prije
hospitalizacije, dok 4% osoba završi smrtnim ishodom u prvoj godini nakon
hospitalizacije. Broj preminulih unutar zdravstvene ustanove iznosi 6-14% i u velikoj
mjeri zavisi od starosti, komorbiditeta, stepena oštećenja miokarda, komplikacija, načina
liječenja i brzine hospitalizacije (5).

4.1.2. Patogeneza akutnog infarkta miokarda

Akutni infarkt miokarda počinje razvojem ishemije u srčanom mišiću koja dovodi
do patoloških procesa nazvanih akutni koronarni sindrom. Prognoza bolesnika sa
ishemijskim promjenama u miokardu je usko povezana sa masom izgubljenog miokarda.
Hronološki proces akutne ishemije miokarda se odvija sledećim redosledom:
Najprije nastaje endotelno oštećenje krvnog suda sa razvojem iregularnih
luminalnih lezija, povreda, ljuštenja endotela i rascijepa ateromatoznih ploča.

11
 Zatim dolazi do adhezije i agregacije trombocita pri čemu se stvara tromb koji
djelimično ili potpuno zatvara krvni sud uz pojavu koronarnog spazma. Značajnu ulogu
imaju i reperfuziona oštećenja sa uplivom kiseoničkih radikala, kalcijuma i neutrofila.
Posljedice toga su oštećenje reperfuzije i slabljenje komorske funkcije poznate kao
„ošamućeni miokard“. Ishemijska zona oko nekrotičnog tkiva miokarda je elektrofiziološki
nehomogena i postaje izvorište malignih aritmija. Ove aritmije se javljaju najčešće u ranim
časovima nastanka akutnog infarkta miokarda i pripisuje im se, u 90% slučajeva, svojstva
ključnih faktora u mehanizmu naprasne srčane smrti (6).

4.1.3. Klinička slika akutnog infarkta miokarda

Akutni infarkt miokarda se karakteriše pojavom bola koji se javlja retrosternalno u

vidu stezanja, pritiska i težine u grudima. Bol je najčešći simptom i javlja se u 85-90%
bolesnika. Bol u navedenoj regiji traje do nekoliko časova i obično se širi ka vratnoj i
ramenoj regiji, duž jedne ili obije ruke i u području vilice (5). U najvećem broju slučajeva
bol je udružen sa simptomima kao što su: slabost, vrtoglavica, kratak dah, znojenje 77%,
nesvjestica 26%, malaksalost 81%, povraćanje 21% i digestivni problem (4). U prvim
danima nakon infarkta miokarda se može zapaziti odizanje prekordija, koje nastaje usled
diskinezije prednjeg zida grudnog koša kod prostranog infarkta. Bolesnici mogu biti
blijedi, cijanotični, uplašeni sa vlažnom i hladnom kožom (6).
Krvni pritisak može biti normalan, povišen ili nizak, sistolni čak ispod 90mmHg,
tako da stanje bolesnika naginje ka šoku. Puls može biti normalan, ubrzan ili usporen što
zavisi od aktivnosti simpatikusa i parasimpatikusa. Srčani tonovi mogu biti normalni, tihi
ili se čak može čuti ritam galopa sa znacima srčane insuficijencije. Kao posljedica
disfunkcije kapilarnih misića može se čuti regurgitacioni šum (6).
Najčešća komplikacija kod infarkta miokarda je poremećaj srčanog ritma. Vrsta i
oblik poremećaja srčanog ritma zavise od lokalizacije i obimnosti infarkta. Kod 40%
bolesnika u ranoj fazi infarkta dolazi do sinusne bradikardije i ona može trajati do 7 dana.
Pored aritmija komplikacije akutnog infarkta miokarda mogu biti: srčana insuficijencija,
edem pluća, kardiogeni šok, ruptura interventrikularnog septuma, ruptura papilarnog
mišića, srčana tamponada, tromboembolija, reinfarkt miokarda, perikarditis-Sy Dressler,
poremećaj sprovodljivosti (5).

12
4.1.4. Faktori rizika za nastanak akutnog infarkta miokarda

Glavni faktori rizika se mogu podijeliti na nepromjenljive odnosno faktori rizika na

koje se ne može uticati i promjenljive na koje se može uticati (Slika 5):

Nepromjenljivi faktori rizika su:

 Životna dob – sa starošću se povećava rizik obolijevanja od kardiovaskularnih
bolesti,
 Pol – muškarci češće obolijevaju od žena. Nakon menopauze, zbog gubitka
protektivnog dejstva estrogena, češće obolijevaju žene,
 Rasa,
 Nasleđe - ako je u porodičnoj anamnezi zabilježen podatak o srčanom udaru, takve
osobe imaju veću šansu za razvoj istog.
Promjenljivi faktori rizika su:
 Pušenje – pušenje povećava rizik od kardiovaskularnih bolesti za čak 70%,
 Povećan nivo LDL holesterola,

● Povećan nivo ukupnog holesterola - povećan nivo holesterola u krvi povećava rizik
od nastanka ishemijske bolesti srca,
 Smanjen nivo HDL holesterola,
 Arterijska hipertenzija,
 Dijabetes melitus je jedan od najznačajnijih faktora rizika za razvoj bolesti srca, jer
utiče na ubrzan proces ateroskleroze i suženja krvnih sudova,
 Nepravilna ishrana,
 Gojaznost - osobe sa većom količinom masnih naslaga u tijelu imaju povećan rizik
od nastanka ishemijske bolesti srca. Kao posljedica prekomjerne težine dolazi do
povećanja rizika za nastanak ateroskleroze, hipertenzije, dijabetes militus - a,
hiperlipidemije i hiperholesterolemije, a sve to povećava rizik od kardiovaskularnih
bolesti.
 Metabolički sindrom,
 Fizička neaktivnost (7).

13
4.1.5. Dijagnoza akutnog infarkta miokarda

Dijagnozu akutnog infarkta miokarda postavlja ljekar specijalista interne medicine

subspecijalista kardiolog. Dijagnoza se postavlja na osnovu porasta i pada
kardiospecifičnih enzima (troponin) u serumu, uz postojanje najmanje još jednog od
sledećih uslova:
1. Tipični simptom: bol u grudima koji traje duže od 20 minuta i ne reaguje na
nitroglicerin,
2. Elektrokardiografske promjene: elevacija ST segmenta, blok lijeve grane Hisovog
snopa, pojava patološkog zubca Q,
3. Poremećaj pokretljivosti pojedinih segmenata miokarda (eho-kardiografija),
4. Intrakoronarni tromb ili tromboza stenta (koronarografija ili obdukcija) (8).

Elektrokardiografske promjene, karakteristične za akutni infarkt miokarda su (5):

 Elevacija ST-segmenta najmanje 1mm u dva ili više standardnih odvoda,
 Elevacija ST-segmenta bar u dva ili više prekordijalnih odvoda,
 Pojava zubca Q koji može da izostane iz sledećih razloga: može se pojaviti na
početku ili da zakasni i Q zubac može potpuno izostati kod netransmuralnog (non -Q)
infarkta.

14
5. KLASIFIKACIJA KARDIOVASKULARNIH PACIJENATA

Postoje dvije klasifikacije kardiovaskularnih pacijenata (4):

 New York Heart Association (NYHA)

1) Srčani bolesnici bez ikakvih simptoma. Prilikom izvođenja uobičajenih fizičkih
aktivnosti, nemaju zamora, palpitacija, dispneju.
(vise od 6 METT-a) - 21 ml/kg/min VO2.
2) Srčani bolesnici koji nemaju tegoba u miru. Uobičajena fizička aktivnost izaziva zamor,
palpitacije, dispneju ili anginozni bol.
(4-6 METT-a, oko 15,0-21,0 ml/kg/min.VO2)
3) Srčani bolesnici, koji slabo podnose napor. Dobro se osjećaju u miru, ali svaka
uobičajena fizička aktivnost ili manja od nje, izaziva zamor, angiozni bol, palpitacije i
dispneju.
(2-4 METT-a, 7,0-14,0 ml/kg/min.VO2)
4) Srčani bolesnici koji nisu sposobni bez izraženih tegoba da podnesu bilo kakvu fizičku
aktivnost. Angiozne tegobe, znaci insuficijencije javljaju se i u miru.
(manje od 2 METT-a, -manje od 0,7 ml/kg/min. VO2).

 Terapijska klasifikacija

1) Srčani bolesnici kod kojih fizičku aktivnost ne treba ograničavati.

2) Srčani bolesnici kod kojih uobičajenu fizičku aktivnost ne treba ograničiti, ali ih treba
upozoriti da se ne podvrgavaju težim oblicima fizičke aktivnosti.
3) Srčani bolesnici čiju uobičajenu fizičku aktivnost treba umjereno ograničiti, a veće
napore isključiti.
4) Srčani bolesnici kojima treba znatnije ograničiti fizičke aktivnosti.
5) Srčani bolesnici koji treba potpuno da miruju, odnosno da se ograniče na ležanje ili
sjedenje.

15
6. LIJEČENJE PACIJENATA NAKON AKUTNOG
INFARKTA MIOKARDA

Prema definiciji Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), kardiološka

rehabilitacija obuhvata skup mjera i postupaka koje se sprovode u cilju postizanja najboljeg
mogućeg fizičkog, psihičkog i socijalnog stanja tako da pacijenti nakon akutne epizode
kardiovaskularne bolesti očuvaju odnosno ponovno zauzmu mjesto u zajednici i nastave sa
dotadašnjim aktivnim načinom života (9). Rehabilitacija sastoji se od opsežnih i
dugoročnih programa koji su osmišljeni tako da ograniče fiziološke i psihosocijalne efekte
srčanih oboljenja, smanje rizik od iznenadne smrti ili reinfarkta, kontrolišu simptome
bolesti, stabilizuju ili smanje aterosklerotične procese i poboljšaju psihosocijalni i radni
status odabranih pacijenta (10).
U procesu rehabilitacije pacijenata nakon AIM učestvuje cjelokupni rehabilitacioni
tim. U sastav rehabilitacionog tima ulaze: ljekar specijalista fizikalne medicine i
rehabilitacije, ljekar specijalista interne medicine – subspecijalista kardiolog, psiholog,
sociolog, fizioterapeut, medicinska sestra i nutricionista.
Program rehabilitacije nakon AIM zavisi od stanja u kojem se pacijent nalazi kao i
od toka njegove bolesti. Postoje tri kategorije pacijenata preživljelih nakon infarkta
miokarda, a to su:

● Pacijenti sa ozbiljnim komplikacijama,

● Pacijenti bez komplikacija,

● Pacijenti sa zakašnjelom dijagnozom srčanog udara.

Program liječenja pacijenata koji spadaju u grupu bez komplikacija podrazumijeva:

- mirovanje bolesnika u postelji prvih dana bolesti,
- primjenu programa rane rehabilitacije,
- medikamentozni tretman.
Mirovanjem u postelji se postiže više efekata: usporava se frekvencija srčanog rada,
smanjenje napetosti lijeve komore i smanjenje potrošnje kiseonika. Sve to za posljedicu
ima ekonomičniji rad srca i manje opterećenje.

16
 Medikamentozni tretman podrazumijeva stalnu pripravnost sistema za intravensko
davanje adekvatnih i potrebnih ljekova, određenih infuzionih rastvora u zavisnosti od
kliničke slike bolesnika (4).

Postoje tri faze rehabilitacije pacijenata nakon infarkta miokarda:

1. Faza hospitalizacije (traje 20 dana),

2. Faza rekonvalescencije (traje 60 dana),
3. Postrekonvalescentni period (traje tokom čitavog života).

6.1. Faza rekovalescencije

Nakon početne faze, faze hospitalizacije, koja se sprovodi u koronarnoj jedinici u

trajanju od 20 dana, počinje se sa drugom fazom rehabilitacije pacijenata. Ova faza se
naziva faza rekovalescencije, traje u prosjeku 30 dana i sprovodi se u specijalizovanim
ustanovama za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju. U okviru ove faze se izvode složeniji
programi aktivnosti pacijenta na osnovu prethodne procjene stanja i urađenog
submaksimalnog testa opterećenja (4).
Nakon ove faze rehabilitacije pacijent treba da bude psihički i fizički spreman za
povratak u životno i radno okruženje.

6.1.1. Fizioterapeutski pregled

Kako bi se na adekvatan način postavili ciljevi koji se žele postići tokom procesa
rehabilitacije, na samom početku je potrebno da fizioterapeut uradi procjenu stanja
pacijenta odnosno fizioterapeutski pregled. Fizioterapeutski pregled obuhvata uzimanje
podataka koje pacijent daje o svojoj bolesti - anamneza, subjektivnih i objektivnih
podataka. Na osnovu dobijenih podataka kroz fizioterapeutski pregled, fizioterapeut
postavlja fizioterapeutsku dijagnozu. Uz pomoć fizioterapeutske dijagnoze istovremeno
uvažavajući ciljeve pacijenta, fizioterapeut postavlja ciljeve koji se žele postići tokom
procesa rehabilitacije. Navedeni odnosno postavljeni ciljevi su osnova za izradu
fizioterapeutskog plana liječenja odnosno programa rehabilitacije.

17
 Anamneza podrazumijeva uzimanje podataka od pacijenta kroz razgovor. Pored
opštih podataka o pacijentu dobijaju se podaci o bolesti, prethodnom boravku u
zdravstvenoj ustanovi i hiruškim intervencijama. Takođe, dobijaju se podaci o prethodnim
rehabilitacionim procedurama koje je pacijent imao, medikamentoznoj terapiji koju koristi
i njegovom najvećem funkcionalnom problemu.
Subjektivni podaci podrazumijevaju uzimanje podataka o trenutnom pacijentovom
stanju, odnosno tegobama koje pacijent trenutno osjeća. Uzimaju se podaci o učešću
pacijenta u aktivnostima dnevnog života (ADŽ) i poređenje istih sa periodom prije
nastanka bolesti.
U okviru objektivnog pregleda vrši se mjerenje tjelesne težine i tjelesne visine
pacijenta, mjerenje krvnog pritiska, saturacije kiseonika i pulsa uz pomoć pulsnog
oksimetra.
Pored toga pacijenti se prije početka rehabilitacije podvrgavaju ergometrijskom
testiranju u cilju procjene funkcionalnog kapaciteta. Ukoliko ne postoji mogućnost da se
uradi ergometrijski testa može se uraditi šestominutni test hoda.
Ergometrijski stres test (EST) se primjenjuje u cilju procjene funkcionalnog statusa
pacijenta (Slika 6.). Test se izvodi na ergometrijskom biciklu ili tredmil traci u trajanju od
8 do 12 minuta (11). Bicikl ergometar može biti električni ili mehanički. Tokom
sprovođenja testa se prate puls, krvni pritisak i elektrokardiogram. Medicinski radnici koji
su zaduženi za praćenje testa trebaju pažljivo da prate objektivne simptome i znakove,
subjektivno stanje pacijenta kako bi se obezbijedilo bezbijedno izvođenje testa.
 Apsolutne kontraindikacije za primjenu EST su:
1. Nestabilna angina pektoris,
2. Nekontrolisane srčane aritmije koje izazivaju simptome,
3. Tahi-aritimije i bradi artimije,
4. Atrioventrikularni blok visokog stepena,
5. Mentalna ili fizička nesposobnost pacijenta za izvođenje testa,
6. Opstrukcije izlaznog trakta lijeve komore,
7. Akutni infarkt miokarda sa ST elevacijom,
 Relativne kontraindikacije za primjenu EST su:
1. Stenoza glavnog stabla lijeve koronarne arterije,
2. Umjerene valuvarne stenoze,
3. Elektrolitske abnormalnosti,

18
4. Teška arterijska hipertenzija,
5. Tehničke poteškoće sa praćenjem krvnog pritiska i/ili srčane frekvencije,
6. Želja pacijenta da prestane.
Intezitet opterećenja može biti različit, intermitentan, sa prekidima ili kontinuiran-
kada se jedno opterećenje nadovezuje na drugo u progresivnoj liniji. U odnosu na visinu
opterećenja, testovi se mogu podijeliti na: maksimalne i submasksimalne. Tačna mjera
maksimalnog opterećenja je maksimalna potrošnja kiseonika ili maksimalni aerobni
kapacitet. Određuje se direktnim mjerenjem potrošnje kiseonika koja je potrebna da
odgovori opterećenju. Za submaksimalna opterećenja gornja granica je 75-85%
maksimalnog opterećenja.
EST se primjenjuje obično u dvije forme zadatog radnog opterećenja. Prva forma
predstavlja kontinuirano i ujednačeno progresivno povećanje radnog opterećenja od 1W na
svakih 6,10 ili 30 sekundi. Ova forma ergometrijskog stres testa (EST) se naziva RAMP
forma. Druga forma radnog opterećenja se naziva STEP forma. Ona podrazumijeva
progresivno, ali ne i kontinuirano povećanje radnog opterećenja(11).

6.1.2. Rehabilitacioni postupci

U okviru faze rekovalescencije koja se sprovodi u specijalizovanim ustanovama

fizikalnu medicinu i rehabilitaciju pacijentima se preporučuje veća fizička aktivnost u
odnosu na prethodnu fazu rehabilitacije.
Kao najčešće primjenjivani rehabilitacioni postupci kod pacijenata nakon AIM u
specijalizovanim ustanovama za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju navode se (4):

 Fizički trening

Fizička aktivnost se može definisati kao pokret tijela realizovan od strane mišićno-
koštanog sistema. Pravilno dozirana fizička aktivnost je veoma važna kod
kardiovaskularnih pacijenata. Ona, kao takva popravlja endotelnu funkciju, smanjuje broj
smrtnih ishoda od kardiovaskularnih bolesti, smanjuje anginozne tegobe, utiče pozitivno na
metaboličku, mišićni, plućnu i kardiovaskularnu funkciju kao i na funkciju autonomnog
nervnog sistema.

19
 Aerobna fizička aktivnost predstavlja jednu od najboljih oblika fizičke aktivnosti
kod kardiovaskularnih pacijenata. Aerobna fizička aktivnost je niskog inteziteta zbog toga
može da se primjenjuje duži vremenski period.
Intenzitet, trajanje i frekvenca fizičkog treninga na početku treba da su manji, a
zatim se postepeno povećavaju. Vježbe sa nižim optrećenjem treba da sadrže veći broj
ponavljanja, dok vježbe sa većim optrećenjem treba da se izvode sa manjim brojem
ponavljanja.
Za određivanje i praćenje inteziteta fizičke aktivnosti najčešće koristimo:

● Borgovu skalu – služi za procjenu stepena subjektivnog osjećaja napora (12).

Pacijent nam saopštava subjektivnu ocjenu napora tokom neke fizičke aktivnosti. Borgova
skala je numerisana od 6 do 20 odnosno od ekstremno lakog do ekstremno teškog napora,
pri čemu nivo 11 do 14 odgovara lako do srednje teškom intenzitetu napora.

● Karvonenovu formulu (maksimalna srčana frekvenca – frekvenca srca u miru) x

intezitet (%) + frekvenca srca u miru.

● Test razgovora – predstavlja subjektivnu metodu procjene inteziteta opterećenja

tokom izvođenja fizičke aktivnosti. Na osnovu testa razgovora intezitet fizičke aktivnosti
se može podijeliti na: lagan (osoba može da vodi normalnu konverzaciju tokom
aktivnosti), umjereni (konverzacija se izvodi otežano) i težak intezitet (pacijent jedva
razgovara ili uopšte ne može da vodi razgovor).

Efekti fizičkog treninga:

- povećanje fizičkog radnog kapaciteta;
- opadanje arterijskog krvnog pritiska i srčane frekvence;
- smanjenje aritmija;
- smanjenje amplituda ST i T depresije;
- povećanje HDL- na račun protektivne supfrakcije HDL- 2;
- smanjenje mliječne kisjeline, lipida i serumskih kateholamina;
- povećanje stepena fibrinolitičke aktivnosti;
- poboljšanje opšteg stanja i seksualnih aktivnosti.

20
 Program fizičkog treninga kod kardiovaskularnih pacijenata treba da bude strogo
individualan. Nakon perioda pripreme odnosno zagrijavanja počinje se određenim oblikom
treninga koji se završava odmorom, odnosno hlađenjem. Najčešće primjenjivani oblici
fizičke aktivnosti su:
1) Vježbe hoda koje se izvode po ravnim terenima, obalom mora ili na označenim
stazama dužine 1000 metara, 2000 metara ili 3000 metara (Slika 7.). Hod se započinje
brzinom 2-3 km/h, u progresiji se postepeno povećava na 4km/h i 6km/h. Tokom hoda
veoma je važno da terapeut kontroliše puls, broj respiracija u minuti, promjene u krvnom
pritisku i opšte stanje pacijenta. Na osnovu ovih parametara se određuje kada je potrebno
preporučiti odmor pacijenta. Aktivnost kao što je hod utiče pozitivno na srce, čini krvne
sudove elastičnijim i održava krvni pritisak u granicama normale (4).
2) Terenske kure pješačenja predstavljaju vid fizičkog treninga. Sastoje se od hoda po
standarizovanoj kardiološkoj trim - stazi, uspona od 3-20 stepeni pri čemu daju mogućnost
za progresivno opterećenje. Tempo hoda se određuje brojem koraka u minutu. Korak u
kardiološkoj rehabilitaciji iznosi 0,75 metara.
Mjere su sledeće brzine hoda:
- spori hod (3-3,5 km/h), odnosno 70-80 koraka/min
- srednji hod (3,5 - 4 km/h ), odnosno 80-100 koraka/min
- brzi hod (4,5-5 km/h), odnosno 100-120 koraka/min
- sportski hod (više od 120 koraka/min) (4).
3) Nyllinov stepenik se sastoji iz tri ushodna i tri nishodna stepenika, visine po 25
centimetara. Započinje se opterećenjem od pet prelazaka stepenika za jedan minut, a potom
se povećava broj prelazaka, prvo za isto vrijeme, da bi se kasnije i vrijeme prelazaka
skratilo. Vježba se ponavlja 3-6 puta. Pauze traju koliko i vrijeme prelaženja.
Veličina opterećenja se izračunava po formuli: TT X visina stepenika u centimetrima X
broj stepenika u minutu. Dobijeni proizvod treba podijeliti sa 6 ukoliko se opterećenje
izražava u Wattima.
4) Plivanje u moru i u bazenu spada u najželjenije oblike fizičkog treninga za
pacijenta. Ovaj vid treninga omogućava pokret u uslovima smanjenog uticaja gravitacije.
Kao vid fizičkog treninga, plivanje se aplikuje u periodu od 6-8 nedelja od akutnog
infarkta miokarda s tim da je dostigao na testu opterećenje nivo od 4 METT-a, kao donju
granicu. Koriste se više oblika plivanja: prsno, lagani kraul, leđni stil. Na kraju izvedenog

21
programa, neophodna je evaluacija postignutih efekata fizičkog programa i dalja
kategorizacija pacijenata.
5) Vježbe disanja se primjenjuju sa ciljem poboljšanja ventilacije pluća, ojačanja
dijafragme i abdominalne muskulature. Vježbe disanja se mogu izvoditi u ležećem
položaju na leđima, stomaku, sjedećem i stojećem položaju (Slika 8.). Tokom izvođenja
vježbi disanja akcenat se stavlja na ekspirijumu. Vježbama disanja prethodi relaksacija,
obično se izvode u trajanju od 10 – 15 minuta.
6) Rad na ergobiciklu se izvodi na frikcioni bicikl. Pacijent zauzima odgovarajući
položaj na biciklu, u predjelu nadlaktice mu se postavi manžetna koja je povezana sa
biciklom, a biciklo je povezano sa kompjuterom. Na ovaj način se omogućava praćenje
krvnog pritiska i pulsa pacijenta. Intezitet opterećenja koji se koristi za rad na ergobiciklu u
početku je 25 Watti sa povećanjem trajanja sa 3 do 5 minuta, nakon čega se povećava
intenzitet opterećenja. Intenzitet opterećenja se može povećati na 50 Watti, 75 Watti ili 100
Watti (4).
7) Tai chi je jedan od oblika aktivnosti koji se primjenjuje tokom rehabilitacionog
procesa osoba nakon AIM. Tai Chi se sastoji od mirnih i mekanih pokreta koji utiču
pozitivno na ljudski organizam u smislu njegovog opuštaja. Svaki pokret motivisan je i
umom, a ne samo fizičkim naporom. Um i tijelo moraju povezano djelovati posredstvom
koncentracije koja će rukovoditi svim radnjama kao što su: pravilan ritam disanja,
usklađenost pokreta ruku i nogu, gornjeg i donjeg dijela tijela, trupa, kičme i očiju. Na taj
će način doprinijeti smirivanju čitavog nervnog sistema i jačanju funkcija mozga.

● Vježbe relaksacije se kod kardiovaskularnih pacijenata primjenjuju u cilju

smanjenja stresa, napetosti, mišićne relaksacije i opuštanja pacijenta. Najpoznatija metoda
relaksacije je Schultzova metoda.
Vježbe relaksacije se izvode u tihoj i dobro provjetrenoj prostoriji, izolovanoj od
spoljašnjih uticaja koji mogu ometati sami proces. Osnovni položaj za izvodjenje vježbi
relaksacije je ležeći položaj na leđima sa jastukom ispod glave, savijenim koljenima ispod
kojih se postavi valjkasti jastuk i rukama opruženim pored tijela. Pacijent se najprije
obučava da razlikuje senzacije kontrakcija od senzacija relaksacije mišića, a zatim se
postepeno prelazi na relaksaciju pojedinih mišićnih grupa. Vježbe relaksacije se počinju
laganim pokretima šaka i stopala, nakon čega se postepo uključuju drugi djelovi tijela. U
toku relaksacije bolesnik treba da udiše duboko i lagano izdiše što produbljuje relaksaciju.
Oči bolesnika treba da budu zatvorene kako bi on što manje bio svjestan objekta i kretanja

22
oko sebe. Vrijeme potrebno za postizanje relaksacije je oko 20 minuta. Pored ležećeg
položaja na leđima, vježbe relaksacije se mogu izvoditi u ležećem položaju na boku,
sjedjećem i stojećem položaju u zavisnosti od grupe kojoj pacijent pripada.
 Edukacija pacijenta
Edukacija pacijenata koji su doživjeli akutni infarkt miokarda je veoma važan dio
cjelokupnog procesa rehabilitacije. Kako bi bila efikasnija, edukacija se ne ograničava
samo na pacijente već obuhvata i članove njegove porodice. Tokom programa edukacije
važno je ukazati pacijentu na pozitivne primjere, kao i na značaj upornosti u pridržavanju
propisanog programa rehabilitacije (11).
Proces edukacije, koji se vrši od strane svih članova rehabilitacionog tima, je trajan
proces koji je potrebno pažljivo planirati i sprovoditi. Kroz razgovor, potrebno je edukovati
pacijenata od njegovoj bolesti, mogućim komplikacijama, načinu liječenja, značaju
pridržavanja propisanih mjera i aktivnosti, zanačaju rehabilitacije, ukupnom ponašanju,
vladanju u životu, kvalitetu života. Tu je najprije potrebno naglasiti značaj pravilnog
uzimanja propisane medikamentozne terapije, inteziteta, oblika i trajanja fizičke aktivnosti
i pridržavanja dijetalnog režima ishrane. Potrebno je savjetovati pacijenta da na najmanju
moguću mjeru svede uzimanje masne i slane hrane, da smanji tjelesnu težinu, prestane sa
pušenjem i konzumacijom alkohola, izbjegava stres i velike ekscesivne fizičke napore, dok
su seksualne aktivnosti dozvoljene u drugom mjesecu od nastanka AIM-a.
Pacijenta je potrebno edukovati da nakon završetka procesa rehabilitacije u
zdravstvenim ustanovama treba da nastavi sa upražnjavanjem fizičke aktivnosti minimalno
tri puta na nedeljnom nivou u trajanju od 30 - 45 minuta. Kod pacijenata sa niskim
kliničkim rizikom s prethodnim infarktom miokarda, stabilnom anginom pektoris ili
hroničnom srčanom insuficijencijom preporučuje se umjerena aerobna fizička aktivnost
pod kontrolom ljekara u trajanju od 30 minuta dnevno, 3 – 5 puta nedeljno.

23
7. PRIKAZI PACIJENATA

7.1. Prikaz pacijenta broj 1

PODACI O PACIJENTU
Ime i prezime: K.E.; pol: muški; starost: 70 godina; zanimanje: krojač; radni status;
penzioner; porodični status: živi u zajednici; datum prijema u Institut „Dr Simo
Milošević“: 08.03.2024.god.; datum otpusta: 29.03.2024.

LJEKARSKA DIJAGNOZA
1. Status post infarctum myocardii

PERSKRIPCIJA LJEKARA
1. Rad na ergobiciklu – 25 Watti, svaki drugi dan, 5 minuta, 10 procedura
2. Respiratorne vježbe- stojeći, svaki dan, 10 minuta, 15 procedura
3. Hod po ravnom – dužina 2 – 3km, 55 koraka/min, svaki dan, 18 procedura
4. Ai chi – svaki drugi dan, 10 procedura
5. Vježbe relaksacija – grupno, ležeći položaj, svaki dan, 15 procedura
6. Edukacija

Kontraindikacija za fizioterapiju / posebne napomene: Hypertensio arterialis

ANEMNEZA (podaci o povredi, prethodnom liječenju, glavne tegobe)

Pacijent K.E. navodi kako je prije pola godine osjetio bol i stezanje u predjelu grudnog
koša kao i nedostatak daha. Istog tog dana je hospitalizovan na gdje mu je
dijagnostikovano da je doživio infarkt miokarda. Pacijent je proveo deset dana na
koronarnom odjeljenju na kojem je bio na dijetetskom režimu ishrane. Tokom
hospitalizacije pacijent je radio vježbe iz programa rane rehabilitacije, najprije u krevetu, a
zatim i u vidu hoda po odeljenju na kojem je bio smješten. Nakon izlaska iz bolnice
pacijent navodi da je izvodio aktivnosti u vidu šetnje po ravnom. Ovo je pacijentu prva
rehabilitacija. Od medikamentozne terapije uzima ljekove za visok krvni pritisak –
nifedipin i concor. Kao najveću tegobu navodi osjećaj zamora i ubrzanog disanja.

24
CILJ PACIJENTA
“Da se manje umaram pri hodu”.

FIZIOTERAPEUTSKI PREGLED PACIJENTA

SUBJEKTIVNI PODACI
Na dan pregleda pacijent navodi kako se zamara prilikom aktivnosti koje zahtijevaju hod i
penjanje uz stepenice. Pacijent može samostalno izvoditi aktivnosti dnevnog života.
Pacijent nije smanjio učešće u životnoj zajednici.
OBJEKTIVNI PODACI
Opservacija: Pacijent dolazi samostalno na terapiju bez upotrebe pomagala.
Prilikom fizioterapeutskog pregleda mjerena je tjelesna visina osobe: 185cm, kao i tjelesna
težina: 84 kg. Uz pomoć digitalnog aparata izmjeren je krvni pritisak i njegove vrijednosti
su: 140/90, dok je puls iznosio 85 otkucaja u minuti.
Pulsna oksimetrija: 96%
Analiza pokretljivosti: Pokreti u normalnom obimu.
Analiza balansa: U cilju procjene statičkog balansa koristili smo Rombergov test –
negativan, dok je test Roda stoj sa zatvorenim očima bio pozitivan u 8 sekudni. Za ocjenu
dinamičkog balansa koristili smo vremenski test ustani i idi koji je iznosio 13,08 sekunde.
Analiza hoda: Uredan hod.
Ergometrijskim ispitivanjem koje je vršeno na ergo biciklu utvrđeno je da pacijent pripada
grupi III po NYHA klasifikaciji.

FIZIOTERAPEUTSKI ZAKLJUČAK
Pacijent je sedamdestogodišnji muškarac koji je doživio infarkt miokarda prije pola
godine.
Fizioterapeutskim pregledom su utvrđeni sledeći problemi:
1. Smanjena tolerancija na napor,
2. Smanjena opšta kondicija i izdržljivost,
3. Narušen dinamički balans,
4. Dispena pri naporu.

25
CILJEVI FIZIOTERAPIJE
Kratkoročni cilj:
1. Povećanje tolerancije na napor
2. Povećanje respiratornog kapaciteta
Srednjoročni cilj:
1. Održavanje i povećanje tolerancije na napor
2. Povećanje opšte kondicije i izdržljivosti
3. Poboljšanje balansa
Dugoročni cilj:
1. Edukacija o faktorima rizika
2. Poboljšanje kvaliteta života

FIZIOTERAPIJA ( PROBLEM I TERAPIJA)

1. Smanjena tolerancija na napor
Primjenjivane su vježbe disanja uz akcenat na produženi ekspirijum. Vježbe disanja su
izvođene u sjedećem i ležećem položaju. Pored toga izvođen je Ai Chi program vježbi.
2. Smanjena opšta kondicija
Za povećanje opšte kondicije i izdržljivosti pacijenta primjenjivane su vježbe hoda po
ravnom 2 – 3 km odnosno 55 koraka u minutu. Takođe su primjenjivane vježbe na
ergobiciklu sa opterećenjem od 25 Watti u trajanju od 5minuta. Progresija se sastojala u
povećanju brzine hoda i primjeni većeg opterećenja na ergo – biciklu. Intezitet opterećenja
na ergo biciklu se povećao na 50W.
3. Narušen dinamički balans
Uvježbavanje hoda po ravnoj i stabilnoj podlozi uz smanjivanje provršine oslonca. U cilju
poboljšanja dinamičkog balansa primjenjivali smo hod sa preprekama, kao i hod sa
zaustavljanjem.
4. Dispnea pri naporu
Sprovođene su vježbe disanja u sjedećem i stojećem položaju. Primjenjivano je gornje i
donje kostalno disanje kao i abdominalno disanje. Prilikom izvođenja vježbi akcenat je bio
na forsiranom ekspirijumu.

26
REZULTATI FIZIOTERAPIJE
Nakon tronedeljne rehabilitacije funkcionalno stanje pacijenta se poboljšalo. Evaluacijom
je utvrđeno da pacijent pripada II grupi po NYHA klasifikaciji.

ZAKLJUČAK
Nakon tronedeljne rehabilitacije funkcionalno stanje pacijenta se poboljšalo u smislu
povećanja kondicije, smanjenja zamora, poboljšanja stabilnosti u toku hoda, kao i
mogućnosti dužeg hoda bez zamora.

EVALUACIJA OD STRANE PACIJENTA

Pacijent navodi da je zadovoljan postignutim rezultatima rehabilitacije. Najviše je
zadovoljan time što može da hoda na dužim distancama bez pojave zamora.

SAVJET / PREPORUKA
Pacijentu se savjetuje da se pridržava dijetalnog režima ishrane, kao i da nastavi sa
programom naučenih vježbi kod kuće, sa posebnim naglaskom na vježbe balansa i hoda.

7.2. Prikaz pacijenta broj 2

PODACI O PACIJENTU
Ime i prezime: A. N.; pol: muški; starost: 75 godina; zanimanje: pravnik; radni status;
penzioner; porodični status: živi u zajednici; Datum prijema u Institut “Dr Simo
Milošević”: 01.04.2024.god., datum otpusta: 22.04.2024.

LJEKARSKA DIJAGNOZA
1. Status post infarctum myocardii

PRESKRIPCIJA LJEKARA
1. Hod po ravnom – 2-3km, 55 koraka/min, svaki dan, 15 procedura
2. Rad na ergobiciklu – 25 Watti, 5 minuta, svaki drugi dan, 12 procedura
3. Vježbe disanja – stojeći, 10 minuta, svaki dan, 15 procedura
4. Relaksacija – ležeći, 15 minuta, svaki drugi dan, 12 procedura.

27
Kontraindikacija za fizioterapiju / posebne napomene: Hypertensio arterialis

ANAMNEZA (podaci o povredi, prethodnom liječenju, glavne tegobe)

Pacijent navodi da je dana 11. 11. 2023. godine osjetio jak bol u grudima koji je bio praćen
otežanim disanjem. Pacijent je istog tog dana zbrinut na odeljenju gdje mu je potvrđeno da
je doživio infarkt miokarda. Na bolničkom liječenju pacijent je proveo 5 dana. Za to
vrijeme pacijent je radio vježbe iz ranog progama rehabilitacije. Od medikamentozne
terapije pacijent koristi monopril i pradaxu. Ovo je pacijentu prva rehabilitacija. Kao
najveći problem funkcionalne prirode navodi nemogućnost dužeg hoda zbog pojave
zamora.

CILJ PACIJENTA
“Da mogu da hodam na dužim distancama”.

FIZOTERAPEUTSKI PREGLED
OBJEKTIVNI PREGLED
Opservacija: Pacijent dolazi samostalno na terapiju.
Komunikacija, pažnja, kognicija: Uredno.
Prilikom fizioterapeutskog pregleda mjerena je tjelesna visina osobe: 181cm, kao i tjelesna
težina: 82 kg. Uz pomoć digitalnog aparata izmjeren je krvni pritisak i njegove vrijednosti
su: 138/82 mmHg, dok je puls iznosio 94 otkucaja u minuti.
Broj respiracija: 21 udisaja u minuti
Pulsna oksimetrija: 98%
Analiza pokretljivosti: Aktivni poketi: pacijent može izvesti pokrete u svim zglobovima u
granicama normale.
Analiza balansa: Statički balans: Romberg test negativan, test Roda stoj sa otvorenim
očima pozitivan na 7 sekundi na desnoj nozi, lijeva noga pozitivan na 9 sekundi.
Analiza hoda: Uredan.
Na ergometrijskom ispitivanju utvrđeno je da pacijent pripada III grupi po NYHA
klasifikaciji.

28
FIZIOTERAPEUTSKI ZAKLJUČAK
Pacijent je dana 11.11.2023.godine doživio infarkt miokarda. On navodi kako prilikom
hodanja dolazi do pojave tegobe u vidu zamora i ubrzanog disanja. Fizioterapeutskim
pregledom utvrđeni su sledeći problemi:
1. Dispenea pri naporu,
2. Smanjena tolerancija na napor,
3. Smanjena opšta kondicija.

FIZIOTERAPEUTSKI CILJEVI
Kratkoročni cilj:
1. Povećanje respiratornog kapaciteta
2. Povećanje tolerancije na napor
Srednjoročni cilj:
1. Održavanje i povećanje tolerancije na napor
2. Povećanje opšte kondicije
Dugoročni cilj:
1. Edukacija o faktorima rizika
2. Poboljšanje kvaliteta života

FIZIOTERAPIJA (PROBLEM I TERAPIJA)

1. Dispnea pri naporu
Primjenjivane su vježbe disanja u ležećem i sjedećem položaju uz naglasak na forsirani
ekspirijum. Primjenjivane su vježbe gornjeg i donjeg kostalnog disanja. Takođe u cilju
opuštanja pacijenta izvođene su vježbe relaksacije.
2. Smanjena tolerancija na napor
Rađene su vježbe u ležećem položaju, sa opterećenjem od 25 Watti, tokom prvih par dana
u trajanju 15 minuta. U progresiji prvo je povećavano vrijeme trajanja vježbi zatim je
povećan i otpor na 40W.
3. Smanjena opšta kondicija
Za povećanje opšte kondicije pacijenta primjenjuju se vježbe hoda po ravnom 2 – 3 km
odnosno 55 koraka u minutu. Takođe su primjenjivane vježbe na ergobiciklu sa
opterećenjem od 25 Watti. Progesija se satojala u povećanju brzine hoda i primjeni većeg
opterećenja na ergo – biciklu.

29
REZULTATI KONTROLNIH FIZIOTERAPEUTSKI PREGLEDA
Nakon tronedeljne rehabilitacije funkcionalno stanje pacijenta se poboljšalo u smislu
povećanja respiratornog kapaciteta, kondicije i opšte izdržljivosti. Evaluacijom je utvrđeno
da pacijent pripada u II grupu po NYHA klasifikaciji.

EVALUACIJA OD STRANE PACIJENTA

Pacijent navodi da je zadovoljan rezultatima tronedeljne rehabilitacije. Posebno ističe to da
se manje umara pri izvođenju aktivnosti kao što su hod po ravnom terenu.

SAVJET / PREPORUKA
Pacijentu se savjetuje da se pridržava dijetalnog režima ishrane, da svakodnevno šeta po
ravnom terenu sa povećanjem distance hoda svakog dana u zavisnosti od zamora.

7.3. Prikaz pacijenta broj 3

PODACI O PACIJENTU:
Ime i prezime: V.A. Pol: muški; Starost: 67 godina; Zanimanje: vozač; Radni status;
penzioner; Porodični status: živi u zajednici; Datum prijema u Institut “Dr Simo
Milošević”:01. 03. 2024. Datum otpusta: 22.03.2024.
LJEKARSKA DIJAGNOZA:
1. Status post infarctum myocardii
2. Status post im.by pass

PRESKRIPCIJA LJEKARA:
1. Rad na ergobiciklu- 25 Watti, svaki drugi dan, 5 minuta, 12 procedura,
2. Respiratorne vježbe – sjedeći, svaki dan, 10 minuta, 18 procedura,
3. Ai Chi – svaki dan, 18 procedura,
4. Vježbe relaksacije – grupno, ležeći položaj, svaki drugi dan, 12 procedura.

Kontraindikacija za fizioterapiju/posebne napomene: Hypertensio arterialis

30
ANAMNEZA (podaci o povredi, prethodnom liječenju, glavne tegobe):
Pacijent je šezdesetsedmogodišnji muškarac koji je prije 10 mjeseci doživio infarkt
miokarda. Nakon infarkta pacijentu su ugrađena ugrađena tri by pass-a. Tokom boravka u
bolnici pacijent je izvodio vježbe po protokolu rane rehabilitacije. Od medikamentozne
terapije pacijentu uzima ljekove za povišen krvni pritisak. Ovo je pacijentu prva
rehabilitacija. Kao glavni problem pacijent ističe pojavu zamora i otežanog disanja
prilikom penjanja uz stepenice.

CILJ PACIJENTA:
“Da mogu da se penjem uz stepenice bez zamora”.

FIZIOTERAPEUTSKI PREGLED:
Na ergometrijskom ispitivanju utvrđeno je da pacijent pripada III grupi po HYHA
klasifikaciji.

FIZIOTERAPEUTSKI ZAKLJUČAK:
Pacijent je šezdesetsedmogodišnji muškarac kome je nakon infarkta miokarda izvršena
revaskularizacija i ugrađena tri by-passa. Prilikom fizioterapeutskog pregleda utvrđeni su
sledeći problemi:
1. Smanjena tolerancija na napor,
2. Smanjena opšta kondicija,
3. Smanjena izdržljivost,
4. Dispnea pri naporu.

FIZIOTERAPEUTSKI CILJEVI:
Kratkoročni ciljevi:
1. Povećanje respiratornog kapaciteta
2. Povećanje tolerancije na napor
Srednjoročni ciljevi:
1. Održavanje i povećanje tolerancije na napor
2. Povećanje opšte kondicije i izdržljivosti

31
Dugoročni ciljevi:
1. Edukacija o faktorima rizika

FIZIOTERAPIJA (PROBLEM I TERAPIJA)

1. Dispnea pri naporu
Primjenjivane su vježbe disanja u ležećem i sjedećem položaju uz forsirani ekspirijum i
primjenjena je relaksacija u cilju opuštanja pacijenta. Pored navedenog primjenjivane su
vježbe gornjeg, donjeg i trbušnog disanja. Kao i Ai Chi vježbe.
2. Smanjena tolerancija na napor
Rađene su vježbe u ležećem položaju, sa opterećenjem od 25 Watti, tokom prvih par dana
u trajanju 15 minuta. U progresiji prvo je povećavano vrijeme trajanja vježbi zatim je
povećan i otpor na 40 Watti.
3. Smanjena opšta kondicija i izdržljivost
Za povećanje opšte kondicije i izdržljivosti pacijenta primjenjuju se vježbe hoda po
ravnom 3 – 3,5 km odnosno 55 koraka u minutu. Takođe su primjenjivane vježbe na
ergobiciklu sa opterećenjem od 25 Watti. Progesija se satojala u povećanju brzine hoda i
primjeni većeg opterećenja na ergo – biciklu.

EVALUACIJA:
Nakon tronedeljne rehabilitacije funkcionalno stanje pacijenta se poboljšalo u smislu
povećanja kondicije, opšte snage i izdržljivosti.

EVALUACIJA OD STRANE PACIJENTA:

Pacijent navodi da je zadovoljan rezultatima postignutim rehabilitacijom, a posebno navodi
povećanje kondicije i smanjenje zamora.

SAVJET/ PREPORUKA/ POSEBNA NAPOMENA:

Pacijentu se savjetuje da se pridržava dijetalnog režima ishrane i da nastavi sa naučenim
programom vježbi kod kuće.

32
8. ZAKLJUČAK

Akutni infarkt miokarda predstavlja najteži oblik ishemijske bolesti srca. Od

akutnog infarkta miokarda umire svaki šesti muškarac i svaka sedma žena koji su doživjeli
isti. On predstavlja ograničenu nekrozu mišićnog tkiva srca koju prouzrokuje nagli i duži
prekid koronarne cirkulacije.
Kod pacijenata koji su doživjeli akutni infarkt miokrada veoma je važno da se što
prije započne sa procesom rehabilitacije. Rehabilitacioni program se započinje veoma
rano po nastanku incidenta, sprovodi se kontinuirano i traje doživotno. Programi
rehabilitacije preveniraju pojave dugotrajnog ležanja, povećavaju toleranciju na fizički
napor, povećavaju prag za miokradnu ishemiju, smanjuju učestalost i težinu simptoma
bolesti, smanjuju faktore rizika za koronarnu aterosklerozu, poboljšavaju kvalitet života i
povećavaju preživljavanje bolesnika koji su preživljeli infarkt miokarda.
U procesu rehabilitacije pacijenata nakon akutnog infarkta miokarda učestvuje
cjelokupan rehabilitacioni tim kojeg čine: ljekar specijalista fizikalne medicine i
rehabilitacije, ljekar specijalista interne medicine – subspecijalista kardiolog, psiholog,
sociolog, fizioterapeut, medicinska sestra i nutricionista. Rehabilitacija ovih pacijenata se
sprovodi u okviru tri faze: faza hospitalizacije, faza rekovalescencije i postrekovalescentni
period.
Faza rekovalescencije se izvodi nakon faze hospitalizacije i prosječno traje oko 30
dana. Ona se sprovodi u specijalizovanim ustanovama za fizikalnu medicinu i
rehabilitaciju. Tokom ove faze se sprovode dozirani oblici fizičkog treninga koji su
individualno koncipirani. Najčešće primjenjivani oblici fizičke aktivnosti su: hod, rad na
ergobiciklu, plivanje, tai chi, vježbe disanja, vježbe relaksacije. Pored fizičkog treninga
nezaobilazna je i edukacija pacijenata.

33
9. PRILOZI

Slika 1. Poprečni presjek srca – unutrašnja građa srca

https://greensunlady.wordpress.com

Slika 2. Koronarne arterije

https://mojamedicina.com/koronarna-cirkulacija/

34
 Slika 3. Mali i veliki krvotok
https://enciklopedija.hr/clanak/krvni-optok

Slika 4. Infarkt miokarda

https://eklinika.telegraf.rs/bolesti/srcani-udar-akutni-infarkt-miokarda

35
 Slika 5. Faktori rizika za kardiovaskularne bolesti
https://www.plivazdravlje.hr/aktualno/clanak/33570/Rizik-za-razvoj-bolesti-srca.html

Slika 6. Ergometrijski stres test na ergo-biciklu

https://poliklinikaconsilium.com/kako-se-radi-test-opterecenja-ergometrija/

36
 Slika 7. Hod po ravnom terenu
https://eklinika.rs

Slika 8. Vježbe disanja

https://www.sveznadar.info/50-RelaxComputer/60-disanje/69-joga1.jpg

37
10. LITERATURA

1. Bogdanović D. Anatomija grudnog koša. Thorax. Savremena administracija; Beograd,

2001.
2. Šećerov-Zečević D. i sar. Kardiovaskularni sistem. Zavod za udžbenike i nastavna
sredstva; Beograd, 1997.
3. Bajaj A. Sethi A. Rathor P. et al. Acute Complications of Myocardial Infarction in the
Current Era: Diagnosis and Management. J Investig Med. 2015 Oct;63(7):844-55.
4. Anđelić P. Rehabilitacija kardiovaskularnih bolesnika - putevima povratka. ZAD,
Preduzeće za izdavačko-grafičku delatnost Cara Uroša 35, Beograd, 1992.
5. Seferović P. Interna medicina, Medicinski fakultet Beograd, 2021.
6. Stojičić Đ. Dedelišen D. Fizikalna i radna terapija kardiopulmonalnih bolesnika,
Apeiron, Banja Luka; 2009.
7. Jovović V. Čanjak R. Fizička aktivnost u prevenciji i rehabilitaciji kardiovaskularnog
rizika, Glasnik antropološkog društva Srbije, Niš, 2015, vol. 50, str 89 – 96.
8. Steg P. G. James S. K. Atar D. et al. ESCGuidelines for the management of acute
myocardial infarction in patients presenting with ST-segment elevation. Eur Heart J.
2009; 33(20): 2569–2581.
9. Nigojević A. Rehabilitacija kardioloških bolesnika, Sveučilište u Splitu, Split, 2017.
10. Bramlage P. Messer C. Bitterlich N. et al. The effect of optimal medical therapy on 1-
year mortality after acute myocardial infarction. Heart. 2010 Apr;96(8):604-9.
11. Dodić S. Procjena funkcionalne sposobnosti i principi kardijalne rehabilitacije,
Medicinski fakultet Novi Sad, 2018.
12. Bjarnason-Wehrens B. Halle M. Exercise training in Cardiac Rehabilitation. In:
Niebauer J. Ed. Cardiac Rehabilitation manual. London: Springer; 2011.p: 89-20.

38
BIOGRAFIJA

Milanka Bošković, rođena 7. jula 1985.godine u Podgorici. U istom gradu završila

osnovnu i srednju školu i stekla zvanje medicinska sestra - tehničar. Na Višoj medicinskoj
školi u Beogradu diplomirala 2009. godine i stekla zvanje viši fizioterapeut. Na Visokoj
zdravstvenoj školi strukovinih studija u Beogradu, završila osnovne strukovne studije
2013. godine i stekla zvanje strukovni fizioterapeut.
Od 2010. do 2013. godine radila u ženskom rukometnom klubu Budućnost i u
Rukometni Savez Crne Gore. Od 2011. godine radim u Kliničkom centru Crne Gore, u
Centru za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju.

39